Kansen voor cultuureducatie Visies van schoolbesturen in het primair onderwijs in Zuid-Holland op cultuureducatie

Kansen voor cultuureducatie Visies van schoolbesturen in het primair onderwijs in Zuid-Holland op cultuureducatie

Tympaan Instituut - Postbus 93010 - 2509 AA Den Haag - tel 070 3371000 - fax 070 3371010 - [email protected]

oktober 2012 - M.G.A. Ligtvoet-Janssen, W. van der Heide, J.W.K. Bams, J.P. de Wit ©Tympaan Instituut


Kansen voor cultuureducatie

Samenvatting

Samenvatting Het programma Cultuureducatie met kwaliteit 2013-2016 is erop gericht de kwaliteit van en de samenhang binnen cultuureducatie in het primair onderwijs te versterken. Schoolbesturen krijgen door de Regeling prestatiebox primair onderwijs een extra stimulans hun verantwoordelijkheid op het gebied van cultuureducatie te nemen en de kwaliteit daarvan te vergroten. Hoe denken schoolbesturen in Zuid-Holland over het belang van cultuureducatie en welke gevolgen denken zij dat het nieuwe beleid heeft voor cultuureducatie op hun scholen? Op verzoek van Kunstgebouw zocht het Tympaan Instituut het antwoord op deze vragen. Hiervoor zijn documenten van vijftien schoolbesturen en 45 aangesloten scholen bestudeerd. Daarnaast zijn vertegenwoordigers van tien schoolbesturen uit het primair onderwijs geïnterviewd. Cultuureducatie wordt belangrijk gevonden voor de persoonlijke en creatieve ontwikkeling van kinderen omdat kinderen zo leren open te staan voor de wereld om zich heen. Schoolbesturen hebben echter niet in beleidsvisies of -plannen beschreven welke ambities zij hebben op het gebied van cultuureducatie. Hierdoor is er veel ruimte voor de scholen om cultuureducatie naar eigen inzicht in te vullen. Schoolbesturen vinden dit belangrijk, omdat cultuureducatie moet passen binnen de identiteit van een school en moet aansluiten op de leefomgeving waaruit het kind afkomstig is. De precieze invulling van cultuureducatie blijkt voor een groot deel afhankelijk van de persoonlijke voorkeuren en het netwerk van een leerkracht of schooldirecteur. In de praktijk verwachten schoolbesturen dat er niet veel zal veranderen aan de manier waarop zij hun scholen zullen aansturen ten aanzien van de realisatie van cultuureducatie. Schoolbesturen vinden het belangrijk dat de kerndoelen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap worden behaald. Als schoolbesturen ambities gaan formuleren, doen zij dat vooral op hoofdlijnen en niet in termen van concrete resultaten die scholen moeten behalen. Scholen maken vaak gebruik van de dienstverlening van provinciale instellingen. Deze dienstverlening is ook de komende jaren belangrijk. Kunstgebouw kan schoolbesturen en scholen in Zuid-Holland ondersteunen bij de vertaling van de landelijke richtlijnen naar eigen ambities voor cultuureducatie en de uitwerking daarvan naar cultuureducatie op scholen.



Inhoud

Inhoud

blz

1

Inleiding

1

2

Relevante beleidsontwikkelingen

2

2.1 2.2 2.3 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2 4 4.1 4.2

Inleiding Landelijke ontwikkelingen Ontwikkelingen binnen de provincie Zuid-Holland Resultaten Resultaten van de documentenanalyse Inleiding Cultuureducatie in bestuurlijke visies en algemene visies van scholen Aanwezigheid kwaliteitsaspecten Resultaten van de interviews Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Literatuur Bijlagen


2 2 3 4 4 4 4 6 8 12 12 13


1

1 Inleiding

Inleiding Het landelijke programma Cultuureducatie met kwaliteit 2013-2016 is erop gericht de kwaliteit van en de samenhang binnen cultuureducatie in het primair onderwijs te versterken. Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor kwalitatief goed onderwijs op hun scholen (PO-Raad 2010). Hieruit volgt dat zij daarmee ook verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van cultuureducatie. Schoolbesturen krijgen door de Regeling prestatiebox primair onderwijs een extra stimulans hun verantwoordelijkheid op het gebied van cultuureducatie te nemen en de kwaliteit daarvan te vergroten. Hoe denken schoolbesturen uit Zuid-Holland over het belang van cultuureducatie en welke gevolgen denken zij dat het nieuwe beleid heeft voor cultuureducatie op hun scholen? Kunstgebouw wil graag weten welke plannen schoolbesturen hebben om de samenhang binnen en de kwaliteit van cultuureducatie te versterken, wat scholen daarvoor nodig hebben en hoe Kunstgebouw hierbij kan ondersteunen. Kunstgebouw heeft het Tympaan Instituut gevraagd dit in kaart te brengen. De volgende vragen stonden bij deze inventarisatie centraal: • In hoeverre hebben schoolbesturen/scholen een cultuureducatiebeleid en hoe wordt dit vorm gegeven? • Welke ambities op het gebied van cultuureducatie hebben schoolbesturen/scholen tot en met schooljaar 2015-2016? Deze vragen zijn beantwoord door middel van een analyse van documenten, zoals beleidsplannen, schoolplannen en schoolgidsen, die schoolbesturen en bijbehorende scholen op hun websites hebben staan. Daarnaast zijn interviews gehouden met vertegenwoordigers van tien schoolbesturen 1. De interviewverslagen zijn als ‘portretten’ opgenomen in bijlage 3. In deze rapportage wordt achtereenvolgens ingegaan op: relevante beleidsontwikkelingen (hoofdstuk 2); • resultaten van de documentenanalyse en de interviews (hoofdstuk 3); • conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 4). •

1

Gekozen is voor het benaderen van schoolbesturen waarbij minimaal zeven scholen zijn aangesloten. De aanname was dat schoolbesturen waarbij een groot aantal scholen zijn aangesloten, de beste kansen hebben om cultuureducatie vergaand te versterken.



2

Relevante beleidsontwikkelingen

2.1

Inleiding

2 Relevante beleidsontwikkeling

In dit hoofdstuk worden kort de belangrijkste beleidsmatige landelijke en provinciale ontwikkelingen ten aanzien van cultuureducatie beschreven. Een uitgebreidere beschrijving van de ontwikkelingen is te vinden in bijlage 1.

2.2

Landelijke ontwikkelingen Het kabinet vindt cultuureducatie belangrijk: voor persoonlijke ontwikkeling en voor de creativiteit van onze samenleving als geheel. Ook de Raad voor Cultuur hecht groot belang aan educatie en wijst erop dat de ‘onderzoekende houding’ die kinderen daardoor ontwikkelen, van groot belang is voor onze kennissamenleving (Ministerie van OCW 2011). Cultureel bewustzijn is daarnaast van belang goed te kunnen omgaan met de veranderingen in de wereld van nu. De waarde van historische kennis als onderdeel van een gezamenlijke identiteit wordt steeds meer onderkend (VNG 2012). Het kabinet wil kinderen en jongeren op het gebied van cultuur een stevig fundament bieden. Voorwaarden daarvoor zijn een goede verankering van cultuureducatie in het onderwijs en aandacht voor cultuureducatie bij alle culturele instellingen, landelijk en lokaal (Ministerie van OCW 2011). Om de kwaliteit van en de samenhang binnen cultuureducatie te versterken is het landelijke programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ ontwikkeld. De belangrijkste pijlers van het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ zijn de Regeling prestatiebox primair onderwijs en de ‘Deelregeling Cultuureducatie met Kwaliteit in het primair onderwijs 2013-2016’ van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Deze worden hieronder kort toegelicht. Een uitgebreidere beschrijving is te vinden in bijlage 1.

Regeling prestatiebox primair onderwijs Tot en met het schooljaar 2011-2012 ontvingen schoolbesturen € 10,90 per leerling voor cultuureducatie in het kader van de Regeling versterking cultuureducatie primair onderwijs. Ook de komende vier schooljaren ontvangen schoolbesturen dit bedrag, maar is dit wel onderdeel geworden van de zogenaamde Regeling prestatiebox primair onderwijs (prestatiebox). De middelen uit de prestatiebox zijn bedoeld om de onderwijskwaliteit te versterken. Van schoolbesturen wordt verwacht dat zij doelen en ambities gericht op versterking van de onderwijskwaliteit beschrijven in een meerjarig strategisch beleidsplan. Nu cultuureducatie onderdeel is van de prestatiebox, is het belangrijk dat schoolbesturen ook hun visie op en ambities voor cultuureducatie beschrijven.

Deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs 2013-2016 Het Fonds voor Cultuurparticipatie verstrekt in het kader van de ‘Deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs 2013-2016’ subsidie aan culturele instellingen. Deze subsidie is beschikbaar voor projecten van culturele instellingen die gericht zijn op het versterken van de kwaliteit van cultuureducatie.

2



2 Relevante beleidsontwikkeling

Concrete doelstellingen van de Deelregeling zijn (Staatscourant 15826): • ontwikkeling, de verdieping en de vernieuwing van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie; • vergroting van de vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten inclusief vakdocenten en educatief medewerkers op het gebied van cultuureducatie; • versterking van de relatie van de school met de lokale culturele en sociale omgeving; • ontwikkeling en toepassing van een instrumentarium voor het beoordelen van de culturele ontwikkeling van leerlingen. Voorwaarde voor subsidie is dat culturele instellingen de scholen betrekken bij het maken van projectplannen en dat scholen ook financieel bijdragen aan het uitvoeren van de plannen.

2.3

Ontwikkelingen binnen de provincie Zuid-Holland De provincie Zuid-Holland gaat autonome taken op het gebied van cultuurparticipatie en -educatie afbouwen. De provincie gaat niet deelnemen aan de nieuwe landelijke regeling 2013-2016 van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Uit diverse inventarisaties is gebleken dat gemeenten in Zuid-Holland in de komende beleidsperiode over het algemeen graag verder willen met het stimuleren van cultuurparticipatie door middel van een regionaal programma, in het bijzonder cultuureducatie (Van Essen et al 2011). In Zuid-Holland nemen de meeste gemeenten in RAS-verband deel aan de Deelregeling (Staatscourant 15826). Wel houdt de provincie Zuid-Holland een basisvoorziening cultuurparticipatie in stand, die gemeenten tweedelijns ondersteuning biedt bij de uitvoering van hun taak op gebied van cultuurparticipatie. Deze basisvoorziening bestaat uit een sterk afgeslankt Kunstgebouw en functies verleend door Jeugdtheaterhuis, PopUnie en Stichting Educatieve Orkestprojecten. Daarnaast worden de bestaande regionale cultuureducatienetwerken op kosten van de provincie ZuidHolland ondersteund door cultuurnetwerkers (consulenten). Zij vervullen een schakelfunctie bij de spreiding en de afstemming van vraag en aanbod cultuureducatie, ook richting genoemde instellingen die samen de basisvoorziening vormen (provincie Zuid-Holland 2012).

3



3

Resultaten

3.1

Resultaten van de documentenanalyse

3.1.1

Inleiding

3 Resultaten

Van 15 schoolbesturen en 45 scholen in het primair onderwijs zijn documenten bestudeerd die beschikbaar waren op internet, zoals bestuursvisies, schoolplannen en schoolgidsen. In deze analyse is nagegaan: • in hoeverre er aandacht is voor cultuureducatie in bestuurlijke visies en algemene visies van scholen; • welke kwaliteitsaspecten aanwezig zijn ten aanzien van inhoud en organisatie van cultuureducatie. In bijlage 2 is weergegeven welke kwaliteitsaspecten in de analyse zijn meegenomen.

3.1.2

Cultuureducatie in bestuurlijke visies en algemene visies van scholen Weinig expliciete aandacht voor cultuureducatie in bestuurlijke visies In de visies van besturen gaat het meestal om thema’s, zoals geborgenheid/veilige leeromgeving, christelijke traditie als vertrekpunt, toegankelijkheid voor alle kinderen, bieden van kwalitatief hoogwaardig onderwijs, basis voor het vervolg na de basisschool, inbreng van de ouders en ontwikkeling van het kind. Soms wordt bij dit laatste thema expliciet de ontwikkeling van culturele en creatieve vaardigheden genoemd. Ook is er aandacht voor overdracht van cultureel erfgoed. Soms in het kader van de brede school (buitenschoolse activiteiten/Bravo) of een school die zich profileert als ‘cultuurschool’. In totaal besteden drie van de tien schoolbesturen in hun visie expliciet aandacht aan cultuureducatie, waarvan een met een cultuureducatiebeleidsplan.

Cultuur op school, een hele kunst Scholengroep Primair in Rotterdam heeft een beleidsplan geschreven, ‘Cultuur op school, een hele kunst’. Cultuureducatie wordt daar expliciet in verband gebracht met ‘het nieuwe leren’, dus leren door te doen. Cultuureducatie is zowel een doel op zichzelf, dus het kennis maken met kunst en cultuur door het zelf te doen, als een middel om expressieve en sociale vaardigheden te ontwikkelen en kennis te maken met de wereld.

Aanknopingspunten voor cultuureducatie in algemene visies De algemene visies van scholen bieden meerdere aanknopingspunten. In deze visies is veel aandacht voor de multiculturele samenleving, ontwikkeling van respect voor anderen, eigen identiteit en ontwikkeling van het kind op meerdere vlakken. Voorbeelden hiervan zijn: • afspiegeling van de maatschappij met respect voor elkaar (multiculturele samenleving); • erkenning van mogelijkheden en onmogelijkheden; • ontplooiing en ontwikkeling van talenten/vaardigheden; • belang van expressie, creativiteit en communicatie; • kennismaken met de wereld en eigen omgeving; • kennismaken met cultuuruitingen die het leven van iedereen (kunnen) verrijken; • ontwikkelen van begrip en waardering voor het eigene van mensen in de samenleving, vroeger en nu; • een bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij voor nu en later; • stimuleren van zelfreflectie. 4



3 Resultaten

Een schoolbestuur (onderwijs primair) spreekt over het ontwikkelen van het denken en het oplossen van problemen, terwijl een andere school (De Buurtschool in Noordeloos) aangeeft dat aandacht aan de sociaal-emotionele vorming van het kind en aan culturele- en creatieve activiteiten een positieve bijdrage kan leveren aan het functioneren in de maatschappij. Dit sluit aan bij de belangen van cultuureducatie, zoals die in het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ worden gezien.

Algemene visie protestants-christelijke basisschool De Rank in Alphen aan den Rijn Het gaat erom de kinderen in contact te brengen met zo veel mogelijk terreinen van expressie en kunst. Op onze school onderscheiden wij teken- en handvaardigheidlessen, bevordering taalgebruik, muzikale vorming en dramatische expressie. We maken gebruik van de methode ‘Moet je doen’. Verder neemt elke groep deel aan een aantal activiteiten van Kunstgebouw. Er wordt een vierjarige cyclus gevolgd, waarbij een groot aantal vormen van kunst aan bod komt zoals dans, theater, film, muziek, poëzie en beeldende kunst. Elke maand sluiten we af met een ‘open podium’, verzorgd door de leerlingen van verschillende groepen.

Weinig concrete doelen in beleidsplannen cultuureducatie

Er zijn maar weinig beleidsplannen specifiek over cultuureducatie te vinden. Voor zover deze beleidsvisies er zijn, blijkt hieruit niet dat cultuureducatie een uitwerking is van de algemene visie (noch van het bestuur, noch van algemene visie van de school zelf). Per school onder hetzelfde bestuur kan dat ook verschillen. In de beleidsplannen worden korte- en langetermijndoelen genoemd. Een voorbeeld van een doel op langetermijn is om de drie pijlers (kunsteducatie, erfgoededucatie en media-educatie) evenveel aan bod te laten komen. Een kortetermijndoel is bijvoorbeeld ‘een schoolbreed kunstproject organiseren met medewerking van lokale beeldend kunstenaars’. In de beleidsplannen voor cultuureducatie worden de volgende belangen genoemd: Het is belangrijk dat leerlingen begrip en waardering ontwikkelen voor het eigene van alle mensen in de samenleving, zowel nu als vroeger. Hiervoor hebben de leerlingen een bepaalde houding nodig. Deze houding ontwikkelen de leerlingen onder andere bij cultuureducatie. • Aandacht besteden aan de sociaal-emotionele vorming van het kind en aan culturele- en creatieve activiteiten. Dit vindt de school belangrijk omdat het een positieve bijdrage kan leveren aan het functioneren in de maatschappij, voor nu en voor later. • Het is belangrijk om de kinderen in contact te brengen met zo veel mogelijk terreinen van expressie en kunst. • Kinderen leren de wereld werkelijk, met open oren en ogen, te zien. Een wereld waarin het niet alleen gaat om kennis, maar waarin expressie en communicatie een steeds belangrijkere rol spelen. •

In het bijzonder onderwijs (met name de protestants-christelijke scholen) moet cultuureducatie in de identiteit passen. In het openbaar onderwijs wordt cultuureducatie gepropageerd als een instrument om leerlingen ‘de wereld te laten ontdekken’.

5



3 Resultaten

Visie op cultuureducatie van Christelijke Scholengroep De Waard in Oud-Beijerland Een belangrijke taak is de overdracht van het culturele erfgoed in de breedste zin van het woord. De leerkrachten van de verschillende scholen begeleiden de kinderen actief bij hun ontdekkingstocht naar de eigen identiteit. Ze geven betekenis aan Bijbelse kernbegrippen. Van essentieel belang hierbij is een levendige en open communicatie op het gebied van levensbeschouwing met iedereen die bij de school betrokken is.

Visie op cultuureducatie van de rooms-katholieke basisschool Maria Bernadette in Leidschendam Onder cultuur verstaan wij alles dat door de samenleving wordt voortgebracht aan kunst en wetenschap. Daarbij denken wij bijvoorbeeld aan literatuur, allerlei kunstuitingen, architectuur, musea en film. Van oudsher is de school al de cultuurdrager en -overdrager. De school heeft zich aangesloten bij ‘Het Cultuurmenu’ van de Gemeente Leidschendam-Voorburg. Door het volgen van dit menu komen kinderen in acht jaar tijd met alle vormen van kunst en cultuur in aanraking. Daarnaast brengen wij om het jaar met alle groepen een bezoek aan het Kinderboekenmuseum in Den Haag of kiezen wij een culturele activiteit per groep. Voor het bezoeken van deze instellingen of de deelname aan activiteiten wordt de hulp van ouders ingeroepen.

Visie op cultuureducatie van de openbare basisschool De Buurtschool in Noordeloos De vakken taal, lezen en rekenen vormen de kern van ons onderwijs. Deze vaardigheden zijn de basis voor elke andere ontwikkeling. Onze school legt de nadruk op deze vakken. We besteden echter ook veel aandacht aan de sociaal-emotionele vorming van het kind en aan culturele en creatieve activiteiten. Dit vinden we belangrijk omdat het een positieve bijdrage kan leveren aan het functioneren in de maatschappij, voor nu en voor later. Op het gebied van cultuureducatie lijken scholen weinig resultaatgericht te werken. Sommige scholen geven wel aan resultaten belangrijk te vinden, maar wordt uit de beschikbare documenten niet duidelijk wat nu de concrete doelen zijn die men nastreeft. De nadruk ligt vooral op het proces en de vorming.

3.1.3

Aanwezigheid kwaliteitsaspecten In hoeverre de visie op of het voorgenomen beleid voor cultuureducatie in de praktijk wordt gebracht, is aan de hand van de beschikbare documenten lastig te toetsten. Van de 45 onderzochte scholen is alleen bekend wat op het lesrooster van een school staat. De koppeling met de achterliggende visie is hierin niet zichtbaar. Om toch wat te kunnen zeggen over kwaliteit is gekeken naar aspecten, zoals samenwerking met cultuureducatieve instellingen, methodische aanpak, de aanwezigheid van een doorlopende leerlijn, de aanwezigheid van een interne cultuurcoördinator en/of een vakleerkracht, evaluatie en samenhang met andere vakken.

6



3 Resultaten

Protestants-christelijke basisschool De Mare in Alphen aan den Rijn over samenwerking met cultuureducatieve instellingen Ieder jaar maakt de school een keuze uit het programma ‘Kunstmenu’ van Kunstgebouw. Dit kan zijn op het gebied van literatuur, muziek, beeldende kunst, dans, audiovisuele middelen en theater. De uitvoeringen of tentoonstellingen zijn niet altijd op school maar kunnen ook in het theater, de bioscoop of in een andere school plaatsvinden. Soms is busvervoer geregeld of gaan hogere groepen op de fiets. Er is een verdeling aangebracht zodat alle kinderen tijdens de basisschoolperiode met alle kunstgebieden in aanraking komen. Met beide locaties van De Mare nemen we deel aan het project ‘Meer dan kunst’. Tijdens drie perioden van ongeveer zes weken komt een kunstenaar in verschillende groepen, om samen met de leerkrachten lessen te verzorgen. Voor de samenhang binnen en de kwaliteit van cultuureducatie zijn een methodische aanpak en een doorlopende leerlijn belangrijk. Bij een doorlopende leerlijn maakt cultuureducatie jaarlijks deel uit van het lespakket. Scholen verschillen behoorlijk in de mate van methodisch werken of de inzet van een doorlopende leerlijn. De scholen in de Bollenstreek doen bijvoorbeeld mee aan ‘Museum en School’, dat een doorlopende leerlijn heeft waarin iedere groep een ander museum bezoekt. In de meeste gevallen is echter niet te achterhalen of scholen een methodische aanpak volgen. Sommige scholen sluiten een cultuureducatief project af met een presentatie zoals een voorstelling of tentoonstelling. Dit soort presentatiemogelijkheden kan ouders, subsidieverstrekkers en onderwijsinspectie een beeld geven van hoe een school cultuureducatie invult.

Christelijke basisschool De Weerklank in Westmaas over samenhang binnen en de kwaliteit van cultuureducatie Wij vinden het belangrijk om een doorlopende lijn binnen onze school te hebben op het gebied van cultuureducatie. We sluiten de zich daarvoor lenende activiteiten op het gebied van cultureel erfgoed af met een tentoonstelling voor alle groepen, zodat alle leerlingen ervaren dat cultuureducatie op school een belangrijke plaats inneemt. Op deze manier kunnen de leerlingen leren van en reflecteren op elkaars ervaringen. Alle groepen van de school worden uitgenodigd om te kijken in de groep die het cultuurproject heeft uitgevoerd, om te zien wat de leerlingen hebben geleerd en gemaakt op het gebied van cultureel erfgoed. Eventueel kunnen één of twee leerlingen in het kort iets over het onderwerp vertellen. In een enkel geval, zoals op de Koningin Emmaschool in Schoonhoven, is er een vakleerkracht muziek. Wat betreft cultuureducatie heeft deze school zich geheel in muziek gespecialiseerd, waarbij wordt samengewerkt met koren en muziekverenigingen. Deze specialisatie staat haaks op het streven van de meeste basisscholen om kinderen zo breed mogelijk te oriënteren. Op deze school wordt deskundigheidsbevordering op het gebied van cultuur expliciet benoemd als een wenselijk onderdeel van een persoonlijk ontwikkelingsplan van een leerkracht. Bij 11van de 45 scholen wordt aangegeven dat de school een interne cultuurcoördinator (icc’er) heeft. Het is niet duidelijk of dit in alle gevallen een gecertificeerde icc’er betreft. In de regel betreft het leerkrachten die cultuureducatie erbij hebben in hun takenpakket. De icc’ers geven uitvoering aan het cultuureducatiebeleid. Samen met de collega’s realiseren zij een samenhangend programma cultuureducatie voor de kinderen. Van de overige scholen in de inventarisatie is niet bekend of er een icc’er aanwezig is. In totaal zijn er in Zuid-Holland 393 gecertificeerde icc’ers. Per 10.000 leerlingen zijn er in Zuid-Holland elf icc’ers, het laagste aantal van alle provincies (Cultuurnetwerk Nederland 2012). De aanwezigheid van een gecertificeerde icc’er betekent in 7



3 Resultaten

de meeste gevallen ook dat er een beleidsplan is. De concrete invulling daarvan kan echter sterk verschillen. Op de onderzochte scholen wordt vaak aangegeven dat er een systematische evaluatie van doelen plaatsvindt, maar bij geen enkele school is dat gespecificeerd voor cultuureducatie. Vaak wordt gewerkt met zogenaamde kwaliteitskaarten. Opbrengstgericht werken is hierbij het uitgangspunt. De opzet is, om in een cyclus van vier jaar, elk jaar twee aspecten van de school onder de loep te nemen en te verbeteren. Het onderwijsaanbod, waaronder cultuureducatie, is een van de aspecten die een school kan evalueren. In hoeverre dat gebeurt, is niet duidelijk.

3.2 Resultaten van de interviews Belang van cultuureducatie onderkend Schoolbesturen vinden het belangrijk om leerlingen iets meer mee te geven dan alleen taal en rekenen. Zo zijn genoemd: • het bieden van een brede ontwikkeling; • kinderen helpen de wereld te ontdekken (horizonverbreding); • creatieve ontwikkeling naast cognitieve, fysieke en sociaal-emotionele; • kinderen in aanraking brengen met alle vormen van cultuur; • het geven van boeiend onderwijs, waar cultuur ook onder valt. De kerndoelen kunstzinnige oriëntatie voor het primair onderwijs van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap worden onderschreven en zijn leidend. In de praktijk blijkt cultuureducatie niet overal dezelfde plaats in het onderwijs te hebben. Het ene schoolbestuur ziet het als een wezenlijk stuk opvoeding voor kinderen, bij andere besturen krijgt cultuureducatie minder prioriteit. Voor kinderen waar in de thuissituatie minder aandacht is voor cultuur, bijvoorbeeld in een achterstandswijk, is het juist van belang om aandacht te besteden aan cultuureducatie. In de praktijk blijkt echter dat juist dan vaak het accent op taal en rekenen komt te liggen. Veel scholen vinden talentontwikkeling belangrijk. Dit speelt bij cultuureducatie echter een grotere rol dan bij rekenen en taal. Cultuureducatie is niet altijd een op zichzelf staand vak. Soms wordt cultuureducatie gekoppeld aan andere vakken zoals wereldoriëntatie of/geschiedenis, bijvoorbeeld rondom een thema als de schilder Rembrandt.

Financiering Het bedrag van € 10,90 per leerling in het kader van de Regeling versterking cultuureducatie primair onderwijs wordt door schoolbesturen ingezet en scholen worden door besturen aangesproken op de besteding. Soms worden ook ouderbijdragen ingezet (bijvoorbeeld voor excursies). Besturen vinden echter niet dat cultuureducatie daar niet van afhankelijk mag zijn. Financiering van cultuureducatie is daarnaast afkomstig uit provinciale subsidies uit het Programma cultuurparticipatie 2009-2012 van de provincie Zuid-Holland, soms worden door andere organisaties incidentele subsidies toegekend, bijvoorbeeld door de Rabobank.

Bestuurlijke kaders voor cultuureducatie ontbreken Geen van de geïnterviewde besturen heeft concrete doelstellingen op het gebied van cultuureducatie geformuleerd. De schoolbesturen laten scholen veel vrijheid. Besturen vinden het belangrijk dat scholen een eigen karakter hebben, passend bij de lokale cultuur en zich van andere scholen onderscheiden. Hierdoor kan een school zich profileren. Vooral in krimpregio’s is dat 8



3 Resultaten

vaak van belang om leerlingen te werven. De impact van het profileren met cultuur (zogenaamde cultuurprofielschool) is echter maar beperkt. Ouders kiezen vooral op grond van andere overwegingen (bijvoorbeeld een school dichtbij).

Kwaliteit een lastig te definiëren begrip Schoolbesturen hechten op verschillende manieren belang aan de kwaliteit van cultuureducatie. Twee besturen geven expliciet aan kwaliteit heel belangrijk te vinden, maar dat er eigenlijk te weinig middelen beschikbaar zijn. Een ander bestuur vindt dat er veel nadruk ligt op het opbrengstgericht werken in de vakken rekenen en taal. Dat is voor cultuureducatie lastig, want hoe definieer je die opbrengst? Wat zijn goede indicatoren daarvoor? Als de overheid meer aandacht wil voor kwaliteit, moet zij dus zelf criteria stellen aan de opbrengsten of de kwaliteit. De nadruk ligt erg op rekenen en taal, waarvoor duidelijke(re) doelstellingen zijn geformuleerd (Cito-normen). Het ontbreken van dergelijke normen voor cultuureducatie draagt er ook toe bij dat schoolbesturen niet bang zijn erop te worden afgerekend. Dit stimuleert scholen niet om zelf normen te gaan uitwerken voor cultuureducatie. Het ene bestuur zou wel meer handvatten willen hebben voor het cultuureducatiebeleid (bijvoorbeeld De Waard), het andere bestuur is bang dat daarmee de bureaucratie wordt vergroot. Er is geen eenduidigheid over waaraan de kwaliteit van cultuureducatie moet voldoen. Sommige besturen willen een professionele organisatie, een vakleerkracht of een planmatig en een beredeneerd aanbod. Een ander bestuur geeft aan tevreden te zijn met enthousiaste deelname van leerlingen aan een project. Soms worden regionale of lokale organisaties ingezet (bijvoorbeeld een historische vereniging), anderen willen alleen een professionele organisatie als Kunstgebouw. Acht schoolbesturen geven aan dat gebruik wordt gemaakt van de dienstverlening van Kunstgebouw. Daarnaast wordt aangeven dat gebruik wordt gemaakt van Erfgoedhuis en lokale instellingen bij de invulling van cultuureducatie. De invulling van cultuureducatie blijkt meer gebaseerd te zijn op persoonlijke voorkeuren van de docent dan op geformuleerd beleid. Als een docent cultuureducatie belangrijk en leuk vindt en de leiding kan overtuigen, zal de school er meer aandacht voor hebben. Scholen bepalen zelf aan welke disciplines ze aandacht besteden, bijvoorbeeld muziek of beeldende kunst. Over het algemeen zijn de besturen tevreden over de huidige invulling.

Schetsen van kaders op hoofdlijnen Vier schoolbesturen geven aan dat in de toekomst naar verwachting (beleidsmatig) meer aandacht zal worden gegeven aan cultuureducatie. Zes schoolbesturen zijn dit (vooralsnog) niet van plan of weten dit op het moment van het interview nog niet. Voor zover er beleidsmatig aandacht zal worden gegeven aan cultuureducatie zal dit vooral op hoofdlijnen zijn en verwijzen naar het belang van cultuureducatie. Niet elk bestuur is van plan inhoudelijke doelstellingen op te nemen in een strategisch beleidsplan. De schoolbesturen die van plan zijn om richtinggevende doelstellingen te gaan formuleren, zijn niet van plan om scholen daarop te gaan controleren, hooguit op de besteding van de middelen. Het initiatief mag niet bij het onderwijs worden weggenomen, geeft een schoolbestuur aan. Als er verdere veranderingen komen, dan is het vooral aan de scholen om dat in te vullen. Besturen verwachten over het algemeen niet dat er inhoudelijk veel zal veranderen als gevolg van overheveling van de € 10,90 van de Regeling versterking primair onderwijs naar de prestatiebox. Het wordt gezien als ‘oud geld’ onder een nieuwe naam. Schoolbesturen verwachten ook weinig van de controle door de inspectie. Het streven van de onderwijsinspectie om toe te zien op cultuureducatiebeleid wordt met een korreltje zout genomen. Als ze dat gaan doen is de vraag hoe? De scholen zijn ook niet bevreesd om daar een

9



3 Resultaten

onvoldoende op te scoren. De druk om te presteren op het gebied van rekenen en taal en passend onderwijs is veel groter en dan schiet de aandacht voor cultuureducatie er wat bij in.

Kwaliteitskaders nodig, maar lastig te bepalen Voor de borging van kwaliteit is het lastig dat er in het Bestuursakkoord Primair Onderwijs 2 geen concreet doel is geformuleerd ten aanzien van cultuureducatie. Dat maakt de kwaliteitsdiscussie lastig. Het persoonlijk invulling geven aan cultuureducatie maakt de kwaliteit ervan kwetsbaar. Tegelijkertijd zijn indicatoren om kwaliteit te meten moeilijk vast te stelen en is het onderwijs al een sector met veel regels en voorschriften. Mogelijk zouden besturen zich kunnen committeren aan een breed, richtinggevend kader, dat de scholen verder zelf kunnen concretiseren. Mogelijk zou Kunstgebouw hierbij ondersteuning kunnen bieden. In het nieuwe beleidsplan van het Fonds voor Cultuurparticipatie is ook als doelstelling de ontwikkeling van concrete handvatten voor het formuleren van doelen opgenomen.

Ondersteuning gewenst Het is belangrijk om besturen en scholen te ondersteunen bij een structureel programma cultuureducatie. Nu is cultuureducatie meestal projectmatig. Dit is niet voldoende om kinderen ertoe te zetten in hun eigen tijd wat met kunst en cultuur te gaan doen. Er zouden handige instrumenten moeten zijn voor schoolbesturen om het bestuursakkoord te vertalen in eigen beleid. Het is voor de borging van belang om cultuureducatie niet los te zien van andere schoolvakken. Cultuur als apart iets, is kwetsbaar, niet alleen in financiële maar ook in inhoudelijke zin. Nu ontbreekt het vaak nog aan samenhang met andere vakken. Kunstgebouw zou hierbij een conceptbeleidsplan kunnen maken of een kwaliteitskader kunnen uitwerken, dat scholen kunnen vertalen naar hun eigen situatie. Drie schoolbesturen hebben deze wens geuit. Dit sluit aan bij een van de doelstellingen van het Fonds voor Cultuurparticipatie: het ontwikkelen van referentieniveaus en methoden om de opbrengsten en de kwaliteit van cultuureducatie te kunnen volgen, meten en beoordelen.

Minder zichtbaarheid financiële middelen Als de subsidie voor cultuureducatie (deels) bij de prestatiebox komt, is het ook minder ‘zichtbaar’. Voorheen waren de middelen geoormerkt. Nu zullen schoolbesturen er alerter op moeten zijn dat de € 10,90 ook werkelijk aan cultuureducatie wordt besteed. Voordeel is dat door de overheveling meer keuzevrijheid is ontstaan. Indien er toetsing plaatsvindt door de inspectie, zal er meer aandacht komen voor kwaliteit.

Bezorgdheid over bezuinigingen Er is bij besturen en scholen bezorgdheid over de toekomst. Men vraagt zich af of de dienstverlening van bijvoorbeeld Kunstgebouw nog wel in stand blijft nu er zo vaak en veel bezuinigd wordt. Omdat de provincie Zuid-Holland niet gaat participeren in de Deelregeling, maar wel de samenwerkende gemeenten in de RAS-regio’s is er daarnaast vrees over de kwaliteit van het aanbod. In hoeverre hebben gemeenten zicht op kwaliteit? Zullen zij niet met name subsidieaanvragen van lokale instellingen gaan honoreren (muziekverenigingen, toneelverenigingen en dergelijke)? Er zijn dus twijfels, hoewel uit eerdere inventarisaties blijkt dat gemeenten van goede wil zijn.

2

In dit akkoord zijn de prestatieafspraken opgenomen die door de minister en de staatssecretaris van OCW en de PO-Raad overeen zijn gekomen voor de besteding van de middelen uit de prestatiebox. 10



3 Resultaten

De prestatiebox geldt maar voor vier jaar. Dit is volgens de schoolbesturen een te korte tijdsspanne om een meerjarig beleidsplan te maken en om meerjarige afspraken met instellingen te maken.

11



4

Conclusies en aanbevelingen

4.1

Conclusies

4 Conclusies en aanbevelingen

Schoolbesturen laten scholen veel ruimte voor de invulling van cultuureducatie Uit ons onderzoek komt naar voren dat schoolbesturen cultuureducatie belangrijk vinden, bijvoorbeeld voor de persoonlijke of creatieve ontwikkeling van kinderen of omdat kinderen op die manier leren open te staan voor de wereld om zich heen. Schoolbesturen hebben echter niet in beleidsvisies of -plannen beschreven welke ambities zij hebben op het gebied van cultuureducatie. Hierdoor is er veel ruimte voor de scholen om cultuureducatie naar eigen inzicht in te vullen. Schoolbesturen vinden dit ook belangrijk, omdat cultuureducatie moet passen binnen de identiteit van een school en moet aansluiten op de leefomgeving van het kind. De precieze invulling van cultuureducatie is ook voor een groot deel afhankelijk van de persoonlijke voorkeuren en het netwerk van een leerkracht of schooldirecteur. Schoolbestuurders zijn zich bewust van het risico dat hierdoor te veel aandacht kan zijn voor één onderdeel van cultuureducatie, bijvoorbeeld muziek, terwijl andere onderdelen onderbelicht blijven. Hier liggen kansen voor de ontwikkeling van een breed samenhangend aanbod aan cultuureducatie, zoals het landelijke traject Cultuureducatie met kwaliteit dat voor ogen heeft.

Kwaliteit van cultuureducatie is een lastig begrip De rol van schoolbesturen is veranderd door wijzigingen in het landelijke beleid. In de praktijk verwachten schoolbesturen dat er niet veel zal veranderen in de manier waarop zij hun scholen zullen aansturen op het gebied van cultuureducatie. Schoolbesturen vinden het belangrijk dat de kerndoelen van het Ministerie van OCW worden behaald. Als schoolbesturen ambities gaan formuleren, doen zij dat vooral op hoofdlijnen en niet in termen van concrete resultaten die scholen moeten behalen. Hier ligt een belangrijke kans voor de landelijke overheid voor de versterking van cultuureducatie. Omdat de overheid de kwaliteitskaders voor cultuureducatie nog onvoldoende heeft uitgewerkt, kunnen schoolbesturen geen heldere ambities beschrijven. Waar voor taal en rekenen duidelijke doelstellingen en (Cito-)normen zijn geformuleerd, ontbreken deze vooralsnog voor cultuureducatie. Een uitwerking van de kerndoelen in landelijke richtlijnen helpt schoolbesturen om hun eigen doelstellingen concreter te formuleren. Deze richtlijnen moeten voldoende ruimte bieden voor de situatie van individuele scholen.

Ondersteuning van het onderwijs is belangrijk Ondersteuning van het onderwijs is belangrijk om de kwaliteit van cultuureducatie te versterken. Dat kan op verschillende manieren. Scholen maken vaak gebruik van de dienstverlening van provinciale instellingen. Deze dienstverlening is ook de komende jaren belangrijk. Kunstgebouw kan schoolbesturen en scholen in Zuid-Holland ondersteunen bij de vertaling van de landelijke richtlijnen naar eigen ambities voor cultuureducatie en de uitwerking daarvan naar cultuureducatie in de scholen. Culturele instellingen moeten bij de voorbereiding van projecten tijdig de scholen betrekken, zodat ingespeeld kan worden op de behoeften van de school en bepaald kan worden wat er nodig is om aan de landelijke kaders te voldoen. Goede cultuureducatie begint natuurlijk met goed onderwijs. Deskundige en goed toegeruste leerkrachten zijn hiervoor een voorwaarde. 12



4.2


Aanbevelingen Voor beleidsmakers en landelijke instituten • •

•

•

Neem het initiatief niet bij het onderwijs weg. Als er verdere veranderingen komen, is het ook vooral aan de scholen om dat in te vullen en ze te betrekken bij de planvorming. Geef scholen meer grip op de inhoud (Raad voor Cultuur 2012): - laat ze een referentiekader cultuureducatie ontwikkelen; - breid het volgen beoordelingsinstrumentarium uit. (Fonds voor cultuurparticipatie 2012). Stel de culturele infrastructuur in dienst van de school (Raad voor Cultuur 2o12): - Door te zorgen voor een initiërende rol van het nieuwe landelijke Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, waarbij dit kennisinstituut: ~ cultuureducatie en amateurkunst met elkaar verbindt; ~ knelpunten en kansen signaleert; ~ onderwijsmateriaal beter verzamelt en ontsluit. - Door bewindslieden te laten sturen op samenhang en toezicht door middel van: ~ een heldere taak- en verantwoordelijkheidsverdeling; ~ bestaande regelingen meer op elkaar aan te laten sluiten; ~ voor structureel toezicht door de inspectie te zorgen. Zorg ervoor dat de aanvragen van de culturele instellingen in de RAS-regio’s zo goed mogelijk aansluiten op regionale en lokale beleidsprioriteiten op het gebied van cultuureducatie.

Voor het onderwijs • •

•

Bewaak dat de beschikbare financiële middelen, ook daadwerkelijk aan cultuureducatie worden besteed, onder meer door het formuleren van beleidsuitgangspunten. Bevorder de deskundigheid in de school door (Raad voor Cultuur 2012): - Cultuureducatie meer status te geven: ~ koppel visie op cultuureducatie aan leerplan en deskundigheid; ~ ondersteun deskundigheidsbevordering van zittende leraren. - Passies en talenten in en rondom de school te benutten: ~ benut passies en zet leraren flexibel in; ~ vergroot de ouderbetrokkenheid; ~ werk samen met lokale culturele instellingen. - De rol van lerarenopleidingen te vergroten: ~ vergroot de deskundigheid van aankomende leraren; ~ geef cultuureducatie een vaste plek in het curriculum; ~ benut het voorgestelde profieldeel voor nascholingstrajecten; ~ leid kunstvakdocenten op om voor de klas te gaan staan. Bevorder de kwaliteit van cultuureducatie door (Oomen et al 2011): - het realiseren van de randvoorwaarden voor kwaliteit zoals een vastgelegde visie, professionaliteit van de (vak)leerkrachten en structurele samenwerking met culturele instellingen; - ervoor te zorgen dat activiteiten aansluiten bij de doelgroep en de leerlijn van de school, de belevings- en expressiemogelijkheden. - gewenste opbrengsten te formuleren; - te evalueren, bijvoorbeeld met behulp van de cultuurmonitor primair onderwijs van Oberon.

13




Voor Kunstgebouw en andere culturele instellingen Ondersteun schoolbesturen en scholen bij de vertaling van landelijke richtlijnen en instrumenten naar de eigen situatie, zoals het opstellen van conceptbeleidskaders, uitwerking van handvatten voor het bereiken van de kerndoelen, referentieniveaus en methoden om de kwaliteit van cultuureducatie te kunnen volgen, meten en beoordelen. • Ondersteun scholen bij het maken van een structureel en een kwalitatief hoogwaardig aanbod aan cultuureducatie. Breng bij lokale educatieve agenda’s het belang van een beleidsmatige aanpak van cultuureducatie onder de aandacht. • Stel de culturele infrastructuur in dienst van de school door vraaggericht en samen te werken (Raad voor Cultuur 2012): - houd de regionale ondersteuning in stand; - zorg voor efficiëntere ondersteuning door betere afstemming en samenwerking. •

14



Literatuur

Literatuur Schriftelijke documentatie Cultuurnetwerk Nederland. Magazine cultuurcoördinator.nl. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland, 2012. Essen AM van, Ligtvoet-Janssen MGA, Wit JP de. Terugblik en Toekomstvisie Cultuurparticipatie Ras-regio’s in ZuidHolland. Den Haag: Tympaan Instituut, 2011. Kunstgebouw. Informatieblad deelregeling cultuureducatie met kwaliteit. Rijswijk: Kunstgebouw, 2012-10-16. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Meer dan kwaliteit: een nieuwe visie op cultuurbeleid. Den Haag: Ministerie OCW, 2011. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)/PO-Raad. Bestuursakkoord primair onderwijs. Den Haag: Ministerie OCW/PO-Raad, 2012. Oomen C, Reinink M, Grinten M van der. Kwaliteitskader door culturele instellingen. Indicatoren en gebruik in de praktijk. Utrecht: Oberon, 2011. PO-Raad. Code Goed Bestuur in het primair onderwijs. Den Haag: PO-Raad, 2010. Provincie Zuid-Holland. Erfenis, erfgoed en erfgoud. Beleidsvisie cultureel erfgoed 2013-2016 Provincie Zuid-Holland. Den Haag: provincie Zuid-Holland, 2o12. Raad voor Cultuur. Cultuureducatie: leren, creëren, inspireren! Den Haag: Raad voor Cultuur, 2012. Staatscourant 1714. Regeling prestatiebox primair onderwijs. Den Haag: januari 2012. Staatscourant 15826. Deelregeling Cultuureducatie met Kwaliteit in het primair onderwijs. Fonds voor Cultuurparticipatie 2013-2016. Den Haag, augustus 2012. Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs. Bestuurlijk kader. Den Haag; VNG, 2012.

Websites http://www.cultuurparticipatie.nl

Fonds voor cultuurparticipatie

http://www.cultuurplein.nl

Cultuurplein van Cultuurnetwerk Nederland

http://www.duo.nl

Dienst uitvoering onderwijs, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

http://www.poraad.nl

PO-Raad

http://www.rijksoverheid.nl

Rijksoverheid

15



Bijlage 1

Bijlage 1 Cultuureducatie met kwaliteit Het kabinet Rutte I wil kinderen en jongeren op het gebied van cultuur een stevig fundament bieden. Voorwaarden daarvoor zijn een goede verankering van cultuureducatie in het onderwijs en aandacht voor cultuureducatie bij alle culturele instellingen, landelijk en lokaal. Dit beleid is uiteengezet in de brief Meer dan Kwaliteit, een nieuwe visie op cultuurbeleid van de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Tweede Kamer (Ministerie van OCW 2011). De belangrijkste pijlers van het programma Cultuureducatie met kwaliteit zijn de prestatiebox primair onderwijs en de Deelregeling Cultuureducatie met Kwaliteit van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Deze worden hieronder toegelicht.

Cultuureducatie in de Regeling prestatiebox primair onderwijs Bestuursakkoord primair onderwijs In het Bestuursakkoord primair onderwijs 2012-2015 (bestuursakkoord) hebben de PO-Raad1 en de bewindslieden van het Ministerie van OCW gezamenlijke ambities geformuleerd ten aanzien van opbrengstgericht werken, sterke vermindering van het aantal zeer zwakke scholen en een sterke vermindering van het aantal taal- en rekenzwakke scholen en de realisatie van een doelgericht aanbod voor alle leerlingen, óók in de kleutergroepen en voor (cognitief) talentvolle leerlingen (http://www.rijksoverheid.nl). Regeling prestatiebox primair onderwijs Alle schoolbesturen ontvangen middelen via de Regeling prestatiebox primair onderwijs (prestatiebox) om invulling te geven aan de prioriteiten voor de komende periode. Het budget is bedoeld voor opbrengstgericht werken en professionalisering van leraren en schoolleiders en cultuureducatie. Aan de prestatiebox zijn twee budgetten toegevoegd die voorheen via aparte regelingen werden verstrekt, namelijk de regeling bestemmingsbox 2011-2012 (taal en rekenen € 15,58 per leerling) en de regeling versterking cultuureducatie 2011-2012 (cultuur en school € 10,90 per leerling (http://www.duo.nl). Cultuureducatie met kwaliteit Om invulling te geven aan het beleid Cultuureducatie met kwaliteit en de invulling aan de kerndoelen van het leergebied kunstzinnige oriëntatie worden schoolbesturen ondersteund. Schoolbesturen ontvangen voor de schooljaren 2012-2013 tot en met 2015-2016 in het kader van de prestatiebox subsidie voor het versterken van de samenhang binnen en de kwaliteit van het onderwijs gericht op het bereiken van de kerndoelen binnen het leergebied Kunstzinnige oriëntatie (http://www.duo.nl). De kerndoelen zijn: • de leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren; • de leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren; • de leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Het bedrag van € 10,90 per leerling in de prestatiebox moet worden besteed aan het versterken van de samenhang binnen en de kwaliteit van cultuureducatie. De Regeling prestatiebox ver-

1

De PO-Raad is de sectororganisatie voor het primair onderwijs. De vereniging behartigt de gemeenschappelijke belangen van de besturen in het basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. De PO-Raad richt zich op de drie grote domeinen: bekostiging, werkgeverschap en de hoofdlijnen van het onderwijsbeleid (http://www.poraad.nl). 16



Bijlage 1

vangt voor wat betreft cultuureducatie de Regeling versterking cultuureducatie primair onderwijs 2 en loopt tot en met 2015-2016 (http://www.duo.nl). Van de inzet van de middelen voor cultuureducatie wordt in het schooljaar 2012-2013 een nulmeting gedaan. Vervolgens vindt in 20152016 een evaluatie plaats (http://www.cultuurplein.nl). Verantwoording van middelen uit de prestatiebox De prestatiebox biedt schoolbesturen bestedingsvrijheid de ambities uit het bestuursakkoord te realiseren. Het gaat hier namelijk niet om een subsidie met een specifieke verantwoordingslast, maar om bijzondere bekostiging met bestedingsvrijheid. Aangezien de ambities uit het bestuursakkoord betrekking hebben op de kerntaken van het onderwijs, gaat het ministerie ervan uit dat schoolbesturen ook vanuit de lumpsum investeren in de realisatie van de ambities. Het geld uit de prestatiebox is bedoeld om die investeringen te versterken, te verdiepen en te versnellen (http://duo.nl). Voor een ambitieuze leercultuur is het van belang dat schoolbesturen de ambities uit dit bestuursakkoord vertalen naar concrete streefdoelen en inspanningen op bestuurs- en schoolniveau. Het verhogen van de opbrengsten vraagt immers ook om opbrengstgericht besturen. Dat vereist dat de ambities en doelen voor de gehele organisatie duidelijk worden geformuleerd en dat voor de directe omgeving transparant is welke resultaten daarbij worden geboekt. Het is een noodzakelijke voorwaarde dat dit zichtbaar wordt gemaakt in het strategisch beleid (meerjarig strategisch beleidsplan en de daarop gebaseerde begrotingen (Ministerie van OCW/PORaad 2012). Omdat cultuureducatie geen onderdeel is van het bestuursakkoord, geldt de verplichting voor het formuleren van doelstellingen in het strategisch meerjaren beleidsplan formeel niet voor cultuureducatie. De Code Goed Bestuur, die de leden van de PO-Raad in januari 2010 hebben vastgesteld, verplicht schoolbesturen in algemene zin tot strategisch beleid met heldere doelen die gelden als leidraad voor de organisatie, alsmede de interne en externe verantwoording voor het behalen van die doelen (PO-Raad 2010). Voor de middelen uit de prestatiebox geldt dat besturen te allen tijde verplicht zijn aanvullende informatie te verstrekken over hun ambities en doelstellingen, resultaten en daarvoor ingezette middelen. Deze informatie wordt onder andere gegeven in een beknopt verslag in het jaarverslag. Uitgangspunt is dat de extra administratieve lasten voor de scholen beperkt blijven. Het is niet aan de orde dat middelen uit de prestatiebox worden teruggevorderd als blijkt dat ze niet voor de doelen zijn ingezet waarvoor ze beschikbaar zijn gesteld (Staatscourant 1714). Aanvullend op de reguliere jaarverantwoording zal OCW een aantal aspecten van de kwaliteit van cultuureducatie monitoren, zoals de koppeling van cultuureducatie met de visie op onderwijs, de samenhang binnen het lesprogramma, de toerusting van docenten en de evaluatie van het lesprogramma cultuureducatie. Op basis van het advies van de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur zal de monitoring zijn definitieve vorm krijgen. OCW zal in het schooljaar 2012-2013 een nulmeting en in schooljaar 2015–2016 een evaluatie laten uitvoeren (Staatscourant 1714).

2

In het kader van de Regeling versterking cultuureducatie in het primair onderwijs van OCW ontvingen scholen in het primair onderwijs vanaf scho0ljaar 2004-2005 tot en met schooljaar 2011-2012 € 10,90 euro per leerling. Met deze regeling werd bevorderd dat scholen hun visie op de functie van cultuureducatie in het lesprogramma verder ontwikkelen en deze visie in samenwerking met hun culturele omgeving in een samenhangend geheel van cultuureducatieve activiteiten vertalen. Het budget was geoormerkt en diende besteed te worden aan cultuureducatie (http://www.cultuurplein.nl). 17



Bijlage 1

Deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit 3 De Deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit (Deelregeling) maakt onderdeel uit van het programma Cultuureducatie met kwaliteit. De Deelregeling is een matchingsregeling. Dat wil zeggen dat het Fonds voor Cultuurparticipatie maximaal de helft van de begrote kosten subsidieert. De andere helft komt van andere partijen, met name gemeenten en provincies. Deze gemeenten en provincies hebben vooraf moeten aangeven of zij aan de regeling deelnemen. De aanvraag wordt gedaan door culturele instellingen. Alleen culturele instellingen die gesteund worden door de gemeente of provincie waar de activiteiten plaatsvinden kunnen een aanvraag doen. Deze steun wordt duidelijk uit een zogenoemde adhesieverklaring, waarin de desbetreffende gemeente of provincie onder andere aangeeft dat hij vertrouwen heeft in de plannen en de aanvragende instelling (Kunstgebouw 2012). De provincie Zuid-Holland doet niet mee aan de Deelregeling. De reden hiervoor is dat de provincie vanaf 2013 haar autonome taken op het gebied van cultuurparticipatie (en dus ook van cultuureducatie) zal afbouwen. Daarom zijn de RAS-regio’s in staat gesteld aan de regeling deel te nemen. De ondergrens voor de omvang van de plannen (€ 45.000,00) is hierop echter niet aangepast. Dit kan betekenen dat de RAS-regio’s moeten samenwerken. De regio’s die mee willen doen, hebben vóór 13 juli 2012 een intentieverklaring voor deelname (voor vier jaar) aan de deelregeling. Voor de gemeenten met meer dan 90.000 inwoners verandert er niets 4. Zij hebben ook in de huidige kunstenplanperiode een directe relatie met het Fonds voor Cultuurparticipatie. Een overzicht van de deelnemende regio’s en gemeenten staat op http://www.cultuurparticipatie.nl. Het soort activiteiten waarvoor subsidie kan worden aangevraagd zijn: Activiteiten gericht op de ontwikkeling, de verdieping en de vernieuwing van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie teneinde doorlopende leerlijnen te realiseren door scholen die zich daarmee willen onderscheiden. • Activiteiten die bijdragen aan de vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten inclusief vakdocenten en educatief medewerkers op het gebied van cultuureducatie. Het gaat hierbij zowel om pedagogisch-didactische vaardigheden als ook om vaardigheden in de verschillende kunstdisciplines en kennis over het cultureel erfgoed. • Activiteiten gericht op het versterken van de relatie van de school met de lokale culturele en sociale omgeving ten behoeve van de kunstzinnige en culturele ontwikkeling van leerlingen. Het gaat om duurzame en intensieve samenwerking. • Activiteiten die bijdragen aan het ontwikkelen en toepassen van een instrumentarium voor het beoordelen van de culturele ontwikkeling van leerlingen. Hierbij wordt de leeropbrengst centraal gesteld en een duidelijke relatie gelegd met de kerndoelen op het gebied van kunstzinnige oriëntatie binnen het primair onderwijs. •

De aanvragen, die kunnen worden ingediend tot 14 december 2012, worden beoordeeld aan de hand van de volgende criteria: • de kwaliteit van de aanvraag in relatie tot de doeleinden van deze regeling; • de gerichtheid op verankering van cultuureducatie in het primair onderwijs; • de mate van afstemming en samenwerking tussen het culturele veld en het onderwijs. Meer informatie over de Deelregeling is te vinden op http://www.cultuurparticipatie.nl.

3 4

De tekst van deze paragraaf is afkomstig uit het informatieblad deelregeling cultuureducatie met kwaliteit van Kunstgebouw, september 2o12. Een aantal rechtstreekse gemeenten sluit waarschijnlijk aan bij de RAS-regio’s, zoals Leiden bij de RAS-regio Holland Rijnland. 18



Bijlage 2

Bijlage 2 Checklist documentenanalyse Inhoud en doelmatigheid van cultuureducatie • • • • • • •

structurele meerjarige samenwerking met cultuureducatieve instellingen; cultuureducatieaanbod gedifferentieerd naar niveau (inhoud en werkvorm); cultuureducatie maakt deel uit van de bredere educatievisie en het curriculum van de scholen; expliciet aandacht voor talentontwikkeling van de kinderen; mogelijkheden voor het laten zien van kunstzinnige uitingen; er is een doorlopende leerlijn (er word voortgebouwd op wat geweest is, het bereidt voor op wat komen gaat, is er samenhang met andere vakgebieden); er wordt een methodische aanpak gevolgd (bijvoorbeeld Moet je doen).

Organisatie/professionaliteit van cultuureducatie • • • • • •

aanwezigheid van bestuurlijk vastgestelde visie op cultuureducatie met (SMARTgeformuleerde) doelstellingen; uitvoering van evaluatie van het cultuureducatie/-beleid in het kader van de kwaliteitscyclus (doelen stellen, uitvoeren, evalueren en verbeteren); aanwezigheid van een interne cultuurcoördinator; aanwezigheid van opgeleide vakdocenten cultuureducatie; mogelijkheden voor deskundigheidsbevordering van leerkrachten; inspraak van interne cultuurcoördinator/vakdocenten/leerkrachten educatie in het cultuureducatiebeleid.

19



Bijlage 3

Bijlage 3 Portretten geïnterviewde schoolbesturen Portret 1: Christelijke Scholengroep De Waard Gesproken met de heer E. Tuk, voorzitter College van Bestuur, op 18 april 2012.

Achtergrond Christelijke Scholengroep (CSG) De Waard beheert in totaal zeventien scholen, waaronder vijftien basisscholen, een school voor speciaal basisonderwijs (SBO) en een school voor speciaal onderwijs aan zeer moeilijk lerende kinderen (ZMLK). De scholen staan verspreid in de Hoeksche Waard. De nevenvestiging van de ZMLK-school staat in Middelharnis. De scholen worden door ongeveer 3.500 leerlingen bezocht. Er werken ongeveer 360 personeelsleden bij CSG De Waard. Daarnaast is er op vier locaties een zogenaamde Kangoeroeklas. In de Kangoeroeklas wordt onderwijs verzorgd aan meerbegaafde leerlingen voor wie meer uitdaging naast de reguliere lessen nodig is. Naast uitdaging op cognitief gebied hebben zij behoefte aan contacten met ontwikkelingsgelijken. In de Kangoeroeklas wordt aan deze behoefte tegemoetgekomen. Meerbegaafde kinderen gaan daar een dagdeel in de week naartoe, waar hun een speciaal programma wordt aangeboden.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Motto van CSG De Waard is ‘voor bijzonder goed onderwijs’. Het bestuur ziet als belangrijkste taak de overdracht van cultureel erfgoed in de brede zin van het woord. De Bijbel is hiervoor het uitgangspunt. Centrale begrippen hierbij zijn ‘rentmeesterschap’ (het meegeven van verhalen) en ‘naastenliefde’ (een school is een gemeenschap en meer dan taal en rekenen alleen). Deze brede visie klinkt in alle aspecten van het onderwijs door. De naam van de scholengemeenschap (De Waard) komt terug in Hoeksche Waard en in waarden/waardevol onderwijs. CSG De Waard besteedt aandacht aan alle ontwikkelingaspecten van kinderen, te weten cognitieve, sociaal-emotionele, fysieke en creatieve. De kerndoelen voor het primair onderwijs zijn hierbij richtinggevend. De centrale visie is leidend voor alle vakken, dus ook voor cultuureducatie. Het bedrag van € 10,90 per leerling wordt door het bestuur van CGS De Waard volledig ingezet voor cultuureducatie. Vanuit de lumpsum zijn er geen andere bedragen voor cultuureducatie, maar nog wel (in beperkte mate) vanuit ouderbijdragen. De bestuursvisie is het uitgangspunt voor de wettelijk verplichte individuele schoolplannen. CSG De Waard vindt het belangrijk dat scholen de visie op hun eigen manier kunnen vertalen in het onderwijs op hun scholen. Zo heeft bijvoorbeeld basisschool Het Spui in Strijen in het schoolplan 2007-2011‘het uitbreiden van het aanbod op het gebied van kunstzinnige/culturele vorming’ als doel geformuleerd. Het is belangrijk dat scholen zich van elkaar kunnen onderscheiden en dat de school en de inrichting van het onderwijs aansluiten bij het dorp en de dorpscultuur. Daardoor zijn bijvoorbeeld de scholen in Mijnsheerenland en Westmaas twee heel verschillende scholen. De manier waarop invulling wordt gegeven aan cultuureducatie verschilt dus per school. Dit blijkt ook uit de diverse schoolgidsen. Zo geeft De Vliet in Klaaswaal aan dat de methoden voor beeldende vorming en kunst en cultuur ‘Moet je doen’ in gebruik zijn genomen en als verfrissend worden ervaren. De Keucheniusschool, school met talent in Oud-Beijerland, geeft aan-

20



Bijlage 3

dacht aan de ontwikkeling van creatieve vaardigheden, onder andere deelname aan het kunstprogramma ‘Kunstmenu’ van Kunstgebouw. Naast het binnenschoolse aanbod worden enkele naschoolse cursussen aangeboden. Zo kunnen kinderen die dat willen verder groeien op deze vlakken. Cultuureducatie wordt niet door vakleerkrachten, maar door de ‘gewone’ leerkrachten verzorgd, waarbij gebruik wordt gemaakt van kunstenaars uit de regio. Veel scholen maken gebruik van het regionale aanbod, bijvoorbeeld de bibliotheek of Stichting ToBe, en niet van het provinciale aanbod. Scholen worden hierin niet gestuurd door het bestuur. Geen van de scholen heeft een interne cultuurcoördinator. Om de kwaliteit van het onderwijs te bewaken wordt stichtingsbreed gewerkt met de kwaliteitskaarten van Cees Bos. Opbrengstgericht werken is hierbij het uitgangspunt. De opzet is, in een cyclus van vier jaar, elk jaar twee aspecten van de school onder de loep te nemen en te verbeteren.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Het bestuur van CSG De Waard is op de hoogte van de landelijke ontwikkelingen ten aanzien van cultuureducatie. CSG De Waard is tevreden over hoe de scholen cultuureducatie nu invullen. Wel zullen doelstellingen op het gebied van cultuureducatie in de toekomst zorgvuldiger worden geformuleerd, niet alleen als gevolg van het bestuursakkoord, maar ook door meer aandacht voor kwaliteit in het algemeen. Ook vanuit het directieberaad ligt er de wens voor een stichtingsbrede basisnorm, omdat het halen van de normen vaker door de inspectie getoetst zal worden. Het bestuur is van mening dat het initiatief bij het onderwijs moet blijven. Wel zal er sprake zijn van iets meer sturing van het bestuur dan nu het geval is. Het bestuursakkoord is aanleiding om doelstellingen zorgvuldiger te gaan formuleren. Deze zullen wel globaal blijven. Bijvoorbeeld: in elk leerjaar wordt een activiteit gedaan, elke twee jaar wordt een project gedaan. Hoe een en ander concreet vorm zal krijgen, is nog niet duidelijk. De uitwerking van het bestuursakkoord zal als bijlage bij het huidige strategische meerjarenbeleidsplan worden gevoegd, met een paragraaf cultuureducatie. Vanuit de lumpsum zijn er weinig mogelijkheden voor cultuureducatie. De keuzevrijheid om deze aan te wenden voor cultuureducatie is beperkt door allerlei verplichtingen. Doordat cultuureducatie wordt opgenomen in de prestatiebox, is er wel meer keuzevrijheid voor de besteding van de middelen. Het overdadig oormerken van de gelden zoals tot nog toe gebruikelijk is, staat deze keuzevrijheid in de weg. In de nieuwe situatie zijn nog wel steeds normen nodig, anders gaat cultuureducatie verloren. Lastig is wel dat er in het bestuursakkoord geen enkel concreet doel is geformuleerd ten aanzien van cultuureducatie. Er zouden handige instrumenten moeten zijn voor schoolbesturen om het bestuursakkoord te vertalen in eigen beleid. Het programma ‘School aan zet’ zou hierbij misschien een rol kunnen spelen 1. Er is ook geen duidelijkheid over financiële middelen na 2015. Het huidige budget per leerling is beperkt, maar het wegvallen daarvan zou wel negatieve consequenties voor het aanbod aan cultuureducatie hebben. Deze onduidelijkheid maakt ook dat scholen afspraken per jaar willen maken met Kunstgebouw 2, in plaats van meerjarige afspraken. Hoewel de intenties van gemeenten ten aanzien van cultuureducatie goed zijn, wordt er vanuit die hoek weinig verwacht als het gaat om subsidies.

1

Vooralsnog maakt cultuureducatie geen onderdeel uit van het programma School aan zet (http://www.schoolaanzet.nl).

2

‘Kunstmenu’ en ‘Kunst in uitvoering’. 21



Bijlage 3

Portret 2: Stichting voor Openbaar Primair Onderwijs Voorne-Putten Rozenburg Gesproken met de heer A.R. Oldenburg, algemeen adjunct-directeur, op 26 april 2012.

Achtergrond Stichting voor Openbaar Primair Onderwijs Voorne-Putten Rozenburg (PRIMO VPR) is op 1januari 2006 opgericht. Er zijn 24 scholen die deel uitmaken van PRIMO VPR, 21basisscholen, twee scholen voor speciaal basisonderwijs en een school voor speciaal onderwijs. Op deze scholen ontvangen dagelijks ruim 4.200 leerlingen onderwijs, verzorgd door ongeveer vierhonderd leerkrachten. Een school heeft het zogenaamde Cultuurprofiel 3 maar in de praktijk blijkt dat ouders daar niet bewust voor kiezen. Ouders kiezen over het algemeen de school die het meest dichtbij is.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs De visie die PRIMO VPR op cultuureducatie heeft, is een planmatig en beredeneerd aanbod uitgevoerd door professionals. Het doel van cultuureducatie kinderen in aanraking te brengen met alle vormen van cultuur: beeldhouwen, muziek, drama, cabaret et cetera. Het liefst zo breed mogelijk en met een opbouw en doorlopende lijn. Daar is externe begeleiding bij nodig en Kunstgebouw kan dat bieden. Kunstgebouw zorgt voor een kwalitatief goed aanbod dat gerelateerd is aan de kerndoelen. Daarnaast hebben zij de mogelijkheid om goede mensen in te zetten voor cultuureducatie. Cultuureducatie is de laatste jaren in het onderwijs ondergesneeuwd, mede door het accent dat de overheid legt op opbrengstgericht werken en de eis dat de lessen vooral op rekenen en taal gericht moeten zijn. In de visie van PRIMO VPR is het echter niet het een of het ander. Als kinderen de mogelijkheid wordt geboden zich breed te ontplooien, hebben de vakken rekenen en taal daar ook de voordelen van. In algemene zin zou je kunnen zeggen dat het een bijdrage levert aan het welzijn en welbevinden van kinderen en het ondersteunend is voor cognitieve vaardigheden. PRIMO VPR is groot voorstander van vakleerkrachten. Zij hebben de juiste kennis, ervaring en professionaliteit in huis. Door de bezuinigingen zal een school echter niet snel een vakleerkracht aannemen of inhuren. De verantwoordelijkheid voor inhoud en vormgeving van cultuureducatie ligt bij de scholen. PRIMO VPR heeft om deze reden geen beleidsplan voor cultuur. Dat is verweven in het curriculum van de scholen. De scholen zijn eindverantwoordelijk voor de kwaliteit. Door het opbrengstgericht werken op het gebied van taal en rekenen staat kwaliteit van cultuureducatie echter op een laag pitje. Bij het toetsen van de kwaliteit van onderwijs komt kunst en cultuur zelden aan bod, omdat de overheid andere dingen belangrijker vindt. Als de inspectie zou zeggen dat ze de komende drie jaar zouden toezien op de kwaliteit van het muziekonderwijs, dan worden de scholen gedwongen om daar meer aandacht aan te geven.

3

Cultuurprofilering is de keuze van de school om (naast eventuele andere profileringen zoals Bèta of sport) cultuureducatie als centraal beleidspunt voor de school(soort) breed of een enkele stroom in te zetten, te ontwikkelen en uit te dragen (http://www.cultuurprofielscholen.nl). 22



Bijlage 3

Alle middelen voor cultuureducatie van de aangesloten scholen gaat naar Kunstgebouw. De scholen nemen vervolgens de programma’s ‘Kunst in uitvoering’ (zelf aan de slag) en ‘Kunstmenu’ (contact met professionele kunst) af. De € 10,90 die het bestuur per leerling krijgt is daarvoor niet genoeg en de scholen zijn daarom afhankelijk van subsidie van de provincie om de producten van Kunstgebouw af te nemen. Als de extra subsidie van de provincie wegvalt, zal het niet meer lukken om de door de rijksoverheid voorgeschreven kerndoelen te halen. Elke les die wordt gegeven, wordt geëvalueerd door Kunstgebouw en de leerkrachten en jaarlijks wordt geëvalueerd met de cultuurcoördinator van PRIMO VPR.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Als de gemeenten in de toekomst over de verstrekking van de subsidies gaan, bestaat de mogelijkheid dat de ene gemeente wel een bijdrage wil leveren en een andere niet. Gemeenten hebben de vrijheid om middelen te besteden zoals zij dat willen. PRIMO VPR heeft te maken met vier verschillende gemeenten. Het gevaar bestaat dat de gemeenten subsidie voor kunst en cultuur vooral gaan inzetten voor verenigingen zoals het plaatselijke fanfarekorps, de muziekvereniging, de toneelclub en dergelijke. Als de gemeenten de plaatselijke verenigingen zouden vragen om met de subsidie iets met het onderwijs te doen, komt er een versnipperd ad hoc aanbod waar door de scholen niet op gebouwd kan worden. Een plaatselijke cultuurvereniging kan misschien wel een mooie voorstelling maken voor kinderen en een rollenspel doen, maar er zal geen lijn in zitten omdat ze geen pedagogische en didactische kennis hebben. De continue leerlijn van acht jaar die leerlingen nu krijgen komt dan in gevaar. PRIMO VPR heeft overigens nog geen specifieke vraag gesteld aan de gemeenten, omdat nog niet helemaal duidelijk is hoe de provinciale bezuinigingen gaan uitpakken. Het is niet realistisch te verwachten dat het onderwijs op een andere manier geld kan vinden voor cultuureducatie. De scholen moeten zelf ook bezuinigen, dus er kan geen extra geld naar kunst en cultuur. Onderwijs mag ook niet afhankelijk worden van een ouderbijdrage, omdat het dan afhankelijk wordt van toevalligheden. Tegenwoordig moet alles meetbaar en goed te evalueren zijn. Dit kan in het onderwijs op vele gebieden (taal, rekenen) goed, maar bij cultuureducatie is dat moeilijker, omdat daar geen goede indicatoren voor te bedenken zijn. Een mogelijke indicator is de woordenschat van de leerling, maar het is nooit zeker dat een uitgebreide woordenschat (alleen) aan het cultuuronderwijs is te danken. Als er minder geld beschikbaar komt zou Kunstgebouw een rol kunnen spelen bij de opzet van een draaiboek voor cultuureducatie, een inhoudelijke rol dus. Planmatige aspecten van cultuureducatie kunnen de scholen beter zelf doen. De hoop is dat dit onderzoek een bijdrage levert aan de kwaliteitsverbetering van cultuureducatie door provinciale en gemeentelijke overheden te laten inzien dat met het nieuwe beleid een verkeerde weg wordt ingeslagen.

23



Bijlage 3

Portret 3: Stichting P.C.P.O. De Vier Windstreken Gesproken met de heer G. Knevel, directeur basisschool De Goede Herder in Bodegraven, op 16 mei 2012.

Achtergrond Stichting P.C.P.O. De Vier Windstreken is een protestants-christelijke stichting die zeventien scholen beheert in het Groene Hart, waaronder zestien basisscholen en één school voor speciaal basisonderwijs. Er staan vijf scholen in Gouda en drie in Bodegraven. Op de zeventien scholen werken ongeveer 430 medewerkers. De scholen worden door 3.500 leerlingen bezocht. De scholen werken waar mogelijk samen met andere scholen en voorzieningen in de wijk of het dorp, zodat de leerlingen zich kunnen ontwikkelen tot evenwichtige en weldenkende leden van de samenleving, gesteund en gevoed door een normbesef en waarden op basis van het protestants-christelijke gedachtegoed.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Verschillende scholen nemen programma’s van Kunstgebouw af (zoals ‘Kunstmenu’), waaronder de Goede Herderschool in Bodegraven en de Regenboog in Reeuwijk. Drie of vier keer per jaar komt er een werkgroep ‘Kunstmenu Bodegraven’ bij elkaar waarin vertegenwoordigers zitten van negen scholen. De cultuurprogramma’s worden doorgenomen, er worden keuzen gemaakt en een programma opgesteld. Er wordt een verslag van gemaakt waar vaak iemand van Kunstgebouw bij wordt betrokken. Er wordt door Kunstgebouw ook een dvd van het programma samengesteld en dit is voor informatieavonden op scholen. Ouders van kinderen kunnen dan zien wat ze het komende schooljaar op het gebied van cultuureducatie van de scholen kunnen verwachten. Vanuit de fusie tussen Bodegraven en Reeuwijk in 2008 is de werkwijze (waarbij dus een werkgroep van negen scholen bij elkaar komt om afspraken te maken over cultuureducatie) meegenomen naar de stichting. Deze werkwijze is dus historisch zo gegroeid. Er is geen stichtingsbeleid voor. Andere scholen (die geen deel uitmaken van deze werkgroep) kunnen dus op een andere manier hun cultuurprogramma opzetten. Er is weinig aansturing vanuit de stichting wat betreft inhoud van cultuureducatie. De scholen stellen dan ook zelf hun programma samen, waarin de keuzen worden gemaakt voor bepaalde instellingen, waaronder Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland. Uiteraard is het wel zo, dat de gelden die bedoeld zijn voor cultuureducatie daar ook daadwerkelijk voor gebruikt worden. Naast de activiteiten van Kunstgebouw zijn er nog andere activiteiten zoals de Kinderboekenweek. Cultuureducatie wordt gezien als een wezenlijk stuk opvoeding voor kinderen. Het is van belang kinderen in aanraking te brengen met verschillende uitingsvormen van cultuur (zang, dans et cetera). Er zijn veel kinderen die gebruikmaken van Bravo (Brede Activiteiten Voor Ontwikkeling). Dit is een project waarbij kinderen op een laagdrempelige manier kennis kunnen maken met verschillende activiteiten. Het zijn naschoolse activiteiten die (deels) cultureel van aard zijn. Dit wordt grotendeels gesubsidieerd door de gemeente Bodegraven. Verder wordt er niet veel georganiseerd door gemeenten of culturele instellingen. Het weinige dat er is moet bewaard blijven. De nadruk op scholen ligt in de regel toch behoorlijk op rekenen en taal. Binnen het onderwijs is er altijd het risico dat cultuureducatie een sluitpost van de begroting is. Cultuureducatie wordt betaald vanuit de € 10,90 subsidie. Er zijn ook wel ouderbijdragen, maar die zijn heel gering. Er zijn in het verleden nog wel eens subsidies aangevraagd bij de Rabobank (het Dichterbijfonds, een subsidie van € 250,00) voor een heel specifiek project. De gemeente Bodegraven heeft in het verleden ook nog een aantal jaren € 1.000,00 betaald voor culturele activiteiten. Maar dat is op een bepaald moment gestopt.

24



Bijlage 3

Het subsidiebeleid dat scholen hebben is vaak niet echt ontwikkeld. Er zijn ook niet zo veel subsidiemogelijkheden. Het komt er vaak op aan een beetje vindingrijk te zijn om iets leuks te kunnen organiseren. Er vindt een evaluatie plaats van de culturele activiteiten (onder meer door leerkrachten die na voorstellingen en dergelijke van Kunstgebouw evaluatieformulieren terugsturen). Zo kan kwaliteit ook beter gewaarborgd blijven. In de werkgroepvergaderingen wordt dit ook besproken. In de regel is men hier positief over.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Er is wel enige bezorgdheid over de toekomst. Als een instelling als Kunstgebouw minder inkomsten heeft door teruglopende subsidies van provincies en gemeenten, zal dat ongetwijfeld consequenties hebben voor wat zo’n instelling nog kan aanbieden. Binnenkort wordt cultuursubsidie gefinancierd vanuit de prestatiebox. Het is onduidelijk wat voor consequenties dit heeft voor cultuurbeleid. Binnen het strategische beleidsplan is er geen ontwikkelde visie op cultuureducatie geformuleerd. Er zijn dan ook geen concrete doelstellingen om te benoemen. Het is niet waarschijnlijk dat hier op korte termijn verandering in komt. De bedragen die ermee gemoeid zijn, zijn voor het bestuur waarschijnlijk te klein om al te veel beleid op te zetten. Daarom kunnen scholen cultuureducatie ook zelf vormgeven. Bezuinigingen treffen ook schoolbesturen. Een van de gevolgen daarvan is dat sommige taken naar schooldirecteuren gaan (bijvoorbeeld arbo, huisvesting of kunst en cultuur). Op die manier kan er misschien een beter beleid uitgestippeld worden. Er is dan een groep van zeventien schooldirecteuren, waarvan bijvoorbeeld een de portefeuille kunst en cultuur onder zijn hoede heeft. Succes van cultuureducatie hangt vaak sterk samen met het enthousiasme van de mensen die zich ervoor inzetten. Het is belangrijk dat scholen en instellingen zich ervoor blijven inzetten om het te behouden. In Bodegraven is weinig aandacht voor cultuur. Het is van belang dat kinderen toch iets meekrijgen van de verschillende cultuurdisciplines zoals Kunstgebouw die aanbiedt. Het is misschien handig voor Kunstgebouw en andere kunstinstellingen als schoolbesturen die cultureel actief willen zijn één aanspreekpunt hebben, zodat eventuele plannen of ideeën bij de juiste persoon terechtkomen. Dan hebben ideeën van Kunstgebouw meer voedingsbodem en kunnen er wellicht meer dingen van de grond komen. Nu komen er waarschijnlijk te vaak plannen en ideeën (via de mail) terecht bij mensen die er maar weinig interesse in hebben. Deze ideeën en plannen moeten wel altijd voor 1september binnenkomen, omdat anders scholen hun jaarplanning al klaar hebben.

25



Bijlage 3

Portret 4: Stichting PCO De Woudse Venen Gesproken met de heer H. Koele, algemeen directeur/bestuurder, op 22 mei 2012.

Achtergrond Stichting PCO De Woudse Venen beheert acht protestants-christelijke basisscholen in dorpjes rondom Alphen aan den Rijn. Er is geen school in Alphen aan den Rijn zelf. De scholen worden door ongeveer 1.350 leerlingen bezocht. De dagelijkse leiding van de stichting ligt in handen van de algemeen directeur, bijgestaan door een aantal stafmedewerkers. Elke school heeft een locatiedirecteur.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Voor cultuur heeft de stichting geen beleid. Het bestuur zet de grote lijnen uit voor de kernvakken. Dat bestaat uit twee delen, handelingsgericht werken en opbrengstgericht werken. Wereldoriëntatie, expressie en cultuur is aan de scholen zelf hoe zij dat invullen. Dit is afhankelijk van de dorpssituatie. Zo is bijvoorbeeld Nieuwkoop een actief dorp met een historische kring. Daar wordt het heel anders ingevuld dan in een dorp als Hazerswoude-Rijndijk. De subsidiemogelijkheden voor cultuureducatie worden over het algemeen goed benut. Mocht een school het geld van de lumpsum nog niet (voldoende) hebben aangesproken, worden ze er nog wel op gewezen dit te gaan gebruiken. De schooldirecteuren kunnen zelf bepalen wat zij het beste vinden voor hun scholen. Dat heeft ook met persoonlijke voorkeuren te maken. Wie veel met muziek heeft, zal dat een belangrijke rol laten spelen bij cultuureducatie. Verschillende scholen maken gebruik van het programma ‘Kunstmenu’ van Kunstgebouw. Het wordt bij De Woudse Venen belangrijk gevonden dat scholen aandacht aan cultuur besteden. Ook ouders vinden dit van belang. Naast Kunstgebouw wordt gebruikgemaakt van lokale instellingen, afhankelijk van wat een dorp zelf in de aanbieding heeft. Zo heeft een dorp als Leimuiden een historische kring die iets kan betekenen voor de scholen. Is er in een dorp zelf niet veel cultuur aanwezig, dan moet dit toch meer van buitenaf, van andere delen van de regio, gehaald worden. In hoeverre het cultuuraanbod binnen de school samenhangt met andere vakken is per school verschillend. Er is soms een aansluiting met wereldoriëntatie. De meeste scholen werken projectmatig. Vakken staan dan niet meer los naast elkaar, maar worden behandeld met betrekking tot een bepaald thema. Hier kan cultuur soms bij betrokken worden. Het is niet bekend of er voor cultuureducatie een doorlopende leerlijn is. Vanuit het bestuur is er vooral zicht op de kernvakken en minder op cultuureducatie, wereldoriëntatie en dergelijke. Locatiedirecteuren krijgen zo veel mogelijk ruimte om ook wat betreft cultuureducatie hun eigen school te kleuren. Wanneer dit van bovenaf door het bestuur geregeld zou worden, zou het minder goed werken. Elke school en elk dorp is anders. Regel je dit van bovenaf, dan krijg je scholen die klonen van elkaar zijn. Er is een strategisch beleidsplan, waarin een enkele algemene regel besteed wordt aan cultuureducatie. Nu het bedrag voor cultuureducatie in de totale subsidie verwerkt wordt, moet het nauwkeuriger worden aangegeven. Kwaliteit van cultuureducatie is een lastige kwestie. Wat betreft standaardvakken kan gewoon gekeken worden naar het lijstje van de inspectie. Het is toetsbaar. Voor een school is cultuureducatie een succesvol project waar kinderen enthousiast aan meedoen. De financiering van cultuureducatie komt vanuit de lumpsum. Daarnaast zijn er specifieke subsidiegelden geweest. Dat wordt nu, voor zover bekend, ingepast in de lumpsum. Dat zal dan waarschijnlijk onderdeel van de prestatiebox worden. De scholen hebben hun eigen budgetten

26



Bijlage 3

waar ze zelf inhoud aan kunnen geven. Er zijn wel ouderbijdragen, maar dat is per school verschillend. Er zijn scholen die in de ouderbijdragen een bedrag hebben voor bijvoorbeeld excursies.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Omdat cultuureducatie nu onderdeel wordt van een totaalpakket via de prestatiebox, is het wenselijk daar een speciale boekingsregel voor te maken, zodat een schooldirecteur weet welk deel voor cultuur is. Het geld voor cultuureducatie vanuit de prestatiebox is voor een deel oud geld. Voorheen was er een bestemmingsbox, nu een prestatiebox. De mogelijkheden om het te besteden naar eigen inzicht worden waarschijnlijk iets groter, maar scholen en besturen moeten zich niet rijk rekenen met deze veranderingen. Er komen ook aanbieders van cultuureducatie op af die voor de financiering van hun producten verwijzen naar de prestatiebox waaruit deze producten betaald kunnen worden. Uiteindelijk gaat het bij cultuureducatie echter niet om grote bedragen. Het loopt niet in de tienduizenden euro’s. In de financiën moet terug te vinden zijn wat er met de bedragen voor cultuureducatie is gebeurd, maar er hoeft achteraf niet in directe zin verantwoording te worden afgelegd. Daar hoeft geen apart verslag van gemaakt te worden. Het geld uit de prestatiebox kan heel ruim worden ingezet. Op bestuursniveau wordt vooralsnog niet veel gedaan met het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’. Overheidsbeleid en regionaal beleid binnen het samenwerkingsverband worden op de voet gevolgd. Het is lastig om komende ontwikkelingen in overheidsbeleid in te schatten omdat dit voortdurend verandert. Op regionaal niveau wordt er veel samengewerkt met andere besturen binnen ‘Weer samen naar school’ (WSNS). Ook op regionaal niveau kunnen er gemakkelijk dingen veranderen, zoals de recente ontwikkelingen in bezuinigingen op passend onderwijs. Het bestuur is tevreden over het programma van Kunstgebouw en men is blij dat het er is. Maar er is wel enige bezorgdheid of dit soort programma’s in de toekomst overeind kunnen blijven. Scholen zouden dan niet meer uit kant-en-klare programma’s kunnen putten. De focus van de overheid is nu eenmaal erg gericht op opbrengstgericht werken: taal, rekenen en Cito-scores. Eventuele veranderingen in cultuureducatie als gevolg van veranderend beleid van de overheid heeft eerder consequenties voor hoe scholen dit voor zichzelf inkleuren dan hoe besturen hiermee omgaan. De enige consequentie voor besturen is, dat opgelet moet worden dat het bedrag dat voor cultuur in de lumpsum terechtkomt minder zichtbaar wordt. Er moet dan beleid op worden gezet dat dit bedrag ook echt naar cultuureducatie gaat.

27



Bijlage 3

Portret 5: Stichting voor Protestants Christelijk Primair Onderwijs in de Duin- en Bollenstreek Gesproken met de heer G. Ekkelenkamp, voorzitter college van bestuur, op 23 mei 2012.

Achtergrond De Stichting voor Protestants Christelijk Primair Onderwijs in de Duin- en Bollenstreek (PCPO) is een organisatie die tien basisscholen beheert. Met ongeveer 250 personeelsleden wordt aan ruim 2.300 leerlingen op veertien locaties in Hillegom, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Sassenheim, Voorhout en Warmond onderwijs verzorgd. De scholen vallen onder één organisatie, maar er ligt heel veel verantwoordelijkheid op het niveau van de school.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Hoe cultuureducatie wordt ingevuld is aan de schooldirecteur en het team van de school. Het doel van cultuureducatie is de horizon van kinderen wat te verbreden. Het moet niet verengd worden tot een bepaald vakgebied. Rekenen en taal zijn belangrijke basisvakken waar veel aandacht aan besteed moet worden, maar bij een brede ontwikkeling hoort ook cultuurontwikkeling. Cultuur is belangrijk en daar dient aandacht aan besteed te worden. Daar heeft een school ook een taak in: kinderen helpen de wereld te verkennen. Verschillende activiteiten kennen een cultureel aspect en het kan deel uitmaken van projecten die op scholen worden uitgevoerd. Bij geschiedenis wordt bijvoorbeeld ook Rembrandt behandeld. Het zit vaak verweven in vakken. Er zijn soms uitstapjes met een cultureel karakter en er zijn ouders die kunstzinnig bezig zijn en iets op school doen. Op één school is er een cultuurcoördinator. Een deel van het aanbod is afkomstig van Kunstgebouw. In het beleidsplan staat dat scholen aandacht moeten besteden aan cultuureducatie, maar dat is in hele algemene zin. In het strategisch beleidsplan staat een paragraaf over cultuureducatie. Een paar jaar geleden bestond er zoiets als een startsubsidie en zijn scholen er op aangesproken hiermee iets te doen. Op grote scholen is er wel meer ruimte en mogelijkheden om iets aan cultuureducatie te doen. Naast een cultuurcoördinator zijn er nog drie of vier personen die een aantal cursussen hebben gevolgd voor cultuurcoördinator. Deze leerkrachten hebben gewoon lesgevende taken en doen de cultuureducatie erbij. Op alle scholen zijn er daardoor mensen die cultuureducatie in hun takenpakket hebben. Vanuit het bestuur is er niet zo goed zicht op de kwaliteit van cultuureducatie omdat het aanbod heel divers en soms nogal persoonsgebonden is. Het speelt daarom geen grote rol, al speelt het natuurlijk een grotere rol zodra er, bijvoorbeeld van Kunstgebouw, iets wordt ingekocht. Het bestuur is niet erg gericht op het monitoren van de kwaliteit van cultuureducatie. Er wordt dan veel eerder gekeken naar de kwaliteit van rekenen en taal. Het onderwijs is een sector waarin heel veel regels zijn. Het wordt door de overheid bestookt met regels en voorschriften. Mede daardoor is er geen staf aanwezig die leerkrachten op het gebied van cultuureducatie nog gaan voorschrijven wat ze moeten doen.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Er was altijd in het lumpsumbudget een klein bedragje voor cultuureducatie. Dat moest ook verantwoord worden. Werd het niet uitgegeven, moest het worden teruggestort. Het is nu opgenomen in de prestatiebox. Voorheen was er de bestemmingsbox. Het begrip prestatiebox is

28



Bijlage 3

er gekomen omdat het vorige kabinet vond dat beter moest worden gepresteerd in het onderwijs. Iets wat er al was krijgt dus een andere naam. Het is van belang veel dingen in samenhang te doen. Als cultuureducatie als iets aparts wordt gezien, dat deels losstaat van andere aspecten van school, is het heel kwetsbaar. Als je een link legt met andere vakgebieden, is dat ook een manier om cultuureducatie te borgen. Cultuureducatie is iets dat wel beter zou kunnen, maar als bestuur word je ook gedwongen de focus op andere zaken te leggen. Er is veel nadruk op opbrengstgericht werken. De overheid vindt dat de prestaties bij taal en rekenen omhoog moeten. Een bestuur wordt geprest daarvoor te zorgen. De inspectie controleert daar ook op. De inspectie controleert niet op cultuur. Een ander punt is passend onderwijs. Je moet als school zorg en ondersteuning kunnen bieden. Andere onderwerpen dan deze twee moeten soms echt bevochten worden. Dit is voor cultuureducatie extra jammer omdat het een onderwerp is dat niet alleen gewaardeerd wordt door kinderen, maar ook door ouders en leerkrachten. Er is een strategisch beleidsplan. Deze gaat over richtingen en koersen. Daarin wordt over cultuureducatie alleen gesproken in algemene woorden, zoals welke kant het ongeveer op moet gaan met cultuureducatie. Het bevat dus geen concrete doelstellingen. Daar is een strategisch beleidsplan ook niet voor. De prestatiebox zorgt ervoor dat je de middelen hebt om dingen te kunnen uitvoeren. Het zal er niet toe leiden dat er meer aan cultuureducatie wordt gedaan. Er is gebruikgemaakt van materialen van Kunstgebouw om beleidsplannen op schoolniveau te schrijven. Dat was door de stichting verspreid onder de scholen. Daar is gebruik van gemaakt. Op de school met een cultuurcoördinator (de Regenboog in Voorhout) zal daar wat meer werk van gemaakt worden dan op andere scholen. Cultuureducatie is iets dat blijvend gepromoot moet worden. Het is belangrijk dat de provincie en/of Kunstgebouw met initiatieven blijven komen en impulsen blijven geven om het in stand te houden.

29



Bijlage 3

Portret 6: Stichting Klasse Reeuwijk Gesproken met de heer F. Tigges, adjunct directeur, op 31mei 2012.

Achtergrond Stichting Klasse is ontstaan na de verzelfstandiging van het openbaar basis -en speciaal onderwijs in Bodegraven, Gouda, Reeuwijk en Waddinxveen. Alle scholen voor openbaar onderwijs in deze vier gemeenten zijn sinds eind 2005 aangesloten. Op 1augustus 2008 zijn daar de openbare basisscholen van Woerden, Zegveld en Harmelen bijgekomen. Op 1mei 2012 bestaat Stichting Klasse uit twintig onderwijslocaties: op zeventien locaties wordt basisonderwijs gegeven. Stichting Klasse beschikt over één school voor speciaal basisonderwijs en één school voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (ZMLK) met twee locaties: een voor speciaal onderwijs en een voor voortgezet speciaal onderwijs. De scholen van Stichting Klasse zijn gevestigd in BodegravenReeuwijk, Gouda, Waddinxveen, Woerden en Harmelen. De scholen hebben en houden elk hun eigen gezicht. Het kantoor van Stichting Klasse is gevestigd in Reeuwijk.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Het bestuur van Stichting Klasse geeft de scholen de ruimte om binnen kaders een eigen beleid vorm te geven. Zo is er een school waar lezen centraal staat (Het Schateiland, locatie de Schakel in Gouda is een ‘school vol van verhalen’) en op een andere school (’t Palet in Gouda) heeft theater en drama een belangrijke plaats. Stichting Klasse wil boeiend onderwijs bieden en cultuureducatie is daar een onderdeel van. Cultuureducatie is bij de aangesloten scholen daarom een integraal onderdeel van het onderwijsaanbod. Ten opzichte van vakken als rekenen en taal heeft cultuureducatie wel minder prioriteit. Er is geen overkoepelende visie op cultuureducatie waardoor cultuureducatie op de verschillende scholen verschillende accenten heeft. In de beleidsplannen van het bestuur heeft cultuureducatie nog geen expliciete aandacht. De verschillen komen mede doordat de scholen van Stichting Klasse in verschillende gemeenten en wijken staan.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Het is de vraag of cultuureducatie een belangrijker onderdeel van het bovenschoolse beleid kan worden, omdat door de bezuinigingen met minder middelen hetzelfde moet worden gedaan. Cultuureducatie zal daardoor bovenschools vooralsnog geen topprioriteit krijgen en er kan geen extra geld in worden gestoken. Nu cultuureducatie onderdeel wordt van de prestatiebox, gaat het bestuur cultuureducatie explicieter opnemen in zijn beleidsplan. De regelgeving van de overheid en de wijze waarop de inspectie gaat toezien op de naleving van het beleid moet beter worden toegelicht. Cultuureducatie is leuk en belangrijk, maar het mag niet tot extra bureaucratie leiden. Cultuureducatie zal vooral extra gestimuleerd moeten worden en niet zozeer gecontroleerd. Het stichtingsbestuur zal de scholen inlichten over de nieuwe regelgeving (inmiddels is het onderwerp besproken in het afgelopen directeurenoverleg). Het is niet bekend of de scholen momenteel worden ondersteund door Kunstgebouw, omdat dit een eigen verantwoordelijkheid is (ook dit is in het afgelopen overleg wel als mogelijkheid ingebracht). Knelpunt is dat een deel van de scholen in de provincie Utrecht staat. Op een aantal scholen zijn vakdocenten drama en muziek actief. Een rol van Kunstgebouw zou kunnen zijn aan te geven welke mogelijkheden scholen hebben op het gebied van cultuureducatie. Het formuleren van beleid moet wel een verantwoordelijkheid blijven van individuele scholen. Het aanbieden van kant-en-klare educatieve producten die scholen kunnen afnemen, zou ook goed kunnen werken.

30



Bijlage 3

Portret 7: Stichting Panta Rhei Gesproken met mevrouw A.C. Hagedooren, plaatsvervangend algemeen directeur, op 6 juni 2012.

Achtergrond Stichting Panta Rhei is ontstaan uit een fusie van het openbaar basisonderwijs van de gemeente Leidschendam-Voorburg, Stichting Katholiek Onderwijs Voorschoten, Stichting Katholiek Onderwijs De Jakobsladder en Stichting Samenwerkingsschool Essesteijn. De stichting beheert vijftien scholen voor primair onderwijs (waarvan een Daltonschool) in de gemeente Leidschendam-Voorburg (twaalf), Voorschoten (twee) en Den Haag (een). Er wordt onderwijs gegeven aan ruim 4.650 leerlingen. De vijftien scholen hebben elk hun eigen geur en kleur. De stichting stuurt aan op onderwijskwaliteit, maar de scholen hebben een grote vrijheid om zelf vorm en inhoud te geven aan hoe zij het schoolconcept willen invullen en welke activiteiten ze daarbinnen willen ontplooien.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Cultuureducatie wordt niet bovenschools aangestuurd. Uit een pr-traject dat de scholen twee jaar geleden hebben doorlopen, bleek dat veel scholen naast sport ook cultuur als een belangrijk element van hun school zien. De stichting vindt het wel belangrijk dat kinderen een brede ontwikkeling wordt aangeboden. Daar hoort naast taal en rekenen ook cultuur bij. In het strategische beleidsplan van de stichting staat dat het belangrijk is dat kinderen hun talenten kunnen ontwikkelen. Die talenten liggen niet voor alle kinderen op het gebied van taal en rekenen. Kinderen die daar niet zo goed in zijn kunnen via cultuur misschien beter laten zien wie ze zijn en daardoor een bepaalde status ontwikkelen. Scholen willen in de regel naast rekenen en taal ook voldoende ruimte houden voor de andere vakken. Er wordt op een aantal scholen door subsidie van de gemeente gewerkt met een aantal combinatiefunctionarissen. Er wordt daarbij samengewerkt met Trias (een centrum voor de kunsten). Daarbij wordt aandacht besteed aan sport en cultuur. Op een van de scholen is de schooltijd verlengd waardoor er onder schooltijd meer aandacht wordt geschonken aan muziek, dans en dergelijke. In de gemeente zijn deze gelden (voor de combinatiefunctionaris) alleen beschikbaar gesteld voor scholen met een bepaald percentage kinderen in achterstandssituaties. De zogenaamde witte scholen kunnen er geen gebruik van maken. Er zijn scholen die thema’s behandelen (in bijvoorbeeld een projectweek) waarbij dan ook cultuur betrokken wordt. Cultuureducatie staat dan niet op zichzelf, maar wordt zo verbonden met andere vakken. Er wordt in schoolplannen en jaarplannen gekeken of er aandacht aan cultuur besteed wordt, maar de stichting zal daar niet op detailniveau naar kijken. Er is bovenschools geen kwaliteitsnorm voor cultuureducatie. Er zijn inspectie-eisen voor taal en rekenen, maar iets dergelijks is er niet voor cultuur. Er zijn dan ook wel duidelijke doelen te formuleren voor rekenen en taal, maar niet voor cultuur. Wellicht dat scholen zelf wel duidelijker doelen geformuleerd hebben voor cultuur. Op scholen waar kinderen van huis uit minder meenemen met betrekking tot cultuur wordt nog meer de nadruk gelegd op taal en rekenen. Maar juist voor deze kinderen zou het goed zijn als er meer aandacht aan cultuur besteed zou worden. Hoeveel aandacht er aan cultuur besteed wordt, hangt ook af van factoren als de directeur van de school, de mogelijkheden in het schoolgebouw en de wijk waarin de school staat. Als kinderen hoogopgeleide ouders hebben, zijn kinderen al meer in contact gekomen met cultuur. Een school kan daar vaak ook weer op insteken.

31



Bijlage 3

De scholen krijgen een-op-een de gelden die er binnenkomen voor cultuureducatie. Deze gelden zijn nu nog geoormerkt, maar dat verandert binnenkort. De bedragen worden ook volledig aan cultuur besteed. Sommige scholen zetten middelen in uit de lumpsum. Er zijn soms ook ouderbijdragen die worden aangewend voor culturele activiteiten. De evaluatie van culturele activiteiten vind plaats op de scholen zelf. In de jaarplannen van de scholen zijn activiteiten opgenomen en elk jaar worden de activiteiten uit het afgelopen jaar geëvalueerd. Er zijn leerkrachten die als taak hebben de culturele activiteiten te bewaken.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Het geld van de prestatiebox gaat naar cultuureducatie. Het bestuur van de stichting zal dat geld niet gaan steken in taal of rekenen. Het is een van de budgetten dat apart wordt gehouden en apart geoormerkt. Er is onlangs een groot traject met experts voor alle scholen ingekocht in afstemming met elkaar. Daarnaast krijgen scholen een deel van het budget om zelf te besteden aan hun eigen ambitie. Het is de vraag of een schoolbestuur de partij is die de kwaliteit van cultuureducatie in de gaten moet houden. Het strategische beleidsplan vermeldt daar niets over. In dat beleidsplan van de stichting zitten drie accenten: opbrengstgericht werken, passend onderwijs en verbreden van de scholen. De aandacht voor cultuureducatie zit een beetje verborgen in de brede schoolgedachte van de stichting, maar het heeft daarin nog geen handen en voeten gekregen en is dus nog niet nog heel concreet ingevuld. De stichting denkt er echter wel over na om cultuureducatie inhoudelijk wat meer te enthousiasmeren zodat er een wat gerichter aanbod komt. Een eerste stap voor de stichting kan zijn om eerst alle scholen te bevragen wat ze precies doen op cultureel gebied. Vervolgens kan de stichting kijken of er een verband zit tussen hetgeen wat de verschillende scholen aanbieden en of zij het belangrijk vindt daar nog iets extra’s bij te doen of er een bepaalde sturing op te doen. Uit een dergelijke inventarisatie kan komen dat er een bepaalde versterking van buitenaf nodig is om plannen te verwezenlijken. Het is voor de stichting nog wel lastig in te schatten waar een eventuele ondersteuning hierbij (bijvoorbeeld van Kunstgebouw) uit zou bestaan.

32



Bijlage 3

Portret 8: Stichting voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Katwijk (PCOK) Gesproken met de heer R.P.R. Venema, algemeen directeur, op 7 juni 2012.

Achtergrond De Stichting voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Katwijk (PCOK) is een zelfstandige organisatie die zich richt op het verzorgen van kwalitatief hoogstaand basisonderwijs in Katwijk. Ruim 2.000 leerlingen bezoeken zeven basisscholen op negen locaties en meer dan 180 medewerkers zijn dagelijks betrokken bij het lesgeven en mogelijk maken van het onderwijs. Er wordt gewerkt vanuit een Protestants-Christelijke levensovertuiging. Naast kennis worden ook normen en waarden, respect en naastenliefde op Bijbelse grondslag overgebracht. De scholen staan open voor alle kinderen, ongeacht geloofsovertuiging. De aangesloten scholen staan allemaal in Katwijk aan den Rijn en Katwijk aan Zee. Deze scholen vallen onder het bestuur van PCOK en werken nauw samen op het gebied van identiteit, personeelsbeleid, financiën, onderhoud en kwaliteit.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Cultuureducatie wordt gezien als een belangrijk deel van het onderwijsaanbod en heeft daarom een vaste plek in het curriculum van de scholen. In een gemeente als Katwijk komen relatief weinig kinderen in aanraking met cultuur via de ouders. De taak van de school om kinderen in aanraking te brengen met cultuur is daarom extra belangrijk. PCOK heeft geen algemene visie op cultuureducatie, waardoor het op de scholen verschillend wordt vormgegeven. Een voorwaarde is wel dat de vorm moet aansluiten op de identiteit (christelijk) van de aangesloten scholen. Op de Gaspard de Coligny school is een cultuurcoördinator aangesteld. Met de invoering van lumpsumfinanciering is iedere school zelf verantwoordelijk voor het budget. Het bestuur heeft geen kwaliteitsnormen opgesteld waaraan cultuureducatie moet voldoen. Wel moet cultuureducatie in de identiteit (christelijke grondslag) van de scholen passen. Om cultuureducatie vorm te geven, doen de aangesloten scholen mee aan het aanbod van Kunstgebouw. Daarnaast werken scholen samen met culturele instellingen in de gemeente, zoals het Katwijks Museum. In het verleden werd het schooljaar geopend met een kerkdienst. Dit is later veranderd in een voorstelling van de Vliegende Speeldoos, waarbij de kinderen actief kennismaken met een educatieve theatervorm. Alle scholen doen actief mee aan de 5 meiviering in Katwijk. Hierbij is ook een link met cultuureducatie. In het verleden heeft de gemeente Katwijk financieel bijgedragen aan cultuureducatie. Vanwege bezuinigingen is daarmee gestopt. Ouderbijdragen worden niet gebruikt voor cultuureducatie. De lijn van het bestuur is dat geen subsidie aangevraagd moet worden om zo veel mogelijk geld binnen te krijgen, maar dat met de subsidie een bepaald doel gediend moet zijn. De aanvraag van subsidie brengt bureaucratische rompslomp en controle met zich mee.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Het nieuwe meerjarenplan is in concept klaar. In het stuk wordt cultuureducatie (vooralsnog) niet genoemd. Lastig hierbij is dat de prestatiebox maar voor vier jaar geldt. Voor een meerjarig beleidsplan is dit eigenlijk een te korte periode. Het is de vraag hoe de onderwijsinspectie wil gaan toezien op de naleving van het beoogde beleid. De uitkomsten zijn immers moeilijk meetbaar.

33



Bijlage 3

Een rol van Kunstgebouw in de toekomst zou kunnen zijn om scholen aan te geven hoe cultuureducatie een structureel aanbod kan worden. Momenteel is cultuureducatie projectmatig van opzet. Als het meer systematisch wordt opgezet, zullen kinderen mogelijk sneller en vaker (thuis) wat met kunst en cultuur gaan doen. Kunstgebouw zou ook kunnen helpen met beleidsplannen, bijvoorbeeld door een grofmazig beleidsplan voor cultuureducatie te ontwerpen dat scholen kunnen vertalen naar hun eigen situatie.

34



Bijlage 3

Portret 9: Stichting Openbaar Basisonderwijs Duin- en Bollenstreek Gesproken met de heer Fikenscher, directeur/bestuurder, op 13 juni 2012.

Achtergrond De Stichting Openbaar Basisonderwijs Duin- en Bollenstreek (OBODB) beheert elf openbare basisscholen met zestien vestigingen in de Duin- en Bollenstreek. De scholen bevinden zich in de plaatsen Valkenburg, Rijnsburg, Katwijk, Noordwijk, Voorhout, Noordwijkerhout, Sassenheim, Lisse en Hillegom. Het hoogste orgaan van de stichting is het bestuur dat uit vijf mensen bestaat. De dagelijkse leiding van de Stichting OBODB berust bij de directeur/bestuurder van de stichting. Hij geeft leiding aan de medewerkers van het bestuurskantoor in Voorhout en aan de schooldirecteuren. Elke schooldirecteur is verantwoordelijk voor de eigen organisatie.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs De stichting is een organisatie waar het integrale schoolleiderschap en de specifieke omstandigheden van de school op schoolniveau blijven. Wat bij een school eigen is blijft bij een school. Directeuren hebben veel vrijheid om hun eigen onderwijsprogramma en hun eigen school in te richten. Daardoor zal de ene school meer inzetten op cultuureducatie dan de andere, al naar gelang de behoefte van de leerlingen. Cultuureducatie wordt vrijwel niet bovenschools aangestuurd. De middelen die besteed worden voor cultuureducatie liggen enigszins onder vuur. Scholen hebben steeds minder te besteden. Ze moeten dus kiezen, waardoor cultuureducatie al snel het kind van de rekening is. In de gemeente Noordwijk wordt de subsidie voor de nieuwe functionaris sport en bewegen (combinatiefunctionaris) deels betaald door de gemeente uit een potje dat voorheen voor cultuureducatie op scholen was bedoeld. Dit is ook gebeurd op verzoek van schoolbesturen zelf. De basisschool Klaverweide heeft (als enige school) een interne cultuurcoördinator. Dat is een keus die een individuele school zelf maakt. Er worden veel culturele initiatieven ondernomen en het is gelukt cultuureducatie een belangrijk onderdeel van het onderwijsprogramma te maken. Het past bij de populatie leerlingen van de school. De ouders hebben daar ook behoefte aan. Er worden daardoor eerder middelen voor cultuureducatie vrijgemaakt. Deze school heeft een ander publiek dan bijvoorbeeld een school van de stichting in het centrum van Katwijk. De school van Katwijk staat in een achterstandswijk waardoor er minder snel aandacht is voor cultuureducatie. Klaverweide groeit, er komen steeds meer kinderen bij en dat komt mede door de aandacht voor cultuur. De stichting vindt cultuureducatie belangrijk. Kennismaken met cultuur is onderdeel van de opvoeding en vorming. De praktijk vraagt echter soms een pragmatische instelling waarin keuzen gemaakt moeten worden. Wanneer een school niet kiest voor cultuureducatie, houdt dat dus niet automatisch in dat die school het niet belangrijk vindt. Taal en rekenen gaan nu eenmaal vaak voor. Cultuureducatie staat voor een belangrijk deel los van andere vakken, behalve bij Klaverweide waar wat meer verbinding is met de inhoud van het onderwijs. Cultuureducatie wordt vaak besteed aan uitjes, tentoonstellingen en dergelijke, wat al aangeeft dat het vaak letterlijk een beetje buiten het onderwijsprogramma staat. Het is daarmee iets extra’s. De stichting heeft geen zicht op het kwaliteitsaspect van cultuureducatie. Het is aan de scholen zelf om dit te beoordelen. Of de scholen zelf een kwaliteitsnorm hanteren is niet bekend. Cultuureducatie wordt voor een deel uit de lumpsum gefinancierd, een gedeelte ervan is immers bedoeld voor cultuureducatie. Het werd tot voor kort aangevuld door subsidies van de gemeente. Elke gemeente is echter bezig met het terugdraaien van de subsidies. Ouderbijdragen kunnen een rol spelen bij de financiering. Dit hangt af van wat de school zelf doet aan cul35



Bijlage 3

tuureducatie en in hoeverre ouders bereid en in staat zijn daar een bijdrage aan te leveren. Voor Klaverweide leveren de ouders een bijdrage. Bij sommige andere scholen is dit veel lastiger en hebben ouders soms al moeite een bijdrage te leveren aan een schoolreisje.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten De prestatiebox is zeer welkom, al had OCW betere reclame voor zichzelf kunnen maken. Elk schoolbestuur krijgt veel geld voor professionalisering en opbrengstgericht werken, waarvan cultuureducatie een specifiek onderdeel is. Het geld wordt besteed aan professionalisering van leerkrachten en directie en aan opbrengstgericht werken. Scholen hebben daar de vrije hand in. Verwacht wordt dat er niet direct in cultuureducatie wordt geïnvesteerd. Het geld voor cultuureducatie loopt de kans onzichtbaar te worden door de wijze waarop het beschikbaar wordt gesteld. Het is niet geoormerkt. Het is een optelsom van verschillende bedragen. Een schoolbestuur hoeft alleen maar op hoofdlijnen verantwoording af te leggen over de besteding ervan. Besturen kunnen dus besluiten weinig aan cultuur te doen. Besturen zullen niet snel bang zijn dat ze worden afgerekend op een verkeerde besteding van de gelden door te weinig aan cultuur te hebben besteed. Op stichtingsniveau zijn er geen doelstellingen of ambities wat betreft cultuureducatie. Die zullen er waarschijnlijk ook niet komen. Kwaliteit van het onderwijs is belangrijk, maar cultuureducatie is daar niet een expliciet onderdeel van. Veel scholen zullen niet snel zien wat cultuur kan bijdragen aan het onderwijs. Het zou mooi zijn als cultuur een belangrijke plek krijgt in de opvoeding en ontwikkeling van een kind. Voor scholen heeft het echter geen hele hoge prioriteit. Er is een strategisch beleidsplan, maar daarin staat niets over cultuureducatie. De stichting is momenteel bezig met een herijking van het beleidsplan en zal nog kijken of er toch nog iets in het beleidsplan gezegd kan worden over het belang van cultuureducatie als onderdeel van de totale vorming. Beleidsontwikkelingen op landelijk en provinciaal niveau worden wel gevolgd. Deze ontwikkelingen leiden echter vooral tot een verschraling van het culturele aanbod in Nederland. Veel culturele instellingen moeten enorm bezuinigen. De indruk is toch vooral dat de Nederlandse regering cultuur niet zo belangrijk vindt.

36



Bijlage 3

Portret 10: Stichting Samenwerkende Basisscholen Alkemade Gesproken met mevrouw M. van Dijk (directeur RKBS de Kinderbrug) en mevrouw T. van der Zwet (leerkracht op RKBS de Kinderbrug en voorzitter platform cultuureducatie SSBA), op 20 juni 2012.

Achtergrond Stichting Samenwerkende Basisscholen Alkemade (SSBA) is een samenwerkingsverband van openbaar en bijzonder onderwijs. Zeven scholen in de voormalige gemeente Alkemade (nu gemeente Kaag en Braassem) maken deel uit van SSBA. RKBS de Kinderbrug in Rijpwetering is een van deze scholen. Gelijkwaardigheid is een belangrijk uitgangspunt van de Kinderbrug. De kinderen moeten respect kunnen en leren opbrengen voor waarden en normen van anderen, die zich onderscheiden in kleur, status, handicap, cultuur of geloof. De Kinderbrug wil daarnaast kinderen de kans geven om hun eigen mogelijkheden te ontplooien. Ze moeten leren om zelfstandig, verantwoordelijk, creatief en kritisch te leven. De school is daarbij steeds in ontwikkeling, past nieuwe onderwijskundige ideeën toe en heeft grote zorg voor alle kinderen.

Bestuursvisie op cultuureducatie en de vertaling daarvan in het onderwijs Binnen de SSBA wordt cultuureducatie gezien als een belangrijk deel van het onderwijsaanbod en heeft daarom een vaste plek in het curriculum van de scholen. SSBA houdt zich echter niet actief bezig met beleid rond cultuureducatie. Wel heeft de SSBA een platform cultuureducatie opgezet, waar alle scholen van SSBA in participeren. Het platform heeft de volgende doelstelling voor cultuureducatie geformuleerd. Kinderen worden uitgedaagd om met behulp van middelen uit de cultuureducatie te werken aan: • de eigen uitdrukkingsvaardigheden; • bewustwording van de cultuurhistorische omgeving; • de waardering van cultuur. De platformleden verzamelen en wisselen creatieve ideeën uit van leerkrachten van alle scholen. Door middel van gastlessen op school en cursussen voor de leerkrachten wordt gewerkt aan deskundigheidsbevordering binnen de eigen school. Elke school van SSBA vult op een eigen manier cultuureducatie in om bovenstaande doelen te bereiken. Het platform ziet onder andere toe op de kwaliteit van het aanbod. Bij de vergaderingen van het platform zit dikwijls een medewerker van Kunstgebouw die op deze manier invloed heeft op de kwaliteit van het aanbod. Het platform maakt al ongeveer zes jaar een beleidsplan voor cultuureducatie. Dit was nodig om subsidie te krijgen van de provincie. Voor cultuureducatie wordt gebruikgemaakt van het programma ‘Kunstmenu’ van Kunstgebouw. Daarnaast wordt jaarlijks gekozen voor een cultureel project, wordt geparticipeerd in het project ‘Museum en School’ van zes grote musea in Leiden, komt er jaarlijks een kinderboekenschrijver langs op de scholen en wordt samengewerkt met Erfgoedhuis Zuid-Holland. Verder wordt gebruikgemaakt van lokaal aanbod op cultureel gebied, zoals muzikanten, kunstenaars en acteurs. Het zelf actief kunst beleven is een belangrijk uitgangspunt bij activiteiten van de cultuureducatie. De kinderen krijgen ieder jaar theaterles op eigen niveau en maken zelf een voorstelling. Deze wordt uiteindelijk uitgevoerd in het bijzijn van de ouders.

37



Bijlage 3

De scholen krijgen tot nu toe ook subsidie (ongeveer € 7,00 per leerling) van de gemeente, onder andere voor de uitvoering van het project ‘Museum en School’. Ouderbijdragen worden niet gebruikt voor cultuureducatie, behalve voor vervoer om bijvoorbeeld erfgoed of musea te bezoeken. De activiteiten rond cultuureducatie worden ieder jaar intern geëvalueerd.

Beleidsontwikkelingen cultuureducatie: toekomstvisie en aandachtspunten Het beleidsplan cultuureducatie tot en met schooljaar 2015-2016 is in concept klaar. De activiteiten worden bekostigd uit het Londobedrag per leerling en de € 10,90 vanuit de CFI-regeling 4. Het is niet de bedoeling dat het programma ‘Kunstmenu’ betaald gaat worden uit de CFIregeling4, maar dat dit geld wordt uitgegeven aan extra culturele activiteiten. In een convenant met de gemeente is afgesproken dat dit niet ten koste mag gaan van andere subsidies. Beide geïnterviewden hopen dat Kunstgebouw in de toekomst ondersteuning kan blijven bieden in de vorm van het programma ‘Kunstmenu’ of andere projecten. Zonder Kunstgebouw zou cultuureducatie minder kwaliteit en diepgang hebben. Kunstgebouw zou ook een ondersteunende rol kunnen spelen bij het schrijven van een beleidsplan of bij de aanvraag van (extra) subsidie bij gemeenten of andere instellingen (fondsen). Als de onderwijsinspectie gaat toezien op de naleving van het beoogde beleid zal het lastig zijn om de effecten van cultuureducatie aan te tonen. De uitkomsten zijn immers moeilijk meetbaar. Wel zal aangetoond kunnen worden of de leerdoelen zijn behaald en hoe het geld is besteed.

4

Prestatiebox primair onderwijs.

38


Kansen voor cultuureducatie kost € 11,85 en is onder vermelding van 0513 te bestellen bij het Tympaan Instituut

Kansen voor cultuureducatie Visies van schoolbesturen in het primair onderwijs in Zuid-Holland op cultuureducatie

Recommend Documents