JURGEN KLOPP, POPSTAR IN DORTMUND: ROTE ERDE, GELBE WAND, ECHTE LIEBE Op zoek naar de beste clubcoach van Europa Proloog Ik ging op zoek naar Jürgen Klopp. Het is zaterdag 4 mei 2013, Borussia Dortmund – Bayern München. Precies éénentwintig dagen voor de finale van de Champions League tussen beide Duitse giganten. Meer dan 80.000 voetbalfans zwerven rondom het grootste stadion van de Bundesliga. Onder hen duizenden roodwitten uit München. Ze lopen kriskras door elkaar met de geelzwarten, ze verbroederen of ze hebben zich reeds eerder gemengd: Borussiamoeder met Bayernzoon, dat lijkt op een generatieconflict. Borussiavader en dito dochter met Bayernmoeder en zogeaarde zoon, dat moet wel een nieuw samengesteld gezin zijn. Koppeltjes van hetero- en homo-obediëntie en gewone vrienden onder elkaar. Politie-agenten van beide geslachten slaan het tafereel gade: de helm in de ene hand, de sigaret of de hot-dog in de andere. Hier hangt een partysfeer. Dat wordt beaamd door twee gelegenheidsmakkers aan een tafeltje: de fabrieksarbeider Hans – vijftiger met ouderwetse bril en Borussiashirt - uit Dortmund zit in gesprek met de ITC-ontwerper Uwe – dertiger met blitze zwarte glazen en Bayertruitje - uit München. Ze vragen zich af waarom ik flarden van hun gesprek noteer. Nadat ik me heb geout als 'fan' van de Duitse fancultuur voorspellen ze een gigantische 'Fussball Party' in Wembley, in de aanloop naar de eindstrijd. Ik help het hopen voor hen.
1 ZONDER TRAINER GAAN WIJ NIET NAAR HUIS Het herinnert me aan mijn bezoek, twee jaar en drie dagen eerder. Op 30 april 2011 stond ik tussen de gillende geelzwarte massa die ritmitsch klapte op één naam: J-ü-r-ge-n-K-l-o-p-p! (maal tien) Vergeet Guardiola en Ferguson. No more Mourinho. Jürgen Klopp was de coach van het seizoen 2011. En vervolgens ook van 2012, eigenlijk zelfs van 2013. Het was de dag van het Duitse kampioenschap. Picknikken in het park, de vrouwelijke voetbalfan is een fiet. Partysfeer, wir rocken Dortmund. De spelersbus arriveerde. Met de letters: BVB 09 ECHTE LIEBE! De kleuren geel en zwart domineerden de skyline, Schwarz wie Kohle, Gelb wie Bier. Dit is Borussia, het kloppend hart van de stad Dortmund. Ik zat alleen op de bank van 'das Rote Erde Stadion', daterend uit de jaren twintig van vorige eeuw. Oude betonnen staanplaatsen, klassieke bogen, ijzeren relingen en een atletiekpiste. De hoofdtribune schurkt aan tegen het Signal Iduna Park: meer dan 80.000 supporters, waaronder 25.000 op de staantribune Gelbe Wand. Futurisme mengt zich met archeologie. Voor mij keken hossende mensen naar een groot televisiescherm. Eén man bewoog zich voortdurend door het beeld. Hij zoog de camera's naar zich toe. Daar was Jürgen Klopp (1967). Ik dacht aan zijn afscheid van Mainz 05, zomer 2008. Twintigduizend roodwitten in de regen op het stadhuisplein. Zingend voor een snikkende man met een brilletje. Na 21 jaar – dertien als speler en acht als trainer – ruilde hij het koldereske carnavalsoord in voor het roerige Ruhrgebied. Negen begrippen verschenen op een televisiescherm ter
symbolisering van zijn persoonlijkheid: vooruitgang, vriendschap, hart, trouw, menselijkheid, competentie, liefde, optimisme, plezier. Kloppo, ten voeten uit, the hero next door, de held van om de hoek. Met een T-shirt, een trainingsjekker en een baseball cap. Stoppelbaard, sigaar in de smoel, bril. Bril? Bril! In 2008 verkozen tot 'Spectacle Wearer of the Year'. Men vergeleek hem met Peter Fonda uit dé cinemaklassieker van de sixties: Easy Rider. Hoewel hij Mainz 05 naar een eerste Europese campagne in 2006 had geleid, eindigde hij uiteindelijk na een degradatie én mislukte jacht op promotie in de tweede Bundesliga. En toch kende zijn populariteit bij de supporters geen grenzen. Borussia Dortmund haalde dus in 2008 een 41-jarige coach zonder veel ervaring weg bij een tweedeklasseclub. Charisma, grenzeloos optimisme, de kwinkslag en de schimpscheut. En toch loert het ontploffingsgevaar om de hoek! Kloppo trapt al eens van woede een reclamebord om, struikelt over de netten wanneer hij juichend naar de fans loopt of slaat zijn bril stuk bij een kopstootomhelzing met zijn spelers. Zijn commentaar bij elk doelpunt van zijn team: Wooaharaaooor! Zijn stijl: jeansbroek, trainingsvest, driftige coaching, emotionele intelligentie, pedagogische begeleiding en rechtlijnige uitspraken. Hij liefkoost de 'familiale anarchie': 'eerst de familie, dan voetbal, voetbal, voetbal en vervolgens doet men wat men wil'. Dat schrikt 'deftige' clubs als Bayern München en Hamburger Sport Verein af. Jürgen Klopp is zichzelf en gooit zijn zwakke plekken op straat. “Als het hier naar zweet stinkt, dan ben ik dat. Ik ben een energieverbruiker.” Zo dook hij op in een campagne voor hernieuwbare bronnen. De slogan zette meteen twee aspecten van de persoonlijkheid van de succesvolle coach van Borussia Dortmund in de verf: sociaal engagement en zelfspot. Voeg daar emotionele intelligentie en oncontroleerbaar temperament aan toe en de mens Klopp is al aardig in kaart gebracht. Hij presenteert zich zoals hij is, met een hart voor zijn club. Echte Liebe, volgens het motto van de BVB09 uit het Ruhrgebied. In de zomer van 2008 verscheen Klopps kop in het straatbeeld. Het ging niet goed met Borussia. Hij deed op affiches dwingend appel op de swingende Südtribune: “Lass dir deinen Stammplatz niet wegnehmen.” Sindsdien vereenzelvigen de 25.000 euforische supporters van de gigantische Gelbe Wand zich met hun verlosser: 'Ohne Trainer gehen wir nicht nach Hause.' . Klopp blijft op zijn beurt graag tussen de wiegende fans hangen. Dat mag vaak letterlijk worden genomen, tot in een schalks promotiefilmpje voor de ernstige Frankfurter Allgemeine Zeitung toe. 2. SEHNSUCHT FUR DAS SCHONE SPIEL Tegelijk is hij bedreven in de sportwetenschap – Universiteit Frankfurt – en de voetbalcoaching – Universiteit Keulen – en weet hij waarover hij praat. Zijn filosofie? De bal! De pressing, de jacht. De Sehnsucht boven de tactiek. Pure lust. Kracht verbonden aan cultuur. Aanvallen met passie. Agressief, snel spel, met stof tot nadenken. Tegelijk: de drang tot winnen. Het psychologische schaakspel met de rivaal: voor de match grijnzend voor Van Gaal (Bayern) of Magath (Schalke 04) gaan staan. Geen team in de Bundesliga dat het spel vrolijker van verdediging naar aanval kan verleggen dan Borussia Dortmund. Geen elftal dat zich beter bedient van de combinatie techniek-diepgang. Jürgen Klopp is een kind van de West-Duitse voetballente van 1972, net als geestesgenoot en bondscoach Joachim Löw. Das Kurzpassspiel, van het hoogste niveau, die Kunst des Fussballs. De alternatieve generatie rond Günter Netzer en Franz Beckenbauer als frivole winnaar van het Europese Kampioenschap in België. In de halve finale versloeg de Mannschaft de Rode Duivels met 2-1 (Bosuil) en de finale werd de Sovjet-Unie met 3-0 van de mat geveegd (Heizel). De
internationale pers dweepte met het elftal dat ook al voor 'das Wunder von Wembley' had getekend: 1-3 in de kwartfinale op Engeland. Men schreef: “Het is een plezier om naar de Mannschaft te kijken. Ze brengen elegant en creatief voetbal met onbegrensde mogelijkheden.'” Dààr haalde Klopp zijn inspiratie. De kranten dichtten hem de kracht van de eeuwige jeugd toe, nadat zijn Borussia het veel machtigere en rijkere Bayern achter zich liet in de competitie en blokletterden: Romantiek wint van realisme. Het gevoel verslaat het geld. Hij herinterpreteert én vernieuwt. Vanuit de hiërarchie, daarin verschilt hij van de inspraakstijl van Jürgen Klinsmann, de bondscoach die rondom 'das Weltmeisterschaft 2006' de Duitse voetbalstijl door elkaar schudde en resoluut de weg wees naar 'das schöne Spiel'. Klopp staat aan het hoofd van de missie, zij het zonder het autoritair gedrag van de oude school genre Magath-Rehhaghel. Auteur Elmar Neveling zet hem in het boek Jürgen Klopp, Echte Liebe (2011) neer als “participatieve patriarch”. Hij duldt niet dat er getornd wordt aan zijn kernontwerp maar hij nodigt zijn spelers uit om zijn verhaal mee te schrijven: de Vollgas Verantstaltung, letterlijk een evenement waar plankgas wordt gegeven. Vrolijk voetbal, dat gelukzaligheid creëert. Hij antwoordt op de smeekbede van de Gelbe Wand: “Kloppo, breng voetbalvreugde.” Zo dicteert het ook de tekst in de tunnel naar het veld: “Wir sind guter Fussball”. 3 THE YOUNG GENERATION: DAS WUNDER VON DORTMUND Borussia bracht begeestering in de Bundesliga, getuige de televisiedocumentaire The Young Generation, das Wunder von Dortmund: Meister in 2011 en 2012, Pokal in 2012. De boodschap van het filmportret: dit is romantiek, een kampioen met jonge spelers een gemiddelde elftalleeftijd van 24 jaar - en artistiek drama. Speelse dominantie, kurzpassspiel, snelle omschakeling. Met twee veteranen die al een decennium het team schragen – keeper Weidenfeller, kapitein Kehl - jongens uit de eigen kweek – Bender, Sahin (intussen terug na mislukte doortochten bij Real Madrid en Liverpool), Götze, Grosskreutz -, de tweede divisie – Kagawa, Subotic – de amateurafdeling – Schmelzer – én de reserven van Bayern München – Hummels. Voeg daar de ontbolsterende Poolse internationals Piszczeck, Kuba en Lewandowski en de piepjonge Ilkay Gündogan aan toe. Kagawa verdween naar Manchester United, Dortmund investeerde in Marco Reus. Ondanks zijn keuze voor het schone spel opent Klopp zijn optie met een zeer intensieve wijze van...verdedigen. Mét de bal én in groep: de eindeloze oefening van het in één tijd uitvoetballen én van het gemeenschappelijke terugplooien bij balbezit van de tegenstander. Vanuit die defensieve teamgeest zoekt hij stabiliteit. Met Weidenfeller heeft hij een voetballende én dicterende doelman. Pszczeck en Schmelzer opereren als oprukkende vleugelverdedigers. Het centrale duo Hummels-Subotic verzorgt de opbouw maar handelt vanuit de controle. Ze halen een Defensiv-Zweikämpfe-percentage van rondom zeventig. In het naslagwerk Das Double Saison 2011-2012 springt nog een detail in het oog: de geringe foutenmarge. De verdedigers van Borussia bedienen zich zelden van de hakbijl: samen amper 94 overtredingen in 34 wedstrijden! Klopp gelooft in de 42-3-1-formule. Hij speelde eerst Sahin en later Gündogan – als opbouwer - en Bender – als corrector – uit op de afwerende middenpositie. Het creatieve deel van de driehoek bestond uit Grosskreutz-Kagawa en het jonge genie Götze. Na de blessure van super Mario nam Kuba de technische variatie over. Het Vertikalspiel vormt de sleutel voor de offensieve oriëntatie. Klopp gebiedt de ruimte via de combinatieflits én de hoge loopintensiteit. Topschutter Lewandowski bedient zich naargelang het spelverloop van zijn dubbele vaardigheid: targetman én diepe spits. Ondanks zijn keuze voor het jagen en het rennen blijft de techniek het filosofische rustpunt. De bal neemt bij elke trainingsmethode een centrale plaats in: Sehnsucht boven tactiek, aanvallen met passie.
De duels tegen Bayern München toonden in april en mei 2012 de twee gezichten van het elftal. Tijdens de competitietopper (1-0, gemiste strafschop Robben) steeg Borussia boven zich uit inzake zelfbeheersing: karakter, counter, bewustzijn. Het leidde tot de Bundesligaschaal. In de bekerfinale (5-2) in Berlijn ontwikkelde het al zijn scheppingsvermogen en verbeeldingskracht: een hedendaagse variant op het totaalvoetbal... van West-Duitsland in 1972 én de beste prestatie van de geelzwarten onder het vijfjarige Kloppbeleid. 4 TECHNIEK ALS RUSTPUNT IN DE LOOPINTENSITEIT Klopp koestert zowel dominantie als kortpassenspel maar wil anderzijds niet voortdurend de bal in het eigen team houden. Integendeel, hij is een gepassioneerde predikant van de snelle omschakeling. Götze en Grosskreutz zetten bij balbezit van de tegenstander pressing zdat Bender en Sahin in het middenveld de bal kunnen veroveren. Dat is een zeer efficiënte maar krachtenopslorpende speelwijze. De flankverdedigers rukken telkens weer op om het middenveld van twee overwicht te geven op de anderen. Gaan ze erover, dan blijven Götze en Grosskreutz hangen, de variatie terwille. Bij balbezit van de tegenstander blijven de flankverdedigers op dezelfde lijn als het centrale duo Subotic-Hummels. Na de verovering van de bal begint de aanval bij hen, van achteruit. Daar staat dus een zeer compacte eenheid, die zowel defensief als offensief samenklit. Zonder strikte afbakening maar met zeer geringe afstanden tussen de linies. De vertrouwensbasis tussen Klopp en zijn spelers verloopt als het ware blindelings. Hij verdedigt hen tegen aanvallen van de pers, staat heel dicht bij hen, luistert veel en geeft oplossingen voor hun problemen. Zijn emotionele intelligentie ligt hoog, zijn uitgangspunt is teambuilding. Vooral in het defensieve deel. Wat te doen als de tegenpartij de bal heeft? Zijn denkpatroon start vanuit een stabiel en defensief concept, dat vanuit teamgeest wordt gesmeed. Consequent verdedigen vormt een groep. Als Borussia tegen de bal 'ageert' is de 4-4-2 het uitgangspunt. Bij tactische keuze hamert Klopp voortdurend op 'wij'. Pas na de verinnerlijking van het defensieve spel volgen de offensieve aanpassingen die zich ook via individuele klasse kunnen openbaren. De ontwikkeling van de aanval – in 4-2-3-1 – neemt zijn start bij de afweer. Hummels en Subotic openen de opbouw met 'Vertikalspiel': zelden in de breedte, wel meteen diep door technisch, creatief en snel voetbal. Gebaseerd op gestoffeerd passenspel van Götze, Sahin, Gündokan en Reus en van Kagawa voorheen. De loopintensiteit van Borussia is de hoogste van de Bundesliga, ook wat betreft de sprints. De bal is bij alle trainingsvormen van Klopp aanwezig. Hij speelt altijd met drie doelen op het veld en er wordt in alle richtingen gevoetbald. Techniek is het rustpunt van zijn spelstijl. Hij is de fan onder de coaches, blijft altijd bijzonder sterk aanwezig op het trainingsveld en corrigeert veel. Zijn woorden werken na, want hij hanteert een sterk inhoudelijk discours. Auteur Neveling onderscheidt in zijn boek 'Jürgen Klopp. Echte Liebe' de 'tien lijnen van het systeem Klopp'. In sneltreinvaart sommen we ze even voor u op. Met name: onderverdeling in balbezit van zichzelf en van de tegenstander; zekerheid tegen de bal gaat voor op het offensief; combinatie jacht op de bal met kampgeest; hoge intensiteit gebaseerd op vrijlopen en aanbieden; groepstactiek boven het individuele; speelse dominantie in plaats van counteren; snel omschakelingsspel in beide richtingen; verticaalspel in de spits; snel en direct combinatiespel zonder lang bijhouden van de bal; tactisch denkpatroon, lichamelijk inzet, technische begaafdheid. Wie dit onder de knie krijgt, komt verbazend dicht bij de kwalificatie van 'de ideale voetballer'.
5 HET PRINCIPIELE OPTIMISME VAN EEN CARNAVALESKE CHRISTEN Als mens straalt Jürgen Klopp een principieel optimisme uit. Hij verkeert vrijwel steeds in goede stemming. Hij speelt geen rol, hij is zichzelf als een soort 'mensenverleider' die anderen in zijn baan zet. Hij hecht veel waarde aan de persoonlijke vrije ruimte maar als die vrijheid wordt misbruikt, dan ontsteek hij in woede. Hij past in het volkse profiel van Borussia Dortmund met zijn trainingsvest/joggingpak en pet. Hij houdt niet van individualisme, noch van glamour. Hij rijst op als identificatiefiguur bij zowel sponsors als achterban. Klopp heeft het verbindende element in zich. Voetbal heeft een sociale opgave in zich, hij wil mensen geluk bezorgen via de bal. Hij verbleef niet voor niets twintig jaar – als speler én coach – in het carnavaleske Mainz. Toch sloot hij zich aan bij de Evangelische Kirche en bidt hij elke dag. De 'cultcoach' heeft een open geloofsovertuiging, zweert bij rituelen en komt tot rust in een kerk: “Geloof speelt zich vooral af in mijn hoofd en mijn hart.” Hij verbindt zijn wereldbeeld met godsdienst en geschiedenis, leest Middeleeuwse klassiekers en ziet in het christendom een morele leidraad. In een gesprek met een religieus-filosofisch magazine vatte hij het belangrijkste van zijn inborst samen: “Vergeef ons onze schulden, zoals wij vergeven aan onze schuldenaren.” Deze zwaarwichtigheid brengt hij voortdurend in evenwicht met zijn zin voor absurde humor. Zijn gevoel voor solidariteit laat hem zelden in de steek. Zijn tweede vrouw, pedagoge Ulla Sandrock, schreef het succesvolle kinderboek 'Tom und der Zauberfussball in Afrika'. Ze leidde een jeugdinternaat in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Haar boeken handelen over zelfbewustzijn, het maken van keuzes en het leren van samenwerking en over gelijke rechten tussen jongens en meisjes. En over de wijze waarop voetbal daar een rol kan in spelen. Klopp keek een tactisch oogje mee en ondertekende het woord vooraf. Als gezicht van de actie Fair Trade poseerde hij voor een poster met een banaan in de hand. Hij dook ook de radiostudio in voor een voetbalhoorspel over emotionele momenten ten voordele van 'Roten Keil', een organisatie tegen kinderprostitutie. Vanuit de Rote Erde zag ik hem tijdens het kampioenenbal verdwijnen in de dansende massa van de Gelbe Wand. Kaalhoofdige diehards toonden hun rug-met-tatoege van... zijn hoofd. Dat moet Echte Liebe zijn. Oudere hippies voetbalden in het park met Marokkaanse jongeren. De bal rolde in mijn richting. Ze nodigden me uit om hem terug te trappen. Mijn ingenieuze lobje bleef in een graszode steken. De massa scandeerde en zong 'Kloppo, du Popstar'. Hier stond de Bono van het voetbal, de beste coach van deze tijd.
Epiloog Terug naar 4 mei 2013, Borussia Dortmund-Bayern München,na afloop. Tijdens de zoektocht naar mijn auto nodigt een man achter een drankstalletje me uit. Even lijd ik aan een zinsverbijstering. Daar staat...Jürgen Klopp. Tenminste zijn look-a-like: stoppelbaard, bril, baseballpet. Het is al op zijn minst de vijfde die hier rondhangt. Ik ga in op zijn aanbod en bestel de plaatselijke pils, 'das Dortmunder Bier'. Ik zocht en vond Jürgen Klopp.
Raf Willems
