ONDERZOEKSVERSLAG JEUGDRAADPANEL
laten zich horen
Creatief schrijven tussen 12 en 18 jaar
///Jongeren
/// Jongeren schrijven
2
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Kenmerken van de onderzochte groep jongeren
4
Zelf een tekst schrijven
4
Andere schrijvers
7
Waar komt de inspiratie vandaan?
7
Op welke manier aan de slag?
9
Schrijfwerk verbeteren
9
Tekst publiceren
11
Conclusies en aanbevelingen
13
Bijlage-
14
Enquête
Colofon © Nationale Jeugdraad, mei 2008 www.jeugdraad.nl Tekst: Sheila Rebel, Nationale Jeugdraad Eindredactie: Sieneke de Rooij, Kunstfactor, www.kunstfactor.nl Vormgeving: Crossings Communications Dit panelverslag is tot stand gekomen in opdracht van en in samenwerking met Kunstfactor. Met dank aan: Alle jongeren, organisaties, instellingen en anderen die een bijdrage hebben geleverd aan dit rapport.
et er wijl ik h t l a a h r e het v p!” “Ik verzin n in me o o o w e g t et kom , vmbo) (meisje, 15 schrijf. H
2
Inleiding Inleiding
“I
edereen kan schrijven, het ligt in jezelf” (jongen, 17, mbo)
Schrijven jongeren? Waar komt hun inspiratie vandaan? Hoe schrijven deze jongeren? Willen ze beter worden in het schrijven en willen ze meer doen met hun teksten? Kortom: wat zijn de activiteiten en ambities van jongeren die actief bezig zijn met taal en tekst? In dit onderzoek, dat de Nationale Jeugdraad in opdracht van Kunstfactor Schrijven heeft uitgevoerd, wordt onder andere inzichtelijk gemaakt hoe jongeren creatief met woorden omgaan, waarover ze schrijven, wie hen inspireert en waar ze hun teksten publiceren. Hiermee kan Kunstfactor het veld van instellingen die jongeren van cursussen en workshops voorzien, informeren over hoe zij hun aanbod zo goed mogelijk op de doelgroep van jongeren tussen 12 en 18 jaar kunnen afstemmen. Kunstfactor, sectorinstituut voor de amateurkunst, is de landelijke organisatie voor de ontwikkeling en promotie van amateurkunst. Of het nu gaat om kunstinstellingen, opleidingen of kader, Kunstfactor biedt informatie, advies, educatie, reflectie en bevordert de kwaliteit en de infrastructuur. Andere taken zijn documentatie, archivering, afstemming en coördinatie. Kunstfactor is gesprekspartner voor overheden, beleidsmakers en opinievormers en stimuleert het debat over de betekenis van de amateurkunst. De ruim 80 medewerkers onderhouden talloze contacten met het werkveld. Kunstfactor Schrijven informeert en adviseert organisaties die werken voor individuele (amateur)schrijvers en stimuleert onderlinge contacten tussen schrijvers. Daarnaast onderhoudt en verbindt Kunstfactor Schrijven netwerken van schrijvers, schrijfdocenten en (schrijf)instellingen. De missie van Kunstfactor Schrijven is het stimuleren van creatief schrijven. Actief schrijven is immers belangrijk voor ontwikkeling van taal en geletterdheid én voor persoonlijke ontwikkeling en ontspanning. De Nationale Jeugdraad, de landelijke koepel van jongerenorganisaties, vindt dat jongeren tussen de 12 en 30 moeten kunnen meedoen, meedenken en meebeslissen over beleid. Veel beleid voor jongeren wordt gemaakt zonder jongeren daar zelf bij te betrekken. Daarom probeert de Nationale Jeugdraad hen op verschillende manieren een stem te geven. De Nationale Jeugdraad heeft de mogelijkheid om jongeren te peilen via het Jeugdraadpanel. Het Jeugdraadpanel is het vaste onderzoekspanel van de Nationale Jeugdraad. Jongeren geven daarin hun mening over een onderwerp waar zij zelf mee te maken hebben en waar de politiek of andere organisaties hun mening over willen peilen. Het Jeugdraadpanel is ontwikkeld door de Universiteit Utrecht. Bij sommige tabellen en figuren staat tussen haakjes aangegeven op hoeveel respondenten de percentages betrekking hebben; ‘N’ staat voor het aantal respondenten.
31
Kenmerken van de onderzochte groep jongeren
T
waalf scholen deden aan dit onderzoek mee. De scholen liggen verspreid over Nederland. Het zijn: Scholengemeenschap Lelystad, Purmerendse Scholengemeenschap, Dr Nassau College (Assen), Vader Rijn College (Utrecht), Edith Stein College (Den Haag), Reynaert College (Hulst), ROC Midden Nederland (Utrecht), Christelijk College Schaersvoorde (Aalten), Stellingwerf College (Oosterwolde), Open Schoolgemeenschap Bijlmer (Amsterdam), St. Stanislascollege (Delft) en Scholengemeenschap De Nuborgh (Elburg). Aan het onderzoek hebben 985 jongeren meegedaan. De gemiddelde leeftijd van de leerlingen is 15 jaar. De onderzochte groep bestaat uit 519 meisjes (53%) en 465 jongens (47%). Eén respondent heeft zijn/haar geslacht niet aangegeven. Van de onderzochte jongeren volgt 46% het vmbo, 1% het mbo, 30% de havo, 20% het vwo en 3% heeft niets ingevuld. Ruim zeven op de tien jongeren (71%) hebben ouders die beiden in Nederland zijn geboren. Onder de respondenten heeft 29% van de jongeren één of twee ouders die in het buitenland zijn geboren. De meeste jongeren uit die groep hebben één of twee ouders uit een niet-westers land [noot 1]. In dit onderzoek wordt gesproken over jongeren met westerse ouders. Daarmee bedoelen we ouders die niet geboren zijn in Nederland, maar wel in een ander westers land. [noot 1] Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Tot de categorie ‘niet-westers’ behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns-Amerika (inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba) en Azië, met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaaleconomische en culturele positie worden allochtonen uit de laatste twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Het gaat vooral om mensen die in voormalig Nederlands-Indië zijn geboren en werknemers van Japanse bedrijven met hun gezin (bron: http://www.cbs.nl). Een westerse allochtone jongere kan bijvoorbeeld ook een ouder hebben die in België is geboren. En een jongere met vier Marokkaanse grootouders kan autochtoon zijn, als de ouders van die jongere in Nederland geboren zijn.
Zelf een tekst schrijven Bijna de helft van de jongeren (49%) schrijft uit zichzelf wel eens een tekst (N=487) zoals een songtekst, verhaal, dagboektekst of gedicht (figuur 1). Een bijna even grote groep (47%) antwoordt dat ze dat niet doen en 4% weet het niet.
Figuur 1. Maak je wel eens bijv. een songtekst, verhaal, dagboek of gedicht; zonder dat het verplicht is? (N=985) Ja
49%
Nee
47%
Weet ik niet
4%
“Schrijven is de wereld naar mijn idee op papie r zetten.” (jongen, 19 ,m bo)
4
Teksten die jongeren schrijven zijn in de eerste plaats bestemd voor brieven (36%) en dagboeken (36%) (tabel 1). Op de tweede plaats staat poëzie (33%), op de derde plaats staan songteksten (29%) en op de vierde plaats korte verhalen (27%). Meisjes houden in vergelijking tot jongens vaker een dagboek bij of schrijven brieven. Jongens maken daarentegen vaker rapteksten. Rap is vooral populair bij jongeren met een niet-westerse achtergrond. Jongeren van westerse ouders houden meer van het schrijven van songteksten. Poëzie is meer favoriet bij de wat oudere jongeren (jongeren van 16 jaar en ouder).
Tabel 1. Wat schrijf je dan? (meerdere antwoorden mogelijk) Brieven Dagboek Poëzie (= gedichten) Songtekst Korte verhalen Weblog Sms-gedichtjes Rap Reisverslagen Toneelstukken/sketches/scènes/cabaret Columns en essays (bijv. tekst met je eigen mening) Scenario’s voor games of film Romans Biografie (= levensverhaal) Bijdragen aan fora over literatuur Journalistieke artikelen (bijv. nieuws, interview, reportage) Hoorspel Overig
N=487 36% 36% 33% 29% 27% 20% 19% 14% 8% 7%
N=985 20% 19% 17% 15% 14% 11% 11% 7% 5% 4%
7% 6% 6% 5% 4%
4% 4% 3% 3% 2%
4% 0% 2%
2% 0% 2%
De jongeren die niet schrijven (N=458), geven als voornaamste reden dat ze er geen zin in hebben (61%). Andere redenen die ze noemen zijn geen tijd (35%) en geen inspiratie (24%). Andere jongeren hebben geen interesse of andere manieren om te ontspannen (“Ik dans als ik ergens mee zit” of “Ik maak muziek zonder tekst”). De eerstgenoemde reden dat jongeren wel schrijven, is omdat ze het leuk vinden; ze schrijven voor de lol (53%) (tabel 2). Een tweede reden waarom jongeren schrijven, is dat ze op die manier hun gevoelens kunnen uiten (42%). Schrijven als uitlaatklep om gebeurtenissen van zich af te schrijven wordt door jongeren als derde reden (35%) genoemd. Ook anderen laten delen in hun fantasiewereld (12%), spelen met woorden (11%) en een mening geven met als doel een discussie uit te lokken (9%) zijn redenen waarom jongeren schrijven. Er zijn ten slotte ook jongeren die schrijven omdat ze hun werk later nog een keer willen teruglezen, die songteksten schrijven voor hun band of schrijven om contacten te onderhouden.
5
Het zijn vooral meisjes die schrijven gebruiken als uitlaatklep of om hun gevoelens te uiten. Ook oudere jongeren doen dit vaker. Jongens hebben eerder de behoefte om anderen te laten delen in een fantasiewereld, met woorden te spelen of om een discussie uit te lokken.
Tabel 2. Als je wel schrijft, waarom dan? (meerdere antwoorden mogelijk) (N=487) Ik vind het leuk om te schrijven; ik schrijf voor de lol Ik uit mijn gevoelens door te schrijven (bijv. woede, verliefdheid) Ik schrijf gebeurtenissen van me af; ik schrijf als uitlaatklep Ik wil anderen laten delen in mijn fantasiewereld Ik speel graag met woorden Ik geef graag mijn mening met de bedoeling discussie uit te lokken Ik schrijf om grappen te maken Ik schrijf om beroemd te worden Overig
53% 42% 35% 12% 11% 9% 6% 6% 4%
Ruim de helft van alle jongeren (53%) heeft vroeger ooit geschreven (N=522). Van de jongeren die nu schrijven, heeft 70% als kind al geschreven. De jongeren die vroeger schreven maakten met name korte verhalen (30%), gedichten (9%) of schreven in hun dagboeken (16%) (tabel 3). Een aantal jongeren schreef teksten in verschillende genres. Van de jongeren die vroeger schreven, schrijft 16% tegenwoordig niet meer. De voornaamste reden is dat ze er geen tijd voor hebben (56%).
Tabel 3. Wat schreef je toen je jonger was? (N=522) Korte verhalen Dagboek Poëzie (= gedichten) Songtekst Rap Brieven Meerdere genres Anders Weet het niet meer
6
30% 16% 9% 4% 3% 2% 15% 3% 18%
eel kan, of h je t a w s t is ie en.” “Schrijven om te ler is k ij il e o m 16, vmbo) (jongen,
Andere schrijvers Iemand die schrijft en zelf ook jong is, vinden jongeren vaak interessant. Ook jongeren die zelf niet schrijven zijn positief over schrijvende leeftijdgenoten. Het komt weinig voor dat deze jongeren als raar worden gezien. Jongeren lezen teksten van andere jongeren op blogs (weblogs zoals op MSN, Hyves, Myspace en pp2g; 55%). Dit geldt zeker voor jongeren die zelf ook schrijven (64%). Andere plekken om teksten te lezen zijn internetfora (28%), jongerencolumns (in bladen) (22%) en fora van muzieksites (12%). Ook op websites als fanfiction.com, gedichten-freaks.nl en scholieren.com lezen jongeren zo nu en dan teksten van andere jongeren. Meisjes lezen veel blogs en columns terwijl jongens vaker internetfora bekijken als ze teksten van andere jongeren lezen. Ook wat oudere jongeren en jongeren met niet-westerse ouders bezoeken eerder internetfora om te lezen wat andere jongeren te vertellen hebben. Havo- en vwo-leerlingen lezen naar verhouding vaker weblogs. Via een open vraag gaven jongeren aan wie hun favoriete schrijver, songwriter, rapper of dichter is. Carrie Slee wordt het meest genoemd, gevolgd door J.K. Rowling, Francine Oomen en Tolkien (resp. 16, 9, 5 en 4 keer). Daarnaast noemen jongeren rappers als Tupac, Eminem, Lil’ Wayne (6, 5 en 5 keer) en diverse songwriters zoals Akon, Alicia Keys en de songwriter van Marco Borsato (resp. 7, 4 en 6 keer). Andere idolen die de jongeren noemen, zijn Rihanna en Beyoncé. In het algemeen gaan jongeren wel eens naar het theater of een musical (44%). Ook bezoeken ze wel eens een popconcert (38%) en gaan ze naar open podia (15%). Jongeren die graag schrijven (49% van alle jongeren) noemen eveneens de drie bovengenoemde evenementen. Het enige verschil is dat ze vaker dan de gemiddelde jongeren naar het theater/musical (54%) of een popconcert gaan (48%). Een open podium wordt door 18% van de schrijvende jongeren wel eens bezocht. Ook de bioscoop wordt genoemd. Hoewel 14% van de schrijvende jongeren nooit naar bovengenoemde evenementen gaat, heeft deze groep er wel belangstelling voor. Een lezing van een schrijver, een poëzievoordracht/literair café en/of een literair festival worden weinig genoemd (resp. 3%, 2% en 1%). In de groep schrijvende jongeren wordt het theater of een musical verhoudingsgewijs vaker door meisjes bezocht. Ook bij havo- en vwo-leerlingen is het theater of een musical populair. Daarnaast gaan zij vaker naar een popconcert. Dit laatste geldt ook voor wat oudere jongeren. Verder bezoeken de wat oudere jongeren relatief vaak het theater en een open podium. Jongeren van niet-westerse ouders bezoeken naar verhouding ook vaker dan westerse en Nederlandse jongeren een open podium.
Waar komt de inspiratie vandaan? Veel jongeren die schrijven (N=487) worden geïnspireerd door hun emoties (58%), hun dagelijks leven (52%) en hun fantasie (45%) (tabel 4). Maar ook dromen en muziek kunnen een inspiratiebron voor jongeren zijn. Vooral meisjes raken geïnspireerd door emoties en dat geldt ook voor oudere jongeren (16 jaar en ouder). Jongens raken meer geïnspireerd door hun fantasie. Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren met verschillende culturele achtergronden of tussen jongeren van verschillende opleidingsniveaus.
7
Tabel 4. Wat inspireert je bij het schrijven? (meerdere antwoorden mogelijk) (N=487) Mijn emoties Mijn dagelijks leven Mijn fantasie Opmerkelijke gebeurtenissen Teksten van anderen Idool of favoriete kunstenaar Andere kunst Overig
58% 52% 45% 32% 15% 6% 4% 2%
Jongeren worden niet alleen geïnspireerd door hun emoties, ze schrijven er ook over; meer dan helft schrijft over zijn of haar gevoelens (55%) (tabel 5). Verder schrijven jongeren graag over zichzelf (41%), over vrienden of bekenden (38%) en over gebeurtenissen in hun dagelijks leven (38%). Andere onderwerpen om over te schrijven zijn fantasie en muziek. Meisjes schrijven bij voorkeur over hun gevoelens, zichzelf, vrienden/ bekenden, het dagelijks leven en familie. Jongens schrijven liever over humor, media, de eigen cultuur, andere culturen en maatschappelijke thema’s. Jongeren van Nederlandse ouders schrijven niet veel over cultuur; jongeren van niet-Nederlandse ouders des te meer. Ze schrijven niet alleen over de eigen cultuur, maar ook over andere culturen. Daarnaast schrijven jongeren van niet-westerse ouders meer over hun gevoelens en over humor terwijl jongeren van westerse ouders ook graag over maatschappelijke thema’s schrijven. Oudere jongeren (16 jaar en ouder) schrijven bij voorkeur over hun gevoelens en over zichzelf. Ook veel vmbo’ers schrijven over hun gevoelens.
Tabel 5. Waar gaat de tekst dan over? (meerdere antwoorden mogelijk) (N=487) Over mijn gevoelens (bijv. woede, verliefdheid) Over mezelf Vrienden of bekenden Over gebeurtenissen in mijn dagelijks leven (bijv. thuis, op straat, school) Over verzonnen personages Familie School Humor Eigen cultuur Over wat ik in de media tegenkom Maatschappelijk thema’s (bijv. misstanden, religie, politiek) Andere culturen Reizen Overig
8
55% 41% 38% 38% 27% 27% 23% 18% 9% 9% 8% 7% 7% 8%
Veel jongeren krijgen inspiratie wanneer ze alleen zijn, maar ook boeken, films, muziek, televisieprogramma’s en games kunnen een inspiratiebron zijn. Verder noemden jongeren het overlijden van dierbaren, uitspraken van mensen met een voorbeeldfunctie of nare situaties zoals pesterijen. De meeste jongeren schrijven het liefst alleen (83%). Enkele jongeren zoeken elkaar op om samen te schrijven (14%). Jongeren die samen schrijven doen dat vaak voor de schoolkrant (43%) of ze zoeken buiten schooltijd een groep jongeren op waarmee ze schrijven (31%).
Op welke manier aan de slag Zes van de tien schrijvende jongeren schrijven een creatieve tekst in het Nederlands. Ruim drie van de tien schrijven zowel in het Engels als in het Nederlands (31%), 12% schrijft alleen in het Engels en 9% schrijft in een andere taal, vaak hun moedertaal. Een klein deel van de jongeren die in een andere taal schrijven, schrijft tegelijkertijd ook in het Nederlands (3%). Jongeren van westerse ouders schrijven eerder in het Engels. Ook geven ze aan in beide talen te schrijven. Oudere jongeren (zestien jaar en ouder) schrijven vaker in het Engels. De frequentie waarin jongeren schrijven is nogal verschillend. Er zijn jongeren die elke dag schrijven (12%) terwijl er ook jongeren zijn die zelden schrijven (20%). Bijna twee op de tien jongeren (19%) schrijft elke week, een even grote groep schrijft elke maand, 15% schrijft een paar keer per jaar en 17% heeft niets ingevuld.
Schrijfwerk verbeteren Bijna drie van de tien schrijvende jongeren (29%) willen graag moeite doen om beter te worden in het schrijven. Drie van de tien weten het niet en bijna vier van de tien jongeren (38%) willen er geen moeite voor doen. We vroegen de jongeren die zich wel willen ontwikkelen naar de manier waarop zij dat zouden willen doen. De meeste jongeren willen hun schrijfwerk verbeteren via een forum op internet (25%) (tabel 6). Op de tweede plaats noemen ze een workshop/clinic (20%) en op de derde plaats een cursus schrijven (16%). Sommige jongeren willen graag hulp van een ervaren persoon, zoals een beroemde schrijver. Anderen geven aan dat ze graag naar teksten van anderen willen kijken.
Tabel 6. Waar heb je belangstelling voor? (meerdere antwoorden mogelijk) (N=269) Forum op internet Workshop/ clinic Cursus schrijven Handboek voor schrijvers Online schrijfgids Forum van schrijfsites Overig
25% 20% 16% 12% 8% 6% 4%
“Ik schrijf samen met de band onze liedjes. Dit is echt mijn uitlaatklep!” (meisje, 17, vmbo)
9
Inhoudelijk willen de jongeren meer weten over de techniek van het schrijven (38%), bijvoorbeeld hoe ze hun tekst spannender kunnen maken, hoe je een tekst opbouwt of welke schrijfstijl je moet toepassen. Daarnaast willen ze meer leren over mogelijke genres en welk genre hen het meest ligt (28%). Ruim een derde van de schrijvende jongeren (36%) vraagt aan anderen wat ze van hun tekst vinden (figuur 2). Zes van de tien jongeren doen dat niet. Jongens vragen eerder dan meisjes aan anderen een reactie op hun tekst. En ook jongeren met niet-Nederlandse ouders (zowel westerse als niet-westerse) vragen om de mening van anderen. Er zijn geen verschillen gevonden in leeftijd en tussen de verschillende opleidingsniveaus.
Figuur 2. Vraag je anderen wat ze van je tekst vinden? (N=487) Ja
36%
Nee
60%
Niet ingevuld
4%
Van de schrijvende jongeren in dit onderzoek doet bijna niemand ooit mee aan een schrijfwedstrijd (88%) (figuur 3). Een klein percentage (8%) doet er wel aan mee. Er zijn verder geen verschillen gevonden tussen groepen jongeren (bijvoorbeeld tussen meisjes en jongens).
Figuur 3. Doe je wel eens mee aan een schrijfwedstrijd? (N=487) Ja
10
8%
Nee
88%
Niet ingevuld
4%
on; eel gewo h ij m r o o .” is v hobby zijn “Schrijven je k o o h c o , vwo) het kan t (meisje, 17
Als schrijvende jongeren mee zouden doen aan een wedstrijd, dan zouden ze het liefst geld willen winnen (45%) (tabel 7). Een samenwerking met een bekende artiest (19%) of naamsbekendheid (18%) worden in veel mindere mate genoemd als beloning. Ook jongeren die graag beter willen worden in het schrijven, noemen vooral geld als beloning (47%). Op de tweede plaats willen ze naamsbekendheid (28%) en op de derde plaats publicatie van hun werk (24%). Vervolgens zien ze samenwerking met een bekende artiest (23%), een optreden (20%), studiotijd (18%) en schrijfles (13%) als mogelijke prijzen. Wat jongeren nodig hebben om hun schrijven te verbeteren, zijn anderen die bereid zijn om naar hun tekst te kijken zoals een coach of professional. Ook hebben sommige jongeren behoefte aan een grotere woordenschat en meer kennis van de Engelse taal en grammatica.
Tabel 7. Wat wil je graag winnen bij een wedstrijd? (meerdere antwoorden mogelijk) (N=487) Geld Samenwerking met een bekende artiest (bijv. hiphopartiest, schrijver) Naamsbekendheid Optreden (bijv. met een andere artiest, op festival) Publicatie van mijn werk Studiotijd Schrijfles (bijv. workshop, clinic) Weet ik niet Overig
45% 19% 18% 15% 14% 10% 6% 13% 4%
Tekst publiceren Van drie op de tien jongeren is er ooit een tekst door anderen gebruikt (figuur 4). Bij de helft van de jongeren is dit niet het geval en 16% weet het niet.
Figuur 4. Is er ooit een tekst van jou door anderen gebruikt? (N=487)
Ja
30%
Nee
50%
Weet ik niet
16%
Niet ingevuld
4%
11
Van de jongeren van wie de tekst is gebruikt, staat bij 12% de tekst op een website van iemand anders, bij 11% is hun gedicht voorgedragen of gedrukt. Verder is de songtekst gezongen (9%) of geciteerd (9%), gejat (7%), als toneelstuk gespeeld (5%), als kreet op een muur gezet (4%) of als uitspraak op een T-shirt gezet (2%). Jongeren willen het liefst samenwerken met een zanger om hun tekst wereldkundig te maken. Verder willen ze graag samenwerken met een rapper, band, DJ, schrijver, dichter of songwriter. Overige professionals die jongeren noemen, zijn regisseurs, filosofen, journalisten of uitgevers. Een enkele jongere noemt een platenmaatschappij of een musicalgezelschap. Ten slotte noemen jongeren vrienden als mogelijke samenwerkingspartners. Bijna een kwart van de jongeren bespreekt zijn of haar teksten met vrienden en bekenden (24%) of publiceert op internet om een tekst te ‘verspreiden’ (24%). Twee op de tien jongeren laten hun teksten zien via sms of msn. Andere mogelijkheden die jongeren noemen, zijn: opsturen naar de schoolkrant, tijdschrift of krant (6%), voordragen (4%), achterlaten op openbare plekken (2%) of als brief opsturen (1%). Er zijn ook jongeren die anderen hun teksten niet laat lezen; zij houden ze liever voor zichzelf (20%). Dit zijn vooral meisjes. Vmbo’ers laten hun tekst graag via sms of msn zien. Bijna de helft van de schrijvende jongeren (47%) wil doorgaan met schrijven (figuur 5). Een derde (33%) weet het nog niet en 15% weet dat ze er niet mee doorgaat.
Figuur 5. Wil je doorgaan met schrijven? (N=487) Ja
47%
Nee
15%
Weet ik niet
33%
Niet ingevuld
5%
ten gedich g a a r ik g te schrijf n e b rf ik ze u d d f e o li z r ve alleen “Als ik elens, o v e g ijn over m , vmbo) eisje, 16 m ( ” . n uite
12
Conclusies en aanbevelingen
S
chrijven is populair onder jongeren. Jongeren zijn in groten getale geïnteresseerd in schrijven en zijn er ook actief mee bezig. Bijna de helft van de jongeren (49%) schrijft in de vrije tijd en dat doen ze omdat ze het leuk vinden. Meer dan de helft van de jongeren (53%) heeft vroeger al geschreven. Als kind schreven ze vooral korte verhalen, dagboeken of gedichten. Inmiddels schrijft 16% niet meer door gebrek aan tijd. Schrijven heeft een goed imago; jongeren die schrijven worden als interessant gezien. Zelfs door jongeren die nooit hebben geschreven. De belangrijkste reden dat jongeren niet schrijven, is dat ze er geen zin in hebben. Meer dan de helft van de jongeren schrijft over gevoelens, zichzelf, vrienden en bekenden of het dagelijks leven. Favoriete genres zijn brieven, dagboeken, gedichten, songteksten en korte verhalen. Meisjes gebruiken het schrijven vooral als uitlaatklep of om hun gevoelens te uiten terwijl jongens eerder de behoefte hebben om anderen te laten delen in hun fantasiewereld, met woorden te spelen of om discussie uit te lokken. Jongeren van niet-Nederlandse ouders schrijven graag over de eigen cultuur en andere culturen. We zien dat de reden of aanleiding om te schrijven ook het genre beïnvloedt; de ‘uitingsgenres’ als brief en dagboek staan bovenaan, direct gevolgd door de meer literaire genres als gedichten, kort verhaal, songtekst en rap. De meeste jongeren schrijven in het Nederlands, drie van de tien schrijven daarnaast ook in het Engels (vooral oudere jongeren) en sommige jongeren schrijven in een andere taal, vaak hun moedertaal. De frequentie waarin jongeren schrijven loopt uiteen: er zijn jongeren die elke dag schrijven en er zijn jongeren die een paar keer per jaar schrijven. Inspiratie halen veel jongeren uit hun emoties, hun dagelijks leven en hun fantasie. Ook als ze alleen zijn krijgen ze inspiratie; veel jongeren schrijven dan ook het liefst alleen. Schrijvende jongeren gaan vaker dan andere jongeren naar theater- of musicalvoorstellingen, popconcerten of open podia. Vooral jongeren van niet-westerse ouders gaan graag naar open podia. Lezingen van schrijvers, poëzievoordrachten of literaire festivals worden zeer weinig bezocht door jonge schrijvers. Dit soort evenementen heeft blijkbaar geen aantrekkingskracht op jongeren, of weet jongeren onvoldoende te bereiken. Van de schrijvende jongeren in dit onderzoek doet bijna niemand mee aan schrijfwedstrijden. Als schrijvende jongeren mee zouden doen aan een wedstrijd, dan zouden ze graag geld winnen. Ook jongeren die graag beter willen worden in het schrijven, noemen vooral geld als beloning. Op de tweede plaats willen deze jongeren naamsbekendheid en op de derde plaats publicatie van hun werk. Bijna de helft van de schrijvende jongeren wil doorgaan met schrijven. Drie van de tien willen zich er zelfs in ontwikkelen. Zo vraagt 36% van de jonge schrijvers aan anderen wat zij van hun tekst vinden. Dat zijn in bijna een kwart van de gevallen vrienden. Jonge schrijvers willen ook graag dat hun tekst wordt beoordeeld, bijvoorbeeld door een ervaren schrijver. Waar ze hulp bij willen zijn de techniek (bijvoorbeeld stijl, opbouw en spanningsboog) en de keuze voor een bepaald genre. Daarnaast blijkt uit de overige antwoorden dat jonge schrijvers behoefte hebben aan meer kennis van de Engelse taal. De jongeren krijgen deze hulp het liefst via internetfora, in workshops/clinics en cursussen. Schrijven doen jongeren liever alleen, maar als ze zouden samenwerken willen ze dat het liefst met een zanger doen. Naast andere professionals (zoals een rapper, band of songwriter) willen sommige jongeren ook graag samenwerken met vrienden. Vier van de tien jongeren hebben niet de intentie om hun tekst door anderen te laten lezen; ze schrijven alleen voor zichzelf. Jongeren die hun teksten wel met anderen willen delen, doen dat bij voorkeur met hun vrienden. Hiervoor gebruiken ze het medium internet. Uit open vragen blijkt dat de directe omgeving van jongeren erg belangrijk is; bijna een kwart bespreekt zijn of haar tekst met vrienden en bekenden. Als jongeren hun tekst in de openbaarheid willen brengen, doen ze dat dus vooral bij mensen die ze kennen. Via de eigen weblogs kunnen jongeren worden gestimuleerd als het gaat om amateur-schrijven. Veel jongeren laten via weblogs weten wat hen bezighoudt en deze blogs worden veelvuldig door andere jongeren gelezen (met
13
name oudere jongeren lezen graag blogs). Daarnaast staat de tekst van drie van de tien jongeren op een website van iemand anders. Wellicht is het effectief om via internet jonge schrijvers de kans te geven elkaar teksten te laten zien en eventueel te (laten) beoordelen. Een andere manier om de belangstelling van jongeren te wekken is gebruik te maken van de populariteit van popmuziek en hiphop in het bijzonder. Veel jongeren schrijven namelijk rap- en songteksten en daarnaast bezoeken ze graag popconcerten en open podia. Schrijven is een wezenlijk onderdeel in het privéleven van veel jongeren. Het gaat vaak niet in de eerste plaats om literair schrijven, maar om het uiten van gevoelens. Sommige jongeren houden hun teksten liever voor zichzelf, anderen delen ze graag met vrienden. Een aantal jongeren gebruikt internet om hun teksten breder te laten lezen. En als jongeren commentaar willen op hun werk dan lijkt dit medium een geschikt middel om daarvoor in te zetten.
Aanbevelingen Op basis van dit onderzoek lijken voor professionals die jongeren stimuleren om te schrijven de volgende aanbevelingen van toepassing. De belangrijkste komt direct voort uit het onderzoeksresultaat dat bijna de helft van de jongeren graag schrijft. Dit enthousiasme kunnen we koesteren door in en buiten het onderwijs jongeren te stimuleren om gedichten, rapteksten, songs en verhalen te blijven schrijven. Jongeren die schrijven doen aan schrijfkunst; kunst waarbij ze zichzelf kunnen uiten. Dit is tegelijk hun belangrijkste motivatie en inspiratie om te schrijven. Het verdient aanbeveling om jongeren vanuit hun enthousiasme voor het schrijven zich te laten realiseren dat ze zich bezighouden met kunst. Het zelf maken van kunst, actieve kunstbeoefening, is immers een heel andere ervaring dan het passief beleven van ‘Kunst-met-eengrote-K’. Jongeren blijken heel goed zelf te kunnen aangeven wat ze willen leren en op welke manier. Vooral het plezier in schrijven is immers belangrijk en eigen keuze kan daarin stimulerend werken. Een effectieve werkwijze zou daarom kunnen zijn om minder aanbodgericht, en meer vraaggericht te werken. Concreet kunnen we stellen dat het belangrijk is om vooral aan te sluiten bij thema’s die jongeren interessant vinden, zoals hun emoties, het dagelijks leven en hun fantasie. Spreek jongeren aan op hun favoriete genres als korte verhalen, dagboeken, poëzie, rap en songteksten en help hen daarin een keuze te maken. Maak gebruik van het gegeven dat jongeren graag de mening van andere jongeren horen; ‘peer education’ oftewel jongeren die leren van andere jongeren, zou een optie kunnen zijn om schrijvende jongeren te enthousiasmeren. Internet is natuurlijk hét jongerenmedium bij uitstek. Het ligt dan ook voor de hand om internet hiervoor in te zetten. Tot slot bevelen we aan om het fenomeen schrijven te linken aan andere kunstdisciplines als (pop)muziek, hiphop en film.
“W sch ann e rijf t v er iem ind ik h and v a et dap n mi jn ied p ere er, w leeft ij en a dur nt ni d e (jon gen ft he t , 15 t.” ,v mb
o)
14
BIJLAGE /// ENQUÊTE SCHRIJF JIJ WEL EENS?
Creatief met taal en tekst Deze vragenlijst gaat over of je wel eens schrijft of wel eens hebt geschreven. Onder schrijven verstaan we spelen met taal en tekst. Het gaat om schrijven vanuit jezelf, voor de lol of om van je af te schrijven. Jouw mening is belangrijk bij het beantwoorden van de vragen. We verloten 10 cadeaubonnen van €20 onder de deelnemers van dit onderzoek.
1. 2. 3. 4. 5.
Je bent:
een meisje
een jongen
Jouw leeftijd is Je volgt: Vmbo basis Vmbo kader Vmbo gemengde leerweg Vmbo theoretische leerweg Mbo beroepsbegeleidende leerweg Mbo beroepsopleidende leerweg Havo Vwo Anders, namelijk In welk land is jouw vader geboren? In welk land is jouw moeder geboren?
Zelf maken van een tekst De volgende vragen gaan over of je wel eens een tekst maakt. Ook als je niet schrijft, kun je deze vragen invullen.
6. 7.
8.
9.
Maak je wel eens bijv. een songtekst, verhaal, dagboek of gedicht; zonder dat het verplicht is? Ja Nee Weet ik niet Wat schrijf je dan? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Rap Weblog Dagboek Brieven Reisverslagen Korte verhalen Poëzie (= gedichten) Sms-gedichtjes Songtekst Romans Hoorspel Biografie (= levensverhaal) Scenario’s voor games of film Toneelstukken / sketches / scènes / cabaret Bijdragen aan forums over lit. Columns en essays (bijv. tekst met je eigen mening) Journalistieke artikelen (bijv. nieuws, interview, reportage) Niet van toepassing Iets anders, namelijk Als je niet schrijft, waarom niet? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Ik heb er geen zin in Ik heb er geen tijd voor Ik heb geen inspiratie Niet van toepassing Om een andere reden, namelijk Als je wel schrijft, waarom dan? je mag meer dan één antwoord aankruisen) Ik vind het leuk om te schrijven; ik schrijf voor de lol Ik wil anderen laten delen in mijn fantasiewereld Ik schrijf gebeurtenissen van me af; ik schrijf als uitlaatklep Ik uit mijn gevoelens door te schrijven (bijv. woede, verliefdheid) Ik geef graag mening met de bedoeling discussie uit te lokken Ik schrijf om grappen te maken Ik speel graag met woorden Ik schrijf om beroemd te worden Niet van toepassing Om een andere reden, namelijk
15
10. Heb je vroeger ooit geschreven?
Nee Ja, maar ik weet niet meer hoe oud ik was Ja, mijn leeftijd was toen …
11. Wat schreef je toen?
Andere schrijvers De volgende vragen gaan over andere schrijvers. Ook als je niet schrijft, kun je deze vragen invullen.
12. Wat vind je van iemand die schrijft en van jouw leeftijd is? (bijv. raar, interessant) 13. Waar lees je de teksten die andere jongeren hebben geschreven? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Blogs (bijv. MSN, Hyves, My space) Columns van jongeren (bijv. in bladen) Internetforum Forum van een muzieksite Niet van toepassing Ergens anders, namelijk …
14. Wie is jouw favoriete artiest of schrijver? (bijv. rapper, schrijver, songwriter, dichter) 15. Ga je wel eens naar een …? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Open podium (bijv. poetry slam, hiphop battle) Literair festival Poëzievoordracht / Literair café Theater / musical Lezing of interview van een schrijver Popconcert (rap, singer/songwriter, rock, dance) Nee, maar ik heb er wel belangstelling voor Niet van toepassing Iets anders, namelijk …
Waar komt je inspiratie vandaan? Nu willen we weten waar jouw ideeën vandaan komen als je met woord en tekst speelt. Met andere woorden: waar krijg jij inspiratie van? Als je niet schrijft, kun je stoppen met vragen invullen.
16. Wat inspireert je bij het schrijven? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Mijn dagelijks leven Mijn emoties Opmerkelijke gebeurtenissen Andere kunst Idool of favoriete kunstenaar Teksten van anderen Mijn fantasie Niet van toepassing Iets anders, namelijk …
16
17. Waar gaat de tekst dan over? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Over mezelf Over mijn gevoelens (bijv. woede, verliefdheid)
Over verzonnen personages Familie Vrienden of bekenden School Eigen cultuur Andere culturen Over gebeurtenissen in mijn dagelijks leven (bijv. thuis, op straat, school) Over wat ik in de media tegenkom Humor Reizen Maatschappelijk thema’s (bijv. misstanden, religie, politiek) Niet van toepassing Over iets anders, namelijk …
18. Zijn er nog andere (aparte) dingen of momenten waarvan je ideeën krijgt? 19. Zoek je anderen op om samen te schrijven? Ja Nee
20. Zo ja, hoe schrijf je samen met anderen? Groep jongeren op school Leerlingen van de schoolkrant Groep jongeren buiten schooltijd Cursus of workshop Niet van toepassing Anders, namelijk
Hoe schrijf je? Via deze vragen willen we weten hoe jij aan de slag gaat met woorden en tekst.
21. In welke taal schrijf je? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Nederlands Engels Beide Niet van toepassing Andere taal, namelijk
22. Hoe vaak ongeveer schrijf je voor je plezier? Elke dag Elke week Elke maand Een paar keer per jaar Zelden Nooit Anders, namelijk
mijn m o b he re nodig zijn ande ” r e e en. ren gm ik no e verbete rhaal lez wo) t a t ve “W 14, v ijven mijn eisje, e i m d ( schr en mens
23. Wil je moeite doen om beter te worden in het schrijven? Ja Nee Weet ik niet
Wil je je schrijfwerk verbeteren? Vind je dat je goed genoeg bent in het schrijven? Of wil je je juist meer ontwikkelen in het schrijven? Dat zoeken we uit met deze vragen.
17
24. Waar heb je belangstelling voor? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Workshop/ clinic Forum op internet Online schrijfgids Handboek voor Schrijvers Cursus schrijven Forum bij schrijfsites Niet van toepassing Anders, namelijk
25. Wat zou je over schrijven willen leren in een workshop, clinic of cursus? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Techniek Onderwerpkeuze Performance, voordragen Keuze genre (bijv. gedicht, kort verhaal, scenario) Niet van toepassing Anders, namelijk
26. Vraag je anderen wat ze van je tekst vinden? Ja Nee
27. Doe je wel eens mee aan een schrijfwedstrijd? Ja Nee
28. Wat wil je graag winnen bij een wedstrijd? (je mag meer dan één antwoord aankruisen) Geld Schrijfles (bijv. workshop, clinic) Samenwerking met een bekende artiest (bijv. hiphopartiest, schrijver) Studiotijd Publicatie van mijn werk Optreden (bijv. met een andere artiest, op festival) Naamsbekendheid Weet ik niet Niet van toepassing Iets anders, namelijk
29. Wat heb je nog meer nodig om je schrijven te verbeteren?
Gaat jouw tekst de wereld in? Ten slotte willen we weten of je jouw teksten aan anderen wilt laten lezen of horen. En zo ja, hoe.
30. Is er ooit een tekst van jou door anderen gebruikt? Ja Nee Weet ik niet
31. Zo ja, hoe is jouw tekst gebruikt? (je mag meer dan één antwoord aankruisen)
18
Mijn songtekst is gezongen Mijn gedicht is voorgedragen Mijn kreet heeft iemand op een muur gezet Mijn tekst is gedrukt (bijv. in een schoolkrant, tijdschrift, boek) Mijn tekst is door iemand gejat Mijn tekst staat op een website / blog van iemand anders Mijn uitspraak staat op een T-shirt
Mijn toneelstuk is gespeeld Mijn tekst is gedeeltelijk gebruikt in een tekst van iemand anders (= geciteerd) Weet ik niet Niet van toepassing Iets anders, namelijk
32. Met wat voor iemand zou je willen samenwerken als het gaat om jouw tekst? (bijv. zanger of band, graffitispuiter, DJ, modeontwerper, politicus)
33. Hoe zorg je dat jouw teksten door anderen worden gelezen?
(je mag meer dan één antwoord aankruisen) Ik bespreek mijn teksten met vrienden en bekenden Ik publiceer op internet Ik stuur mijn teksten op naar de schoolkrant, een tijdschrift of een krant Ik draag ze voor Via sms of MSN Ik schrijf ze op wc-deur, muren en andere openbare plekken Niets, alles wat ik schrijf is voor mijzelf Niet van toepassing Via iets anders, namelijk
34. Wil je doorgaan met schrijven? Ja Nee Weet ik niet
35. Wil je nog iets kwijt over deze vragenlijst? Bedankt voor het invullen van deze vragenlijst. Zoals we eerder lieten weten, verloten we 10 cadeaubonnen van €20. Wil je meeloten, mail dan je e-mailadres en telefoonnummer. De resultaten krijg je in februari 2008 op www.jeugdraad.nl te zien. Voor vragen en suggesties kan je mailen naar
[email protected]
19
Kunstfactor Oudegracht 25 3511 AB Utrecht T. 030-2334255
[email protected] www.kunstfactor.nl
1
