KALENDARIUM HANZE HARDERWIJK EN ELBURG H.A.R. Hovenkamp 2014

KALENDARIUM HANZE HARDERWIJK EN ELBURG H.A.R. Hovenkamp 2014 OAH OAE R f p vso Kroniek OAH_81_R_003

= Oud Archief Harderwijk, (1190) 1231-1813 = Oud Archief Elburg / Stadsarchief Elburg, 1320-1813 = Regest = folio = pagina = verso = Kroniek van Harderwijk, 1231-1931 = Oud Archief Harderwijk_inv.nr. 81_Regest_003

11 juni 1231 Otto, graaf van Gelre en Zutphen, geeft op advies van zijn grootmoeder Richardis, abdis van Ruremunde, en andere verwanten, vrienden, edelen en ministerialen, aan Herderwich a. een jaar- en weekmarkt; b. dezelfde vrijheden die Zutphen geniet, mits zij geen personen die sub jugo in diens zijn geweest van hem, zijn edelen of ministerialen, zonder toestemming van hun voormalige heren tot burgers aanneemt, de watertol betaalt en wanneer hij 2 of 3 nachten in de stad verblijft, de paarden van hem en zijn gevolg van haver en stro voorziet [OAH_81_R 003] Otto, graaf van Gelre en Zutphen geeft Harderwijk dezelfde rechten en vrijheden als de stad Zutphen en daarnaast het recht van een jaar- en weekmarkt. [Berends, P., e.a.; Kroniek van Harderwijk, 1231-1931 (Arnhem, 19682) p. 9] In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Otto, comes Gelrie et Zutphanie in perpetuum. Omnia facta mortalium temporalen secuntur motum et pereuntibus hominibus ipsorum facta simul intereunt. Quare necesse est ut, quae sua natura tendunt ad interitum litterarum amminiculo fulciantur, et ab oblivionis interitu defendantur. Notitie igitur posterorum presentis scriptie testimonio transmittimus, quod ego Otto, Gelrie et Zutphanie comes, civitati in Herderewich et civibus in ea commorantibus, et postmodum mansuris, annuale forum et ebdomadale et omnem libertatem cum integritate rerum suarum ex prehabito consilio diecte matris mee, venerabilis domine Richardis, abbatisse de Ruremunde, dilecti cognati mei domini Henrici de Monte, domini Friderici de Redhen, fratris domus Theutonicorum, domini Arnoldi de Walehem, magistri Danielis, quorum consilio tota terra m[ea regitur], aliorumque cognatorum meorum et amicorum, nobilium virorum et ministerialium meorum, contuli, ut ipsa civitas eadam libertate [g]au[d]eat, qua civitas Sutphanie fruitur, ita tamen quod nullum hominem mihi vel heredibus meis, aut nobilibus hominibus meis, vel ministerialibus meis, sub jugo servitutis attinentem, sine consensu meo et heredum meorum et nobilium, hominum et ministerialium meorum, in civem recipiet. Et theloneum aquaticum cives predicte civitatis, sicut antea dederunt, postmodum dabunt. Et dum ibidem duabus noctibus aut tribus mansuris accessero, fenum et stramina qui habent equis meis et heredum meorum et eorum, qui mecum vel cum heredibus meis venerint, sine aliqua emptione ministrabunt. Dum autem ibi diutius mansurus venero [ips]e fenum et stramina comparabo. Ut autem hoc factum natum et firmum permaneat, presentia feci conscribi et sub testimonio predicte domine Richardis, abbatisse et supra nominatorum virorum domini Henrici de Monte, fratris Friderici de Redhen, domini Arnoldi de Walehem, magistri Danielis et nobilium hominum meorum domini Arnoldi de Dieden et suorum fratrum domini Friderici et domini Gerhardi, domini Giselberti de Brunchurst et ministerialium meorum domini Christiani de Arnhem, domini Elberti de Dolren, domini Theoderici de Damme, domini Johannis de Marsche, domini Wilhelmi de Graslo, domini Johannis de Sallandia, domini Wilhelmi de Wisepe et domini N icolai de Oihusen et aliorum multorum hominem meorum, sigilli mei munimine roboravi. Datum in Arnhem anno Domini MoCCoXXXo primo, regnante domino Friderico, Romanorum imperatore, domino Henrico archiepiscopo Coloniensi et domino Willebrando episcopo Trajectensi, III idus Junii. [Berends, P., e.a.; Kroniek van Harderwijk, 1231-1931 (Arnhem, 19682) p. 5] 27 apr. 1280 Harderwijk und Zütfen beurkunden den Ausgleich zwischen ersterem und Hamburg, wonach gefangene und Güter gegen einander ausgetauscht werden sollen, Harderwijk zur Zahlung einer bestimmten Summe sich verpflichtet und der Herr eines Schiffs für nicht gebesserte Unbilden gegen ungehörige des ändern Theils verantwortlich zu machen ist. 1280 April 21-27.

Universis presencia visuris de Herderwik et de Sutphania scabini salutem et noscere veritatem. Sciat vestre honestatis discretio, quod discordia, que inter opidanos de Herderwik ex una parte et burgenses de Hamburg vertebatur ex altera, de maturo providencie nostre consilio plenarie est sopita. Ita videlicet, quod captivi utriusque partis absolvi debent et bona tarn illorum de Herderwik quam de Hamburg, que adhuc in navibus (cum) instrumentis earum observata sunt, ex utraque parte in integrum restituantur eisdem. Insuper quinquaginta quinque marce sterlingorum, marcam pro decem solidis conputando, fidejussori Alverici de Kilo restitui debent in festo beati Michaelis nunc instante. Preterea cives de Herderwik in quatuor annis ducentas marcas sterlingorum, marca pro decem solidis conputata, illis de Hamburg solvent in hunc modum, videlicet quod in proximo festo pasche dabunt quinquaginta marcas sterlingorum et sic deineeps quolibet festo pasche totidem marcas, donec predicta pecunia fuerit persoluta. Item si aliquis ex navibus illorum de Herderwich in aliquem de Hamburg in rebus sive membris aut vita dclinqueret, dominus navis, si ipsum abduceret et alienaret, ita quod leso non satisfieret, pro eodem tenebitur espondere per omnia; et Uli de Hamburg civibus de Herderwich tenebuntur similia facere versa vice pace et concordia nichilominus observata, condicione autem hac prehabita: conposicio antiqua, que inter opidanos de Herderwich et burgenses de Hamburg facta est, cum suis juribus stabilis et valida permanebit. Ut autem hec omnia robur perpetue firmitatis optineant, presentem paginam sigillorum nostrorum appensione duximus muniendam. Testes hujus conposicionis una nobiscum sunt Theodericus de Grove et Fredericus dictus Miles consules Hamburgenses, Johannes Luscus et Nicholaus Albus consules in Reinoldesburg et alii quam plures. Datum anno Domini 1280, in septimana paschali. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 291, akte 846]. 27 apr. 1280 Graf Gerhard I von Holstein und Hamburg beurkunden den Ausgleich zwischen Harderwijk (Herderwihc) und Hamburg nach dem Schiedsspruch der Städte Deventer, Zwolle, Kämpen (de Daventria, Svollis et de Campen) wie n. 846. 1280 (in septimana paschali) April 21-27. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 291-292, akte 84] Graf Gerhard von Holstein und der Rath zu Hamburg über den Scheidspruch der Städte Hamburg und Harderwijk, 1280 April. Gherardus, Dei gratia comes Holsatie et Stormie, consules et universitatis de Hamborch universia presentia visuris in perpetuum. Dignum et rationi consentaneum est, ea, que providorum virorum inuamine gesta sunt, ne ab humana evanescant memoria, scripturarum palrocinio perennari. Noverint igitur universi, quod discordia inter nostros burgenses ex una, et oppidanos de Harderrwich et de Campen, consilio sopita est, ut in subsequentibus continetur. Si aliquis post hec ex una parte in alium ex parte altera uasu terrario, sine in rebus, manu vel vita, quod absit, delinqueret, secundum delicti sui quantitatem emendare debet eidem concordia et pace nihilominus perdurante. Pretera omnes captivi utriusque partis absolvi debent, et bona adhuc in navibus observata, cum instrumentis earum, ex utraque parte restituent. Et LV marce sterlinggorum, marcam per X solidos computando, fideiussori Alverici de Kilo restitui debent in festo pasche nunc instante. Et dictie oppidani de Harderwich post instans festum pasche in IV annos CC marcas sterlingorum, marcam per decem solidos computando, nostris burgensibus restituent, et dabunt L marcas sterlingorum quolibet festo pasche. Insuper si famuli naute aliquarum navium ex parte altera, quod absit, offenderent dominus navis, si ipsum tueretur, quatenus loso non emendarat, pro eodem famulo tenebitur respondere. Conditione autem hac prehabita, compositio antiqua cum suis iuribus stabilis permanebit. Ut autem hec omnia robur perpetue firmitatis obtineant, presentem paginan sigillorum nostrorum appensione duximus roborandum. Testes huius compositionis sunt: scabini Daventria, Swollis et de Campen, et Theodoricus de Grove et Fridericus Miles, consules Hamburgenses, et alii quamplures. Datum anno Domini MCCLXXX, in septima paschali [Lappenberg, Johann Martin; Hamburgisches Urkundenbuch (Hamburg, 1842) band 1, p. 646-647, akte 786]. 27 apr. 1280 Harderwijk und Zütfen beurkunden den Ausgleich zwischen ersterem und Rendsburg (Reynoldesburg) wie n. 846, ohne der Summen zu gedenken, welche den Schaden der Rendsburger decken sollen. 1280 (in septimana paschali) April 21-27 [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 292, akte 848]. 27 apr. 1280 Graf Gerhard I von Holstein und Rendsburg beurkunden den von Deventer, Zwolle, Kämpen vermittelten Ausgleich zwischen Harderwijk und Rendsburg wie n. 847, indem sie bestimmen, dass

der Schaden der Rendsburger nach dem Vorschlag dreier Schöffen und dreier Rathmannen von Harderwijk ersetzt werden soll. 1280 (in septimana paschali) April 21-27. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 292, akte 849] De vrede tussen Harderwijk, Hamburg en Reynoldusburch hersteld door bemiddeling van Deventer, Campen en Zwolle [Kroniek, p. 9] Graf Gerhard von Holstein bestätigt den Scheidspruch der Städte Deventer, Zwoll und Campen in den Streitigkeiten der Städte Harderwijk und Rensburg, 1280 April. Gerardus, Dei gratia comes Holsatie et Stormarie, consules cum universitate civium in Reynoldesburgh universis presentia viuris in perpetuum. Notum vobis facimus, quoddiscordia, que inter nostros cives ex una et oppidanos de Harderwich vertebatur ex parte altera, de maturo prudentum virorum scabinorum de Daventria, Swollis et de Campen consilio sopita est, quod captivi utriuscive partis absolvi debent; sed tres de scabinis et totionem de consilibus. Nostrorum civium crediderint recepisse, et iurabunt adhoc quod per hoc ipsis sunt sua bona predicta restituta. Insuper si aliquis ex navibus nostrorum civium in aliquem de Harderwich tenebuntur similia facere versa vice; pace et concordia nihilominus observata. Ut autem hec omnia robur perpetue firmitatis obtineant, presentem paginam sigillorum appensione duximus roborandam. Testes huius compositionis sunt scabini de Daventria, Swollis et de Campen, Theodericus de Grove et Fredericus dictus Miles, consules Hamburgenses; Johannes Luscus et Nicolaus Albus, consules de Reynoldesburgh, et alii quam plures. Datum anno Domini MCCLXXX in septimana paschali [Lappenberg, Johann Martin; Hamburgisches Urkundenbuch (Hamburg, 1842) band 1, p. 647, akte 787]. 8 juni 1280 Burgemeesters van Hamburg beloven dat, indien de burgers van Stendale die van Harderwijck te Hamburg aanspreken tot vergoeding van de schade geleden in de tussen Hamburg en Harderwijk bestaan hebbende kwesties, de Harderwijkers zich met hun eed mogen ontschuldigen en dat deze binnen Hamburg vrijgeleide en bescherming genieten tegen eenieder die iets tegen hen doet of laat doen. Datum anno Domini MoCCoLXXXo in vigilia pente costes [OAH_81_R 007] Origineele acte op francijn geschreven, met een afhangend groot segel in witten Wasche (dog meestal gebrooken) van den Raad (Consules) van Hamburg, houdende testimonium dat de burger de Stendale met sijn eige hand den Eed heeft gepraesenteert, wegens de schade en onlusten tuschen haar stad en de burgers van Harderwijk gereesen, sullende de voorseyde burgers in haar stat protegeeren en defendeeren etc. [OAH_1586_30] Hamburg erklärt, dass der Reinigungseid eines Bürgers von Harderwijk genüge, wenn ein Bürger von Stendal (de Stendale) wegen der während der Fehde zwischen Hamburg und Harderwijk erlittenen Schäden Klage erheben will, und nimmt die Harderwijkcr in seiner Stadt in Schutz. 1280 (in vigilia pentecostes) Juni 8. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 292, akte 850]. 23 aug. 1280 Harderwijk beurkundet seinen Ausgleich mit Hamburg über Gewaltthaten, Bürgschaft eines in Harderwijk verklagten Hamburgers, Schadensersatz und Getreidekauf. 1280 August 23. Hamburg. Christi fidelibus presentia visuris scabini et consules in Herderwihc salutem et omne bonum. Universitati vestre notum facimus per presentes, quod nos vulnera et homicidia in nostros cives et eorum famulos ab illis de Hamborch gwerra hincinde durante illata cum eisdem conponere debemus omnimodis et sedare. Preterea si aliquis de Hamborch apud nos pro forefacto vel re alia aliqua causaretur, idem conpedibus detineri non debet, dummodo fidejussorem ydoneum vel tot bona secundum sui delicti quantitatem habeat ad exspectandum justiciam sive legem. Item cum nostris civibus et eorum nautis pro bonis suis a dictis de Hamborch ablatis omnimodis conponemus. Insuper si illi de Hamborch cum navibus eorum, antequam annonam educi prohibuerimus, ad nostram civitatem venerint, illam ement liberaliter et educent; si vero post nostram prohibicionem eos venire contigerit, servabunt super biis eandem legem quam ceteri mercatores. Ut autem hec omnia robur perpetue firmitatis optineant, ipsis presentem paginam conscribi et nostre civitatis sigillo fecimus insigniri. Testes hujus ordinationis seu eciam conposicionis: dominus Henricus gener Leonis, dominus Otto de Tvedorpe proconsules, dominus Theodericus de Grove et Universitas consulum de Hamborch, dominus Gberla(cu)sb scultetus et dominus Gerardus dictus Pape cives et consules nostre civitatis et alii quam plures. Actum et datum Hamborch, anno Domini 1280, 10 kalendas Septembris. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 294-295, akte 859]. 23 aug. 1280

Burgemeesters van Hamburch verklaren in tegenwoordigheid van Otto de Tuldorpe en Henricus Leonis, proconsules, Theodoricus de Grove en andere Raden, dat de tussen hun burgers en de Harderwijkers bestaan hebbende kwesties zijn bijgelegd.Actum et datum Hamburchge anno Domini MoCCoLXXXo xa kalendus Septembris. [OAH_83_f 2vso] Hamburg beurkundet seinen Ausgleich mit Harderwijk wie n. 859. 1280 August 23. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 295, akte 860]. 23 feb. 1281 Rechters, schepenen, raad en burgers van Keulen garanderen aan de onderdanen van graaf Reinald van Gelre vrij verkeer en vrije handel in hun gebied [Kroniek, p. 9-10]. Rechters, schepenen, raden en de burgerij van Ceulen verzekeren dat zij Reynaldus, graaf van Gelre en zijn onderzaten zullen beschermen wanneer deze in het gebied van Keulen komen. Datum in vigilia beati Matthiae apostoli anno Domini MoCCoLXXXIo. [OAH_83_f 81]. 16 dec. 1284 König Eduard I von England nimmt auf Gesuch Herzog Rainald I von Geldern dessen Bürger von Harderwijk (Herderwick) für den Handel in seinem Reich in Schutz gegen Arrestirungen und Beschwerungen um fremder Schulden und Vergehen willen, indem er ihre eigenen dem Recht seines Landes unterwirft. 1284 (apud Antverpiam) December 16. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 330, akte 960]. 31 okt. 1285 De Raad van Wismar doet aan de Hanzesteden, waaronder Harderwijk, verslag van de onderhandelingen, door bemiddeling van koning Magnus van Zweden, gevoerd met Noorwegen, over begane gewelddaden en nodigt die steden uit voor 27 december a.s. gevolmachtigden te zenden [Koniek, p. 9]. [nov. 1285] Wismar an Stade, Osnabrück, Münster, Koesfeld, Soest, Dortmund, Leeuwarden, Groningen, Stavoren, Kampen, Zwolle, Deventer, Zütfen, Harderwijk, Muiden: erinnert an die Beschwerden, welche der deutsche Kaufmann in Norwegen seit zwei Jahren zu erleiden gehabt, an den Bund, welchen Fürsten, Herren und Städte deshalb mit einander geschlossen, klagt, dass es bei seinen weiteren Bemühungen für den gemeinen Kaufmann nur von einigen benachbarten und zwei weiter abgelegenen Städten unterstützt worden, berichtet über die anfangs wegen unzureichender Vollmacht der Boten erfolglosen Verhandlungen unter Vermittlung des Königs Magnus von Schweden, über die Fortsetzung zu Kalmar (sicut vobis plenarie tune constabat) und den Schiedsspruch des Königs daselbst, beklagt, dass die westfälischen und holländischen Städte dort nicht vertreten und ihre Beschwerden nicht angezeigt gewesen, meldet, dass der König auch um dieser willen seinen Spruch fällen will, wenn sie vor 1286 Juni 24 auf ihn compromittiren wollen, und bittet um schleunige Absendung der Boten. [1285 November.]. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 344, akte 996]. 27 apr. 1291 Schout, Schepenen, Raad en gemeente van Deventer, approberen het hierin opgenomen, door bemiddeling van Reinald, graaf van Gelre, overeengekomen tarief van het tolgeld, dat de schippers van Herderwich te Coten zijn verschuldigd. Zij verzoeken Johannes Trajectensis, elect en Gosewinus, praeprositus van de kerk te Deventer, deze brief mede te bezegelen. Datum anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo, feria sexta post diem Pasche. [OAH_190_R 011] Deventer verkündet den Schiedsspruch des Grafen Rainald I von Geldern in seinem Streit mit Harderwijk über die Entrichtung des Koterzolls durch letzteres. 1291 April 27. Universis presentia visuris judex, scabini, consules necnon Universitas civium in Davantria salutem in Domino sempiternam. Cum quedam materia questionis dudum inter nos et oppidanos de Harderwich super theolonio dieto eotertolne verteretur assignatis articulis hincinde diversis finem questioni tandem inponere gestientes in illustrem virum dominum Reinoldum comitem Gelrie ex voluntate utriusque partis exstitit compromissum, ut quicquid dominus comes de theolonio prenotato diceret ac ordinaret, observaretur inviolabiliter utrobique, qui compositionem et ordinationem suam edidit in hunc modum.

Quelibet navis de Hard(er)wich parva sive magna quibuscumque rebus vel mercibus honerata theolonario Daventrensi solvet in ascensu suo duos denarios cum obulo Daventrensis monete pro tempore tunc dative et similiter duos denarios cum obulo in descensu predicte monete et sic absque molestatione in pace ac libere pertransibit. Si vero theolonarius vel aliquis nomine suo aliquem de Harderwich impetere vellet, quod bona alicujus alienigene deportaret, inde theolonium persolvet vel dominus navis statim in nave sua vel foras juramento suo se poterit expurgare et bona fore sua et quod plus solvere, quam predictum est, minime teneatur. Nos vero dictam ordinationem ratam et gratam habentes rogavimus venerabilem virum dominum Johannem Trajectensem electum ac dominum prepositum ecclesie Daventrensis sigillis suis una cum sigillo civitatis nostre in testimonium presentem litteram roborari. Datum anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo, feria sexta post diem pasche. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 373-374, akte 1081] Schout, schepenen, raad en gemeente van Deventer hechten hun goedkeuring aan het door bemiddeling van graaf Reinald I van Gelre gesloten verdrag over het tolgeld, dat Harderwijker schippers te Coten, in het op- en afkomen van de rivier, aan de tollenaar moeten betalen [Kroniek, p. 10] Het betreft hier de Katentol tussen Kampen en Zwolle, die Deventer vanaf 1241 van het klooster te Elten pachtte.. 9 juni 1291 Schepenen en Raad van Deventer verzekeren aan die van Harderwijc, dat zij de approbatie of goedkeuring inzake de Katentol zo spoedig mogelijk door de toekomstige bisschop van Utrecht zullen laten bezegelen. Datum anno Domini MoCCo nonagesimo primo in vigilia Pentecostes [OAH_83_f 3vso_R013]. 11 mrt. 1292 Florens, graaf van Hollant, geeft aan de steden Harderwike en Elborch, die wegens Gherard van Egmonde en Clais Persijn verdacht waren, vrijgeleide in zijn gebied totdat hij, na zijn terugkomst uit Engeland, deze vergunning heeft herroepen. Ghegheven in ons Heren jare dusent twehondert een ende neghentich des Dinxdaghes voer halfvasten. [OAH_81_R 010] N.B. Berends dateert op 27 mrt. 1291 Graf Florenz V von Holland giebt den Bürgern von Harderwijk und Elburg (Harderwike ende dien van der Elborch) auf Gesuch von (van heren) Gerhard von Egmond und Clais Persiin sicheres Geleit für den Zugang in sein Land, für Aufenthalt und Abzug mit ihrem Gut bis zu seiner Rückkehr aus England dann bis auf Wiederruf. 1292 (1291, des dinxdaghes voer half vasten) März 11. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 377, akte 1092] Floris V, graaf van Holland en Zeeland, heer van Friesland geeft de burgers van Elburg en Harderwijk met hun goederen vrij verkeer en vrije markt in zijn lgebied [Kroniek, p. 10]. [1296] Rath und Gemeine zu Wismar fordern die Stadt Stade und mehrere West Phälische und Holländische Städte auf, zur Beendigung der Norwegischen Angelegenheit gehörig bevollmächtigte Gesandte zu der von dem Könige Magnus von Schweden, als erwählten Schiedsrichter, ausgeschriebenen Tagefahrt abzuordnen. S.d. Honorabilibus viris et discretis, Jvdicibus, Scabinis, nec non vniuersis ciuibus ciuitatum de Stadhe, Osnabrugis, Munstere, Cusfelde, Sisatia, Tremonia, Lewart, Groninge, Steueren, Campe, Swolle, Deuerbem, Sutphan, Herderwic et Mvdhen Aduocatus Consules et commune ciuitatis Wismarie quantum poterunt seruitij et honoris. Memorie vestre honestatis impressum opinamur esse pariter et innexum, quod Normanni ante reuolutionem iam fere duorum annorum nostros conciues et quosdam alios mercatores, in eorum regno tunc temporis constitutos,primitus in bonorum tax[c]atione irrationabiliter dampnificauerunt, Deinde sub spe pacis interfectionìbus eosdem, spoliis et aliis penis afflixerunt, communibus mercatoribus in contemptum. quod cum perciperemus et in omni bono prosecuti essemus, sentientes nos per patientiam nostram in nullo posse proficere, decreuimus velle expensas inire de consilio principum, dominorum nobilium ac quarumdam ciuitatum atque vestroa ac quosdam de melioribus nostris et alios conciues nostros armis expeditos, cum nauibus ad pugnam preparatisi emisimus ad inpugnandum Normannos, communis libertatis violatoresa et ad resistendum eorum insanie ac reformandum libertatem pristinam communium mercatoruma nullo tamen iuvamine quoadiuti nisi quarumdam ciuitatum nobis adiacentium et duarum alterius prouincie ciuitatum. Speramus nichilominus, quod multe ciuitates communium mercatorum gaudere volentes priuilegio libertatis, licet in emissione nostri exercitus nos non iuuerinta nobis et communibus mercatoribus

compati velint, nos in expensisa quos pro communi libertate fecimus adiuuando. Postremo nostris conciuibus in insidijs sic iacentibus illustris princeps dominus Magnus, Sweorum rex, perpendens quod ex tali dissensione possent hominum oecisiones et animarum perditiones prouenire, cum pluribus principibus et dominis per multas preces huiusmodi negotium de consensu parcium intercepit. Diem placitandi posuit in die beati Johannis baptiste nunc proximo, supra Goltbergeheyde celebrandum vbi ipso tempore per multa media de eodem negotio tractabatur, nec illa vice poterat terminaria cum parcium nuntii procuratoriis et aliis instrumentis ad talia negocia pertinentibus, non essent sufficienter premuniti. Attamen secundario dies placitorum kalmarie habendus in festo beati Michaelis nunc preterito proximo, ibidem de consensu partium ponebatur sicut vobis plenarie tunc constabat Statuebatur eciam dictus illustris rex Sweorum in iudicemo partibus consentientibus sicut supra, tali modo videliceta quod ipse rex, si partes inter se concordare non possent, amice deberet, coassumptis alijs duobus iudicibus, infra unius mensis spacium equitatem, secundum sui conscientiam et iuris sentencias, iudicare. Tali siquidem appropinquante termino placitandia nuncios nostros discretos una cum nuncijs ciuitatum nobis adiacentium uersus kalmariam misimus, procuratoriis membranis et aliis instrumentis sufficienter premunitos. Qui quidem nuncii nostri, cum in iudicio causam proponere incepíssent, et adhuc nichil penitus terminassent, in excellentem regem Swecie iam dictum compromittere .decreuerunt. Qui rex compositionem nobis et nostris complicibus tollerabilem statuendo ordinauit, ab utrisque partibus inuiolabiliter obseruandam, quam et priuilegiis stabiliuit. Sed cum ibidem nemo ex parte vestri in iudicio comparereta cum eciam vestri nuncii sufliciens mandatum seu procuratorium ex parte vestri non haberenta nec insuper de dampnis vestris et aliis causis circumstanciis ipsis plene constaret, nichil tunc amplius facere poterant.,sed sepedictum dominum Regem Sweorum ad hoc induxerunt, quod sibi assumeret causam vestram, tamquam amicabilis compositor sine judex, et ita causam inter vos et Normannos terminaret, si vobis complaceret., iudicio vel amore; et si eundem Regem in iudicem assumere volueritis, destinabitis vestros nuncios ad eundem cum vestris patentibus litteris ante festum natiuitatis saucti Johannis baptiste nunc instans, et acceptabitis ex tunc ab ipso terminum de parendo iuri coram ipso, quem,vobis et Normannis duxerit statuendum. Ipsi vero Normanni iam acceptaverunt. Prelibatum Regem in iudicem et quandocunque ipse illis diem presignaverit, coram rege ad-vestri instanciam comparebunt: nam ad hoc se suis litteris astrinxrunt. Sane igitur, salva honestate vestra, consulimus, quod ad sepedicti domini Regis presenciam vestros discretos nuncios transmittere festinetis cum litteris et instrumentis connotatis, ne gravari forte in posterum vos contingat, Vnde, si cum ceteris. ciuitatibus compositionem habere volueritis,A nuncios vestros vt cicius poteritis ad prelibatum Regem cum litteris et aliis instrumentis, sicut superius pretaxatum est, transmittatis. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1843) dl. I, p. 456458, akte 501]. 10 apr. 1298 Scabini Stavriae, Hoythetus gretmannus coetus Weldenzie de Hymeswalt oriundus et sui consules, Ulbodus Folcnathi, gretmannus coetus Waghenbruckghe et sui consules, maken bekend dat in hun tegenwoordigheid en door hun bemiddeling, de schepenen van Harderwijk zich met de parochianen van Suthergo hebben verzoend wegens de doodslag op ene Eylenus begaan. Datum anno gratiae millesimo ducentesimo nonagesimo octavo feria quinta proxima post Pascha. [OAH_48_R014] Origineele Acte op francijn geschreven, met drie afhangende segels (meest gebrooken) waarbij scabini Stavrie Hoythetus, Gretmanus Cetrus Weldenzie de Heijmeswalt et Gremanus Cetrus Wagenbruckghe, et suori Consuli. Testimonium geven, dat de Vriendschap herstelt is door haar mediatie tuschen die van Harderwijk en de Parochianen van Suthergo, wegens zeckere doodslag van eenen Eylenus, waaromtrent juramentum pacis gepraesteert is. Actum anno gratiae 1298 feria quinta prime post Pasche. [OAH_1586_30vso]. 12 jan. 1299 Jan, graaf van Henegoue, Hollant en Selant, heer van Vreslant, geeft aan de poorters van Herderwig vrijgeleide in zijn landen tot zes weken nadat dit wordt opgezegd. Gegeven int jaer ons Heren dusent thwe hondert negen ende neghentich des Manendages na durthiendendage [OAH_81_R015] Origineele acte op francijn geschreven en met een groot segel (dog gebrooken) waarbij Jan Graaf van Hennegouwen, van Holland van Zeeland en Heere van Vriesland alle poorteren van Harderwijk, haar lijf en goed, op vast geleyde neemt, om te varen en te keeren in sijne landen sonder argelist, tot

wederseggens, en na sijn weder seggen sal het geleijde 6. Weeken duuren, gegeven anno 1299 ’s maandags na Duretidedag. [OAH_1586_30vso]. 1300 Schöfen und Rathmänner von Harderwyk urkunden über die dortigen Bürger der Stadt Lübeck und der Preussischen Städte gewordene Entschädigung von 200 Goldgulden für ihr durch die Flotte der Seestädte verbranntes und weggeführtes Holz. Vniuersis et singulis, ad quorum intuitum seu auditum deuenerit presens scriptum, Nos scabini et Consules opidi herderwic notum esse cupimus, publice profitentes in hiis scriptis, quod, conparentes coram nobis discreti viri Theodericus, Petrus et Johannes, dicti Paedze, nostri coopidani dilecti, recognouerunt sponte et expresse, se suo omniumque aliorum, quos presens concernit negocium, nomine recepisse ac pro sua contentiua voluntate bene percepisse a dominis Consulibus ciuitatis Lubicensis et Consulibus ciuitatum Pruscie ducentos aureos pro lignis suis constitutis anno nouissime pertransito, circa pascha, super terrain Gellandie, ac ibidem tunc per homines exercitus Ciuitatum maritimarum, tunc ibi presentes,conbustis et ablatis: tenentes se de liiis bene pagatos et contentos, dimiserunt ac per presentes litteras dimittunt pro se et omnibus, qui in dictis lignis partem aliquam habebant, et pro eorum heredibus, dietas Ciuitates Lubicensem et Pruscie, ac omnes alias ciuitates, quarum homines tunc super gellandiam fuerunt, et earum Omnium ciues, stipendiarios, familiares et homines quoscunque de premissis lignis, et ab omni actione qualicunque perpetuo liberos, Immonitos, quitos et solutos. Vnde pro premissis firmiter, et sicut id idem Heyno de Hierde et Petrus Paedze, nostri consulares, nostro nomine placitauerunt, obseruandis promisimus ас presentes absque dolo, sincere firmiterque promittimus pro nobismet ipsis, pro successo ribus nostris, pro uniuersitate nostra, pro dictis Theodorico, Petro et Johanne, dictis Paedze, nec non pro omnibus aliis, quorum interest, et pro eorum omnium heredibus, ipsis dominis Consulibus Ciuitatum lubeke, terre pruscie et aliarum civitatum maritimarum, quorum interest, quod nulla iterata monicio, vlterior impeticio ac aliqualis alia noua actio ipsos, eorum stipendiarios, Cines, familiares, homines ac alios quoscunque, quorum interest, subsequì debeat quolibet in futurum pro lignis predictis ac occasione interesse eorundem, Volentes eos pro nobis et successoribus nostris, ac pro omnibus nostratibus et eorum heredibus inde perpetuo seruare liberos et indempnes. In quorum omnium euidens Testimoniurn et robur magis ualidum sigillum nostri opidi predicti duximus presentibus appendendum. Sub anno domini millesimo Trecentesimo. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1843) dl. I, p. 660, akte 728] Harderwijk (Herderwiic) erklärt sich mit seinen Rathmannen Heyno Hierde und Peter Pandze und mit seinen Bürgern Dietrich, Peter und Johann Pandze zufrieden mit der Summe von 200 Goldstücken (aureos), welcke Lübeck und die preussischen Städte (civitatum Pruseie) als Entschädigung für das im Gellen (super terram Gellaudie) gelagerte und dort 1299 um April 19 (anno novissime pertrausito eirea pascha) von der gerade anwesenden Mannschaft der Seestädte (per homines exercitus civitatum maritimarum tunc ibi presentes) theils verbrannte theils gestohlene Holz (lignis) gezahlt haben. 1300 [Anfang]. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 448, akte 1331]. 11 jan. 1300 Graf Johann II von Hennegau, Holland. Seeland und Herr von Friesland verleiht den Bürgern von Harderwijk (Herdenvig) bis auf Wiederruf sicheres Geleit durch seine Lande (hor goet te varen ende te keren zonder alrehande arghelist) mit einer Dauer von sechs Wochen nach der Aufsage. 1300 (1299, des maendages na d[ertien]dage) Januar 11. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1876) dl I p. 448-449, akte 1334]. [feb. 1303] Der Rath zu Harderwijk beschwert sich beim Könige von Denemark über die den Kaufleuten der Slavischen Städte und den gemeinen Kaufleuten gegen ihre althergebrachten Rechte und Freiheiten durch die Vogte in Schonen geschehenen Kränkungen und ersucht um Abstellung derselben. [1302. Febr] Glorioso viro ac illustri principi, domino ….regi Dacie, ….scabini et ….Consules in Herderwich ad regia mandata, quantum possunt, servicii et honoris. Vestre gloriose dominationi graui queremonia conqueri compellimur, quod mercatoribus ……. ciuitatum Slauie et mercatoribus communibus .…. oppidorum nostre comitie Gelrensis et dyocesis Traiectensis intollerabiles iniurie et manifeste violentie in vestro regno cottidie inferantur, ita quod in Sconure, Walsterbode et aliis partibus regni

vestri communes mercatores omnibus iuribus et libertatibus suis sunt quodam modo spoliati et iurisdictionem, quam ab antiquo a vestris antecessoribus consueuerunt, nunc non permittuntur exercere, et aduocati seu …..justiciarii regni vestri accipiunt a mercatoribus cum violentia id, quod volunt, vobis ignorfenter siue scienter. Insuper si alique naues sub regno vestro naufragium patiuntur, dicunt vestri …....aduocati siue justiciarii, quod omnia bona naufraga ad eos pertineant pleno iure. Quare vestram gloriosam dominationern precibus deuotis deprecamur, quatenus Dei amore nostrique seruicii perpetui dictos mercatores …….ciuitatum Slauie et mercatores ……. oppidorum nostre comitie Gelrensis et dyocesis Traiectensis in iuribus et liber tatibus a vestris antecessoribus ab antiquo consuetis faciatis libere et quiete in vestro regno permanere, vt apud vos vicissitudine grata nostro seruicio perpetuo valeamus promereri. . [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1843) dl. II_1, p. 125126, akte 147] N.B.: Gelijkluidende brieven van Zutphen (12 feb. 1302), Nijmegen (14 feb. 1302) en Doesburg (s.d.). N.B. Jaartelling i.p.v. Paastelling vgl. Höhlbaum. Harderwijk an König [Erich Menved] von Dänemark: klagt über die den Kaufleuten der wendischen Städte und den gemeinen Kaufleuten aus den Städten der Grafschaft Geldern und Diöcese Utrecht in Dänemark zugefügten Unbilden, besonders über die Entziehung aller den gemeinen Kaufleuten gegebenen Rechte und Freiheiten auf Schonen, Falsterbode und sonst im Reich, über die Unterdrückung ihrer von seinen Vorgängern zugestandenen Gerichtsbarkeit, über die willkürlichen Erhebungen seiner Vögte und Ri cider und über die Anforderungen derselben an alles schiffbrüchige Gut, und fordert Abstellung der Beschwerden. [1303 Febr.] Idem als Zutfen (11 feb.), Nimweghen (13 feb.) en Doesborg (s.d.)]. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 19, akte 32]. 26 juni 1305 Auszug aus den Protokollen der städtischen Gildhalle zu London: Vor dem Mayor Johann le Blound erklären die für den Londoner Bürger Wilhelm von Toulouse auf königlichen Befehl angehaltenen Kaufleute Hardekyn, Thedrik Swalman und Aldeger von Harderwijk, dass sie dem Reich und der Hanse von Deutschland (de potestate et hansa Alemanie), nicht aber Seeland oder Holland angehören, über welche das Arrestirungsgebot verhängt ist; auf die eidliche Versicherung der Anwohner von Billingsgate, dass die genannten von Harderwijk aus der Herrschaft des Grafen von Geldern und aus dem Reich des Deutschen Königs sind, empfangen sie Schiffe und Gut wieder. 1305 (die martis proxima ante festum natalis sancti Johannis baptiste, in die sabbati post festum sancti Johannis baptiste, anno regni Edwardi 33) Juni 22 und 26. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 32, akte 69, London, city rec., rolls of the mayors court g mb. 4.]. 10 apr. 1306 Willaem, graaf van Henegouwen, Holland etc. verleent aan de poorters van Harderwijck tolvrijheid in West-Friesland tot 4 maanden nadat dit is ingetrokken. Gegeven tot Alebrechtsberghe int jaer ons Heeren duisend drie honderd ende sesse, Sonnendaghes na Pasen. [OAH_81_R017] Gr. Wilhelm [III] von Hennegau und Holland verleiht den Bürgern von Harderwijk Zollfreiheit für ihre Handelsschiffahrt nach Westfriesland auf vier Monate nach der Aufsage. 1306 (sonnendaghes na paschen) April 10. Albrechtsberge. Abschrift eines Vidimus von Joh. Toppard zu Harderwijk von 1308 (1307, cathedra Petri) Febr. 22]. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 39, akte 86]. 22 feb. 1307 Frater Johannes Toppard, gardiaan van het huis der Minderbroeders te Harderwich, videmeert de brief van Willem, graaf van Henegouwen van 10 apr. 1306 [OAH_81_R 018]. 7 aug. 1307 Thidemannus Longus, burger van Lubeke en Helmicus, burger van Thoron, machtigen Wissekius Laurentius filius, Steveldis Gerlacus en Ghijse Mund, schepenen te Herderwijc, hetgeen de burgers aldaar bezitten van hun bij Ameland gevonden goederen in bewaring te nemen en aan hen rechthebbenden te retourneren. Datum anno Domini MoCCCoVIIo feria secunda ante festum beati Laurentii martiris [OAH_1154_R019]

Tidemann Lange Bürger zu Lübeck und Helmich Bürger in Thorn bevollmächtigen vier Schöffen von Harderwijk zum Empfang und zur Austheilung der bei Ammeland aufgefischten Güter an die Bürger von Harderwijk. 1307 (feria 3 ante festum beati Laurentii martiris) Aug. 8. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 47, akte 111]. 2 aug. 1310 König Eduard [II] von England an die Baillifs Johanns von Bretagne, Grafen von Richmond, zu Boston: befiehlt die Freilassung der daselbst arrestirten Kaufleute Johann von Stoltefot, Eberard le Witte von Elbing, Tide- mann Cloke von Dortmund (Dertemuthe), Heinrich Longisibrothe von Elbing, Meinard von Rostock, Wilbrecht de Roske von Harderwijk, Johann de Wynthus von Hamburg, Wilhelm Rodmann von Elbing und Wilhelm Lengleys, da die Beschuldigung, dass sie mit den rebellischen Schotten die Burgen Aberdeen und Dundee belagert und auf dem Meere viele seiner Leute erschlagen, als unrecht erwiesen ist. 1310 Aug. 2. Northampton. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 75, akte 171]. 12 aug. 1313 Origineele Acte (gecanceleert) op francijn geschreven met twee staerten, waarvan maar een klijn segeltje hangt, waarbij Thidemanus Langenhuijs in Lubek en Helmicus in Thoren, constitueeren Wissekinus Lauwent filius Stevelius, Gerlacum Maiorem en Ghijsanem Mund Schepenen in Harderwijk, tot procuratores et receptores bonorum omnium muctorum prerpe terram Ammeland, om te doen soo als bij de Schepenen van Harderwijk sal geordonneert worden Actum anno Domini 1313 feria secunda in festino Sanct Laurencii Martijris [OAH_1586_31]. 15 dec. 1314 Grietman en richters van Westergo en Wildinghe in Friesland geven aan de burgers van Harderwijk vrijgelijeide in hun gebied en verbieden een ieder hen aan lijf og goed te schaden op verbeurte van 80 pond. [Kroniek, p. 12]. 20 aug. 1315 Graf Wilhelm III von Hennegau und Holland verpflichtet sich gegen Dordrecht die für ihn geleistete Bürgschaft gegen Kaufleute von Kämpen, Wilsum, Zutfen, Staveren, Zwolle, Harderwijk, Dordrecht, Brielle zu lösen unter eventueller Verpfändung der Zölle von Ammers und Niemansvrient. 1315 Aug. 20. Wi Willaem grave van Henegouwen, van Holland, van Zeland ende here van Vriesland maken kond allen lieden, dat wi beloeft hebben ende beloven met goeder trouwen onzen lieven vrienden scepenen ende raet van onser stede van Dordrecht scadeloes te houdenne van alsuilker beloeftucht ende bortucht, als si beloeft hebben ende borghe siin worden vor ons bi versouke ende bi beden van ons sieghens copluden van Campen als van achtiene cogghen, die wi ghehouden hebben tonser orloghe bouf sieghens onze viande van Vlaendren, ende van enen andren cogghe van Wilsheem ende sieghens copluden van Sutfen als van enen cogghe ende sieghens copluden van Staveren als van tween cogghen ende sieghens copluden Van Zwolle als van tween cogghen ende sieghens enen copman van Hardcrwiic als van enen cogghe ende sieghens copluden van Dordrecht ende van den Briele als van enen hoelc, dewelce vorseide scepe elc ghescat es up sine waerde; ende hebben den copluden van den vorseiden scepen onse brieve derof ghegheven bezeghelt met onzen zeghele uuthanghende, an dewelke brieve scepenen ende raet van onser stede van Dordrecht vorseit harer stede zeghel mets den onzen anghehanghen hebben. Vort so beloven wi met goeder trouwen onzen porters van Dordrecht van al den scepen, die wi van hemlieden hebben sullen in onze orloghe vorseit, waert dat si verloren worden iof ghearghet bi ons iof bi onzen lieden, dat wi hemlieden die ghelden ende versetten sullen bi scepenen ende raet vau onser stede van Dordrecht vorseit in allen manieren, als wi beloeft hebben den andren copluden van den vorseiden steden. Ende waert dat sake, dat wi alle dese vorseide dinghen niet en daden also, als si vorscreven siin, so setten wi den scepenen ende den raet van onser port vorseit in handen ter stede bouf met desen ieghenwordighen brieve onze tolnen van Ammers ende van Niemensvrient hore boden in te settene ende onse boden derute ende in te nemenne ende tontfane al, datter incomen sal, toter tiit, dat hemluden ghenough ghedaen wort van al der beloeftucht ende bortucht vorseit ende van allen coste ende scade, diere upgaen mochte. Ende omme dat wi alle dese vorseide dinghen vaste ende ghestade met goeder trouwen houden willen, so hebben wi hemlieden desen brief bezeghelt ghegheven met onsen zeghele uuthanghende. Ghegheven int jaer ons Heren

duzent driehondert ende viiftiene, des woensdaghes na onser vrouwen dach in den Oeghst. . [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 102, akte 262]. 27 okt. 1315 Grietmannen en hun conjudicis districtuum Franekerae, Wenbrandiae et Wildinghe in partibus Frisiae, verzekeren aan de burgers van Harderwick vrij en veilig verkeer en verblijf binnen genoemde districten. Datum anno Domini MoCCCoXVo in vigilia beatorum apostolorum Symonis et Judae. [OAH_83_f 4_R 022] Copie acte waar bij grietmannen van Franekerae Wenbrendzie et Wildinghe sculteto et Scabinis in Harderwijc te kenne geven, dat zij om de paijs te maken vrijgeleide aan de Harderwijckers geven, anno 1315 [OAH_1586_f 31] Grietmannen und Richter der friesischen Distrikte Franeker, Wenbrendzie und Wildinghe an Harderwijk: erneuern zur Herstellung des Friedens die Zusage sicheren und festen Geleits, welche bei Strafe von zweimal 80 Doppelpfunden (poena 80 librarum duplicatarum) beobachtet werden soll. 1315 (in vigilia beatonim apostolorum Symonis et Jude) Okt. 27. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 103, akte 265]. 25 jan. 1316 Judicis ac universi in Hoorn antwoorden aan de raad van Herderwic op een brief betreffende het behoud van de vrede, dat zij de wapenstilstand die tot Johannes Baptistendag [24 juni] zal duren, wensen na te komen en dat zij derhalve aan de burgers van Herderwic tot die datum vrijgeleide verlenen. Zij verzoeken dit ook aan hun burgers te verzekeren en stellen verder voor een bijeenkomst te houden om boete en genoegdoening te regelen. Datum anno Domini MoCCCoXVIo in conversione beati Pauli. [OAH_81_R 023] Origineele Acte (gecanceleert) op francijn geschreven maar de staert afgebrooken, waarbij de Rigters en gemeente van Horn (Iudices et Universi) aan den Raad van Harderwijk (consulibus) beloven in antwoord der selver schrijven vrede en treves te houden de omnibus controversis ten wederzijden, binnen nu en het feest van Johannes Baptista, en vrijgeleide (securum conductum) aan haar willen praesteeren begeerde in die tusschen tijd een dag te noemen, wanneer die van Harderwijk willen koomen, om de vrede te bevorderen, tot wedersijds satisfactie. Datum anno Domini 1316 in conversione beate Pauli [OAH_1586_f 31]. 29 juni 1316 Ericus, Danorum, Sclavorumque rex, neemt, ter wille van de graaf van Gelre, de burgers van, in zijn bijzondere bescherming. Hij verzekert hen een billijke rechtspraak en schenkt hen enige vrijheden die voornamelijk de tolgelden te Skanor, Nijborgh, Thornburgh, Slanlovia en Roskilde betreffen. Datum Worthingburgh anno Domini millesimo, CCC sextadecimo die beatorum apostolorum Petri et Pauli, in presentia nostra. [OAH_81_R025] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 146] König Erich Menved von Dänemark verleiht den Bürgern von Harderwijk einen Freibrief für den Verkehr in seinem Reich. 1316 Juni 29. Wordingborg. Omnibus presens scriptum cementibus Ericus Dei gracia Danorum Sclavorumque rex, dux Estonie, salutem in Domino sempiternam. Notum facimus univeris, quod ob reverenciam et honorem viri nobilis et illustris domini Regnoldi comitis de Gyelria nostri dilecti consanguinei et amici et ob sincerum affectum, quem ad ipsum gerimus et habemus, nos ipsius burgenses de Hertherwik ad regnum nostrum cum ipsorum navibus et mercibus accedere cupientes sub nostra pace et proteccione recipientes specialiter defendendos, concedimus eisdem libertates et gracias infrascriptas. [1.] Primo videlicet quod, si dicti burgenses de Herththerwik in nundinis nostris Skanor aliqua forte delicta perpetraverint, pro eisdem delictis juste, legaliter et graciose debeant judicari secundum earundem jura et consuetudines nundinarum. [2.] Item quod, cum dicti burgenses pro causis eis forsitan inponendis suis se purgare debeant juramentis, ydiomate Theotunico vel alio quod sciverint libere uti possint nec pro eo, quod librum in manibus suis, in quo jurare tenebuntur, qualitercunque velint, tenuerint, rei vel convicti aliquatenus habeantur, dummodo alias legaliter se excusent. [3.] Item quod pro quolibet coggone, quem ad predictas nundinas Skanor adduxerint, et pro omnibus rebus, quas ibidem posuerint in eundem, duos solidos sterlingorum de Anglia ad thelonium solvere tenebuntur. [4] Item quod pro alecibus et aliis rebus, quas forte portare et deducere voluerint in aliis navibus alibi in Daciam vel Allamanniam, theloneum solvere tenebuntur sicut ceteri mercatores. [5] Item quod in Nyborgh pro quolibet pakke panni non nisi dimidiam marcham denariorum cupreorum et pro quolibet ternyng panni duas oras denariorum cupreorum ad theloneum solvere tenebuntur. [6.] Item quod in Thornborgh

consimile theloneum dare debent. [7.] Item quod Slaulosie et Roskildis, si aliqua ibidem vendiderint, pro illis debent solvere unum solidum denariorum cupreorum, qui torghørtogh vocatur, pro quo, si nil ibidem vendiderint, erunt quitti; pro quolibet tamen curru, quem ibidem habuerint cum rebus in regnum vectis, unum solidum cupreum dare debent. [8.] Item quod, si burgenses predicti naufragium forte, quod absit, passi fuerint infra limites regni nostri, bona et res ipsorum vivi per se et alios, quos ad hoc prece vel precio optinuerint, possint libere salvare nec antea nobis cedant, quam ab hujusmodi juvaminibus fuerint derelicta. Unde per graciam nostram districtius inhibemus, ne quis advocatorum nostrorum, eorundem officialium seu quisquam alius, cujuscunque condicionis aut status existat, memoratos burgenses de Herththerwik contra has libertates et gracias eis a nobis indultas in personis aut rebus audeat aliquatenus molestare, prout indignacionem nostram et regiam effugere voluerit uleionem. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum Worthingburgh, anno Domini 1316, die beatorum apostolorum Petri et Pauli, in presencia nostra. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 116-117, akte 283]. 26 sep. 1316 Erick, koning der Denen en Wenden, geeft aan de burgers en ingezetenen van Herderwick en hun nakomelingen een plaats of vitte op de markt de Skanor met de afmetingen zoals Johan Kanne haar heeft ingemeten en geeft hen het recht om aldaar op marktdagen te wonen en te doen en laten als zij goedvinden. Datum in castro nostro Helsingborgh anno Domini MoCCCoXVI dominica proxima ante festum Mychaelis archangeli, in presentia nostra [OAH_81_R026] König Erich Menved von Dänemark verleiht den Bürgern von Harderwijk einen von Johann Kannæ zugemessenen Platz auf den Märkten zu Skanör. 1316 Sept. 26. Heisingborg. Ericus Dei gracia Danorum Sclavorumque rex omnibus presens scriptum cernentibus salutem in Domino sempiternam. Notum facimus universis, quod nos exhibitoribus viris providis et discretis dilectis nobis opidanis de Harderwyck unum locum, qui fyt dicitur, in nundinis nostris Skånor in latitudine et longitudine, prout per dominum Johannem Kånne dilectum fidelem nostrum presentibus civibus nostris Lunden, et Traeleburgh mensuratus est, damus perpetuis temporibus inhabitandum et ordinandum tempore nundinarum ibidem pro ipsorum et suoruni successorum libitu voluntatis. Per graciam nostram districtius inbibentes, ne quis advocatorum nostrorum vel eorundem officialium seu quisquam alius, cujuscumque condicionis aut status existat, predictos opidanos vel eorum successores contra tenorem presencium presumat aliqualiter molestare, prout indignacionem nostram et ulcionem regiam voluerit evitare. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum in castro nostro Helsingburgh, anno Domini 1316, dominica proxima ante festum beati Michahelis, in presencia nostra. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 120, akte 290] N.B. Gelijkluidende akte voor Zutphen p. 119-120, akte 289. Translaet. Erick bij der gratien Gods der Denen en Wenden, Koninck, allen die desen sullen sien saluyt, doen kondt eenen ygenlijcken, dat wy toonderen deser den voorsichtigen ende discreten luyden onsen Lieve vrienden den Ingesetenen van Harderwijck op onse merckt te Skanor een plaatse geven, die genoemt wordt Fijt, so lanck ende breedt, als deselve door onsen lieven getrouwen de Heer Johan Kanne, in tegenwoordigheyt van onse burgeren van Lundon ende Treloborg gemeten is; om die plaatse ten eeuwigen dagen voor haar ende haaren nakomelingen ten tijde van de merckten te bewoonen, ende aldaar alles te doen ende ordineren na haar wil ende believen By onse ongenade op ’t hoochste verbiedende, dat sich gene van onse Voochden, der selver Bevelhebberen ofte ymandt anders, van wat staat oof conditie hy solde moghen zijn, onderstaan sal de voornoemde Stedeluyden off haeren nakomelingen togen den teneur van desen eenichsints te bemoeyen, soo geerne hy onsen ongenade ende Konincklijcke straffe sal willen ontgaan. In kennisse der waarheydt is onsen zegele aan desen brieff gehangen. Gegeven in onsen Casteel tho Helsenburgh, in ’t jaar Ons Heeren MCCCXVI, op naesten Sondagh voor ’t feest van sinte Michael Archangel, in onse tegenwoordigheit. Ende was bezegelt met een groot wit wasschen zegel, hangende aan een rood, ende blauw zijden snoerken [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 145-146]. 27 juni 1317 König Eduard [II] von England nimmt die Deutschen Kaufleute von der Hanse (mercatores Alemannie, qui sunt de hansa London.) bis Sept. 8 (ad festum nativitatis beate Marie virginis) innerhalb des ganzen Königreichs (tarn pro tempore preterito quam pro tempore futuro) in Schutz gegen Arrestirung jeder Art ausser bei Hauptschuld, Schuldbürgschaft oder von ihnen selbst begangenen Vergehen. 1317 Juni 27. London, Westminster. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 127, akte 305].

11 juli 1317 Judicis ac universitas terrae Astingiae (Oost-Friesland) maken het verdrag bekend dat in het geschil tussen hun kooplieden en de burgers van Harderwic over de verkoop van goederen tot stand is gekomen. Datum Gevera anno Domini MoCCCoXVII secunda ante festum beatae Margaretae virginis ac martyris [OAH_54_R027] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 0] De rechters en gemeente van Oostergoo in Friesland maken het verdrag bekend, dat tussen de kooplieden aldaar en te Harderwijk gesloten is over de verkoop van goederen en de invordering van de koopsom in geval van wanbetaling [Kroniek, p. 13] Astringien in Friesland beurkundet den Ausgleich Harderwijks mit seinen einheimischen Kaufleuten und ihre Abmachungen über den Borgkauf. 1317 Juni 11. Jever. Universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit intuendum, judices ac Universitas terrae Astringiae salutem in eo, qui est suis pacificis et amicis praemium sempiternum. Ne gestarum rerum memoria per decursum temporis evanescat, expedit ea quae fiunt quandoque litterarum testimoniis perhennari. Hinc est, quod natis et nascituris cupimus esse notum, quod, cum inter civitatem Harderwic ex parte una et nostros mercatores parte ex altera super quibusdam bonis mutuo venditis materia dissentionis saepius fuisset exorta, quae dissentio et controversia de labore honesti viri Heronis de Lourindze et cum consilio Folcolfi Idsekana et suorum sociorum judicum Astringiorum sculteti auxilio et omnium scabinorum de Harderwic est adpacata et concordia amicabiliter revocata, et ut concordia inter civitatem Harderwic et nostram terram perpetuis temporibus perseveret, de voluntate et consensu totius terrae nostrae et civitatis jam dictarum ordinaverunt perpetuis temporibus observandum: si quis bona sua mutuo vendiderit, videat sibi, cui vendat, quia neminem aggravari debet nisi solummodo debitorem principalem; si venditio mutua facta fuerit in Harderwic, cum duobus scabinis debet debitor convinci, si in Astringia, cum duobus sedecimis debet debitor convinci, si debitum denegaverit suo creditori. Quod si dictus debitor medio tempore diem clauserit extremum, si bona reliquerit et fassus ante obitum vel convictus a scabinis et a sedecimis fuisset, debet de dictis bonis satisfacere creditori. Si praefatus creditor cum scabinis vel cum duobus sedecimis probare non poterit, debitor debet se suo corporali juramento expurgare. Item si dictus debitor convictus fuerit et bona non habuerit, cum quibus satisfaciat suo creditori, debet proscribi et per hoc creditori debet esse legitime satisfactum. Ne ergo haec statuta publice et amieabiliter celebrata violentiae sustineant passionem, hanc litteram sigillo universitatis terrae nostrae fecimus roborari. Datum Gevera, anno Domini 1317, secunda feria ante festum beatae Margaretae virginis ac martyris. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 127-128, akte 306]. 1 feb. 1318 Rechters en burgemeesters in het land Eemsgonie verzoeken aan schout en schepenen van Herderwick de vier marken van Hendrick Quadiger, die hun bode op Sint Maarten in de winter lestleden (11 nov. 1317) door het slechte weer niet kon halen, nu te betalen aan Hroddo, burger van Emetha, en te bevorderen dat Quadiger ook de 2 marken die hij aan hun burger Boliko schuldig is, betaalt. Datum in vigilia purificationis Sancte Marie virginis anno Domini MCCC oXVIII. [OAH_44_R 028]. 3 feb. 1320 Wibrandus, gretmannus, suique judices coetus in Wildinghe, maken de voorwaarden bekend van de zoen die zij en andere personen, ten huize van Asekinus, zoon van Theodericus, burger van Stavria, getroffen hebben tussen de schepenen en burgers van Harderwijck ter eenre, en de bloedverwanten van twee gedode mannen van Wolderkem en Molkemanhusen ter andere zijde. Datum et actum Stavrie anno Domini MoCCCo vigesimo die dominico supradicto (dominica proxima post purificationem beate Marie virginis) [OAH_48_R 031] [Gedrukt Kroniek Hist. Gen. Utrecht, IX (1853] p. 323]. 3 feb. 1320 Schepenen en Raad van Stavrie oorkonden dat de vete, ontstaan door het doden van Johannes de Woulderkem en Gerbrandus de Molkemannahusen door burgers van Herderwic, in hun hun tegenwoordigheid, door Wibrandus, grietman van Wildinghe en zijn mederechters ter eener, en de gemachtigden van Schout en Schepenen van Herderwic ter andere zijde, is verzoend. Datum anno Domini MoCCCoXXo in festo sancti Blasii martiris.

[OAH_48_R 032] [Gedrukt Kroniek Hist. Gen. Utrecht, IX (1853] p. 324]. 3 feb. 1320 Folkerus, abt van het Sint Odulphusklooster in Stavria, oorkondt dat in zijn presentie door Schepenen en burgers van Harderwijck aan de erfgenamen van de twee gedode mannen de boete betaald is, die hun bij de zoen werd opgelegd. Datum anno Domini M oCCCo vigesimo die dominico supradicto (dominica proxima post purificationem beate Mari virginis) [OAH_48_R 033] [Gedrukt Kroniek Hist. Gen. Utrecht, IX (1853] p. 323]. 23 okt. 1321 Aylwardus Mensana en Thicardus Ebekana bieden, mede namens de andere 14 enunciatores van Herlingerland in Oost-Friesland, de poorters van Herderwijck veilig verkeer aan binnen Herlingerland en verzoeken schout en raden van Harderwijk dit binnen hun territoir te verzekeren aan de Herlingers. Datum Oslinge anno Domini MoCCCoXXIo ipso die Severini confessoris. [OAH_81_R036] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 11] Das Land Harlingen an Harderwijk: verheisst dessen Bürgern für ihren Handel in Harlingen festen Frieden mit dem Gesuch um ungesäumte urkundliche Erwiderung für die Harlinger in Harderwijk. 1321 (Oslinge, ipso die Severini confessoris) Okt. 23. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 161, akte 383]. 24 apr. 1323 Grietmannen en hun “conjudices” der districten Wlidinghe en Wenbrendie, delen aan schout en schepenen van Harderwick mee, dat zij niemand voor de misdrijven van anderen zullen vervolgen, doch dat ieder die in genoemde districten handel wil drijven moet zijn “certus et munitus de pretio sibi persolvendo” etc. Datum anno Domini MoCCCoXXIIIo dominica qua Cantatur Cantate. [OAH_81_R 040] Die friesischen Distrikte Wildinghe und Wenbrendie an Harderwijk: melden zu Gunsten von dessen Bürgern und ändern wahren Kaufleuten, die bei ihnen verkehren, ihre Beschlüsse über Gewährung von Kredit beim Verkauf. 1323 April 17. Honestis viris et discretis sculteto et scabinis in Herderwich gretmanni et eorura conjudices districtuum Wildinghe et Wenbrendie in partibus Frisie verita- tem servare et justicie complementmn singulis exhibere. Ad vestre probitatis discretionem tenore presentium volumus pervenire, quod aliquorum proborum relatibus nostris est auribus inculcatum, quod aliqui ignoti et incogniti de provinciis vestris ad partes nostras accedant, qui contractus ineunt cum nostratibus et pronuntiant se ad certum terminum futuri temporis certum precium soluturos fingentes s[e] mercatores veros, cura sint dcceptores, et sic rebus emptis subductis fraudulose in posterum minime revertuntur in grave suorum creditorum dispendium et gravamen. Deinde cum vestri concives et alii probi mercatores ad nos accessum habuerint, ab hujusmodi predictis creditoribus pro suis debitis arrestantur vel alias molestantur in lesionem publice utilitatis et inhibicionem utriusque juris canonici videlicet et civilis. Unde nos volentes talibus maliciis obviare et plenam libertatem probis et honestis mercatoribus nostram terram ingredientibus exhibere de concordi et unanimi consilio sub pena octoginta librarum duplicatarum in hiis scriptis hoc edictum vel statutum publice propalamus, videlicet ut quivis in vendicione suarum rerum adeo sit certus et munitus de precio sibi persolvendo, quod innocentem pro nocente vel in debitorem pro debitore nolumus aliquatenus pregravari. ln cujus rei testimonium presentem litteram munimine nostrorum sigillorum duximus roborandam. Datum anno Domini 1323, dominica qua cantatur cantate. . [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 172, akte 404] Höhlbaum dateert abusivelijk op 17 apr.. 24 apr. 1323 Grietmannen et eorum conjudices districtuum Franekerae et Berem (Berradeel?) in partibus Frisiae, delen aan schout en schepenen van Harderwick mee, dat zij niemand voor de misdrijven van anderen zullen vervolgen, doch dat ieder die in genoemde districten handel wil drijven moet zijn “certus et munitus de pretio sibi persolvendo” etc. Datum anno Domini MoCCCoXXIIIo dominica qua Cantatur Cantate. [OAH_83_f 69_R 039] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 11]. 27 juni 1324 Gherlofus de Renalia en Everardus zijn gezel verklaren dat hen heden te Brugge door Pelegrimus, heer Gossewinszoon van Harderwijk en Nickoley gezegd Leuwe, betaald zijn de 23 ponden en 6 stuivers,

die de stad Harderwijc, bij een door haar bezegelde brief, had schuldig erkend. Datum in villa Brugensi anno Domini MoCCCo vicesimo quarto, quarta feria post festum nativitatis beati Johannis baptiste. [OAH_464_R 041] Gerolf von Reval und sein Genosse Eberhard bescheinigen den Empfang von 23 Pf. 6 st turon. Groschen von der Stadt Harderwijk und entsagen allen weiteren Ansprüchen. 1324 (4 feria post festum nativitatis beati Johannis baptiste) Juni 27. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 179, akte 423]. 3 apr. 1325 Dinsdag voor Paschen Heeft Reinalt, Soon van den Grave van Gelre den Tol tot Lobed verpandet aen de ses Steden Zutphen, Harderwijck, Wageningen, Elburg, Hattem ende Gelder [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 12] 11 okt. 1325 Graaf Willem III geeft Jan de Wale uit Waterland toestemming om, mochten Reinoud van Gelre of die van Harderwijk hem voor 11 november niet de 100 pond hollands betaalt hebben die zij volgens Willems vonnis moeten betalen, de schade op de inwoners van Harderwijk en Gelre te verhalen [NA_Graven van Holland_317_f 18] 13 juli 1326 Grietmannen, rechter en de gehele gemeente van het land van Westergho verlenen aan de burgers van Harderwijck vrijgeleide binnen hun gebied tot zes weken nadat dit voorrecht wordt ingetrokken. Datum anno Domini MoCCCoXXVIo proxima dominica post octavan apostolorum Petri et Pauli [OAH_83_f 11_R042] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 12] Grietmannen und Richter von Westergo an Harderwijk: verheissen dessen Bürgern zur Stärkung des Friedens Geleit für den Handel in ihrem Lande auf 6 Wochen nach der Aufsage. 1326 (proxima dominica post festum apostolorum Petri et Pauli) Juli 6. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 186-187, akte 444]. 4 sep. 1326 Waldemar, koning van Denemarken, neemt de burgers van Hartherwick, die in zijn rijk handel komen drijven, in bescherming en geeft hen de rechten en vrijheden die zij daar sinds de regering van zijn grootvader Waldemar hadden. Deze voorrechten worden in de akte uitvoerig beschreven. Datum Horthingburgh ab incarnationis Dominicae millesimo CCCo vicesimo sexto, quinta feria proxima ante diem nativitatis beate virginis [OAH_81_R043] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 152] König Waldemar III von Dänemark bestätigt die Statuten und Freiheiten Harderwijks für den Verkehr in seinem Reich aus der Zeit König Waldemars II. 1326 Dec. 4. Wordingborg. Waldemarus Dei gracia Danorum Sclavorumque rex, dux Estonie, omnibus prescus scriptum cernentibus salutem in Domino sempiternam. Constare volumus universism presentibus quam futuris, quod nos discretos viros presencium exhibitores burgenses de Haertherwik regnum nostrum cum suis mercemoniis visitantes sub nostra pace suscipimus et proteccione specialiter defendendos eos volentes favoris et grade prerogativa prosequi speciali ipsisque cupimus et dimittimus omnes gracias et libertates, quas temporibus domini Waldemari quondam regis Danorum progenitoris nostri clare memorie dignoscuntur liberius habuisse. [1] Videlicet (quod) quandocumque et quocienscumque alicubi in regno nostro in Skanor vel alibi cum navibus suis applicuerint, naves suas possint secure exhonerare et bona sua sive in sale sen in pannis laneis et lineis aut in cera vel in vario opere fuerint seu in aliis mercemoniis quibuseumque quocumque nomine censeantur ad terram et suas bodas vel hospicia pro sue libito voluntatis libere deducere et non debeant per advocatos nostros super hoc nec per aurigas qui dicuntur wantkaerl nec per nautas qui vulgariter pramaekaerl vel scuteman nuncupantur nec per aliquos alios quomodolibet inpediri, sed dicti naute et aurige, prout cum ipsis convenerunt, bona eorum ducant inpedimento quolibet procul moto. [2] Item si aliquis auriga vel nauta bona ipsorum propter suam incuriam destruxerit vel malefecerit, ipse debet ea, prout racioni consonum est, emendare. [3 ] Item omnia, que sub pondere vendi solent, possint in ipsorum bodis sive vittaen vendere et alienare et cum statera Coloniensi et pondere debito trutinare. [4] Item vinum, quod personaliter apportaverint, possint in suis vittam ad clapsedras vendere et alienare. [5] Item nullus forpranger emat apud littus maris ultra dimidium plaustrum alec(i)um, sicut amissionem omnium, que sic emerit, duxerit evitandam. [6] Item nullus emat alecia in aquis, sed si aliquis incausatus fuerit, quod alecia in aquis emerat, ipse tercia manu se purgabit et hac de causa convictus advocato nostro

tantum tres marchas denariorum Scaniensium emendabit. [7.] Item de omnibus et singulis queremoniis et controversiis ac lesionibus, que inter ipsos burgenses de Haertherwiik mutuo emerserint, advocatus ipsorum proprius in Skanør habeat discutere et judicare, nisi hujusmodi lesionis emenda ad vite vel mantis amissionem se extendat, videlicet si aliquis alium interfecerit aut gladio, securi, lancea seu cultello sive aliquo alio armorum instrumento secando vel trudendo vulneraverit seu hasta, baculo sive lapide percuciendo membrum fregerit aut ad effusionem sanguinis vulnus inflixerit: de hujusmodi advocatus noster, qui est et pro tempore fuerit, habeat judicare. [8] Item si aliquis ex ipsis aliquem Dacum pro debitis novis vel de aliquibus annis preteritis incausaverit, advocatus noster ipsi de Hertherviik dicta debita sua vel leges terre sine aliqua muleta aut aliquo ejus dampno adjudicabit. [9 ] Item nulli de Haethervik denominacio aliqua ascribatur nisi pro causa, que ad amissionem vite vel manus se extendat. [10.] Item si ita contigerit, quod absit, quod alecia non capiautur nec in Skanør salsantur, quilibet dato suo thorghørthugh auctoritatem habeat bona, que adduxerit, absque theolonio libere deducendi. Item si alicubi infra regni nostri terminos uaufragium passi fueriut, advocatus noster seu aliquis alius, cujuscunque condicionis seu status existat, ipsorum bona nullatenus inpediat vel se de ipsis nullatenus intromittat, quamdiu ipsa bona personaliter per se vel per alios, quos ad hoc concessive vel conductive habere poterint, valeant de naufragio liberare. [11.] Item si aliquis ipsorum ligna sive carpenta sua in Skanør vel alicubi alibi in regno nostro deposuerit navemque suam cum aliis mercemoniis onustando abcesserit, ipse cum redierit dicta ligna sua absque inpedimento recipiat et ea soluto suo thorghørthugh absque omni alio theolonio libere deducat. [12] Item si aliquem ex ipsis infra regni nostri terminos decedere contigerit consanguineis suis et heredibus suis non presentibus, bona sua apud unum fidelem et discretum illius civitatis vel loci, ubi decesserit, sub bonorum testimonio sequestrentur usque ad diem et annum; si aliqua ex illis bonis tam diu durare non poterunt sine dampno, in alia bona durabilia convertantur et simili modo sequestrentur; et si veri heredes ipsius aut ipsorum tutor, si minoris etatis fuerint, pro hujusmodi bonis repetendis infra dictum terminum venerint cum bonorum sufticienti testimonio, ipsius prefata bona resignentur et libere assignentur absque omni dificultate; si vero prefati heredes ant ipsorum tutor infra prefatum terminum non venerint, sepedicta bona nobis cedere debeant libere possidenda, prout exigunt leges terre. [13.] Item nullus ipsos super eorundem vittæn in ipsorum bodas sine eorum voluntate construendo aut ab ipsis aliquid abstrahendo ab eis inpediat aliqualiter vel molestet. [14.] Item exactores qui silaekrenger dicuntur non debent propter opus diei festivi epiphia alicujus aurige bona ipsorum ducentis auferre vel desumere quoquo modo. [15] Item nullus bona sua amittere debeat propter alterius pugnam vel delictum. [16] Item theolonium equorum maneat, prout fuerat ab antiquo, nisi quis equum emerit pro sua propria sella, cum quo intendit per terras ad propria remeare, et tunc pro tali equo dato suo thorgørthugh liber erit et excusatus. [17] Item liceat ipsis lastadia sumere in fluctibus maris, ubi volunt. [18.] Item theolonia coggonum maneant, prout faerant ab antiquo. Ut autem hec omnia per nos, nostros advocatos et officiates in perpetuum firmiter observentur, presentes eisdem litteras sigilli nostri munimine roboratas contulimus in testimonium et evidenciam firmiorem. Datum (W)ortbingburg anno incarnacionis dominice 1326, quinta feria proxima ante diem nativitatis beate virginis. Teste domino Gerardo comite Holsacie et Stormarie illustri avunculo nostro predilecto. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 190-192, akte 449] Idem voor Zutpen (4 sep.), Stavoren (4 sep.) en Kampen (5 sep.) [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 192, akte 450-452]. 1327 Regering Oostergo staat gunsten toe aan kooplieden uit Harderwijk en Arnhem mits Reinald medewerking verleent aan het terugverkrijgen van door de graaf van Holland afgenomen goederen [GA_OA.Arnhem_2000_3346]. 14 sep. 1327 Grietmannen en conjudices (in het district Wiltinge) delen aan schout, schepenen en gemene burgers van Herderwijc mee dat zij op een algemene bijeenkomst in Hertwert hebben bevolen dat niemand de burgers van Herderwijc of hun goederen mag aantasten op verbeurte van 20 pond. Datum anno Domini MoCCCoXXVII in festo extaltationis Sanctae Crucis supradictae. [OAH_81_R044] Grietmannen und Richter (von Astringien) an Harderwijk: versprechen den zwischen ihnen aufgerichteten Frieden treu zu wahren und verkünden, dass sie in der gemeinen Versammlung zu Hertwart am vorigen Tage bei Strafe von 20 Pfund gelobt haben die Harderwijker oder ihre Güter weder auf dem Lande noch zu Wasser feindlich anzugreifen. 1327 (in festo exaltationis sanctae crucis) Sept. 14. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 198-199, akte 466].

23.okt. 1330 Grietmannen en mederechters in het distrikt Wagenbrugghe verzoeken aan schout, schepenen en raden van Harderwick te bevorderen dat de richter van de Veluwe hun onderzaten Hayo en zijn gezel alsmede hun goederen vrij laat, of dat, indien hij hun aanhouding wil vervolgen, daarvoor een dag voorstelt in Kampen of Zwolle. Datum anno Domini MoCCCo trecesimo in die beati Severini episcopi [OAH_44_R045] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 13]. 13 juli 1331 Willem, graaf van Heynnegouwen, oorkondt, dat de poorters van Harderwijc van de goederen, welke zij uit zee in zijn gebied brengen, slechts de 100e penning verschuldigd zijn. Zij moeten echter voor de artikelen die zij invoeren uit Brabant, Gelre, Utrecht en andere landen de gewone tol betalen. Ghegheven in den Haghe op Sente Margrietendach int jaer ons Heren M oCCCo een ende dertich. [OAH_81_R046] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 214] Graf Wilhelm [III] von Hennegau und Holland ermässigt für Harderwijk den Seezoll von aller Einfuhr in seine Lande auf den hundertsten Pfennig, indem er für alle andre Zufuhr aus Brabant, Geldern, Bisthum Utrecht und aus ändern Gegenden und für Kauf in Flandern und in seinen Landen den bisherigen Zoll aufrecht hält. 1331 (op sinte Margrieten daeh) Juli 13. Den Haag [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 219, akte 501]. 1 juli [1332] Schoffen und Rathmanner der Stadt Harderwyk schreiben, unter Bezeugung ihres Bedauerns uber den Streit zwischen Lübeck und Stavoren, dass sie ihren Kaufleulen befohlen haben, jede Gemeinschaft mit denen von Stavoren zu meiden. S.d. [1332.] Discretis viris ac honestis, …. dominis consulibus ciuitatis Lubeke, suis amicis dilectis, scabini et consules opidi Herderwiic honoris et seruicii, quidquid poterint, cum salute. Nouerit vestra discrecio, nos valde dolere super discordia, que inter vos et Staurenses hinc inde vertitur, vobis ex litteris vestris nobis directis rescribentes, quod nos nostris coopidanis mare visitare volentibus, nunc in nostro existentibus, precepimus iniungentes eisdem iuxta vestram petitionem, ne quisquam ex eis se rebus, persona aut nauibus Staurensium inmiscea[n]t quoquam modo. Id ipsum eciam nostris opidanis extra nostrum opidum existentibus volumus nostris litteris et signis intimare et firmiter demandare, vobisque in omnibus, quibus poterimus, omni tempore volumus conplacere. Valete semper. Vtimur nostro sigillo minori in premissis. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1858) dl. II-1, p. 494, akte 548] Briele an Lübeck: meldet auf Verlangen, dass es seinen Bürgern den Land- und Seeverkehr mit Staveren zum Nachtheil Lübecks untersagt habe wie die Parteinahme überhaupt bei etwaigen kriegerischen Veranstaltungen Staverens oder Lübecks, und bittet seinen eben abwesenden Bürgern etwaige Theilnahme zu verzeihen. [1332] (feria 4 post apostolorum Petri et Pauli) Juli 1. [Akte 516]. Zierikzee an Lübeck: fast wie Brielle akte 516 mit der Bitte um Fürsprache bei Graf Johann [III von Holstein] für einen von gräflichen Unterthanen seines Schiffs beraubten Bürger von Zierikzee. [1332 Ende Juni, Anfang Juli] [Akte 520]. Harderwijk eben so. [1332 Ende Juni, Anfang Juli] [Acte 521] [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 230-231, akten 516, 520521]. [1332] Der Rath von Elburg zeigt dem Rathеs von Lübeck an, dass er allen seinen Bürgern auf den Wunsch des Rathes von Lübeck den Verkehr mit den Bürgern von Stavoren untersagt habe. S.d.[1332.] Viris honorabilibus et omni laude dignis, dominis ….consulibus totique vniuersitati ciuitatis Lubicensis, ……. scabini totaque vniuersitas de Elborgh se et sua ad queuis eorum obsequia beniuolos et paratos. Noscat vestra honestas, quod tenore litterarum nobis per vos directarum intellecto condoluimus et condolemus de discordia, que vertitur inter vos et Staurienses. Vnde ob instanciam precum vestrarum burgensibus nostris nunc temporis presentibus verbotenus iniunximus, ne se et sua rebus, personis et nauibus Stauriensium commisceant quoquo modo, absentibus vero ad Schonen et ad alia loca, in quibus ipsos fore percepimus, idipsum studebimus demandare. Valete nobis precipiendo. Vtimur secreto nostro, cuius titulus est secretum de Dorenspijt; nam olim ciuitas nostra predicta tali nomine dicebatur. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 75-76, akte 80]

Eiburg an Lübeck: meldet auf Verlangen, dass es seinen einheimischen Bürgern die Theilnahme an den Händeln Lübecks mit Staveren untersagt habe, den in Schonen oder sonst abwesenden untersagen werde. [1332] (utimur secreto nostro, cujus titulus est secretum de Dorenspiit, nam olim civitas nostra predicta tali nomine dicebatur) [Ende Juni, Anfang Juli] [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 231, akte 523]. 16 dec. 1339 König Eduard [III] von England befreit auf Gesuch Herzogs Rainalds von Geldern die Bürger von Harderwijk mit ihren Waaren in England von jeder Arrestirung und Beschwerung wegen, fremder Vergehen, Schulden, Abmachungen und Kontrakte. 1339 Dec. 16. Antwerpen. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 284, akte 648]. [1340] Harlingen und Norden an Köln: beschweren sich über eine an ihren Mitbürgern in Köln verübte Gewaltthat und Erpressung, die als Ersatz für einen von Westfriesen verübten Raub haben gelten sollen, und fordern Ersatz, damit die bisherige Handelsverbindung fortbestehen kann. [1340 Eingang.] Zu nr. 650. Ueber diesen Streit bringt die älteste Stadtrechnung von Deventer mehreres bei. Verausgabt hat man in Deventer 1339-1340: pro expensis domini Heurici Esiic de Bremis 19 s. 8 d., cuidam servo custodienti captivos de Bremis 4 s. 8 d., Swaneldi Frisonis pro expensis captivorum de Bremis 26 lib. 10 s., Cod. dipl. Neerland. 1, S. 55. Henrico de Apeldoren et Theoderico Reyneri equitantibus cum illis de Bremis ad Udonem 24 s., das. S. 56. Henrico de Apeldoren et Henrico de Arnhem equitantibus cum illis de Bremen Herderwiic 30 s., Genekino et Johanni de Arnhem equitantibus Keppel in die beati Mauricii [1339 Septbr. 22] ex parte illorum de Bremis 13 s. 10 d. Henrico de Apeldoren et Ghenekino equitantibus Novimagium feria sexta post Mauricii [Septbr. 24] ex parte Bremen[sium] 2 lib. 15 s. 4 d. Bernerdo dicto Smerbiir eunti Bremis ex parte civitatis pro expensis suis 24 s. in crastino Petri ad cathedram [1340 Febr. 23]. Johanni dicto Twent ex parte illorum de Bremis 24 s., das. S. 57. Pro expensis scabinorum in vigilia Lamberti [1339 Septbr. 16], quando captivos de Bremis excluserunt, 6 s. 8 d.f das. S. 58. 1340—1341 [?]: Magistro Egidio equitanti Ermel cum nuncio civitatis Bremensis 30 s. Nuncio civitatis Bremensis pro panno laneo sibi dato ad tunicam 3 lib., item eidem nuucio pro forratura 13 s. 4 d., item eidem nuncio pro expensis per Zelickinum 3 lib. 4 s. 8 d., das. S. 65. Angereiht mag werden: Henrico dicto Angelar pro expensis cujusdam servi de Staden 5 s., das. S. 65. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 443-445, akte 650]. 5 apr. 1340 König Eduard [III] von England an seinen Grosssiegelbewahrer: befiehlt mit Zustimmung König Ludwigs IV zu Gunsten zweier auf dem Meer beraubter Bürger von Hartlepole einen Arrestbefehl gegen die Bürger von Harderwijk, Staveren, Kämpen, Zwolle, Lübeck, Stralsund und Rostock zu erlassen. 1340 April 5. London, Westminster. Ein deshalb zu Newcastle arrestirter geldrischer Schiffer Tidemann von Deventer wird 1341 Jan. frei gegeben. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 285, akte 651, London, record Office, Privy Seals 14 Edw. III]. 13 mei 1340 Eduard III., König von England und Frankreich, Herr von Irland, ertheilt seinem Kanzler Befehl, in der Sache wegen eines an englischen Kaufleuten von Leuten aus Harderwyk, Zwolle, Staveren, Kampen, Lübeck, Rostock und Stralsund angeblich verübten Seeraubes Verfügung zu treffen. 1340. Mai 13, Edward par la grace de Dieu roi dEngleterre et de France et seigneur dJrlande. Al honurable piere en Dieu, J. par la meisme grace ercevesque de Cantorberis et primat de toute Engleterre, nostre chaunceller, saluz. Nous vous enueoms deinz enclose vne bille …...bailla depar noz bien amez marchantz Johan de Nesbit de Hertilpol et Johan Lambe de Jernemuth, as queux nous ont …….noz lettres sous nostre grant seal …….genz des villes de Hardenwyk, Swoll, Stauer, Campen, Lubyk, Rostok et Strallessond, as queux ils estoient …….derobbez …...de lour biens a grant somme, par vertu de queu grant les ditz Johan et Johan firent arrester ……. biens Rostok …….et Strallessond', quel arrest nous feismes disarester par certeine cause, come en la dite bille est contenu plus …..., que, veue et examinee meisme la bille, facez faire outre pour noz ditz marchantz letres sous nostre grant seal, tielz que ………..vous pourez a recouerir de eux au due forme. Donnée souz nostre priue seal, a Westmuster, le XIII iour de May, lan de nostre regne dEngleterre quatrezieme et de France primer. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1858) dl. II-2, p. 999, akte 1072, Privy Seals 14. Edward III., im London Tower]

König Eduard [III] von England an seinen Kanzler Erzbischof John [ Stratford] von Canterbury: befiehlt die Aufhebung seines Arrestbefehls wider die von Harderwijk, Zwolle, Staveren, Kämpen, Lübeck, Rostock, Stralsund wegen eines von ihnen verübten Raubs an Bürgern von Hartlepole und Yarmouth diesen urkundlich mitzutheilen. 1340 Mai 13. London, Westminster. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 286, akte 655]. 3 aug. 1340 Graf Johann [III] von Holstein und Stormarn an Lübeck, Stralsund, Rostock, Wismar, Kämpen, Staveren, Harderwijk, die andern Städte der Südersee und an alle Kaufleute: verheisst ihnen und ihren Gütern Frieden, Schirm und Geleit zwischen Lübeck und Hamburg bis nächste Ostern, nachdem er um des gemeinen Kaufmanns willen Oldesloe an sich gebracht, und vollen Ersatz eines Schadens. 1340 (in invencione sancti Steffani prothomartiris) Aug. 3. Lübeck. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 291, akte 664]. 16 juli 1341 Marquardt von Stove der Aeltere und Otto Galenbeck sichern den Kaufleuten von Kampen, Stavern, Harderwyk und der osterschen Städte, die zur Zeit der Märkte und des Heringsfanges nach Kopenhagen kommen, sicheres Geleite zu. Omnibus presens scriptum cernentibus aut audientibus Marquardus de Stoue senior et Otto Golenbek castri Kopenhafnensis capitanei salutem in Domino sempiternam. Tenore presencium profitemur, quod nos omnibus et singulis de Campern, Stouern, Herderwich et insiiper omnibus de vnaquaque ciuitate in parte occidentali sita Kopenhafnis hoc anno tempore nostrarum nundinarum ac captura allecium venire volentibus plenum conductum et assecuritatem tam in corpore quam in rebus pre omnibus nostri causa [nostri] quidquam facere seu dimittere volentibus a tempore, quo portum citra ciuitatem Kopenhafnensem intrabunt, donec inde exigerint eorum foro prius peracto, absque omni mali occasionis specie damus firmiter in hiis scriptis. In cuius testimonium sigillum mei Ottonis predicti, quo ad presens ambo vtimur, presentibus est appensum. Sub anno Domini M oCCCoXLo primo, feria secunda post Divisionem apostolorum, castro Kopenhafnensi prenarrato. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1858) dl. II-2, p. 672673, akte 725] Markward von Stove der ältere und Otto Golenbek Hauptleute der Burg von Kopenhagen verheissen allen von Kämpen, Staveren, Harderwijk und von einer jeden Stadt von der Westsee (in parte occidentali) sicheres Geleit und Schutz für den Besuch der diesjährigen Märkte und für den Häringsfang zu Kopenhagen..1341 (feria 2 post divisionem apostolorum) Juli 16. Kopenhagen, Burg. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1879) dl II p. 300, akte 680]. 14 dec. 1341 Eduard III van Engeland geeft de Harderwijkers vrijgeleide in zijn land voor personen en goed [OAH_1594_f 12 Loquet 15_16-3o]. 17 okt. 1343 Walramus, aartsbissschop van Keulen, geeft aan Nijmegen en andere steden in het hertogdom Gelre vrijgeleide voor personen en goederen binnen zijn gebied alsmede vrijheid van tol bij zijn steden aan de Rijn. Datum Coloniae anno Donini MoCCCoXLIIIo crastino beati Galli [OAH_83_f 82_R055] Erzbischof Walrani von Köln verheisst den Kaufleuten von Nimwegen und Geldern überhaupt Geleit für Personell und Kaufgut innerhalb seiner Grenzen. 1343 (crastino beati Galli) Okt. 17. Köln. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 9, akte 15]. 31 juli 1346 Schepenen en Rad van Dordrecht maken bekend dat zij aan de kooplieden van Harderwijc en van de andere steden van Gelre en Zutphen vrijgeleide geven voor hun personen, schepen en goederen welke uit zee komen tot acht weken nadat deze toestemming is ingetrokken. Ghegheven int jaer ons Heeren MoCCCo sesendeviertig op Sinte Pietersavond t’ingaende Oeghst [OAH_81_R060] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 15] Dordrecht giebt den Kaufleuten von Harderwijk und aus ganz Geldern freies Geleit für Personen, Schiffe und Zufuhr zur See innerhalb seines Bezirks auf 8 Wochen nach der Aufkündigung. 1346 (op sinte Pieters avond tinghaeude Oeghst) Juli 31. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 40, akte 79].

29 aug. 1349 Gotschalk Skarpaenbaergh Hauptmann des Schlosses Bohus an Lübeck: verspricht auf dessen Zuschrift genommenen Wein frei zu geben, wenn er gegen Nachklage gesichert würde, und den gefangenen Hermann Wintermast zu entlassen, bittet um das Wohlwollen Lübecks (dem er die Niederlegung seines Walles um Nannendorp nicht anrechnen will) und ersucht es Kampen, Staveren und Harderwijk zur Genugthuung an ihn und seine Freunde für die ungerechte Tödtung (decollari) gewisser Freunde von ihm bei Kopenhagen zu veranlassen. [1349] (in die decollacionis beati Johannis baptiste) Aug. 29. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 76-77, akte 157]. 12 feb. 1352 Schepenen en raad van Stavoren bekennen dat zij van schepenen en raad van Herderwijc “van wege der gueder lude van Campen” ontvangen hebben 13 pond groot. Ghegheven int jairn onss Heren dusent drie hondert twe ende vijftich des Sondaghes op Sexagesima [OAH_464_R065] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht XV (1859) p. 293]. 11 aug. 1358 Die Aelterleute des z. Z. in Dordrecht residirenden Deutschen Kaufmanns an [Lübeck]: melden die Einrichtung des Deutschen Kaufmanns in Dordrecht. [1358] Mai 26. Dordrecht. Vgl. Dordrecht und Deventer: 1358 in crastino beate Laurencii [Aug. 11] domino Ghenchardo [nicht Ghevehardo] equitanti Dordracum de jure thelonii civium Daventriensium 11 fl., Van Doorninck, De CameraarsRekeningen van Deventer 2, 3, S. 575. Dordrecht und Duisburg schon früher: 1355 Anfang, misso Durdrakum ad premuniendum nostros opidanos ex parte comitis de Mursa, Rolle der Stadtrechnungen von Duisburg von 1354 im dortigen Archiv. Für 1356-1359 ist durch dieselben Rechnungen der Verkehr der Duisburger in Flandern bezeugt: in Flaudriam nostros opidanos premuniendo, undatirte Rolle. Auch aus Brüssel trifft einmal in dieser Zeit ein Bote in Duisburg ein; andrerseits werden Duisburger durch Harderwijker gefangen [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 76-181, akte 401]. 12 feb. 1352 Schepenen en raad van Stavoren bekennen dat zij van schepenen en raad van Herderwijc “van wege der gueder lude van Campen” ontvangen hebben 13 pond groot. Ghegheven int jairn onss Heren dusent drie hondert twe ende vijftich des Sondaghes op Sexagesima [OAH_464_R065] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht XV (1859) p. 293]. 25 juli 1358 Aufzeichnung der Klagen einzelner gen. Kaufleute aus Elbing, Königsberg, Braunsberg, Reval, Wisby, Perleberg, Lübeck, Harderwijk und aus ändern Orten, der Kaufleute des gotländisehen Drittels und der Städte Stralsund, Rostock und Hildesheim über die Verletzung der kaufmännischen Rechte in Flandern und über die den Kaufleuten in der Zeit von c. 1343 bis 1357 Ende zugefügten Schäden; der Klagen der Stadt Köln und ihrer Forderungen, insbesondere für die Sicherung des Weinhandels. [1358 vor Juli 25.] [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 186, akte 410]. 21 sep. 1360 Herzog Albrecht in Baiern, Pfalzgraf bei Rhein, Regent von Hennegau, Holland, Seeland und Friesland, Herzog Rainald [III] von Geldern, Graf von Zutfen, und Grf Johann von Kleve verheissen in ihrem gegen jedermann ausser gegen den König von England, den Erzbischof von Köln, die Bischöfe von Lüttich und Münster, den Herzog von Brabant, den Grafen von der Mark, die Stadt Utrecht und die Genossen des [geldrisch-klevischen] Landfriedens gerichteten Schutz- und Trutzvertrag Antastungen und Gefangennahme ihrer Unterthanen hüben und drüben binnen sechs Wochen durch ein Schiedsgericht bessern zu lassen, welches in Dordrecht oder in Kleve, Arnheim oder Huisen tagen soll. 1360 (op sinte Matheus dach apostels ende ewangelist) Sept. 21. Hoevelaken bei Amersfoort. Noot: Von 1359 Jan. 25, Nijhoff a. a. O. n. 89, S. 109 - 135. Dieser zwischen Rainald und Eduard von Geldern, Johann von Kleve, 72 Rittern und Knappen und den Städten Nimwegen, Roermond, Zutfen, Arnheim, Geldern, Nieuwstad, Erkelenz, Venlo, Goch, Tiel, [Zalt]Bommel, Harderwijk, Elburg, Hattem, Wageningen, Doesburg, Groenlo, Doetichem, Lochem, Kleve, Wesel, Duisburg, Emmerich, Kalkar, Huisen, Dinslaken, Büderich, Cranenburg, Orsoy, Grieth, Linn, Sonsbeck und Uedem auf fünf Jahre geschlossene Landfriede, dessen Umgrenzung in der Urkunde genau beschrieben ist, sichert dem

Kaufmann ruhigen Verkehr und verheisst ihm die Einführung guter Münze durch die geschworenen Räthe der Herren und durch die Städte (S. 133). Er bezeichnet einen grossen Fortschritt des Einungswesens und eine lebhafte Äusserung der ständischen Bildungen: wie die Wahrung des Friedens und die Einrichtung der Münze den Geschworenen und den Städten obliegt, so sorgen sie für die Einziehung und Verwendung der Beden (S. 126). Hierzu gehören auch die Eintragungen der Stadtrechnungen von Wesel (Staatsarchiv Düsseldorf) zu 1359: nuncio juratorum van den lantvrede portanti litteras eorundem 7 d ., bald danach folgt eine Rubrik: Exposita ad expeditiones, quas jurati dominorum terre Gelrie et terre Clevensis demandaverunt fieri, quarum [una] debuisset fuisse feria tercia ante Laurencii [Aug. 6] et reliqua feria tercia post Bartholomei [Aug. 27], quo ambe fuerant remandate. 1358 (des douredaechs na sinte Viits dach) Juni 21 hatten schon die vier Hauptstädte von Geldern, Nimwegen, Roermond, Zutfen, Arnheim, als Schiedsrichter zwischen Rainald und Eduard ihre Übermacht bekundet: sie verfügen die Auslieferung des Zolls zu Lobit, die Abstellung aller neuen Zölle für den Kaufmann, verpflichten die herrschaftlichen Amtleute zur Rechnungsablage, beanspruchen das Recht alle Amtleute ein- und abzusetzen und die Entscheidung über Krieg und Frieden, Nijhoff a.a. 0. 2 , n. 87. Vgl. oben S. 9 Anm. 1. — Das Recht einer Accise von Kaufmannsgut hatte Emmerich, wohin der alte Zoll von Lobit verlegt wurde, 1344 durch Herzog Rainald nach dem Muster von Zutfen empfangen, Dederich, Annalen der Stadt Emmerich S. 129, 130. — Nach den noch vorhandenen Zollrechnungen sind am Zoll zu Lobit i. J. 1306 über tausend Schiffe vorbeigefahren, worunter 80 von Zutfen, 117 von Arnheim, beladen mit Roggen, Gerste, Hafer, Spelz, Äpfeln, Birnen, Wein, Sah, Häring und anderm Fisch, Mühlensteinen, Cement, Brettern und irdenem Gut; ferner Schiffe von Zaltbommel mit Wein, von Harderwijk mit Wein, Nüssen, Mühlensteinen, Häring und anderm Fisch, von Doesborg mit Bier in ungeheuren Quantitäten und Wein; dann weiter noch Schiffe aus Neuss, Büderich, Wesel, Orsoy, Kaiserswerth, Düsseldorf, Köln und andern Rheinstädteti, Nettesheim, Gesch. d. Stadt und des Amtes Geldern 1, 52. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 288-289, akte 534]. 24 aug. 1360 Die beglaubigten gen. Abgeordneten des Grafen von Flandern und der Städte Gent, Brügge und Ypern, vollmächtige Boten bei den gemeinen Städten des Kaufmanns von der Deutschen Hanse, beurkunden ihre der Versammlung der Rathmannen gedachter Städte zu Lübeck gegebenen Zusicherungen und geloben, dass 1. der Graf wegen der Schiffe vor Antwerpen für gen. Bürger von Braunsberg, Elbing, Harderwijk und Stralsund 1500 Brügger Schilde, in 3 gleichen Raten zahlbar in Lübeck von 1361 Ostern bis 1363 Ostern, auskehren, für Beschlagnahme von Asche zu Damme Ersatz leisten wird; dass 2. Brügge gen. Bürgern von Elbing, Stralsund, Dortmund, Reval, Hamburg und Lübeck 94 Pfund Grote 17 Schill., zahlbar in Lübeck halb zu Ostern, halb zu Michaelis 1361, für Verlust an Korn und Ruderholz erstatten, das schottische Gut in Brügger Händen 1360 Nov. 11 in Brügge wieder ausliefern, die Abmachungen mit den Schotten zu Recht anerkennen, den von Laurenz Vander Burse geschädigten Kaufleuten Genugthuung verschaffen wird bis Nov. 11; dass 3. Ypern einem gen. Thorner Rathmann 60 Pfund Grote Nov. 11 auszahlen wird; dass 4. der Graf und Brügge bis Nov. 11 Vertreter nach Köln senden werden, um den Klagen der Kölner und der westfälischen Städte in Güte oder Recht wie in Lübeck selbst zu entsprechen; dass 5. für noch ausstehende Klagen Termin bis 1362 Sept. 29 gegeben ist und Klagen gegen einzelne Personen in Flandern und Klagen von Flandrern gegen Deutsche am Domizil des Beklagten vor dem ordentlichen Gericht anzubringen sind. 1360 (op s. Bartholomeus dach) Aug. 24. Lübeck. . [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1882-1886) dl III p. 282-283, akte 527]. 28 juni 1363 Schiffer Gerhard de Telghete, Bürger von Harderwijk, quittiert Lübeck über Zahlung von 1502½ Mark lübisch. für seine der Stadt verkaufte Kogge. 1363 Juni 28 (in vigilate beate Petri et Pauli apostoli). [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 45, akte 89]. 2 nov. 1363 Bürgermeister, Schöffen und Rath von Harderwyk danken dem Rаthе von Lübeck für die in dessen Auftrage geschehene Zahlung von 415 Goldschilden durch die Aelterleute und den Kaufmannsrath in Brügge an Thidemann Sube, Bürger in Harderwyk. Viris magne prouidencie et honoris, amicis suis, dominis ……. Consulibus ciuitatis Lubicensis, …….proconsules scabini et consules in Herderwyk beniuolam ad queque beneplacita voluntatem. Pro litteris vestris missis …… aldermannis et mercatoribus in Brugis pro persolucione quadringentorum et tredecim schudatorum aureorum exparte nostri conciuis Thidemanni Suben vobis sincere regraciamur, petentes studiose, quatenus honorabiles viros, dominos Jacobum Plescowe et Bernardum Oldenburg,

fideiussores pro eisdem litteris receptos a nostro conciui predicto, quitos dimittatis et solutos, securum quidem ad nos et ad presentes nostras litteras et firmum respectum habituri, quod de premissis quadringentis et tredecim schudatis, virtute litterarum vestrarum ad vsum predicti Thidemanni, nostri conciuis, expositis, nulla monicio posterior sequi debet, sed vos et iam dictorum schudatorum erogatores quiti permanebitis et soluti. Volentes vos indempnes a premissis preseruare, comodosam a Thiderico predicto recepimus caucionem. ln cuius rei euidens testimonium sigillum ciuitatis nostre presentibus est appensum. Datum anno Domini MoCCCoXIIIo., in crastino Omnium Sanctorum. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 544, akte 479]. 22 nov. 1365 Woldemar, koning der Denen, sluit vrede met de steden Lubeckh, Rostock Stralsundt, Bremen, Hamburch, Khill, Wismar, Gripeswoldt, Tenglen, Stetein, Nieuu Stergarden en Colberge, en geeft haar verschillende vrijheden. Gegeven tho Nicopinge up Felster ihnn unsen schlot na Gades bort drutteinhondert ihar ihnn dem viffunndesechsigsen ihare in Sunte Clemens' avend, de ein heiliger pauuss was. Privilegium Woldemari de anno 1365. Wir Woldemar von der Genaden Godes konningh der Denen der Wende uund der Gotten alle den genen die diese gegenwurtige schrifft sehen oder horen, ewigen heil ahnn unseren herren Gott wetelick sie beide gegenwurdigen unnd tho kommen den dat wij mit gantsen willen unnd volberth der fursten unnd herren und Ritteren die hier na geschreven staen, unnd vort unsers gantzen Rickes Rades gemeinlijcken hebben gedegedinget unnd gemacket mit den Rathmannen der Stede als Lubeckh, Rostock und Stralsundt, Bremen, Hamburch, Khill, Wismar, Gripeswoldt, Tenglen, Stetein, Nienn Stergarden unnd Colberge, ene stede ewige sone umb alle tweijdrecht und orloge dat gewesen heeft wente ahnn desen tagh, twischen Unse unsen Ricke unnd denn fursten unnd den herren Redteren, knechten, burgeren, kopluden und manheit die ihnn den Ricke tho Dennemarcken worhafftigh sein unnd alle den genen die darinne begrepen sein unnd van unser wegen darinne verdacht sein up eine seide und der Vorbenomenden Stetten unnd oren burgeren uns manheit unnd alle den genen die daran begrepen sein unnd vonn erer wegen daran verdacht sein Up die anderen seide. Und dese sone wille wij unnses die unse trouwelicken vaste stede unnd ungebrochen halden sonder argelist. Dese hebben wir durch fredens willen mit Volborch der fursten herren und Ritteren die hierinne geschreven staen unnd vort unsere gantzen Rickes Raden gemeinlicken geeven, diesen vorbenomenden Steden unnd allen den iren die mit ehren ihnn rechte sein dat die Tentsche Hanse gehettet ist. Unnd geven ihn dieser gegenwurdicher Schrifft den Sehe strandt freij, ihnn allen Unsen Ricken unnd Landen tho ewigen teyden den wir ihn unsen weren hebben, effte iemandt von unser entwegen vonn allen Scheffbrocke gude. Idt hette wrecke edder Sehe strundt offte who idt hette na Unsen Denischen rechte, dat aldus Ludt; ware dat ienige Leude dieser vorbenombden Schiffbrakingh werden ihn ienichen ende Unser Landen edder Ricke edder ehre Schiffbrucke gutte offte wrake edder who idt genompt werde tho Unnsen Rickenn offte enden unser Lande tho dreven offte queme, dat gut mugen sie beij sicken offte mit hulpe anderer Lude borgen, offte pergen laten, unnd des brucken na eren willen sonder hinder. Weret ock dat sie arbeides Lude behuff hetten, des schal ihnn die Vogtt gunnen dat sie die winnen umb ehre penningen die ihnen dat gut helpen bergen Weret ock dat sothane Scheffbrecke gut tho Unser Ricken waer Landen tho sloge edder dreve, unnd die Lude unnd die Lude vergainn edder verdruncken wehren, dat gut schal die negste Vogt edder die dar weldigh ist bergen laten unnd wess des geberget werdt, dat schal heij mit wetschap bedreven Lude ihnn die negste kercken Leggen Laten, ende Laten dat beschrieven wat der sey, unnd bewahren dat treuwelick tho der handt der erven edder der jenen die dat mit rechte forderen mugen wo seij binnen ihar und tagh beweisinge pringen mit erer stadt breven, dar borgeren innen sein, dat sie rechte erinen sein tho denselven gude dat sie dat mit rechte forderen mugen, denn schal men dat antworden unberorden, unnd geven darvor den arbeits leuden ehre lohne. Were dat iemandt der unser edder die in unsen landen oder oick beseten sein desse vurseide stuckh aldus nicht halden wolden, der schole wir und willen der clegern tho doin, also viele als wy vonn rechte wegen pflichtigh sein: Vortmehr ihm den iharmarcken tho Schonere unnd tho Vastelbodem mugen dese vorbenomde Stede up oeren Vitten Vogede edder Richtere setten, unnd die mugen richten over ore burgere unnd koplude, und de niet enen dede kommen vonn ehren Steden up den Vitten, umb alle sacke unnd brocke sonder ahnn halss und handt, unnd Vertigh marck sake unnd dat darenboven ist. Dartho geven wir ihmm dat sie richten blaw und blot, wat mit handt oder mit stoke edracht ist. Sonder benbroke, unnd Vullenkamere wunden. Ock mugen sie richten over ehre burgere buten den Vitten, wer sie liggen die darvonn rechtes edder von genaden wegen liggen mugen ihnn den vorseide iharmarcken als sache also sie recht hebben up den Vitten. Vortmehr wurde eimande vonn

den eren ienigh techt to gelegt, de magh sickh des entledigen vor seinen tentschen Vogede also hoich alss dat recht dar aver heeft. Men schal ock niemande kallen vor dat huse umb sake der oren Vogeden boren zu richtende. Vortmehr umb gut dat up den wagen ligt unnd dat water nicht foret, dat shal unverfharen wesen das denn men den rechten thollen darvor geve, ock woe wagenn umb storten oft fallen dat gut schal unverfharen wesen. Fohre ock ein wage bister ahn eine Vurechte Stede, dat schal ock unverfharen wesen men dede he schaden den schal he betteren. Ginge ock ienighe Pram off Luchte Schepe tho grunde dat schall ock unverfharen wesen, mit gude mit all. Vortmehr schal men man vor den anderen beteren, man who sie brecke edder brecken die schal oder schollen sulven beteren, unnd des schal niemants anders entgelden. Men die selve edder de sulven dese brechte eder brecken noch seine edder ehre Stadt noch seine edder ere herren, noch anders niemant, ere gut mugen up unnd ut schepen bei dage wenn sie willen unnd geven eren rechten thollen. Vortmehr welckh gut sie nicht verkopen konnen dat mugen sie wedder weghfuren unnd geven, dat tho recht darvor borth, Bordt over borth tho Dutschen Lande tho forende, dat gifft nemen Thollen. ock mach ein ietelick man gann mit seinen wapenen vonn den strande ihnn sein herberge wan he erst kompt, unnd wan he te schepe gehet, wen hei widder wech wil sunder brocke dess heij neuen schaden doe. Von den Pram shal men geven twe marck Schoness (doorgehaald: gevende dat shal ock) Uund von den Luchte schepe ein marck Schonesch. Vortmehr mogen sie up eren Vitten verkopen Leinenwandt unnd Wandt bei helen lacken unnd bey stucken. ock mugen sie Leinenwandt unnd stufen wandes bei repen verkopen unnd nicht bei elen. Men hele lacken mugen sie nicht tho schneiden. Vortmehr we dar egeene bodem unnd egene erden hebben, die scholen der brucken unnd geven darvor alse se her tho gethain hebben unnd alse se vonn rechte doen sholen. Vortmehr so shal diese gegenwurdige brieff den breven de desen vorbenomenden Steden vore gegeven seindt tho neue manere hinder edder tho schade kommen, alle dese voorseide stucken willen wy unnd de unsen Stede vaste und Un tho brecke holden sunder argelist. Weret over dat ienigh man ut unsen Ricke gegen deser Stucke ienigh dede, die hir vorseit stain der schollen wij unnd willen tho doen alss unnss bort von Unser kont macht wegen. Dess hebben wir tho betaichnusse unse konninklijcke Insiegele mit den insiegelen der fursten unnd herren unnd Rittere die her nach geschreven stain ahn desen brieff gehanght Und wir Henrich, Hertzoge tho Schleswick, Niclass Erhbischop tho Lunden, Primas to Schweden, Magenus Bischoff tho Ripen, Pauul Bischop to Arhusen. Johannes Bischoff Wendts Isele, Clauss Lambecke dess Ricke Droste, Timo Gehalen marschalck, Heimerich von Pedebusch Geleker tho Schone Stiegh, Andress marschalckh Erick Ficke Moltike hovetman tho Kalso unnd tho Renderhusen, Erlandt Kalff havetman tho Schandelingenborch, Zwar Nicleson, Evert Molike die Cammermeister, Niclauss Annessen, Peter Grubbe, Erick Bernansen, Oliff Tomson, Andress Nicless, Davidt Andersen, Peter Stigsen, Benedictus von Anefeldt, Jonas Bast unnd Lachis Falser Riddere, bekennen unnd betuigen ihn dieser schrifft, dat wy alle diese vurschreven stucken mit gantzen wille hebben gevolbertert und loven ockh mit unsen versprocken heren. Alle diese stucken alss se voorschreven seindt tho ewegen teijden stede vast und unverbrecken tho haldende sunder argelist Vor Unnss und unse nakomelinge. Dess hebben wir tho beteugnisse Unse Insiegele mit de ingesegele unses Vorbenomenden herrene ahn diesen gegenwurdigen brieff vorgehenget. Gegeven tho Nicopinge up Felster ihnn Unsen Schlote na Gadess bort drutteinhondert ihare ihnn dem viffunndsechsigsten ihare in Sunte Clemens avende de ein heilige Pauuss was. Loca sigillorum. Rex dux Schleswick Archiepisöpus Epspiscöpus Ripen, Archiepisöpus Episcöpus Selandiæ, Papifer Timo Gehal Podebuc Stigh Andersoen, marschalck, Erick Ficke Moltike, Erlandt Kalff, Zwar Niclesen, Evert Moltike, Niclass Annerson, Peter Grubbe, Erick Barnason, Olff Jarson, Andriess Nibbe, David Anderson, Peter Stugh, Benedictus Anefeldt, Jonuss Basse, Thiess Falster. [OAE_182_R28 Afschrift: bijlage bij ingekomen brief d.d. 1601 Oct. 22/Nov. 1] 11 juli 1367 Die Vertreter der preussischen und niederländischen Städte verbinden sich zu gemeinsamer Sundfahrt und zum Abbruch des Verkehrs mit Dänemark und Norwegen, unter Ansetzung einer Tagfahrt für Nov. 11 in Köln behufs Beratung weiterer Massregeln. 1367 Juli 11. Elbing. In Gotes namen amen. Kenlick und offenbar si allen den, di disen brif seen oder hören lesen, das wir ratman und scheppen der lande und stete hirnach gescriben geloben getrůwelichen zců haldene gancz und vaste alle stůcke und artikele, di hirnach gescriben stan, alz van Průsen, van Campen, van Stovern, van Herderwich und van der Elborch, vortmer van Zeyriczee, van Amsterdamme und van Dordrecht, alz us der Sudersee, und van Engelischen und van Vlamingen: [1.] Zců dem ersten gelobe wir und vorbinden uns, den upsatzt der ordinancien gancz und vaste zců haldene, alz der brif inne hat van stůcken zců stůcken, und bi namen Schone zeů midene und Bornholm und allerwegen der zeweyr konige lant, die welche ordinancie beginnet in sůlchen worten: ,alz wissentlich is, das der konig van Denemarken und der konik van Norwegen sunder alle schult und

darzců unentsayt grosen schaden hat getan uns an libe und ouch an gute, und wol zeu vorchtene stet, das in zcůkomener zeyt sulche unfůge und obirtat zeunemen sulle und vorgrosen wolle van zcůtůnde der vorgenanten konige und yrer helfere, ab man yn mit bescheydenheyt nicht wederstet, alz man sal mit der helfe Gotes: hirumme vorphlichte wir uns mit den ander durch den Norsůnd zců sigelnde und nimand den andern zcu lazene’. Damite gelobe wir, zců midene alle gemeynschaft der vorgenanten konige und yrer lute, alzo das nimand enich gůt en und yren luten und landen sende noch zcůvůre, und ouch yr gut nimand hole noch koufe, ab sy is in keyner unser lande, stete oder haven brechten, sunder das sy is mogen weder wegvuren ungehalden. [2.] Vortmer gelobe wir getruwelichen, den ander bi eynander zců blivene und den ander zcu helfene uf den konig van Denemarken und uf den konig van Norwegen, und unser eyn ane den andern nimmer sich zcu vorsůnende vor der zeyt, das uns allen glich und recht geschůt van den vorgenanten konigen, und vorsichert .sint velich zeů sigelnde vor und durch yr lant, [3.] Were ouch, das schipmans, botsmans, sturmans oder andere ledige lute, di welche us eiligen landen oder steten weren us diser vorbindůnge und sich ober zců den konigen hilden, di sullen darnach ewichlichen unvelich sin alle den, di sich haben vorbunden. Wer ouch harnasch en obervůret, der sal unvelich sin. [4.] Ouch gelobe wir, van iglicher stat und lande eynen tag zcu haldene uf sente Martini tag neest komene mit voller macht zcu Colne und guten rat zcu habene uf alle sache, alz wir si hir vor uns haben, wi man is zcu wetertagen vorder und sterker angrifen wolle, alz verre ab is binnen der zeyt nicht wirt vorsůnet. [5.] Vortmer wer vitalie oder andirs icht obervůret dem vorgenanten konige van Norwegen, yn darmite zců sterkene, was sulchen lůten wedervert, das si sunder bröke. [6.] Were ouch das is Got vůgete, das sulche schelunge zcu enigen tagen worde, und di konige darnach enige site van diser sache weder angriffen mit Unrechte, so solde wir weder inander mit truwen helfen weren. Und das alles zcu haldene ane argelist, bi vorlust libes, eren und gutes. In orkůnde diser vorgescribenen sache so habe wir ratlute zcu dem Elbinge unser stat grose ingesigele an disen brif gehangen. Gegeben zcu dem Elbinge in unser alle kegenwerticheyt diser lande steteboten vorgescriben, nach Gotes geburt tusent dryhundirt in dem sybenundsestigesten jare an dem suntage vor Margarethe. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 80-82, akte 215] Auf vorhergehende Verhandlungen zwischen den niederländischen Städten beziehen sich die folgenden Auszüge aus der Stadtrechnung von Middelburg in Seeland 1366 67: 1. Van hovesscheden: Item up sinte Lucien dach [1366 Dec. 13] enen bode, die ons ene lettere brachte van den ghemeenen steden van Prusen, ghegheven een motoen, fac[it] 52 gr. Item up den dortien avent [1367 Jan. 5] der stede messelgier van Campen, die ons ene lettere van daer brachte, ghegheven 1 motoen, fac. 52 gr. 2. Presentwine: Item up sinte Lucien dach [1366 Dec. 13], doe ons enen brief cam van der stat van Thoren, te coste 49 gr. 3. Van reysen: Item up sinte Katerinen avent [1366 Nov. 24] waren ghesent van der stede weghen ter dachvaerd in sinte Mertijnsdijc, daer men tractoorde van der reyse van Scoone, bi hem te costo bin 3 daghen, elken drie s. gr. sdaeghs, fac. 21 s. 12 gr. Item des sondaghes vor onser vrouwen dach purificatio voeren Wouter Janszone ende Pieter Janszone van der stede weghen te Dordrecht ter dachvaerd, daer men antierde van der reyse van Scoonen, ende van dane bi minen here in den Haghe, bi hem te coste bin 12 daghen, daer elc van hem beeden elx daeghs of hadde 4 s. gr., fac. 115 s. 4 gr. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 80-82, akte 215] Auf vorhergehende Verhandlungen zwischen den niederländischen Städten beziehen sich die folgenden Auszüge aus der Stadtrechnung von Middelburg in Seeland 1366 67: 1. Van hovesscheden: Item up sinte Lucien dach [1366 Dec. 13] enen bode, die ons ene lettere brachte van den ghemeenen steden van Prusen, ghegheven een motoen, fac[it] 52 gr. Item up den dortien avent [1367 Jan. 5] der stede messelgier van Campen, die ons ene lettere van daer brachte, ghegheven 1 motoen, fac. 52 gr. 2. Presentwine: Item up sinte Lucien dach [1366 Dec. 13], doe ons enen brief cam van der stat van Thoren, te coste 49 gr. 3. Van reysen: Item up sinte Katerinen avent [1366 Nov. 24] waren ghesent van der stede weghen ter dachvaerd in sinte Mertijnsdijc, daer men tractoorde van der reyse van Scoone, bi hem te costo bin 3 daghen, elken drie s. gr. sdaeghs, fac. 21 s. 12 gr. Item des sondaghes vor onser vrouwen dach purificatio voeren Wouter Janszone ende Pieter Janszone van der stede weghen te Dordrecht ter dachvaerd, daer men antierde van der reyse van Scoonen, ende van dane bi minen here in den Haghe, bi hem te coste bin 12 daghen, daer elc van hem beeden elx daeghs of hadde 4 s. gr., fac. 115 s. 4 gr. . [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 81]. 19 nov. 1367

Die in Köln versammelten Ratssendeboten von Lübeck, Rostock, Stralsund, Wismar, Kulm, Thorn, Elbing, Kampen, Harderwijk, Elburg, Amsterdam und Briel schliessen ein Kriegsbündnis gegen die Könige von Dänemarkund Norwegen, unter Feststellung der zum nächsten Frühjahr von den Städten des wendischen Drittels und Livlands wie von den Städten von Preussen, Holland, Seeland und der Südersec zu stellenden Kontingente und unter Androhung des zehnjährigen Ausschlusses aus ihrer Verkehrsgemeinschaft gegen unfolgsame Hansestädte; sie gestatten die Sundfahrt nur armierten Schiffen unter dem Schutz der Kriegsflotte, verbieten allen Handel mit Dänemark und Norwegen, beschliessen Pfundgelderhebung von 1368 Febr. 20 an, Teilung des Kriegsgewinns nach Mannzahl und gemeinsamen Genuss künftiger Privilegien in beiden Reichen, während den wendischen Städten Gewinn oder Schaden aus einer etwaigen Verbindung mit Schweden, Mecklenburg oder Holstein zufallen soll, der die übrigen Städte für ein Jahr beitreten wollen, und verpflichten sich zu gemeinschaftlichem Friedensschluss nach Beilegung aller Sonderstreitigkeiten mit den Königen und zur Wahrung ihres Bündnisses bis drei Jahre nach dem Frieden. 1367 Nov. 19. Köln. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 88-89, akte 227]. 22 nov. 1367 Köhl an die sächsischen, wendischen und livländischen Hansestädte: beglaubigt die Sendeboten von Lübeck, Wismar, Rostock und Stralsund als Bevollmächtigte des Kölner Hansetages. 1367 Nov. 22. Honorabilibus et discretis viris, dominis consulibus civitatum Brunswich, Hil- densem, Magdeburgh, Hamelen, Honover, Luneborch, Bremen, Staden, Hamborch, Kil, Gripeswald, Tanklim, Stetyn, Nove Stargharden, Colberch, Righe, Tarbaten, Revalie et Pirone necnon omnium circumjacencium civitatum scabini et consules civitatis Coloniensis benivolam voluntatem in omnibus complacendi. Noscat vestra discrecio, quod in nostra civitate congregati consules civitatum maritimarum, videlicet Lübeke, Wismarie, Rozstok, Stralessund, Colme, Thorŏn, Elbinghe, Campen, Herderwic et aliarum plurimarum civitatum maris meridiani, Hollandie et Zelandie, plenipotentes legati suarum et aliarum quarundam civitatum, quarum vices habuerunt, constituerunt et ordinaverunt consules civitatum Lubeke, Wismer, Rozstok, Stralessund predictarum suos legales nuncios ad quedam negocia juxta vos et civitates vestras peragenda, desiderantes, ut dictis eorum ad presens in hujusmodi negociis adhibeatis fidem creditivam, ac si vobis in propriis personis unanimiter loquerentur, volentes hoc intelligi nedum de ipsis simul, verum eciam de quolibet eorum seu eciam ipsorum certo nuncio, si quem ad vos aut vestrum aliquos duxerint dirigendum. Unde et nos una cum ipsis honorabilitati vestre intime supplicamus, quatinus in pretactis negociis vos effectivos et benivolos exhibeatis, pro quo vobis in omnibus, quibus poterimus, volumus oportunitate se offerente complacere. Valete in Christo. Datum anno Domini 1367 in die Cecilie virginis gloriose, nostro sub secreto a tergo presentibus affixo in testimonium premissorum. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 90-91, akte 232]. 24 juni 1368 Die Rathmänner der Städte Lübeck, Rostock, Stralsund, Wismar, Greifswald, Riga, Dorpat, Reval und Регnau ratificiren die in Cöln am 19. November 1367 von den Sendboten der Städte Lübeck, Rostock. Stralsund, Wismar, Culm, Thorn, Elbing, Kampen, Harderwik, Elburg, Amsterdam und Briel abgeschlossene Uebereinkunft über ein gemeinsames Kriegsbündniss gegen König Waldemar von Dänemark und das zur Bestreitung der Kriegskosten zu erhebende Pfundgeld. Wy ratmanne der nagheschreuenen stede Lubeke, Rostock, Stralessund, Wismer, Gripeswold, Ríge, Darbete, Reuele vnde Pernowe. Bekennen vnde bethughen in desser ieghenwardighen schrift. dat also danne ordinacien, alse vse boden, kumpane vser rade, de we volmechtich gemaket hadden, alse hirna ghenomet syn, ghedeghedinghet vnde ouereen gedreghen hebben mit den erbaren lůden, den ratmannen, boden der stede van Průtzen vnde der stede van der Zuderzee, van Hollande vnde van Zelande, in der stad tho Colne, is ghedeghedinghet vnde ghemaket mit vsen ghantzen willen vnde wolbehaghe, vnde vůlborden ze in alle der wijs, alse ze begrepen is, van worde tho worde. Ok hebbe we ghelouet unde lonen in desser ieghenwardeghen schrift de zeluen ordenancien mit allen eren artikelen stede, vaste vnde vnghebroken tho holdende sunder arghelist. Welke ordinancie lud aldůs: In Ghodes namen amen. We radman, volmechteghen boden der stede nagheschreuen, alse van Lubeke Jacob Plescowe vnde Gherd van Atendorn, van Rostock Johan van der Kyritze vnde Gherwyn Wilde, van deine Stralessunde Bertram Wulflam vnde Johan Rughe, van der Wysmer Johan Mandrowe vnde Bertold Kalsowe, van dem Colme Ertmer van Hereke, van Thorůn Sernis van Hinxsteberghe, van dem Elbinghe Johan Volmestede vnde Hartwich Betheke, van Campen Euerd Bøze vnde Jacob Seynenson, van Herderwijk Gherlach Vpgangh vnde Thideman van Nůmeghen, van der Elborch Bernd Gherdesson vnde Hinrik Nannemasson, van Aemstelredamme Jacob Ghisekensson vnde Hinrik Korthe, van dem Brele Hugho Storm. Bekennen allen den, de desse schrift zeen vnde høren lesen, dat

we mit ghůden berade vnde gantzen willen ouer een ghedraghen syn alle desse stucke vnde artikele, de hirna gheschreuen stan, stede vnde vaste tho holdende na alle der wise, alse ze begrepen syn. Tho deme ersten, dat wy vmme mangherleye vnrecht vnde schaden dat de Koninghe van Denemarken vnde van Norweghen doet vnde gedan hebben dem gemenen koepmanne, ere viende willen werden vnde malk dem andern truwelike willen 'helpen in desser wijs, alse dat (de) stede van der Wendeschen zyden mit den Lyflandeschen steden vnde mit den, de ym thobehoren, schollen vt maken teyn cogghen ghemannet mit ghuden wapeneren, dat is tho vorstande hunderd wapende man in enen giwelken kogghen, vnde tho giwelken kogghen schollen wesen een schute vnde een snykke. De van Prützen, alse de zes stede, schollen vt maken vyf koggllen des gheliken. De van Campen schollen vt maken enen kogghen vnde twe rynschepe mit anderhalf hunderd mannen gewapend des ghelykes. De van Dordrecht, van Aemstelredamme, van Staueren, van Herderwiik vnde alle de stede, de by der Zuderzee besethen sint, vthghenomen de van Campen, schollen vt maken enen kogghen mit hunderd ghewapenden mannen, also vorschreuen is. De van Zelande schollen vt maken twe kogghen mit twen hunderd mannen ghewapend, alse vorschreuen is. In enen giwelken kogghen schollen jo mank den hunderden ghewapend wesen twintich ghude schutten mit eren vůllen wapenen vnde mit starken armborsten. Vortmer hebbe we ouereen ghedreghen, dat alle desse kogghen vnde lude van der Zuderzee, van Hollande vnde Zeelande schollen syk reden also, dat ze tho Palmen naghest komende al rede syn tho zeghelende mit dem eersten wynde mit der gantzen vlote van allen steden in den Øreszund vnde tho zamende tho komende tho Mastrande vnde dar malk den andern tho wachtende vnde tho vyndende vnde van Marstrande vort tho zamende tho zeghelende in den Øressund. Vnde de kogghen vnde lude van den steden der Wendeschen zyden vnde van Prutzen schollen mit erer gantzen vlote mit alle den schepen, de dor den Øressund willen, rede wesen vppe Paschen naghest komende tho zeghelende vppe den Geland, syk dar tho vyndende vnde tho der vlote van der Zuderzee tho zeghelende in den Øressund alse snel, alse ze vresschen dat ze dar syn. Vnde wan ze in den Øreszund verghaderd zyn, zo schal de ghantze vlote van beyden sciden by dem vredekogghen bliuen vnde don, wat ym de houetlude hethen, wente tho der thid, dat een de houetlude orlof gheuen tho zeghelende, by vorlust eres lyues vnde ghudes. Vnde we hir ane brikt, in wellc stad he kumpt, dar schalme ouer en richteng; dat ghud, dat he dar heft ghebracht, dat schalme ouer gheuen der stad, dar he ynne wonet ofte borgher is. Vnde een giwelk stad schal eren borgheren, de dor den Øressund zeghelen willen, beden, dat ze syk reden tho ghuden vapenen. Were ok zake dat genich schiphere, stůrman, schipman, botesman efte anders ledeghe lude, de vte steden desses vorbundes weren, zyk ouer deden tho den vorgenanten koninghen, de scholden vnvelich wesen in allen steden vnde hauenen van dessem vorbunde tho ewighen thiden. Were ok zake dat genich stad van der Wendeschen zyden, van Průtzen, van Liflande vnde van der Dudeschen henze ghemeenliken, van der Zuderzee, van Hollande vnde van Zeelande hir nicht tho doen wolde, alse ze ghepůntet vnde gezat worden van den anderen steden, ere borgbere vnde koplude schollen nene meenschop hebben mit alle den steden, de in dessem vorbunde sint, also dat men en nicht afkopen noch verkopen schal, dat ze ok nene hauene zoken schollen, vt eder yn tho varende noch tho ladende noch tho vntladende, bynnen teyn jaren. Vortmer schal nen man zoken der twier koninghe land mit kopenschat, de koninghe vorschreuen, ere land vnde lude mede tho sterkende, noch harnasch noch spise tho vøren. Were dat genich man dat dede, de scholde vnvelich wesen alle der genner, de in dessem vorbunde synt. Vortmer vmme desse koste tho dreghende, zo schal een iewelk kopman gheuen van synem ghůde pundgheld, alse van enen giwelken punde groten enen groten, van zes lubeschen marken veer lubesche penninghe, van neghen zundeschen marken zes zundesche penninghe, van veer průtzeschen marken achte průtzesche penninghe, van twelf marken vynckenoghen achte vinckenoghen, he wille zeghelen, wor he zeghelen wille. Vnde des ghelikes scholen de schipheren van eren schepen half pundgheld gheuen, vnde van eren kopenschatte vnde ghude, dat ze voren, dat zyk strecken bouen kost, schollen ze don like anderen kopluden, vnde dit pundgheld schal een iewelk kopman vnde schiphere vt gheuen van syme ghude vnde schepe by synem eede Dit pundgheld ,schalmen vpboren in ener iewelken stad, dar men vt der hauenen zegheld, van den steden de in dessem verbunde begrepen sint, vnde dar schalmen breue vpgheuen, de ze bringhen in den anderen market, dar ze zeghelen schollen. Were ok we ghezeghelt vt ener hauene, dar men dat pundgheld nicht vp nemet, alse vt Engheland vnde vt Flandern eder anders wor, vnde nene breue brochte, da he queme, zo scholde he syn pundgheld aldar gheuen. We ok van der Osterzee kumpt vnde tho der Zuderzee eder Westerzee vort wil, de darf tho Hamborch neen pundgheld gheuen, wo he enen bref bringhe, dat he id gegheuen hebbe, dar he vt ghezegheld is. Kumpt ok we van westword vvnde is vt ghezegheld, dar he neen pundgheld heft gegheuen, de schal syn pundgheld tho Hamborch genen, vnde wil (he) vort ostwort, zo schal he dar mede vry wesen, went dat he kumpt in den market, dar he wesen wil. Hedde he ok pundgheld gegheuen, dar he vt zeghelede, dar scholde he mede vry wesen, vorst he des breue brachte. Vnde in den voreschreuenen breuen, de ze bringhen schollen, schal begrepen Wesen, wo vele ze tho pundghelde gegheuen hebben, vnde vor wat ghůd vnde vor wo vele

ghůdes vnde vp welke tyd. Voltmer, we dit pundgheld vpboren in ener giwelken stad, de schollen dat pundgheld holden tho der menen stede behöf, de vredekogghen vt ghemaket hebben, vnde bringheÍn dat voreschreuene pundgheld vnde also danne breue, also ze vntfanghen hebben van den kopluden vnde schipheren, tho Lubeke vp sente Johannes dach tho midden zomere, dar ze menliken tho samene komen schollen, alse hir na geschreuen steitt vnde dat pundgheld aldar tho delende na mantale. Vortmer schal an ghan de thid der vpneminghe des pundgheldes voreschreuen tho Vastelauende naghest komende vnde schal duren wente tho Vastelauende vort ouer een jar, vppe der ghemenen stede behagh tho vorlenghende. Doch [е]еп schal neen schep zeghelen dor den Oressund ere der thid, dat de vredekogghen mit der gantzen vlote gerede synt tho zeghelde. Vortmer loue wy ghemeenliken enen dach tho holdende. tho Lubeke vppe zente Johannes dach tho midden zomere naghest komende mit vuller macht. Were ok dat we genighen vromen nemen in der twigher koninghe rike, den scholde we ghelike delen na mantalen; vorworue wŷ ok genighe vriheit eder recht in der vorgenanten koninghe lande, de scholle wy alle ghelike gheneten vnde bruken. Doch schal vser neen deme andern reken köst, schaden eder vorlust. Vortmer hebbe we vp en ghedraghen, dat de van Prutzen, van Campen, van der Zuderzee, van Hollande vnde van Zeelande nenen vnrad ette koste hebben schollen van dem koninghe van Zweden, van dem herthoghen van Mekelenborch, van greue Hinrik van Holsten ofte van genighen heren; mer wůnnen de heren voreschreuen borghe efte land, der [е]еп schollen zee syk nicht vnderwynden, men moghen de. stede van der Wendeschen zyden dar wat ynne bedeghedinghen mit den heren tho eren behůf vnde vromen des schollen zee bruken tho erem willen, beholden dem kopmanne synes rechtes. Vortmer, moghen de stede van der Wendeschen zyden vordbringhen, dat de heren voreschreuen vse helpere wolden werden, scholde we vs mit en vorbinden van Paschen naghest komende wente ouer een jar, vnde (de) heren van vns vnde wŷ van en nicht tho verzønende, we [е]еп hedden meenliken enen gantzen ende. Thu alle dessen voreschreuenen stůkken vnde articulen verbynde wy vns malk mit dem ander tho donde, alse voreschreuen steyt, vnde vser een ane den anderen nummer zyk tho verzenende eer der thyd, dat vns allen ghelijk vnde recht schůt van den voreschreuenen koninghen. Were ok zake dat it God voghede, dat sulke schelinghe tho genighen daghen verzenen worde, vnde de koningh dar na genighe stad van desser zake weder an grepe mid vnrechte, so scholde wy dat weder malk mit den ander truweliken helpen weren. Vort schal een iewelk stad ere voreveyde tho voren mit den koninghen voreschreuen afdůn by rade der andern stede sunder hynder efte schaden der anderen stede. Were ouk(!) zake dat de stad, de mid genigem der koninghe sůnderliken schelinghe hedde, der schelinghe nicht blyuen wolde by den menen steden, de scholde by er zeluen zonen vnde deghedinghen mit dem koninghe, alse zee best vnde erbarlikest konde, vnde ere auentůre stan. Were ok dat de koningh vmme de schelinghe vnde twidracht syk in ghelike nicht Wolde genoghen laten na der andern stede rade vnde ghud dunckende, de in dessen verbunde syn, zo scholde wy stede gemeenliken der stad mid truwen tho helpe komen in liker wijs, alse icht id vns allen ghelike anghinghe. Vortmer dit Verbund voreschreuen mid alle zynen articulen vnde půnten schal stan vastliken dre jar langh na der tyd, dat wy ghemenliken mit den koninghen voreschreuen verzønet werden. Alle desse voreschreuene stůkke loue wy radmanne vor henomet van vnser stede weghene vaste, stede vnde vnghebroken to holdende, by truwen vnde by eren,`sůn(der) arghelist, vnde breke wy (l. wе) hir ane, dat men eme bewysen mochte, dat schalmen richten an syn hogheste. Dat is ghescheen vnde schreuen tho Colne, dar we alle tho samende weren, in dem .jare na Godes bord duzend drehunderd zeuen vnde zestich, in zente Elzeben daghe. Des hebbe wy tho bethůchnisse desse denke breue dar af gemaket, enen vt den andern ghesneden, dar men breue na schriuen schal, de wy bezeghelen willen vnde bringhen vp den dach tho Lubeke tho sůnte. Johannes daghe vorescreuen. Vnde vp dat alle desse articule vnde stucke also, alse (se) voreschreuen syn, stede, vaste vnde vnghebroken gheholden werden, zo hebbe wy tho bethuchnisse vser voreschreuenen stede inghezeghele an dessen bref ghehenghet, de ghegheuen vnde schreuen is tho Lubeke, na Godes bord dritteynhunderd iar in dem achten zestighesten jare, vp zunte Johannes daghe tho midden zomer. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 70377, akte 659]. 15 juli 1368 Albert, koning der Zweden en Gothen, heer van Schone, geeft aan schepenen en raadslieden der stad tot der Elborgh een "vitte" op zijn land bij het huis te Valserboden, en staat hun daar dezelfde rechten toe, als die van Lubeke hebben. Ghegheven ... to Valsterboden na Godes bort drutteynhundert jar in deme acht und sesteghisten jare in Sunte Jacobes daghe des hilghen apostels. [OAE_1510_R 32] met het zeer geschonden zegel van den oorkonder in witte was. [OAE_1609_bijlage M.M, afschrift]. [Gedrukt: Van Meurs, blz. 192]. [Hansisches urkundenbuch, IV, no. 273.]

25 juli 1368 Albert koning der Zweden, geeft aan verschillende steden die in de oorlog aan zijn zijde staan, zoals Utrecht, Zwolle, Hasselt, Deventer, Zutphen en Elburg vrijheden in Denemarken en in Schonen. Privilegij Regis Alberti de anno 1368. Wir Albert Vome Gades genaden der Schweden unnd der Goten, Konningh unnd Her dess landes tho Schone bekennen unnd betuigenn aepenbaer in diese breve dat wir na rede und mit Volbart Unser Bischops unnd unses radess vor unnss und alle unse Erven unnd nakommelinge mit wolbedachten beradengen mede deses nabeschreven bescheiden luden alss der Rathmannen der Burgeren unnd der gantsen manheit deser nabenombden Steden Lubeckh, Rostockh, Stralsundt, Wismaer, Gripeswoldt, Stetein Colbergh, Brannsebergh, unnd alle den de unnder den herren den homester von Preusen wonen. Vorthmer Rige, Dorste, Revele, Parnouwe unnd al dede Unnder den meijster von Lijfflandt beseten seindt. Vortmehr Colnij [doorgehaald:ert], Dortemunde, Zezaet, Munster, Osenbrugge, Brunsweich, Megdeborgh, Hildeschem, Hannover, Luneburgh, Bremen, Steide, Hamborch, unnd Kil, Utrecht, Schwolle, Haselt, Deventer, Zutphen, Elburgh, unnd alle denn die ihnn dessen kregen, den wir unnd deese vorbenombde Steden unnd mit unsen Vijanden und der vorbenomde Stede hulpen seindt uund al dede ihnn der Dutschen hense seindt gegeven und gelaten hebben ende geven ahn [doorgehaald:an] ihn diesen brieve, dese naebeschreven vreijheit ewiglich und prenchlich to besittende unnd tho hebbende. Tho dem ersten dat ere burgere, koplude unnd gesinde mugen soken dat Ricke tho Dennemarcken unnd dat landt to Schone, woe wij ader die unser dess vorbenombden Rickes unnd Landes binnen der tijt alss wir mit den vorbenombden Steden ihnn der vorbedingt sitten, die wir nun ehnn mechtich werden. Unnd dat sie mugen tho lande unde to water Varen, ende keren ihnn alle den iegenen mit eren gude unnd kopenschop ann Ienigerleij hinder tho bruckende wass, sie hebben und ore kopenschop tho ovenen. Ock scholen sie den Sehe strandt menilicken freij hebben ihnn denn Ricke tho Dennemarcken unnd ihn alle den Lande tho Schone to ewigen teijden vonn alle Schebrockigen gutte idt hedde wrecke eder Sehe sundt eder wie idt hette ihnn dieser weise, were dat Ienige lende vonn desen vorbenomenden Steden eder eren hulperen schipbrockigh wurden ihnn ienigen en den vorbenomen dess Rickes edder Landes edder ere Schipbrockige gut wragh eder who idt genomet werde tho deine Ricke und Lande vorbenomet in ienige ende der Lande dreve edder quamen, dat gut mugen sie beij sickh eder mit hulpe anderer Lude bergen offte bergen Laten und brucken des na eren willen sonder hinder. Wehre ock dat sie arbeidesslude behoff hetten, die moegen sie winnen umb ere penningen wor sie die hebben mugen sonder brocke oder hinder. Unnd men schall ock nith wesen gegen unnss ende onse Amptlude. Wehre ock, dat sothanigh Schiffbrokigh gutt tho desen verspracken ricke und Lande tho schloge edder dreve unnd de Lude verdruncken edder vergainn weren, dat gut schal die negste Voget edder die dar wecklich ist bergen laten. Unnd wat dess geberget werdt dat schal he mit witschop bedrever Lude ihnn der negste kerken pringen Laten, und Laten dat bescheiven wat des gudes seij und bewharen dat treuwelicken tho der handt der erven, edder der Jenen die dat gut mit recht forderen mugen. Who sie binnen iahre unnd binnen daghe bewiesinge brengen mith Statbreve dar sie burger inne sein, dat sie recht Erven sein tho dem selven gude, edder dat sie dat mit rechte forderen mugen, dan schal men dat entweden unde bewaehren, unnd geven der arbeiders Luden redelick lohn. Wehr iemandt ihn diesen versprockene Ricke edder Lande die sick also thaniges Schepprekiges gudes underwunde mit unrechte, dar schal men over richten an sein hogest, und geven dat gut weder deme de dar recht tho heefft. Vorthmehr mugen die voirseide stede ehres selves vogede setten up erenn vitten tho Schonere, unnd tho Vasterbodenn, unnd wo idt ein even kumpt in alle de jenne die mit en up ehren vitten liggen, und over alle ere burgere unnd gesinde, sie liggen war sie liggen. Unnd alle sacke und brocke tho richten armen sake unnd broke die nae Lubischen rechten gan in hant und halss. Vortmehr magh up eeren Vitten mit eine Liggen weme sie dass gunnen von dem die vonn aldinges mit en gelegen hebben. Vortmehr schal men nemandt Laden dat kallen ihnn Denischen rechte hette, Vor dat Denische rechte neen, wil men wen schuldigen des shal men schuldigen vor seinen Deutschen Vogede mit seinen Statrecht. Vortmehr wol men wenen schuldigen umb ticht, denn shal men schuldigen voer seinen Deutschen Vogede, die schal ihnn rechten na seinen Stadtrechte. Vortmehr mugen sie hebben Up eren Vitten eigen krogen unnd mugen darop tappen mede, wein und berr, unnd sie daraff nicht pflichtigh. Wehre dat ieniger Stat Vitte verbauwet wehre dat die stat bewiesen muchte mit breven ere mit eren oldesten Borgeren die up dat Landt komen, dat bawte schal men affbrecken. Were dat men dat mit willen nicht affbrecke so magh die Voget up der Vitten idt ist edder seine burgere dat affbrecken sunder broeke. Ockh scholenn ere Vitten blieven unnd wesen ihnn ehren scheidens alse sie gewesen hebben dat sie bewiesen mugen mit brieven oder mit eren oldesten burgeren die up dat Landt kamen. Vortmehr mugen sie gemeinelijcken up eren Vitten verkopen Wandt unnd Leinewandt bei Lakene edder repen edder bei samen sonder broke. Vortmehr mugen sie ihm den wantboden schneiden Want unnd Linnewantt bei der elen unnd seindt daraff nicht pflichtigh.

Vortmehr mugen die Schomechere, kremer unnd knaken hen wer unnd allerleij Ambachlude brucken eren Vielinge unnd eres Ambachtes unnd seindt darauff nicht pflichtigh. Vortmehr mugen hebben maniliken die voorseide kopleuden eigene schuten und Vischer dartho Schonen, unnd mugen der brucken und Vischen na eren willen und geven darvon einer Iewelicken Schuten eine halbe Marck Schoness unnd nicht mehr, dweil dat dar wesen wil. Vortmehr mugen sie hebben eigene wagen nemlich de kopman, und (doorgehaald:gevt) geven van Iewelijcken wagen ein halbe Schonesh unnd nicht meer diweile dat so tho Schonere unnd tho Valsterbodenn seindt unnd (doorgehaald: we) eres Vorwercks tho bruckende inn frede. Vortmehr wehr dat ienigh wage umb stortede unnd schaden dede, denn wagen mit den perden mach men behalden bei deine gude, also lange wente den kopmanne vor denn schaden Vulschehen ist. Vortmehr wante und wie dat Veerperden theien moten dar schal men von geven ein halbe marck Schoness, dem Iennen die dar de sottet wert, wehret dat hei schade daran dede de dat gut Upvoret, denn schade sal hij den den kopmanne weder legen, wat twe perden up tehen mugen dat mach en Iewelick upfuren Laten also he sachtest mach. Vortmehr magh ein Iewelickh kopman up und Ut schepen wan heij wel, dass idt beij dage seij. Ock magh ein Iewelickh kopman up unnd uth schepen wann hie wil, dess idt bei tage sehe. Ock magh ein Iewelickh kopmanne seine wapen dragen wenn hie up dat Landt kompt wente ihnn seine herberge dese gleichen wan he weder zu Schepe geijt sunder brocke. Brocke he ockh darann dat he darboven sein wapene droge, dat schall hei beteren mit einer marck Schonisch. Vortmehr mach ein Iewelickh kopman Schepen bort aver borth Uth einen Schepe in dat ander um den haven des voorseide Rickes unnd Landes sunder brocke. Vortmehr mugen sie hebben eigene Pram unnd Luchtschutten unnd geven van den Pram ein halbe marck Schonisch unnd vonn der Schuten twe ore darmeede mugen sie Up unnd uthfuren wann idt en even kompt. Vortmehr schall niemandt vor den anderen beteren, men wo sie brecht die schal fur sich selven beteren. Darna schall ock niemandt des anderen entgelden. Ock schal men nemen ter garteich geven. Ock schal kein knecht seines herren gut verschlan ader verbrecken. Vortmehr Vorede die kopman Ienich gut binnen Landess von den ein mercked In denn anderen dar schal men nemen tholle vonn geben. Vortmehr schal des konnings nie munte nicht ehr gann, ehr acht dagen voor sunt Michaeli. Ein Iewelickh kopman schall kopen mit des konninghs munte breke der wem ahm den man daermeede Apenbare begrepen die schal dat beteren mit viff marck Schonesch. Ock schal der bundemarcket die tho Vastelboden ist gewesen up der Suudischen Vitten dar heij ihe geweesen heeft, unnd anders nirgendt. Vortmehr ist dat die thollen den allerleij gut geben, thom ersten von heringh binnen Landes von der Last twe Schonisch pfenninge.De heringh den men schepet umme Landt durch denn Orismundt de is neines Thollen pflichtich, men dat schip dar men den heringh ihnn schepet dat gifft thollen 2 schil grote, vier grote min. Daermeede is die heringh freij vonn einen last. Soltes von den Lande twintich pfenninge Schonis tho tholle. Ein deken Ossenhude edder kohude tein Schonisch pfenningen; ein pundt Specks tho thollen tein Schonisch pfenningen. Ein thon kofflerss 2 pfenningen Schoniss. Ein tonne botteren tho thollen 10 Schonische pfenningen. Vor ein levendich Rundt dat men over Sehe foren wil 10 Schonische pfenninghen, Ein sch[…]ess twintich Schonische pfenningh tho [.] thollen. Ein Perdt tho thollen dat boven 20 pfenningen gekaufft ist, twe ore, dat perdt dat beneden 20 marck gekaufft ist twe artich. Ein stuck wanerss von 20 Lakenen edder darboven schal geven tho Tollen twe ore Ein stuck wandess beneden 20 Laken ein ihare to Thollen. Vortmehr alle Dudische kopleude die dartho Schonere unnd tho Vastelboden eigen erde hebben, die shollen der breucke freij unnd unbe wehren Vortmehr wehre dat Iemandt storve in den vorbenompten Ricke unnd Landt so magh ehr Deutsche Vogt edder wer der, mogen so vonn ehm ist, dess deden manss gut entweeder denn rechten erffgenamen edder weren der neene Erffnahmen iegenwurdich, so magh hie dat furen tho Lande unnd antworden dat dem die dar recht tho hebben. Vortmehr schall deese breiff nicht hinderlich weesen allen eren anderen breven und freiheit die se voon konningen hebben. Unnd der schollen sie brucken unnd aller deeser vurseide vreiheit scholl wheren to ewigen teiden. Und in tuge aller voorseide stuck hebben, wir konningh Albert vorbenompt mit Volbart Unses Rickes rede unse Insiegele mit Unser naschreven Rathgeveren, in siegele gehenget aen deesen brieff. Vortmehr wir Carle Aloffssen von Custum tum Gallen, Carl Uleffsen vonn Widffasoen, Andrea Hacebss, Erick Carlsen Ridder, Orwidder, Gust Amersoen Haste Tunerssen unnd Sin wieder fin decken knapen, betuigen dat wir over dieser voorseide degedingen seindt gewesen, unnd dat unnss desse degedinge witlickh seindt. Unnd des to getuge hebben wir Unse Ingesegele mit Unses vorbenoempten hern konningh Alberts Insiegele gehenget ahnn desen brieff de gegeven ist tho Valsterboden na Godes burth drutteinhundert ihar ihnn den acht und sechstigsten ihare in Sunte Jacopsdagh des heiligen Apostels. [OAE_182_R33, bijlage bij ingekomen brief d.d. 1601 Oct. 22/Nov. 1] [N.B. Gedrukt: Sartorius, Urkundliche geschichte des Ursprunges der deutschen Hanse (1830), II, no. CCXXXVII] 25 juli 1368

Albert, koning der Sweden en Gothen, verleent aan de burgemeesters, raad en gemene burgers en ingezetenen van Herderwijc verschillende rechten en vrijheden in Denemarken en op Schonen. Ghegheven to Valsterboden na Godes buert drutten hondert jare in de machte unde tsesteghesten jare in Sante Jacopsdaghe des heilighen apostels [OAH_81_R075] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 190] Albert, koning van Zweden en zijn Raden, geven de burgers en kooplieden van Harderwijk, voor de hem in den oorlog verleende hulp, verschillende rechten en vrijheden (o.a. eigen rechtspraak en vitten) in Denemarken en Schonen en bepaalt de door hen van in- en uit te voeren goederen verschuldigde tolgelden [Kroniek, p. 16] Privilegiebrief van Albert, koning van Zweden, regelende de vrije vaart op Denemarken, de strandvonderij en de verdere rechten van de ingezetenen dezer stad Harderwijk [OAH_1594_p 13_Loquet 16_e] König Albrecht von Schweden gewährt mit Zustimmung des schwedischen Reichsrats den mit ihm verbündeten Städten Lübeck, Rostock, Stralsund, Wismar, Greifswald, Stettin, Kolberg, Stargard, Kuhn, Thorn, Elbing, Danzig, Königsberg, Braunsberg, Riga, Dorpat, Reval, Pernau, Köln, Dortmund, Soest, Münster, Osnabrück, Braunschweig, Magdeburg, Hildesheim, Hannover, Lüneburg, Bremen, Stade, Hamburg, Kiel, Utrecht, Zwolle, Hasselt, Deventer, Zütphen, Elburg, ihren beiderseitigen Helfern sowie allen Angehörigen der deutschen Hanse Handels- und Strandrechts freiheit in seinen künftigen Eroberungen in Dänemark und Schonen, und verleiht ihnen unter Feststellung des Zolltarifs ausgedehnte Vorrechte für ihren Verkehr in Skanör und Falsterbo. 1368 Juli 25. Falsterbo [akte 264]. Ebenso für Kampen [akte 265]. Ebenso für Harderwijk, Juli 3 schreibt Deventer an Harderwijk also van onsen borgheren, of sie yet to Rypen zeghelen mochten [akte 266]. Ebenso für Steveren und Hindelopen [akte 267]. Ebeso für Amsterdam, Enkhuizen en Wieringen [akte 268]. Ebsonso für Zierikzee [akte 269]. Derselbe urkundet um der Burggrüfin von Seeland, Mechtild von FalkenburgVoorne, willen ebenso für Briel und alle Einwohner des Landes Voorne [akte 270]. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 109-110, akten 264-270]. 25 juli 1368 König Albrecht von Schweden verleiht der Stadt Elburg eine Fitte bei Falsterbo mit gleichen Vorrechten, wie sie Lübeck besitzt. 1368 Juli 25. Falsterbo. Wij Albert van Godes gnaden der Sweden und der Gothen koningh und here des landes tŏ Schone bekennen und bettighen openbare in desmen breve, dat wij den beschedenen lůden, schepen und raetmannen der stad tŏ der Elborgh und eren borgheren und al eren nakomelinghen dor eres denstes willen na rade unser bischope und unser trůwen raetgheven vor uns und vor al unsen erven und vor al unsen nakomelinghen hebben ghegheven und ghelaten und gheven und laten en in dessen breve ene sunderlike vitten up unsem lande vor deme huus to Valsterboden und laten en de in twen velden: dat ene velt is de helfte der vitten vor deme slote to Schonør, dar de Vlamynghe pleghen tŏ liggende, de andere stede schut an de Buscher vitte. Desse vorscreven vitten hebben wij en bewisen und antwerden laten bi unsen deneren und ametluden van deme osten int weste und van deme suden int norden, als se licht in erer schede, de scolen se van nu an went tŏ ewighen tijden brukeliken und vrijij besitten und beholden also vrijij und also vullenkomeliken mid allem richte, mit allem rechte, mit aller rechtecheyt und vrijheyt, daer de van Lubeke ere vitten, de se up dem sulven velde hebben, aldervrijest und aldervfůllenkomelikest mede besitten; und alle degene, de de vorscreven van Elborgh mid sik up der vornomeden vitten liggen laten, scolen vor deme voghede van Elborgh to rechte staen und bruken dar aller vrijheyt und rechtegheyt na erer stad rechte, likerwis als degene, de up der van Lubeke vitten mid dem van Lubeke liggen, vor dem voghede van Lubeke to rechte staen na dem Lubisschen rechte und als se dar der van Lubeke vrijheyt und rechticheyt bruken. Und se moghen seken mid waghenen eder mid perden eder tŏ voete eder wo id en event tůschen der vitten und dem watere wedder und vort, dest se andere vitten nicht daran vorunrechten. Und alle desse vrijheyt scolen se und ere nakomelinghe hebben und beholden to ewyghen tijden. Und to tůghe alle desser vorbescreven dink is unse ingeseghel ghehenghet an dessen bref, de ghegheven is to Valsterboden na Godes bord drůtteynhundert jar in deme achteundsosteghisten jare in sunte Jacobes daghe des hilghen apostels. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 112-113, akte 273] Op dezelfde datum worden Kampen, Amsterdam, Zierikzee en Brielle begunstigd met een Vitte op Skänor [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 112-113, akten 272, 274-276]. 11 nov. 1368

König Hakon von Norwegen bevollmächtigt seinen Truchsess Agmund Finsson, den Sendeboten Kampens, Harderwijks und der anderen Städte an der Westsee zu Friedensverhandlungen mit ihm Geleit nach Norwegen zu erteilen. 1368 Nov. 11. Tönsberg. Omnibus presens scriptum cernentibus Haquinus Dei gracia Norwegie et Swecie rex in Domino salutem. Constare volumus universis, quod nos dilecto et fideli consiliario nostro ac dapifero, domino Agmundo Findzson militi, plenam et omnimodam ad hoc damus tenore presencium potestatem, quod ambaxiatores et nuncios discretorum ac circumspectorum virorum, consulum, scabinorum, mercatorum, civitatensium de Campen, Herderwiik ac de aliis civitatibus, opidis et villis maris occidentalis, nostris nunc existentibus inimicis, ad nostram aut consiliariorum nostrorum presenciam pro bono pacis accedere voluntes ad certum tempus, prout sibi videbitur, in veniendo ad ipsum regnum nostrum Norwegie et in ipso morando ac ab eodem libere recedendo assecurare et conducere valeat vice nostra; ipsisque dictarum civitatuni ambaxiatoribus, nunciis et legatis in ipsorum personis, navibus et bonis, quantum in nobis et nostris est, de securitate plenaria providemus et specialiter eo modo, quo dictus noster consiliarius ac dapifer dominus Agmundus erga conductum et assecuracionem hujusmodi decreverit ordinandum. Datum prope castrum nostrum Tunsbergh anno Domini 1368 die beati Martini episcopi et confessoris. [Höhlbaum, Konstantin; Hansisches Urkundenbuch (Halle, 1896) dl IV p. 118, akte 293]. 29 okt. 1369 Heinrich von Heerden, Vogt von Harderwyk, und Peter Paedze bezeugen, dass Туbе, Peter und Jan Paedze wegen des ihnen genommenen Holzes weiteren Ansprüchen an Lübeck und die preussischen Städte entsagt haben. Allen luden si cont ende kenlic, die desen brief zullen sien jof horen lesen, dat Heinric van Heerden, voghet van Harderwijc, ende Pieter Paedse dat tughen, dat wi louen vor Tijde Paedse ende Pieter Paedse ende Jan Paedse ende vor alle de ghone, die dat holt toe horden, dat vp de Jeelande stont, waer of dat si quiite scelden de. ghemeene steden, so waer si gheleghen siin, als van dien vorscreuen holte, dat op de Jeelande stout, ende nemmermeer daer na talen sullen, si of haer herfnamen, als van den ghemeenen steden, die daer laghen op de Jeelande in den here, het en ware dat si verheesten. dat hem yemen scade ghedaen hadde, als van den holte, dat op de Jeelande staende bleef. Daer willen si hem an ghenoughen laten aen an zulc recht, als hare stede toe hort, daer si in wonende siin. Vord so loven wi Heinric van Haerden, voghet van Harderwiic, ende Pieter Paedse, dat wi enen brenghen sullen van der stede weghen van Harderwiic to Lubeke in den raet metter stede zeghele van Harderwiic bezeghelt, als dat si alle dien scade quiite scelden. als van dien holte, dat vp den Jeelande stont, als dat hem sciede van den .ghemeenen steden, die in den here laghen. Ende om dies Wille dat wi dese vorwaerde wel houden willen, also hier vorscreuen staet, so hebben wi Heinric van Heerden, voghet van Harderwijc, ende Pieter Paedse desen brief open bezeghelt als in kennessen der waerheit. Ghescreuen int jaer ons Heeren MoCCCo neghen ende tsestich, des andren daghes na sinte Symoen Juden dach. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 764-765, akte 702]. c. 1370 De Raad der stad Lubeck verzoekt aan de proconsules, scabini et consules van Harderwick hunne burgers te waarschuwen, dat de hanzesteden verboden hebben fruit of andere westerse- goederen, welke in Vlaanderen gelost zijn, te koopen voor dat deze naar de stapel aldaar gebracht zijn. [OAH_1126] [NB. Gedrukt: Kroniek Hist. Gen. Utrecht XV (1859) blz. 298]. 28 apr. 1370 Der Rath von Lübeck schreibt an den Deutschordensmeister Winrich von Kniprode wegen der Ansprüche des Danziger Bürgers Hermann Stenkule an den Schiffer Ricquin von Harderwik wegen einer partei mit demselben verladenen nach Flandern bestimmten Регzwerks. 1370. Apr. 28. Eximio et preclaro domino, domino Wynrico, dominorum Theutonicorum domus Sancte Marie Jherosolomitane magistro generali, fautori nostro presenreno, proconsules et consules ciuitatis Lubicensis cuni deuocione et reuerencia voluntariam in quibuslibet beneplacitis obsequelam. Dominacionem vestram scire cupimus presentibus publice protestantes in hijs scriptis, qualiter, cum alias in estate anni nouissime pertranssiti dominus Hinricus Constantini, noster conconsularis quam dilectus, quendam nauclerum Ricquinum de Herderwijk super nonnullis pellibus varij operis wlgariter lasten nuncupatis, quas ei Hermannus Stenkule, ciuis vester in Dantzeke, dicti domini Hinrici hospes, eiusdem nomine in Dantzeke tradiderat et commiserat versus Flandriam nauigio vehendas, in ciuitate nostra inpeteret, dictus Ricquinus, nauclerus, respondit [dictus], quomodo nauis sua dictis pellibus onustata naufragium passa fuisset, sed quod cista illa, in qua dicte lasten recondite fuerant, saluata et

ad litus ducta fuit, et confessus est, quod ipsemet illarn aperuit et ex ea lasten illas recepit et eas familiari magistripiscium presentauit. Hanc confessionem sic coram nobis et multis fidedignis factam dominus Johannes Langhe, Hermannus de Wynsen et Hinricus Schoneweder, nostri conciues fiduciosi, rite et racionabiliter testificando docuerunt. Facta vero per dictum nauclerum confessione predicta, prenominatus dominus Hinricus Constantini, nolens eum quitum dimittere, exegit ab eo fideiussoriam caucionem, vnde posuit ei Bernhardum Haken, hospitem suum, nostrum conciuem, in fideiussorem, qui sibi tale fecit promissum, quod memoratus Ricquinus, nauclerus, deberet se cum fratre domini Hinrici super dictis lasten in Pruscia componere, sic quod ille de hijs contentaretur; in casu vero quo hoc non faceret, tunc dictus Bernhardus fideiussor vellet et deberet dicto domino Hinrico super hijs ad queuis obiecta, que sibi via iuris obicere posset, nobiscum respondere. Ipse eciam dominus Hinricus, antequam a dicto Bernhardo Haken predictam fideiussionem reciperet, reputauit, estimauit et nominauit ei pretactas lasten esse valoris triginta vnius marcarum pruscensis monete. Sed quia sepedictus nauclerus sese cum fratre dicti domini Hinrici in Pruscia non conposnit, ipse dominus Hinricus inpetiuit fideiussorem suum iudicialiter coram nobis super lasten antedictis. Et totam istam causam sufficienti testimonio bonorum virorum, dominorum Johannis Meteler et Johannis Klinghenberch, nostrorum conconsularium, Constantini Schoneken et Hinrici Westfal, conciuium, docuit et probauit et pecuniam predictam a dicto suo fideiussore extorsit pleno iure, que per nos iuxta exigenciam premissorum testimoniorum et ordine iuris adiudicata est eidem. Quare vestram serenitatem exoramus deuotissime per presentes, quatinus predictum Hermannum Stenkule dignemini in cansa ista a grauaminibus et dampnis habere preseruatum ipsum adiuunando, vt, si pretextu cause istius in exposicione istius pecunie forte iam grauatus sit, quod iam sibi restituatur, et inde reddatur indempnis, procurantes, vt hoc, quod per nos iuste et pleno iuris ordine obseruato iudicatum est, ratum permaneat et illesum; nam omnia premissa iustis et reclis sentencijs dilfinitiuis per nos et a nobis iudicialiter latis processerunt; cupientes iterum nobilitati vestre in omnibus, quibus poterimus, gratantissime conplacere, petentes nobis inde reformari vestirum graciosum responsum. Datum anno Domini MDoCCCoLXX, die sancti Vitalis martiris, sub sigillo nostro presentibus in premissorum testimonium dorsaliter affixo. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 784785, akte 713]. 24 mei 1370 Henninck von Pudtbusch en andere raadslieden van Waldemar, koning van Denemarcken, oorkonden en maken de verzoening bekend welke zij bewerkt hebben tussen de genoemde koning, zijn rijk en helpers ter eenre zijde en Lübeck en andere verbonden Hanzesteden in Pruisen, Lijfland, Holland, Zeeland, Gelre, Groningen, Friesland en Overijssel ter andere zijde. Aan bedoelde steden worden handels- en strandrechtvrijheden in Denemarken en Schonen alsmede privilegiën voor het verkeer in Skanor en Falsterbo verleend. Gegeven und geschreven tho dem Stralsunde, na Godes borth druttein hundert jhare und in deme seeventigsten jaere des negensten dages na Godes himmelfaerth. [OAH_1150_f 14-26 papieren katern_R079] De Hanzesteden, waaronder Harderwijk, sluiten vrede met Waldemar, koning van Denemarken en zijn Rijk. [Kroniek, p 16] Der dänische Reichsrath urkundet über die mit den Seestädten getragene Vereinbarung, nach welcher ihnen die schonischen Schlösser Skanör, Falsterbo, Malmö und Helsingborg sammt dazu gehörigen Dörfern, Vogteien und Harden zur Deckung erliltener Schäden auf 15 Jahre als Unterpfund überlassen werden sollen. 1370. Mai 24. In Godes namen amen. Witlich sy alle den ghenen, de dessen bref seen unde lesen, dat wy Henningh van Pudbusk, hovetman des rikes to Denemarken, Nicolaus, ertzebischop to Lunden, Ericus, bischop to Odensee, Nicolaus, bischop to Roskilde, Johannes Tyrbach, hovetman to Werdingborgh, Vicke Molteke, hovetman to Nebbe, Jacob Olavisson, Bent Bugghe, hovetman to Holebeke, Otze van Budelsbach van Jungeshovede, Jacob Nikelsson, hovetman to Seborgh unde to Gorge, Ruyth, hovetman to Korsere, Hinrik Jonsson, Yenlzeke Parys, riddere, in Selande, Jons Peele, hovetman to Kalvø in Jutlande, Heyno Cabolt, Henningh Kotelsbergh, riddere, hovetlude in Orkele, Henneke Molteke, knecht, hovetman in Nůborgh, Jons Askilsson, ridder, Непning Meynerstorp, ridder, hovetman to Traneker in Langhelande, Kerstan Kule, ridder, hovetman to Aleholm in Lalande, Cord Molteke, hovetman to Wardberghe in Hallande, Hinrik van der Osten, ridder, hovetman to VVeseborgh van Sampso, Offo Basse, ridder; Rikmannus van der Lanken, Peter Eskilsson, hovetman to Lageholm, Tuke Poder, hovetman to Ørsteen, Peter Nickelsson, hovetman to dem Lintholme, Torkil Nickelsson, hovetman to Ahusen, Peter Axelsson van Biernsholme, Bosso Parys unde Peter Valke, knapen, ratgheven unses gnedighen heren, des hochgheboren vorsten, koningh Woldemares des rikes

to Denemarken, mit hete, willen unde vulbord unses heren vorbenomet unde sines rikes, unde mit unses sulves wolbedachten mode unde vrien willen hebben ghedeghedinghet unde up een ghedreghen mit den steden, alse Lubek, Rostok, Stralessund, Wismer, Gripeswold, Stetin, Kolberg, Nyen Stargarden, Colne, Hamborgh unde Bremen, in Prutzen: Cholmen, Thorn, Elbing, Dantzke, Koninghesbergh, Brunsbergh; in Liflande: Righe, Darpte, Revele, Pernowe; in der Sudersee: Campen, Deventer, Utrecht, Swolle, Haselet, Greninghen, Cirixsee, Brele, Middelborgh, Arremode Herderwik, Zutphen, Elborgh, Stovern, Dordrecht, Amsterdamme, alse umme menigherleie scaden, den se unde ere borghere ghenomen hebben in jaren, de vorgan sin vor dessem orleghe, dat se scholen vor den scaden hebben de twe. deil unde unse here de koningh unde dat rike to Denemarken dat derden deil alle der nůt unde orbar, de dar velt to Schonore, to Valsterbode, to den Ellenboghen unde to Helsingborgh, veftein jar, dat sy van tollen, van schuten, van pramen, van waghene, van richten, van alle den boden, de wes plichtich sint to .ghevende, dar to alle de nůt, de dar velt an deme minsten unde an deme meisten. Unde umme dat se dit mit vrede besitten unde mit vrede upboren desse veftein jar, so scholen se to bewaringhe hebben desse veftein jar over Helsingborgh, Ellenboghen, Schonere unde Valsterbode mit allen dorpen vnde voghedien unde herden, de dar to horen, alse Luthgudeherde, Sudreasboherde, Renebergheherde, Odensherde,Hardagherherde unde Vrosteherde; desse herde horet to Helsingborgh, Schotzeherde, horet to Schonere unde Valsterbode. Desse herde mit aller nůt unde tobehoringhe horen to den sloten vorbenomet, ut ghenomen de kerk lene. Vortmer in dessen herden, de en bescheden sint to den sloten vorbenomet, scholen alle de ghene van gheistliken luden unde ridderen unde knechten, de dar guth inne hebben, unde dar inne wonen, in alle den yeghenen, de se in eren weren hebben, by rechte bliven vor se unde allen, de dorch eren willen doon unde laten willen, to beholdende den sloten vorbenomet, wes me en van rechtes Weghen plichtich is. Unde wan desse veftein jar umme komen, so scholen desse vorscreven stede unsern heren deme koninghe unde deme rike to Denemarken desse slote wedder antwerden. Were aver, des God nicht en wille, dat en desse slote binnen desser tid afghewunnen edder afghedrungen worden, dat schal en ane vorwiith wesen, unde darto schal unse here de koningh unde wy helpen en mit ghanzen truwen unde vuller macht, dat se en wedder werden in ere were, unde se uns wedder. Unde dat unse here de koningh unde wy mit em den vorbenomeden steden vrien scholen mit minnen unde mit gudhe, dat de vor screven slote mit erer tohoringhe unde mit der nůt des markedes to Schone, alse vorscreven is, in ere gantze were komen unde de veftein jar in erer were bliven, dar vore settet en unse here de koningh unde wy mit em dat slot Wardberghe in Hallande mit alle siner tobehøringhe de veftein jar uth, umme dat, eft en ienich wedderstal darane wedder vøre edder ghebrek van alle den, dat twischen unsem heren deme koninghe unde uns unde dem rike unde den steden is ghedeghedinghet unde beseghelt, so scholde sik Cord Molteke mit den, den it mit em bevolen is, mit dem slote to Wardberghe unde mit al siner tobehøringhe holden to den steden also langhe, dat den steden dat wedder daen is. Vortmer schal unse here koningh Woldemar den steden desse vorscrevene stucke mit sime grothen ingheseghele beseghelen, eft he by sime rike bliven wil unde anders nenem heren to steden wil, mit den bischopen, ridderen unde knapen, de de stede dar to hebben willen van des rikes weghene to Denemarken. Vortmer, were. dat unse here koningh Woldemar by sime levende to sine rike to Denemarken enem anderen heren to steden wolde, deme scholde wy unde willen nicht to steden, it en sy by der stede rade, unde he en hebbe den steden (еге vryheit) mit sinem groten ingheseghele beseghelt mit bischopen, ridderen unde knapen, de se darto hebben willen. In der sulven wyse schal men dat holden, oft de vorbenomede unse here koningh afghinghe, dar ene God vor beware; des ghelikes schole wy nenen heren untfaen, it en sy by rade der stede, unde he en hebbe den steden ere vryheit mit sinem groten ingheseghele mit bischopen, ridderen unde knapen beseghelt, de se dar to hebben willen. Also schal de here, deme unse here koningh Woldemar to stedet by sinem levende, oft he des to rade worde, den steden alle ere vryheit mit sinem groten ingheseghele beseghelen mit bischopen, ridderen unde knechten, alse vorsereven steith. Alle desse vorscrevene stucke unde artikele unde en iewelik by sik love wy by eren unde by truwen ane arghelist unde ane ienigherleie hulperede, beide gheistlik unde werlik, stede, vaste unde unghebroken to holdende. To merer betuchnisse unde vullenkomener bekantnisse so hebbe wy Henning van Pudbusk, hovetman des rikes to Denemarken, mit den heren ertzebischop unde bischopen vorscreven, unde wy riddere unde knapen, alse wy vorscreven stan, mit willen unde witschop unser een iewelik sin ingheseghel an dessen bref ghehenghet, de ghegheven unde screven is to dem Stralessunde, па Godes bord dretteinhundert jar in deine seventighesten jare, des neghesten daghes na der hochtid Godes Himmelvarth. [Urkundenbuch der Stadt Lübeck, Verein fur Lübeckische Geschichte (Lübeck, 1871) dl. III, p. 787790 akte 717]. 24 mei 1370

Lubeck en de andere verbonden Hanzesteden in Duitsland, Lijfland. Holland, Gelderland, Overijssel, Friesland, Groningen, Zeeland enz. nemen het verdrag met koning Waldemar van Denemarken aan, mits hij het bekrachtigt en uitreikt vóór Sint Michael (29 sep. 1370) en zij Helsingborgh, Malmo, Skanor en Falsterbo gedurende 15 jaar in pand krijgen. Alsoo gedaen en gegeven tot Staelsund daeghs nae Hemelvaert Christi opt jaer nae Christi geboorte duysent drie hondert en seventigh [OAH_1981_f 63_R080]. dec. 1372 Aelbrecht, paltsgraaf “bi den Rijn”, hertog van Beieren, graaf van Holland en Zeeland, heer van Friesland, verzekert aan de burgers van Herderwijc met hun goederen vrij en veilig verkeer in zijn gebied [OAH_81_R084] [NA_3.01.01_226 f 130] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht, X (1854) p. 355] 1 mrt. 1375 Schepenen en Raad van Harderwijk verbieden aan de burgers en inwoners den invoer van goederen in Utrecht, zoolang den oorlog tusschen het Sticht en Holland duurt. [Kroniek, p 17] 14 aug. 1376 [Oloff, koning der Denen, Wnden en Gothen] herhaalt en bevestigt de zoen die door zijn grootvader Waldemar met Lübeck en de andere verbonden Hanzesteden op 24 mei 1370 gesloten is. Gegeven und geschreven tho Korszhore, na Godes borth druttein jhare ihnn dem sechs und seventigsten jhare ahm unsre lieve frawenavent als se tho hemel fohre [OAH_1150_f 26-28 paperen katern_R093] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. I p. 168] [Höhlbaum, Hansisches Urkundenbuch, dl IV (1361-1392) p. 226 nr. 552]. 14 aug. 1376 Haguinus, koning van Noorwegen en Sweden, oorkondt dat hij met Lübeck en de andere hierin genoemde Duitse en Nederlandse Hanzesteden vrede gesloten heeft en de burgers van die steden bevestigt in de hun door zijn voorgangers verleende privilegiën. Datum et actum in Kallingbergh anno nativitatis Domini MoCCCoLXX secto in vigilia beate Mariae virginis gloriosae [OAH_1150_f 1-7 papieren katern_R094] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht, XV (1859) p. 296] [Höhlbaum, Hansisches Urkundenbuch, IV (1361-1392) p. 223 nr. 549]. 16 aug. 1376 Oloff, koning der Denen, Wenden en Gothen, bevestigt, met toestemming van zijn rijksraad, het door koning Waldemar bezegelde verdrag met de verbonden Hanzesteden over de pandgoederen op Schonen, behoudens de artikelen van de koningskeuze en de verpandingbvan het kasteel te Werdeborge. Gegeven ind geschreven tho Korzhore in Schelant na Godes burtt dritteinhondert jhare ihne dem sechs und seventigsten jhare, die negenste na unser Frauendage alse tho himmel far. [OAH_1150_28-32 papieren katern_R095] [Höhlbaum, Hansisches Urkundenbuch, IV (1361-1392) p. 227 nr. 555]. 2 okt. 1388 De Raad van Elbinge in Pruisen wordt beschuldigd dat zij in 1385 het mishandelen en doden door Vlamingen van Engelsen in de Swen te hebben toegelaten. Teneinde deze beschuldiging te kunnen weerleggen verzoekt de Raad aan de Magistraat van Harderwijk haar burgers, die destijds aldaar aanwezig waren, hiernaar te ondervragen en hun verklaringen vaar Elbing te zenden. Gegeven an deme anderen dage Octobris under unsen secret in jar unsses Heren lxxxviij. [OAH_1155_R109] [Höhlbaum, Hansisches Urkundenbuch, IV p 405 nr. 947]. 26 mrt. 1390 Lynwart “hoftlinck” van Emede en van Norde cum suis, geven aan de burgers en onderzaten van Harderwijk in Emede, te water en te land, vrij handelsverkeer [Kroniek, p. 19] Lijuwart, hoftlinck van Emede en van Norde, Hysko proost tho Emeden en Wyert van Emede, verzekeren aan de kooplieden en andere burgers en onderzaten van Zherderwijc, vrij handelsverkeer, te water en te land, te Emede tot een half jaar nadat deze vergunning schriftelijk is opgezegd. Gegeven

yn dat yar des Heren duzent unde drehundert unde neghentichsten yare yn deme hylighen daghe sunte Lyndders [OAH_81_R110] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht IX (1853) p. 336]. c. 1391 De raad van Rostock antwoord Willem, hertog van Gelre, op zijn brief dat zijn onderdanen zoveel mogelijk voor schade zullen worden behoed en verzoekt hem de belangen van de gevangen koning Albert van Zeden bij de koningin van Denemarken te bevorderen. [OAH_1982_f 37/OAH_1983_f 79] Vgl. Hanserecessen, 1256-1430, dl. IV p. 115 akte 142]. 3 juni 1391 Burgemeesters, Raden en gemene burgers van Ceulen beloven aan Wilhelmus, hertog van Gelre, zijn onderzaten en hun goederen te zullen beschermen als zij in het gebied van Keulen komen en aldaar handel drijven. Datum anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo primo sabbato proximo post Octavam Sacramenti [OAH_83_f 81vso_R111]. 28 mei 1392 De raad van Wismar bericht aan Wilhelm, hertog van Gelre, de gevangeneming van koning Albert van Zweden en diens zoon door koninggin Margareta van Noorwegen en verzoekt hem, daar Wismar verplicht is de koning te helpen zijn vijanden te bestrijden, waardoor de zee onveilig is, zijn onderdanen voor hun veiligheid hiervan op de hoogte te stellen. Datum die Dominica infra octavas corporis Christi nostro sub secreto [OAH_1156_R113/OAH_1982_f 36/OAH_1983_f 78vso] [Kroniek Hist. Gen. Utrecht, XVIII (1862) p. 72, akte 5] [Hanzerecessen VIII (1256-1431) nr. 946 gedateerd 1391]. 2 juli 1397 De Schepenen van Elborch bekennen, dat zij hun ambtgenoten te Harderwijck hebben beloofd dat de schippers en kooplieden van deze en gene stad de kosten voor de gemene koophandel aangewend en nog aan te wenden, naar de waarde van hun lading evenredig zullen betalen [OAH_1981_f 71vso/OAH_1982_f 38] [Schrassert, Hardervicum Antiquum, dl. II p. 25] 25 juli 1399 Wulflam de Pruddia de Thorn Petrus Russe, de Dantzik Petrus Vorstenowe, de Stetin Otto Iageduvel de Marimeridiano, de Davantria Everhardus Louwencamp de Sutphania Lubbertus de Drynen, de Herderwik Hinricus Witte, de Lubeke domini Hinricus Westhof Gosewinus Clingenberg Bruno Warendorp Hinricus Dartzouw pertractarunt infrascripta nogocia…….Vertmer is mester Godefride vurder bevolen an de stede van Vlandern tho wervende, dat se in der daed, behulpen sin de Vitalienbrudere ud der Westerzee to voriaren to drivende up dat de kopman dat land van Vlandern seker vorsoken moghe, unde wes em dar van weddervaret dat scolen de heren van Lubeke den steden in Prussen unde dessen andren ummegelegenen steden unbeden……. Um de Vitalienbrudere de dar roven in de Westenzee hebben de stede gesproken unde dat bevolen den vogeden de hir iegenwerdich weren alse dem vogede van Campen, dem voghede van Zutphan unde dem vogede van Herderwic dat se darumme spreken scolen mit den andern vogeden uppe Schone den yd de stede ok scriven willen, dat se mitander spreken mit den ud Engelant unde mit den ud Brabant also da se na unser vrowen daghe nativitatis negestkomende sik mit etliken volke unde schepen dat to bereden unde sodanne Vitalienbroderen mit macht soken wor se de vorvreschen Dat vorscrevenen vogede so sik genomen to wervende ……. [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 87 p. 95]. 9 nov. 1399 Item des sonendaghes voer Sente Martiins dach in de winter bii Frederic van der Eeze Evert Lewencamp Gelmer Meynoltssoen die bii Lubberte van Drijnen die boedschap brachte van de Coninginnen van Denemarcken um de were te doene op der zee theghen die Lykendeelres verteert ter maeltiit 1 gulden 7 placken 2 brabanter [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 120 p. 137/ Deventer byarchiv. Rekening van Frederik van der Eeze, 22 feb. 1399-22 feb. 1400 f 5vso].

10 nov. 1399 Item up Sente Martiis avont bii Hademan van Heten ende Gelmer die tot Werven ghereden weren bii die van Campen ende Zwolle omme bodeschap die Lubbert van Drijnen ghebracht hadde van de conynginnen van Denemarcken van de Lykendeelres 28 [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 120 p. 137/ Deventer byarchiv. Rekening van Frederik van der Eeze, 22 feb. 1399-22 feb. 1400 f 10]. 16 nov. 1399 Item up den selven dagh Albert onsen stad [Deventer] misselgier die tot Groeningen ghereden was mit onser stad brieve, dat sie van horen senden wolden tot Coevorden bij die van Deventer Campen en Zwolle, omme de zaken want die Vrezen die Likendeelres upheelden als de coninginne van Denemarken bij Lubbert Vrezen dede vorboedschappen 2 gulden 10 placken. [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 120 p. 137/ Deventer byarchiv. Rekening van Frederik van der Eeze, 22 feb. 1399-22 feb. 1400 f 10vso]. 2 feb. 1400 Hanzedag te Lűbeck. Hinricus Witte is namens Herderwik aanwezig, er is tevens sprake van een Hinricus Witte die Rostock vertegenwoordigt samen met Johannes van der Aa, …….van Rostok .xij. gewapent, de vamme Sunde unde Griperswolt .xxij. gewapent, de van der Wismar .viij. gewapent, de van Prussen .xxx. gewapent de van Campen Deventer Zutphan Herderwik vande Elburg .x. gewapent de stede van liflande…. [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 224 p. 206-207]. c 2 feb. 1400 Vortmer so openbareden vor den stedende vogede van Campen unde Herderwik wo se tachter weren van den vredeschepen dat se na vulbord der menen stede unde medewetent der menen vogede unde coplude uppe Schone to hervese negest geleden die Vitalienbrodere to sokene unde de schepe to verligende na udwisinge der schrift de van den vogeden uppe Scone engedregen ward der Aa [Andersen, Aege, Friedman, Russell og Nielsen, Herlof: Diplomatarium Danicum (Københaven, 2000) Raekke 4, Bd. 7, 1399-1400, akte 225 p. 208]. 7 sep. 1422 Sigmund, Roomsch koning, ontslaat burgemeesters, schepenen en raad te Elburg, die zich met Johann Overhach van Dorpmunde hebben verzoend, uit den rijksban. Geben zu Nuremberg nach Christi geburt viertzehenhundert jar und darnach in den tzwey und tzwentzigsten jare an Unser Lieben Frauwen abend Nativitatis Marie zu latin, unseren riche des Ungrischen etc. in dem sechsunddryszigisten, des Romischen in dem zwolfften und des Behemischen in dem dritten jaren. [OAE_1600_R181] [Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde I, p. 276-277.] 19 okt. 1428 Der Hamburger Rat an Bremen: nach Aussage seines Mitbürgers Clawes Lange hatte der Schiffer Tide Gosse aus Harderwijk Hamburger Ware (Weizen, Roggen, Wolle, Bündelholz) im Wert von 700 Gulden geladen, ihm wurde aber um Juli 13 durch den ostfriesischen Häuptling Sibet, der mit Holland in Fehde liegt, das Schiff weggenommen; dessen Leute wurden wiederum von Bremer Bürgern angegriffen, die aus Schottland kamen; Schiff und Ladung wurden erbeutet und gelangten so nach Bremen, wo sie beschlagnahmt wurden; bittet daher, dem Überbringer dieses Schreibens, Arnd van Esle, die Ladung unverzüglich übergeben zu lassen; bittet um Antwort. Überlieferung: StA Bremen, Trese BC. Beschreibung: Original, Pergament mit Resten des Siegels.Regest // Edition: Oldenburgisches Urkundenbuch, Bd. 6, Urkundenbuch von Jever und Kniephausen, Oldenburg 1932, Nr. 120; Hansisches Urkundenbuch, Bd. 6, Leipzig 1905, Nr. 763, S. 431. // Bremer Urkundenbuch, Bd. 5, Bremen 1886, Nr. 279.. 9 sep. 1432 Wii burgermeisteren scepen ende rait der stat van Herderwiick doen kont alle luden ende tugen mit desen openen brieve, dat vuer ons gecomen is Roele Janssoen onse burger, ende bekende dat die guede manne van Groeningen, van den Vitalibrueders, mitter macht twe scepe to Delzylen in Vrieslant mit

guede hebben gewonnen Ende yn der reysen enen gueden man van hoeren burgeren verloren die hem ofgeslagen wert, manck wilken schepe ende guede mede was des selven Roelen guet Dat hij to Groningen binnen der stat heft bekent by sinen marcke, dat dair upgeset was Ende vander selven goede, allent dat hij dair bekande ende hadde hebben hem die Eersame burgermeisteren ende rait der vuerseyde stat van Groeningen guet bescheyt ende geliic gedaen, dair den selven Roele wal an genoecht als hij dat mede vuer ons bekent ende gelyet heft So dat hij vuer hem ende vuer sijn erfgenamen in ons tegenwoirdicheit, heft vry quijt ledich ende loss gesconden die vuerseyde burgermeister ende rait ende die gemene inwoenre ende meerheit der stat van Groeningen ende hoeren nacomelinge van alle ansprake, ruerende vander guede vuerseyt.dankende hem dair van alles guedes tot ewigen dagen, Ende lovende mede by sijnre eren ende trouwen alse een guet man dat hij ofte sijn erfgenamen ofte niemant van sijnre wegen op die stat van Groeningen noch hoeren burgeren of ynwoenre, ansprake, lettinge, of besettinge, doen noch doen laten en sal in gene tocomende tiden van wegen sijns guets vuerscreven, all argelist wthgeseghet In kennisse der wairheit hebben wij onser stat segel an desen brief gehangen, gegeven Int Jaernons heren dusent vierhondert twe ende dertich sdinxedage na onser vrouwen dach nativitas [Groninger Archief_2100_Stadsbestuur Groningen (1246_1594)_149]. 24 sep. 1437 De stad Lubeke en afgevaardigden van de steden Hamborch, Luneborch en Wiszmer te Lubeck vergaderd berichten aan Zutphen dat de steden Ruremonde en Arnheim in de Dudenschen Henze zijn opgenomen. Vidimus in brief 9 aug. 1438 [GA_2000_OA.Arnhem_1075_f 36]. 1441 It[em] Evert Scherpinck vorteert nu op de reijse tot Zutphen do Gert Oerlric wed[er] van Lubeke tot Herderwijck va[n] wed[er] ghecome[n] va[n]d[en] hense weg[en] .j½. Gul[den] ende .vij. clim[mer] Item hier va[n] Evert vurs[creven] gheg[eve]n to peerde huere .j. gul[den] [OAE_944_f 7] 1441 It[em] den boede van Zutphe[n] gheg[even] .iij. clim[mer] to verdrincke[n] de onsen Schepenen [van Elburg] ene[n] breef brochte dat Ghert Oelinck van Lubeke to hws was ghecomen [OAE_944_f 8] 30 apr. 1441 Wy burgermeisteren scepen ende rait der stat van Herderwiick bekennen mit dese openen brieve so wy die toll in onsen stat te water ende te lande van onsen genedigen heere hertoge van Gelre ende van Gulic ende greve van Zutphen een deel Jaeren gepacht hebben, so hebben wy umme vrienscapen ende gonsten wille gegust ende gunnen, den poerteren der stede van Eynghusen die nu poerter der stede vuerseyt siin of noch werden soelen, dat sy tien Jair lanck na datum des briefs in onser stat ghenen roeder toll geven en soelen ende naden .x. Jaeren vuergenoemt soelen sy weder geven alsulken roeder toll, als sy tot desen dage toe gegeven hebben sonder argelist In kennisse der waerheit hebben wy onser stat segel etc. anno .xljo in profesto Philippi et Jacobi [OAH_798_f 10vso]. 1441 It[em] den boede van Zutphe[n] gheg[even] .iij. clim[mer] to verdrincke[n] de onsen Schepenen [van Elburg] ene[n] breef brochte dat Ghert Oelinck van Lubeke to hws was ghecomen [OAE_944_8] 1443 It[em] Ghert Lutticke verteert to Campen do hi ver[….] solde Henric de Bie vanden vitte op Schonen .iiij. braspenningen [OAE_944a_38] 3 mrt. 1443 Wy Arnolt vander genaden goitz hertoge van Gelre ende van Gulich Ende Greve van Zutphen, Doen kont soe die van Neerden nu een ongewoinlich Stapelrecht vanden visch angehauen hebben, ende nyet lijden en willen, datmen enigen zeevisch, die in Hollant gevangen wurde ende landen wille tusschen Muden ende Campen anders waer halen en sal dan bynnen der Stat van Neerden dair onse lant ende

nemelich onse Stat van Herderwijck by verderflich werden solde, wurde dat nyet verhuedt noch wederstain Ende want wy dan van gueden gronde onss herten dair toe geneigt sijn onser Stat van Herderwijck bystant te doin alsulx te wederstain Soe bekennen wy voir ons onse erven ende nakomelingen dat wy gelaeft hebben ende gelaven mit desen onsen brieve onse Stat voirseyt te halden in hoirre alder gewoenten vander visserijen soe dair altijt geweest heeft Ende gheven hoir doch opt nije, den opslach van den vissche die landen sal tusschen Muden ende Campen soe datmen gernen visch doir onse bedrijve te water off te lande voeren en sal dan tot Herderwijck ankoempt. Ende weert sake dat ymant van onsen ondersaten hier tegen dede die solde verboeren dat guet. Ende die uitlentsche koepman dair solde men van nemen te lande van Tolle van Elken voet vanden perde eynen alden scilt Ende vander Bennen visch te water eynen halven alden scilt Ende dit soelen wy bestellen mit onsen Amptluden in Betuwe ende in Veluwen dat dit dus gehalden sal werden. Ende weert sake dat onse Amptluden des nyet en deden, ende versuymden die broicken ende Tolle van onser wegen te nemen Soe erloven wy onsen Burgeren ende ingesetenen van Herderwijck ende Consentieren mit desen brieve, dat sij dan selver die luyde ende visch te water ende te lande anhalen moegen van onser wegen tot onser behoiff, Ende dair aff soelen sij hebben den derden penninck die daer aff queme voir hoeren kost, Ende viel einder selver anhalingen ende totast enich ongeval van doitslage off wondingen sonder opsatt, daer mit en soelen onse ondersaten van Herderwijck nyet tegen ons broicken noch misdoen Ende weert oich sake dat die van Neerden onse ondersaten van Herderwijck opter Zuderzee beroefden vingen off anhaelden, dat orloven wy hoir te weren ende hoir an die van Neerden weder te verhalen buten onsen toern, Beheltlich doch hier en thijnden off zomwijlen ymant mit enigerhande visch an off bynnen onser Stad vander Elborch ankomende off anvarende wurde dat salmen moegen doin ende den oich vandarre halen ende voeren ende des en soelen hoir onse Stat van Herderwijck noch nyemant van hoeren wegen te water off te lande kroeden noch onderwinden Ende mede off zomwijlen van noitzwegen enig Schip mit zeevisch geladen an onsen zoem van Veluwen an queme dat die den visch muchten voeren doir onse bedrijve sonder broicken Ende al sonder argelist Orkonde onss Segels van onsen rechten weten ende gueden wille an desen onsen brieff gehangen, Gegeven inden Jair onss Heeren dusent vierhondert drijendeviertich opten Sonnendag Esto Michi [OAH_81_228_14430303] Zie ook Schrassert p. 183-184. Originele Acte op francijn geschreven met een afhangend Zegel in rooden wasche waarbij Arnold, Hertog van Gelre en Gulich ende greve van Zutphen, belooft sijn stad van Harderwijk te halden in haar olde gewoonten van der Visscherij, soo daar altijd geweest heeft; gevonden haar op’t nieuw, den Ofslag van den Visch, die landen sal, tusschen Muiden ende Campen, soo dat men geen visch door sijn bedrijven te water en land voeren sal, dan tot Harderwijk aankomt; sullende de ondersaten die daartegen deden verbeuren haar goed, en de uijtlandse koopman te lande van elken voet van paerde 1 alden schilt, en te water van een benne visch ½ alden schilt etc. Ende zulks ter oorsaake, om dat die van Naerden een ongewoonlijk stapelrecht van de Visch aangeheven hebben, en niet lijden willen, dat’er eenige Zeevisch, in Holland gevangen en landende willende tusschen Muiden en Campen, anders dan binnen Naerden gehaalt soude worden, waardoor de stad Harderwijk seer groot nadeel zoude lijden, soo zulks niet wierd verhoed of wederstaan. En soo die van Naerden de Harderwijkers opter Zuijderzee beroefden vingen of aanhaalden, soos al haar geoordelooft zijn, sulcks te weeren en haar aan die van Naerden te verhaalen buijten des Hertogs toorn. Behoudens dog, of somwijlen iemand met eenigerhande Visch, aan of binnen der stad van der Elburg aankomen of aanvarende wierd, dat sal men mogen doen, en die visch ook van daan haalen en des sal de stad Harderwijk nog niemand van haaren wegen sig kroeden. En mede of somwijlen van noodswegen eenig schip met Zeevisch geladen aan de Zoom van Veluwen aanqueme, dat die den Visch mogen voeren door sijn bedrijve sonder broicken etc. gegeven op sondag Estomihi anno 1443 [OAH_1589_f -218] Visafslag 25 okt.1443 Wij borgermestere unde radmannen der stad Bremen bekennen ende betugen openbare indesen breve dat wij van unser ende unser borgere weghene de gehinderde borgere der van Harderwyk de bynnen unser stad oemme der twolff stucke stockvisches wyllen, dede Hollandere unsen borgeren affgenomen hadden unde binnen Harderwyk gebracht worden gehindert weren Van der hindernisse unde tonynge hebben quyt und los gheschulden unde schelden se dar van quyd leddich unde los Ok laten wy den ersamen Rad to Harderwyk ore borgere und Inwonere vor uns unde vor de unse van der vorgenomde. twolff stucke stockvisch aller ansprake quyd leddich und los Unde wy unde de unse onscholen noch enwyllen den genamde rad und de ore flair nummer mer umme beclaghen offte op saken. Des to tughe so hebben wy unser stad Secrete ghehangen to dessen breve. Datum Anno Dominum Moccccxliijo ipso die beatorum Crispini et Crypiani martirum

[OAH_48_234_14431025]. 6 mei 1446 Rechnung des Anton Michiels, General-Rentmeister von Holland und Seeland in Den Haag über Botenlöhne betr. die Vereinbarungen in Harderwijk wegen der Bremer. Upten 6en dach in Meije gesent haestelic uter Hage Jan van der List bode etc. mit mijs genadichs heren besloten brieven sprekende aen den steden van Brielle, Goedereede, Zierixee ende Brouwershaven roerende dat sij twee of drie van hoeren medegezellen uten gerechte seijnden souden in den Hage ende wesen aldair den 11en dach in der selver maent van Meije, om aen te hoeren ‘tgene dat den here van Yselsteyn ende die andere ambassators overgedragen ende gesloten hadden tot Herderwijc tegen die van Bremen etc. Gegeven den boden voir 5 dagen, die hij uut was 5 s. 10 d.g. Upten selven dach gesent Claes de Rode bode etc. mit geliken brieven aen den steden van Leyden, Herlem, Aemstelredam, Alcmair, Hoirne, Enckhuysen, Medembliec, Groitebroeck, Monikedam, Yedam, Naerden ende Weesp roerende derselver saicke. Gegeven den bode voir 10 dagen, die hij uut was 11 s. 8 d.g. Noch upten selven dach gesent Reynkin Gerijtszoen mit geliken brieven roerende der saike voorscreven aen den steden van Delf, Schiedam, Rotterdam Inde Goude. Gegeven denselven bode voir 2 dagen, dat hij uut was 2 s. 4 d.g. [Hauschild, H. M.; Bremisches Urkundenbuch (Bremen, 2000) dl. 7, p. 408, akte 399] [NA_GrafRekkRek_147_f 111vso-112] 31 mei 1446 Burgemeester en Raadslieden van de stad Stade oorkonden, dat zij de zoen door Bremen, ook voor hen gesloten met hertog Philips van Bourgondië, in alle punten zullen nakomen en dat zij de schade welke door de uitleggers van Holland, Zeeland en Vriesland aan de burgers van Stade toegebracht, niet op de onderzaten van de hertog zullen verhalen, 31 Mei 1466. Wij Borghermestere unde radman[n]e der stad Stade don kunt allen luden wand de stad van Breme[n] vor ein unde eren ener fruntlike stede vaste sone angegan syn mid de[n] hocheborne[n] fursten unde grotmechtighen here[n] hern Phileppese hertoge van Borgonyen etc. mid alle synen landen steden luden un[de] undersaten welke stad van Breme[n] uns unsen borghere[n] und[e] Ingeseten vorbangen hebben va[n] allen alsulken schade[n] alse wij unse borghere un[d] ingeseten vor desser tijd van den undersate[n] des[er] vorsc[reven] grodmechtige[n] furste[n] hertoge[n] un[d] bisundere[n] bij den utliggere[n] van Holland Zeeland un[d] Vresland gelede[n] un[d] gehad hebbe[n] wo wol dat wij um[m]e sodan[n]en schade[n] gene vigende geworden syn doch so hebbe[n] wij gelovet und[e] gelove[n] bij crafte desses breves dat wij de vorscr[even] sone naghaen un[d] sterken solen in allen punten un[d] jegeliken van den in allen manere[n] alse dat vor segelt is also dat wij nuu noch tot genen tijden onermiddelst enegen schade de uns unsen vorscr[even] borgeren un[d] ingesete[n] tot dessem dage to gescheit mach wese den lande[n] Steden lude[n] un[d] undersate[n] des vorgescr[even] hocheborne[n] furste[n] gene ansprake hinder letzel krod ofte moienisse don en solen ofte bi uns ofte den unsen late[n] geschen den in enigerwijs um[m]e de vorgescr[even] schaden [n] went wij mid on nicht uthestande wete[n] men gude myn[n]e un[d] fru[n]tschop desgelikes wedder um[m]e des hocheborne[n] furste[n] van Borgonyen undersate[n] stede lande un[d] lude mid uns den unsen un[d] ingesetene[n] nichtes uthestande schole wete[n] ok men gude myn[n]e un[d] fruntschop va[n] allerleige tosage weghe[n] de se up uns mochte[n] mene[n] to hebbende un[d] wij uppe se des to ene[r] der warheit So hebbe wij unss[er] Stad van Staden vorgescr[even] grote ingesegel an desse[n] breff gehange[n] Gege[ven] etc. na godes bord veerteynhu[n]dert dar na an den sesundeveertigeste[n] jare des dinxedages na sunte Urbanus dage des hilge[n] martelars [OAH_48_R 251]. 1449 Item het waren iij mannen uuijt Engelandt gevangen te Harderwijck, en saten in die stock gesloten, en waren xxj weecken sonder troest, soe dat zij ten lesten aenriepen, die troesterin Maria etc. en baden haer om hulp, ende troest, en loeffden haer t’Amersfoert te versuecken konden zij verlost worden, rechtevoert soe haelden zij haer voeten alle drie te gader uuijt den stock, ende d’stock bleeff gesloten: Ende zij ghijngen doer iij doren, en quamen uuijt d’stadt Harderwijck; ende zij en wisten nijet, hoe zij uuijt quamen, en quamen t’ Amersfoert en deden haer bevaert. ende hebben dit selver geseijt voer Onse Lieve Vrou: ende cortelick daer nae, doe quam die stockmeijster en vervolchden se en zeijde oock dat zij mirakelick ontgaen waren, gelijck zij oock geseijt hadden Laet ons bidden Mariam. [Lukkenaer, P.;Mirakelboeck Onser Lieve vrouwen ’t Amersfoert (Amersfoort 1946) p. 43-44_nr 300]

1451 Item Asso Berentsz. Gegeven .iij. oert dat hi onse scepenen [van Elburg] to Herderwijck voerde do de hense steden daer vergaert weren [OAE_946_f 30] 1451 Item des Konincks spelude van Denemercken verteert tot Jacop Dircsz. Huus .xiiij. climmer, ende den boede van Deventer verteert .ij. climmer [OAE_946_f 30vso] 8 mei 1452 Item Gherijt van Tye gegeven enen witten stuver dat hi onsen stat [Elburg] enen breef brochte van der stat van Deventer dat onse scepenen tArnhem solden comen bi den hense steden des manendaghes na sunte Iohans dach ante portam latinam [OAE_947a_3vso] 1452 Item Henric ten Vleke ende Gherit van Holte verteert .vj. Aernoldus gulden ende twe postolaets gulden [OAE_f 947a_5vso] 1452 Item Lambert Iohansz mede gedaen to teergelde .j. postolaets do hi vander stat wegen enen breef brocht an d’Lubeke [OAE_947a_f 20vso] 1456 Item der stat breefdragher van Lubeke gheschenckt .j. olde brasdenari de onse stat [Elburg] enen breef brachte van der stat Lubeke. Item der statbreefdragher geschenkt .j. witte stuver tot Aernt huus ten hove [OAE_951_f 9vso] 5 apr. 1458 Wy borgermesteren ende Raed In Groningen betugen myt dessen openen breve dat voer ons sint gekomen Johan Peterssoen de vuller van Harderwijck ende bekande voer Em ende sine erffgenamen schuldich te wesen van bekander schult Egbart Yantenoet ende Gerijt van Ghoch wardeyners onser stad eenende twintich postulaten gulden ende een oert van enen postulaten guldens voert is voer ons gekomen Gerijt Wylmessoen de Vller [sic] van Harderwijck ende bekande ock voer Em ende sine erffgenamen schuldich te wesen van bekande schult Egbarte ende Gerijt van Goch werdeyners voergenoemt vijffende twintich postulaten guldens derdenhalven Rinsschen gulden ende een oert van enen Arnemschen gulden welke schulde voergenoemt Johan ende Gerijt Wylmessoen vorseyt elk syn part sullen ende loven myt upgerichten vingeren gestavedes edes te betalen tot drien termynen Als to zantgangen naestkomende een derdendeell Ende to paesschen daer na naestkomende een derdendeel Ende dat laeste derdedeell to zantgangen daer na naest volgende sunder argelist Dat Orkonde wy myt ons stad secreet Ghegeven Inden Jaer ons heeren dusent vierhundert achtendevijfftich des wondesdages na paeschachten [Groninger Archief_Stadsbestuur Groningen (1246-1594)_2100_0742] 12 okt. 1459 Burgemeesters, schepenen en raad der stad Utrecht enerzijds en burgemeesters, schepenen en raad der stad van der Elburgh anderzijds, sluiten een overeenkomst, volgens welke o.a. hun burgers wederzijds vrijgeleide zullen genieten, en slechts voor persoonlijke schulden en misdaden zullen kunnen worden aangesproken. Gegeven ende geschiet int jaer ons Heren dusent vierhondert negen ende vijftich des Vriedages na Sunte Gereonis ende Victoris dach. [OAE_414_R 307] [Van Meurs blz. 206-207] [Afschrift in OAE_1609_bijlage E.E.] 1461 Item den boede van Arnhem gegeven .j. gulden de onsen stat enen breef brochte vanden Duitscher hensen steden

[OAE_955_f 11vso] 1463 Item gegeven den bode van Airnhem twee ons heeren nye denarii dat hij enen breef anden stadt vanden Elbinch brachte [OAE_958A_f 73vso] 15 okt. 1469 Christiaan, koning van Dennemarcken, Sweden en Norwegen, beperkt, in het belang van de Duitsche kooplieden en schippers, de handel van de Hollanders en andere niet leden van de Hanze, buiten Bergen, tot 1 of 2 schepen aan het strand, naar ouder gewoonte. [OAH_1150_f 8-10_Reg 386] Gegeven up unsen schlote Segebarge, na der borth unsers Heren 1469 jhaer, ahm Sontagh voor Galli. [NB. Gedrukt: W. Stein; Hans. Urk. buch IX (1463-1470) blz. 610 (nr. 372)] Christiern koning van Denemarken, oorkondt dat de koopman van de Duitse Hanze te Bergen geklaagd heeft, dat de Hollandse kooplieden buiten de Hanze waren aanbrengen, en beveelt maatregelen daartegen. Wir Christiern Van Gnaden tho Dennemarcken Sweden und Norwegen der Wenden unnd Gotthen konningh Hertoch tho Schleswijck Grave tho Holstein, Stormeren, Oldenburch ende Delmerhorst bekennen und betugen oppenbair ihnn und mit diessen breve dat Unss und Unsen treuwen Redren de kopman van der Deutschen Hanse tho Bergen wesende klechlichen hebben te verstaen gegeven, wo etlicke buten der Hanse kopleude unnd Schepenen nemblicken de Hollander Unse Ricke Norwegen ihnn Unwontlichen kopsteden kopenschop versoeken, der selvest Unnd ockh binnen Bergen boven alle lofflichewonheiden mit vielen Schepen kopmanss guderen, kramerey, und Specerey langss den strandt alle Huseren unnd Boden sulven unnd mit Unndersettenden Personen beschlaen und besetten Vorder mehr den gantzen Sommer unnd jhar durch den kopenschop driven und oven Mehr den ihnn Vorteyden gewonlyck ist gewesen, der gantzen Nederlage Unser kronen der kronen Richticheere, unnd sundrigers, den Deutschen kopman Vann der hense, den gemeinen guden, Unnd den Jungen Volck van der Deutschen Nation tho hinder verfange und groten schaden Unnd Wante den unse ricke Norwegen mit betalnen Mel Molt, Wandt unnd bere von dem dem Deutschen kopman na Uthweisunge etlicher privilegien von Unnss und Unsen Vorfharen konnungen tho Norwegen mildlich gegeven gestercket unnd Upgehalden were ihn bestentenisse desulven copleude unnss in vorteyden groten dienst und vrundtschap und treuwe hebben bewiset, unnd willige sorge dorch der Cronen willen degelickes gerne dragen und beweisen wy unnd unse nakomelinge der niederlage to Bergen unnd des Deutschen kopmanss vorder pillcken willen und schollen keren, unnd alle dinckh tho den besten schicken unnd reformiren, Dar dat ihnn unser macht ist. Beden darinn alle und Islicke Vogeden Ambtmannen, Burgermannen Thollener und Undersaten ther tydt wesendten en so tho bestellende, dat solckh lude buten der Hanse als Hollander und andere mehr solck Unwonlicke Marckede buten Bergen ihn unseren Ricke nicht versokenn, neue kramerey offte Specery buten Unwonlichen heuseren unnd Garden selven offte mit Under settenden Persoonen Uffschlain ofte halden edder halden laten Men na alder wonheit mit einen Schepe offte twe over den Strande eren marcket doen, so in erzeiden gewontlich gewesen is, sichher ertegen tho donde verdriestede mugen Unse Vogede Unnd Ambtman mit des kopmans hulpe off der behuff is sturen unnd richten, Up dat den gemeenen wolferth dese beth bei bestantnus ihnn ehren wesende ungeswecket perleme des tho teugnusse hebben wie unse konningliche secreet witlich hangen ahnn diesen brieff die gegeven ist Up Unsen Schlote Segeberge Na der both Unses herren 1469 jhar ihm Sontagh vor Gell. [OAE_182_373] Afschrift: bijlage bij ingekomen brief d.d. 1601 Okt. 22/Nov. 1. 27 mrt. 1471 Christian, koning van Dennemarcken, Schweden en Norwegen gelast zijn raden, beambten en onderdanen in Bergen en elders in Noorwegen, de handel in het bijzonder van de Hollanders, die geen lid van de Hanze zijn, te beperken overeenkomstig zijn brief van 15 October 1469, bevestigt die brief en verklaart alle daarmee in tegenstrijd zijnde oorkonden ongeldig. [OAH_1150_f 10-13] [W. Stein: Hans. Urk. buch, band X (1471-1485) blz. 8 nr. 13] Christiern, koning van Denemarken, verklaart dat de Duitse koopman te Bergen geklaagd heeft over het gedrag van de Hollandse kooplieden buiten de Hanzen, ondanks de brief van 15 oktober 1469, en beveelt nieuwe maatregelen. Wir Christiernn Vonn Gades genaden tho Dennemarcken Schweden Und Norwegen der Wenden Unnd Goten kunningh Hertoch tho Schelswickh Greve to Holtstein Stormeren Oldenburgh unnd Delmenhorst doen Wetelich und openbaer allen unnd einen Jeglicken besonder, Sondriges Unsern

Liven getreuwen Radess Sendebaden, vogeden Steden vanden Deutschen Nation mit den Olderleuden Von Bergen von wegen des Deutschen kopmans Vonn der Hansen derselvest Unnss gevende kleghlichen to verstaende, wo etlicke kopleude unnd Scheperen buten der Hense begrepen alse nemblicken die Hollander und andere Personen unwontliche kopmanschap binnen unnd buuten Pergen in anderen Unwontlichen kopsteden und merckde, mit velen Schepen kopmannss guderen kramereye, Specery und unwontliche kopmenschop mit wichte unnd mate halden Unnd versoken, unser kronen na Utweisunge dess lothbuchs unnd den Privilegien den Deutschen Steden unnd kopmannen mildichlichen durch genaden willen, unnd gunst gegund gegeven unnd tho laten, Sunderges in unsen brefen Int jhair 1469 dess Sontags vor Galli versiegelt unnd den kopman Versigelt woll werden die von etlichen Utheimschen nicht geachtet, unnss tho huider, to verfange und der gemenen wolfarth des kopmans tho groten schaden. Wente Vermittelss des onwontlichen komanschop ihn fromeden marckeden und Steden Unser kronen Pflicht, thollen und rechticheit desshalven Sehr wirdt vermindert und vernichtet. Beden hierumb allen unnd enen Isslicken Unsen Treuwen Rickes Radren Geistlich und Weltlich, Ertzbisschoppe Bischoppe, Radren, Vochden, umbtmannen, Lehnmennen unnd Undersaten tho Bergen und ihnn onseren Rycke Norwegen wesende solcke Unwontliche kopenschop kramerey und Specerey aff tho stellende na inneehalt unses Vorbenenten breves den deutschen kopmanne daerup gegeven und versiegelt trenglicken tho halden Na olden lovelicken seden unnd wonheiden. Also dat de Leuten der hense begrepen Sonderges die Hollander tho Bergen in Norwegen also tho einer rechten .kopstadt unnd jaermarckede allene mit einen Schepen offte tween mit guderen mugen commen, unnd deselve guder in allen Garden over den Strande lands unnd die bey stucken und sammen sunder Elen und kleine wichte tho sleitende tho vereinderen unnd to verkopende und anders vernemen Treden buten Pergen alle kremerey Specerey und Mangerie Cramerss Weisbuten beschlaten bei verleiss der gudere unnd tein marck goldes, so Vaken also behoeff wert darvon die guder scholen kamen bei de beschlegers Unnd die tein marck goldes bei der kronen richtigkeit willen oick dat diese Unse gegenwurdige breve schollen bleiven by Vollenkomener macht tho confermerende tho sterckende unse bovenschreven breve in vorteyden Int jhair 1459 den kopman van der Hanse gegeven unnd versegelt. So dat hiermede na datum desselven vorbenombde breves gegeven alle andere breve ihnn welcker mate de mochten den breven enteegen wesen offte de na den sulven dato gegeven werden scholen gantz unnd al degar gedempt und gedodet wesen, unnd von neuen werden geholden. Uppe dat de wolt dat der Stede und dudtschen kopmans bey unndd unnd der kronen beweiset Unnd den Ricke Norwegen mit mehr gunsten und genaden verschuldet werden. Unnd der Nederlage und dat genen beste ihnn guder bestandtnusste blive beholden, ungesweckt, des thot tuchnisse aller vorseit. So hebbe wir Unse konninghliche Secret In siegel mit witschop unses getreuwen hetenn hangen ahnn diesen brieff. Gegeven tho Lubeckh na Christi geburt Dusent Vierhundert ein unnd seventich dess Middewekens na den Sondage Letare Jeruzalem. [OAE_182_373] Afschrift: bijlage bij ingekomen brief d.d. 1601 Oct. 22/Nov. 1] 1503/04 Spane[n] geweest th[er] Wissemer mede gedaen .j½. gold[en] r[ijns] g[ulden] my[n] .iiij. st[uver] noch v[er]teert een golden r[ijns] g[ulden] van gewichte va[n] hoir gelt genome[n] noch he[m] gegeve[n] .xxxiij. st[uver] [OAH_193_f 71] N.B. Na de stadsbrand van Harderwijk. 1503/04 Harderwijk. Verschenck. Geschenckt de gesellen .iij. Camper scepen an gehailt hadden ad .iij. Rijns gulden courant [OAH_193_f 71vso] 24 sep. 1507 Christiern, gekozen koning van Denemarken en Zweden, geeft voorschriften ten aanzien van het bergen van verongelukte Hanze-schepen, en verbiedt de Duitse koopman te Bergen overlast aan te doen. Wir Christiern vonn Gades gnaden recht erffgenahmen tho Norwegen Ricke, Erwelter koningh zu Dennemarcken unnd Sweden, Hertoch Zu Sleswichs Holstein Stormaren und der Ditmarsen, Grave Zu Oldenburgh unnd Delmenhorst doin allen wittlick, Dat wir na rade Unser Leuden Ricks redderen tho Norwegen hebben avergesehen dess gemeinen kopmans Von den hanse Steden beste hir tho Bergen dessgleichen Unser leven Undersaten profit unnd mitte, in dermate wanneer deme so geschehe dat ienich von oren schepen unnd guderen bleve wrackh so schollen und mugen se de selve bergen unnd redden dat meste se konnen unnd wass se sulven nicht bergen offte redden konnen, so scholen se und ore kopman geven unsen Leven Undersaten buren unnd ander de sothanes Bergen helpen werden, vor

iedtlicke last gudes tho redden unnd to bergen 2 marcken Densch to Bergelohne, unnd daraver nicht meer tho beschwerende, denn der vorbenomender guder unnd wrecks frey und quidt mitten und dat behalden von eines iederen insage offte sickh iemandt verdriestede hier en tiegen die hebben verbrocket iegen unss Und unser nakommelinge koninge in Dennemarcken 40 Densche marcken vor welcke reise alse dat doen. Vorder mugen sie ockh behalden ehr Ambtmanne Goltsmeede Schroder, Boddeker unnd andere Dese beth her tho hebben gehat to Bergen, so lange we dat niet en verhandtlen unnd anders darumb schickende werden. Darumb verbede wir alle werste seindt edder wesen mugen, und sonderlinges Vogeden und Ambtmannen verbenoemt, den Leven Deutschen kopman tho Bergen hier nicht izt tiegen tho hinder laten offte verdreth offte Ungemackh muge doen edder ihn ieniger maten Vor Unrechten, bei Unser Furstlicher macht und Ungenede Gegeven up Unnsen Gadenn to Bergen des frietags negest na Sunte Mathei Aposteli daghe ihm Jhare na Godess burth 1507 Geven onder unseren secret. [OAE_182_R 707] 18 feb. 1510 Burgemeester en Schepenen van Goes verklaren dat Arent Cornelisz. gezworen heeft, dat de 5 quartieren zout die hij heden af heeft doen scheppen en waarvan Rijcke Jansz., schipper en poorter van Goes de koper is, gezoden is van goed grof zout. Upten XVIllen dach van Februario anno Xa [OAH_465_Reg 612] 1510 De oorlog met de Hansesteden, die in 1510 ontstond, en in welken de stad [Amsterdam], om haar belang bij den koophandel, deel moest nemen, werd wel spoedig, door middel van een bestand, ten einde gebracht, maar de stad had daarbij evenwel veel schade geleden [Van der AA, A.J. ; Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (Gorinchem, 1839) dl. 1 blz. 232] 26 juli 1513 Christiern, verkozen koning van Denemarken en Zweden enerzijds, en de afgevaardigden der Wendische steden anderzijds sluiten een verdag, waarbij de Duitse koopman te Bergen verschillende voorrechten worden toegekend. Witlich unnd aepenbaer sey dat zwischen den durchleuchtigsten hochgebornen Fursten unnd herren hern Christiern gekoren konninge tho Dennemarcken unnd Schweden richte erven to Norwegen hertzoghe tho Schleswyck unnd tho Holstein Stormeren unnd der Ditmarschen Graven tho Alderburgh unnd Delmenhorst eines unnd der Ersamen Wendischen Steder Radess Sendtbaden antersdeils ihnn beiwesende unnd mith rath der Ehrwerdigst Ehrwerdigen ihn Godt Vaderen Werden unnd Gestrengen dess Rickes to Norwegen Reder ist besprocken unnd verlaten wo hirna folget dat de kopman Bergen Norwegen besoecken sal darsulvest in allen dingrn gnediglich gehandthabet von niemande Vuerfaren dan mit genaden unnd gunsten geferdert, Unnd mit nemen Umpflichtenn boven rechs erkentnusse beleistet werden. Unnd darumme schall de kopmann darselvest hernamals Unnz Volckh Utmachen nicht belanget dan darmit genediglich avergesehn werden so ferre sothanes tho dess Rickes bescherm neve sunderige noth werden. Vorder schal und mach kopman sin Schipbrekich offt Sehe drifftigh guth sulven Bergen effte bergen Laten unnd darna mede fharen na alle seinen willen, Unnd wo ehne even kumbdt. Unnd schal darbei von niemande behindert werden, Woe aver dat Volckh von den gebleven Schepen verdruncken unnd dat guth von anderen kopmannen nicht geberget wurde. So schal solck gut alle treuwelick geberget ock ihnn fromer luden beiwesen beschreven unnd tho der Erven offt der jenen besten die dar recht to hebben Verwaret unnd den selven umb ein redelich Bergelon Sonder alle entgeltniss weder gegeben werden. Da aver solckh gut iemandt Underschloge, die shal seinen halss darim verbreken hebben Unnd darumb scholen den kopmann alle die solckh gutt hebben sothanes wedergeben und hiernamals sich daerbei wo vorseit verhalden. Unnd so dan ock etzliche vorder fharer den kopman schuldich sein ihre gudere anderen Umb de deme Copmanne zu verfangen tho vercopen bevolen. So schulen die ihenen so daruber beshlagen wen idt verboden is tho rechte stein Vor rickes rederen. So ist ock vorder belevet dat des kopmans schuldt shal vor heren brecke gann, War iemandt stervet edder ten dode verrichtet offte sus dot geslagen wert unnd anders nicht Vorder ist verlaten dat die kopenschop schal numende Voregent, dan einen Iederen opt alde frey (doorgehaald:sen) sein sein gut tho kopen unnd verkopen. Unnd so dan des ricks Rederen unnd eddelen den ihme gelevet stedes mugen kopen. So scholen de doch den gemeinen pesten to verfangen nicht kopen Umme dar veilonge aff te halden effte wedder tho verkopen Seine Konnigliche Mayeisteitt wil ock ahnn die Westwordischen unnd Osterschen ock ander Stede wer des van noden mit allen ernste verschryven dat sie sich der segeclation ihn Isslande unnd wedder up ore Havens dir iegen Nordische gerechtigkeit alde gewoente unnd dem gantzen Ricke tho verderve is scholen entholden ende allene mit den Vische

ihnn Engellandt unnd nicht ihnn Dudesche offte Andere Stede offt iegendt segelen unnd tomende dat nummerdende dat seine sonder recht vorenthalden werde, so schal den Copman von seinen Schuldeneren sie sindt Nordische effte Sudisch seine schuldt betalt und von numende dariegen verboiden werde und dest verschrevinge schal den kopman in seinen anderen breven und privilegien so haer ock mede sampt der lofflicken gewonten bestediget sein nicht to verfangen wesen. Hier seindt ann und over gewesen Herr Erickh Etzbischop tho Truntze unnd Pawsliche Legatus. Hern Andreas tho Amslo, her Magnus tho Hemer her Andreas tho Bergen Bischoppe Christiern Perso Pawss tho Bergen hern Nicless Hinrickss Ritter Knut Knutzen Wepemer Tho Urkunde und mehrer wetelicheide hebben Wir konningh Christiern Upgenemt Unse koninghlijcke secreet Nedden voor Unnss Und Unse nakomelinge witlich Laten Hangen binnen Copenhagen na Christi Unsers Hern geburt dusent vyffhundert dortein ahn tege sint Annen [OAE_182_725] 16 sep. 1516 Copie Privilegie van hertog Carel aan de Stad Bremen gegeven: houdende: Dat wijlen hertog Henrik van Brunswijk de Olde sig hierbevorens in dienst der keijserlijcke Majesteijt en des huijs van Burgundien ergeven, en sijn (des hertegen) Land openbaar vijand geworden is etc. Dat ook de Bisschop van Bremen denselven hertog Henrik behulp, dienst en bijstand gedaan heeft, en hij hertog dus reden had, tegen hem en sijn onderdanen sig ook vijandig te houden, Dat evenwel door tusschen spreeken etliker frunden, die erbare Stad van Bremen sig nu met den Hertog heeft vereenigt en gevredet. Dat hij derhalven deselve en alle haare burgers kooplieden en Inwoonders met haar aller sonderlinge protectie genomen heeft etc. Dat met desen brief toesegt en belovet, dat sij van nu voortaan met haar goederen sonder eenige sonderlinge paspoort of geleide van den hertog te hebben, in en door sijne landen en gebied, binnen en buijten sijne steden, en vestenissen, te water en te land, ter zee, te peert, te voet, tho wagen en to schepe, sollen mogen komen, reysen, passeeren, keeren en verkeeren, daar haar gelieven en gelegen sijn zal, en na noottruft vertoeven, haar nering en koopmanschap zoeken, en hantereeren op gewoonlijke Tollen en Weggeld, gelijk sij van alts gewoonlijk zijn etc. bevelende allen sijnen amptluijden en officieren, (die Copie authentijk van desen brief sullen hebben) sig daarna te rigten etc. beheltelijk dat ’s Hertog en dieneren en ondersaten, in haar stad en gebied ook veijlig met haar lijve en goederen mogen komen, en verkeeren ongelet etc. Sal ook de vijanden der stad niet huijsen nog haven, als meede geen handel den Burgeren van Bremen schadelijk, binnen sijn landen gestaden. En alsoo den burgeren van Bremen binnen sijn landen eenige schade, hinder, berovinge etc. toegevoegt wierd, sal den hertog gehalden zijn, haar weder te verrichten en betalen etc. Dat inval den hertog t’eeniger tijd met de Brunswijkse Vursten, of andere Heeren en Steden en Landen, als Holland, Braband en Zeeland weder tho Veede verlope, als dan die van Bremen, haar koopmanschap en neering myt sulken sijnen Vijanden evenwel veilig en ongelet mogen hanteren, den selven victualie en alle andere koopmanschappen af en toe mogen voeren etc. Beheltlijk tog dat sij sijnen vijanden geen Bussen, kruijd, klothen, salpeter, geldlenen, harnisch nog dorgelijcke koopmanschap, krijgshandel aantreffende, toevoeren sullen, ook dat sijn vijanden part nog deel in de verhantierende goederen hebben sullen, of des contrarie bevindende, sal alsulk goed prijs zijn etc. Dat ook, inval haarlieden van ijmand eenig goed genomen en van den sijnen weder af gedrongen en genomen wierd, soveel mogelijk vorderlijk zij sal, om haar goed weder te krijgen voor temelijk berchgeld. Gegeven anno 1516 op Dinsdag post Crucis Exaltationis. Onder stond Dese Copie komt met de versegelde hovesbrief overeen, dat ik Jacob Louwe van Pauwslijke magt openbaar Notaris etc. [OAH_1586_f 23-24]. 26 juli 1517 Christiern, verkozen koning van Denemarken en Zweden enerzijds, en de afgevaardigden der Wendische steden anderzijds, sluiten een verdrag waarbij de laatsten verschillende voorrechten worden toegediend. Witlich und Apenbar sey dat wischen den durch leuchtigsten hochgeboren Fursten unnd hern heren Christiern gekaren konningh tho Dennemarcken und Sweden rechte Erven tho Norwegen hertzogen tho Schlesswick ock tho Holstein, Stormeren, unnd der Ditmarsch, Greven tho Oldenburgh unnd Dolmenhorst einss unnd den Ersamen werden und vorsichtigen hern Herman Meyer Burgermeister tho Lubeckh Mattheum Pakeluss Doctor und Syndicum Ern Johan Meyer Rathman und Meister Johan Roden Secretaris der selvest hern Berth vonn Holte Rathman tho Hamburgh unnd Meister Johan Geineken Secretaris darselvest, Her Arnoldt Heselbeken Burgermeister tho Rostogh unnd Jacob Parkaw Rathmann, Meister Christianum Schabaw Secretaris darselvest, hern Johan Heijge Burgermeister thom Stralsundt hern Niclass Paraw, hern Andreas Poltchian Rathmannen und Meister Nicolaum Glominck Secretaris darselvest, und hern Marten Kraen Rathman thor Weismaer unnd

Doctor Martinus Gloden Syndicum tho Lunenburch der Ersamen Wendischen Steden Redess Sondeboden andersdeels, ihnn beywesende und mit rade der Erwerdigsten Erwerdigen ihnn Godt Vaderen Werdige Gestrengen und Achtpharen herren Birger Ertzbischopff tho Lunden Primaten ihn Schweden Eriw Ertzbischop tho Drunten, beider Pawssliches stoles Legaten, hern Lagonis tho Retschilde hern Nicolai tho Burchlen, hern Nicolai tho Arhusen, Hern Zwarnn tho Ripen, hern Johannis tho Odensehe Hern Andori tho Bergen, hern Andrea tho Anschlo Hern Erici tho Wilburgh, hern Magni tho Hameren Bischopen, hern Erici Abtz to Gor herr Eschile Prioris tho Andersche hern Christiern tho Bergen Unnd hernn Anthonij tho Burgelen Prawesten, herren Sten Bilden, hern Nielss Ericksen, hern Nielss Hake, hern Pribberen Putpubsch, hernn Tinnen Parstberger, hern Nielss Hinrickss, hern Henrickh Krummendickh, hern Magni Boyens, herren Tuge Krabben, herren Thomas Nielsen, hern Albrecht Jopsen Ritteren, Henrick Agesen Jonss Holgersen, Knuth Knutzen, Jacob Andersen, Hanss Bilde Jorgen Marssarenn, Jacob Unnd Peter Luken Age Andersen unnd Metz Ertzen iss denselven ricke unnd Stede allerthalven tho besten bespracken verhandlet und verlaten who hierna folget. Int ertste dat dat deine Dudeschen kopman shollen ere kumpaneye mit allen wess daertho horet ock kleinodien und rechticheid, wedder werden Umb der Upt alde unnd under sich sulvest alleine tho gebruckende Ock alle bodens so noch vor ogen deine kopman folgen unnd whar der nae gemakeden frede affgebracken wedder thor Stede gestellet edder nae billiger werden bezallet werden von den ienen sie gebrocken, Und von solchen oren boden war sie die up orenn Vitten hebben, schollen sie nichts geben, dan einen schillingh grothe den Vogeden up der selven behach tho werden gelde dese darvor ock die guder darinne seinde dat gantze Jar over Vorwachten schollen, Wer averst sein aventur steen wil, ist dartho nicht gehalden der richts gewaldt schollen deselvige Steden naluden erer Privilegien unbehindert bruken und darbey van niemandt einiger maten beschwert werden. Und darumb schal niemant umb breke offte schuldt [doorgehaald: vulle] so dar nicht gemacket offte tho betalen gelovet dar arrestiert werden von wegen des kopschlagen. Dess ist verlaten, dat die von Lubeckh Rostuck unnd Stralsundt mugen dat gantze Jhar over mit der ridderschop ock geistlichen und burgeren na erer Privilegien und die andere Steden up eren Vitten beth Martini unnd ihnn dess Rikes Steden beth Dionisy mit willen der Burgermeyster die ehn sothanis nit weigeren schulen kopschlagen, unnd ihnn den freien marckeden oickh mit den buren der Wendischen Steden kopleude verstorven guder, schollen eren erven edder den die daer recht to hebben von den Dutschen Voghden offte den Vermugensten kopleuden geantwordet werden Unnd war die nicht iegenwurdigh mugen sie die guder mit sich nehmen, unnd den Erven verantworden, unnd men is darvon niet pflichtigh na Lude ehrer Privilegien dirgleichen sal idt mit denn Deutschen kopleude guderen ihnn den Wendischen Stederen ock also geholden Werden die tholle schal [doorgehaald: avers] aver tgantze Ricke na vermuge der Stede Privilegien unnd vonn den Verenn deel offte der halven thonnen soe viel min na anparte der tunnen genomen werden Vonn start[…]en, Ambten finsteren bilen Up eren Vitten aver borth tho schepend ist man nichts plege na lude der Privilegien Unnd die Vischer scholen na older herkumpst von isslicher schuten offte Vischer Boten einen Schellingh grote, dergleichen die Schepe die kopmans g uder ihnn unnd uth den ricke forende einen groten unnd nicht mehr, tho Roder tollen geven, vermuge der Privilegien dat aver merket schal pleven up der Suudischen Vitten. Unnd thom einde dat niemant hiernamals boven recht beswaret werde den bei die Privilegien unnd lofflichen gewonheiten muge pleiven, ist verboten dat thom erstfolgenden herbst scholle up Vastelbodem vur Uss des Rickes Reder ihnn beiwesende Steder Vogeden dat moetboeck so stellen, dat dar nichts iegen der Steder Privilegien unnd herkumpst eingestelt werde kopgesellen ere eigen hense unnd kost haldende, scholen woe se vorhin Schat geven 12 schillingen tho winter schaten geven. Wie euer mit den burgeren in kost geit schall nichts geven de Beerzese iss Up Veer Ut den Ricke unnd ver Ut denn Steden na vermuge des ewigen fredens, de in fuller werde bleven schal, gestalt die binnen Vlenssborch umbtrent Michaelis negest kommende na beider Partherige de sake dar scholen vor einigen unnd nicht weder int ricke weisen. Welck kopmann Up Gotlande liggende int landt reisende unnd mit buren und burgeren kopenschop driven will, schall einen gulden geven, unnd darvor einigen ihar frey sein. Overst schepper ock Boslude unnd ander darselvest ore notturst von vutalyen cupende sein dartho nichts plege. Noich de Stede tho Wisbu thom Nienn Thollen geholden, tho Helschenor schollen der Wendische Steden wor erer einer ihn dess anderen schep schepet uff borliche Certification frey wesen, aver in Unfreien Schepen schollen ere guder gleick anderen von den Schipperen na gewoente gefreiet werden. Wor aver ihnn solchen der Steden Schepen Uth anderer Steden gutteren sein, schollen ten ende dat den Ricke nein thollen Under schlagen werde, ihnn der Certification Prenchlich expressirt sein. Ock ist verlaten wannehr der Steder na koningliche Werde karninge Certification des ewigen fredens ock orer Privilegien und loffliche gewoente forderen schollen in maten wo von saliger konglicher Mayesteitt Hochloblicher gedachtenisse geschehen, desulve gegeven werden. Unnd diese Verschreibunghe sal den sulven Steden ihn allen oren anderen breven unverfanghlich wesen, dieses alles tho Urkundt unnd mehrer witlickheit hebben wir konnungh Christiern Upgenant Unse konigliche

Secreet, Und wir voorseit desselven ock Dennemarcken unnd Norwegen Rickes Reder, islich vonn Unnss Unse Ingesegele unnd Secreta der Wir andere Unnss alle sambtlich dithmall vor unss und unsen aller nakommelingh hier tho gebrucken, witlich gehangen laten, inn den ihare na Christi unsers heren geburt 1517 binnen Coppenhagen ahn den dage der allerheiligsten moder Sunte Annen und den 26 ihn Julio. [OAE_182_R747] 13 feb. 1518 Burgemeesters en Raadmannen van de 6 Wendische steden delen aan die van Keulen mee, dat de Hanzedag te Lubeck uitgesteld is tot zondag na Corpus Christi (Juni 6). Zij zenden de agenda voor deze vergadering en verzoeken Keulen ondermeer de andere steden van haar derdedeel hiervan te verwittigen. Schreven under unssem der stat Lubeck secreten des wij hyrto semptlick gebruken, am avende Valentini martiris anno etc. decimo octavo. [OAH_1129_Reg 658] 1521 Troepen van de stad Zwolle komen tot voor de Harderwijker stadsmuren. Zwolle is in oorlog met de hertog van Gelre. [Kroniek p. 38] Zwolsche oerloge, dat die vijande vuer Herderwijck weerden [OAH_1983_f 129vso] 2 sep. 1524 Freddereich, koning van Denemarken, bevestigt de privilegiën die tot de Duitse Hanze behorende steden, en verleent haar verschillende nieuwe. Wir Freddereich vonn Gottes gnaden tho Dennemarcken, der Wenden unnd der Goten koningh Unnd erwelter koningh dese Rickes Norwegen.Hertzoch tho Schlesswickh, Holstein, Stormeren Unnd der Ditmarschen, Grave tho Aldenburch Unnd Delmenhorst bekennen ende betuigen oppenbair Ihnn und mit desen unsen breven, Dat wir uthsunderliche genaden gonsten und thoneigungh de wij ockh der hochwerdighen unses rickes tho Dennemercken Stede unnd dat gantze ricke tho den Gestrengen Eerbaren, eersamen Borgermeisteren Rathmannen Burgeren kopleuden deineren und Inwoenderen der Stedt Lubeckh, Hamburch, Rostockh, Stralsundt, Wisman, Luneburch, Dantzich die uns to sundergen ehren ohre drepliche Sendeboden alss Hern Thomas von Wicken Ridder, Burgermeister Berent Born heuren Rathmannen kemerer Paulum von den Velde Secretarie der Stat Lubeck Hindrickh Saltzburgh Ritter Burgermeister Gerdt van Hutlin Rathman Jochani Samerfeldt Secretarie der stat Hamburch, Henrich Gerderss Burgermeister Berent Kroinn Rathman Christianum Schaber Secretari der stadt Rostockh, Nicolaum Schuiterleij, Burgemeister Andreas Polteriann, Jacob Klutze Rathman, Johannem Kloke Secretarie der stadt Stralsundt Unnd Meister Ambrosium Storm Oversten secretarie der stadt Dantzigh hiertho Copenhaghen tho unnss Ihn Ricke unnd thom dage unser kronninghe geschickt unnd allen anderen Steten die ihnn erer duidesche Hanse sein unnd die sie ihnn naschrevener weise shollen namkundigh machen, dragen oick umb mennigerley gutwillige diensten frundtschop guilden willen, hulpe unnd beistandt. So se unnss unnd unsen Ricke mit erstreckungh ores Lives unnd gudes ertoget, beweiset, unnd gedain die wie oickh unnd unse Ricke stets willen vor ogen hebben unnd ihnn keinen teyden vergeten, oick kunsstigen tho ohnnen vorsehen und vermoedende sein, na rade unnd Volbarth unses rycks rede also der hochwurdigsten ihnn Gott, wurdigen gestrengen und Erbaeren heeren Lago Urm tho Rotschilde, Zwar Muncken tho Ripen Johan Ander tho Ossdensehe Stige Krumpen tho Burlinn Atto Bilde tho Arhusen Jorgen Erese tho Wiburch Bischoff, Unnd Age Jopsen Electus tho Londen Henrich Abbet tho Soer, Esskel Prior to Anderschom, Meister Knudt Hindericksen, Pawst tho Wiburgh, Magnus Goyr hoffmeister, Tuge Krabbe Maerschalck Brebber Pudtbuss Hindrich Agesoen, Henrich Krummendickh Hannss Bilde, Albert Jobsen, Mattheis Ericksen, Peter Lutke, Jochim Lutke, Otto Krumpen, Johan Oiksen, Johan Vre, Andreas Bilde, Arpell Brede, Hilger Greerssen, Oleff Holgerssen, Ono Vincent. Oleff Niclesen, Otto Holgersen, Johan Bernsen, Hans Kratzen, Neilss Vincentz, Mauris Jobsen, Knudt Bilde, Truth Greresen alle Ritter Magnus Muncke Laurentz Schilickh, Nielss Bilde Henrich Walkendorp Unnd Eler Ericksen den opgenanten Steden eren Burgermeisteren Rathmannen, burgeren Deneren unnd Inwonneren allen ende Iglichen ere Privilegia gerechtigkeiden freijheiden de ohren welche Ihnn besonderen oder sie sambtlichen unnd ein mitten anderen hebben, unnd ohnnen von onsen selighen Olderen unnd Verfahren koninge zu Dennemarcken verlehnt Genediglichen gegeben versegelt unnd verbreutt. Dat die daernae alle ehrenn Puncten stucken in holden und articulen von unnss unsen vogden, ambtleuden unnd einen Iederen ihm gantzen Ricke geistlick off werltlich, die itz sein unnd naekommende werden hiernaemails Ungehindert geneten Unde gebrucken mugen unnd scholen, bestediget, verneit, befestiget unnd confirmiret Hebben, bestedigen confirmiren de alss iegenwurdigen gelickh die hier alle von worden tho worden inserirt

unnd geschreven wehren Inn und mit krafft deeses breves, der ane alle gefherdt edder argelist tho ewigen teyden tho gebruckende. Unnd wehre Idt sacke dat von Unsen Vorfarenn konningen tho Dennemarcken edder unnss [doorgehaald:iege] ienige Privilegia effte breve anderen edder ock des Rickes Unndersaten gegeven edder ockh Inege Statuta gemackt wehren edder kunfstigen oickh gegeven unnd gemacktett werden mochten, der voorgeschreven Steden ohren Privilegien tho verfange, dat de vermiddelst unnser confirmation nun als den unnd den als nun gedodet vernichtiget unnd krafftlooss wesen schollen wie wir ockh Iegenwurdigen doden, Vernichtigenunnd krafftloos delen also dat se den erscheenen Steden ihnn oren vorbenombden Privilegien ghar geene hindernuss thun, unnd Oickh dat Wy unnd unse Rickes Stede unnd undersaten oickh brucken unnd gene verscholenn aller rechticheide unnd freyheide so wie Unse Rede unnd Undersaten bei den Steden gehabt unnd noch hebben allent halben getreuwlich geholden werde. Vorder als den verledenen zeyt derhalben dat den voorbenombden Steden ihnn berurten ehrenen Privilegien mannighvoldighe […]brocke unnd gewalt gescheen de unnd ore burger inwonner dener und koplude darboven beschattet ock mit neuen unwenlichen uplagen beschweret uneinigheit misheglicheit unnd tho leste Upenbere Venide beiden delen to groten schaden unnd nachteil entstanden. unnd wie also ein Chistlicher konning, die tho frede unnd einigheit oick allen guden Steets geneicht gewesen wie auch noch, unnd den frede allen dingen Vergestellet vungeren se geen dat kunfstigen ihenigen Uproer oder Uneinigheit wesen scholle darumb oick aff tho doinde alle de olden unnd quade gewoente unnd mishandelungh daerinne Unse Amptleude unnd Undersaeten villicht uth verhengunge unser vorfharen die mit den steden met fredelich gekamenn hebben, wie uth sondergenn genaden unnd to neigungh unnd uth redelicken trewlicken ock vooraen getogen Ursacken den welgenanten Steden oeren burgeren Inwonneren kopluiden unnd Deneren gegeven unnd gegunt die artikel hierna beschreven tho ewigen teyden tho gebruicken. Int erste dat den Deutschen kopmanne schollen ore Compagneye mit allen was daer tho gehort dat voor ock vorder handt wedder werden umb darna aller (doorgehaald: zeyt) gewoenheit unnd under sich selffst allein tho gebrucken oick alle boden So noch voor ogen den kopmanne folgen unnd vor de sodder dat Kopenhaghen unnd Elbogen Upgegeben affgebracken wedder thoe stede gestellet eder nae billickheit weder bezalet werde von den Iennen dese gebrecken und von sulchen eren Boden worse die up eegen Vitten hebben schollen sie nichtes geben dan eenen schillingh groth, den Vegeden up der selven behach tho wardegelde dese darvor ock die guder daerinne sinde dat gantze ihar aver wachten unnd dartho andtwerden schollen. Wie averst sein aventur stein wil der ist darto niet gehalden. Der richte gewaldt scholen de selven Steden na Lude orer Privilegien unbehindert gebruicken unnd darvan von niemants einige maten verhindert oder beworden werden. Unnd darumb schall niemant umb broke oder schulde der nicht gemaket edder tho betalende gelavet dar arrestiert werden Wo overstein Dudesch kopman tho Vorne mt einen Deutschen gehandelt, schall der Deutschen Voget einer Iselicken Stett Umder den die beclagende beseten dem deutschen rechts over omme verhelpen. Oickh schollen unnd mugen die von Lubeckh Hamburch Rostock Stralsundt Wismaer Tuninborch Dantzigh Dat gantze jaer over mit Bischoffen Prelaten Mit dero Ridderschop unnd Burgeren in den Steden dar sie Liggen na Lude der von Lubeckh Rostockh Unnd Stralsundt Privilegien frey handelen kopen und vercopen, Unnd die anderen Stedten up oeren Vitten beth Martini. Unnd in des Ricks Steden beth up Dionisij mit willen der Burgermeisteren die ihnnen solches nicht weigeren schollen. Item schollen unnd mugen der verbenomeden Steden und die namkundigh gemacket schollen werden ore borgere koplude dener unnd Inwonner von burger und buren kopen hude, talligh, Felwerck, bei stucken, dat solts bei tunnen schollen oick von niemandt de hidde bei dekeren, dat Tallich bei Schippunde, die felle bei deckeren, dat solt bei heelen oft halbe Lasten to kopende benuwt oder gedrungen werden, dweil dat freie hervest marckt sehet, Wie willen ockh bei Unnses Lieven getreuen Ricks rederen Steden unnd Inwoneren Unsers Rycks Dennemarcken allen mughlichen fleyss anwenden, dat sie bewilligen mugen alle unnd Isliche Privilegia so unnse olderen unnd Voor fharen den voorbenomenden Steden und oeren kopleuden Deneren burgeren und Inwonneren in Schone gegeben hebben dernae allen inhalden tho Alborch Move Lalandt Elbogen unnd andren orden dar sich die Heringh thoe ter teytt hen gift unnd wil fangen Laeten oick gebrucken moegen, Wat wi dess so bei den Unsen erlangen mugen, willen wij onen ock genediglichen gerne gunnen und nalaten der thollen schal aver dat gantze na vermuge der Steden Privilegien unnd alder wonheide geholde werden unnd van dem Verendell edder halven tunnen soviel men na Amparte der thunnen genomen werden, Vonn Storde, richman Bilen finstergelde Up oeren Vitten tho gevende schollen sie nichts Verpflicht sein.Der Vorbenumbden Steden Copleude Verstorven guder eren Erven edder die dar recht tho hebben Von den Dudeschen Vogeden oder den vermogensten kopleuden geantwerdet werden, und who die nicht gegenwurdigh mugen sie die guder mit sich nehmen und den Ervenn verantworden.Und shollen den zehenden penningh tho gevende nicht pflichtigh wesen Dat motbuk so alse idt idt sunder gestelt schal ihnn alle teydt so vielle der Stede Privilegia belenget also pleiven Unnd teghens die Privilegia nicht verandert werden die kopgesellen welche ehr egen hauss unnd kost halden, shollen den hervest marckt na

vermuge ere Privilegia frey gebrauchen unnd durch dat gantze ihar mit Bischoppen, Prelaten, Ridderen und Ridderschop Burgeren unnd Inwonderen der Stat darin sie liggen kopshlagen kopgesellen so den winter over liggen eigen hauss und kosthalten scholen tho schale 12 schilling geben. Mit der Beerzise shall idt stain up den angesetten tagh iegen Lubeckh Up kunfftigen pfingsten dan shollen Vier uth den Rickes Redderen en unnd Vier uth den Steden na vermuge des retesses ihm drutteinden ihar to Copenhaghen upgerichtet sich to vereinigende hebben. Welcke kopmann Up Ghotlande Liggen ihnt landt reisen unnd mit burgeren unnd buren kopmanschap driven wil, shal ihnn sothanes verorlavet werden, Unnd schal nicht mehr dan einen gulden geven. Unnd darna dat gantze Jair vrey sein. Overst Schipperen Bosslude unnd anderen dar sulvesst ehre notturst van victalie kopende sein dar nichts plegende nach der Stede tho Wisbur thom neien thollen geholden. Tho Helschenor sollen die Wendische Steden who erer ein ihnn dess anderen schep schepet uff burgliche Certification frey wesen. Averst ihnn unfreyen Schepen schollen ere guderen gleich andere von Schipperen na gewoenheit gefreijet werden wo averst ihnn solchenn derselven Stede schepe Ut anderen Steden guderen seindt sholen tho ende dat dem Ricke keinen thollen under schlagen werden ihnn der certification preuchlich exprimirt unnd Utgedrucket werden, wy wilen oickh dat Unse tholner Up Valsterbodem vor Unss vor Unnss unse Schloter unnd tho einder unser behuft na alder gewoenheit unnd nicht anders solten sollen Up dat die kopman ihnn seiner Vischerey nicht gehindert werde. Unnd die Tholner schal komen kopman verloff geben, tho selten de […] dess konninghs kop den anderen kopluiden tho nadeel, der Steder Vischer up den heringh fange to Getzor shollen geben Islicke bede eine halbe tunne heringhs. Unnd einen wall heringes to Schouwgelde, darvor se frie feringe hebben mugen Unnd vor Ieder last heringhs einen schillingh Grote tho Tollen und nicht mehr. Wie willen oock verfuigen dat de unwontliche thollen alle Umb in dem Beldt Schagerorde unnd Schubberune schal abgedain, Und schal sothanes dess Vogeden Up allen legeren Verkundigt werden. Den kopman unnd Vischer boven alde gewoenheit unnd freiheide nicht tho beschwerende. Item dass diss Unse begnadungh aller anderen der Vorbenombdten Stede Privilegien begnadungen Nienn und olden ahm gantzen edder im deele diese des und die diesen nicht deregiert offte entiegen sein. Dann allenthalben vaste blieben schal tho ewigen teyden. Wie gebeden ock allen Unsen Undersaten unnd ihn besonder den von Stacke und Stubbe Kopinge unnd op Valsterbadem dat sie vernimbde und ander Stede bote wenneer der windes und Stormes halben na dem streten de Ieget edder gedrungen werden, dat sie desulven unverhindert stranden laten. Unnd die mit bredtclichen forderunge redden und pergen helpen. Want dar idt anders geschehe willen wy richten unnd straffen na gebore, dergleichen schal de Unse van den ohren ock geholpen werden. Wij verclaren, willen unnd geven oick den Vorbenombden Stedden unnd den die wy overstehet sollen nankundich gemact werden eine vreije unverhinderte Segellation von Osten to Westen Suden tho Norden unnd also wider umb nae allen alden gebrucken wonheit unnd belever den Recessen, in unnd durch alle Unse und Unsers Rickes Strome hen und wederumb up alle gewoenliche thollen unnd thollen stedens, Dat se oock alle ende Isliche Unse Hansens besoken dar setten lossen unnd na willen unnd gefallen Laden mugen unnd schollen ihnn neven thokunfftigen teyden genodiget gedrungen oder geenget werden ihnn eine beschedentliche stede tho lossen oder tho ladende dan dar sie mit guden willen dat sie frey sunderlich die Privilegirte op ore Privilegia unnd die anderen up gewoenlichen thollen reppen, liggen und segelen mugen hin unnd wedder sonder iemandts in sperrungh, Unnd dat Unss unde unses Rickes Inwonderen in gleighen falle wederum bey den Steden ock also geschehe unnd wedder fhare und bei eher ock nicht opgehalden werden, also dat sie tein tegen dar selvest tho markede liggen Who sie den nicht vercopen dat sie wederum frey segelen, reppen, fharen unnd thehen mugen mit ohrer Wahr. Unnd whowol wie den gemeinen Steden vonn der Dutschen Anset nicht Ungeneight sein, deser unser begnadungh samblich und isselich besonderen mede geneten to Laten. Darumb Unnss ock de van Lubeckh sampt de anderen Wendischen Steden unnd den von Dantzigh vorbenomet volnkommen macht unnd sonderlich befhell dat sie binnen twe Jaren ungeferlich die hanse Stede de deser Privilegien mede geneten sollen unnss unnd unses rickes Rede sollen unnd mugen namkundigh machen. Unnd wanneer dat geschehen schollen de also namkundigh gemacket dieser unser Confirmation voriger unnd Ietziger begnadungh gelicke den gemeinen Hanse steden mit den voorbenomenden Steden mede genoten, weret dat iemandt van den namkundighen Steden den van Lubeckh unnd anderen ihnn ohren bundtnussen verwantnussen rechren ende ordonnantien freuentlich unschicklich unnd Ungehorm samblich sich halden. So mugen die van Lubeckh unnd vorbenombden andere sess Steden deselve uth den vorgeschrubenen Privilegien und pruckinghe der selven stellen und nae beteronghe ver sommige dar wedder instellen.Entelichen willen war datt alle gebrecken die de voorbenompte Steden ihnn ihren Privilegien beth her tho gehabt Unnd die verhudungh ohnen oeren burgeren Inwonneren Deneren und kopleude daerinne gedaen hiermit nedergelecht wesen. Unnd dat de sulven bei ihren alden Privilegien lofflichen herkunfft und freiheiden oick derer Unser confirmation rouwlich und fredlich pleuven und daerboven nicht scholen verkortert werden ihnn einiger weisen Unnd tho vulstedicheit deses unses gnedigen willens, so

schollen alle Unse Ambtleude Vogde Officiers who de genomptde de Stede erer beswernuss schollen anregunge Thun mit allen flitte und gantzer ernste deselve by orer rechtigkeiden, hanthaven unnd die beswernusse so vele mughlich helpen aff doin bei verluss oerer Ambte alles treuwelick ohne geferde, des in Urkundt hebben wie konningh Frederich unse secret voor unss hieranhangen laten. Und wir boven geschreven Reder des Rickes Dennemarck hebben nevenst unsers genedigen herren koninghs secreet ock to Urkunde mede hierann gehenget. Datum Copenhaghen den 2 tagh Septembris na den gebeurte Christi Unsers herren 1524 ihare. Utenhosen Cantzeller. [OAE] 22 feb. 1529 De stad Hattem bericht aan Harderwijk dat zij in de zaak van de Hensze de zijde van Elburg houdt. Des manendages post Reminiscere [GA_2000_OA.Arnhem_3216_Reg 829]. 13 okt. 1529 Verdrag tussen Harderwijk, Elburg en Hatten enerzijds en de Hollandse steden anderzijds [OAH_1594_f 12, Loquet 15_46-1o] 1 apr. 1533 (De rentmeesters van Harderwijk hebben) aan de hoogste bieders, gedurende één jaar, onder de hierin opgenomen conditiën, verpacht: a. den afslag van zeevisch en haring aan Berent van Stein voor 100 guldens; b. de waag aan Marten Otten voor 10 guldens, mits dat de kooplieden van (de Hanzestad) Emmerich, naar ouder gewoonte, geen waaggeld behoeven te betalen. De slach van dessen beyden perceelen is gegeven den eersten Aprilis Anno XXXIII. [OAH_619] 19 juli 1536 Melchior Rantzou, maarschalk, en Caspar Fuchs, secretaris, gemachtigden van Christiaan, koning van Denemarken, verklaren dat zij het aan deze verklaring voorafgaande concept van een verbond tussen genoemden koning en hertog Kaerll van Gellern, dat 7 jaren zal duren, hebben opgesteld en aan hunnen lastgever ter goedkeuring zullen voorleggen. Datum Lingen am tage und jar wie vorgeschreven (Mitwochen den XIXen Julij Anno funffzehenhundert und sechs und dreissig). [OAH_90_Reg 778] [Nijhoff, Gedenkw. VI. Stuk 3, blz. 1103]. 1537/1538 It[em] die Stat [Harderwijk] van Arent va[n] Zevener gehat een Aem wins voer .vij. g. g...v. p. Ind .ix. s. [?] Ind dieselve gesond[en] ind gescenckt den Tollner Inden Sonde op dat ons[sen] burge[re]n soo voele toe bat[en] daer gevordert sold[en] moeg[en] werden [OAH_218_114] Voor Sacrementsdag 13 okt. 1539 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, nodigen in naam van de Hertog, die van Harderwijck uit, om volgens de uitspraak van 9 October 1539, tegen Maandag a.s., gedeputeerden naar de Kwartiersdag te zenden waarop, behalve over zaken de Hertog en 's lande welvaren betreffende, zal worden gesproken over aangelegenheden van de Hanze. Geschreven op Manendach post Victoris anno XXXIX . [OAH_1161_Reg 829]. 30 okt. 1539 Burgemeesters, Schepenen en Raad van ? machtigen Ponciaan Groenvalt, burgemeester, en Henrick Poyen, secretaris van Nijmegen en Otto Keye, burgemeester van Zutphen, om hen op de vergadering van de hanzesteden, welke op Trinitatis (Mei 28) a.s. de Lubeck wordt gehouden, te vertegenwoordigen. Gegeven int jaer ons Heeren vijftfenhondert ende XXXIX op Donresdagh nae Sente Symon end Judendagh der heIliger apostelen. [OAH_1130_Reg 830]. 19 mrt. 1542 Originele missive der Stad Enckhuijsen aan deese stad, d.d. 19 Maart 1542, houdende: dat kwalijk onderricht zijn als of de Harderwijkers in de Vischkoopmanschap benadeelt souden zijn etc. Dat volgens privilegien en goeden ouden onderhoudenisse deser stad, opereerende tot sterking en vrijheid

van de Markt niemand soo wel de burgers deser stad als andere vreemde luijden eenigen hering, gevangen in de Zuijder Zee, opneemen, of koopen mogen, dan ter gewoonlijker plaatse van de vrije markt op verbeurte van die herinck etc. Dat daarom haar Scout, den zoon van Aert van Zevener in regten betrokken heeft, dog dat hij hem wel ontslagen sal, indien Sevener bewijsen kan, den hering op den vrijen markt gekogt te hebben etc. Dat voorts de Harderwijkers omtrent het leggen van de schepen niet meer bezwaart zijn, dan haar eigen burgersit vergaan golden etc. [OAH_1589_f 222vso] 18 juli 1542 Petrus Johannis, tollenaar te Helsyngör, verklaart, dat schipper Fransiscus Wilhelmi voor "ore kroge" met gestreken zeilen 's Konings tol heeft betaald. Datum in Helsyngör anno Domini XVC et XLII. Octavo Julij. [OAH_89 en 54_Reg 884] NB. In dezelfde inventarisnummers liggen afschriften van dergelijke verklaringen op denzelfden dag gegeven door Joseph Falster te Omerack bij Helsingör.. 1543 Dee gesanten van Lubeck geschenckt an Berent van Scheyns huess .iiij. taecken wins …… [OAH_223_f 130vso] 17 mei 1543 Origineele missive der Raadsgesanden der Stad Hamburg, tans wesende te Campen aan deese stad, d.d. 17 meij 1543, verzoekende eenen Herman Meijer to Hamburg t’huijshorende uijt sijn arrest te ontslaan, en sijns weegs te laaten passeeren etc. zijnde door deser stad uijtleggeren nevens meer andere aangehaalt op sijn reijs na Amstedam, als in twijffel zijnde of hij te Hamburg t’huijs hoorde etc. [OAH_1589_f 224]. 11 juni 1543 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Campen verlangen dat die van Harderwijck het schip en lading van een van hun burgers, teruggeven op "onse stadsstroom" ter plaatse waar het door Harderwijkers, ondanks de "stilsate" werd bemachtigd. Gescreven den XI en Junij anno XVC XLIIlo. [OAH_727_Reg 905] NB. Met aanteekening dat de principale brieven, gemerkt A. B. C. (zie nrs. 906 en 907) penultima Juni 1543 aan schipper Henrick (Vriese) met een "vurschrifft" aan de Raden te Arnhem, werden overhandigd. 15 juni 1543 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Deventer verklaren dat Wilhem Hermansz. en Geert Baek, wijnverlater, aldaar, getuigd hebben, dat de hele en 2 halve tonnen boter en de beide tonnen aalt in het schip van Henrick Vriese van Campen hun eigendom zijn en te Deventer zouden worden verkocht. Gegeven in den jaer ons Heren duysent vijffhondert XLIIl o op ten XVen Junij. Gemerkt C. [OAH_727_Reg 906] 16 juni 1543 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Campen, verzoeken aan die van Harderwijck de kooppenningen van de aldaar aangehouden en verkochte lading (boter, kaas en aalt) van het schip van Henrick Vriese, gedeeltelijk toebehorende aan Willem Hermansz. en Geert Baack te Deventer aan schipper Vriese uit te keren. Datum sub secreto XVI a Junij Anno XVC XLIII. Gemerkt B [OAH_727_Reg 907] 18 aug. 1543 Burgemeesters en Raadmannen der stad Bremen, verzoeken, met een beroep op hun privilegie van hertog Carel in dato 16 September 1516, hun burger Lammerd Vagede, die onlangs, komende met zijn schip van Amsterdam, door de uitleggers van Harderwijck werd aangehouden en gevangen genomen, in vrijheid te stellen aangezien Bremen niet betrokken is in den oorlog tussen de hertog van Gelre en de Bourgondiërs. Schreben under unsse stat secrete am Sonnavonde des XVIIIen Augusti Anno etc. XLIII. [OAH_727 en 54_Reg 911]

NB. Met aantekening op inv.nr. 727 "Geconsertyert tegen die principalen mit Wolter Rijcks. XXVIIen Augusti A0.XLIIIo ind dat principaell in de stat breff gelacht ind gesonden mit den Bremer boede an den drossert Vijt". 27 aug. 1543 Christiaan, koning van Denemarken en Noorwegen, verzoekt aan de burgemeesters en "rathmannen" van Harderwijck Weimcke Rollefinck, burger van Hamburg, vrij te laten en hem zijn goederen terug te geven. Datum in unseren stadt Kyll mantaghs nae Bartholomei anno 1543. [OAH_1981_f 121_Reg 912] 20 sep. 1543 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk schrijven nader aan die van Campen over het aanhouden der goederen van Berent Ottinck. Gescreven ilend pridie Mathei apostoli anno XLIIlo. [OAH_727_Reg 916] 16 okt. 1543 Missive van het Hof van Holland aan den Stadhouder in antwoord op een niet aanwezig schrijven over het loslaten van gearresteerde Harderwijkse schepen. Peter van St. Peter heeft hierover naar die van de Financiën geschreven. Van het antwoord zal men den Stadhouder op de hoogte stellen. Zie brief d.d. 11 november 25 nov. 1543. [GA_0124_642] 11 nov. 1543 Het stadsbestuur van Harderwijk stelt zich in een brief aan de stadhouder in Gelre achter het dringende verzoek van haar burgers om teruggave van hun schepen. Zie brief van 16 oktober. [GA_0124_642] 18 feb. 1545 Jan van Kets, drossaard en Burgemeesters, Schepenen en Raad van het land van Der Schellinge (Terschelling) zenden Luytken Ghijzen naar Harderwijk met een el, waarmee de viskopers van Terschelling, Vlieland en Texel kabeljauw meten en machtigen Luytken over het gebruik van deze maat te Harderwijk met de Raad aldaar te onderhandelen opdat de kooplieden de waarde van hun vis betaald krijgen. Anno .xvc. fijf ende fiertich den .xviijen. dach Februarii [OAH_672_R 823] Origineele Volmagt der gemeene Vischkopers ’s Lands van der Schelling, gepasseert voor Drossaert, Burgermeesteren, Schepenen en Raad aldaar, d. 18 februari 1545, geevende volkomen magt aan Luijtge Gijsen als Procurator van die van Vliland, om met den Raad der Stad Harderwijk te mogen handelen, wegens het meeten van den Cabeljauw, waarvan dese stad begeerde de maat of elle in goede besegeltheid over te zenden, waarmede die van der Schelling, Vlieland en Texel haare Cabeljauwen meeten, op dat de Coopluijden van deese Eijlanden souden mogen voldoen sonder Intelling en schade daarbij te lijden en goed gevalueert geld daaraf te mogen ontfangen, vermits de stad Harderwijk de stapel is en lang geweest is, en de voorszeyde Eijlanders bij de voorszeyde saak dus lang seer groot agterdeel en schade hebben geleeden en nog lijden aan de trekking van den Corfvisch bij de Weerdts etc. Soudende mits desen de elle of maate waarmeede die van der Schelling haare Cabeljauwen meeten, te weeten: van de neus tot den staert soo verre als de visch strekt, overschietende de steert vimme etc. met reccommendatie aan die van den Raad der stad Harderwijk, dat men haar sulks will gunnen, want sij noode een andere markt souden zoeken etc. [OAH_1589_f 224vso] Visafslag 1544 Ind den onschuldigen angehalten Coopluijden Ingelsche Ind Homburgers .viij. quarten wijns allet .iij. sc. Salvater de quaert [OAH_224_f 133] 1545 Geschenck. Item geschenckt den Vlijlandenen Burgemeijsteren tot Marten Martens .j. Redergulden te Coens van Tongeren [OAH_225_f 118] 1545

Geschenck. Dee Cansellrijs van oer Majesteyt van dree breven dee eyne anden Coeninck to Dennemarcken, die anderen an Homburch ind der derde an Můnster angaende den affgenomen oysterschen guederen, gegeven .j. gulden Croen vz. .xxxviij. sc. Facit [OAH_225_f 119] 1545 Lopen. Jan Claess. Gereist tho Bruessel ind .vj. dagen gelegen vz. .iij. holl. g. .iiij ½ sc. Facuit. Mit den Coeninges breff uyt Dennemarcken. Noch hem gegeven .j. snaphaen [OAH_225_f. 135] 1545 Lopen. Nuechgen tho Arnhem geroest Ind overgebracht supplicatio angaende die oestersche guederen vz. .ix. sc. [OAH_225_f. 135] 22 mei 1545 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem zenden aan Harderwick ter publicatie een aan de brief gehecht afschrift van het op de laatste te Lubeck gehouden dagvaart der hanzesteden gemaakt statuut tegen bedriegerijen van bankroetiers. Geschreven up Vridagh post dominica Exaudi anno etc. XLV. [OAH_1126_Reg 935] NB. Met aanteekening: "Gepublicyert op Sondach in der kerck Octava penthecostes (Mei 31) ind volgenden Maendach vuer den stathuyss affgelesen Anno XLV. 1546 Geschenck. Item den koopluijden vander Schelling ind Vlijlant inder handelinge mithen van der vysskoopmanschap tho vueren gegeven ind afgesproecken .xvij. quarten wijns .iij ½ sc. Facuit de quaert [OAH_226_f 120vso] 10 mei 1546 Burgemeesters en Raad van Cöln, verzoeken Harderwick haar aandeel, bedragende 50 daalders in de kosten van het gezantschap naar Antwerpen gezonden in het belang van "die residentie des Kauffmans" aldaar en ter bevestiging van eenige privilegiën door de Keizer, waartoe in 1540 op den Landdag te Lubeck besloten werd, over te zenden. Geschreven den zehenden Martii anno etc. XLVI. [OAH_1145_Reg 950]. 29 aug. 1546 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk verzoeken aan de schout op Vlylant aldaar te informeeren naar een gerucht als zouden de vissers en kooplieden te Harderwijck worden benadeeld, doordat hunne vis door de waarden en bootschuivers aldaar op ongewone wijze wordt "affgetogen ind vermynret". Gescreven in Augusto Anno XLVIo certus dies neglectus est. [OAH_672_Reg 953] Copie misssive deser stad aan den Scholtus op Vliland, d.d. 29 augusti 1546 houdende: dat vernoomen hebben, als souden de kooplieden of visschers aldaar op den Lande woonende, en met haar Visch koopmanschap hier verkeerende sig beklagen, dat haar visch door de Weerden, Bootschuijveren of eenige andere alhier ongebeurterwijse afgetogen en vermindert werd, tot haar groote schaade etc. Versoekende daarna naerstelijk inquisitie te laten doen, om daarin gedaan te worden als na regten behooren sal vermits geen klagten direct aan haar nog gedaan waren, en dus twijfelden of dit uijtstrooijsel wel gefundeert sal zijn etc. [OAH_1589_f 225] Visafslag 1547 Item tho gast gebeden sestheen Schippers ind visschers vander eylanden ind daer vuer gegolden .xiij. quaerten weyns van .xlij. st. [OAH_227_f 102] 1547 Item geschenckt die vrunden van Campen .iiij. taecken wijns vz. .xxiiij. st. facuit tot Morren ind hem angescreven [OAH_227_f 102] 1547

Geschenckt den Burgermeyster van Deventer .iiij. taecken vz. .xxij. st. facuit. [OAH_227 f. 103] 9 jan. 1549 (Lubeck, Hamburg, Rostock, Wismar, Lunebürg en Keulen) stellen de agenda vast welke op de hanzedag binnen Lubeck, op Zondag Trinitatis (Juni 16) 1549, zal worden behandeld. [OAH_1131_Reg 987] NB. Zie voor den datum: Hölbaum Kölner Inventar. I (1531-1571) S 34.. 13 juni 1549 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, nodigen Harderwijck uit, uiterlijk Zondagmorgen a.s. 1 of 2 raadsvrienden naar Arnhem te zenden met 30 rijder guldens, zijnde het aandeel van Harderwijck in de kosten der legatie naar den hanzedag te Lubeck, en hen ook het stadszegel mede te geven om voor de afgevaardigden volmachten, schadeloosbrieven enz. te bekrachtigen. Datum onder der stadt secretziegell den XIllen dach Junij c anno XV ind XLIX. [OAH_1128_Reg 993]. 13 sep. 1549 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, roepen de vertegenwoordigers van Harderwijck op tegen de 18en september a.s. te Nijmegen te komen om aldaar deel te nemen aan de bespreking der agenda van zaken die op de Sint Michielsdag te Cöln te houden vergadering der hanzesteden in behandeling komen. Geschreven op Vridach dess hilligen Cruysavont ex altationis anno XLIX. [OAH_1135_Reg 995]. 21 sep.1549 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem roepen de vertegenwoordigers van Harderwijck op tegen dinsdagavond a.s. te Arnhem te komen om den volgenden dag van daar met de Arnhemse afgevaardigden naar den hanzedag te Keulen te vertrekken en hun quota in de 90 daalders welke het Arnhemsche kwartier nog van het jaar 1540 schuldig is mee te brengen. Geschreven op Sente Matheusdach aposteIl anno XLIX. [OAH_1312_Reg 997]. 5 feb. 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem roepen Hattem op tegen Sint Petersavond ad Cathedram (21 Februari) 2 raadsvrienden te zenden om met de afgevaardigden van Arnhem naar Nijmegen te gaan en aldaar deel te nemen aan de bespreking van den beschrijvingsbrief van de algemeenen hanzedag die op Philippi et Jacobi (1 Mei) a.s. te Lubeck wordt gehouden. Datum den Ven dach des maents Februarii anno LIII. [OAH_1136] 20 mrt. 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem berichten aan Harderwijck de reden waarom zij geen copie der agenda konden zenden en dat te Nijmegen besloten werd eene deputatie naar het Hof te Brussel te zenden om te bewerken, dat de hanedag wordt afgeschreven of dat, ingeval deze poging mislukt, aan de steden wordt toegestaan afgevaardigden naar Lubeck te zenden zonder dat zij hierdoor in hunne privilegiën worden benadeeld of in boete en ongenade vervallen. Datum den XXen Marty anno etc. LIII. [OAH_1152] 27 mrt. 1553 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk antwoorden aan Arnhem, dat zij geen afgevaardigden naar Lubeck zullen zenden als zij daartoe niet worden uitgenoodigd door degene die daartoe het recht heeft en zij de agenda van de vergadering niet hebben ontvangen. Geschreven ilend XXVII Martii Anno LIII. [OAH_1152] 30 mrt. 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem berichten aan Harderwijck, dat Mr. Joannes Stratius, raad van de Keizer en burgemeester van Arnhem naar het Hof te Brussel vertrokken is en alle stukken de Hanze aangaande (o.a. de . agenda en het Engelsche decreet tegen de privilegiën van de

hanzesteden) heeft meegenomen, zodat zij de verlangde kopieën niet kunnen zenden. Aangaande de quota van Harderwijk verwijzen zij naar hetgeen daarover te Lubeck werd besloten. Datum den XXXen Martii Anno 1553. [OAH_1152_Reg 1056] 9 apr. 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, nodigen Harderwijk uit afgevaardigden te zenden naar den op 14 April a.s. te Arnhem te houden kwartiersdag, waar Mr. Johannes Stratius rapport zal uitbrengen van zijne zending naar Brussel en waar ook eenige zaken betreffende het Kwartier en gericht van Veluwe zullen worden behandeld. Datum den IX Aprilis anno XVC ind drie ind viefftich. [OAH_1152_Reg 1051] NB. Met aanteekening:"Op desen brieff heeft de stad geschickt tho Arnhem Hoeckelom ind Delen, rnheer aengaende dat de stad van Arnhem tho spreecken hadde saecken den ghemeynen quartyer aengaende als anders".. 19 apr. 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, verzoeken aan Harderwijk, volgens het bijgevoegd concept, volmachten en schadeloosbrieven voor de afgevaardigden naar Lubeck over te zenden met hun aandeel in de kosten van deze legatie, bedragende 30 daalders. Geschreven op ten XVIIIIen dach Aprilis anno LIIIo. [OAH_1152_Reg 1058]. 22 apr. 1553 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk) berichten op het schrijven van Arnhem, dat zij zich niet te Lubeck zullen laten vertegenwoordigen en dus ook niet in de kosten van de afgevaardigden der andere Geldersche steden willen bijdragen, doch dat zij aan Lubeck de aanleiding van hun noncomparitie zullen mededeelen. Geschreven ilend XXIIa Aprilis Anno LIII. [OAH_1152_Reg 1059]. 22 apr. 1553 De stad Zutphen erkent 20 dalers ontvangen te hebben als toelage van Doetinchem tot de dagvaart die binnenkort te Lubeck gehouden zal worden [Nijhof, P.; Inventaris van het Oud Archief der gemeente Doetinchem (Arnhem, 1867) p. 11] 26 apr. 1553 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk) delen aan die van Lubeck mede, dat zij Harderwijk op de aanstaande hanzedag niet zullen laten vertegenwoordigen, aangezien zij daartoe niet behoorlijk beschreven zijn. Bij voorbaat protesteren zij tegen de oplegging van een boete of van een andere straf die hun afwezigheid tengevolge mocht hebben. Geschreven onder dessen stat secreet den XXVIen dach Aprilis Anno XVc ind LIII. [OAH_1152_1060]. 13 mei 1553 De afgevaardigden van de Duitsche Hanzesteden en de Raad van Lubeck, aldaar vergaderd, berichten aan de burgemeesters en raadsmannen van Harderwijk op hun schrijven, dat, indien zij de vrijheden enz. van de Hanze willen behouden, zij verplicht zijn hun aandeel in de kosten van de afgevaardigden aan Arnhem te betalen, aangezien gebleken is dat zij behoorlijk werden ingelicht. Datum, under der stadt Lubeck signet, Sonnenavende nach ascensionis Domini anno etc. LIII. [OAH_1152_Reg 1061]. 7 juni 1553 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem verzoeken aan Harderwijk zijn aandeel in de kosten van de legatie naar Lubeck zoo spoedig mogelijk te voldoen, aangezien de afgevaardigde, Mr. Johan Stratius, het geld ervoor heeft geleend en moet teruggeven. Te zijner tijd zal de stad worden opgeroepen om diens rapport te vernemen. Geschreven op ten VIlen dach Junij anno LIIIo. [OAH_1152_Reg 1062]. 11 juni 1553 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk) resumeeren, op het schrijven van Arnhem van 7 juni 1553, de hieraan voorafgaande briefwisseling en antwoorden dat zij zich desalniettemin niet

verplicht achten de verlangde 30 daalders contributie te betalen. Geschreven ilend XI a Junij Anno LIIIo. [OAH_1152_Reg 1063]. c. 1553 (De secretaris van Harderwijk) ontwerpt een klacht over de achterstelling van de stad bij de andere hanzesteden in Gelderland, met name bij Arnhem, schijnbaar met de bedoeling haar nalatigheid in de betaling van haar aandeel in de contributie van het derde deel Keulen in de generale kosten van de Hanze te verontschuldigen. [OAH_1153_Reg 1010]. 1554 Briefwisseling tussen Nijmegen, Zutphen en Doetinchem over het onraadzame van de uitsluiting van de kleine Gelderse steden op de Hanzedagen, met uittreksel uit het verhandelde op de Hanzedag te Lubeck over hetzelfde onderwerp [Nijhof, P.; Inventaris van het Oud Archief der gemeente Doetinchem (Arnhem, 1867) p. 11] 1554/55 Geschenck Hessel van Overench ind andere vrunden van Deventer opt wijnhuijss .vj. taecken wijns de precio utsupera ende .v. reyns gulden [OAH_233] 1554/55 Reijsen. Wolter Rijcks ind Wolter van Bryenen mit eijn dyenre Gerrid Kaer gewest to Arnhem angaende de Anze ind hyer over Ryese an oncost tering eind presente .vij. holl. g. behalven de vracht de Thijman Martens hebben sall [OAH_233] 1554/55 Reijsen. Burgemeyster Gerrit Marrijss. mit eijn dyenre Gerrit Uduylert ind mit eijn carre geweest to Zutphen angaende de Reys ind saecke van de Anze mit procurates ind quijtbreef mit dat het tot de Reys ind gecost de Reyse van teringe int presente .v. holl. g. .xv ½ st. fac. Ind dit behalve de vracht de Thijman Martess. toecompt … [OAH_233] 1554/55 Reijsen. Item Wolter Rijcks ind Gerrit Marissoen vuersseyt mit eyn dyere Gerrit Uduylert mit eyn karre gewest tho Deventer angaende de saecken ind Reysen vanden Anze ind gecost van tering eind presente behalve de vracht .v. holl. g. .xj ½ st. …. [OAH_233] 1554/55 Reijsen. Sweer van Hoecklom ind Gerrit Mariss. Geweest to Zutphen mit eyn dyenre ind wagen angaende de Anze ind gecost van vracht .ij. holl. g. ind voert van tering eind presente In als .v. holl. g. .xviij. soll ind ½ s. [OAH_233] 18 jan. 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem nodigen Harderwijk uit afgevaardigden naar Nijmegen te zenden om de punten te bespreken die op den.dag van het derdedeel Keulen, op Maandag na Invocavit (12 Februari) te Neder-Wesel in behandeling komen. Datum Donresdach post Anthonii abbatis anno XV ind LIIII. [OAH_1135_Reg 1073]. 16 apr. 1554 Burgemeesters en Raad van Cöllen berichten aan die van Nijmegen dat het door hen en anderen gedaan verzoek om de tegen Trinitatis uitgeschreven dagvaart te Lubeck uit te stellen niet kan worden voldaan omdat de afgevaardigden van de Lijflandsche- en andere ver afgelegen plaatsen binnenkort al op reis zullen gaan en er belangrijke punten zoals. de onderhandelingen met Engeland en Dennemarck moeten worden besproken. Datum den XVI Aprilis anno LIIII.

[OAH_1128_Reg 1077]. 20 apr. 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Nijmegen delen aan die van Arnhem mee, dat zij hun raadsvriend Van Beynhem hebben aangewezen om met een raadsvriend en de secretaris van Zutphen de Geldersche steden op de komende Hanzevergadering te Lubeck te vertegenwoordigen en verzoeken hun de voor de reis toegestane contributie over te zenden en te berichten wat Harderwijck en Elborch van plan zijn te doen. Geschreven op Vridach post Jubilate anno LIIIIo. [OAH_1128_Reg 1078]. 22 apr. 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem verzoeken aan hun ambtgenooten te Harderwijck bericht of zij de Hanzevergadering te Lubeck zelf willen bezoeken of zich aldaar door de gemachtigden van de andere Geldersche steden willen laten vertegenwoordigen, in welk geval zij volmachten, benevens hun aandeel in de onkosten van deze en voorgaande dagvaarten aan de brenger van deze brief moeten meegeven. Datum Sonnendach den XXIIen Aprilis anno XVC ind LIIII. [OAH_1128_1079]. 10 mei 1554 De Anze angaende. Dese stat bestelt anden Secretario van Colne Laurens van Hagen yuttoschrijven de Recesse gerechticheyden vryehedeyden ind privilegien der Anze ind geschickt etlicke stucken bij Marten Martens ind de daer op gegeven .vj. enckele daler, ind hem de wederom gegeven ind gecort Goessen ind Honsseler .xa. Maij Anno .liiijo. xxix st. den daler [OAH_233] 1554 De Anze angaende. Gescheckt to Zutphen an Thomas van Boerell tho vollest toncost der Reysen to Lubeeck angaende de Anze .xx. gulden van xxxiij st. facuit den gulden per Gerrit Maressoen ind de quytantie van Thomas vuerseyt wederom gebracht int achter indit bouck gesteecken [OAH_233] 1554 De Anze angaende. Copie des Lubeckschen Recess angaende de Anze, deses iaere van .liij. coemen laten van Zutphen ind gecost ande Secretarien van schrijven .iiij. daler tstuck van .xxix st. ind den baede geloent mit .xviij. st. facuit ind de baede was genoempt Derick ind de heeft de schrijvers oren lhoen oick ontfangen. Item de baede noch sijn teringe affgedaen tot Hermen Stoffen ad .iiij. st. facuit ind betaelt [OAH_233] 1554 Item bevonden int boeck hier vuer dat Henrick van Sevener noch toecompt .vij. Hollantse gulden facuit van verlacht gelt vuer desse Stat an de Ersame Rait van Coelne angaende de Anze .vij. Hollants gulden facuit ind hem de nu mit hem affgereeckent [OAH_233] 18 mei 1554 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk) berichten dat zij instemmen met het verzoek om de dagvaart naar Lubeck uit te stellen en vragen (aan hunne raadsvrienden te Zutphen) ingeval deze vergadering doorgaat en zij hun afwezigheid excuseeren, de bode op te dragen de "entschuldigingsbrieff" van Harderwijk mee te nemen. Geschreven ilend onder desser stat secreet XVIIIa May Anno LIIII. [OAH_1128_Reg 1081]. 18 mei 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk delen aan de Burgemeesters en Raadmannen van Lubeck en de aldaar vergaderde afgevaardigden van de Wendische- en andere Hanzesteden mede, dat zij in deze vergadering zich niet kunnen laten vertegenwoordigen, aangezien hertog Henrick van Brunswijck en Jorgiën van Holl met een leger bij Hamburg liggen, waardoor de wegen onveilig zijn. Om deze reden ondersteunen zij het verzoek van andere steden om de dagvaart uittestellen. XVIII May Anno LIIIIo.

[OAH_1128_Reg 1082]. 10 juni 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Zutphen delen mee, dat de afgevaardigden naar Lubeck a.s. zaterdag vertrekken en verzoeken aan hun ambtgenooten van Harderwijk volmacht en schadeloosbrieven benevens hun aandeel in de reis- en verlijfkosten te zenden. Geschreven Sondaiges nae Bonifacii episcopi anno etc. LIIII. [OAH_1128_Reg 1084]. 14 juni 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk delen aan Lubeck en de aldaar vergaderde afgevaardigden van de Hanzesteden mee, dat zij Henrick van Beynhem, raad van Nijmegen en Thomas van Boerloe, raad en Mr. Jacob Snijder van Essen, secretaris van Zutphen, gemachtigd hebben Harderwijck op genoemde bijeenkomst te vertegenwoordigen. Gegeven int jaer ons Heren XVC ind LIlIlo den XIIlIen dach Junij. [OAH_1130_Reg 1085] NB. Een dergelijke kennisgeving werd door Harderwijk aan Lubeck gezonden 28 September 1556 (Ibidem)... 14 juni 1554 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk beloven hun gemachtigden te Lubeck, met de andere steden die zij aldaar vertegenwoordigen te zullen schadeloos stellen voor de last of het "verdryet” dat hun op de heen- of terugreis mocht overkomen. In den jare ons Heren XVc ind LIIII den XIIIIten dach Junij. [OAH_1130_Reg 1086]. NB. Een dergelijke verzekering gaf de stad op 28 sep. 1556 aan Thomas van Buerloe, burgemeester van Zutphen. 16 juni 1554 Thomas van Burlloe (Boerloe, burgemeester van Zutphen) bekent, dat hij van Gerit Mauritszoon, ten behoeve van de stad Harderwijk, ontvangen heeft 20 guldens voor de kosten van den "anbestimpten" Hanzedag te Lubeck. Saterdaiges nae Odulphi confessoris anno etc. LIIII. [OAH_466_Reg 1087]. 29 sep. 1554 Loopen. Item noch hier gedaen op de Reyse nae Coelne op Michaelis Anno .liiijo .xxv st. facuit Noch .xxviij. st. facuit per Goert vanden Hoeft noch .xxv. st. facuit per Wolff Segerszoen [OAH_233] 5 sep. 1555 Burgemeesters en Raad van ColIn, verklaren dat Harderwijk zijn tax of aandeel in de contributie ten behoeve van de Hanze met 30 daalders heeft betaald. Gegeben am funfften dag des Monats Septembris anno etc. funff und funffzich. [OAH_1146_Reg 1107]. 4 sep. 1556 De afgevaardigden der Hanzesteden van het kwartier Keulen, aldaar vergaderd, delen het verloop van beraadslaging, gehouden van 31 Augustus tot 4 September, in het bijzonder over de intrekking van hun privilegiën in Engeland en hun besluiten, mee in de vorm van een openbare bekendmaking. Datum den viertten Septembris anno etc. sess und funffzich. [OAH_1134_Reg 1132]. 4 sep. 1556 De afgevaardigden der Hanzesteden in het kwartier Keulen, vergaderd aldaar, verzoeken aan (niet ingevuld) de artikelen betreffende de "absonderung und unterscheidung" van kleine steden, op de bijeenkomst te Lubeck in 1554 opgesteld aan de andere kwartieren en de Wendische steden voor te leggen, teneinde hierover op den aanstaande Hanzedag tot een besluit te kunnen komen. Gebenn zu Colenn denn viertenn Septembris anno etc. sechs und funffzich. [OAH_1134_Reg 1133].

1557/58 Geschenck. Johan van Brenen bij sijn burgermeisterschap geschenckt de Engelsschen .iiij. taecke wijns .viij. scil. facit de taeck thot Henrick Haze [OAH_236] 9 mrt. 1557 Burgemeesters en Raad van ColIn, verzoeken aan Harderwijk haar aandeel in de tweede termijn van de dubbele contributie welke in 1554 op de Hanzedag te Lubeck is toegestaan, bedragende 30 daalders, te betalen, aangezien er ten behoeve van de gezanten in Engeland en Brabant geld noodig is. Datum den 9ten Martii anno etc. LVII. [OAH_1145_Reg 1140]. 28 juni 1557 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, zenden aan die van Harderwijk afschriften van brieven van Keulen aan Nijmegen, aangaande de hanzesteden in het algemeen en verzoeken hen over de daarin aangeduide punten hunne zienswijze mede te delen. Geschreven in vigilia Petri et Pauli apostolorum anno LVIIo. [OAH_1128_Reg 1144]. 12 aug. 1557 Volmacht op Thomas van Boerloe, burgemeester van Zutphen, om op de Hanzevergadering te Lubeck de belangen van Doetinchem waar te nemen. [Nijhof, P.; Inventaris van het Oud Archief der gemeente Doetinchem (Arnhem, 1867) p. 12, loquet 24] 24 aug.1557 Burgemeesters en Raden der algemene Duitsche Hanzesteden, die zich op de op Bartholomei (Augustus 24) te Lubeck gehouden vergadering met de keizerlijke landvrede hebben vereenigd, verbieden, naar aanleiding van dit besluit, hun burgers, inwoners, onderdanen, dienaars en verwanten en in het bijzonder officieren en mindere krijgslieden iets tegen de Keizer en zijn Rijk te ondernemen op verbeurte van goederen en andere straffen. Gescheen den tag des Monats nach Christi unsers eenichen und ewigen Heilands geburt im XVc ind LVII jaren. [OAH_1127_Reg 1148]. 26 dec.1557 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Zutphen verzoeken aan Harderwijk zijn aandeel in de quota welke het derdedeel Keulen (Gelderland, Overijssel en Friesland) jaarlijks moet betalen, over te zenden ten behoeve van het gezantschap van de Hanzesteden naar den koning van Spanje en naar Engeland, waarvoor onlangs te Deventer eenige gedeputeerden van genoemde provinciën werden aangewezen. Geschreven op dach Stephani protho martyris Anno etc. LVII. [OAH_1145_Reg 1151]. 29 dec.1557 Johan van Halen, bode van Zutphen, verklaart dat naar aanleiding van de brief van 26 December 1557, van de rentmeester van Harderwijk 30 daalders heeft ontvangen. Den XXIX decembris Anno LVII. [OAH_1145_Reg 1152]. 7 jan. 1558 Bericht voor de afgevaardigden van de Gelderse, Overijsselse en Friese Hanzesteden om bij koning Filips II op handhaving van haar privileges en herstel van verschillende grieven aan te dringen [Nijhof, P.; Inventaris van het Oud Archief der gemeente Doetinchem (Arnhem, 1867) p. 11, loquet 2] 25 apr. 1558 De hoofdsteden stellen een verdeling op voor de bede van 100.000 gulden: Nijmegen f. 24.342; Roermond f. 19.075, Zutphen f. 14.475 en Arnhem f. 17.108 (totaal 75.000 gulden met gulden op 28 stuvers). Zij spreken verder onder meer over de privileges van de Hanze, de kanselarij-ordonnantie en de appellatie van Tiel. [RANijmegen_OANijmegen_3267_53] 29 aug. 1558

Maria (koningin van Engeland) deelt aan de consules et senatores van de Duitsche Hanzesteden mede, dat de onderhandelingen met hun afgevaardigden niet konden worden afgedaan o.a. door de onvoldoende volmachten en de afwezigheid van de Koning. Zij belooft echter de goeden afloop ervan te zullen bevorderen. Ex regia nostra apud divum Jacobum XXIX die Augusti anno MDLVIII. [OAH_1145] 25 sep. 1558 Viglius u Zincheri, deelt aan de gezanten van de Duitsche Hanzesteden, namens de Koning, mede, dat Zijne Majesteit, indien zij afgevaardigden voorzien van voldoende volmachten, naar Zijn Hof zenden om de geschillen met Engeland bij te leggen, hun gaarne hierin behulpzaam zal zijn. Datae Atrebati XXV Septembris anno etc. LVIII. [OAH_1145_Reg 1161]. 11 nov. 1558 Burgemeesters en Raad van Collen verzoeken aan Nijmegen en zijne "angehoerige" Gelderse Hanzesteden: a. spoedig te antwoorden over de aan Reval en andere Lijflandsche steden te verlenen hulp tegen de Muscowiten; b. eene uitgebreider volmacht voor de gezanten naar de Koning van Spanje en Engeland om de ingetrokken Engelse privileges te herstellen te zenden en c. hun aandeel der contributie in 1554 te Lubeck vastgesteld, te voldoen..Geben uff S. Martijnsdag des hilligen Bysschoffs anno etc. LVIII. [OAH_1145_Reg 1162]. 20 nov. 1558 De Koning beveelt aan de Stadhouder en Kanselier en Raden in Gelderland af te kondigen, dat tot a.s. Pasen alle uitvoer van haring, boksharing (bokking) en droge- en gezouten visch verboden is wegens de schaarschte dezer vissoorten. Gegeven in onser stadt van Bruessele onder onsen contresegel hierop gedruckt in placcate den twintichsten dach van November acht en vijftich. [OAH_1284_Reg 1163] [Groot Gelders placaetboeck, deel I, kolom 254] 24 nov. 1558 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Nijmegen, zenden aan die van Arnhem afschrift van den brief van Keulen d.d. 11 november 1558, met verzoek hun antwoord aan den besteller mede te geven en de andere steden in de Veluwe uit te nodigen hun gevoelen voor de onderwerpen van dezen brief en over de Engelse commoditeiten in de Nederlanden, te willen mededeelen, opdat de antwoorden van alle belanghebbenden voor Nicolai a.s. naar Keulen kunnen worden gezonden. Datum denn XXllllen Novembris anno etc. LVIII. [OAH_1145_Reg 1164]. 1 dec. 1558 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, zenden aan die van Harderwijck afschrift van den brief van Nijmegen i.d. 24 November, met verzoek hunne resolutie hierop aan den besteller mede te geven. Geschreven opten yersten dach Decembris anno LVllI o. [OAH_1145_Reg 1165]. 6 dec. 1558 (Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk) antwoorden op het schrijven van Arnhem van 1 December j.l., dat zij zich aangaande de punten b. en c van de brief van Keulen houden aan hetgeen zij aan Nijmegen hebben geschreven en op punt a. (de hulp aan Reval) geven zij een ontwijkend antwoord. Geschreven ilend Vla Decembris Anno XVC LVIIlo. [OAH_1145_Reg 1166]. 1559/60 Reijssen. Hoeckelom ind Reyner Wolff mit eyn dyener ind wagen angaende de Anze eijns to Arnhem ind eijns to Zutphen gewist int gecost an teringe int presente .xx. holl. g. .ix. st. facuit ind dit behalve de vracht an Jan Nenge [OAH_238] 1559/60 Boden van Arnhem oren lhoen. Noch eynen boeden van Arnhem de eyn Coelnisschen breef angaende de Henzen an desen Stat bracht gegeven as hi eyscheden .xij. st. facuit

[OAH_238] 14 juli 1559 De afgevaardigden van de Gelderse en Overijselse Hanze steden, vergaderd te Zutphen, melden aan Burgemeesters en Raden van Collen de reden waarom zij de Hanzedag te Lubeck op 30 Juli a.s. niet kunnen bijwonen, doch verzoeken hen te bevorderen, dat het onlangs ingesteld schot wordt afgeschaft aangezien er te Antwerpen misbruik van wordt gemaakt en het de handel bemoeilijkt. Geschreven onder het secreet siegell der stadt Zutphen des wij anderen deser tijt hierinne mede gebruycken denn XIIIIen Julii anno etc. LIX. [OAH_1129_Reg 1179]. 1560/61 Geschenck. Noch geschenckt Aerndt Scholler den Burgemeyster van Collen .vj. taecken per Coelwagen Burgemeyster beloept .xlij. st. [OAH_239] 1560/61 Loeper deser Stat. Noch Peter van Coln van eijn Reyse dair mede den vander Elburch verwittiget is die anse angaende….. [OAH_239] 1560/61 Kuermeisteren. Die kuermeisteren [Peter Herberts ende Hadaman van Wijnbergen] hebben gecost een betalen stuck van .xxv. pondt dair die stadt van Deventers stempel op staet heeft gecost .iiij. gulden holl. .ij. st .iij. d. die betaelt sijn. [OAH_239] 5 aug. 1560 De commissarissen van de Engelse Koningin hebben de hierin opgenomen voorwaarden ontworpen waarop zij menen dat de geschillen met de Duitsche Hanzesteden kunnen worden bijgelegd. [OAH_1132 en OAH_1149_Reg 1197] [Konst. Hohlbaum, Kölner Invent. I (1531-1571) blz. 469]. 6 aug. 1560 De commissarissen van de Duitsche hanzesteden hebben met de Engelsche commissarissen de hierin opgenomen voorwaarden ontworpen waarop de wederzijdsche grieven kunnen worden opgeheven. [OAH_1132 en OAH_1149_Reg 1198]. 4 dec. 1560 Burgemeesters en Raad van Keulen verzoeken aan Harderwick en Elburch tegen 26 Januari eerst komende afgevaardigden naar Keulen te zenden om aldaar met de vertegenwoordigers der andere Hanzesteden van het kwartier Keulen de verdere onderhandelingen over de privileges in Engeland, Frankrijk en de Nederlanden (Hollandt, Zeelandt, Brabant en Vlaanderen) te bespreken. Geben uff Mitwoch den virten December anno LX. [OAH_1132_Reg 1204]. 1561/62 Loper deser Stadt. Peter van Coln loper deser stad tan teergelt mede gegeven .ij½. holl. gulden om mit breven nae Collen de Anse angaende te gaen. Peter van Collen om mit breven to Deventer ende Zutphen to gaen ende van een dach stylliggens belupt in als .xiiij½. st. b. facuit de hem betaelt sijn. [OAH_240] 23 jan. 1561 De Koning draagt aan de Stadhouder en Kanselier de Raden op in Gelderland te laten afkondigen, dat voortaan allen die vrijdom van zijn Geldersche tollen pretenderen, aan de tollenaren tolbrieven moeten vertonen en hun de vrije goederen moeten aanwijzen en bewijzen. Gegeven in onser stadt van Bruessele onder onsen contresegel hierop gedruckt in placcate, den XXIII dach van Januario XVc tsestich. [OAH_1284_Reg 1205]

21 jan. 1561 Laurentius ab Huge, secretaris van ColIn, erkent een "entschuldigingsbrief" van den Raad van Harderwijk te hebben ontvangen, welke aan de andere Hanzesteden zal worden medegedeeld. Signatum in cancellaria civitatis coloniensis den 21enJanuarii Anno etc. 61. [OAH_1132_Reg 1201]. 30 jan. 1561 Burgemeesters en Raad van Collen en de aldaar vergaderde afgevaardigden der Hanzesteden van het gelijknamig kwartier, delen aan Harderwijk mede, dat zij wegens onvoltalligheid der tegenwoordige bijeenkomst een nieuwe Hanzedag hebben uitgeschreven tegen Zondag Oculi (9 Maart) eerst komende,welke de geadresseerden moeten bijwonen op verbeurte van de straffen in de recessen bepaald. Geben under unser der stadt Colln insiegel des wir andere vur dismahl mith gepreuchen, Donnerstags dem XXXen tag des Monatz Januarij anno etc. LXI. [OAH_1132_Reg 1208]. 1 mrt. 1561 (De rentmeesters van Harderwijk) hebben in het openbaar, bij opbod, verpacht de kraan op de Hogebrug, aan Wilhem van Adena, voor een periode van 4 jaar ingaande 1 maart eerst komende, voor 6 rijder guldens per jaar, waarvoor Johan Quaden en Albert Thonisz. borgen zijn. Actum 1 a Martii Anno LXI. [OAH_414_f 124_Reg 1212]. NB. Zie de verpachting van de kraan in 1566 OAH_414_fol 136. 3 mrt.1561 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Zutphen, geven kennis dat zij zich, evenals die van Overijssel, op de a.s. vergadering te Keulen, niet laten vertegenwoordigen, omdat zij door andere zaken daarin worden verhinderd, de kosten van de reis groot zijn en er in de laatsten tijd weinig in het belang "dieses oerts" werd gedaan. Geschreven Manendaghes na Reminiscere anno etc. LXI. [OAH_1132_Reg 1213]. 4 mrt. 1561 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk geven aan die van Deventer en Zutphen kennis, dat zij de a.s. vergadering te Keulen niet zullen bezoeken en verzoeken hun, indien zij ook niet gaan, de reden daarvan te mogen vernemen, ten einde zich om dezelfde oorzaak te kunnen excuseren. Actum IIII Martii anno LXI. [OAH_1132_Reg 1214]. N.B. De copiïst las de datum misschien verkeerd. Het antwoord van Zutphen op deze brief is van 3 maart. 6 mrt. 1561 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk berichten (aan die van Keulen) dat zij de a.s. vergadering aldaar niet zullen bijwonen om de in het schrijven van Zutphen (zie nr. 1213) vermelde redenen en ook omdat hun burgers voor de vrijheden die zij te Antwerpen genieten, daar nu hoger dan de "onvrijen" worden belast. Geschreven den sesten Martii Anno LXI. [OAH_1132_Reg 1215]. 27 nov. 1561 Johan Eertswall uit Engeland, heeft, ten overstaan van de Harderwijker burgemeesters Lambert Brinck en Jan van Cranenburch, oorvede gedaan en gezworen, dat hij wegens zijn gevangenschap, met woord of daad, niets tegen de stad zal doen of laten doen. Actum XXVII a Novembris Anno XVc LXI. [OAH_102_f 5vso_Reg 1224] [Mr. J .L. Berns, Rechtsbronnen van Harderwijck, blz. 165]. 12 mrt. 1562 Laurens van Londerse, Cornelis van Bergen en Jacob van Holt hebben, ten overstaan van (de Harderwijker schepenen) Reyner Wolff en Wilhem van Wijnbergen een gelijke oorvede gedaan als Johan Eertswall op 27 November 1561. Actum den XII en Marty Anno LXII. [OAH_102_f 6_Reg 1229]. 4 mei 1562

Burgemeesters, Schepenen en Raad van Njjmegen en de aldaar bjjeengekomen afgevaardigden van Ruremund, Zutphen en Arnhem, schrijven aan Lubeck, dat zij de vergaderingen van de Hanzesteden en dus ook de tegen Zondag Trinitatis (24 Mei) eeerst komende uitgeschreven bijeenkomst, niet zullen bijwonen om de reeds vroeger medegedeelde bezwaren en zo lang hun handel in wijn en ossen te Keulen wordt belemmerd. Datum onder secreetsegell der stat Nijmegen, des wij anderen deser tjjt hierinne mede gebruycken, des vierden Mey anno Domini etc. LXII. [OAH_1128_Reg 1233]. 8 mei 1562 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, verzoeken aan die van Harderwijck, aan de brenger van dit schrijven mede te delen of zjj bereid zjjn de brief aan Lubeck (zie nr. 1233) mede te ondertekenen. Gegeven den VIllen Mey anno Domini etc. LXII. [OAH_1128_Reg 1234]. 24 aug. 1562 Geschenck. Geschenckt den Scholten van Campen und Swoll .vj. taecken den .xxiiijen. augusti anno .lxij vz. elcke taecke .viij. st. tot Hans per Oldebarnevelt. Geschenckt den burgermeyster van Remonde Galen .viij. taecken de pretio ut supra per Herman van Oldebarnevelt Burgemeyster tot Hans gehadt. Geschenckt den burgermeyster van Collen Aernt Scholler .iiij. taecken de pretio ut supra per Marissen vermoege sijn handt hijer achter int boeck. Geschenckt als den fursten van Cleven Raedt hijer was mit vuele verscheyden schepenen dat sich in als belupt .xiij. quarten wijns van .iiij. st. de quaert per Brinck ende Cranenburch burgermeysteren dat op sijn hasen pachtinge vant tegenjaegen angeschreven [OAH_241] 12 juni 1563 Geschenckt den vrembden spuelluijden der steden van Munster und Deventer op Odulphi opt wijnhuijs gespuelt een philips daler van .xxxv. st. b. facuit tstuck [OAH_242] 1 dec. 1563 Schout, Burgemeesters, Schepenen en Raad van de stad en het eiland Texel, berichten aan Harderwijk de ontvangst van de publicatie van 14 November 1563 waarover zij spoedig hun gevoelen zullen mededeelen. Geschreven in den eylande van Texel up ten eersten Decembris Ao XVC LXIII. [OAH_672_Reg 1265] 1564 Reysen. Gerrit Mauritszoen ind Secretarien van Rensen nae Wesell op den Anze dach gereiset ind hen an teringe mit gedaen is .xxv. holl. g. ad .xx. st. b. [OAH_243_f 112] Noch op die Reyse so Mauritszoen ind Rensen nae Wesell gedaen bewile an gelde de hoere presentie ind des dieners niedt ingegereeckent beloept an gelde .xxij. holl. g. .xiiij. st. b. Noch der karre in dan haveren betaelt .v½. st. b. [OAH_243_f 112] 1564 Vremde Boden. Den bode van Collen van seeckere verdrage tusschen de Hanse und de van Antwerpen alhijer gebracht und daer van betaelt .xxj. stuver brab. [OAH_243_f 115vso] 1564/65 Loeper desser Stadt. Gerrit den baden so nae Arnhem an Hoicklum geloepen omme to verhoeren off die publicatie des Conincks verbots mit den Engelschen to handelen ind off sie den Anze dach beschicken willen betaelt .xij. st. b. [OAH_243_f 116] Johan Herbertszoen noch der Anze halven tot Arnhem gewest ind ½ dach stille gelegen betailt 14 st. b. [OAH_243_f 116] 1564/65 Van Schriven. Voir die affschrifft eens brieves dair inne die Hanse tot Lubeck der Geldersche excusatie annehu.. betailt 8 st. b.

[OAH_243_f 125] Vuer .ij. copien van .ij. verdragen tusschen de Hanse und de stadt van Antwerpen geholden teene in dat anno 45 und und tander anno 63 und daer vuer nae slot der schepenen betaelt .ij. daelers van .xxx. st. br. [OAH_243_f 125] 29 feb. 1564 Origineele missive der Stad Enkhuijsen aan deese stad, d.d. ultimo februarii 1564; Dat uijt deeser stadt schrijven vernoomen hebben, hoe dat Gerrit Rijck, een burger van Harderwijk, gearresteerd geweest was, uijt oorsaak, dat hij met meer andere deser stad burgeren eenigen haering aldaar gekogt en in een schip afgescheept zoude hebben, sonder de keuren der stad Enkhuijsen te hebben te hebben gecontramineert etc. Dat sulks geschied was door onverstand van den schout, die niet lang hetselfde ampt bedient heeft, dewelke voortaan sal desisteeren om diergelijken meer te doen etc. [OAH_1589_f 231] 13 aug. 1564 Schepenen en Raad van Nijmegen delen in antwoord op een schrijven van 10 Augustus de raden mede waarom hunne burgemeesters weigeren naar Lubeck te gaan, doch dat zij bereid zijn de te NederWesel genomen besluiten na te komen en hun quota te betalen en dat zij Harderwijk adviseren zich in dezen te gedragen naar hetgeen Arnhem doet. XIII Augusti anno etc. LXIlIl. [OAH_1128_Reg 1293]. 16 aug. 1564 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Nijmegen, verzoeken aan Constantinus van Lieskirchen, oudburgemeester van Keulen en aan dr. Henricus Suderman, Syndicus van de Hanzesteden, hun belangen op de a.s. vergadering te Lubeck te behartigen, aangezien zij zelf daar niet kunnen komen wegens de in Nijmegen heersende pest en eenige van hun raadsvrienden in september als gezanten naar Brussel moeten reizen. Zij willen echter, indien het schot gelijk wordt betaald, de besluiten welke te Wezel genomen zijn en te Lubeck genomen worden, nakomen. Datum den XVI Augusti anno etc.LXIlIl. [OAH_1129_Reg 1294] NB. Met dorsale aanteekeningen: "Vor die stat Harderwick" en: "lectae in senatu op Wonsdach 8 Novembris anno etc. 64". 2 sep. 1564 Constantin van Lysskercken en Henrick Suderman antwoorden op het schrijven van Nijmegen, dat zij aan het verzoek zullen voldoen en bericht zullen zenden van hetgeen te Lubeck wordt besloten. Datum Lubeck den 2ten Septembris anno etc. 64. [OAH_1129_Reg 1296]. 1565/66 Geschenck. Ernst Witte loco Cranenburchs geschencket des conincks van Denemarcken commissaris .iiij. stadt kannen wijns van .viij. st. b. de quaert de op Henrick Hasen sijse angescreven sijn [OAH_244_f 105] 26 jan. 1565 Verslag van het overleg tussen de stadhouder en enige afgevaardigden van Nijmegen, Arnhem en het kwartier Arnhem met: - lijst van vijf punten die gezanten van de landschap aan de stadhouder zullen voorleggen met name over de delegatie en zijn deelname en over de ordonnantie van de kanselarij, gedateerd 26 januari 1565 met melding van degenen die de lijst aan de stadhouder overhandigden. - bespreking kwestie rond Herman van den Pol, ambtman tussen Maas en Waal, en Jacob Pieck en het hoofdoordeel van Nijmegen. - Arnhem zal nader contact opnemen met Zutphen en Nijmegen met Roermond en de heer van Afferden voor deelname aan de missie naar Leuven en vervolgens Brussel. - bezegeling van een akte van 10.000 Karolusgulden voor de stad Keulen ten bate van een koopmanshuis van de Hanze in Antwerpen. [SSAZutphen_OAZutphen_2237] [GARoermond_OSA_826_1-5vso]

4 mei 1566 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, verzoeken aan Elborch niet toe te laten, dat kooplieden aldaar wol wegen en uit het land voeren aangezien dit schade berokkent aan de arme bewoners van de Veluwe, die meerendeels van de bereiding van en de handel in dit artikel moeten leven. Gegeven Arnhem op ten lIllen May anno etc. LXVI. [OAH_672_Reg 1333] 6 aug. 1566 De te Lubeck vergaderde afgevaardigden van Hanzesteden delen hun bedenkingen mee tegen de door de Keizer, de Keurvorsten en de Standen van het Rijk, op Trinitatis (9 Juni) j.l. verlangde hulp tegen de Turken en nodigen de hoofdsteden van elk kwartier (Danzig), Brunswijk, Lubeck en Keulen uit hierover met de kleine steden overleg te plegen en het resultaat ervan v66r 1 December a.s. te zenden aan de Raad van Lubeck, die daarna een algemene bijeenkomst zal uitschrijven tegen 1 Mei 1567, ten einde dienaangaande tot een beslissing te komen. Datum 6 Augusti anno etc. 66. [OAH_1132_Reg 1346]. NB. Dit stuk is een bijlage van nr. 1352 23 sep. 1566 Burgemeesters en Raden van Keulen noodigen ( ?) uit tegen zondag 3 november a.s. afgevaardigden te zenden om over de te Lubeck gemaakte bedenkingen aangaande hulp in de strijd tegen de Turken, te beraadslagen. Geben uff denn 23 Septembris anno etc. 66. [OAH_1132_Reg 1352]. 7 dec. 1566 Burgemeesters en Raden van Lubeck verzoeken die van Cölln, naar aanleiding van hun schrijven van 13 November, de Hanzesteden in hun kwartier nogmaals te convoceren en aan te dringen op de inwilliging van de "Turkensteuer". Datum under unserem signet den 7en Decembris Anno 66. [OAH_1132_Reg 1353]. 7 dec. 1566 Burgemeesters en Raden van Lubeck, onderrichten die van Cölln, dat het beroep op een reversbrief van keizer Karel V, door sommige steden van hun kwartier gedaan, ter verontschuldiging harer afwezigheid op de uitgeschreven Hanzedag, niet voldoende is; dat zij tot hulpverlening tegen de Turken niet verplicht zijn, doch dat deze op christelijk medelijden is gegrond. Datum ut in litteris. [OAH_1132_Reg 1354]. 5 jan. 1567 Burgemeesters en Raad van Keulen verzoeken op aandringen van den Raad van Lubeck, aan ? op Zondag Invicavit (Februari 16) afgevaardigden naar Emmerick te zenden om aldaar verder voor den "Turkensteuer" te beraadslagen. Geben uff den Vten Januarij anno etc. LXVII. [OAH_1132_Reg 1356] NB. Met een naschrift van 8 Januari 1567. 31 juli 1567 Maximiliaan II, Roomsch keizer, verzoekt aan de regering van Cöln de andere hanzesteden opnieuw te beschrijven, de inwilliging van de Turckensteuer te bevorderen en hem de uitslag van deze poging te berichten. Geben auff unserer Kon. schloss Pressburg den letsten Tag des Monatz Julii anno im sieben und sechtzigsten etc. [OAH_1133_Reg 1366] Hanze 28 apr. 1572 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem, geven, op verzoek van Nijmegen, aan Harderwijck kennis, dat den 3en mei a.s. te Nijmegen een particuliere bijeenkomst van de Hanzesteden in Gelre en Zutphen wordt gehouden om te besluiten over het al of niet zenden van vertegenwoordigers naar de bijeenkomst te Lubeck op Zondag Trinitatis (1 Juni) a.s. Gegeven den 28 en Aprilis anno Domini XVc LXXII. [OAH_1135_Reg 1473]. 29 apr. 1572

Burgemeesters, Schepenen en Raad van Zutphen berichten aan Doesborch, dat zij de 2 en mei afgevaardigden zullen zenden naar Nijmegen, waar zal worden besloten de "Lubische reise" aan te nemen of af te schrijven. Zij hopen dat daar dan ook afgevaardigden van Doesburg zullen zijn. Geschreven den XXIX Aprilis anno XVc LXXII. [OAH_1314_Reg 1474]. 1 mei 1572 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Harderwijk berichten (aan Arnhem) dat zij op de particuliere bijeenkomst te Nijmegen niet kunnen verschijnen, doch dat zij gaarne afschrift willen ontvangen van de aldaar genomen besluiten. Datum in Harderwick den 1 May anno XVC LXXII. [OAH_1135_Reg 1475]. 9 dec. 1574 Het stadsbestuur verklaart dat Peter Strijp met 4 andere burgers voor het gerecht hebben getuigd dat zij in 1573, door de onveiligheid op de Zuiderzee, hun wol via Arnhem naar Antwerpen moesten transporteren en dat toen te Arnhem tolgeld werd afgedwongen waarvoor zij borg moesten stellen aangezien de wol spoedig op de markt in Antwerpen gebracht moest worden [OAH_83_f 94_R 1256] 9 dec. 1574 Burgermeesters, Schepenen en Raad oorkonden dat Gerrit Rijckszoen voor het gerecht heeft getuigd dat hem van vis en andere waren die hij van jongs af aan tussen Arnhem en Nijmegen heeft vervoerd slechts eenmaal tolgeld is afgevorderd. Dat heeft hij toen onder druk van de tollenaal bij derden gedeponeerd en heeft het later terug gekregen [OAH_107_R 1257] 3 jan. 1576 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem berichten aan Harderwijk, dat op Zondag 17 Juni a.s. binnen Lubeck een hanzedag wordt gehouden ter bespreking van maatregelen tegen de daden van de Muscowieten in Lijfland; dat hierover en over de betaling van de quota in de ingewilligde contributie de steden binnenkort in Nijmegen zullen vergaderen. Zij verzoeken bericht of Harderwijk dan aldaar vertegenwoordigers zal zenden of dat de stad Arnhem wil machtigen het antwoord aan Keulen ook namens haar te ondertekenen. Gegheven den IIIen Januarij Anno LXXVI. [OAH_1135_Reg 1586]. 9 mrt. 1576 Burgemeesters, Schepenen en Raad van Arnhem berichten, in vervolg op hun brief van januari jongs leden aan Hattem, dat de bijeenkomst van de Gelderse Hanzesteden, gehouden zal worden te Nijmegen op Reminiscere (18 Maart) a.s. Datum den IX Martij etc. 16. [OAH_1136_Reg 1595]. c. 1 juni 1576 Het stadsbestuur verzoekt de stadhouder om vergunning om met de neutrale eilandbewoners handel in vis te mogen drijven. Tevens verzoekt zij hem de drost te bevelen de inwoners van Hierden te beschermen tegen wangedrag van zijn soldaten en voorts verzoekt zij de stadhouder opdracht te geven dat de soldatenvrouwen en -kinderen de stad verlaten [OAH_126_R 1293] 22 aug. 1576 Burgemeesters en Raad van Lubeck en de aldaar vergaderde gezanten van Hanzesteden verzoeken aan Cöln te bevorderen, dat de steden in zijn kwartier den in 1554 ingewilligde contributie betalen en ook op andere wijze hulp verlenen aan de stad ReveIl die door de Muscowieten wordt belegerd. Datum under der stadt Lubeck signett dessen wir andern vorsz. hiertzu vor dissmal mit gebrauchen den 22ten Augusti anno 76. [OAH_1145_Reg 1625] 15 sep. 1576 Burgemeesters en Raad van Cöln verzoeken bericht of Harderwijk bereid is bij te dragen in de hulp aan de stad Revel tegen de haar belegerende Muscowiten, waarvoor op den Hanzedag te Lubeck

besloten werd een vijfvoudige contributie te betalen. Datum Collenn denn 15 September anno 1576. [OAH_1145_Reg 1631] 16 okt. 1576 Ridderschap en Steden van Veluwe, vergaderd te Arnhem, zullen voorzien in de klacht, dat de drost van Harderwijk aldaar van vis, zout en andere per schip aan komende en afvarende goederen rechten heft, als zijnde dit in strijd met de stadsprivileges. Op ten XVlen Octobris (1576). [OAH_1173_f 118 vso_Reg 1649] 2 nov. 1576 Burgemeesters en Raad van Cölln verzoeken antwoord op hun brief van 15 september j.I. en berichten, dat het quotum van het kwartier Keulen in de hulp aan Reval 500 daalders bedraagt. Geben am 2 November anno etc. 76. [OAH_1145_Reg 1653] 28 okt. 1579 Johann, graaf van Nassau, stadhouder etc. van Gelre en Zutphen, antwoordt op een betrekkelijk schrijven van Harderwijck, dat hij Burgemeesters, Schepenen en Raad van Deutecom bevolen heeft voortaan alle koop- en voerlieden, die aantonen dat zij van hun goederen reeds licenten te hebben betaald, vrij te laten passeren. Datum Aernem den 28en Octobnis 1579. [OAH_106_Reg 1853] 30 nov. 1581 Eberhardus Gerhardi Herdervicensis, verzoekt aan Gerhard Cranenburg, (gildemeester van het O.L. Vrouwe- of armenpotsgilde in 1580), te bevorderen, dat HilIeken die Oude te Harderwijck. het geld, dat zij van hem en andere personen te Keulen geleend heeft, terugbetaalt. Raptim Coloniae Anno 81 den 30 Novembris. [OAH_1793_Reg 1983] 4 aug. 1596 Alsoo bij de Heeren Staten op handen is besendinge op de Croninge van den Coning van Denemarken, sal men schrijven aan de Raetsheer Brienen, dat de gene, Soo aldaer gesonden Sal worden, mede moge belast worden te bevorderen dat die privilegia deser stad gerenoviert worden [OAH_1996] 27 aug. 1596 Missive van C. van Raidt uit ’s-Gravenhage, verzoekende toezending van twee getuigenissen om die mede te geven aan den gezant naar Denemarken, die de bevestiging der privilegie moet bewerken, benevens getuigenissen, dat de Harderwijker schepen steeds ongemoeidt den Sondt gepasseert hebben [OAH_1594_f 13_Loquet 16_53-1o] 11 mei 1597 Ordonnantie opgesocht nae die elcke sich die ontfangers des Wechgelts ende Tolls te reguleeren Een peerdt osse ende koije die doer die vrijheijt gaen elckx te wechgelt eenen halven stuijver Van een Arnhemsche karre een Deijt, van een karre van Doesborch ende Doetichem komende telkens .j. stuyver van Hattum ½ stuijver Van elck peerdt Inde wagen comende van Utrecht Amersfoert ende Wagenen ½ stuijver Hier van sinnen vrij die Steden Campen Deventer Zwoll Amsterdam Alckmaer ende Staverden Des verclaert Jan Groll Dat allet gheene ter Schuijr vertollet hadde hijer vrij is, ende tgeene.hijer vertollet hadde daer vrij is. Unde dat een peerdt dat over die Brugge tscheme gaet als oick een osse ende koeij te tolle geeft elcx eenen stuijver van een Varcken ende schaep van ijder stuck Jonck oder alt een oert stuijvers Welverstaende dat die goedren die vertollet hebben Int Wechgelt niet schuldich en sijn, Ende wat te water gaet betaelt Toll ende wat door die vrijheijt drijft betaelt wechgelt [OAH_001_f 159vso-160] 25 mei 1599 Volmacht van de magistraat van Harderwijk aan Gerardt Voet, om bij koning Christiaan van Denemarken op bevestiging van de vroegere privilegien aan te dringen [OAH_1594_f. 14_Loquet 16_54-1o]

16 sep. 1603 Nijmegen bericht, dat zij binnenkort haar opinie zal mededelen over de toegezonden stukken betreffende de Hanze [OAH_1594_f 14_Loquet 16_62a] 6 feb. 1608 J. Brienen verzoekt toezending van de kopien van de privilegien om daarover met de Deense gezant te confereren [OAH_1594_f. 14_Loquet 16_66-1o] 3 mrt. 1608 J. Brienen dringt aan op toezending van kopien van de privilegien om daarover met de Deense gezant te confereren [OAH_1594_f. 14_Loquet 16_66-2o] 29 mrt. 1608 Die Schepenen gehoort idt rapport vanden Burgermeyster Vanevelt nopende die Conferentie die die Raetsheer Brienen met die gesanten van Denemarcken gehadt over die privilegien vijnden goet datmen den heeren Brienen voor zijnen dienst bedancke ende datmen sie die saecken te vervolgen Ende tegens die aenstaende Croninge vanden Jongen Coninck ten effecte tbrengen Te mehr men sulcx met schrijven sal connen te wege brengen sonder andere costen [OAH_002_f 121]. 5 juli 1645 Den 5e Julij gesestitueert aen de B[urgemeeste]r Schrassert twintich g[ulde]n die sijn Ed[ele] voor de Stadt v[er]schoten hadde Griffier Musch voor de Stadt Privilegien in de Sont te registreren en[de] in de instructie van d’Ambassadeurs te stellen 20:0:0 [OAH_322_f 108vso] 15 aug. 1645 Alliantie tussen de Staten Generaal en Zweden en Denemarken met vooraf gaande stukken betreffende de bevestiging van vroegere privilegiën [OAH_1594_p. 13_Loquet 16_84]. 1645 Aen de secretaris voor copie va[n] t’tracraet tusschen Sweden en[de] Denemarck[en], item tusschen Denemarcken en[de] de Staeten, voorts de ligue guara[n]tie, de tolrolle[n] en[de] v[er]scheijde[n] andere petitie[n] va[n] Consenten en[de] voorslaege[n] daer aen v[er]dient 27:0:0 [OAH_322_f 110vso] 1645 Copia van de Stadts privilegie[n] in Denemarcken 3 mael en[de] d’selve in Duitsch getra[n]slateert noch copie van v[er]scheiden brieven daer ov[er] geschreve[n] ad 10:0:0 [OAH_322_f 110vso] 1664 “Remonstreren Borgermeesteren Schepenen ende Raadt der Stadt Harderwijck, hoe dat haers Borgeren ende Ingesetenen all over honderden jaeren meestendeel zeevaerende luijden sijnde geweest, te gelijck met die van Stavoren in Vrieslandt inde Hanze getreden, grooten handel inde Oostersche Landen gedreven ende daerdoor sonderlinge voorrechten ende privilegiën hebben becomen niet alleen in Dennemercken, Noorwegen ende Oosterse Quartieren, dan oock boven vrije merckten ende particuliere Stadts sijsen, tollen ende oock tolvrijheden tho water ende tho lande in Gelderlandt, Hollandt, Zeelandt tot Lobede, Cothen etc. ende het stapelrecht ofte affslach van alle Zee-visch tusschen Naerden ende Campen uijtgesondert tot Elburch, landende. Dat dienvolgende oock de ingesetenen van Harderwijck bijde tijden vande heeren Graven ende fürsten vanden lande, ende met derselver toelaeten ende bewilligonge, tot beveilonge vande Zuijderzee ende voortsettinge vande trafijcq ende Coophandel in die eerste ende daer op gevolchde onveijlige tijden tot haers particuliere groote costen schepen ten Oorloch ende tot Convoij uijtgerust ende geholden hebben, oock speciale verbintenissen, accoorden ende vehren met de zeesteden van Hollandt, Vrieslandt ende Overijssel

ingegaen ende opgericht. Gelijck oock te lande met de steden Zutphen, Arnhem, Deventer etc. tot gerijff ende transport van persoonen ende goederen daer toe tot noch toe geholden hebbende omtrent de veertich Carveelschepen, met die daer toe nodige plat-bodem schepen, schuijten, wagenen, carren ende voorts alles naer vereijsch ………1664” [OAH_696]