Jongeren en professionals over uitstroom van jeugdzorg naar zelfstandig wonen

De Stroom versnelling Jongeren en professionals over uitstroom van jeugdzorg naar zelfstandig wonen

Inhoudsopgave

1

Aanleiding en probleemschets

4

1.1 Uitstroom uit de jeugdzorg 1.2 Probleemdefinitie 2

Methode van onderzoek

7

3.

Wat vinden jongeren zelf?

9

3.1 Inleiding 3.2 Huidige woonsituatie 3.3 Knelpunten en gewenste woonsituatie 3.4 Mogelijke oplossingen 3.5 De bevindingen kort samengevat 4

Wat vinden professionals in de jeugdzorg

13

4.1 Inleiding 4.2 De toplijst van belemmeringen 4.3 Belangrijkste conclusies 4.4 De bevindingen kort samengevat 5

Experiment “De Stroomversnelling”

17

5.1 Inleiding 5.2 Doelgroep van het experiment 5.3 Het experiment 5.4 Inzet van betrokken partijen

2

6

Conclusies en aanbevelingen

Bijlage 1

24 26

Vragenlijst t.b.v. interviews Bijlage 2 Module Hardenberg Extern Begeleid Wonen: Type Zelfstandigheids Training

27

De Stroomversnelling


5.5 Werkbudget voor het experiment

3

1. Aanleiding en probleemschets

1.1

Uitstroom uit de jeugdzorg.

Uit het beleidsprogramma van de provincie (zie Hoofdstuk 3 uit Nieuwe Bezems) en ook uit gesprekken in het veld met

De uitstroom van cliënten (jongeren) uit de jeugdzorg naar

Trias blijkt al vroeg in het project dat de problematiek complex

zelfstandig wonen wordt belemmerd door verschillende

is en dat je niet één factor -het gebrek aan woonruimte- kunt

oorzaken. In het beleidsprogramma Jeugdbeleid 2009 - 2011

isoleren en aanpakken. Op zijn minst zal er ook aandacht

“Nieuwe Bezems” van de provincie Overijssel staan deze

moeten zijn voor het gebrek aan financiën bij de jongeren zelf,

oorzaken uitgebreid beschreven. Bij de start van het project

en in het ideale geval ook voor (na)zorg, scholing en werk.

wordt als belangrijkste belemmering het gebrek aan passende woonruimte voor deze jongeren gezien. Het ontbreekt

In een verkennend gesprek geven hulpverleners aan dat de

aan voldoende vervolgvoorzieningen zoals beschikbare

huidig ervaren knelpunten bij Trias Jeugdhulp zijn:

woonruimte en begeleiding bij zelfstandig wonen. Soms

• gebrek aan woonruimte

houden cliënten plaatsen bezet, terwijl ze al uitbehandeld

• gebrek aan financiën bij de jongeren zelf om woonruimte

zijn maar niet in staat om of zelfstandig te wonen of terug te

te kunnen betalen als gevolg van alleen een basisbeurs

(kunnen) gaan naar het gezin. Voor de cliënten (jongeren)

(en geen ouders die kunnen bijbetalen), geen recht

zelf, maar ook voor nieuwe jongeren die moeten in- of door-

op studiefinanciering of uitkering.

jongeren te verbeteren. Op verschillende plaatsen in Over-

ben kunnen vanuit de jeugdzorg niet makkelijk

ijssel worden initiatieven genomen om hieraan tegemoet te

geholpen worden. Daarbij bestaan er schotten

kunnen komen. Maar is dat voldoende?

tussen de jeugdzorg en AWBZ.


• jongeren die na hun 18e nog een hulpvraag heb-


stromen is er dus veel aan gelegen om de uitstroom van deze

4

5

Om de knelpunten op te lossen is er in diverse regio’s in Over-

2. Methode van onderzoek

ijssel (bijvoorbeeld Hardenberg) en buiten Overijssel al een aantal initiatieven ontwikkeld. Uit overleg met Trias blijkt dat er in de regio Zwolle niet echt structurele initiatieven zijn ontwikkeld. Er is in Zwolle in voorkomende gevallen weleens overleg met elkaar, maar geen structureel overleg/initiatief of oplossing. Woningcorporaties en (jeugd-)zorg zijn al langer bezig om jongeren goed te laten uitstromen. Toch is er nog

Het antwoord op de vraag uit de probleemstelling “Welke

steeds gebrek aan (huisvestings-) capaciteit.

oorzaken belemmeren de uitstroom van jongeren uit de

• diepte-interviews met jongeren uit de doelgroep en betrok-

jeugdzorg en wat kan/moet gebeuren om deze belemmerin-

ken hulpverleners over ervaren knelpunten en mogelijke

gen zoveel mogelijk op te heffen? wordt gezocht bij jongeren

oplossingen. Door de strakke afbakening van de doelgroep

zelf, hun betrokken hulpverleners en door te onderzoeken

is het mogelijk om een groot deel van de jongeren en

wat er al aan informatie en mogelijke aanpakken bekend is.

betrokken hulpverleners waarom het in dit experiment

mogelijk al ervaringen met soortgelijke experimenten.

gaat persoonlijk te spreken. • een schriftelijk onderzoek onder een aantal sleutelfiguren

Doelgroep

(professionals uit de jeugdzorg) om de knelpunten op

De doelgroep van dit onderzoek bestaat uit jongeren in de

werkelijke waarde te kunnen schatten.

jeugdzorg die zouden moeten uitstromen naar diverse vormen van (begeleid) wonen en die niet terug naar een ouderlijk huis kunnen. Specifiek in dit project gaat het om jongeren van 16-

Opzet experiment

18 jaar in Zwolle en omgeving, die nu in de jeugdzorg zitten en

Op basis van de gesprekken, het bureauonderzoek en de en-

binnen twee jaar uitstromen of zouden moeten uistromen

quête wordt een analyse gemaakt van de diversiteit aan be-

De probleemstelling van het project is:

naar zelfstandig wonen of zelfstandig wonen met ondersteu-

lemmeringen. Daarna wordt een experimentele aanpak ge-

Welke oorzaken belemmeren de uitstroom van jongeren uit de jeugdzorg en wat kan/moet gebeuren om deze belemmeringen zoveel mogelijk op te heffen?

ning. Met deze afbakening van de doelgroep verwachten we

formuleerd, waarmee een aantal knelpunten kan worden

een reëel en concreet experiment op te kunnen zetten.

weggenomen. Deze aanpak wordt vervolgens doorgenomen

Wonen opgezet. Binnen Jeugd en Wonen moet tenminste wor-

Het project moet kennis opleveren die relevant is voor de situ-

Dataverzameling

den samengewerkt door Trias Jeugdhulpverlening, de Zwolse

atie in de gehele provincie, maar richt zich concreet op de si-

De eerste fase van het project heeft bestaan uit bureauonder-

Met deze aanpak moet de uitstroom van jongeren uit de jeugd-

woningcorporaties en de gemeente Zwolle. Opdrachtgever is

tuatie in de gemeente Zwolle, waar Trias Jeugdhulpverlening

zoek naar reeds bekende informatie en een empirisch onder-

zorg worden versneld. Hierdoor komt er meer ruimte om an-

de Steunfunctie Jeugdzorg Overijssel. Het onderzoek is uitge-

actief is. De opdrachtgever heeft voor een duidelijke beper-

zoek naar de knelpunten die zowel jongeren zelf als diverse

dere jongeren te laten in- en doorstromen. De aanpak draagt

voerd door Arcon, dat ook een voorstel voor een experiment

king voor één regio gekozen om zowel het onderzoek als de

Overijsselse jeugdhulporganisaties ervaren. Het onderzoek is

er echter ook aan bij dat de jongeren die uitstromen een goede

doet.

experimentele aanpak zo concreet mogelijk te kunnen hou-

uitgevoerd door:

(betere) start hebben bij hun zelfstandige entree in onze sa-

den, maar wel voldoende groot om voor andere situaties te

• deskresearch. Er is door andere onderzoekers en in ande-

menleving en dat mede hierdoor uitval zo veel mogelijk wordt

kunnen generaliseren. De kans op een succesvol experiment

re regio’s al veel informatie verzameld die kan bijdragen

is hiermee maximaal.

aan een antwoord op de probleemstelling. Ook zijn er

Probleemdefinitie

De vraag uit de inleiding is hoe uitstroom van jongeren en het gebrek aan (huis-vestings-) capaciteit kan worden aangepakt.

en aangescherpt met alle betrokken partijen die in het experi-


Om hier een antwoord op te geven, is het project Jeugd en

6

ment genoemd worden.

voorkomen.


1.2

7

3. Wat vinden de jongeren zelf?

3.1

Inleiding

3.2

Huidige woonsituatie

Om een goed beeld te krijgen van wensen, behoeften en

Zes jongeren wonen in een kamertrainingscentrum in Zwolle.

knelpunten bij de jongeren zelf is met vijftien jongeren ge-

Door diverse redenen kunnen deze jongeren niet meer thuis

praat. Een deel van hen woont binnen een kamertrainings-

wonen. Sociaal en praktisch kunnen zij zich vaak nog niet red-

centrum, een deel woont in leefgroepen of krijgt individuele

den.

begeleiding en twee jongeren wonen sinds kort zelfstandig.

In het kamertrainingscentrum wonen jongeren in de leeftijd

Alle jongeren zijn dus niet meer thuis woonachtig. Het is

van 16 tot 18 jaar. Ze leren er zelfstandig leven en hebben er

voor iedereen geen optie na de afsluiting van het hulpverle-

de tijd en ruimte om te werken aan hun leerdoelen en proble-

ningstraject weer naar de ouders terug te keren. Het oor-

men. In een kamertrainingscentrum wonen jongeren, onder

spronkelijke idee om ook met ouders te praten is, op aange-

begeleiding, zelfstandig. Ieder appartement heeft een geza-

ven van Trias, al snel losgelaten. Veel ouders zijn niet meer

menlijke keuken, toilet en badkamer. Iedere bewoner heeft

in beeld bij de jongeren die uitstromen. Bijna alle jongeren

een eigen kamer.

maken de stap naar zelfstandig wonen. Zeven jongeren wonen in een voorziening van Trias in WestenIn dit hoofdstuk gaan we eerst nader in op de huidige woon-

holte, waar ze individuele, specialistische begeleiding krijgen.

situatie van deze jongeren. Vervolgens bespreken we de

Afhankelijk van de problematiek en de indicatie wonen jonge-

wensen die zij hebben, de knelpunten die zij ervaren en de

ren tussen de vijf en zeven dagen per week in de hulpvorm.

oplossingen die zij zien om de knelpunten op te heffen.

Een behandelcoördinator stelt samen met ouders, de jongere en een medewerker bureau jeugdzorg de doelen op die be-

8

met alle betrokkenen. Eén jongere bewoont met begeleiding een flat. Eén jongere bewoont een ‘appartement’ in een zeecontainer.



reikt moeten worden. Ieder halfjaar worden doelen besproken

9

3.3

Knelpunten en gewenste woonsituatie

toewijzingsregels gemaakt en wordt maatwerk geleverd. Met

3.4

Mogelijke oplossingen

3.5

De bevindingen kort samengevat.

woningcorporaties buiten Zwolle verlopen de contacten moeiHet liefst bewonen de jongeren een zelfstandige woonruimte

zaam. Ze zijn meestal niet bereid om een uitzondering op het

De volgende oplossingen zijn door de jongeren in willekeurige

De jongeren ondervinden veel problemen met het vinden van

in de vorm van een eigen kamer, appartement, flat of eenge-

toewijzingsbeleid te maken voor deze jongeren.

volgorde genoemd:

woonruimte. Deze zoektocht wordt sterk bemoeilijkt door ver-

1.

Financiële ondersteuning.

schillende problemen op financieel gebied. Hiernaast missen

De volgende knelpunten (in willekeurige volgorde) worden

Jongeren die op 17 jarige leeftijd voldoende bagage hebben

2.

Hulp bij het vinden van passende woonruimte.

ze de ondersteuning (een mentor, familie) waar ze op terug

door de jongeren genoemd:

om zelfstandig te gaan wonen lopen aan tegen het feit dat de

3.

Steun bij het op orde houden van de financiën.

kunnen vallen, nadat ze zijn uitgestroomd. Bijna alle jongeren

1.

De bank geeft geen lening.

studiefinanciering pas start op het moment dat je 18 jaar

4.

Meer aansluiten bij wat ik kan, mij begeleiden naar werk.

met wie is gesproken, geven aan bij de uitstroom uit de jeugd-

2.

Geen uitzicht op werk.

wordt. Alleen al het verkrijgen van studiefinanciering levert

5.

Meer flexibiliteit bij woningbouwverenigingen, extra

zorg nog nadrukkelijk behoefte te hebben aan ondersteuning

Er wordt te veel over mij beslist zonder dat mij iets

regelmatig problemen op, omdat ouders niet altijd in beeld

punten toekennen aan jongeren uit de jeugdzorg.

bij vooral het op orde krijgen en houden van de financiën. Ook

gevraagd wordt.

zijn. Jongeren die een beroepsbegeleidende leerweg (BBL)-

6.

Langdurige hulp bij het op orde houden van de financiën

wordt geregeld om ondersteuning op andere levensgebieden

4.

Te weinig passende en betaalbare woonruimte.

opleiding volgen (vier dagen werken met één dag school), ko-

als jongeren zelfstandig wonen.

gevraagd, als steuntje in de rug bij het zelfstandig wonen.

5.

Punten systeem voor woonruimte/ krapte op de

men weer niet in aanmerking voor betaalbare studentenhuis-

7.

Instanties op lokale schaal laten afstemmen en

woningmarkt.

vestiging. 8.

De mogelijkheid bieden om langer dan drie maanden

9.

Financiering van de begeleiding na uitstroom moet op

3.

6.

Er is geen goede ondersteuning meer nu ik zelfstandig woon.

Jongeren die op zoek zijn naar woonruimte worden gecon-

7.

Instanties wijzen naar elkaar.

fronteerd met het feit dat er wachtlijsten zijn voor de beschik-

8.

Na drie maanden is er geen hulp meer.

bare betaalbare woningen. Via een puntensysteem worden de

9.

Begeleiding na de uistroom kost een jongere soms

bestaande woningen aan woningzoekenden toegekend. Voor

2/3 van het inkomen, dit moet worden afgedragen aan de

de meeste jongeren geldt dat zij pas voor punten zijn gaan

jeugdzorginstelling.

sparen op het moment dat zij bij Trias Zwolle werden inge-

Ook is gevraagd wat jongeren belangrijk vinden als ze de

schreven. Bij uitstroom na verloop van tijd hebben zijn bijna

jeugdzorg (moeten) verlaten:

altijd te weinig punten om voor passende woonruimte in aan-

1.

Een onafhankelijke coach die je bij emotionele en

2.

Goede betaalbare woonruimte (2 keer).

3.

Financiën op orde en een klein budget om je kamer in te

10. Studiefinanciering gaat pas in op 18-jarige leeftijd. Een zelfstandige woonruimte huren is voor bijna iedereen die


ondersteund te worden op het gebied van de financiën. andere wijze. 10. Studiefinanciering ook mogelijk maken voor 17- jarigen.

merking te komen.

start niet betaalbaar. Jongeren van 18 en ouder die de voorzie-

10

samenwerken.

ningen gaan verlaten, merken dat ‘uitstromen’ niet makkelijk

Wil een jongere graag wonen in de gemeente van herkomst

is. Een kamer, voor de meeste jongeren de eerste vorm van

dan is er vaak geen mogelijkheid om punten te sparen voor

zelfstandig wonen, is kostbaar. De huur is hoog en kamers zijn

passende woonruimte. In de kleinere plaatsen is er vaak geen

in Zwolle en omgeving zijn schaars.

passend aanbod van kamers/appartementen. Een grote huurwoning is te kostbaar en vraagt om ‘voldoende punten’. Met

praktische zaken kan begeleiden (12 keer).

richten. 4.

Een zinvolle besteding van de tijd in de vorm van werk of een studie.

5.

Positief de jeugdzorg verlaten, weten dat je het kunt.

Jongeren zoeken via de bestaande woningbouwcorporaties en

veel woningcorporaties is het moeilijk onderhandelen. Zij

via sites naar een kamer. Een medewerker van Trias probeert

kennen geen urgentie toe aan jongeren die de jeugdzorg gaan

Een idee volgens enkele jongeren is om geld in een spaar-

te bemiddelen bij het vinden van geschikte woonruimte. Soms

verlaten.

potje te gaan reserveren voor de eerste periode op kamers.

zijn er goede contacten in Zwolle, bijvoorbeeld met woning-

Dit geld kan gebruikt worden voor de inrichting en de eerste

corporatie Openbaar Belang, en worden er uitzonderingen op

kosten voor levensonderhoud.


zinswoning. Helaas is dat niet altijd haalbaar.

11

4. Wat vinden professionals in de jeugdzorg?

4.1

Inleiding

4.2

De toplijst van belemmeringen

In het project is veel aandacht besteed aan het in kaart bren-

Een aantal professionals van Trias, Jarabee en Commujon

gen van de wensen, knelpunten en ervaringen van profes-

heeft de lijst op pagina 14 met geconstateerde knelpunten

sionals in de jeugdzorg. Hierbij is bewust gekozen voor de

ontvangen en heeft elk knelpunt ‘gewaardeerd’ met een cijfer

groep professionals die heel nauw is betrokken bij de uit-

tussen 1 (helemaal geen knelpunt) en 10 (uitermate groot

stroom van jongeren. Om de ervaringen in een breder kader

knelpunt). De overeenstemming tussen de deelnemers was

te kunnen plaatsen is hiervoor niet uitsluitend met mede-

groot.

werkers van Trias gesproken, maar zijn ook Jarabee en Commujon hierbij betrokken. Op basis van deskresearch en

Aan deze toplijst hebben meegewerkt: Hans de Boer (ambu-

gesprekken met enkele professionals is een lijstje van veel

lant hulpverlener, module extern begeleid wonen) en Wout

voorkomende knelpunten opgesteld, waarop door diverse

Noorman (teamleider kamertrainingscentrum en Gouwe 5)

betrokkenen met een cijfer is gereageerd. Dit heeft een ‘top-

van Trias Jeugdhulp, Chris Boer (waarnemend directeur) en

lijst’ opgeleverd, die als basis voor verdere gesprekken heeft

Arie Smeitink (teamleider ambulant) van Commujon en Henk

gediend en heeft gediend als onderbouwing van het experi-

Kuipers (locatiemanager) van Jarabee.

mentvoorstel. In dit hoofdstuk presenteren we eerst deze zogenaamde ‘toplijst’ en gaan we vervolgens in op de belangrijkste conclusies die we hebben getrokken uit de gesprekken met proDe Stroomversnelling


fessionals (en jongeren).

12

13

Knelpunt

Waardering gemiddeld

Jongere van 17 kan mogelijk al wel uitstromen naar (een lichtere vorm van begeleid) zelfstandig wonen, maar heeft vaak geen of nauwelijks inkomen en komt niet in aanmerking voor een woning

9.4

Uitstroom wordt belemmerd door gebrek aan financiële middelen: het is niet alleen te weinig om op particuliere markt te kunnen slagen, maar de toekenning/uitbetaling verloopt veel te traag (studiefinanciering, Wajong, Sociale Dienst/Werkbedrijf).

8.9

Een jongere die van het platteland in de stad in een hulptraject terecht komt, heeft in

8.5 (in Zwolle,

oorspronkelijk woonplaats (vaak) geen recht meer op woning.

elders lager)

Er wordt te weinig (sociaal) gebouwd voor de categorie 17-19 jaar

8.25

Jongere met BBL-opleiding heeft geen recht op studentenkamer, moet daarom huis/kamer zoeken waarvoor meer punten nodig zijn

8.1

De particuliere markt is voor deze groep jongeren meestal ‘onbetaalbaar’

7.6

Jongere met BBL-opleiding heeft geen recht op studiefinanciering. Gebrek aan geld belemmert uitstroom

7.5 7.4

• In Salland en de Kop van Overijssel komen jongeren die in

een heel groot struikelblok. Een concreet voorbeeld met stu-

een voorziening van Trias in Zwolle verbleven vaak niet (meer)

diefinanciering: een jongere wordt op 14 juli 18 jaar. De eerste

in aanmerking voor een kamer/woning in hun oorspronkelijke

uitbetaling van de studiefinanciering is dan pas op 24 oktober.

woonplaats. In Twente speelt dit volgens opgave van de jeugd-

Waar in andere gevallen binnen een familie naar oplossingen

hulporganisatie blijkbaar wat minder. Meestal voldoen de

gezocht kan worden, geldt dat voor de uitstomers uit de jeugd-

‘Zwolse’ jongeren niet aan de toewijzingscriteria (duur in-

zorg vaak niet. In veel gevallen is er een verstoorde relatie met

schrijving, puntentotaal) van de plattelandscorporaties. Veel

ouders. Er is geen overbrugging mogelijk omdat de meeste

woningcorporaties op het platteland zijn ook niet of nauwe-

jongeren geen financiële reserve hebben en hun naaste om-

lijks bereid deze jongeren alsnog te huisvesten, zodat de jon-

geving evenmin. De jongeren beginnen dus al met een achter-

geren min of meer verplicht zijn in Zwolle te blijven wonen.

stand. Ze moeten lenen en kunnen dit later nooit of nauwelijks

Ook is het geringe aanbod aan eenpersoonshuisvesting in

terug betalen. Het voorgaande geldt vaak ook in situaties als

combinatie met (voor deze jongeren te) hoge huren een pro-

bijstand en Wajong. Overigens is er bij deze groep jongeren

bleem.

bijna altijd een structureel gebrek aan financiële middelen, uitkering voor een 18-jarige eigenlijk altijd te laag zijn om het

4.4

De bevindingen kort samengevat

zonder extra ondersteuning te redden. De particuliere markt

Als je jonger bent dan 18 jaar kom je (in Zwolle) alleen in aanmerking voor een studentenkamer. Niet alle jongeren zijn hier ‘geschikt’ voor

• Het tekort aan financiële middelen (al dan niet tijdelijk) is

omdat minimumloon, studiefinanciering, Wajong of eventuele

‘Punten’ sparen gaat voor deze categorie te langzaam: KTC duurt meestal 1 jaar, voldoende punten pas na 2,5 jaar

De belangrijkste obstakels zijn:

7.25

Aanbod woningen/kamers is niet flexibel (‘passend’) genoeg gezien achtergrond jongere

6.5

Er zijn onvoldoende (betaalbare) kamers/woningen

Verschillend geïnterpreteerd

is voor hen zeker onbereikbaar. De financiële problematiek

Het blijkt een complex samenspel van factoren te zijn die de

belemmert de uitstroom sterk. Behandelplaatsen blijven lan-

uitstroom (en daarmee het hele traject van instroom –door-

ger bezet dan noodzakelijk.

stroom -uitstroom) belemmeren. Een enkelvoudige aanpak

• Het komt vaak voor dat jongeren van 17 jaar al wel geschikt

kele barrières te slechten, zodat deze doelgroep toch een

zijn om uit te stromen naar (een lichter begeleide vorm van)

goede start maakt bij het vinden van een zelfstandige plek in

Voor betaalbare woonruimte via de woningbouwcorporatie

zelfstandig wonen. Echter, ze hebben vaak geen eigen net-

onze samenleving. Naast het vergroten van een passend aan-

geldt een lange wachtlijst. Doordat jongeren vaak voor een

werk dat (mee-)betaalt en geen of nauwelijks eigen inkom-

bod aan huisvesting moet er nauwer worden samengewerkt

Uit de deskresearch, de gesprekken en de toplijst komt een

korte periode staan ingeschreven, beschikken zij meestal niet

sten. Ook komen 17-jarigen niet in aanmerking voor huur-

tussen jeugdhulp, gemeente en corporaties en moeten be-

zeer genuanceerd beeld van de problematiek naar voren. Het

over de benodigde punten om voor woonruimte in aanmerking

overeenkomsten. Zij kunnen dus niet uitstromen, te meer

staande regels en financieringsvarianten doorbroken worden

klopt dat het aanbod aan kamers en zelfstandige woningen

te komen.

omdat binnen de huidige hulpvarianten geen middelen be-

om werkelijk resultaat te boeken. Duidelijk is dat ‘het veld’ en

weinig passend is. En dat veel woonruimte die wel beschik-

Het onderzoek leverde echter een aantal andere obstakels op,

schikbaar zijn om de kosten van wonen en verzorging te beta-

de jongeren grote behoefte hebben aan een dergelijke aan-

baar is voor deze jongeren meestal onbetaalbaar is. Het zijn

die minstens even veel, maar waarschijnlijk nog meer dan het

len. Deze categorie blijft dus ‘hangen’ in een te zware variant

pak. In hoofdstuk 5 beschrijven we een experimentele aanpak,

namelijk jongeren zonder eigen netwerk dat hen organisato-

geringe aanbod aan geschikte huisvesting belemmerend

begeleid wonen (bijvoorbeeld de 24-uurs voorziening). Dit

die zich concreet op Zwolle richt, maar uiteindelijk een provin-

risch en financieel kan ondersteunen.

werkt op de uitstroom.

vormt een groot beletsel voor een goede doorstroom en uit-

ciebreed ‘effect’ kan hebben.


4.3

14

Belangrijkste conclusies

Geschikte huisvesting is vaak te duur. Kamers en appartementen via de commerciële verhuur zijn vaak niet betaalbaar.

stroom.


levert nauwelijks soelaas. Op langere termijn is het nodig en-

15

5. Experiment ‘De Stroomversnelling’

5.1

Inleiding

5.2

Doelgroep van het experiment

Het onderzoek heeft tot de conclusie geleid dat er sprake

Om het project zo concreet mogelijk te kunnen maken, is on-

van een complex aan factoren die belemmerend werken op

derzoek gedaan naar de omvang en aard van de groep jonge-

de uitstroom van jongeren. In onze optiek kunnen goede re-

ren, die door Trias ondersteund wordt. Trias heeft momenteel

sultaten worden behaald als diverse partijen (in eerste in-

in Zwolle ca. 56 plaatsen beschikbaar voor residentiële en

stantie gemeente, provincie, woningcorporaties,Trias en de

ambulante hulp.

jongeren zelf) beter samenwerken en bereid zijn op prakti-

Hiervan zijn er 21 voor specialistische (individuele) hulp, voor

sche wijze afspraken te maken, waarmee jongeren uit de

jongeren die leiden aan stoornissen als ADHD, Gilles de la

jeugdhulp een stap voorwaarts in hun leven kunnen zetten.

Tourette en in het autistisch spectrum (zoals autistische stoornis, Syndroom van Asperger en PPD-NOS). Deze jonge-

In dit hoofdstuk geven we allereerst een omschrijving van de

ren verblijven nagenoeg allemaal in de voorziening in Westen-

doelgroep (aard en aantal) van het experiment: de jongeren

holte. De overige 35 plaatsen (leefgroep, kamertrainingscen-

zelf. Aansluitend omschrijven we het voorgestelde experi-

trum en ambulante jeugdhulp) worden ingenomen door

ment en de inbreng die van elke partij worden verwacht. We

jongeren met een geringere problematiek, hoewel hier ook

sluiten af met een voorstel aan de provincie Overijssel om

wel enkele jongeren met bovenstaande stoornissen worden

een werkbudget voor het experiment ter beschikking te

geplaatst.

stellen. In totaal moeten/kunnen er jaarlijks ca. 25-30 jongeren uitstromen naar (begeleid) zelfstandig wonen op kamers of naar

16

met wat zwaardere problematiek uit Westenholte, die in staat worden geacht zelfstandig te gaan wonen met een zekere mate van begeleiding. Overigens komt van deze laatste groep een groot deel wel redelijk snel in problemen, omdat ze over minder vaardigheden beschikken zich zelf te redden.



een eigen woning. Een deel hiervan bestaat uit de jongeren

17

Hiernaast zijn er jaarlijks vijf tot zes jongeren, waarmee de

middelen en ondersteuning kan deze groep een goede start

de jongeren zelf. Er moet ruim aandacht zijn voor de wens van

hulprelatie eindigt, maar die niet in staat zijn zich zelfstandig

maken en wordt voorkomen dat deze jongeren al snel uitval-

veel jongeren, om ook na uitstroom nog op ondersteuning te

te redden en zouden moeten uitstromen naar voorzieningen

len en mogelijk in een uitzichtloze situatie terecht komen.

kunnen rekenen.

als het RIBW. Het RIBW kent vaak wachtlijsten, waardoor deze

Deze groep moet, nadat het jeugdzorgtraject is beëindigd,

jongeren langer blijven ‘hangen’ bij Trias dan nodig is. Een an-

worden opgenomen in een structuur waarin snel extra onder-

Niet alleen moeten de deelnemende partijen bereid zijn op

der probleem is dat een aantal van deze jongeren niet gediag-

steuning vanuit WMO en/of AWBZ wordt geboden. Voorkomen

een creatieve wijze om te gaan met bestaande regels, maar

nosticeerd is en daarom niet bij het RIBW terecht kan. Veel

is beter dan….

ook moet op voorhand een soort ‘overbruggingskrediet’ (het

jongeren rond de leeftijd van 18 jaar willen zich niet laten

voorstel is dit budget De Stroomversnelling te noemen) be-

diagnosticeren en besluiten ‘een punt achter de hulpverlening te zetten’. Het is lang niet altijd bekend waar ze blijven. In

schikbaar komen, dat ingezet kan worden om (tijdelijke) fi-

5.3

Het experiment

enkele gevallen heeft Trias over een jongere overleg met Team

nanciële knelpunten aan de kant te kunnen schuiven. Bijvoorbeeld om de ‘ wachttijd’ voor studiefinanciering te overbruggen.

Via van de gemeente Zwolle, dat zich richt op dak- en thuis-

Het voorstel is een experiment te starten met de jongeren,

Of om een 17-jarige uit te kunnen laten stromen door (een

lozen.

Trias, gemeente Zwolle, de woningcorporaties en de provincie

deel van) de kosten voor huisvesting en levensonderhoud te

Overijssel. Deze partijen werken gedurende (in eerste instan-

betalen tot deze jongere 18 jaar is geworden. Of om aan jonge-

tie) een jaar samen aan een concrete aanpak:

ren een mentor/coach ‘ter beschikking’ te stellen na uit-

Alle 56 plaatsen bij Trias worden bezet door jongeren die via Bureau Jeugdzorg binnen zijn gekomen.

stroom, die hen ondersteunt op alle levensgebieden. Door te zorgen voor een overbruggingskrediet kan worden voorkomen dat jongeren direct in de schulden raken en wordt het risico op uitval verkleind.

In het pilot jaar ontstaat bij alle partijen een concreet beeld van de veelheid aan knelpunten, zodat er mogelijk enkele

Tijdens ons onderzoek is wel eens ter sprake gekomen dat het

structurele aanpassingen kunnen worden doorgevoerd in toe-

(ook financieel) ondersteunen van jongeren die zelfstandig

wijzingsregels van kamers/woningen, de financiering van

willen gaan wonen, mogelijk tot gevolg kan hebben dat je op

hulpvarianten en de overbrugging van tijdelijke financiële

die meer ‘je eigen vraag creëert’, omdat er jongeren zullen

knelpunten. Alle deelnemende partijen spreken uit te willen

zijn die slim gebruik gaan maken van een dergelijke aantrek-

leren van het experiment en de uitkomsten te vertalen naar

kelijke route. Wij verwachten hier geen problemen mee. Alle

(nieuw) beleid.

18

In het experiment wordt de nadruk gelegd op de groep jonge-

Elke jongere die bij Trias kan uitstromen, wordt in deze groep

Bureau Jeugdzorg en vallen dus niet snel onder de categorie

Bovenstaande aanpak betekent overigens zeker niet dat er

ren die -met een beetje hulp- in staat is zelf de regie over het

besproken en er wordt gezamenlijk –hoe dan ook- een oplos-

‘gelukszoekers’.

geen extra aandacht besteed moet worden aan het ontwikke-

leven te nemen en waarmee heldere afspraken zijn te maken

sing gevonden voor problemen die de uitstroom in dat speci-

over eigen inzet en verantwoordelijkheid. Met deze keuze

fieke geval belemmeren. Partijen spreken uit zo nodig ‘het

In een samenwerkingsovereenkomst worden heldere afspraken

deze doelgroep. De samenwerking in dit project geeft de par-

wordt de grootste groep bereikt en tevens de groep jongeren

systeem’ uit te zetten en creatieve oplossingen te bedenken

gemaakt over ieders verantwoordelijkheden. Deze overeenkomst

tijen naar alle waarschijnlijkheid ook een goed beeld van de

waarmee ‘snelle’ winst is te behalen. We hebben het over zo’n

voor specifieke knelpunten. Bij alle acties wordt nadrukkelijk

kan worden opgesteld op basis van deze rapportage, waarin ie-

werkelijke behoefte van deze doelgroep. Hier kan (woon-) be-

25 jongeren op jaarbasis. Met een relatief geringe inzet aan

rekening gehouden met de behoeften en mogelijkheden van

ders verantwoordelijkheid op hoofdlijnen al is besproken.

leid op worden gemaakt.

len van voldoende aanbod aan passende woonruimte voor



jongeren van onze doelgroep zijn/worden geïndiceerd door

19

De beschreven knelpunten en het experiment zijn overigens

5.4

Inzet van betrokken partijen

geen nieuwe ‘ontdekking’. Er wordt op veel niveaus al geëxperimenteerd met slimme oplossingen. Lindenhout Jeugdhulp (vooral werkzaam in Gelderland, maar ook in Deventer e.o.)

Om succesvol te kunnen samenwerken is het nodig helder te

De jongere zelf

Trias Jeugdhulp

Van deelnemers aan het project wordt verwacht dat zij:

Om het experiment te doen slagen is het belangrijk dat:

1. Openstaan voor verdere begeleiding/ondersteuning en

1. Trias verantwoordelijk is voor het inbrengen van de cases

hebben wat ieders verantwoordelijkheid in het experiment is.

bereid zijn heldere afspraken te maken over eigen inzet en

en het omschrijven van de gewenste ondersteuning op het

heeft gekozen voor een constructie waarin zij zelf woningen

In algemene zin geldt: iedere partij moet de bereidheid heb-

verantwoordelijkheid.

gebied van wonen en ondersteuning.

huurt voor 17-jarigen, waarna de huurovereenkomst op de

ben flexibel om te gaan met regels en moet er van willen le-

jongere overgaat zodra deze 18 jaar wordt. Jarabee (werk-

ren.

zaam in Twente) heeft onlangs enige tijd geleden een aanvraag bij de provincie Overijssel ingediend om ook een derge-

2. Bereid zijn tot verdere scholing of tot werken en -in voor-

2. Trias verantwoordelijk is voor de keuze of een jongere

komende gevallen- tot het (deels) terugbetalen van het

‘geschikt’ is om deel te nemen aan het experiment (zie ook de eisen die aan de jongeren worden gesteld)

Bij dit project hebben we te maken met de volgende partijen:

beschikbaar gestelde budget Stroomversnelling, wat voor-

lijke aanpak in te kunnen voeren. Hun experiment kan

de jongeren, Trias Jeugdhulp, de Zwolse Woningbouwcorpo-

al geldt als inkomen/uitkering met terugwerkende kracht

uitstekend worden gekoppeld aan de Zwolse aanpak in het ex-

raties, de gemeente Zwolle en de provincie Overijssel.

wordt ontvangen of als er wel andere inkomsten zijn.

periment “De Stroomversnelling”.

3. In gezamenlijkheid wordt beoordeeld welk budget uit de Stroomversnelling voor individuele jongeren kan worden

3. Voldoen aan de criteria voor deelname aan het experiment,

ingezet.

zoals die, op aangeven van Trias, door partijen worden geformuleerd. (Zie voor een voorbeeld bijlage 2)

4. Binnen eigen, bestaande budgetten gezocht wordt naar maximale flexibiliteit om jongeren die uitstromen nazorg/ verdere ondersteuning te geven. Dit garandeert dat de jongeren die aan het experiment meedoen gedurende deze periode kunnen beschikken over ondersteuning. Trias moet ook bereid zijn mogelijke besparingen die het experiment oplevert weer concreet in te zetten voor



verdere ondersteuning-op-maat.

20

21

Woningcorporaties

Gemeente Zwolle

Van deelnemende woningbouwcoöperaties wordt verwacht:

Om de werkwijze tot een succes te maken is het belangrijk dat

1. Dat zij zich inspannen om passende woonruimte te vinden

de gemeente Zwolle de bereidheid heeft om de opbrengst van

De maandelijkse vaste lasten van een jongere zijn ca. € 300-

en creëren voor bijzondere doelgroepen. Bij de toewijzing

het experiment te vertalen naar lokaal beleid. Er dient een

350 huisvesting (huur, GWE), ca. € 200 overige kosten (eten,

van woonruimte moet rekening worden gehouden met

passend ondersteunings- en woningbeleid voor de uitstro-

kleding, etc) en € 100 ziektekostenverzekering. In totaal dus

bijzonderheden.

mers uit de jeugdzorg te komen. Vaak is er geen sprake van

circa . € 650 per maand. Dit bedrag is overigens feitelijk nog

meervoudige problematiek, maar is wel behoefte aan lichte

steeds te weinig om ‘echt van rond te kunnen komen’.

2. Dat ze meewerken aan creatieve oplossingen, zoals het

5.5

Werkbudget voor het experiment

ondersteuning. Deze groep is nu niet ‘automatisch’ in beeld,

verhuren van woningen aan Trias zelf, zodat deze jongeren

waardoor deze jongeren vaak eerst werkelijk moeten ‘uitval-

Bij 25 deelnemers die gemiddeld drie maanden moeten wor-

onder 18 jaar zelfstandig of in een groep kan huisvesten

len’ voordat de hulpverlening op gang komt.

den ondersteund, komen de geschatte kosten uit op een be-

Belangrijk is dat de jongeren een goede start krijgen, zodat ze

drag van 25 x 3 x € 650 = € 48.750.

structureel op een goede manier vorm kunnen geven aan hun

als deze daar aan toe zijn. Of door het meewerken aan constructies waarin sprake is van zelfstandig wonen met

Met de gemeente Zwolle is het onderzoek en het experiment

lichte vormen van begeleiding, bijvoorbeeld door

ambtelijk doorgenomen. Op dat niveau bestaat enthousiasme

Dit budget is naar verwachting voldoende om op een vrucht-

dat ze snel weer ‘uitvallen’.

studenten.

voor deelname. Bestuurlijk moet dit nog worden bekrachtigd.

bare wijze het experiment aan te gaan. Niet alle 25 potentiële

Belangrijk is dat er geen financiële belemmeringen zijn die

kandidaten zullen werkelijk in aanmerking komen voor deze

maken dat er geen hulp wordt gevraagd. Juist in die eerste

ondersteuning, doordat ze niet bereid zijn concrete afspraken

periode dat jongeren op eigen benen staan hebben ze een

te maken over hun eigen inzet. Ook zal niet altijd het volle

steuntje in de rug nodig. Overigens heeft Trias al aangegeven

Provincie Overijssel

pond van € 650 per maand nodig zijn, omdat veel jongeren wel

deze vorm van begeleiding tijdens het experimentjaar uit ei-

De Provincie heeft de middelen om in te zetten als werkbud-

enige bron van inkomsten hebben door bijvoorbeeld bijver-

gen middelen te willen bekostigen.

get voor experiment. De Stroomversnelling. De nieuwe bekos-

diensten. In sommige gevallen zal de ondersteuning meer dan

projectpartners, b.v. over verantwoordelijkheden bij

tigingstructuur in de jeugdzorg nodigt uit tot het ontwikkelen

de Ð650, - moeten bedragen. Naast een bijdrage voor de in-

De besparing bestaat er uit dat jongeren eerder zullen uitstro-

overlast en dergelijke.

van slimme, innovatieve concepten. De Stroomversnelling is

richting van een kamer is er bijvoorbeeld hulp nodig bij het op

men en niet langer dure behandelplekken innemen (een in-

zo’n concept.

orde krijgen en houden van de financiën.

terne plek in een leefgroep of kamertrainingscentrum kost

3. Dat opgedane ervaringen in dit experiment worden vertaald naar nieuwe woonconcepten voor deze categorie jongeren. 4. Heldere samenwerkingsafspraken met de andere

De woningcorporatie Openbaar Belang is geïnformeerd over het experimentvoorstel en beraadt zich over deelname.

eigen leven en zelfredzaamheid. Er moet worden voorkomen

De vaststelling van budgetten wordt mede gebaseerd op de

enkele tienduizenden euro’s). Deze worden nu geregeld bezet

De provincie zou, samen met de gemeente Zwolle, een rol

regeling Vergoeding Bijzondere Kosten voor Minderjarigen

door jongeren die ‘verder’ kunnen. Het is goedkoper en een

kunnen spelen bij het benaderen van woningcorporaties in de

van Bureau Jeugdzorg Overijssel.

betere investering om te investeren in een goede uitstroom.

Zwolle wonen, maar bij voorkeur terug gaan naar hun oude

De voorwaarden waaronder budgetten beschikbaar worden

Het voorstel van Arcon is dat het budget door de provincie

woon- of geboorteplaats.

gesteld aan een jongere moeten nog nader worden bepaald.

Overijssel ter beschikking wordt gesteld. Dit budget is nodig

22

De voorwaarden zullen echter ruimte moeten bieden om de

om maatwerk te leveren voor de jongeren zodat zij de jeugd-

De provincie Overijssel kan positieve resultaten en ervaringen

ondersteuning flexibel in te kunnen zetten. De ene keer als

zorg sneller kunnen gaan verlaten. De middelen zijn be-

uit het experiment breed implementeren in de rest van de pro-

‘kopje’ op de eigen verdiensten, de andere keer als startkapi-

stemd voor begeleiding in de eerste fase van de zelfstandig-

vincie.

taal om de woning/kamer te kunnen inrichten.

heid en in te zetten om de overbrugging naar scholing en/of werk te vergemakkelijken, zodat deze jongeren een goede start maken.



regio om daar plek te vinden voor jongeren die liever niet in

23

6. Conclusies en aanbevelingen

Conclusies

Aanbevelingen

De uitstroom van jongeren uit de jeugdzorg wordt belem-

Jongeren worden na verblijf in de jeugdzorg snel ‘losgela-

Onze belangrijkste aanbeveling is om op zo snel mogelijk te

merd door een samenspel aan factoren.

ten’. Er zou de mogelijkheid moeten zijn om in het eerste

starten met het experiment “De Stroomversnelling” zoals

jaar een beroep op begeleiding te kunnen doen vanuit de

wij dat in deze rapportage beschrijven en hier het gevraagde

Enerzijds is de woningmarkt voor deze jongeren slecht toe-

jeugdzorg. Vooral op het gebied van de financiën is het wen-

werkbudget voor ter beschikking te stellen. In het experi-

gankelijk. Het aanbod is niet altijd passend en de toewij-

selijk dat jongeren op weg worden geholpen met raad en

ment worden uitstromende jongeren concreet en praktisch

zingscriteria sluiten slecht aan bij de behoeften van deze

daad. Voor sommige jongeren zal coaching nodig zijn, voor

op weg geholpen (een steuntje in de rug) om zelfstandig wo-

groep jongeren.

andere jongeren geldt dat zij voldoende hebben aan financi-

nen te kunnen wonen. Lokale partijen leren elkaar beter

ele ondersteuning.

kennen en krijgen een goed beeld van de ondersteunings-

24

en woonbehoefte van deze groep jongeren. Hierop kan het

van vooral financiële aard. De inkomsten van jongeren van

In de praktijk werken gemeente, woningcorporaties en

18 jaar zijn feitelijk structureel te laag, ook omdat zij niet

jeugdhulpverlening niet altijd goed samen, terwijl dit toch

over een ondersteunend netwerk beschikken. Met de jaren

een absolute voorwaarde voor een succesvolle aanpak is.

Wij doen ook de suggestie dat de provincie Overijssel het ex-

wordt het probleem kleiner doordat lonen en dergelijke dan

Als voorbeeld kan hiervoor dienen dat Trias vanaf de start

periment blijft ondersteunen en monitoren. Ondersteunen

stijgen. Voor 17 jarigen, die vaak al wel kunnen uitstromen,

van het onderzoek (na de zomer van 2008) al de nodige acti-

door menskracht ter beschikking te stellen, opdat partijen

zijn de problemen op financieel- en woongebied nog groter.

viteiten heeft ontplooid. Met woningcorporatie Openbaar

rond de tafel in gezamenlijkheid concrete werkafspraken

Ook is deze leeftijdsgroep nauwelijks in beeld bij de ge-

Belang zijn de banden aangehaald en is inmiddels een con-

gaan maken. Procesbegeleiding door een onafhankelijke

meente. Jongeren met wie is gesproken ervaren het als een

crete afspraak gemaakt om een flat in de wijk Holtenbroek

partij is hierbij belangrijk.

probleem dat zij, na uitstroom, slechts zeer beperkt verder

in te richten als centrum waarin jongeren met enige begelei-

worden ondersteund, terwijl zij daar wel (veel) behoefte aan

ding worden getraind in zelfstandig wonen. Andere varian-

De inzet en interventies zouden moeten worden bijgehouden

hebben.

ten worden momenteel onderzocht.

en vastgelegd om de uitkomsten van het experiment ‘te ver-

beleid structureel worden aangepast.

talen’ voor bredere toepassing elders in de provincie.



Anderzijds wordt de uitstroom belemmerd door problemen

25

Type problematiek om in aanmerking te komen voor een kamer binnen het Zelfstandigheids centrum: • sociaal/emotioneel • financieel • het krijgen van een goed en verantwoord dagritme • het aanleren van vaardigheden die tot doel hebben zelfstandig te kunnen wonen (invullen van formulieren, runnen van

Bijlage 1

Bijlage 2

Vragenlijst ten behoeve van de interviews met jongeren.

Module Hardenberg Extern Begeleid Wonen: Type Zelfstan-

Contra indicatie betreffende opname van een jongere:

digheids Training

• Het IQ moet minimaal 80 zijn, waarbij de mogelijkheid aan-

een huishouden etc)

1.

Wat is je huidige woonsituatie?

2.

Als je hier weggaat waar ga je dan wonen?

Deze module kan dienen als voorbeeld voor het initiatief in

3.

Waar zou je graag wonen?

de Zwolse wijk Holtenbroek en is opgesteld door Trias

4.

In welke vorm?

Jeugdhulp

5.

Is dat haalbaar? Waarom wel/niet?

6.

Hoe zou passende woonruimte georganiseerd moeten worden?

7.

Zijn er belemmeringen bij het vinden van passende woonruimte?

Doelgroep

8.

Welke belemmeringen zijn dat?

Jongeren die bijna 18 zijn, en ambulante begeleiding nodig

waardoor betaling van vaste maandelijkse lasten en de

9.

Wat is er nodig om belemmeringen weg te nemen?

hebben om de laatste stap naar zelfstandigheid te kunnen

wekelijkse levensbehoeften niet kunnen worden betaald)

10. Wie heb je hierbij nodig?

maken. Financieel zelfstandig zijn zodat huur en andere le-

• Een duidelijke waarneembare houding waaruit blijkt dat er

11. Wat moet er gebeuren/ wat heb je nodig?

venskosten kunnen worden betaald. In het geval dat jongeren

geen sprake is van gemotiveerdheid om aan de gestelde

12. Wie moet hierin het initiatief nemen?

nog geen 18 zijn geldt, dat er voldoende financiële middelen

13. Wat is belangrijk voor jongeren die de jeugdzorg gaan verlaten?14.

zijn en voldoende perspectief om binnen 1 jaar voldoende ba-

wezig is, dat de jongere na een jaar voldoende geleerd heeft om zelfstandig te kunnen wonen • Indien er sprake is van een psychiatrische problematiek/ belasting (al dan niet geïndiceerd door bijv. de RIAGG) • Een reeds aanwezige drugs of drank verslaving • Een financiële problematiek die niet met afspraken binnen de wekelijkse begeleiding zijn op te lossen. (grote schulden

leerdoelen te werken. • Tijdens de begeleidingsperiode kan bij gebleken ongemoti-

sis te hebben om zelfstandig te kunnen wonen (eventueel dra-

veerdheid, waarbij gemaakte afspraken niet worden na-

gen ouders financieel bij).

gekomen, leiden tot beëindiging van het traject.

26

vinden die niet gericht zijn op het doen afnemen of oplossen

de jongere die binnen het trainingscentrum woont, krijgt met

van de hulpvraag van de jongere, zal na het geven van een

ondersteuning d.m.v. begeleidingsgesprekken de kans om

waarschuwing, indien het ongewenste gedrag niet stopt de

aan vooraf gestelde leerdoelen te werken waardoor hij/zij na

begeleiding per direct worden beëindigd.

maximaal een jaar in staat is om zelfstandig een huishouden te kunnen runnen.



• Indien blijkt dat er gedragingen binnen het huis plaats Doel

27

Azelosestraat 25 7622 NC Borne

Maart 2009

074 242 65 20

Jan Pellegrom

[email protected]

Nicole Schrijver

www.arcon.nl

Eddy Wezenberg

vormgeving: www.zwietart.nl

De Stroomversnelling is uitgevoerd in opdracht van de provincie Overijssel.

Jongeren en professionals over uitstroom van jeugdzorg naar zelfstandig wonen

Recommend Documents