Deltaprogramma | Ruimtelijke adaptatie
jury rapport peilstok 2014 1 december 2014
De Peilstok 2014 De Peilstok is een prijs van het ministerie van Infrastructuur en Milieu voor inspirerende oplossingen om bebouwd gebied waterrobuust en klimaatbestendig te maken. Voor de prijs komen opdrachtgevers van in Nederland gerealiseerde/te realiseren projecten in aanmerking. Er is ook een Jonge Peilstok. Deze is voor jongeren die anderen inspireren met hun creatieve klimaatbestendige en waterrobuuste oplossingen. Hiervoor komen studenten aan Agrarische Opleidingscentra in aanmerking. Voor de Peilstok 2014 zijn 16 projecten ingediend. De jury bestaande uit Pier Vellinga, Jan Brouwer, Nicole Maarsen en Hermen Borst hebben de projecten beoordeeld en er zes genomineerd. In dit juryrapport leest u de motivatie van de jury voor de nominaties en de winnaars. Op 28 december 2014 maakte juryvoorzitter Pier Vellinga in Amsterdam de winnaars van de Peilstok en Jonge Peilstok bekend tijdens de Manifestatie Hitte in de Delta. De Peilstok is gewonnen door de
gemeente Amsterdam met het project Betondorp Rainproof. Een eervolle vermelding was er voor Groei&Bloei met ‘Tegel eruit, Plant erin’. Pier Vellinga overhandigde Marcel van Houten van de gemeente Amsterdam een glazen peilstok. Aan de hand van de maatstrepen is te zien waar we staan op het gebied van klimaatbestendigheid en waar we naartoe moeten. De Jonge Peilstok ging naar het Wellant College. Student Ronald Potters nam een cheque ter waarde van €2.000 in ontvangst. Hiermee kan het Wellant College de kennis over klimaatbestendig en waterrobuust inrichten vergroten en hun plan doorontwikkelen. Begin 2015 verschijnt er een boek met alle inzendingen.
1. Betondorp Rainproof: Gemeente Amsterdam De manier waarop in de meest verharde wijk van Amsterdam, op -5 NAP klimaatadaptieve oplossingen zijn gevonden is zeer bijzonder. Het gebied heeft middels een intensief proces met burgerparticipatie klimaatadaptiviteit tussen de oren van de bewoners gekregen. Zeer integraal en financieel innovatief door meekoppelen. Dit project wint omdat we hopen dat het projecten nationaal en internationaal zal inspireren tot navolging. Een uniek project op een unieke bestaande plek. Het gebied en de context waarin deze klimaatadaptatieve oplossing is uitgevoerd is misschien nog wel het meest bijzondere aan dit project. Betondorp kent met een harde openbare ruimte, de stedelijke opzet, de sociaaleconomische kenmerken, gelegen op het laagste punt van Amsterdam (-5m NAP), de status van Rijksmonument én een beschermd stadsgezicht veel uitdagingen om klimaatadaptief te handelen. Vanuit een heldere ambitie en een creatieve samenwerking tussen stadsdeel Amsterdam Oost, Waternet, kennisinstellingen en bewoners is middels het vernieuwingsplan in één slag een
belangrijke basis voor toekomstige wateropgaven gelegd. Het reageert daarmee niet alleen op wateroverlast, maar ook op hitte en droogte. Het spreekt tot de verbeelding en is communicatief sterk. Het project is zeer integraal aangepakt, mede op basis van principes en technieken die elders toepasbaar zijn. Veel waardering gaat uit naar het financieel innovatieve karakter door de klimaatadaptieve oplossing van waterberging tot en met het bestek en uitvoering te koppelen aan regulier onderhoud en beheer (meekoppelen). Dit heeft er voor gezorgd dat de klimaatbestendige ingrepen uiteindelijk minder geld kost dan de traditionele aanpak. De manier waarop dit project geïnitieerd en uitgevoerd wordt zal bijdragen aan kennis voor vele herstructureringsopgaven in stedelijk gebied. Betondorp is bewezen waterrobuust, waarmee het de Peilstok 2014 verdient en zodoende projecten in binnenen buitenland kan inspireren en aanzetten tot navolging.
2. Tegel eruit, Plant erin: Stichting Groei & Bloei Het project dat met een zeer klein gebaar van 30x30 cm een groots effect weet te bereiken. Breed gedragen en nog belangrijker: het zet al op jonge leeftijd aan tot nadenken over klimaat en de rol hierbij van de openbare ruimte. Omdat dit project enorm tot de verbeelding spreekt en absoluut sympathie oproept verkrijgt het project de eervolle vermelding. Een klein gebaar met een groots effect. Dat is het project Tegel eruit, plant erin. Een zeer mooi initiatief dat inmiddels door een nog breder publiek gedragen wordt, ondersteund door een goed netwerk van diverse publieke en private instanties en partijen. Een typisch voorbeeld van klein en onderop beginnen door als collectief in kleine stappen iets groots bereiken. De educatieve waarde van dit project is dan ook groot. Het is laagdrempelig en zet burgers al op jonge leeftijd aan het denken over het klimaat en de rol van openbare ruimte daarin. Omdat deze oplossing gebaat is bij een goede infiltrerende werking van de ondergrond, geldt als aandachtspunt te allen tijden te zorgen dat de ondergrond waar nodig wordt ‘opengewerkt’ om water af te kunnen voeren. Gezegd moet worden dat ook zonder
volledige infiltratie meer groen ontegenzeggelijk bijdraagt aan het terugdringen van hitte-effecten. Omdat dit project enorm tot de verbeelding spreekt en absoluut sympathie oproept, verkrijgt dit project een eervolle vermelding. Een project dat in de ogen van de jury breed navolging verdient.
3. Benthemplein: Gemeente Rotterdam Krachtige meervoudige klimaatadaptieve oplossing midden in stedelijk gebied. Een prachtig ontworpen Rotterdams icoon voor waterberging, hitte stress en een kwalitatieve impuls voor de buitenruimte. Er is hier onder de vlag van klimaatbestendigheid een succesvolle ‘plek’ gemaakt. Een vooruitstrevend voorbeeld van een meervoudige klimaatadaptieve oplossing in bestaand stedelijk openbaar gebied. De gemeente Rotterdam, als koploper in klimaatadaptieve strategieën, heeft middels een flinke subsidie aan een innovatief ontwerp de klimaatopgave creatief in beeld gebracht. Het waterplein heeft als iconisch beeld terecht veel (inter)nationale aandacht gekregen. Per weersomstandigheid verandert de gebruiksfunctie van het plein waarmee de klimaatopgave overduidelijk zichtbaar wordt gemaakt. Het plein heeft daarnaast bijgedragen aan het verbeteren van de sociale cohesie van de omliggende buurt en is ontegenzeggelijk een kwalitatieve impuls voor de openbare ruimte in een dicht bebouwd stukje Rotterdam. Sterk punt aan dit plan is dat het niet alleen betekenis heeft voor het tegengaan van
wateroverlast, maar ook – door middel van infiltratiebedden – bijdraagt aan een meer constante grondwaterstand. Tot slot genereert het plein een verkoelend effect dat bijdraagt aan de leefkwaliteit van de directe omgeving. Algemeen aandachtspunt bij waterpleinen als deze is de kritische waterkwaliteit voor de gezondheid tijdens warme perioden.
4. Waterrobuust Homeruskwartier: Gemeente Almere Hét project dat in staat is geweest twee actuele aspecten van gebiedsontwikkelen bij elkaar te brengen: particulier opdrachtgeverschap en waterrobuust ontwikkelen. Ligging aan de Eem is als kans benut en water is mee ontworpen met de wijk en een zichtbare kwaliteit geworden
.
De gemeente Almere heeft met het Homeruskwartier twee actuele aspecten van gebiedsontwikkeling bij elkaar gebracht: particulier opdrachtgeverschap en waterrobuust ontwikkelen. Homeruskwartier is hiermee een nieuwe standaard voor nieuwbouw gebiedsontwikkelingen geworden. De waterberging in Homeruskwartier is niet enkel technisch en ondergronds, het is ook zichtbaar voor de bewoners en bezoekers van de wijk. De verschillen tussen droge en natte periodes wordt op deze manier tastbaar gemaakt. Het water is mee ontworpen met de wijk als één integraal geheel, waarbij de ligging aan de Eem als kans goed is benut. De wateropgave is hiermee een kwaliteit geworden voor de gehele wijk in plaats van een beperking. Het heeft een belangrijke educatieve en communicatieve functie en daarmee een positief effect op
het waterbewustzijn van bewoners en bezoekers van het Homeruskwartier. In het algemeen dient meegegeven te worden dat voldoende doorstroming van het water bij langere perioden van warmte in afgesloten peilgebieden een aandachtspunt is. Peilgebieden kennen soms wekenlang vrijwel stilstaand water, wat van negatieve invloed is op de kwaliteit van oppervlaktewater. Dit is met name kritisch wanneer het ‘belevingswater’ betreft.
5. Natte Voeten Weebosch: Gemeente Bergeijk en Dorpsraad de Weebosch Een lokaal do-it-yourself project met een slimme financiering. De eigen achtertuin inzetten als klimaatbestendige oplossing voor de wijk kan rekenen op veel waardering. Veel lokaler dan dit project kan er niet aan een klimaatbestendige omgeving gewerkt worden. Dit project is vanwege twee redenen genomineerd. Allereerst vanwege de zelfredzaamheid en doe-kracht die uitgaat van een groep bewoners die besluiten hun eigen tuin in te zetten als oplossing voor een waterprobleem. In een inventieve samenwerking met het Waterschap, dat een financiële tegemoetkoming per m2 biedt, waren de bewoners in staat hun achtertuin klimaatadaptief te maken en daarmee wateroverlast op schaal van de wijk te verminderen. Ten tweede wordt het hemelwater niet meer via het riool afgevoerd, maar in de bodem geïnfiltreerd. Dit levert een positieve bijdrage aan de verdrogingsproblematiek op de zandgronden. Een aandachtspunt: uitvoering van ingrepen door particulieren vraagt om een goed adviestraject, dat in Weebosch goed
uitgepakt lijkt. Een klein maar fijn project met een uitzonderlijke voorbeeldfunctie en een sterk positief effect op het waterbewustzijn van de lokale gemeenschap, dat meer aandacht verdient dan het nu krijgt.
6. Groen Blauw Delft Zuidoost: Gemeente Delft Gestoeld op (hoe kan het ook anders) een uitvoerige technische analyse en maatregelenpakket met maar liefst 180 maatregelen om water- en groenstructuur te verbeteren maakt dit project de vertaling van kansen naar uitvoering. Integraal en grootschalig aangevlogen met grote maatschappelijke meerwaarde. Met Groen Blauw Delft Zuidoost laat gemeente Delft zien hoe een technische analyse plus uitgebreid maatregelenpakket ook daadwerkelijk tot uitvoering kan worden gebracht. Een sterk element aan dit project is de koppeling van een Kansenkaart van het gebied aan particuliere investeringen en regulier beheer en onderhoud. Het is indrukwekkend om de ruim 180 oplossingen in samenhang te zien en de manier waarop een abstract doel concreet en tastbaar wordt gemaakt. De bekostiging, maatschappelijke meerwaarde en ook de opbrengsten uit maatregelen worden goed afgewogen. Er is financieel goed onderbouwd en dankzij het creatieve proces is een samenwerkend vermogen tussen burgers, publiek- en private partijen gecreëerd.
Tot slot verkrijgt dit project lof omdat het uitgerekend in bestaande bebouwing dit resultaat heeft weten te bereiken.
Jonge Peilstok: Wellant College We zijn zeer blij dat het in relatief korte tijd deze groep gelukt is om een inzending te doen: een groene, duurzame oplossing voor huis, straat en wijk. Het biedt een interessante grootschalige oplossing waarbij de toenemende verharding van onze steden en openbare ruimtes wordt geagendeerd. In hun voorstel wordt de straat op meerdere manieren gebruikt, waaronder als waterberging ter compensatie van de stenige ruimtes. De precieze werking en toepassing hiervan vraagt om nadere uitwerking, namelijk hoe je dit in een bestaande stad kunt uitvoeren en op welke manier burgers op een laagdrempelige wijze kunnen bijdragen aan een grootschalige technische oplossing. Desondanks zien wij deze inzending als een stap in de goede richting en krijgt daarom een aanmoedigingsprijs. De inzender wordt een financiële steun geboden om kennis over dit thema te vergroten en het idee dichter bij uitvoering te brengen.
