KAN TEFAF ZICH VERJONGING PERMITTEREN? - door Thierry Reniers Vorige week vond de achtentwintigste editie plaats van TEFAF, de grootste kunst- en antiekbeurs ter wereld. Naar schatting zo’n 75.000 bezoekers dompelden zich in de MECC-hallen in Maastricht onder in de kunst die 247 galeries uit 20 verschillende landen tentoonstelden. Selfies tussen de rozen Bij binnenkomst wordt duidelijk dat TEFAF met haar tijd meegaat. Wie gezien wil worden, kan een selfie maken in een enorme nis waar het TEFAF-logo knalrood de oorlog verklaart aan de duizenden witte rozen waarmee de entree gedrapeerd is. Enthousiast stellen bezoekers zich op voor de fotowand, maar de meesten houden het bij het traditionele kiekje. Voorbijgangers wordt gevraagd om even een foto te maken en slechts een enkel ‘bewijsstuk’ vindt de weg naar het internet.
Foto: Tessa van de Dolder, myversionofevents.nl
Toch valt het initiatief te prijzen om aan te sluiten bij een maatschappelijke hype om de beurs onder de aandacht te brengen van de volgende generatie kunstkopers. Verjonging is namelijk een belangrijke uitdaging voor TEFAF. Twee jaar geleden was slechts 16% van de bezoekers jonger dan 40. Dat lijkt niet verwonderlijk
voor een beurs waar bedragen van enkele tonnen tot een paar miljoen voor een kunstwerk geen uitzondering zijn, maar de vraag blijft waarom concurrent Frieze London er wel in slaagt om 20% meer jonge bezoekers te trekken. Eigentijds maakt jong De vernieuwingen die TEFAF doorvoert, duiden erop dat de beurs gaandeweg meer eigentijdse kunst wil toevoegen om een jonger publiek aan te spreken. Hoewel TEFAF officieel nog steeds alleen een sectie ‘Modern’ kent, is het aandeel hedendaagse kunst hierbinnen dit jaar duidelijk vergroot. Galerie Hidde van Seggelen (Londen) is een verfrissende nieuwkomer met een gevarieerd aanbod van eigentijdse ‘cross-overs’ en kunstenaars, waarbinnen zelfs een aankomend talent als Pere Llobera niet ontbreekt, die in 2008 deelnam aan een groepsexpositie bij de in jong talent gespecialiseerde galerie Vonkel (Den Haag). Ook de vaste deelnemende galeries met een collectie moderne kunst tonen meer eigentijdse kunst dan in voorgaande jaren. Zo profileert Galerie Bastian (Berlijn) zich uitsluitend met grote namen als Jeff Koons, Andy Warhol, Damian Hirst en Georg Baselitz en zet daarmee een onderscheidende stand neer. Leslie Smith (Amsterdam) exposeert werk van Banksy en speelt zijn troefkaart van eigentijdse aboriginal-kunst door het werk van de Australische kunstenaar Tommy Watson Yannima te tonen. De combinatie Kukje (Zuid-Korea) en Tina Kim (New York) valt op door kunst op plasmaschermen, onder andere een intrigerend videowerk van Bill Viola, getiteld ‘Delicate thread’ (2012) en digitale fotografie van de Koreaanse kunstenaar Kimsojaa. In dezelfde categorie exposeert Galerie Delaive (Amsterdam) de bewegende vogels van Dominic Harris, getiteld ‘Ruffled’. Absoluut indrukwekkend is het metershoge werk van Anselm Kiefer bij Beck & Eggeling (Düsseldorf), die het werk van deze Duitse hedendaagse kunstenaar in hun twaalfde deelname aan TEFAF combineren met de objecten en beelden van Heinz Mack (1931) en Gehard Demetz (1971).
Mounir Fatmi, Année Zéro (2012)
e
Marlborough Fine Art (Londen/Zürich) kiest voor een verwarrende mix van 20 -eeuwse en eigentijdse kunst, waarbinnen werk van Chagall in één stand wordt getoond met een reusachtige ‘Mickey’ (Mouse) van Manolo Valdés uit 2015 en ‘Hound Lemon’ van Jason Brooks (eveneens uit 2015 en verkocht voor naar schatting 60.000 euro aan een Belgische privécollectie). Ook Keitelman Gallery (Brussel) presenteert een mix van moderne en eigentijdse kunst. Binnen hun selectie illustreert het werk ‘Année Zéro’ (2012) (televisiekabel en kabelclips) van de Marokkaans-Franse Mounir Fatmi de relatie tussen het minimalisme van de Nulgroep en kunst van nu. Vaste waarden Binnen de vernieuwingsslag die TEFAF voor ogen heeft, zijn geleidelijkheid en voorzichtigheid zichtbaar het leidmotief. TEFAF bekleedt een vooralsnog onaantastbare internationale nummer-1-positie en blijft terecht e trouw aan haar motto ‘excellence in art’ en aan haar vaste waarden: museale oude en 20 -eeuwse kunst. In de sectie ‘Oude meesters’ schitteren dan ook werken van Rembrandt van Rijn, Peter Paul Rubens en Pieter Bruegel naast doeken uit de studio’s van Holbein en Botticelli. Het Rijksmuseum maakt bekend dat het een e groot doek van de 17 -eeuwse schilder Jan Asselijn heeft aangekocht en Teylers Museum uit Haarlem koopt op e de beurs niet alleen een 16 -eeuwse tekening van een onbekende Nederlandse meester, maar ook een aquarel e e van de 19 -eeuwse Floris Arntzenius. Tot de geëxposeerde kunstenaars uit het begin van de 20 -eeuw behoren TEFAF-getrouw onder anderen Vincent van Gogh, Pablo Picasso, Henri Matisse, Claude Monet en René Magritte. Vermeldenswaard zijn dit jaar de originele ‘lippenbank’ (‘Mae West Lips Sofa’ 1/4) van Salvador Dalí bij galerie Patrick Derom en een collectie Chagalls, waaraan galerie Boulakia een compleet ‘tempeltje’ wijdt.
Alberto Biasi, Variable round image (1978)
Evenals in 2014 voert binnen de sectie moderne kunst het Italiaanse en Nederlandse minimalisme de boventoon. Werk van Bonalumi, Simeti en Fontana hangt in meerdere stands, maar The Mayor Gallery uit Londen excelleert met een zeer groot, optisch werk van Nulgroep-kunstenaar Alberto Biasi. De Nederlandse kunstenaar herman de vries, vorig jaar door galerie Wit vertegenwoordigd tijdens Art The Hague, kan in het licht van zijn aanstaande inzending naar de Biënnale van Venetië rekenen op veel verkopen. Borzo uit Amsterdam toont een mooie selectie, van hyper-minimalistische kunst die de vries eerder in zijn carrière maakte tot meer recent werk waarin de natuur een hoofdrol speelt. Opvallend veel werk op TEFAF 2015 is verder van de hand van Louise Bourgeois, de ‘grande dame’ van de naoorlogse beeldhouwkunst. Op haar palmares staan haar deelname aan de Biënnale van Venetië namens de Verenigde Staten in de jaren negentig, de vele retrospectieven wereldwijd die nog tijdens haar leven – Bourgeois overleed in 2010 – georganiseerd werden, maar eveneens de nu lopende ‘Display’ van haar tekeningen in Tate Modern. Galerie Karsten Greve (St. Moritz/Parijs/Keulen) toont naast de objecten waarmee de Frans-Amerikaanse ‘post-war artist’ vooral internationale bekendheid kreeg, een olieverf op karton uit 1946, getiteld ‘New Orleans’. In 2014 werd dit werk nog bij Christie’s geveild voor 700.000 dollar.
Louise Bourgeois, New Orleans (1946)
Hypes Dat TEFAF uiterste voorzichtigheid betracht bij de vernieuwing van haar beproefde concept, is bittere noodzaak. Alleen de naam van de beurs en het vertrouwen dat klanten in TEFAF stellen, maken het mogelijk om miljoenenkunst te verhandelen. TEFAF kan het zich eenvoudigweg niet permitteren om klanten een kat in de zak te verkopen. Toch wordt dat risico reëler naarmate meer eigentijdse kunst waarvan de suprematie en de waardevastheid nog niet zijn bewezen, wordt toegelaten. Wanneer ontstijgt kunst immers de hype? Op TEFAF 2014 speelden meerdere galeries in op de (vooral speculatieve) hype rondom het werk van de Franse zéro-kunstenaar Bernard Aubertin, bekend om zijn rode ‘spijkerschilderijen’. Op internationale veilingen bracht dit werk dat ongeveer op het prijsniveau van Jan Schoonhoven ligt, maand na maand meer op. Tot steeds meer werk online beschikbaar kwam en de bubbel barstte. Van Aubertin is dit jaar op TEFAF geen werk te zien. Ook met de publieksfavoriet van vorig jaar, de Amerikaanse kunstenaar Peter Anton (1963) die nog geen TEFAF-waardig CV heeft opgebouwd, neemt de beurs een risico. De gigantische bonbondozen die galerie
Delaive dit jaar opnieuw exposeert, zijn attractief, maar hebben de lakmoesproef van serieuze kunst nog niet doorstaan. De Afro-Amerikaanse kunstenaar Jean-Michel Basquiat (1960-1988), van wie werk bij drie galeries te vinden is, maakt kans op het predicaat ‘hype van TEFAF 2015’. Basquiat, die – ook al is hij geen muzikant - tot de ’27 Club’ gerekend kan worden, werd bekend om zijn neo-expressionistische werken die hij soms samen met Andy Warhol maakte. De vraag waarom Basquiat juist nu ‘hot’ is, kent meerdere antwoorden. De huidige overzichtsexpositie, getiteld ‘Jean-Michel Basquiat: Now’s the Time’, waarmee AGO in Toronto lange rijen bezoekers trekt, zal een rol spelen. Daarnaast blijft er fascinatie voor kunstenaars die door hun vroegtijdige dood eeuwig jong blijven, zeker als er sprake is van zelfdestructie. Tenslotte is het niet ondenkbaar dat recente mediaberichten de hype het meest aanwakkeren: Madonna zou in haar jongere jaren een kortstondige relatie hebben gehad met de kunstenaar en Gwyneth Paltrow zou onlangs op Art Basel Hong Kong een werk van zijn hand gekocht hebben. De vraag of het een originele Basquiat betreft is echter wel aan de orde. In maart 2014 stelde Christie’s een online-veiling uit, nadat het veilinghuis door de ‘Jean Michel Basquiat Estate’ was aangeklaagd, omdat aan de authenticiteit van meerdere werken werd getwijfeld.
Jean-Michel Basquiat, Red Joy
Nachtvissen Een minder risicovolle manier om jonger werk en meer experiment tot de beurs toe te laten, is dit thematisch te kaderen en de bezoeker duidelijk te maken dat het hier gaat om werk met een ‘status aparte’. Het nieuwe onderdeel ‘Night fishing’ dat de organisatie van TEFAF heeft toegevoegd aan de sectie ‘Modern’, leek in eerste instantie voor dit doel in het leven geroepen te zijn. Volgens de website zouden binnen dit jaarlijks
terugkerende concept kunstenaars getoond worden die niet eerder op de beurs te zien waren, maar die binnen hun oeuvre een kunsthistorische relatie leggen met de voorwerpen die op TEFAF tentoongesteld worden. Curator Sydney Picasso zet ‘nachtvissend’ een consistente expositie neer met werk van acht verschillende postmoderne en hedendaagse kunstenaars die in hun werk de traditionele sculptuur heronderzoeken. Van verjonging of van een wezenlijk andere benadering van de kunst die in de stands van de moderne sectie getoond wordt, is echter geen sprake, ondanks de medewerking van Hidde van Seggelen. De gemiddelde leeftijd van de geselecteerde kunstenaars ligt op 67 jaar en hun statuur verschilt niet van die van de ‘reguliere’ TEFAF-kunstenaar. Ook hier valt bijvoorbeeld – evenals in de stand van galerie Bastian – werk van Georg Baselitz te zien, ‘Torso Rosa No. X 93’, waaraan een serieus prijskaartje hangt van 1,4 miljoen euro. En ook hier zitten er galeriehouders naast de tentoongestelde werken om deze aan te prijzen en te verkopen, zodat de bezoekers geen verschil zien tussen de expositie en een gewone stand.
Georg Baselitz, Torso Rosa No. X 93
Kan Tefaf zich verjonging permitteren? TEFAF geeft in 2015 duidelijk een aanzet tot verjonging. Binnen de sectie ‘Modern’ is het aandeel eigentijdse kunst vergroot en de kwaliteit hiervan is over het geheel genomen TEFAF-waardig. Terecht mijdt de organisatie risico’s door een strategie van geleidelijkheid te hanteren bij de vernieuwingen die zij doorvoert. In dit licht is de toelating van jonger, risicovoller werk dat wellicht het stadium van de hype nog niet ontgroeid is, niet altijd begrijpelijk. Vooral omdat TEFAF twee goede structuren heeft gecreëerd om kunst uit deze categorie te introduceren, namelijk de zogenaamde ‘showcases’ (kleine stands voor exposanten die voor de eerste keer deelnemen) en het nieuwe onderdeel ‘Night fishing’. Als de beurs in 2016 een nog strikter toelatingsbeleid voor eigentijdse kunst hanteert en daarnaast deze structuren – mits apart gepositioneerd - gebruikt om jonger werk of zelfs experiment aan het aanbod toe te voegen, kan de beurs zich verjonging zeker permitteren. Sterker nog, TEFAF wordt dan nog aantrekkelijker en niet alleen voor een jonger publiek.
