Lieven de Key Penning 2015 Rapport van de jury
Haarlem, 24 november 2015
Inleiding De Lieven de Key Penning is een prijs die in 2009 is ingesteld door de gemeente Haarlem op voorstel van de stadsbouwmeester Max van Aerschot. Dit jaar wordt de Penning voor de zevende keer uitgereikt. In het tweede jaar van uitreiking in 2010 werd aan de prijs ook een publieksprijs gekoppeld. Het was de wens van het Haarlemse gemeentebestuur door het instellen van deze prijs en het toevoegen van de publieksprijs de belangstelling voor de verbetering van de architectonische, stedenbouwkundige, landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteit van de stad te stimuleren. Er is voor gekozen in een cyclus van drie jaar het thema af te wisselen. In het eerst jaar stond monumentenzorg en zorg voor cultuurhistorisch erfgoed centraal, in het tweede jaar was het thema architectuur en in het derde jaar stedenbouw, openbare ruimte en landschap. In 2015 is de derde cyclus van start gegaan en derhalve staat monumentenzorg, renovatie en hergebruik dit jaar centraal. Het Haarlems Dagblad heeft vanaf 2010 het idee van de publieksprijs omarmd door in de krant aan de genomineerden voor de Penning veel aandacht te schenken en oproepen te plaatsen via de website een stem uit brengen op een van de genomineerden. Vanaf 2012 wordt over de voor de Penning door de jury genomineerde projecten een expositie gehouden in het ABC Architectuurcentrum Haarlem. Bij deze expositie staat een stembus waarin bezoekers van de expositie een stemformulier kunnen deponeren met hun voorkeur. De genomineerde met de meeste stemmen (via de website en de stembus samen) krijgt de Lieven de Key Publieksprijs. De Lieven de Key Penning zelf wordt toegekend door een vakjury onder voorzitterschap van de wethouder ruimtelijke ordening van de gemeente Haarlem, en verder bestaand uit de stadsbouwmeester, de voorzitter van de Vereniging Haerlem, de directeur van het ABC Architectuurcentrum Haarlem, een architectuurhistoricus, en een wisselend lid afhankelijk van het thema van het jaar. Alle genomineerden krijgen ook dit jaar een door Joost Swarte ontworpen en gesigneerde oorkonde.
2
Algemene indruk Een eerste inventarisatie van projecten die dit jaar in aanmerking zouden kunnen komen voor de Lieven de Key Penning 2015 leverde een lijst op met 22 projecten. Gelet op het thema dit jaar: monumentenzorg, renovatie en hergebruik, was het te verwachten dat verschillende soorten van projecten in aanmerking zouden komen. En dat is ook gebeurd. Monumentenzorg in klassieke zin, maar ook grootschalige renovatie van niet-monumentale complexen van woningen, hergebruik van grote en kleine gebouwen, minutieus herstel van gevels tot sloop en nieuw optrekken van gevels volgens het oude ontwerp, moesten tegen elkaar worden afgewogen. Gelet op het thema van dit jaar is het niet verwonderlijk dat de meeste projecten waren gelegen in de oudere, centrale delen van de stad. De jury heeft half september uit de oogst van 22 projecten 10 projecten gekozen die zij hebben genomineerd voor de Lieven de Key Penning 2015. Eind oktober heeft de jury alle 10 genomineerde projecten bezocht.
3
(bron: Haarlems Dagblad, 24 oktober 2015) De jury constateert en adviseert na het bezoek aan de projecten het volgende:
De jury heeft zich verplicht gevoeld om niet alleen naar monumenten te kijken, maar vooral te kijken naar gebouwen die een nieuwe toekomst nodig hebben De jury heeft twee projecten (Engelandlaan en Sterrebosstraat) genomineerd die niet monumentaal zijn, maar wel vernieuwd zijn op een wijze die deze projecten een nieuwe toekomst hebben gegeven. Voor het realiseren van een goed ontwerp (oud of nieuw) acht de jury een drietal aspecten van belang : bevlogenheid van opdrachtgever en architect, architectuur- en bouwhistorische kennis van het gebouw en architectonische kwaliteit van het ontwerp en dus ook van de ontwerper
4
Opvallend is het idealisme, liefde, bevlogenheid en betrokkenheid bij de eigenaren en opdrachtgevers. Dat is wat gebouwen redt. En dan gaan de eigenaren en opdrachtgevers soms ook nog in hun droom wonen of werken! Het opdrachtgeverschap, kennis van het gebouw en het ontwerp zijn beslissend. De koppeling van de vernieuwing aan sociale motieven, duurzaamheid, ondernemerschap en de nieuwe economie heeft de jury met genoegen waargenomen. Monumentenzorg wordt minder door traditionele instituties gedomineerd, er zijn steeds meer verschillende soorten, vooral ook kleinschalige initiatieven in dit domein. Bij de nieuwbouw of nieuwe toevoegingen zou meer naar het gebouw “geluisterd” moeten worden en in die sfeer moeten worden gewerkt en ontworpen. Gevreesd wordt dat veel actoren in dit domein zich gegijzeld voelen door regels en procedures. Wij lijken soms verstrikt te zitten in onze eigen wetten. De Lieven de Key Penning is een prijs die het Haarlemse publiek aangaat, de maatschappelijke relevantie telt dus zwaar mee.
Conclusie De jury heeft uitgebreid en intens gedebatteerd. Een lastig dilemma bij het toekennen van de Lieven de Key Penning is steeds weer dat verschillende soorten kwaliteiten van de projecten tegen elkaar moeten worden. Een voorbeeld van zo’n dilemma is hoe de maatschappelijke relevantie van een project kan worden afgewogen tegen de excellente kwaliteit van het ontwerp van een project. Iets kan heel mooi zijn, maar als er maar weinig mensen van (kunnen) profiteren is de maatschappelijke relevantie gering. Ondanks het feit dat de jury op alle 10 projecten wel iets had aan te merken, Uiteindelijk streden vier projecten om de titel.
Het eerste van de vier is een project in Schalkwijk. Er is voorbeeldig omgegaan met de wederopbouwarchitectuur. De stedenbouwkundige opzet is daarbij intact gelaten. De weinig monumentale, schrale wederopbouwarchitectuur van het oorspronkelijke ontwerp is als een soort casco getransformeerd in nieuwe woonblokken met een moderne, sterk tot de verbeelding sprekende uitstraling, die een positief effect heeft op de omgeving: Engelandlaan Het tweede van de vier projecten is een particulier woonhuis. Een perfecte, gedegen restauratie. De bevlogenheid van de aannemer en zijn niet aflatende pleidooien leerwerkplaatsen in de monumentenzorg te creeren hebben indruk gemaakt op de jury. Waar nieuwe ruimtes zijn ontworpen (serre, keuken) is echter sprake van grote mate van traditioneel ontwerpen. Hier had de confrontatie naar het oordeel van de jury van oudnieuw wel iets uitgesprokener mogen zijn: Nieuwe Gracht Het derde van de vier projecten is een project waarbij hergebruik een belangrijk thema is. Het project heeft ontzettend veel in zich in een op zich niet bijzonder gebouw. Synthese van creatieve renovatie, duurzaamheid, nieuwe economie en persoonlijke bevlogenheid. Bovendien is een reststukje van de stad gereactiveerd: Seinwezen. De laatste van de vier projecten waar de jury het langst over het gesproken heeft, is ook weer een particulier woonhuis. Het is een architectonisch ontwerp van hoge kwaliteit maar 5
wel met een harde confrontatie oud-nieuw. Feitelijk is alleen de voorgevel blijven staan. De oorspronkelijke structuur is niet meer afleesbaar. Het moderne ontwerp had naar het oordeel van de jury iets meer van de historische structuur intact moeten laten: Bakenessergracht.
Winnaar Niet alle juryleden hadden de uiteindelijke winnaar op de eerste plaats staan. Maar tijdens de discussie is gebleken dat alle juryleden vrede zouden hebben met het uitroepen van een van de top vier tot winnaar van de Lieven de Key Penning 2015. Alle juryleden zijn tevreden en gelukkig met het besluit. De winnaar kan zich gelukkig prijzen maar de andere drie projecten uit de top vier zaten er dus heel dichtbij. De jury van de Lieven de Key Penning kent de Lieven de Key Penning 2015 toe aan het Seinwezen, met als opdrachtgever Baud Schoemaeckers en als ontwerper Servy Bruls en uitvoerder Bert ten Cate.
Haarlem, 24 november 2015 De jury, Jeroen van Spijk, wethouder, voorzitter Max van Aerschot, stadsbouwmeester Frans Willem Lantink, voorzitter Vereniging Haerlem Gabriel Verheggen, directeur ABC Architectuurcentrum Haarlem Wim de Wagt, architectuurhistoricus en publicist Mariette Polman, ar4chitectuurhistoricus Polman Advies voor deze, Hans van der Straaten, secretaris van de jury
6
