KABINETSVISIE 18 APRIL

MEDIAWIJSHEID KABINETSVISIE 18 APRIL 2008

Media zijn alom tegenwoordig en spelen al vroeg in een mensenleven een grote rol. Sinds de komst van internet en mobiele telefonie is het medialandschap bovendien ingrijpend veranderd. Dat heeft ook gevolgen voor hoe de jeugd met media omgaat en de invloed van (nieuwe) media in het gezin.

Het doel van het kabinet met deze brief is tweeërlei. Veilig en verantwoord mediagebruik bevorderen door burgers - van jong tot oud, van ouder tot leraar - toe te rusten om de kansen van media volop te benutten en tevens goed te kunnen omgaan met de mogelijke gevaren daarvan. Daarom wordt een expertisecentrum opgericht. En, ten tweede, het bevorderen van een veilig media-aanbod door een beter functionerend zelfregulering- en klachtensysteem waarin ouders en opvoeders een stevige rol hebben.

De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

dr. Ronald H.A. Plasterk

De minister voor Jeugd en Gezin,

mr. A. Rouvoet

MEDIAWIJSHEID KABINETSVISIE 18 APRIL 2008

MEDIAWIJSHEID

5

DEEL 1 MEDIAGEBRUIK

9

1.

Media, jeugd en de rol van de overheid

10

2.

Mediawijsheid expertisecentrum

16

3.

Mediawijsheid in het onderwijs

22

4.

Jongeren, media en seksualiteit

26

DEEL 2 MEDIA-AANBOD 5.

29

Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media

30

6.

Vergelijking met klachtensystemen in het buitenland

36

7.

Gedragscodes media

40

BIJLAGEN 1.

Overige onderwerpen, moties en toezeggingen

2.

45 46

Mediawijsheid expertise centrum - netwerkpartners

50

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 5

MEDIAWIJSHEID

Media zijn alom tegenwoordig en spelen al

Afbakening

vroeg in een mensenleven een grote rol. Sinds de komst van internet en mobiele telefonie

kinderen tot en met 12 jaar en jongeren van 13 tot

1

is het medialandschap bovendien ingrijpend

19 jaar. Daarnaast is er aandacht voor hun sociale

wijsheid is in 2005

veranderd. Dat heeft ook gevolgen voor hoe

omgeving; ouders, grootouders, leerkrachten en

gelanceerd door de

de jeugd met media omgaat en de invloed

andere ‘opvoeders’.

raad voor cultuur. Het

van (nieuwe) media in het gezin. Kleuters

Met mediagebruik wordt bedoeld: het gebruik van

is het geheel van ken-

kunnen al overweg met muis, toetsenbord en

media voor informatie, cultuur, amusement en

nis, vaardigheden en

afstandsbediening voor zij kunnen lezen en

communicatie, als consument én als (amateur)

mentaliteit waarmee

schrijven. Schoolgaande kinderen leren niet

producent. In deze brief ligt het accent op

burgers zich bewust,

alleen in de klas, maar pikken minstens zoveel

mediagebruik via televisie en internet, vanwege

kritisch, veilig en

op van televisie en internet. Subculturen van

hun grote beslag op de vrije tijd en potentiële

actief kunnen bewe-

jongeren drijven zelfs op de media. En ouders

invloed, zowel positief als negatief. Voor internet

gen in een complexe,

en opvoeders kunnen dat niet altijd meer

voert het kabinet ook gezamenlijk beleid op het

veranderlijke en fun-

volgen. Vandaar de aandacht voor de invloed

terrein van ICT Veiligheid, waarover hieronder

damenteel gemedia-

van media op de jeugd - in de wetenschap en

meer. In beginsel strekt mediawijsheid 1 zich uit

liseerde samenleving.

in de politiek, in gezinnen en op scholen. Ook

over alle media, dus naast televisie en internet ook

het kabinet voelt zich zeer betrokken bij het

over radio, boeken, kranten, tijdschriften, films en

onderwerp. Het kabinet wil er aan bijdragen

computerspellen.

De term media-

dat kinderen en jongeren opgroeien tot mediawijze volwassenen, dat ouders daar een goede

Relatie mediawijsheid met nationale en in-

rol bij kunnen spelen en dat media rekening

ternationale programma’s

houden met hun belangen en behoeften.

Speciaal voor een betere en veilige benutting van

Media hebben immers positieve en negatieve

internet door mensen én door de overheid zelf

effecten op burgers. Het doel van het kabinet

heeft het kabinet naast mediawijsheid nog een

met deze brief is daarom tweeërlei. Veilig

aantal andere actielijnen lopen: eVaardigheden,

en verantwoord mediagebruik bevorderen

Digibewust, eParticipatie, alsook een integrale 2

2

Dit gebeurt in het

door burgers - van jong tot oud, van ouder tot

aanpak van ICT en Veiligheid en rechtshandhaving

kader van pijler 5 van

leraar - toe te rusten om de kansen van media

op internet.

het Regeerakkoord,

volop te benutten en tevens goed te kunnen

Voor de zomer wordt de ICT-Agenda 2008-2011 aan

zoals uiteengezet in de

omgaan met de mogelijke gevaren daarvan

de Kamer gestuurd. Het kabinet acht het vergroten

gezamenlijke agenda

(paragrafen 1 tot en met 4). En, ten tweede,

van het niveau en inzet van eVaardigheden van

voor ICT veiligheid

het bevorderen van een veilig media-aanbod

belang en om die reden neemt het thema een

van 17 december

door een beter functionerend zelfregulering- en

belangrijke positie in de nieuwe ICT-Agenda.

2007, Kamerstukken

klachtensysteem waarin ouders en opvoeders

Acties voor eVaardigheden zullen zich richten op

II, 2007-2008, 26 643

een stevige rol hebben (paragrafen 5, 6 en 7).

het aanleren van eVaardigheden om daarmee de

nr 103.

0 6 / M ED I AW I J SH EID KA BI N ET SVI S IE 18 APRIL 2008

positie van alle Nederlanders in de samenleving

ziet polarisatie en radicalisering als een breed

verbeteren. Digibewust is het programma waar

maatschappelijk probleem en wil dit voorkomen,

voorlichting op het gebied van elektronische

belemmeren en indammen. Het kabinet wil

communicatie (internet en mobiele telefoon)

daarom een pluriform aanbod stimuleren van (niet

wordt gecoördineerd en geïnitieerd, ook op het

extremistische) interpretaties van de islam (via

gebied van ICT en Veiligheid. Het programma

onderwijs, media en internet). 6

heeft als doelgroepen kinderen, MKB en senioren en functioneert als succesvolle pps-constructie,

Op 20 december heeft de Europese Commissie een

waaraan ook niet overheidspartijen (financieel)

mededeling uitgebracht over ‘media literacy’: een

Digibewust en

bijdragen.

Europese aanpak van mediageletterdheid in de

veilig internet in

Bij eParticipatie gaat het om het toepassen van

digitale omgeving. 7 De Commissie wil het niveau

de bijlagen onder

ICT-middelen om burgers actief te betrekken bij de

van mediageletterdheid in Europa verhogen. Zij

kopje “Internationaal

overheid, bijvoorbeeld bij het vinden van oplos-

concentreert zich daarbij op drie aandachtgebieden:

programma veilig

singen voor maatschappelijke vraagstukken. In

mediageletterdheid op het terrein van 1) commer-

internet.’

dit kader ondersteunt BZK enkele experimenten

ciële communicatie, 2) audiovisuele werken en 3)

waarbij nieuwe instrumenten (‘tools’) voor online

online mediaboodschappen. De mededeling past in

3

4

Zie meer over

burgerparticipatie worden ontwikkeld en toegepast

een breder initiatief van de Europese Commissie om

2007-2008, 26 643,

door gemeenten én burgers.

de informatiemaatschappij voor iedereen toeganke-

nr. 103

Aan het electronisch vaardiger worden zit ook

lijk te maken. De commissie wil criteria gaan

een keerzijde: cybercrime ofwel online crimi-

onderzoeken waarmee mediageletterdheid

neel gedrag. Burgers, bedrijven, organisaties en

gemeten kan worden. Nederland verwelkomt dit

samenleving. Brief

overheden moeten daarom bewust en kundig ICT

initiatief. In april 2008 brengt de Europese Commis-

van de minister

gebruiken en hun elektronische communicatie

sie nog een mededeling uit over gewelddadige

van Justitie over

goed beveiligen. Het kabinet wil via voorlichting

videogames.

rechtshandhaving op

aan burgers en bedrijven cybercrime bestrijden

internet. Kamerstuk-

én voorkomen, onder meer via het Digibewust

Leeswijzer

ken II, 2007-2008,

programma van ECP.nl. 3 Op 17 december 2007 is

Hoofdstuk 1 schetst het mediagebruik van de

28684 nr 133.

de Tweede Kamer per brief geïnformeerd over de

jeugd, mogelijke effecten daarvan en de rol van de

gezamenlijke aanpak van het kabinet ten behoeve

overheid op dit terrein. In het coalitieakkoord is

5

6

Kamerstukken II,

Naar een veiliger

Actieplan Polarisa-

van een veilig en ongestoord gebruik van ICT.

4

afgesproken dat er een media-educatie en

tie en Radicalisering,

Onlangs is de Tweede Kamer ook geïnformeerd over

expertisecentrum komt. Dit gaat in het bijzonder

Ministerie van BZK,

het kabinetsbeleid omtrent de rechtshandhaving op

kinderen, ouders, leerlingen en leerkrachten

27 augustus 2007

internet. 5

ondersteunen en diverse initiatieven met elkaar

Tenslotte kunnen polarisatie en radicalisering

verbinden. Hoofdstuk 2 beschrijft uitgebreid hoe

de sociale samenhang en de onderlinge solida-

dat centrum er uit zal zien. In kaders worden

riteit in de samenleving bedreigen. Het kabinet

voorbeelden van mediawijsheid initiatieven

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 7

mediawijsheid in het onderwijs. In hoofstuk 4 reageert het kabinet op de uitkomsten van het NJI-onderzoek ‘Jongeren, media en seksualiteit’. Het kabinet benut hoofdstuk 5 om de Tweede Kamer te informeren over ontwikkelingen rondom de Kijkwijzer. Ook is in hoofdstuk 6 beschreven wat we kunnen leren van vergelijkbare systemen in het buitenland. Aan het slot van de brief, in hoofdstuk 7, gaat het kabinet in op gedragscodes van media. In de bijlage bij de brief reageert het

7

kabinet op enkele specifieke voorstellen van de

Commissie verstaat

Tweede Kamer die verband houden met deze

onder mediagelet-

thematiek. Ook is het verslag van de conferentie

terdheid het vermo-

Mediawijsheid van 12 oktober 2006 bijgevoegd

gen van burgers om

alsmede een lijst met namen van organisaties die

toegang te heb-

De Europese

direct of indirect betrokken zijn bij de voorberei-

ben tot de media,

ding van het Mediawijsheid expertisecentrum.

om de verschil-

Tenslotte bevat de bijlage de namen van organi-

lende aspecten van

saties die nog niet deelnemen aan het NICAM.

media(-inhoud) met een kritisch oog te kunnen evalueren en om in uiteenlopende contexten communicatie tot stand te kunnen brengen.

0 8 / M ED I AW I J SH EID KA BI N ET SVI S IE 18 APRIL 2008

Willem Jan Ritman Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 9

Deel 1. Mediagebruik

0 1 0 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

1. MEDIA, JEUGD EN DE ROL VAN DE OVERHEID

8

Mediagebruik

eindapparaten. 11 Vooral onder jongeren neemt het

bare cijfers hierover

Media hebben een groot aandeel in de vrije tijd van

radio luisteren en televisie kijken via internet toe. 12

komen van de Stich-

kinderen en jongeren. Televisie is nog steeds het

Wel heeft het gedrukte woord het afgelegd tegen de

ting Kijk Onderzoek

belangrijkste medium. Volgens gegevens van de

elektronische media. In 2005 lazen jongeren van 12

die gebruik maakt

Stichting Kijk Onderzoek voor 2007 kijken zowel

tot 19 jaar nog maar 1,4 uur per week een boek,

van een elektroni-

kinderen van 6 tot en met 12 jaar als jongeren van

krant of tijdschrift; in 1975 was dit nog 4,6 uur.

sche meter in een

13 tot 19 jaar rond de 2 uur per dag televisie. 8 Dat

representatief aantal

is overigens minder dan het gemiddelde van 3 uur

Invloed van media

huishoudens. Zie de

voor de hele Nederlandse bevolking (vanaf 6 jaar).

Wanneer het gaat over het mediagebruik van de

De meest betrouw-

jeugd ligt de nadruk snel op negatieve effecten.

jaarrapporten op www.kijkonderzoek.

Het gebruik van internet wint aan belang. Volgens

Dat is begrijpelijk en terecht; vooral kinderen tot en

nl.

onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau

met 12 jaar zijn gevoeliger voor (voor)beelden in de

was de jeugd van 12 tot 19 jaar in 2005 gemiddeld

media dan volwassenen. Zo kan geweld in de media

8,6 uur per week online. In 2000 was dit nog

kinderen angstig maken of mede aanzetten tot

Digitale economie

maar 3,4 uur. Jongeren communiceren anders op

agressief gedrag. Reclame voor alcohol en tabak

2007. Voorburg.

internet dan ouderen. Ruim zeven van de tien

beïnvloedt het gebruik daarvan onder de jeugd.

www.cbs.nl

internetgebruikers in de leeftijdsgroep 12 tot en

Ruwe seksuele omgangsvormen in de media

met 24 jaar ‘chatte’ in 2007 tegenover een op de

kunnen jongeren onzeker maken of hen het idee

9

CBS (2008). De

10

9

drie 25-44 jarigen. ‘De huidige generatie jongeren

geven dat dergelijk gedrag geaccepteerd of zelfs

(2007) Van oude

van na 1980 wordt wel aangeduid als de ‘digitale

stoer is. Verder zijn er aanwijzingen dat

en nieuwe iconen.

generatie’ omdat ze zijn opgegroeid met computers

confrontatie met seksueel getinte beelden in de

Erasmus universiteit.

en inmiddels een bijna jaloersmakende handigheid

media van invloed zijn op seksueel gedrag en het

21 september 2007.

en vertrouwdheid in het gebruik hebben opgbouwd.

zelfbeeld van jongeren. De impact van internet

Leerstoel ICT, cultuur

Vrijwel alle jongeren beschikken over e-mail,

verschilt nog weer van traditionele media omdat

en samenleving.

internet en een mobiele telefoon. Ze gebruiken

daar naast informatie ook communicatie plaats

vooral communicatietoepassingen zoals MSN, sms,

vindt. Bovendien is - vooral voor kinderen - niet

mobiel bellen intensief.’ 10 Daarbij is natuurlijk de

altijd duidelijk in de virtuele wereld welke informa-

Onderzoek meet met

vraag of ze de media ook bewust, kritisch, veilig en

tie waar is en welke niet. Allemaal reden voor zorg,

een elektronische

actief gebruiken en mediawijs zijn. Daarover later

ook van de overheid, waarover later meer.

meter al jarenlang

meer.

11

Oratie Jos de Haan

De Stichting Kijk

Gelukkig spelen media vaker een positieve rol. Die

een stabiele kijktijd voor televisie. Het

Of internet de traditionele media verdringt, is

lijkt zo vanzelfsprekend dat we het er weinig over

SCP telt voor zijn

onduidelijk. Het lijkt er meer op dat de digitale

hebben. Juist daarom zijn vier belangrijke positieve

tijdsbestedingson-

generatie verschillende media tegelijk gebruikt.

effecten hieronder benoemd.

derzoek of mensen

Ze kijken, luisteren, lezen en communiceren

televisie in een

tegelijkertijd en via alle denkbare middelen en

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 1 1

•

•

•

•

Media geven informatie en zijn een podium

scholen en organisaties met een religieuze over-

dagboekje noteren

voor debat. Dieren en natuur zijn bijvoorbeeld

tuiging - die sociale participatie van alle

als hoofdactiviteit.

onderwerpen waar kinderen zich soms al jong

leeftijdsgroepen stimuleren. Door ICT en nieuwe

Zo gemeten, daalt

bij betrokken voelen, op oudere leeftijd waaiert

media wordt het voor een steeds grotere groep

het televisiegebruik

de belangstelling uit naar onderwerpen

burgers makkelijker te participeren in de samen-

wel: onder jongeren

13

variërend van vriendschap en seksualiteit tot

leving.

politiek en techniek. Radio en televisie spelen

invloed op de sociale positie en de manier waarop

Voor jongeren is het virtuele leven van

ging het van 13,1 uur

in op dergelijke interesses. Op internet zijn

ze hun identiteit vorm geven, onder andere op de

in 1995 naar 8,4 uur

bovendien vele websites en discussiegroepen

vele profielsites. Ook voor de latere kansen op de

in 2005.

waar de jeugd ideeën kan uiten, toetsen en

arbeidsmarkt is een goede omgang met nieuwe

informatie kan vinden.

media voor de jeugd van groot belang.

Media dragen bij aan culturele vorming.

van 12 tot 19 jaar

12

CBS (2008). De

Digitale Economie

Niet alleen consumeren kinderen en jongeren

De rol van ouders

2007. Voorburg.

cultureel aanbod - van televisiedrama tot

Bovenstaande paragraaf wekt wellicht de indruk

www.cbs.nl

popmuziek op de radio tot museumcollecties op

dat de invloed van media eenduidig is. Zo is het

internet. Zij maken ook zelf verhalen, foto’s,

niet. Media zijn altijd een factor temidden van vele

13

muziek, virtuele personages en zelfs hele games.

andere factoren. En geweld in de media vormt

inzet van burgers via

Media geven (mede) vorm aan sociale cohesie

slechts één risicofactor. Een overzicht van onder-

internet aan maat-

Zie bijvoorbeeld de

en culturele identiteit binnen groepen. Juist

zoek van de laatste tien jaar naar de invloed van

schappelijke organi-

onder jongeren zijn codes en modes sterk

geweld in de media levert een genuanceerd beeld

saties of kennisbron-

geïnspireerd door radio, televisie, tijdschriften,

op. Alle onderzoeken wijzen er op dat regelmatige

nen als wikipedia.

websites en muziek. Onderling contact is

confrontatie met mediageweld gepaard gaat met

Kennis wordt actief

overal en altijd mogelijk dankzij internet en

meer kans op agressief gedrag. Vooral lichtere

en vaak belangeloos gedeeld.

het mobieltje.

vormen van agressie kunnen door mediageweld

Media bieden ontspanning. Televisie kijken,

gestimuleerd worden (schoppen, slaan, pesten).

radio luisteren, spelen en surfen op internet is

Wat minder eenduidig is, is de verklaring van de

14

plezierig en verzet de zinnen. Voor de jeugd is

relatie tussen het zien van mediageweld en het

(2007). Mediageweld

dat net zo belangrijk als voor volwassenen.

gebruik van geweld. 14 Zo hebben niet alle beelden

en kinderen. Amster-

van mediageweld een even sterk effect en worden

dam, SWP.

Er zijn ook diverse indirecte bijdragen van media op

niet alle kinderen even sterk beïnvloed. De mate

andere terreinen. Dit geldt vooral voor nieuwe

waarin mediageweld kinderen kan beïnvloeden is

media. Denk aan internetaanbod speciaal voor

sterk afhankelijk van of en hoe ouders hun kinderen

leerlingen, bijvoorbeeld voor onderwijs over de

begeleiden bij de opvoeding. Opvoeders hebben een

canon. Of aan websites van maatschappelijke

belangrijke taak om een inschatting te maken van

organisaties - zoals sportclubs, natuur en milieu-

de mogelijke werking van de media en die verschilt

organisaties, patiëntenverenigingen, muziek-

per kind. Zij kunnen bovendien een belangrijke

Peter Nikken

0 1 2 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

bijdrage leveren aan de opvoeding van hun

Naast de rol van ouders in de opvoeding, willen

kinderen tot kritische kijkers en gebruikers van

ouders ook in gesprek met media-aanbieders over

media-uitingen. Dat varieert van het weren van

het aanbod. Dat kan op verschillende manieren;

mogelijk schadelijke producten tot het overdragen

vanuit maatschappelijke initiatieven, als indivi-

van normen en waarden.

dueel lid van een omroepvereniging, via de vertegenwoordiging van ouders en ouderorgani-

Veel hangt dus af van wat kinderen van huis uit

saties in de adviescommissie van het NICAM, als

meekrijgen. Kinderen die het thuis minder goed

kritische consument, via klachtenprocedures van

hebben lopen extra risico. Problemen kunnen in

media en als onderdeel van het mediawijsheid

dergelijke gezinnen bij elkaar komen als ouders

expertisecentrum. Meer hierover staat verderop in

geen zicht hebben op de mediaconsumptie van hun

deze brief, in het bijzonder in hoofdstuk 6.

kinderen en geen tegenwicht kunnen of willen

15

Hoog opgeleide

ouders willen vaker

bieden aan het vertekend beeld van de media. Die

De rol van media

ouders zijn bovendien moeilijker te bereiken met

De invloed van media op de jeugd hangt verder

informatie waarmee ze hun kinderen kunnen

natuurlijk af van hetgeen die media aanbieden.

begeleiden. Ouders die juist zelf op zoek gaan naar

In de laatste twintig jaar is het aanbod verveel-

informatie, zijn vaak de ouders die al een besef

voudigd. Veel aanbod komt inmiddels van buiten

hebben over schadelijkheid en geschiktheid van

Nederland. Er valt veel te kiezen, niet alleen in

media voor hun kinderen.

15

Zij kunnen wel

profiteren van hulp bij de mediaopvoeding.

termen van kwantiteit, maar ook van kwaliteit. Dat is belangrijk, want hoe gevarieerder het aanbod, hoe groter de kans dat positieve effecten

zelf bepalen wat hun kind wel of niet mag

In alle gezinnen zorgen nieuwe media voor een

van media tot hun recht komen. Bovendien geeft

zien. Lager opgeleide

extra dimensie in de opvoeding. Voor jongeren zijn

het ouders de gelegenheid het mediagebruik van

ouders laten zich

internet en mobiele diensten een vanzelfsprekend

kinderen in door hen gewenste banen te leiden.

meer leiden.

deel van het dagelijks leven, hoewel dat niet

De toename van media heeft ook een keerzijde,

betekent dat die media geen risico’s voor jeugdigen

omdat de jeugd daardoor toegang krijgt tot meer

met zich meebrengen of dat zij alle mogelijkheden

dingen die voor hen misschien minder geschikt zijn.

van moderne media ten volle benutten. Veel ouders

Door het multimediale en internationale karakter

hebben vaak minder praktische ervaring en dat

van media-aanbod, zijn de mogelijkheden voor

maakt het voor hen lastiger hun kinderen hierbij te

regulering door de overheid bij voorbaat beperkt.

16

SCP (2007).

begeleiden en grenzen te stellen. 16 Voor leerkrach-

Nieuwe links in het

ten in het onderwijs geldt hetzelfde, hoewel de

Belangrijk is daarom ook welke verantwoordelijk-

gezin. Den Haag.

lichting die nu van de opleidingen komt al wel zelf

heid media zelf nemen. Zij bepalen immers zelf wat

tot de digitale generatie behoort.

zij bieden en zijn daarom aanspreekbaar op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid voor de effecten ervan. Bedenken zij wat hun verhaal,

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 1 3

programma of computerspel teweeg kan brengen

Naast deze rechtshandhavende rol, heeft de

bij de jeugd en hoe houden zij daar vervolgens

overheid eerst en vooral een voorwaardenschep-

rekening mee? Voor gespecialiseerde media is dit

pende rol in het medialandschap. Met geld en

een vanzelfsprekende zaak. Voor algemene media

regels realiseert de overheid gunstige omstandig-

minder, maar onder hun publiek zijn vaak ook

heden voor een goed en gevarieerd media-aanbod

minderjarigen. In Nederland bestaan diverse

én -gebruik. Toegespitst op mediawijsheid onder-

voorbeelden van zelfregulering door media.

scheidt het kabinet vijf taken.

Verderop in de brief meer hierover. •

Ten eerste kan de overheid de gebruikers ondersteunen bij kritisch en bewust media-

De rol van de overheid Hierboven is betoogd dat effecten van media op de

gebruik. Dit wordt een taak van onder andere

jeugd mede afhankelijk zijn van twee dingen. Ten

het Mediawijsheid expertisecentrum, dat zich

eerste van de begeleiding van mediagebruik door

vooral zal richten op kinderen en jongeren, hun

ouders en andere opvoeders en ten tweede van het

ouders en andere opvoeders. Op het gebied van

media-aanbod en hoe de media hun maatschap-

elektronische communicatie zal er nauw

pelijke verantwoordelijkheid invullen. Een derde

samengewerkt worden met het programma

betrokken partij is de overheid. Hoe kan zij positieve

Digibewust. Ook het onderwijs is een belang-

effecten van media bevorderen en negatieve

rijke doelgroep van het nieuwe centrum.

tegengaan?

Belangrijk blijft verder natuurlijk de Kijkwijzer, die met leeftijdsaanduidingen en pictogram-

Voorop staat vanzelfsprekend de vrijheid van

men informatie geeft over mogelijke schade-

meningsuiting. Dit grondrecht houdt in dat burgers

lijkheid voor minderjarigen.

en media zonder voorafgaand toezicht van de overheid gedachten en gevoelens kunnen open-

•

Ten tweede zorgt de overheid dat een goed en

baren. Het verplicht bovendien de overheid om

gevarieerd media-aanbod onder ieders

gepaste afstand te bewaren tot de redactionele

handbereik is. Zo heeft de landelijke publieke

inhoud. Daarop is een uitzondering, namelijk

omroep de wettelijke opdracht om alle

wanneer media zich (mede)schuldig maken aan of

leeftijdsgroepen binnen de bevolking te

gelegenheid geven tot strafbare feiten. Tegen

bedienen via diverse media, ook internet. De

bijvoorbeeld haat zaaien, kinderporno en andere

publieke omroep biedt jaarlijks minimaal 3500

vormen van cybercrime in de media kan de

uur programmering voor kinderen tot 12 jaar

overheid strafrechtelijk optreden. Bij bijvoorbeeld

waarvan minimaal 200 uur nieuwe

discriminatie, smaad en laster, en aantasting van

Nederlandse programma’s.17 Het nieuwe

17

de privacy door media kunnen benadeelde burgers

Nederland 3, 3FM en FunX zijn mede bestemd

komst publieke

of organisaties een civielrechtelijke procedure

voor jongeren van 13 tot 19 jaar. Er is ook

omroep 2008-2010.

starten.

overheidssteun voor kinderfilms, kinderboeken

16 november 2007

Prestatieovereen-

0 1 4 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

en maatschappelijk en cultureel aanbod op

Europese lidstaten, alcoholreclame beperken

internet waarvan de jeugd profiteert. De

om drankmisbruik door de jeugd tegen te gaan.

openbare bibliotheken verzekeren laagdrempe-

Tabaksreclame is al verboden.

lige toegang tot boeken en andere media; juist 18

kinderen tot 12 jaar zijn veel (en gratis) lid van

Mede op grond van

de bibliotheek.

de VN-Conventie

•

Ten vijfde kan de overheid onderzoek over de rol van media laten doen of bevorderen. Zo bundelt het Nederlands Jeugdinstituut wetenschappe-

over de Rechten van

Ten derde moedigt de overheid zelfregulering

lijke inzichten over mediagebruik - en effecten

EU-richtlijn

door de media aan en ondersteunt dit waar

onder de jeugd. In de Emancipatienota heeft de

Audiovisuele

nodig financieel en wettelijk. De Kijkwijzer is

minister van OCW een verkenning aangekondigd

Mediadiensten en in

een goed voorbeeld. Bijna de hele branche is

naar ‘seksualisering’ van de maatschappij. Deze

aanbevelingen van de

aangesloten en de overheid betaalt mee. Ook

verkenning is naar verwachting eind 2008

Raad van de

gedragscodes kunnen een goede rol vervullen.

beschikbaar. Daarin wordt onder meer gekeken

Europese Unie. In

Een voorbeeld is de Reclamecode, die onder

naar de rol van media. 19 De resultaten worden

2008 onderzoekt de

meer speciale regels heeft met het oog op de

verwerkt in een plan van aanpak seksualisering.

minister van Justitie

goedgelovigheid van kleinere kinderen. In het

Ten slotte wordt met het SCP bezien op welke

de wenselijkheid,

regeerakkoord is afgesproken dat media-

wijze in het langlopend onderzoek van dat

mogelijkheid in

aanbieders en andere belangstellenden zullen

bureau het onderwerp mediawijsheid een plek

termen van

worden gestimuleerd een gedragscode voor

kan krijgen.

uitvoerbaarheid en

een veilig media-aanbod te hanteren. Hierover

handhaafbaarheid en

later in de brief meer.

het Kind, in de

•

Tot slot hecht het kabinet eraan zijn positie duidelijk te maken in de gevoelige discussie over

effectiviteit van een

Ten vierde legt de overheid aan media regels op

fatsoen en goede smaak in de media. Zeker

lijk verbod op de

om mediaconsumenten te beschermen. De

wanneer het gaat over de mogelijke schadelijke

verspreiding van

mogelijkheden daarvoor worden begrensd door

invloed van media op de jeugd, gaat het vaak ook

extreem geweldda-

de vrijheid van meningsuiting. Vanwege hun

over wat mensen maatschappelijk (on)aanvaard-

dige beeldmateriaal.

functie in de democratie genieten pers, radio

baar vinden. Maatschappelijke opinies over normen

Kamerstukekn II,

en televisie meer vrijheid dan handelsreclame.

en waarden in media staan niet vast, maar veran-

2007-2008, 28684,

Verder moeten maatregelen een zwaarwegend

deren in de loop der jaren. Soms lopen de media

algeheel strafrechte-

nr 131

19

Kamerstukken II,

2007-2008, 30420, nr. 50

•

belang dienen dat niet op andere wijze kan

voor, soms achter, maar altijd is er een wissel-

worden bereikt. In de (Europese) praktijk

werking met gevoelens in de samenleving: media

concentreert wetgeving zich daarom op de

weerspiegelen in zekere zin de tijdgeest. Vaak

bescherming van minderjarigen tegen voor hen

vertegenwoordigen zij meerderheidsopvattingen,

schadelijke audiovisuele producties

18

en op

maar het wezen van de democratie is dat ook

diverse beperkingen voor reclame. Dit kabinet

minderheidsopvattingen hun weerslag vinden in de

zal binnenkort, net als de meeste andere

media. In deze complexe wisselwerking tussen

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 1 5

media en maatschappij, kunnen politici en bestuurders zich wel uitspreken, maar het is op grond van artikel 7 van de Grondwet niet aan hen om inhoudelijke grenzen te bepalen, tenzij sprake is van strafrechtelijke overtredingen zoals kinderporno. Het kabinet voert wel graag een gesprek met de media over grenzen die zij zichzelf opleggen. En - het zij nog maar eens gezegd - zij ondersteunt ook graag jeugdige gebruikers en hun ouders bij een bewuste omgang met de media.

0 1 6 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

2. MEDIAWIJSHEID EXPERTISECENTRUM

In het coalitieakkoord heeft het kabinet afgespro-

voortgezet onderwijs en het MBO lesmateriaal

ken dat er een media-educatie en expertisecentrum

beschreven en tips en ideeën voor docenten op het

‘Er komt een

komt. 20 In 2008 gaat dit centrum van start. Dan

terrein van algemene media, gedrukte media,

media-educatie

wordt ook de definitieve naam bekend gemaakt.

beeld, geluid en internet. Ook is er een overzicht

en expertisecen-

Het kabinet hanteert mediawijsheid als de bredere

van diensten die Kennisnet docenten biedt om hen

trum om kinderen

term van media-educatie.

te ondersteunen bij het inzetten van ICT in de klas.

en jongeren, hun

De missie van het centrum is de versterking van

De site bevat verder relevante regels in de kern-

ouders en scholen te

mediawijsheid binnen de samenleving. Het

doelen voor het basisonderwijs en de onderbouw

ondersteunen in het

Mediawijsheid expertisecentrum richt zich in

van het voortgezet onderwijs. Tot slot geeft de

leren omgaan met de

eerste instantie op kinderen, (groot)ouders,

website een overzicht van organisaties die zich met

veelheid van media-

opvoeders en leerkrachten. Doel is hen te helpen

mediawijsheid in het onderwijs bezig houden.

uitingen.’ Coalitie-

om verstandig en actief gebruik te maken van

akkoord, 7 februari

media. Op middellange termijn zal het centrum zich

In 2007 heeft het ministerie van OCW twee

2007

daarnaast richten op een bredere doelgroep.

specifieke bijeenkomsten georganiseerd voor

20

organisaties die zich bezig houden met mediaVoorbereidingen voor het centrum

wijsheid. Partijen uit het onderwijs en de

In de aanloop naar de oprichting van het centrum is

cultuursector troffen elkaar daar. Doel was om

het nodige gebeurd. In oktober 2006 heeft het

ideeën uit te wisselen, samenwerking te

ministerie van OCW samen met de Raad voor

bevorderen en te spreken over de invulling van

Cultuur een conferentie georganiseerd. Zo’n 250

het thema mediawijsheid. Een onafhankelijk

deelnemers spraken met elkaar over de vele

adviseur heeft gesproken met diverse betrokken

aspecten van mediawijsheid, waaronder veilig

partijen over de opzet van een expertisecentrum.

internetgebruik. Het verslag van de conferentie is 21

bij deze brief gevoegd. 21 Dit is ook te vinden op de

Vervolgens is in augustus 2007 een groep

voldaan aan een

speciaal voor de conferentie ingerichte wiki

kwartiermakers gevraagd om de organisatie van het

toezegging van de

www.mediawijsheid.org.

centrum uit te werken. Kennisnet is penvoerder.

Hiermee wordt

Verder bestaat de groep uit de Nederlandse

minister van OCW uit oktober 2006

Diverse gesubsidieerde culturele instellingen zijn

Publieke Omroep (NPO), de Vereniging van

de afgelopen jaren meer gaan doen in de sfeer van

Openbare Bibliotheken (VOB), Nederlands Instituut

media-educatie, zoals het Nederlands Instituut

voor Beeld en Geluid (NIBG) en ECP.nl. Deze

voor Beeld en Geluid, het Nederlands Instituut voor

organisaties hebben het voortouw gekregen omdat

Filmeducatie, het Virtueel Platform en diverse

ze ieder binnen de eigen sector een stevige

openbare bibliotheken. Speciaal voor scholen en

(vertegenwoordigende) positie hebben en een

docenten heeft Kennisnet afgelopen jaar een

goede kennisbasis hebben voor mediawijsheid; zij

website over mediawijsheid gelanceerd: media-

hebben bovendien een wettelijke borging (NPO,

wijsheid.kennisnet.nl. Hierop staat voor primair en

Beeld en geluid, VOB) of een vaste (basis)subsidie-

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 1 7

Met hulp van de InnovatieStimulans Bibliotheekvernieuwing ontwikkelen de bibliotheken Gelderland Zuid (Nijmegen en Arnhem) samen met Coda Apeldoorn en VMBO-scholen een multimediaal leerprogramma voor de VMBO-bovenbouw. Op een website à la Hyves en Myspace vertellen leerlingen hun levensverhaal en hun gedroomde toekomst. Leerlingen zoeken en waarderen informatie, lezen, schrijven, interviewen en debatteren. Het laat ze nadenken over de toekomst, stimuleert de verbeelding en het vormen van een eigen mening. Daarbij is veel aandacht voor privacy- en veiligheidsaspecten: wat zet je over jezelf op internet en wat niet?

relatie met het ministerie van OCW (Kennisnet) en

2) Er zijn drie programmalijnen te onderscheiden:

zijn dus niet afhankelijk van projectsubsidies. Dit

a) mediavaardigheden en bewustzijn,

zorgt voor continuïteit. De kwartiermakers hebben

b) stimuleren van sociale participatie via

op 31 maart 2008 een meerjarenplan ingediend voor een centrum.

media, c) innovatief en experimenteel mediagebruik. 3) Bijna 80% van de initiatieven gaat over

Onderzoek naar bestaande initiatieven

mediavaardigheden en -bewustzijn. En bijna

In opdracht van het ministerie van OCW en de

80% van het aanbod is gericht op kinderen,

kwartiermakers heeft Stichting Kennisland tegelijkertijd onderzoek gedaan naar het huidige

jongeren, ouders en docenten/leerkrachten. 4) Er zijn twee onderwerpen waarvoor nauwelijks

aanbod op het terrein van mediawijsheid . 22 Op 31

activiteiten zijn, maar waar wel behoefte aan

22

maart is de mediawijsheidkaart gepresenteerd:

is: auteursrecht (informatie over auteurs-

Mediawijsheidkaart.

www.mediawijsheidkaart.nl. Dit online overzicht

rechtelijke regelingen) en privacy en gegevens-

nl. Onderzoeksver-

laat zien welke projecten, cursussen en program-

bescherming (burgers bewust maken zodat zij

slag ‘mediawijsheid-

ma’s er zijn voor welke doelgroepen. In totaal zijn

keuzes kunnen maken en risico’s kunnen

kaart’. Amsterdam,

er 142 initiatieven op het terrein van mediawijsheid

inschatten).

12 februari 2008

onderzocht. Er is een enorme variatie in organi-

5) Veel initiatieven binnen het onderwijs richten

saties, van individuele bibliotheken of scholen tot

zich op mediavaardigheden en -bewustzijn.

kenniscentra en omroepen, en type activiteiten,

Het is ook van belang jongeren instrumenten

van lokale workshops en ouderavonden tot

mee te geven om zelf actief met media om te

landelijke voorlichtingscampagnes en stimulerings-

gaan.

maatregelen. De inventarisatie blijft doorlopen omdat bijvoorbeeld een aantal lokale initiatieven

Deze inventarisatie toont aan dat er al een uitge-

nog ontbreekt en er nieuwe initiatieven kunnen

breid aanbod is van initiatieven, voornamelijk in en

ontstaan.

om het onderwijs en gericht op het bewust maken

Op grond van een analyse van het bestaande

van kinderen, jongeren, ouders en docenten/

aanbod en interviews met experts komt Kennisland

leerkrachten. Er is vooral behoefte aan het

tot de volgende conclusies en aanbevelingen:

verbinden van activiteiten en het bevorderen van

1) Mediawijsheid is breder dan media-educatie.

samenwerking. Er liggen kansen om ook andere

Mediawijsheid richt zich niet alleen op de

groepen in de samenleving mediawijzer te maken,

jeugd, maar op alle burgers en beoogt niet

om te voorzien in witte vlekken in het aanbod en

alleen bewustzijn van de werking van media te

om de jeugd te stimuleren in het zelf actief en

bevorderen, maar ook actieve en kritische

creatief zijn met media.

deelname daaraan.

Kennisland (2008).

0 1 8 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

In navolging op het advies van de Raad van Cultuur en op initiatief van de stichtingen Reklame Rakkers en de Kinderconsument is de eerste opleiding voor Mediacoach (www.nomc.nl) gestart. De opleiding op HBO-niveau is voor docenten, PABO-studenten, bibliothecarissen en medewerkers van de jeugdhulpverlening. Het leert ze om binnen de eigen organisatie mediawijsheid een plek te geven door bijvoorbeeld mediaprotocollen te ontwikkelen, ouderavonden te organiseren en mediaprojecten voor kinderen te begeleiden. Het landelijke netwerk van MediaCoaches zal gezamenlijk meerdere mediawijsheidprojecten per jaar in Nederland opstarten. Inmiddels heeft de eerste groep van 21 studenten de opleiding afgerond en worden in 2008 300 studenten verwacht. De opleiding zit vol tot april 2009. Naast een subsidie van het Europese Leonardo Da Vinci programma komen de meeste inkomsten van cursusgelden.

Start en activiteiten van het centrum

a)

mediavaardigheden en bewustzijn: praktische

Nu is de tijd rijp om met het expertisecentrum voor

vaardigheden, informatie- en strategische

media-educatie van start te gaan. Dit gebeurt nog

vaardigheden, mediabewustzijn en verant-

dit jaar, in 2008. Het centrum bevordert in de

woord en veilig mediagebruik (technisch,

eerste plaats de samenhang tussen initiatieven op

sociaal en ethisch);

het terrein van mediawijsheid. Uit het onderzoek

b) stimuleren van sociale participatie via de

van Kennisland is immers gebleken dat er al veel is.

media: participatie en productie, stimuleren en

De kunst is om deze initiatieven beter voor het

activeren van burgers en maatschappelijke

voetlicht te brengen en aan te laten sluiten bij de maatschappelijke vraag. Het centrum werkt

initiatieven en aandacht voor auteursrecht c)

innovatief en experimenteel mediagebruik:

daarvoor nauw samen met diverse partners in en

kansen en mogelijkheden van nieuwe media

om onderwijs (inclusief ouderorganisaties), welzijn,

benutten.

cultuur en media en bouwt voort op de bestaande initiatieven in dit veld.

Het expertisecentrum doet regelmatig onderzoek onder de doelgroepen naar de behoefte en bekend-

De eerste activiteit is de lancering van de online

heid van de activiteiten en evalueert deze. Ook

mediawijsheidkaart. Deze digitale kaart verwijst op

wordt onderzoekskennis in het netwerk actief

een toegankelijke wijze naar bestaande activiteiten

gedeeld en zo beter zicht verkregen op de effectivi-

op het terrein van mediawijsheid. Met publieks-

teit van de initiatieven.

campagnes worden vervolgens de vele initiatieven onder de aandacht van het brede publiek gebracht.

Op een centraal punt in Nederland en verspreid

Daarbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij

door het hele land wordt de zichtbaarheid van het

bestaande campagnes zoals Digibewust. Ook komt

expertisecentrum ook fysiek vergroot en de

er een centraal digitaal loket waar burgers terecht

activiteiten bereikbaar gemaakt voor de doelgroep.

kunnen met vragen over media en mediagebruik.

Dit gebeurt op verschillende niveaus: landelijk bij

Op een jaarlijkse grootschalige markt voor media-

Beeld en Geluid in Hilversum en regionaal en lokaal

wijsheid presenteren de vele organisaties zich en

via de openbare bibliotheken in het hele land. Deze

wordt samenwerking tussen partijen bevorderd.

organisaties vormen een logisch aanspreekpunt voor burgers op het terrein van mediawijsheid. In

De activiteiten van het centrum worden verder

2008 wordt onderzocht wat de uiteindelijke vorm,

gebundeld en ontwikkeld rond drie programmalijnen:

functie en locatie van deze loketten wordt. Tenslotte kunnen opvoedondersteuners van de Centra

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 1 9

voor Jeugd en gezin mensen met vragen op dit

Er komt een onafhankelijke programmaraad waarin

terrein doorverwijzen naar deze loketten en/of het

verschillende doelgroepen vertegenwoordigd zijn

mediawijsheid expertisecentrum. Er bestaan

en die toeziet op de missie en activiteiten van het

overigens al samenwerkingsverbanden tussen deze

centrum. In het bijzonder de ouders en opvoeders

centra en de bibliotheken en consultatiebureaus

uit diverse achtergronden moeten goed in deze

bieden ook al informatieavonden over mediage-

raad zijn vertegenwoordigd. 24 De programmaraad

bruik in het gezin.

krijgt een onafhankelijk voorzitter.

Organisatie en financiering van het Media-

Partijen in het veld worden uitgenodigd zich aan

wijsheid expertisecentrum

het centrum te verbinden, zodat het netwerk

Om de verbinding tussen de sectoren te benutten

mediawijsheid dat het afgelopen jaar is gegroeid

en continuïteit te waarborgen, krijgt de eerderge-

wordt bestendigd en uitgebouwd. Het gaat om

noemde kerngroep van vijf organisaties de leiding

partijen uit het brede onderwijs- en cultuurveld.

over het mediawijsheid expertisecentrum. 23 Ouder-

Zij zijn vanaf het begin af aan al betrokken bij de

23

Nederlandse

organisaties zijn uitgenodigd zich binnen de

opzet van het centrum. Partijen die mee willen

Publieke Omroep

kerngroep gezamenlijk te laten vertegenwoordigen.

doen, ondertekenen een intentieverklaring. Hierin

(NPO), de Vereniging

Binnen deze groep is een duidelijke taakverdeling

staan de rechten en plichten voor aansluiting bij

van Openbare

afgesproken. De samenwerking wordt vastgelegd in

het mediawijsheid expertisecentrum. Partners

Bibliotheken (VOB),

een overeenkomst. Kennisnet is de coördinator en

nemen deel in werkgroepen die nieuwe activiteiten

Nationaal instituut

het eerste aanspreekpunt van het centrum, ook

ontwikkelen die aanvullend zijn op bestaand

voor Beeld en Geluid

voor de overheid en (inter)nationale partners.

aanbod of het aanbod verbeteren. Zij kunnen

(NIBG), ECP.nl en

Kennisnet vormt ook de toegangspoort voor en

verder een logo voeren waarmee ze blijk geven de

Kennisnet ICT op

naar het onderwijsveld en is verantwoordelijk voor

doelstelling van het centrum te ondersteunen.

School

vormen de fysieke loketten van het centrum. De

In 2008 is € 500.000 beschikbaar voor de start van

24

landelijke publieke omroep is verantwoordelijk voor

het mediawijsheid expertisecentrum. Dit bedrag zal

evenals bij het

de publiekscampagnes. ECP.nl legt de verbinding

oplopen tot indicatief tenminste € 1 miljoen in

NICAM ook ouders

naar het bedrijfsleven en is verantwoordelijk voor

2010. De subsidie wordt voor 3 jaar aan de

uit allochtone kring

de coördinatie van het onderzoek naar mediawijs-

kerngroep toegekend, die ieder jaar verantwoor-

heid binnen het expertisecentrum. Ouderorganisa-

ding aflegt aan de minister van OCW. Uit dit bedrag

ties rond het onderwijs zorgen voor de verbinding

wordt de coördinatie en communicatie van het

met de primaire doelgroep en het onderwijs. De

centrum gefinancierd. Ook is er een budget om

kerngroepleden sluiten een samenwerkingsover-

activiteiten te stimuleren die uitgevoerd kunnen

eenkomst die de onderlinge taken en rollen helder

worden door aangesloten partners bij het centrum.

uiteenzet.

De kerngroepleden maken hier geen aanspraak op.

de website. Beeld en Geluid en de bibliotheken

Overigens kan en wil het centrum met het

Zoals bijvoorbeeld

0 2 0 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

Als gevolg van internet is het traditionele nieuws bij jongeren minder populair geworden. De NOS onderneemt activiteiten om het bereik onder jongeren te vergroten en ze mediawijs te maken in de werking van het nieuws. De website NOS Headlines is gericht op jongeren en biedt voorlichtingsfilmpjes. Ze kunnen er tevens reacties plaatsen en filmpjes uploaden. De NOS ontwikkelt samen met scholen onderwijsprogramma’s waarin het nieuws centraal staat. Zo is op het Albeda college in Rotterdam (MBO) een lesmodule ontwikkeld die aansluit bij de leerlijn communicatieve vaardigheden waarbij tevens bijdragen worden gemaakt voor de NOS Headlines. In 2008 komen er in samenwerking met Beeld en Geluid voor het basisonderwijs schoolbezoeken en wordt een educatief boekje verspreid hoe het Jeugdjournaal wordt gemaakt.

partner worden en zo in samenwerking met andere markt niet overnemen. Het centrum wil juist de

maatschappelijke organisaties, cultuur- en

bestaande activiteiten gezamenlijk presenteren en

media-instellingen en onderwijsinstellingen

ondersteunen. Er zijn immers al minstens 142

projecten indienen en uitvoeren. Op die manier

initiatieven, grotendeels ook voor de primaire

kunnen ouderorganisaties ook aanspraak maken op

doelgroep. Tegen het einde van de eerste subsidie-

de activiteitenmiddelen in het centrum zoals

periode (2008-2010) komt er een evaluatie van het

bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van ouderavon-

centrum.

den over mediawijsheid.

Betrokkenheid ouders bij het mediawijsheid 25

Hiermee wordt

expertisecentrum

25

De afgelopen maanden heeft het ministerie van OCW met de diverse ouderorganisaties gesproken

voldaan aan een

Gelet op de primaire doelgroep van het centrum en

over hun rol in het centrum. De ouderorganisaties

toezegging van de

het belang dat het kabinet hecht aan een goede

zijn uitgenodigd om met de kwartiermakers te

minister van OCW

ondersteuning van de jeugd en hun opvoeders, is

bespreken welke mogelijkheden zij voor henzelf

het belangrijk dat ouders op alle niveaus nauw

zien in het centrum. De Vereniging voor Openbaar

betrokken zijn bij het centrum; als klant, als mede

Onderwijs (VOO) wil netwerkpartner worden en

verantwoordelijke voor het centrum en als

NKO wil graag in de programmaraad deelnemen.

aanbieder van mediawijsheidactiviteiten. Zo wordt

De organisatie Ouders en Coo heeft bij het

het echt een breed centrum mede voor en door

ministerie van OCW een eigen voorstel ingediend

ouders.

voor een media-educatie en expertisecentrum speciaal voor ouders. Het kabinet wil juist de

Ouders rond het onderwijs zijn verenigd in ouder-

initiatieven bundelen in het mediawijsheid exper-

organisaties. 26 Zij zijn uitgenodigd een gezamen-

tisecentrum en nodigt daarom Ouders en Coo uit

Vereniging Openbaar

lijke vertegenwoordiger daarvan af te vaardigen als

om hun ideeën in te brengen in het centrum zodat

Onderwijs, Vereni-

lid van de kerngroep. De kerngroep coördineert en

dubbeling van activiteiten en onduidelijkheid naar

ging van Nederlandse

organiseert de activiteiten van het centrum en de

de doelgroep ouders wordt voorkomen. De beschik-

Katholieke Ouders en

algehele presentatie ervan. Ten tweede krijgen

bare middelen, kennis en kunde worden zo optimaal

Landelijke Ouder-

ouders een stem in de programmaraad. Daarmee

ingezet.

vereniging Bijzonder

hebben zij als klant van het centrum direct invloed

Onderwijs (LOBO)

op de activiteiten, het jaarplan en programma-

26

Ouders en COO,

tische keuzes van het centrum. Tenslotte kunnen ouderorganisaties rond het onderwijs een netwerk-

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 2 1

Het Mediawijsheid expertisecentrum gaat kinderen, (groot) ouders, opvoeders en leerkrachten helpen om verstandig en actief gebruik te maken van media.

0 2 2 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

3. MEDIAWIJSHEID IN HET ONDERWIJS

Stand van zaken op scholen

digheden, het maken van internetsites en filmpjes,

Aandacht voor media in de klas is er in uiteenlo-

het verifiëren van bronnen en het vermogen om

pende vormen. Het varieert van aandacht voor

berichtgeving te plaatsen in een bredere context.

de rol van de media in verkiezingstijd, kranten lezen in de klas, film- en boekrecensies schrijven

Het kabinet kiest er niet voor media-educatie als

tot websites maken, oefeningen in een kritische

nieuw, afzonderlijk vak te presenteren. Dat zou het

benadering van bronnen en het voorkomen van

toch al volle lesprogramma van scholen te zeer

ongewenst gedrag als cyberpesten. Ook de plek in

belasten en ten koste kunnen gaan van rekenen,

het curriculum is heel verschillend. Media-educatie

taal en ander kwalificerend onderwijs. Ook de

mene Vereniging

is onderdeel van heel veel verschillende vakken in

Commissie Dijsselbloem heeft onlangs geadviseerd

van Schoolleiders

het basis- en voortgezet onderwijs: van geschie-

het onderwijs niet te overladen met te veel

92006). Resultaten

denisles tot Nederlands of culturele en kunstzinnige

maatschappelijke opdrachten. Juist als scholen

in brief van OCW

vorming. Het kan ook een onderwerp of onderdeel

ruimte houden, is de kans het grootst dat ze een

over Mediawijsheid,

zijn van themaweken en projecten buiten en

thema als mediawijsheid willen opnemen in hun

oktober 2006

rondom de school. Ook hebben scholen steeds

lesprogramma.

27

Peiling Alge-

vaker een ‘mediabeleid’ waarin afspraken en regels 28

staan voor het gebruik van internet en mobiele

Het kabinet ziet evenmin reden om hiervoor de

tweedekamer.nl/

telefoons binnen en buiten de les. Het ministerie

kerndoelen te herzien. Het wetsvoorstel dat Kamer-

images/31296%20

van OCW stelt niet vast of en hoe scholen aandacht

lid Dibi heeft ingediend om media-educatie op te

002_tcm118-144103.

aan media moeten geven, er is dan ook geen

nemen in de onderwijswetgeving raadt het kabinet

doc 31296 (Pm goede

structureel onderzoek naar gedaan. Wel is bekend

af. 28 De huidige kerndoelen voor het primair en het

verwijzing)

dat het merendeel van de basisscholen het op een

voortgezet onderwijs bieden voldoende basis voor

of andere manier belangrijk vindt aandacht te

media-educatie. Wat het meeste voor de hand ligt,

29

http://www.

http://www.mi-

besteden aan de mediawijsheid van leerlingen.

27

valt het minste op, namelijk dat leerlingen moeten leren om informatie en meningen te ordenen, te

nocw.nl/documenten/ kerndoelenboekje.

Relatie met kerndoelen

vergelijken en te beoordelen. De kerndoelen in het

pdf

Het kabinet wil de samenhang van het aanbod van

PO voor het Nederlands 29 bieden hiervoor een

media-educatie voor het onderwijs versterken. De

uitstekende basis. Leerlingen leren informatie te

inzet is dat alle scholen er wat aan kunnen doen en

achterhalen en informatie en meningen te ordenen

dat scholen media-educatie niet beperken tot

(kerndoel 4 en 6). Leerlingen leren in het monde-

eenmalige, vrijblijvende projecten maar goed

ling en schriftelijk taalonderwijs om strategieën te

kunnen verweven in het onderwijsprogramma. Het

herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te

kabinet ziet hierbij een prioriteit voor het aanleren

beoordelen. (kerndoel 10). Dit zijn belangrijke

van de vaardigheid die bij mediawijsheid horen. Dit

basisvaardigheden voor mediawijsheid. Daarnaast

gaat bijvoorbeeld over uiteenlopende zaken als het

zijn er andere kerndoelen van het taaldomein die

interpreteren van media-uitlating, discussievaar-

bijdragen aan mediawijsheid, zoals het leren

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 2 3

omgaan met digitale bronnen als kennisbronnen.

flink aantal methodes die worden aangeboden voor

Ook in het VO wordt in verschillende kerndoelen de

het onderwijs in mediawijsheid. Dit gaat om

basis geboden voor onderwijs gericht op media-

uiteenlopende projecten zoals krant in de klas 31 of

30

wijsheid/educatie, ook in relatie tot de wettelijke

het Suske en Wiske album De Sinistere Site, over

kennisnet.nl/

opdracht aandacht te besteden aan burgerschap-

veiligheid op het internet.

attach-

30

(svorming). Dit zijn programmaonderdelen waar

http://mediawijs.

ments/1501602/

scholen aandacht aan besteden. Het accent ligt

Schooltv heeft in verschillende programma’s ook

KerndoelenVOonder-

weliswaar op omgaan met mondelinge en schrifte-

veel aandacht voor mediawijsheid. Ook hier gaat

bouw.doc

lijke informatie, maar dezelfde vaardigheden zijn

het om een ruim scala van programma’s, van het

ook van belang voor verstandige en kritische

weekjournaal tot het programma FF zoeken,

31

omgang met audiovisuele media. In de bovenbouw-

waarin kinderen aangeleerd krijgen zelfstandig

krantindeklas.nl

programma’s is in vakken als maatschappijleer en

informatie te zoeken en te beoordelen. Hierbij is

CKV eveneens aandacht voor omgang met diverse

ruime aandacht voor internet en andere digitale

media.

bronnen. Schooltv kent een bereik van 92% van de

http://www.

scholen voor het primair onderwijs en circa 60% Mediawijsheid komt in het onderwijs bij verschil-

van de voortgezet onderwijsscholen.

lende vakken terug. De overheid schrijft niet voor hoe mediawijsheid concreet vorm moet

Scholen hebben een breed scala aan projecten

krijgen. Scholen bepalen zelf hoe ze de mede op

waarbij leerlingen zelf aan de slag gaan met media

mediawijsheid gerichte kerndoelen in concrete

en internet. Dit loopt uiteen van het maken van

onderwijsprogramma’s vertalen. De invulling

websites om digitale portfolio te tonen tot het zelf

van de kerndoelen is aan de scholen zelf. De mate

regisseren van filmpjes. Uit onderzoek van advies-

waarin de genoemde kerndoelen ingevuld worden

bureau Oberon blijkt dat 44% van de scholen in het

op een wijze die mediawijsheid versterkt zal

voortgezet onderwijs audiovisuele en andere media

tussen scholen wisselen. De onderwijsinspectie ziet

betrekt in culturele en kunstzinnige vorming. 32

toe op toepassing van de kerndoelen. Leerlingen

32

Oberon, 2007,

Monitor cultuur-

dienen aan het einde van de basisschool dus een

Media-educatie heeft baat bij de ontwikkeling in de

educatie voortgezet

flink aantal vaardigheden onder de knie te hebben

laatste jaren van cultuureducatie. In de verdere

onderwijs. Meting

die ook mediawijsheid versterken. In het voortgezet

ontwikkeling van cultuureducatie krijgt mediawijs-

2007

onderwijs wordt hier verder op doorgebouwd.

heid een prominente plek. Media-educatie zal bijvoorbeeld profiteren van de invoering van

Mediawijsheid in de onderwijspraktijk

nieuwe cultuurkaart met ingang van het schooljaar

Scholen maken in ruime mate gebruik van

2008-2009. Met deze kaart kunnen alle leerlingen

verschillende methodes voor het versterken van

van middelbare scholen naar onder meer het

mediawijsheid. De site http://mediawijs.kennisnet.

museum of theater, maar ook het zelf regisseren

nl/ van de stichting kennisnet bevat ondermeer een

van een film tot het ontwerpen van een website

0 2 4 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

In het project ‘Boek en film’ van de Stichting Lezen en het Nederlands Instituut voor Filmeducatie komen culturele vorming en media-educatie samen. 33 In het project leren jongeren aan de hand van boeken en de verfilming van deze literatuur over de verschillen tussen deze twee typen media, ze ontdekken hoe de vertaling van een boek naar een film verloopt en welke filmische middelen er zoal worden gebruikt. Een goed voorbeeld is ook de zogenaamde doorlopende leeslijn, ontwikkeld in het kader van leesbevordering en literatuureducatie door Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB).

33

behoren tot de mogelijkheden. De nieuwe cultuur-

behoeften en onderwijsprogramma’s op scholen.

tuurplein.nl/vo/les-

kaart komt in de plaats van de CKV vouchers, die

Daarvoor is kennis nodig over de manieren waarop

materiaal/lesideeen/

gekoppeld waren aan het vak CKV.

scholen invulling geven aan mediawijsheid. Het

http://www.cul-

expertisecentrum kan die kennis vergaren om

boekenfilm

Er gebeurt heel veel in het onderwijs, maar er is nog niet altijd afdoende verband tussen de uiteenlopende vakinhoud en projectstof om het maximale effect te bereiken. Hier ligt een taak voor het expertisecentrum om waar gewenst scholen te helpen meer lijn en samenhang in het aanbod te bewerkstelligen. Relatie tussen het expertisecentrum en het onderwijs Het onderwijs is uiteraard een belangrijke doelgroep voor het expertisecentrum. Leerlingen zijn de mediawijze burgers van de toekomst en leerkrachten brengen hen de benodigde kennis en vaardigheden bij. De kerndoelen PO én VO leggen de wettelijke basis voor onderwijs gericht op vaardigheden die van belang zijn voor mediawijsheid. Het expertisecentrum ondersteunt scholen bij de invuling van deze wettelijke opdracht. Het centrum zal daarom onder meer aanbod helpen ontwikkelen en ontsluiten voor scholen. Om een goede relatie tussen Mediawijs en het onderwijs te stimuleren, is Kennisnet lid van de kerngroep. In het bredere netwerk zitten verder organisaties die scholen vertegenwoordigen en er direct voor werken zoals de Vereniging voor Openbaar Onderwijs (VOO), de Algemene Vereniging van Schoolleiders (AVS) en de Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO). Om succesvol te zijn, is het belangrijk dat het centrum aansluit bij de

daarmee scholen zo goed mogelijk te ondersteunen.

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 2 5

Media-educatie is onderdeel van heel veel verschillende vakken in het basis- en voortgezet onderwijs.

0 2 6 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

4. JONGEREN, MEDIA EN SEKSUALITEIT

Het Nederlands Jeugdinstituut publiceerde eind

sekse), leeftijdsgenoten, ouders en de media zelf

2007 een onderzoek met de titel: “Jongeren, media

een belangrijke rol spelen in hoe de media van

en seksualiteit. Hoe media-interesses en -gebruik

invloed kunnen zijn op jongeren en hun ideeën over

samenhangen met fantasieën, opvattingen en

seksualiteit.

gedrag.” De algemene commissie voor Jeugd en

Dat blijkt ook uit het onderzoek van bijzonder

Gezin heeft de ministers van OCW en Jeugd en

hoogleraar Populaire muziek en Jeugdcultuur Tom

Gezin om een reactie gevraagd.

ter Bogt. Bij zijn oratie op 15 februari 2008 zei hij dat jongeren, en dan vooral meisjes, in hun

Uitkomsten van het onderzoek “Jongeren,

opvattingen over seksualiteit beïnvloed worden door

media en seksualiteit”

het veelvuldig bekijken van seksistische muziek-

Het NJI-onderzoek betreft een verkenning naar

clips.34 Jongeren worden bij uitstek geconfronteerd

Nederlands Dagblad,

de mogelijke invloed van media op jongeren.

met toenemende aandacht voor seksualiteit en dus

16 februari 2008

Het onderzoek laat zien dat er verbanden bestaan

met het stereotype van een sexy uiterlijk en dat

tussen de confrontatie met bepaalde geseksuali-

beïnvloedt hen. Uit het onderzoek blijkt echter ook

seerde beelden in de media en de ideeën die

dat er geen sprake is van een totale verwildering

jongeren hebben over seksualiteit en hun feitelijke

van de seksuele moraal van jongeren. “We zien dat

seksuele ervaringen. Er is geen causaal verband

uiteindelijk toch niet meer dan dertien procent

vastgesteld tussen seksuele media-inhouden en een

instemt met de stelling dat seks zonder liefde oké is.

negatief zelfbeeld van jongeren, liberale opvatting-

De overgrote meerderheid keurt dat dus af.

en over seksualiteit of meer gevorderde ervaringen

Evenmin is er vastgesteld dat gedrag van jongens

met seksueel gedrag. Waarschijnlijk werkt het

het gevolg zou zijn van het naspelen van videoclips,

twee kanten op: seksuele media reflecteren aan

wat je ook wel eens hoort.’’ Volgens Ter Bogt zouden

de ene kant meer liberale attitudes en gedrag en

zenders als TMF geen ‘monocultuur’ van deze clips

dragen hier aan de andere kant ook aan bij. Dit

moeten uitzenden, maar ze moeten afwisselen met

laatste wordt ook gesteld in een literatuuronder-

andere, meer neutrale clips. “En het kan ook geen

zoek “Seksualiteit en beeldvorming bij jongeren”

kwaad als ouders eens wat vaker meekijken naar de

uitgevoerd door E-Quality, het kenniscentrum voor

programma’s die hun kinderen zien. Dan kunnen ze

Emancipatie, Gezin en Diversiteit (december 2007).

ook vertellen dat de echte wereld toch wel een

Het merendeel van de jongeren die hebben

beetje anders is als in die clips.’’

34

Tom ter Bogt in

meegedaan aan het onderzoek van het Nederlands Jeugdinstituut is nog tamelijk onervaren op het

Rol van de overheid

gebied van relaties en seksualiteit en de meerder-

In de emancipatienota “Meer kansen voor

heid vindt het eerder niet dan wel normaal om

vrouwen”, waarin het kabinet recent haar eman-

allerlei vrijgevochten seksuele gedragingen te

cipatie beleid 2008-2011 presenteerde, is een

verrichten. Ten slotte stelt het onderzoek dat

hoofdstuk gewijd aan seksuele en relationele

achtergrondkenmerken (bijvoorbeeld geloof,

vorming van meisjes en jongens en het vergroten

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 2 7

van hun weerbaarheid tegen (seksueel) geweld.

door de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD).

Hierin werd het belang van het kritisch leren

Via GGD’en wordt bijvoorbeeld het gebruik van

omgaan met geseksualiseerde cultuur en media

specifieke lespakketten seksuele vorming gestimu-

reeds benadrukt.

leerd (bijvoorbeeld: de “Week van de liefde”, de

Seksuele en relationele vorming is de verantwoor-

“Week van de lentekriebels”). GGD’en worden

delijkheid van ouders. Ook scholen mogen worden

ondersteund door verschillende NGO’s (gefinan-

gevraagd hier hun bijdrage aan te leveren. De media

cierd door het ministerie van VWS). Bijvoorbeeld:

zelf kunnen ook een rol spelen bij seksuele vorming.

Soa Aids Nederland en de Rutgers Nisso Groep.

De rol van de overheid ligt vooral daar waar

Zij ontwikkelen gezondheidsbevorderende en

seksualisering de veiligheid en lichamelijke integri-

preventieve interventies voor scholen en het

teit van jongeren in gevaar brengt. Daarom is meer

jongerenwerk. Ook zijn een tal van website en

inzicht nodig in de gevolgen van seksualisering,

andere informatiematerialen op dit terrein

voordat specifieke maatregelen kunnen worden

beschikbaar. Ook worden ondersteuningsmate-

genomen. Een andere rol die sterk gelieerd is aan

rialen ontwikkeld voor ouders en leraren. Met het

het bovenstaande is het bevorderen van de seksuele

programma “Seksuele gezondheid van de jeugd 35

35

gezondheid van jongeren (bijvoorbeeld het voor-

wordt extra geïnvesteerd in seksuele vorming van

Gezondheid,

komen van seksueel overdraagbare aandoeningen

jongeren, vooral bij de risicogroepen laagopgeleide

Kamerstukken II,

(soa) en ongewenste zwangerschappen). Bewust-

en allochtonen jongeren. De Staatssecretaris van

2006-2007, 29 220,

wording omtrent wensen en grenzen op het gebied

VWS kondigde in haar beleidsbrief Ethiek van 7

nr. 9 (30 november

van seksualiteit maakt hier ook onderdeel van uit.

september 2007 extra maatregelen op het gebied

2006)

van seksuele voorlichting en allochtonen aan en Maatregelen

tevens aandacht voor seksuele voorlichting en

Zoals aangekondigd in de Emancipatienota laat het

vorming op de basisschool een middelbare school.

ministerie van OCW de gevolgen van seksualisering

Van extra maatregelen op deze terreinen wordt u

van (de rol van meisjes en vrouwen in) de maat-

op de hoogte gesteld.

schappij voor zowel jongeren als de maatschappij

Jongeren kunnen met vragen en problemen op het

onderzoeken. Invloed van geseksualiseerde media

gebied van seksualiteit terecht bij de laagdrempe-

wordt hierbij meegenomen. Hiervoor is uiteengezet

lige seksualiteitshulpverlening, per januari 2008

op welke wijze het kabinet bij wil dragen aan de

opgezet door acht regionale GGD’en. De Minister

mediawijsheid van jongeren en jongeren voor te

voor Jeugd en Gezin beziet of de partijen in de op te

lichten en weerbaar te maken als het gaat om

richten Centra voor Jeugd en Gezin aandacht

(onder meer)seksualiteit.

kunnen geven aan ondersteuning van ouders bij vragen over seksuele vorming. Tevens zal de

Jongeren en hun omgeving

Minister voor Jeugd en Gezin in de Jeugdpreventie-

Gezondheidsbevordering op het gebied van

nota ingaan op een gezonde jeugdcultuur, ook op

seksualiteit is een taak van gemeenten, uitgevoerd

het gebied van seksualiteit.

Brief Seksuele

0 2 8 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

Willem Jan Ritman Nederlands instituur voor Beeld en geluid

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 2 9

Deel 2. Media-Aanbod

0 3 0 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

5. NEDERLANDS INSTITUUT VOOR DE CLASSIFICATIE VAN AUDIOVISUELE MEDIA

Hoe de Kijkwijzer werkt

Wel houdt het Commissariaat voor de Media

Sinds 2001 bestaat in Nederland de Kijkwijzer.

algemeen, onafhankelijk (meta)toezicht op het

De Kijkwijzer geeft aan alle audiovisuele producties

werk van het NICAM.

een leeftijd- en inhoudsaanduiding in de vorm van pictogrammen; de pictogrammen geven bijvoor-

Verwant met de Kijkwijzer is Pan European Game

beeld aan of in een productie geweld, seks en/of

Information (PEGI); het eerste Europese classifi-

drugsgebruik voorkomt en of er sprake is van grof

catiesysteem voor computer- en videospelletjes.

taalgebruik en discriminatie. Dit helpt ouders en

Het is bedoeld om ouders meer zekerheid te geven

kinderen een verstandige keuze te maken uit het

dat de inhoud van een spel geschikt is voor een

media-aanbod. Bovendien moeten omroepen bij de

bepaalde leeftijdscategorie. Het PEGI-systeem is

uitzendtijden van programma’s rekening houden

eigendom van en wordt bestuurd door ISFE, de

met de leeftijdsgrenzen van de Kijkwijzer. Bios-

Interactive Software Federation of Europe. Het

copen, videotheken en winkels dienen bij de

NICAM functioneert als ISFE’s administrateur en is

vertoning, verhuur en verkoop van audiovisuele

verantwoordelijk voor de implementatie van het

producties artikel 240a van het Wetboek van

PEGI-systeem in de praktijk. Sinds juni 2007 is er

Strafrecht in acht te nemen. Dit artikel stelt

ook PEGI online, het classificatiesysteem voor

strafbaar het aanbieden, verstrekken of vertonen

online games.

van beeldmateriaal dat schadelijk te achten is voor personen onder de leeftijd van 16 jaar, aan een

Uit een onderzoek in 2006 bleek dat bijna alle

jongere in die leeftijdsgroep.

ouders Kijkwijzer kennen (99%) en er gebruik van maken. Slechts 1 op de 10 ouders zei de Kijkwijzer

Het Nederlands Instituut voor de Classificatie van

nooit te gebruiken. Dat neemt niet weg dat het

Audiovisuele Media (NICAM) onderhoudt de criteria

goed is het systeem geregeld tegen het licht te

voor classificatie, ziet toe op de naleving en

houden en te verbeteren. In 2006 heeft de onaf-

behandelt klachten. Ruim 2200 organisaties zijn via

hankelijke commissie Jeugd, Geweld en Media het

hun brancheorganisaties of rechtstreeks bij het

NICAM positief geëvalueerd en enkele aanbeve-

NICAM aangesloten. Dat zijn publieke en commer-

lingen gedaan. Dit kabinet neemt die aanbevelingen

ciële omroepen, filmdistributeurs en bioscoop-

over en doet hieronder puntsgewijs verslag van de

exploitanten, videotheken, uitgevers van beeld- en

voortgang. Ook de mate waarin de branche deel

geluiddragers (video, dvd) en de detailhandel.

neemt en de toekomstige financiering van het NICAM komen aan bod.

De Kijkwijzer is een vorm van co-regulering: een combinatie van zelfregulering door de branche en

Introductie leeftijdsclassificatie 9 jaar

verankering in de (Media)wet voor deelname van de

De Kijkwijzer kent de leeftijdsclassificatie AL (alle

omroepen. De branche is zelf verantwoordelijk voor

leeftijden), 6 jaar, 12 jaar en 16 jaar. Het gat

de classificatie, naleving en klachtenbehandeling.

tussen 6 en 12 jaar werd soms te groot gevonden.

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 3 1

Kinderen vanaf circa 9 jaar, in samenhang met

mogelijk is. Aan een systeem met informatie over

kunnen lezen en schrijven, kunnen beelden beter

geschiktheid zitten echter ook lastige kanten.

interpreteren dan 6 en 7 jarigen. Het NICAM

Beoordelen wat geschikt is voor verschillende

heeft daarom in 2004 een experiment uitgevoerd

leeftijdsgroepen is een veel subjectievere

met de categorie 9 jaar. De commissie Jeugd,

aangelegenheid dan beoordelen wat schadelijk is.

Geweld en Media heeft vervolgens geadviseerd

Ook mag er geen verwarring ontstaan met de

om dit leeftijdsadvies structureel in te voeren,

leeftijdsgrenzen en pictogrammen van de Kijkwijzer

zodat jongere kijkers beter worden beschermd.

over schadelijkheid. Geschiktheid mag in ieder geval

Het NICAM heeft dit advies overgenomen. Aan

niet onder de grens van schadelijkheid liggen.

het aanpassen van het totale systeem is de

Verder is de vraag of het logistiek en praktisch

afgelopen tijd veel tijd besteed zodat dat alle

haalbaar is om niet alleen film, DVD’s en games

codeurs er goed mee kunnen werken. Het NICAM

maar ook (een selectie van) televisieprogramma’s

verwacht in 2008 de nieuwe leeftijdclassificatie in

en internet in het systeem te betrekken. Gezien

te kunnen voeren. In de tussentijd is er een

deze onzekerheden, wil het kabinet niet een

voorlopige procedure voor bepaalde producties.

definitief systeem introduceren, maar de branche

Bij onder meer de film “Kruistocht in spijkerbroek”

eerst ervaring laten opdoen in een proef. Het

is hiervan al gebruik gemaakt.

kabinet wil in ieder geval niet zelf een geschiktheidsysteem opzetten. Dan zou de overheid zich direct

Geschiktheid van audiovisuele producten

bezig houden met productinformatie en dat past

De Kijkwijzer informeert opvoeders over mogelijke

niet, temeer het hier gaat om mediaproducten.

schadelijkheid van audiovisuele producten. In de praktijk bleken opvoeders de Kijkwijzer echter ook

De proef wordt gebaseerd op een verkennend

te gebruiken voor informatie over geschiktheid.

onderzoek van het NICAM. Dit onderzoek is

De commissie Jeugd, Geweld en Media wees erop

uitgevoerd door een werkgroep met deskundigen op

dat het onderscheid tussen schadelijkheid en

het gebied van media-educatie, film, televisie,

geschiktheid van groot belang is voor mediaopvoe-

internet en wetenschap. Op 19 februari 2008 heeft

ding en mediawijsheid. Het kabinet ziet adviezen

het NICAM aan de minister van OCW gerapporteerd

over geschiktheid als een goede aanvulling op de

en voorgesteld om informatie over geschiktheid van

Kijkwijzer. En wel om drie redenen: ten eerste helpt

mediaproducten aan te bieden op een website. Op

het gebruikers een afgewogen keuze te maken. Ten

die website komt dan het volgende te staan:

tweede helpt het de media te voldoen in een

1.

informatiebehoefte van hun publiek en invulling te geven aan hun maatschappelijke verantwoordelijk-

feitelijke productinformatie (titel, genre, classificatie Kijkwijzer of PEGI e.d.);

2.

een beknopte beschrijving van de inhoud en

heid. Ten derde geeft het aandacht voor de positieve

een leeftijdsinterval en een beargumenteerd

effecten van media voor de ontwikkeling van

oordeel door een redactie van deskundigen;

kinderen, waardoor een genuanceerder debat

0 3 2 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

3.

een forum, voor oordelen en feedback van

wel gestimuleerd door de bescherming van

ouders, kinderen, de branche en andere

minderjarigen in het strafrecht). Het is een taak

gebruikers.

van het NICAM om zelf te zorgen voor een vol-

Doel van deze informatie is gebruikers in staat

doende breed draagvlak in de audiovisuele sector.

stellen zelf een bewuste keuze te maken voor het

Daarvoor heeft het NICAM zich de afgelopen jaren

bekijken of gebruiken van een mediaproduct.

zeer ingezet en met resultaat. Waar het gaat om

De informatie richt zich primair op ouders en

omroepen en filmdistributeurs in Nederland, zijn

(professionele) opvoeders en secundair op

deze allen aangesloten. Van de DVD distributeurs is

kinderen.

inmiddels 95% aangesloten bij het NICAM. Het gaat hierbij qua marktaandeel naar schatting om

Het kabinet zal het NICAM subsidie geven om de

circa één procent. Om de inspanningen van het

komende jaren te onderzoeken of een dergelijk

NICAM kracht bij te zetten, heeft het voorgaande

systeem levensvatbaar is. Na een tussentijdse

kabinet enkele onafhankelijke distributeurs die zich

evaluatie kan het systeem worden bijgesteld.

niet wilden aansluiten aangeschreven. De grootste

Gedurende de proefperiode moet blijken of het

onder hen heeft zich inmiddels ook aangesloten.

mogelijk is op basis van gefundeerde criteria tot

Dat stemt het kabinet uiteraard zeer positief.

een advies over geschiktheid te komen. Daarbij moet blijken of de adviezen aansluiten bij de

Een dekking van 100% is erg ambitieus bij zelfregu-

behoeften van ouders en daadwerkelijk door hen

lering. Toch wil het kabinet nog een ultieme poging

worden gebruikt en of er geen verwarring ontstaat

doen. Eerder heeft de Kamer verzocht om de

met de Kijkwijzer. Tot slot moet het systeem

namen van partijen die niet meedoen openbaar te

logistiek te organiseren zijn. De proef dient ook

maken. Na het dringende appel van het NICAM en

om te onderzoeken waar een definitief systeem

de overheid, is de tijd daarvoor nu rijp. Het kabinet

het beste kan worden ondergebracht en wat de

stelt het belang van een goed functionerende

structurele kosten zijn. In totaal beslaat de

zelfregulering om minderjarigen te beschermen

proefperiode drie jaar. Hoewel het NICAM de proef

tegen mogelijk schadelijke beelden boven het

organiseert, is het niet zeker of hij een eventueel

individuele belang van de betrokken partijen die

definitief systeem ook onder zijn hoede zal nemen.

hieraan geen bijdrage wensen te leveren. In de bijlage treft u de namen en achtergrondinformatie

Deelname mediasector aan het NICAM

van de desbetreffende partijen.

Elke vorm van zelfregulering, dus ook het NICAM staat of valt met de bereidheid van media aanbie-

Betrokkenheid ouders

ders om hieraan deel te nemen. De Mediawet

De minister van OCW heeft in de brief van 1

verzekert deelname van publieke en commerciële

februari 2008 aan uw Kamer bevestigd dat ouders

omroepen. Aanbieders van films, dvd’s en compu-

een goede rol moeten hebben in het NICAM. De

terspellen doen op vrijwillige basis mee (overigens

Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) maakt na

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 3 3

korte onderbreking weer deel uit van de Advies-

over de resultaten daarvan geïnformeerd.

commissie van het NICAM. De Adviescommissie is

•

Het jaarlijkse werkprogramma van het NICAM

overigens recent uitgebreid met ouders uit alloch-

biedt ruimte voor wensen van de zijde van de

tone kring.

overheid voor uitbreiding en verbetering van Kijkwijzer. Voorbeelden hiervan zijn: de

Financiering NICAM

introductie van een nieuwe leeftijdscategorie

Tot en met 2008 krijgt het NICAM de helft van zijn

(9 jaar), het ontwikkelen van speciale criteria

budget van de overheid en de andere helft uit

voor het classificeren van videoclips en

bijdragen en boetes van de deelnemende media-

specifieke voorlichting over Kijkwijzer.

aanbieders. Het kabinet acht betrokkenheid vanuit

•

Het Commissariaat voor de Media houdt

de overheid bij het NICAM nog altijd van groot

structureel toezicht op de wijze waarop het

belang, ook ná 2008. De Europese Televisierichtlijn

NICAM en Kijkwijzer functioneren en rappor-

verplicht Nederland een goed werkend systeem te

teert daar jaarlijks over. Er is een convenant

36

hierover tussen Commissariaat en NICAM. In

genaamd Richtlijn

Het NICAM geldt daarbij als goed voorbeeld voor

het kader van dit convenant voert het NICAM

Audio visuele

andere landen. Ook de wettelijke plicht tot aanslui-

sinds 2004 onder supervisie van het Commis-

mediadiensten - is

ting van de omroepen rechtvaardigt een bijdrage

sariaat structureel kwaliteitscontroles uit op

onlangs herzien en

van de overheid. 37 Aan de andere kant zijn de

de toepassing van de Kijkwijzer en de daarbij

wordt in de mediawet

horende reglementen.

geïmplementeerd.

onderhouden om minderjarigen te beschermen.

36

media als eerste zelf verantwoordelijk voor hetgeen zij uitzenden, vertonen, verhuren of verkopen.

•

De richtlijn - thans

De overheid heeft het NICAM verzocht om de haalbaarheid te onderzoeken van een systeem

37

rijke rol heeft in dit het systeem. Er is dus sprake

voor het aanbieden van geschiktheidinforma-

omroepen die

van co-regulering door de overheid én de branche.

tie.

mogelijk schadelijk

Vandaar dat de branche zelf een grote en belang-

De betrokkenheid van de overheid bij dit systeem

materiaal willen

van co-regulering heeft zich sinds de oprichting van

Bovenstaande opsomming laat zien dat de betrok-

het NICAM in 2001 als volgt vertaald:

kenheid van de overheid verbeteringen in het

•

•

Dit betreft de

de overheid heeft het NICAM in 2001 officieel

systeem stimuleert. De overheidsbijdrage van het

erkend. Deze erkenning is gebonden aan

NICAM is de afgelopen jaren nagenoeg stabiel

voorwaarden waaraan het NICAM moet

gebleven, met uitzondering van de bijdrage aan de

voldoen. De overheid kan de erkenning

structurele invoering van de 9-jaarclassificatie in

intrekken als het NICAM deze voorwaarden in

het Kijkwijzersysteem. Het NICAM is meer gaan

onvoldoende mate vervult;

doen bij eenzelfde overheidsaandeel. Het kabinet

De overheid heeft het NICAM en de Kijkwijzer

vindt dat de balans tussen de audiovisuele media-

twee maal laten evalueren: over de periode

sectoren en de bijdrage van de overheid zich ook

2001 - 2003 en in 2006 door de Commissie

moet vertalen in financiële zin. Het ligt daarom in

Jeugd, Media en Geweld. De Tweede Kamer is

de rede om het bekostigingsniveau van de afgelopen

uitzenden.

0 3 4 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

jaren te handhaven. Daarom zal het kabinet de

Toezicht op omroepen

overheidsbijdrage van 50% aan het NICAM in ieder

Het Commissariaat voor de Media houdt toezicht

geval tot en met 2011 continueren 38. In het licht

op de naleving van de Mediawet door de omroepen.

van het ministerie

van de verdere ontwikkelingen, waaronder de

Met ingang van 1 januari 2005 is het Commis-

van Jeugd en Gezin

ervaringen tijdens de proefperiode met het

sariaat tevens belast met het metatoezicht op de

en het ministerie van

geschiktheidsysteem, kan aan het eind van die

kwaliteit van classificaties door het NICAM voor

OCW. Het ministerie

periode de balans wederom worden opgemaakt.

zowel televisie, als film, video en dvd. Naleving van

38

De bijdrage komt

de uitzendtijden - na 22.00 uur voor producties

van OCW dekt deze kosten uit de boetes

Plan van aanpak schadelijke geweldsbeelden

vanaf 16 jaar en na 20.00 uur voor producties

die het Commissari-

Onlangs heeft de minister van Justitie uw Kamer het

vanaf 12 jaar - door de omroepen maakt eveneens

aat voor de Media

plan van aanpak voor een betere bescherming van

onderdeel uit van het metatoezicht. Hierover

oplegt voor

jongeren tegen schadelijke geweldsbeelden

rapporteert het Commissariaat jaarlijks. In het

39

overtredingen van de

in games en films toegezonden.

mediawet.

van het project “Veiligheid begint bij voorkomen”.

het Commissariaat dat omroepen het systeem

Doel van dit project is om het aantal geweldsdelicten

serieus nemen, zowel wat betreft de classificatie

met 19% te doen verminderen. Daarbij wordt

als de uitzendtijden.

39

Kamerstukken II

Dit is onderdeel

2007-2008, 28684,

ingezet op allerlei risicofactoren die daaraan kunnen

nr. 131 (26 maart

bijdragen. Veelvuldige blootstelling aan schadelijke

2008)

mediabeelden betreft een van deze risicofactoren. In het plan zijn drie acties opgenomen: •

onderzoek naar de wenselijkheid, mogelijkheid en effectiviteit van een algeheel strafrechtelijke verbod op verspreiding van extreem gewelddadig beeldmateriaal;

•

ontwikkeling van een “machinereadable” versie van de Kijkwijzer, die in pilots beproefd wordt, waarbij filters op de computer zodanig ingesteld zijn dat ze het van Kijkwijzer voorziene beeldmateriaal kunnen detecteren en desgewenst tegenhouden;

•

onderzoek naar de naleving van de leeftijdsclassificaties voor films (Kijkwijzer) en games (PEGI) aan het einde van de distributieketen (toelatingsbeleid in bioscopen, verkoopbeleid in winkels en verhuurbeleid in videotheken en bibliotheken).

meest recente rapport van juni 2007 concludeert

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 3 5

Het kabinet ziet adviezen over geschiktheid als een goede aanvulling op de Kijkwijzer.

0 3 6 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

6. VERGELIJKING MET KLACHTENSYSTEMEN IN HET BUITENLAND

Klachtensystemen in Nederland

bij het NICAM ook hier terecht. Tot slot kunnen

Een belangrijk onderdeel van zelfregulering door

mensen zich direct tot verantwoordelijke media

de media is de behandeling van klachten van

wenden. Enkele media hebben daarvoor een

burgers. Hieronder staan de wegen die ouders en

ombudsman aangesteld.

anderen kunnen bewandelen wanneer zij vinden dat media grenzen over gaan. Zoals de hele brief

De Reclame Code Commissie beoordeelt klachten

concentreert ook dit overzicht zich op regelingen

over reclame. Adverteerders, reclamebureaus en

die vooral relevant zijn voor de bescherming van

media, hebben regels opgesteld waaraan reclame

minderjarigen. De Raad voor de Journalistiek, een

moet voldoen en zorgen dat reclame-uitingen die

belangrijke instantie voor klachten over nieuws en

daartegen zondigen, snel worden gecorrigeerd of

journalistieke media, is bijvoorbeeld niet

geweerd. De zelfregulering van de Reclame Code

opgenomen.

Commissie helpt zowel adverteerders als consumenten om snel te weten of reclame voldoet aan

Het NICAM heeft een speciale commissie die

de eigen regels. In de Reclamecode zijn onder meer

klachten behandelt. Mensen die vinden dat een

bepalingen opgenomen over goede zeden en

audiovisuele productie niet goed geclassificeerd is

misleiding. Ook zijn er regels die voorkomen dat

en/of door een omroep te vroeg wordt uitgezonden,

reclame misbruik maakt van de goedgelovigheid

kunnen daar terecht. Klachten worden altijd eerst

van kinderen. Bij reclame-uitingen die in strijd zijn

behandeld door het bureau van het NICAM. Is er

met de Reclame Code beveelt de Reclame Code

sprake van een mogelijke overtreding van de regels

Commissie, als dan niet openbaar, de adverteerder

van Kijkwijzer, dan wordt de klacht voorgelegd aan

aan in het vervolg niet meer op een dergelijke wijze

de onafhankelijke Klachtencommissie van het

reclame te maken. Als de klacht reclame betreft

Schipaanboord

NICAM. Indien de klacht gegrond wordt verklaard

waarin denkbeelden worden gepropageerd,

(2007). Waarden en

kan de sanctie - afhankelijk van soort overtreding

adviseert de commissie de adverteerder de

normen en media: de

en frequentie - variëren van een serieuze waar-

betreffende reclame niet meer te plaatsen/

visie van de SGP op

schuwing tot een boete van maximaal €135.000.

gebruiken. De op grond van de Mediawet bij de

de rol van de

Ook het PEGI-systeem voor computer- en video-

Stichting Reclame Code aangesloten organisaties,

overheid in de

spelletjes werkt met klachten. Klachten over

hebben zich verplicht de veroordeelde reclame-

waarden- en

classificaties van games kunnen bij de zogeheten

uiting in zo’n geval niet meer uit te zenden.

normenoverdracht

PEGI Consumer Online-Hotline ingediend worden

via de media. Den

via een elektronisch formulier.

40

Op 12 september 2007 presenteerde de SGP de nota Waarden, Normen en Media. 40 In de nota pleit

Haag. SGP

Het Commissariaat voor de Media controleert de

de SGP onder meer voor een systeem waarin

naleving van de Mediawet. Ouders die een klacht

ouders hun klachten over ‘immorele’ programma’s

hebben over de uitzendtijd van een programma dat

kwijt kunnen en programma’s worden getoetst aan

zij schadelijk achten voor kinderen, kunnen behalve

vooraf gestelde normen. Een voorbeeld hiervan is

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 3 7

de Amerikaanse Parents Television Council (PTC);

televisieprogramma schadelijk dan wel ongeschikt

dit is een organisatie van ouders die al vertoonde

is voor minderjarigen. Het varieert van slechts

uitzendingen screent op door het Amerikaanse

enkele algemene uitgangspunten tot meer

congres vastgestelde ontoelaatbaarheden. De

gedetailleerde criteria waarop opvoeders een

minister van OCW heeft toegezegd te bezien of een

klacht kunnen baseren. Opvallend is dat criteria in

dergelijk systeem de regelingen in Nederland kan

andere landen meestal weinig precies en onder-

aanvullen. Om tot een goede afweging te komen, is

bouwd zijn. Enkele instanties consulteren burgers

het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) gevraagd een

bij uitspraken. Dit lijkt bij te dragen aan het

internationaal vergelijkend onderzoek te doen naar

maatschappelijk draagvlak. Ook stimuleert het

dergelijke systemen. De volgende paragraaf geeft

opvoeders zich actief op te stellen tegenover de

hiervan de resultaten.

media.

Onderzoek buitenlandse voorbeelden

Naast de formele instanties zijn er particuliere

Op 27 november is het rapport verschenen

organisaties die burgers helpen stelling te nemen ten opzichte van mediapartijen. Zij zijn voorname-

41

lands Jeugdinstituut beschrijft hierin niet alleen

lijk te vinden in de Verenigde Staten. Sommige

Wanneer u klachten

“Wanneer u klachten heeft of lof”.

41

Het Neder-

NJI (2007).

voorbeelden in de Verenigde Staten, maar ook

particuliere organisaties zijn sterk gericht op

heeft of lof. Een

voorbeelden in andere landen: België, Engeland,

controle van de media. Zij proberen met protesten,

verkenning naar

Duitsland, Canada en Australië.

boycots en pleidooien voor toezicht op de media

buitenlandse

een verandering te realiseren. Daarbij beroepen zij

klachtensystemen

Een uniforme klachtenprocedure voor alle audio-

zich op onwenselijkheid, immoraliteit of onge-

over audiovisuele media voor ouders.

visuele media, zoals bij het NICAM, komt in andere

schiktheid van media-uitingen. De Amerikaanse

landen vrijwel niet voor. In de meeste landen

Television Parents Council is een voorbeeld van zo’n

kunnen burgers klachten over televisieprogram-

organisatie. Hoewel er aanwijzingen zijn dat

ma’s indienen bij een organisatie die vergelijkbaar

dergelijke organisaties soms succesvol opereren, is

is met het Nederlandse Commissariaat voor de

de conclusie toch dat de effectiviteit van deze

Media. Verder verschillen de klachtenprocedures

organisaties op wat er feitelijk wordt uitgezonden

per medium. Zo worden klachten over een film die

gering is. Andere particuliere organisaties richten

in de bioscoop is vertoond op een andere manier en

zich op het bevorderen van bewustzijn bij zowel

via een andere organisatie behandeld dan wanneer

burgers als de media. Deze organisaties lijken meer

de film via televisie of mobiele telefoon wordt

effect te sorteren. Dit is vooral het geval wanneer

gedistribueerd.

zij coalities vormen die samen grotere groepen van het publiek representeren, connecties hebben bij

De instanties die door de overheid belast zijn met

zowel overheid als media-industrie en gelieerd zijn

de bescherming van minderjarigen, gebruiken

aan kenniscentra of universiteiten.

uiteenlopende criteria om te toetsen of een

0 3 8 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

Conclusie kabinet

klachtencommissie. Weliswaar zijn er geen

Op grond van het onderzoek, concludeert het

aanwijzingen dat het klachtensysteem van het

kabinet dat het Nederlandse systeem er tussen

NICAM onvoldoende is, maar door ‘klanten’ er

buitenlandse alternatieven gunstig uitspringt.

expliciet naar te vragen stelt het NICAM zich

Dat blijkt trouwens ook uit de belangstelling in

open voor veranderende inzichten.

het buitenland voor de Kijkwijzer. Er is één instan-

•

Publicatie van uitspraken van de klachtencom-

tie voor klachten van ouders over alle audiovisuele

missie, niet alleen door het NICAM maar ook

media, waarbij nagenoeg alle aanbieders zijn

door de betrokken media.

aangesloten. De criteria voor classificatie zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek: het

Daarnaast blijft er natuurlijk een rol voor burgers,

gaat om schadelijkheid (en mogelijk in de toekomst

bijvoorbeeld door zich zelf te organiseren en het

ook geschiktheid) voor minderjarigen. Het kabinet

gesprek te zoeken met de media.

vindt dit systeem te verkiezen boven een systeem dat stoelt op criteria over wat moreel (on)toelaatbaar is, criteria die misschien niet door iedereen worden gedeeld. Niettemin zijn er verbeteringen mogelijk. Maatschappelijke opvattingen veranderen, evenals het medialandschap. Het kabinet wil het draagvlak voor het NICAM groot en levend te houden. Buitenlandse voorbeelden leren dat dit onder meer kan door met de Kijkwijzer zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de beleving en opvattingen van (een meerderheid van) ouders. Dit kan het NICAM bereiken door ouders actiever te betrekken bij de toetsingscriteria, klachtenafhandeling en uitspraken. Ik zal met het NICAM overleggen over de volgende mogelijkheden: •

Onderzoek of de criteria van de Kijkwijzer voldoende aansluiten bij de beleving van ouders en (professionele) opvoeders. Wanneer er brede zorg is over bepaalde zaken, kan dit aanleiding zijn voor aanvullende criteria.

•

Onderzoek onder ouders en opvoeders over de klachtenprocedure en uitspraken van de

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 3 9

Een uniforme klachtenprocedure voor alle audiovisuele media, zoals bij het NICAM, komt in andere landen vrijwel niet voor.

0 4 0 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

7. GEDRAGSCODES MEDIA

42

Op 19 juni 2007

Centraal in deze brief staat de opvoeding van de

zijn het verbod op de verspreiding van kinderporno,

jeugd tot ‘mediawijze’ gebruikers van radio,

het verbod op tabaksreclame, de plicht voor

televisie, internet en gedrukte media. Ouders en

omroepen om zich aan te sluiten bij het NICAM 43

scholen dragen daar het meeste aan bij, straks

en van bioscopen, uitgevers van dvd’s en computer-

ondersteund door het expertisecentrum voor

spellen om zich te houden aan artikel 240a en de

media-educatie. Er is ook een verantwoordelijk-

uitzendtijden waarop omroepen geen programma’s

heid voor de media om ervoor te zorgen dat hun

mogen uitzenden die volgens de Kijkwijzer schade-

aanbod ‘veilig’ is voor kinderen en jongeren. In het

lijk zijn voor de jeugd. Bij de eerstvolgende

coalitieakkoord is afgesproken dat het kabinet de

wijziging van de Mediawet, beperkt het kabinet ook

media zal stimuleren daartoe een gedragscode te

de uitzendtijden voor alcoholreclame. De Neder-

hanteren.

42

Daarover zijn inmiddels gesprekken

landse media houden zich doorgaans aan wetten

tijdens het debat

gevoerd met de sector. In dit hoofdstuk doet het

en regels. In het geval zij de Mediawet overtreden,

‘Beleidsprogramma

kabinet verslag van zijn bevindingen.

kan het Commissariaat voor de Media ingrijpen. Bij andere, strafrechtelijke overtredingen kan het

2007-2011’ heeft de minister de Kamer

Verantwoordelijke media in de praktijk

openbaar ministerie tot vervolging besluiten en

toegezegd dat het

Voor een goed begrip is het nuttig een onderscheid

kunnen particulieren aangifte doen.

kabinet zich buigt

te maken tussen juridische, professionele en

over de wijze en de

maatschappelijke verantwoordelijkheid van de

Moeilijker onder één noemer te vangen is de

vorm van een

media.

professionele verantwoordelijkheid van de media. Zoals veel beroepsgroepen, delen ook journalisten

gedragscode voor de media en de Tweede

De juridische verantwoordelijkheid van media is

en programmamakers bepaalde opvattingen over

Kamer daarover zal

eenduidig. De Grondwet waarborgt dat ideeën en

hun vak. Beperkt opgevat houden die in dat zij een

informeren. Met het

opvattingen vrij in de media kunnen worden

goed product willen leveren. Ruimer gedefinieerd

versturen van deze

gewisseld. Dat is cruciaal in een open en democra-

gaat het er om kwaliteitsstandaarden hoog te

brief beschouwt de

tische samenleving als de onze. Maar net als

houden, soms tegen de verdrukking in zoals

Minister de

iedereen zijn de media wel gehouden aan bepaalde

deadlines, een krap budget of belangen van adver-

toezegging als

grenzen die de wet stelt. Ze mogen bijvoorbeeld

teerders. Vooral in de journalistiek bestaan er

voldaan.

niet stelselmatig een bevolkingsgroep discrimi-

diverse geschreven en ongeschreven spelregels,

neren, of zomaar de privacy of goede naam van

zoals hoor en wederhoor, scheiding van redactie en

43

personen aantasten. Overigens biedt de recht-

commercie, beperkt gebruik van anonieme

omroepen die

spraak aan de media op veel gebieden meer

bronnen en undercover technieken. Er is geen

mogelijk schadelijk

bewegingsvrijheid dan aan gewone burgers, juist

Nederlandstalige journalistieke code die alle media

materiaal willen

vanwege hun functie in de democratie. De media

onderschrijven, maar bijna alle journalistieke

uitzenden

hebben verder te maken met specifieke regels die

media zijn wel aangesloten bij de Raad voor

speciaal zijn bedoeld om de jeugd tegen mogelijk

Journalistiek. Deze borgt via uitspraken over

schadelijke effecten te beschermen. Voorbeelden

concrete klachten en zaken de kwaliteit van het vak

Dit betreft

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 4 1

MTV Networks, onder andere eigenaar van MTV enTMF, heeft zich de maatschappelijke discussie over seksueel getinte videoclips zeer aangetrokken. Sinds 2006 is elke programmastart voorzien van de juiste Kijkwijzer-icoontjes, ook bij videoclips. In mei 2007 is die Kijkwijzercodering op verzoek van MTV Networks door het Nicam aangepast. Sindsdien wordt er gecodeerd met een specifieke classificatiemethode die speciaal door het NICAM voor videoclips ontwikkeld is. De wetenschapscommissie van het NICAM heeft de classificatiemethode zodanig aangepast dat bij de codering van clips niet langer de persoonlijke interpretatie van de codeur van invloed kan zijn. Muziekclips werden in Nederland al geclassificeerd, maar dat gebeurde op dezelfde wijze als televisieprogramma’s en bioscoopfilms. De standaardclassificatie hield echter onvoldoende rekening met de bijzondere eigenschappen van muziekclips, zoals de duur en de context van de productie. Nederland is nu een van de weinige landen waar muziekclips categorisch worden geclassificeerd en het eerste land ter wereld dat daarvoor een speciale classificatiemethode hanteert. Ook brengt MTV Networks een oproep in beeld bij de videoclips die wel door de keuring komen, maar waarover zij discussie willen uitlokken en de mening van jongeren zelf willen weten. Deze oproep verwijst naar www.videopinie.nl. Op internet is de video te zien met daarbij een discussieforum, waar kijkers hun mening kunnen geven over de inhoud van de clip.

en heeft op basis daarvan in april 2007 een leidraad

minderheden en kwetsbare groepen. Meningen

gepubliceerd. 44 Kinderen en jongeren maken

over de gewenste rol van de media lopen vaak even

44

beperkt gebruik van journalistieke media. Zij

uiteen als meningen over de kwestie zelf, zowel

katern/47

voelen zich meer aangetrokken tot lichte informa-

binnen als buiten de beroepsgroep. Maar juist als

tie en amusement. In deze genres zijn de spelregels

het gaat om bescherming van minderjarigen, zijn

minder uitgekristalliseerd. Het komt dan aan op de

er ook gedeelde opvattingen. Zo is vrij breed erkend

professionele verantwoordelijkheid van de afzon-

dat jonge kinderen gevoelig zijn voor reclame; het

derlijke media: wat verstaan zij onder goed aanbod

inzicht in verleidingstechnieken komt naarmate ze

voor de jeugd en hoe worden afwegingen gemaakt

ouder worden. Dat komt tot uiting in de Reclame-

bij het maken van programma-aanbod?

code, de gedragscode waarbij adverteerders en media (en omroepen verplicht) zijn aangesloten.

Tot slot hebben media een meer dan gemiddelde

Bekende artiesten of presentatoren die kinderen

maatschappelijke verantwoordelijkheid. Keuzes die

als voorbeeld kunnen zien, mogen bijvoorbeeld niet

journalisten en programmamakers maken, reiken

optreden in spotjes. Ook mag bijvoorbeeld reclame

verder dan de eigen professionaliteit en de kwaliteit

voor kansspelen niet gericht zijn op minderjarigen

van hun producties. Zij geven mede vorm aan de

noch mag deze gemaakt worden door middel van en

publieke ruimte, aan hoe wij in Nederland met

rondom media die specifiek op minderjarigen

elkaar samen leven. Dat verklaart de ophef die kan

gericht zijn. Veel media voor kinderen tot een jaar

ontstaan over ‘onfatsoenlijke’ programma’s.

of 12 hebben ook eigen regels over de portrettering

Weerspiegelen media verloedering in de samen-

van seks en geweld, los van en naast de classifica-

leving of werken zij die juist in de hand? Discussie

tie van producties voor de Kijkwijzer. Zij voelen het

is er ook over de wijze waarop media kwesties

als hun maatschappelijke verantwoordelijkheid

aansnijden waarover grote maatschappelijke

kinderen niet angstig te maken of een slecht

tegenstellingen bestaan, of over hun omgang met

voorbeeld te geven. Andersom proberen ze bewust

http://www.rvdj.nl/

0 4 2 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

BNN hanteert een aantal spelregels voor haar scherpe programmering. Effectbejag mag niet voorop staan, de informatie moet voor de doelgroep jongeren helder zijn, de presentatoren moeten zorgen voor nuancering en duiding, een ervaren eindredacteur houdt supervisie, en sommige opnames zijn alleen te zien op internet achter een ‘digitale slagboom’ voor 16 jaar en ouder. Verder heeft BNN vier tot vijf keer per jaar een openbare ledenavond over het programmabeleid en onderzoekt het jaarlijks de mening van jongeren over de programma’s.

goede voorbeelden te geven, bijvoorbeeld door

Het kabinet hecht er zeer aan deze rolverdeling

extra aandacht voor het milieu of door een vanzelf-

tussen de overheid en de media te bestendigen.

sprekende multiculturele samenstelling van een

Ouders moeten een blijvend goede rol hebben in

presentatieteam. Media voor tieners zoeken de

de adviescommissie van het NICAM. Het verheugt

oplossing vaak in het entameren van discussie; zij

het kabinet daarom dat er op dit terrein hernieuw-

laten veel zien en tasten grenzen af, passend bij de

de afspraken zijn gemaakt de afgelopen maanden

levensfase van hun doelgroep, maar stellen die

en dat ook ouders uit allochtone kring lid zijn

grenzen ook zelf ter discussie. In kaderteksten is

geworden.

ter illustratie geschetst welk beleid BNN, MTV, Nickelodeon voeren (mede) met het oog op de

Afstand tussen overheid en media is nog meer

jeugd. Voor algemene media zijn zulke voorbeelden

gewenst als het gaat om professionele kwaliteit.

niet goed te geven. In de gesprekken over een

Dat is bij uitstek een zaak van de media zelf, en

gedragscode, bleek niettemin dat ook zij geregeld

daar is ook volop aandacht voor - in het verband

afwegingen mede laten afhangen van de weten-

van de beroepsgroep, zoals bij de journalistiek, of

schap dat kinderen kunnen meekijken, luisteren of

als onderdeel van het beleid van individuele media.

lezen. Maar omdat de jeugd niet de primaire

De overheid stimuleert dat er voldoende variatie

doelgroep is, is dit meestal niet in formeel redactio-

is, in elk geval bij de publieke omroep, en voor

neel beleid gevat.

het overige is het aan ouders en kinderen tussen het goede en het slechte een keuze te maken.

Conclusies kabinet

De geschiktheidsinformatie van de NICAM-proef

Alles overziend, meent het kabinet dat de Neder-

en de activiteiten van het mediawijsheid expertise-

landse media - publiek en commercieel - in het

centrum kunnen hen daarbij helpen.

algemeen hun verantwoordelijkheid voelen en ook nemen voor hun mogelijke invloed op de jeugd.

Het meest precair is de maatschappelijke verant-

Dit komt eerst en vooral tot uiting doordat zij via de

woordelijkheid van de media. Hier bestaan geen

Kijkwijzer informatie geven over schadelijkheid

vastomlijnde opvattingen over, niet in de maat-

voor diverse leeftijdsgroepen. Als de proef van het

schappij als geheel en niet bij de media. Individuele

NICAM succesvol is, dan komt daar in de toekomst

media hebben wel degelijk spelregels in de sfeer

wellicht informatie over geschiktheid bij. Deelname

van fatsoen en menselijke waardigheid, en media

aan het NICAM is wettelijk verplicht voor omroepen

die zich vooral op de jeugd richten houden zeker

die mogelijk schadelijk materiaal willen uitzenden,

rekening met hun belangen. De spelregels sluiten

maar de branche is zelf verantwoordelijk voor

meestal nauw aan bij de kenmerken van het

het classificatiesysteem. De wet garandeert zo

gebruikte medium, en de uitgangspunten en

juridische verantwoordelijkheid van de media,

doelgroepen van het specifieke mediaproduct.

terwijl de overheid inhoudelijk op afstand blijft.

Ook verschilt de uiteindelijke inhoudelijke afweging

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 4 3

Nickelodeon richt zich primair op kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar en kiest voor een geweldloze programmering. Voor de allerkleinsten, van 0 tot 6 jaar, is er een apart programmablok Nickjr. Bij het maken en selecteren van deze programma’s werkt Nickelodeon samen met opvoedkundigen, ouders en scholen. Nickelodeon voert ook actief beleid op het terrein van gezonde voeding. De zender geeft kinderen en ouders informatie om ‘een gevarieerde en gezonde levensstijl te ontwikkelen en bewuste keuzes te maken zonder te vertellen wat je wel en niet mag eten’ (Nickelodeon). Uit recent onderzoek van Monique Buijzen van de Universiteit van Amsterdam en een pilot in Amsterdam met rolmodellen van Ajax blijkt dat positieve communicatie over bewegen en gezonde voeding effect heeft op kinderen. Nickelodeon gebruikt deze inzichten in de programmering en de wijze waarop kinderen over onderwerpen als beweging en gezonde voeding worden geïnformeerd.

om iets wel of niet of anders te doen, per concrete

schappelijk gedeelde waarden en spelregels hieruit

situatie. Dit maakt het lastig om tot één vastom-

voortvloeien.

lijnde en uniforme gedragscode te komen. In het buitenland bestaat hiervan ook geen goed voor-

De publieke omroepen moeten op grond van de

beeld. Uit de gevoerde gesprekken kwam naar

Mediawet al een redactiestatuut voeren. Spelregels

voren dat er veel overeenkomsten zijn tussen

over de invulling van de eigen maatschappelijke

omroepen over hoe in de organisaties afwegingen

verantwoordelijkheid kunnen daaraan worden

worden gemaakt en verantwoording plaats vindt.

toegevoegd. Het kabinet zal hen vragen dit te

Wat uiteenloopt zijn de afwegingen die individuele

overwegen. Ook een goede afhandeling van

omroepen maken, gelet op hun doelgroep en

klachten van kijkers en luisteraars past hierbij.

programmatische aanpak. De sector zelf ziet

Media kunnen burgers verder actiever betrekken

daarom onvoldoende aanknopingspunten voor een

bij hun redactionele afwegingen. Bijvoorbeeld

uniforme gedragscode.

door een jaar lang aan een panel van respondenten te vragen wat zij vinden van wat op televisie

Het kabinet heeft begrip voor dit standpunt maar

wordt uitgezonden, de resultaten te publiceren

wil de discussie met de sector over een gedrags-

en te betrekken in het redactionele beleid. Over

code nog niet afsluiten. Het kabinet wil immers -

een gedragscode voor media-aanbieders en de

zoals in het coalitieakkoord is afgesproken -

andere vormen van publieke verantwoording zal

‘media-aanbieders en andere belangstellenden

het kabinet het gesprek met de diverse media

stimuleren een gedragscode voor een veilig

voortzetten.

media-aanbod te hanteren.’ Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat media spelregels hebben en hanteren. Wat zij dus wel kunnen doen, is meer en beter publiek verantwoording afleggen over die eigen spelregels en de afwegingen die ze maken. Het zou goed zijn wanneer zij die regels voor iedereen kenbaar maken op internet. Het kabinet gaat hen dit vragen. Zodra bekend is welke spelregels de individuele media- aanbieders hanteren voor verantwoord en veilig mediaaanbod, kan worden vastgesteld welke gemeen-

0 4 4 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

Willem Jan Ritman Michaëlschool, Amersfoort

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 4 5

Bijlagen

0 4 6 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

1. OVERIGE ONDERWERPEN, MOTIES EN TOEZEGGINGEN

45

VOORZIENINGEN VOOR VEILIG

Het idee van de motie is om bepaalde chatrooms

INTERNETGEBRUIK DOOR KINDEREN

alleen nog toegankelijk te maken indien men zich identificeert met een elektronische identiteitskaart

Kamerstukken II,

2007-2008, 31 200

Internetportal voor kinderen

(eID). In België is er zo’n systeem. Dit is mogelijk omdat daar jongeren een elektronisch identiteits-

VIII, nr. 151

heeft de Tweede Kamer een motie ingediend

kaart kunnen aanschaffen. 47 De eerste bevin-

(Kamerstuk 31200 VIII, nr. 43) die de regering

dingen in België zijn:

kinderbrowser

vraagt voorstellen te doen voor de oprichting van

Ten eerste is gebleken dat het zeer moeilijk is alle

waarmee kinderen

een internetportal voor ouders en kinderen met

aanbieders van chatrooms met zo’n eID te laten

van 2 tot 10 jaar

links naar voor hen geschikte websites. Ik vind de

werken. In België zijn nog maar enkele websites

veilig kunnen surfen.

gedachte sympathiek, maar ben er nu niet voor

aangesloten waar kinderen veilig kunnen chatten

Het programma geeft

dat het kabinet een dergelijke internetsite in het

met gebruik van eID en de bijbehorende kaartlezer

46

De Krowser is een

45

alleen toegang tot

leven roept . Het ligt voor de hand het media-

(zie bij www.saferchat.be). Microsoft zou van de

kindvriendelijke

wijsheid expertisecentrum te vragen om ideeën

partij zijn maar heeft tot nog toe niets geïnvesteerd

websites, blokkeert

voor veilige internetportals op te nemen in zijn

in het beveiligen van chatrooms met een eID. Ook

dialoogvensters en

programma. Dit zal het kabinet doen. Overigens

alle andere, niet beveiligde chatboxen, blijven

hinderlijke popups en

zijn er al diverse particuliere initiatieven met een

gewoon toegankelijk voor jongeren. In de praktijk

bevat een ingebouw-

vergelijkbare doelstelling, zoals de Krowser 46 en

blijken Belgische kinderen ook eerder naar

de tijdklok. Er is ook

de Surfsleutel (www.surfsleutel.nl). Kennisnet

onbeveiligde dan naar voor hen beveiligde sites te

een versie die het

geeft ook informatie over veilig internet:

trekken. Ten tweede communiceren kinderen en

Internetgebruik in te

www.veilig.kennisnet.nl. Het kabinet vindt de

jongeren inmiddels meer via Windows Live

passen in het

overheid zelf niet de meest aangewezen partij om

Messenger (MSN) dan in chatboxen. Bij MSN gaat

onderwijs van de

een dergelijke taak op zich te nemen, omdat dan

het om één op één relaties, waarbij ene partij de

onderbouw (www.

onbedoeld een soort staatsmedium ontstaat.

ander moet accepteren als buddy en hem of haar ook kan blokkeren.

krowser.nl)

Identiteitskaart voor chatboxen 47

Tijdens de begrotingsbehandeling heeft de Tweede

Al met al zijn de eerste ervaringen in België met

onder de 12 jaar

Kamer ook een motie ingediend (Kamerstuk 31200

het beschermen van jongeren tegen ongewenste

kunnen in België een

VIII, nr. 55) die pleit voor onderzoek naar de

intimiteiten in chatboxen nog weinig hoopgevend.

eID aanschaffen (zie:

mogelijkheid om met een elektronische identiteits-

Zij bevestigen de visie van het kabinet dat de

http://eid.belgium.

kaart de veiligheid van chatboxen voor kinderen te

meeste winst te behalen is bij de opvoeding van

be/nl/navigati-

waarborgen. Ik heb dit onderzoek samen met mijn

kinderen en hun ouders tot wijze mediagebruikers.

on/42789/index.html)

collega’s van Justitie, Binnenlandse Zaken en

Uiteraard blijft het kabinet de ontwikkelingen in

Koninkrijksrelaties en van Economische Zaken ter

het buurland wel volgen. In Nederland is er geen

hand genomen.

elektronisch identiteitskaart waarmee identificatie

Ook jongeren

via internet mogelijk is dus dat beperkt een

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 4 7

MICROSOFT EN VOORZIENINGEN VOOR VEILIG INTERNET Kinderen zijn veel en vaak op het internet, en een groot deel van de tijd brengen ze door op het chatprogramma Windows Live Messenger (bekend als MSN) van Microsoft. Microsoft onderneemt diverse initiatieven, zodat kinderen, zich veilig voelen in deze omgeving en Messenger een positieve bijdrage levert in het sociale leven. Samen met de Kinderconsument heeft Microsoft een robot ontwikkeld die kinderen helpt vragen over internetveiligheid, te beantwoorden. De Kinderconsument heeft rondom deze robot ‘Mr Ctrl’ een lespakket gemaakt voor kinderen in de groepen 6 tm 8 om kinderen online te wapenen en ouders met behulp van huiswerkopdrachten bij het onderwep te betrekken. Speciaal voor ouders heeft Microsoft het programma ‘Family Safety’ ontwikkeld, waarmee ouders kunnen bepalen met wie hun kind communiceert op de Messenger, maar ook welke websites ze mogen zien en welke zoekresultaten ze mogen krijgen. Dit programma is gratis en voor iedereen beschikbaar. Daarnaast is er een veiligheidstab in Messenger waar diverse veiligheids-tips worden gegeven. Ook zet Microsoft haar online netwerk in (maandelijks worden meer dan 6 miljoen mensen in Nederland bereikt en dagelijks worden ongeveer 42 miljoen chatsessies gehouden) om internetveiligheid, in samenwerking met partijen als Meldpunt Kinderporno op Internet, onder de aandacht te brengen. Internetveiligheid is van essentieel belang voor een ieder op het internet, daarom geeft Microsoft hier een hoge prioriteit aan.

eventuele uitvoering in elk geval in de tijd. Daar-

Europees programma veilig internet

naast wijst ECP.nl er op dat dergelijke systemen

Digibewust maakt deel uit van het Insafe Network,

niet waterdicht zijn. Mocht het Belgische systeem

een Europees netwerk van nationale voorlichtings-

echter een succes worden, dan zal het kabinet

knooppunten die bewustwording over internet-

onderzoeken of en hoe zo’n systeem ook in Neder-

veiligheid coördineren. Dit netwerk is opgezet en

land kan worden ingevoerd.

wordt gecofinancieerd vanuit het Safer Internet plus programme van de Europese Commissie

Digibewust

(Directoraat Generaal Information Society). Het

Het programma Digibewust wil dat gebruikers

Safer Internet plus programma kijkt naar nieuwe

beter inzicht krijgen in de consequenties van hun

online technologieën met als doel het verbeteren

digitale gedrag en de mogelijke gevolgen daarvan.

van de bescherming van jongeren.

Gebruikers (burgers en bedrijven) moeten optimaal

De Europese Commissie heeft in februari 2008

kunnen profiteren van de mogelijkheden van

gemeld in de periode 2009-2013 het Safer Internet

digitale diensten zoals internet, e-mail, chatten en

plus programme voort te zetten en daarvoor 55

online betalen, terwijl men zich tegelijkertijd

miljoen euro voor uit te trekken. Naast de voort te

bewust is van de mogelijke risico’s ervan en vooral

zetten activiteiten komt er een onderzoek waarin

weet wat daartegen te doen is. Het programma wil

gekeken wordt hoe kinderen nieuwe technologieën

door kennisoverdracht gebruikers aanzetten tot

gebruiken en welk effect dat op hen heeft.

een bewuste manier van omgaan met computers, mobiele telefoons en internet. Digibewust is een

RECLAME VOOR SEKSLIJNEN

publiekprivaat programma van het ministerie van EZ dat wordt uitgevoerd door ECP.nl. De subsidie

Tijdens de behandeling van de mediabegroting

voor het huidige programma Digibewust loopt eind

heeft de Tweede Kamer een motie ingediend

2008 af.

(Kamerstuk 31200 VIII, nr. 134) over reclame voor sekslijnen. De motie verzoekt de regering te

0 4 8 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

onderzoeken welke nadere bepalingen in de

•

Zelfregulering door de drankindustrie: Zij

Mediawet mogelijk en noodzakelijk zijn om een

dienen in hun reclame rekening te houden met

einde te maken aan misleiding van de kijkers bij

de kwetsbaarheid van jonge mensen en doen

telewinkelboodschappen zoals seksuele (dating)

dat ook door bij het sponsoren van soaps en

programma’s. De Nederlandse Reclame Code

andere programma’s rekening te houden met

verbiedt al misleidende tv-reclame. Voor erotiek

artikel 1 van hun eigen code (Reclamecode

en pornografie bestaan specifieke bepalingen.

voor Alcoholhoudende Dranken), waarin is

Beoordeling van reclame vindt plaats door de

opgenomen dat geen overmatige of anderszins

Reclame Code Commissie op basis van klachten.

onverantwoorde alcoholconsumptie mag

Daarnaast kan de Consumentenautoriteit optreden

worden getoond, gesuggereerd of gestimu-

bij misleidende reclame. De wijze waarop

leerd. De branche is verder gehouden aan de

misleiding bij tv-reclame in de vorm van seksuele

algemene Reclamecode, waaronder ook regels

(dating) programma’s beëindigd kan worden, onderzoek ik. Ook ben ik over dit onderwerp in

om de jeugd te beschermen. •

Zelfregulering door de audiovisuele branche:

gesprek met omroepen in het kader van de ge-

Televisieprogramma’s, films, DVD’s en com-

dragscode. Indien deze wegen geen resultaat

puterspellen krijgen een leeftijdsaanduiding en

opleveren kan ik bezien welke aanvullende maat-

pictogrammen van de Kijkwijzer. Bij de

regelen nodig en mogelijk zijn. Daarbij zal ik bezien

classificatie van producties wordt onder meer

of het passend is deze op te nemen in de Mediawet

gekeken naar alcohol- en drugsgebruik.

of dat andere (juridische) maatregelen meer

Wanneer overmatig gebruik van harddrugs,

geëigend zijn.

softdrugs of alcohol in een gunstig daglicht geplaatst zijn, krijgt een productie de leeftijdsindicatie 16. Wanneer het niet wordt aange-

ALCOHOL

raden of slechts impliciet wordt afgeraden, Tijdens behandeling van de begroting van Jeugd en

krijgt de mediaproductie de leeftijdsindicatie

Gezin is gesproken over overmatig alcoholgebruik

12. Programma’s voor boven de 12 jaar mogen

onder jongeren. De Kamer heeft het kabinet

omroepen pas na 20.00 uur uitzenden;

gevraagd of zelfregulering de ‘zuipnorm’ in onder

programma’s voor boven de 16 jaar pas na

meer soaps kan terugdringen. Het gaat hier om een

22.00 uur.

ingewikkeld probleem met veel verschillende

•

Wettelijke beperking alcoholreclame: In

oorzaken. De wijze waarop alcoholgebruik voor-

aanvulling op zelfregulering heeft het kabinet

komt in de media is slechts één van de mogelijke

besloten om alcoholreclame op radio en

risicofactoren. Niettemin wil het kabinet de media

televisie te beperken. Dit biedt extra waarbor-

betrekken bij inspanningen om alcoholmisbruik

gen om de jeugd te beschermen. Omroepen

door jongeren terug te dringen. Dat gebeurt op drie

mogen alcoholreclame niet uitzenden tussen

manieren, hieronder toegelicht.

6.00u en 21.00 uur. Daarmee sluit Nederland

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 4 9

zich aan bij andere Europese landen die al een

•

Paradiso Home Entertainment: Dit bedrijf is

dergelijk verbod hebben. De wijziging is

een middelgrote independent (onafhankelijke

opgenomen in de nieuwe Mediawet die in

distributeur) die in het begin met Kijkwijzer

februari naar de Tweede Kamer is verstuurd.

heeft meegedaan. In augustus 2001 heeft het

RTL, die uitzendt vanuit Luxemburg, heeft in

NICAM een brief gestuurd over aansluiting en

een brief aan het ministerie van OCW laten

in april 2002 is de aansluitverklaring onderte-

weten zich vrijwillig aan de nieuwe Nederland-

kend. In december 2004 heeft Paradiso echter

se wetgeving te zullen houden. Het kabinet is

aangegeven uit het NICAM te stappen. Dat is

hier vanzelfsprekend zeer verheugd over.

weliswaar nimmer formeel bevestigd, maar in juni 2005 is via mailcontact gebleken dat

Bovenstaand pakket verkleint de kans dat minder-

Paradiso niet meer meedoet met het systeem

jarigen via de media een gunstig beeld krijgen van

en niet langer lidmaatschapscontributie wenst

overmatig gebruik van alcohol en drugs. Zelfregu-

te betalen. Zelfs een laatste poging tot toena-

lering is de basis en de overheid houdt gepaste

dering door het NICAM afgelopen jaar heeft

afstand tot de inhoud van media. De wettelijke beperkingen die er zijn betreffen alleen de uitzend-

helaas tot niets geleid. •

Just Entertainment: Dit is een kleinere,

tijden van reclame en worden gerechtvaardigd door

eveneens onafhankelijke, DVD-distributeur

het algemene belang dat in het geding is: bescher-

die zich o.m. specialiseert in het uitbrengen

ming van minderjarigen.

48

ACHTERGRONDINFORMATIE NIET AANGESLOTENEN BIJ HET NICAM

van buitenlandse en Nederlandse tv-series.

48

Het NICAM heeft in 2006 verschillende malen

‘Vaststelling van de

contact opgenomen, zowel telefonisch als

begrotingsstaat van

Tijdens het debat

per mail. Ook is informatie over aansluiting

de begroting van

toegezonden en gewezen op het belang van

Jeugd en Gezin (XVII)

De afgelopen jaren heeft het NICAM zich intensief

aansluiting bij een uniform en betrouwbaar

voor het jaar 2008

ingezet zoveel mogelijk DVD distributeurs aan te

classificatiesysteem. Nadat dit verzoek

(31200-XVII)’ heeft

laten sluiten. En met een zeer positieve resultaat,

vervolgens ook vanuit de overheid niet tot het

de Minister

naar schatting 95% van de DVD distributeurs is

gewenste effect heeft geleid, is vastgesteld dat

toegezegd in de brief

aangesloten bij het NICAM. Extra inspanning vanuit

verdere actie niet meer zinvol is. Aansluiting

over mediawijsheid

de overheid - door een aantal bedrijven aan te

bij en toepassing van Kijkwijzer zijn tot dusver

in te gaan op de

schrijven en na te bellen - heeft ertoe geleid dat de

niet opgepakt door Just Entertainment.

relatie tussen soaps

twee grootste nog niet aangesloten partijen dat

en de zuipnorm. Met

inmiddels ook hebben gedaan. Bij de volgende twee

het versturen van

partijen heeft deze extra inspanning helaas niet tot

deze brief beschouwt

het gewenste resultaat geleid. Het gaat hierbij qua

de Minister de

marktaandeel naar schatting om circa één procent.

toezegging als voldaan.

0 5 0 / M E D I AW IJSH EID KA BI N ETSVIS IE 18 APRIL 2008

2. MEDIAWIJSHEID EXPERTISE CENTRUM - NETWERKPARTNERS

49

Dit is een lijst van

49

Organisatie

organisaties die direct of indirect

•

Algemene Vereniging Schoolleiders

•

Nederlandse Katholieke vereniging

betrokken zijn bij de

•

All about us film factory

voorbereiding van

•

Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

van Ouders

het Mediawijsheid

•

Cinekid

•

Nickelodeon

expertisecentrum.

•

Cultuurnetwerk Nederland

•

NOS/RTV

Van definitieve

•

De Kinderconsument

•

Open Universiteit

deelname aan het

•

De Kunstconnectie

•

Ouders Online

expertisecentrum zal

•

Erfgoed Nederland

•

PO-Raad

sprake zijn wanneer

•

Filmmuseum

•

Reklame Rakkers

organisaties de

•

Google

•

Rugers Nisso groep

intentieverklaring

•

IDFA

•

RVU

tekenen waarin de

•

Internet Society Nederland

•

Science Guide

rechten en plichten

•

Interprovinciaal Overleg

•

Sociaal en Cultureel Planbureau

staan voor deelname

•

ISO

•

Seniorweb

als netwerkpartner.

•

Kenniscentrum Pedagogiek - NHL

•

Stichting Kennisland

•

KPC-groep

•

Stichting Krant in de Klas

•

Kunstfactor

•

SLO

•

LAKS

•

Stichting Lezen & Schrijven

•

Landelijke Oudervereniging Bijzonder

•

Stichting ‘Weet wat je ziet’

Onderwijs

•

Strategisch ICT-Overleg

•

LSVB

•

TeleacNot

•

Media Update

•

UPC

•

Microsoft

•

Vereniging van Nederlandse Gemeenten

•

Mijn Kind Online

•

Vereniging voor Openbaar Onderwijs

•

Mira Media

•

Virtueel Platform

•

MTV Networks

•

VO-Raad

•

Museum voor communicatie

•

Waag Society

•

Nederlands Instituut voor Filmeducatie

•

Willem de Kooning Academie

•

Nederlands Jeugd Instituut

•

NICAM

K A B I NE T S VI S I E 18 A PR I L 2008 M ED I AWI JS HEI D / 0 5 1

COLOFON

Publicatie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Druk Ando bv, Den Haag Uitgave mei 2008 zie ook: www.minocw.nl/cultuur

Edoc: MLB/M/5242 (1000)

Het is het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch, veilig en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde samenleving.