Jeugdgezondheidszorg: buurtzorg voor de jeugd Hoe zorgorganisaties bijdragen aan kansen voor alle kinderen
1
Inhoud
Wat kunnen zorgorganisaties de gemeente bieden? Het consultatiebureau is al een eeuw lang voor veel mensen een bekende plek in de wijk. Het is een laagdrempelige voorziening voor jeugdgezondheidszorg (JGZ) die alle kinderen in beeld heeft. Maar liefst 98% van de ouders bezoekt met hun kind het consultatiebureau. De resterende 2% wordt actief opgezocht door de medewerkers. Door deze (outreachende) werkwijze zijn alle risicokinderen en -gezinnen in beeld. De JGZ voelt zich verantwoordelijk voor het signaleren van die risico’s en de aanpak daarvan. Dat doet zij vanzelfsprekend
3
Goede start
4
Hoe werkt de jeugdgezondheidszorg
5
Gezinnen steunen in hun opvoedtaak
6
Voorkomen van problemen
8
Ongewenste situaties niet laten voortbestaan
10 Hulp bij psychische problemen van ouders 11 JGZ: onmisbare schakel in de keten
samen met gemeenten en andere instanties. JGZ-medewerkers – met name de jeugdverpleegkundigen – bouwen een band op met gezinnen. De jeugdverpleegkundige kent als geen ander de buurt en de gezinnen. Zij heeft contacten met verloskundigen, kraamzorg, huisartsen, peuterspeelzalen, brede scholen en kinderopvang. Net als de wijkverpleegkundige opereert de jeugdverpleegkundige in de haarvaten van de samenleving. Het consultatiebureau valt onder het uniforme deel van het basistakenpakket van de jeugdgezondheidszorg voor alle kinderen. Belangrijk werk, maar zorgorganisatie doen meer: • De zorgorganisatie steunt alle ouder(s) in hun opvoedtaak,
Colofon
door de kracht van de gezinnen zelf te versterken. • Zij houdt gezonde jeugd veilig en gezond, voorkomt problemen
Jeugdgezondheidszorg: buurtzorg voor de jeugd
in het opgroeien en bij de ontwikkeling van het kind.
is een éénmalige uitgave van ActiZ, organisatie van
Daarbij heeft zij een speciaal oog voor risicogroepen.
zorgondernemers
• De zorgorganisatie laat ongewenste situaties niet voortbestaan, door tijdige, laagdrempelige hulp te geven, dichtbij huis. Zij betrekt
Tekst Marc van Bijsterveldt
vanuit de goede samenwerking de juiste hulp erbij of verwijst gericht.
Ontwerp en opmaak hollandse meesters
• Zij biedt hulp bij psychische problemen van ouders of bij verslaving.
Fotografie pagina 5 en 6 Nationale Beeldbank
Deze problematiek komt veel voor, en in samenwerkingsverbanden
pagina 8, 10 en 12 hollandse meesters
worden hier goede antwoorden op geformuleerd.
Druk Libertas
• JGZ is laagdrempelig, vertrouwd en dichtbij. Zij vormt daardoor een onmisbare schakel in de sluitende keten op lokaal niveau.
Publicatienummer 10.009
Zorgorganisaties kunnen vanuit hun ervaring en expertise een rol spelen in
ActiZ
de concrete uitwerking van het lokale beleid. Zorgorganisaties gaan graag
Postbus 8258
met u in gesprek over hun bijdrage aan de gezondheid en veiligheid van de
3503 RG Utrecht
jeugd. In deze brochure vindt u een overzicht van de mogelijkheden.
www.actiz.nl © ActiZ 2010
2
Goede start U heeft als gemeente een uitgesproken rol in het bevorderen van het welzijn en de gezondheid van de burger. U streeft naar betrokkenheid van uw inwoners met hun leefomgeving en hun buren. De sociale samenhang in stad en dorp is cruciaal voor het opgroeien en opvoeden van kinderen. Elkaar respecteren en leren van gemeenschappelijke waarden begint in het gezin: hier zijn mensen elkaar tot steun en worden kinderen opgevoed.
Alle kansen voor alle kinderen Het programmaministerie voor Jeugd en Gezin wil dit vanuit de rijksoverheid ondersteunen. Het beleidsprogramma ‘Alle kansen voor alle Kinderen’, dat uitgaat van de kernwaarden uit het internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind, is bedoeld om de kracht van kinderen en gezinnen te versterken. Kinderen moeten gezond en veilig kunnen opgroeien, hun talenten kunnen ontwikkelen en plezier hebben. Ook moet de jeugd haar steentje leren bijdragen aan de maatschappij en goed voorbereid zijn op de toekomst. Om kinderen van jongs af aan zelfvertrouwen, weerbaarheid en verantwoordelijkheidsgevoel mee te geven, is een gezond opvoedklimaat van essentieel belang. De primaire verantwoordelijkheid voor de opvoeding ligt bij de ouders. In verreweg de meeste gevallen kunnen ouders daar ook uitstekend mee overweg, ook al worstelt elke opvoeder soms met problemen of vragen. Maar in een aantal gevallen gaat het mis of dreigt dat te gebeuren. Dan is hulp, advies en soms zelfs ingrijpen noodzakelijk.
Integraal jeugd- en gezinsbeleid De landelijke overheid streeft naar een integrale aanpak op het terrein van jeugd en gezin, zo dicht mogelijk geor-ganiseerd rondom kinderen en hun ouders. Deze aanpak rust op drie pijlers: • gezinnen steunen in hun belangrijke taak in opvoeding en samenleving; • sterk inzetten op het voorkómen van problemen; • ongewenste situaties niet laten voortbestaan. Als gemeente geeft u uitvoering aan de Wet publieke gezondheid en de Wet maatschappelijke ondersteuning, en heeft u de regie op dit terrein. Consultatiebureaus die werken vanuit een zorgorganisatie, veelal aangesloten bij ActiZ, hebben hun wortels in de samenleving en komen in alle wijken en buurten bij mensen thuis. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan een omvattend pakket van preventie en hulpverlening in buurt en wijk. In deze brochure geven we u een indruk van de diensten en producten die u als gemeente kunt inzetten voor een krachtig beleid rond jeugd en gezin. De zorgorganisatie voegt aan het werk van het consultatiebureau een breed palet aan preventie, lichte hulp en ondersteuning van gezinnen toe. Dit preventieve en ondersteunende aanbod kan veel meer dan tot nu toe worden ingezet, bijvoorbeeld door het een vast onderdeel te maken van het aanbod van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Zo kunt u als gemeente de zelfredzaamheid van ouders en kinderen ondersteunen en nog beter bijdragen aan een goede start voor alle kinderen. 3
Hoe werkt de jeugdgezondheidszorg De jeugdgezondheidszorg (JGZ) biedt actief en
Het uniforme deel is de kern van het werk, en
systematisch zorg, support en advies aan alle
vormt tevens de brug naar eventueel noodzakelijke
kinderen van 0 tot 19 jaar die in Nederland wonen.
extra ondersteuning. De JGZ heeft alle kinderen
Bij de zorgorganisaties ligt het accent op de
in beeld. Daarbij heeft zij extra aandacht voor
allerkleinsten, van vóór de geboorte tot 4 jaar.
kwetsbare groepen die anders misschien onnodig
Het adequaat ondersteunen van gezinnen en het
lang met vragen of problemen blijven rondlopen.
effectief signaleren van eventuele problemen kan
De JGZ maakt een inschatting van de draagkracht
alleen vanuit een vertrouwensband met ouders.
en de draaglast van gezinnen en gaat na of er extra
De JGZ heeft bij uitstek het vertrouwen van
hulp nodig is. Bepaalde levensomstandigheden,
opvoeders, die immers vrijwel allemaal met hun
zoals werkloosheid, echtscheiding, psychiatrische
kind het consultatiebureau bezoeken. De ervaring
problematiek, verslaving en armoede – en niet
leert dat direct na de geboorte de meeste ouders
zelden is er sprake van een combinatie daarvan –
onzeker zijn en veel vragen hebben over verzorging,
maken de draaglast om een kind op te voeden
gezondheid, opgroeien en opvoeden. Met deze
soms groot. Deze gezinnen hebben hulp nodig.
vragen en onzekerheid kunnen zij terecht bij de welkome steun en is niet stigmatiserend, omdat
De JGZ-bijdrage aan een integrale aanpak
alle kinderen er komen.
De JGZ kan bijdragen aan alle drie de pijlers van
JGZ. Een bezoek aan het consultatiebureau is een
Wat doet het consultatiebureau?
integraal jeugd- en gezinsbeleid. Het ondersteunen van ouders kan onder meer door hen met elkaar in contact te brengen of cursussen aan te bieden.
De ondersteuning van het consultatiebureau valt
Het voorkomen van problemen doet de JGZ vanuit
onder het zogeheten uniforme deel van het
een public health-benadering: geen symptoom-
basistakenpakket van de JGZ. Het is een van de
bestrijding, maar écht aan de bron proberen
belangrijkste instrumenten in de maatschappelijke
invloed uit te oefenen. Denk bijvoorbeeld aan het
opdracht van de JGZ om de gezondheid en
informeren over alledaagse zaken als bewegen
veiligheid van alle kinderen te bevorderen en te
voor peuters, of in meer bijzondere situaties aan
bewaken. De jeugdverpleegkundige gaat op
het signaleren en voorkomen van kindermishan-
huisbezoek bij elk nieuw geboren kind en ook
deling door ouders steviger te maken in hun
daarna is er regelmatig contact op het consultatie-
ouderschap. Voor de beleidspijler ‘ongewenste
bureau of tijdens huisbezoeken. Zij is bekend
situaties niet laten voortbestaan’ ten slotte, kan
met haar wijk en kent haar ‘pappenheimers’; zij
de JGZ lichte hulp aanbieden, bijvoorbeeld via de
weet waar kinderen meer risico’s lopen. De JGZ
Stap voor Stap-methode of video-coaching van
zorgt voor vaccinaties en screeningen, en geeft
ouders. In zeer riskante situaties werkt de JGZ
gezondheidsvoorlichting en opvoedingsadviezen.
outreachend, waarbij de laagdrempelig werkende
Zij volgt systematisch de groei, ontwikkeling en
jeugdverpleegkundige vanuit haar vertrouwens-
gezondheid en heeft ook oog voor eventuele
band met ouders vaak veel kan bereiken.
psychosociale problemen, opvoedingsspanning of crises. Vroegsignalering van mogelijke problemen op al deze terreinen is de core business van het consultatiebureau.
4
Gezinnen steunen in hun opvoedtaak Om kinderen gezond en veilig te laten opgroeien, is het essentieel om de kracht van gezinnen te versterken. In een pedagogische civil society kunnen gezinnen elkaar onderling ondersteunen en hun brede netwerk
Het organiseren van informele sociale steun is bij uitstek de expertise van zorgorganisaties. Opvoedcursussen, themabijeenkomsten, inloopochtenden en ‘tupperwareparty’s’ bieden ouders de mogelijkheid om hun sociale netwerk te versterken en te verbreden. Deze opvoedprogramma’s leren ouders om hun problemen zelf op te lossen, zijn bewezen effectief en horen in heel Nederland toegankelijk te zijn. Op deze pagina staan een paar voorbeelden, gepresenteerd als een menukaart. U kiest daaruit wat u aanspreekt.
aanwenden om problemen te voorkomen of gezamenlijk op te lossen.
Babymassage Met babymassage kunnen ouders op een prettige manier bouwen aan een positieve vertrouwensbasis met hun kind. Babymassage is vooral een leuke, ontspannende bezigheid, zowel voor ouders als voor de baby.
Moeders informeren Moeders
Iedereen kan het gemakkelijk leren. De jeugdverpleegkundige van de thuiszorg organiseert cursussen voor een van de ouders met hun baby
Een goed voorbeeld van het organiseren van sociale
van 6 weken tot 9 maanden. Tijdens iedere bijeenkomst staat steeds één
steun is het opvoedprogramma Moeders Informeren
thema centraal, bijvoorbeeld til- en draagtechnieken, huil- en slaapgedrag
Moeders (MIM), dat ook veel allochtone ouders
of lichaamstaal. In sommige gevallen is een individuele instructie mogelijk
bereikt. Moeders met ervaring in het opvoeden en
bij ouders thuis, bijvoorbeeld bij baby’s die veel huilen, te vroeg geboren
verzorgen van kinderen, de ‘bezoekmoeders’, gaan
zijn of veel spanningen hebben. Babymassage is ook zeer geschikt om
eens per maand op bezoek bij onervaren moeders
een positieve hechting te stimuleren bij jonge adoptiekinderen.
en praten over de opvoeding en verzorging van de
Andere bewezen effectieve cursussen: Aanstaande ouder-cursus, Als je
baby. De bezoekmoeders worden begeleid door een
pas een baby hebt, Peuter In Zicht, Opvoeden & Zo, Jij bent belangrijk,
speciaal daarvoor getrainde jeugdverpleegkundige.
Drukke kinderen en Praten met kinderen.
Het doel is het zelfvertrouwen, de zelfredzaamheid en het zelfzorgvermogen van moeders met een eerste kind te vergroten en hun sociale netwerk te versterken.
Voorlichting over positief opvoeden
Een vergelijkbaar voorbeeld zijn ontmoetingsmogelijk-
Onderdeel van het veel gebruikte programma Triple P (zie ook de volgende pagina van
heden voor zwangere vrouwen. Deze ontmoetingen
deze brochure) is een lokale mediacampagne om ouders te informeren dat het normaal
maken goede prenatale voorlichting mogelijk en
is vragen te hebben over de opvoeding van je kind. Met posters kan de gemeente duidelijk
stimuleren bovendien de onderlinge steun van
maken dat elke ouder daar wel eens mee zit. Stukjes in huis-aan-huisbladen maken
(aanstaande) moeders.
het praten over opvoeden laagdrempelig. En met een website kunnen ouders online vragen stellen en advies krijgen. Een andere mogelijkheid voor laagdrempelige voorlichting zijn inloopspreekuren in de Centra voor Jeugd en Gezin, beurtelings verzorgd door het maatschappelijke werk, pedagogen en jeugdverpleegkundigen van de JGZ. Onderlinge afstemming en verwijzing wordt daarmee vergemakkelijkt.
5
Voorkomen van problemen Het voorkomen van problemen in opgroeien en ontwikkeling is van oudsher een van de kerntaken van de JGZ. Het gaat erom met laagdrempelige opvoedingsondersteuning bij de hele groep het ontstaan van problemen vóór te zijn, en niet alleen in te grijpen als een probleem wordt geconstateerd. De JGZ kan dat ook waarmaken, omdat zij in principe alle kinderen ziet vanuit haar rol in de publieke gezondheidszorg. Een actueel voorbeeld is het voorkomen van over-
gewicht door het aanleren van een gezond eet- en beweegpatroon. Ook tekenen sommige zorgorganisaties voor een ‘Loket vroeghulp, kind en jeugd’, waar ouders terecht kunnen met vragen over achterstanden in de motorische, sociale, emotionele, verstandelijke of zintuiglijke ontwikkeling van hun kind. Op deze pagina geven we nog een paar andere voorbeelden van de preventieve aanpak van maatschappelijk relevante en veel voorkomende problemen.
Stevig Ouderschap Opvoedingsondersteuning werkt preventief aan versterking van ouders en het gezinsklimaat. Het werkt tevens preventief tegen eventuele kindermishandeling. Ouders die kennis opdoen over de ontwikkeling van hun kind en effectieve opvoedstijlen leren hanteren, gaan zich competenter en zekerder voelen. Het programma Stevig Ouderschap is een sterke, wetenschappelijk verantwoorde interventie op dit terrein. Gezinnen met een pasgeboren kind vullen een vragenlijst in over mogelijke risicofactoren, zoals alleenstaand ouderschap, psychische problemen of sociale isolatie. Tijdens huisbezoeken bespreekt
SamenStarten
een speciaal getrainde jeugdverpleegkundige onder meer de
SamenStarten is een programma dat lokale
ontwikkeling van het kind, de beleving van het ouderschap en het
samenwerking tussen gemeente, thuiszorg-
sociale en professionele netwerk van het gezin. Het is gebleken
organisatie, GGD, maatschappelijk werk en
dat deelnemende ouders empathischer worden in hun opvoedstijl
jeugdzorg wil versterken, zodat zij gezinnen
en hun kinderen minder vaak met fysieke straffen corrigeren.
met jonge kinderen gezamenlijk kunnen helpen. De jeugdverpleegkundige, speciaal getraind in gesprekstechnieken en oplossings-
Triple P
gericht werken, praat met de ouders over de opvoeding en eventuele problemen hierbij. De
Het laagdrempelige programma Triple P (‘Positief Pedagogisch Programma’) gaat
hele context van het gezin wordt meegenomen.
uit van de basisprincipes van positief opvoeden. Het programma voorkomt
Door niet alleen over de ontwikkeling van het
psychosociale problemen bij kinderen door ouders te leren kinderen emotioneel te
kind te praten maar ook over obstakels die
ondersteunen en hun sociale competentie te bevorderen. Ouders oefenen hoe zij
de opvoeding soms lastig maken, komen ook
gewenst gedrag bij hun kind kunnen stimuleren en ongewenst gedrag kunnen
problemen als huiselijk geweld, armoede of
reguleren. Zo kunnen ze hun kinderen een veilige en stimulerende omgeving bieden.
schulden in beeld. Bij ernstige problemen
Desgewenst krijgen ouders thuis begeleiding bij het toepassen van de opvoedings-
wordt een gezinscoach ingezet. Ook hier geldt
strategieën. Triple P blijkt de positieve krachten in een gezin te versterken. Ouders
weer dat jeugdverpleegkundige vanuit een
worden competenter als opvoeder, waardoor risicofactoren op het ontstaan van
vanzelfsprekende vertrouwensband met ouders
problemen bij de kinderen sterk verminderen.
vaak veel kan bereiken.
6
Taalachterstanden voorkomen Als kinderen op jonge leeftijd in aanraking komen met boeken, ontwikkelen ze een voorsprong waar ze hun hele leven voordeel van hebben. Samen een boekje kijken, plaatjes aanwijzen en verhaaltjes vertellen versterkt bovendien de band tussen ouder en kind. BoekStart bevordert het lezen met heel jonge kinderen. Ouders van baby’s krijgen babyboekjes en worden gestimuleerd naar de plaatselijke openbare bibliotheek te gaan. Tijdens het zevenmaanden-consult is er op het consultatiebureau aandacht voor de taalontwikkeling, bijvoorbeeld met een informatiefilm over voorlezen aan je baby. Ook zorgt BoekStart dat de bibliotheek in het consultatiebureau een presentatie hoek met boeken inricht. Laaggeletterde ouders kunnen eventueel worden doorverwezen naar een
Ondersteunen van migrantenouders
taalcursus.
Migrantenouders met een niet-westerse achtergrond hebben soms andere verwach-
Een ander voorbeeld van het stimuleren van taal-
tingen, denkbeelden en referentiekaders als het om opvoeding gaat. Ook vragen zij
ontwikkeling is het adviseren van aanstaande moeders
zich af hoe ze hun kinderen goed kunnen voorbereiden op het leven in Nederland,
over het praten met hun nog ongeboren kind tijdens
zonder hun eigen waarden en normen los te laten. Om bij die behoefte te kunnen
dagelijkse handelingen. Ook zingen en verhalen
aansluiten, is interculturalisatie van de begeleiding van gezinnen noodzakelijk.
vertellen is een goede gewoonte.
Het is niet voldoende om tolken in te zetten of audiovisuele hulpmiddelen te
Daarnaast speelt de JGZ een rol bij de verwijzing van
ontwikkelen.
kinderen naar voor- en vroegschoolse educatie (VVE).
Kennis over en ervaring met niet-westerse culturele waarden en normen is relevant,
Met een eenvoudig hulpmiddel signaleert de jeugd-
maar uiteindelijk gaat het welbeschouwd om niet meer of minder dan vraaggericht
verpleegkundige bij het kind eventuele risico’s op
werken. Het afstemmen van het aanbod op de behoefte van ouders en kinderen
taalachterstand in het Nederlands. VVE bereidt de
is een van de kernaspecten van het werk van de jeugdgezondheidszorg. Jeugd-
verwezen peuter vervolgens op een speelse manier
verpleegkundigen zijn bij uitstek gewend om vanuit een vertrouwensrelatie te
voor op het leren lezen, schrijven en rekenen.
communiceren met ouders en kinderen, en goed aan te voelen welke specifieke vragen er leven. Die ervaring komt van pas in de begeleiding van migrantengezinnen.
Voorkomen is beter De preventieve programma’s voor opvoedingsondersteuning en de mogelijkheden voor lichte hulp die de zorgorganisatie in huis heeft, zijn belangrijke instrumenten om problemen voor te zijn. Door deze instrumenten intensiever te benutten, vermindert de behoefte aan gespecialiseerde (curatieve) zorg voor jeugd. Ook helpen de interventies voorkomen dat kinderen zich tot risicojeugd ontwikkelen.
De zorg van de JGZ start desgewenst al voor de geboorte van een kind. Als verloskundigen signaleren dat er mogelijk risico’s zijn, kunnen ze de JGZ vragen om extra steun voor de aanstaande moeder. Tijdens huisbezoeken maakt de jeugdverpleegkundige een inschatting van risicoen beschermende factoren. Zij kan aanstaande ouders zo al voor de bevalling een steuntje in de rug geven met adviezen over een goede voorbereiding op de nieuwe situatie. Zo wordt voor ouders ook de drempel lager om later eventueel om opvoedingsondersteuning te vragen. 7
Ongewenste situaties niet laten voortbestaan
De zorgorganisatie biedt tijdige, laagdrempelige zorg, diensten en hulpverlening dichtbij. In deze combinatie van activiteiten kan snel en passend op de vraag van de ouders en/of het kind worden ingegaan. Daarmee kunnen veel problemen in gezinnen worden voorkomen. Toch zijn situaties soms zo complex en risicovol voor de kinderen, dat nadere ondersteuning of hulpverlening noodzakelijk is. Door er tijdig bij te zijn, kan men vaak nog voorkomen dat er een beroep gedaan moet worden op gespecialiseerde jeugdzorg. De JGZ kan bijvoorbeeld een rol spelen bij het vormgeven van de ouderrol in een ouderschapsplan na scheiding. Een heel ander voorbeeld is de BBOFT-interventie, een instrument om ouders te helpen het eet- en beweegpatroon van te dikke kinderen te veranderen. De afkorting staat voor het stimuleren van Borstvoeding, meer Buiten spelen, elke dag Ontbijten, minder Frisdrankgebruik en minder TV-kijken. Als het om bieden van hulp in ongewenste situaties gaat, werkt de JGZ intensief samen met het maatschappelijk werk. De jeugdverpleegkundige houdt zich bezig met het versterken van basale opvoedcompetenties, het creëren van een positief opvoedingsklimaat en het versterken van sociale netwerken rondom alle gezinnen. Het maatschappelijk werk vult deze aanpak aan met een systeemgerichte benadering van het gezin. Zij voert opvoedingsondersteuning uit bij gezinnen waarbinnen de relaties zijn verstoord. Afhankelijk van de relevante sociale omgeving wordt contact gelegd met mensen en werkers uit de omgeving van het gezin.
8
Laagdrempelige hulp vanuit een vertrouwensband Vanuit haar rol in de vroegsignalering van problemen en risicosituaties kan de JGZ een belangrijke bijdrage leveren aan vroeginterventies. Zorgorganisaties bieden laagdrempelige zorg in de directe leefomgeving, op plaatsen waar ouders komen. De JGZ heeft voor hiervoor een uitstekende basis in de vorm van een vertrouwensrelatie met gezinnen. Deze relatie is opgebouwd vanaf de geboorte van het kind. Ouders leggen daardoor eerder hun vragen, zorgen en problemen voor. Als kinderen buiten beeld dreigen te raken, is de jeugdverpleegkundige bij uitstek in de positie om het contact met gezinnen weer te herstellen. Voor de eventueel noodzakelijke hulp en ondersteuning zijn verschillende methodieken en programma’s beschikbaar. Op de volgende pagina enkele voorbeelden.
VoorZorg voor jonge moeders Het VoorZorg-programma richt zich op jonge vrouwen in risicovolle situaties, die zwanger zijn van hun eerste kind. Het gaat om tieners en alleenstaande vrouwen
Hulp aan multiproblem-gezinnen
met weinig opleiding en een laag inkomen, en die in hun jeugd mishandeld of verwaarloosd zijn of te
Gemeenten streven ernaar dat gezinnen met problemen geholpen worden
kampen hebben met psychiatrische problematiek of
via de aanpak ‘Eén gezin, één plan’. Hulpverleners maken één plan voor
middelengebruik. VoorZorg bestaat uit gestructureerde
kind en gezin. Zij weten van elkaar wat ze doen en een van hen heeft de
huisbezoeken – gemiddeld twee per maand – door
coördinatie van de zorg. In een dergelijke gecoördineerde aanpak kan de
speciaal getrainde jeugdverpleegkundigen. De huis-
JGZ een spilfunctie vervullen. Zij werkt immers nauw samen met uiteen-
bezoeken beginnen vanaf de 16e week van de zwanger-
lopende partners, variërend van de kraamzorg en de verloskundigen, de
schap en duren tot het kind 2 jaar is. Het programma
peuterspeelzaal en het onderwijs, tot jeugd- en jongerenwerk, huisartsen
is laagdrempelig, het bereik is groot en er zijn positieve
en geïndiceerde jeugdzorg. JGZ-organisaties kunnen met speciale multi-
resultaten, zowel op de gezondheid en ontwikkeling
functionele teams werken aan de hulp aan multiproblem-gezinnen. Ook
van het kind, als op de persoonlijke mogelijkheden
is er een specifiek voor de jeugdgezondheidszorg geschreven uitwerking
van de moeder op het gebied van opleiding en werk.
van de meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld, namelijk de JGZ-richtlijn Secundaire Preventie Kindermishandeling.
Thuisbegeleiding van risicogezinnen Thuisbegeleiding is een laagdrempelige vorm van opvoedingsDe begeleiding is gericht op het structureren van het dagelijks
Rouwbegeleiding na de dood van een kind
leven, bevordert de zelfredzaamheid en leert ouders het gezin
Jaarlijks overlijden in Nederland ongeveer
weer zelf te managen. Ouders zijn hierdoor in staat de opvoeding
tweeduizend kinderen voordat ze 4 jaar oud
van hun kinderen weer zelfstandig ter hand te nemen. Thuis-
zijn. Door het verlies neemt de kans op relatie-
begeleiding wordt geboden door speciaal opgeleide medewerkers
problemen bij de ouders toe. En wanneer
die concreet in het gezin werken als begeleider. Thuisbegeleiding
het met de ouders niet goed gaat, kunnen
is snel en flexibel inzetbaar, biedt intensieve begeleiding gedurende
broertjes en zusjes stagneren in hun ontwik-
een afgebakende periode, en is gericht op het gehele gezinssysteem
keling. Rouw is dus een potentiële bedreiging
en alle levensgebieden.
voor de gezondheid. Hoewel rouwbegeleiding
ondersteuning van risicogezinnen en multiproblem-gezinnen.
ook voor JGZ-medewerkers niet een alledaagse Een veel gebruikt instrument in de jeugdgezondheidszorg en thuis-
taak is, kunnen zij veel betekenen voor deze
begeleiding is videohometraining. Door de alledaagse omgang
groep gezinnen. Daarvoor is er de JGZ-Richtlijn
tussen ouder en kind te filmen, kan de begeleider ouders feedback
‘Begeleiding gezin bij overlijden kind’,
geven op hun communicatie met het kind. Inzet is om een positief
gebaseerd op ervaringen van ouders van
contact tussen ouders en kinderen te bevorderen. Het samen
een overleden kind en professionals uit
bespreken van de videobeelden stimuleert een responsieve reactie
de JGZ 0-4 jaar.
van de ouder op initiatieven van het kind. Ouders krijgen meer oog voor het ontwikkelingsniveau van hun kind en gaan zich meer richten op wat goed gaat in hun opvoedingsrelatie. Deze methodiek is bij uitstek geschikt voor de begeleiding van ouders van kinderen met een moeilijk temperament.
9
Hulp bij psychische problemen van ouders Kinderen van ouders met psychische problemen In Nederland leeft bijna 40 procent van de kinderen en jongeren in een gezin waarvan één of beide ouders kampt met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Zeker als de problemen samengaan met een lage sociaaleconomische status, levert dit risico’s op voor de ontwikkeling van het kind. In vaktaal heet deze groep ‘KOPP/KVO-kinderen’ (kinderen van ouders met psychische problemen en kinderen van verslaafde ouders). De interventie ‘Kinderen in de knel’ verbetert de zorg voor de KOPP/KVO-kinderen van 0-4 jaar, door het aanbod van de verschillende instellingen beter op elkaar af te stemmen. Veel preventieafdelingen van ggz-instellingen hebben KOPP/KVO-groepen. Daarin praten ouders en kinderen met elkaar over de problemen thuis. Ook leren zij het taboe op psychische problemen te doorbreken, zowel in als buiten het gezin.
Kinderen van moeders met een postnatale depressie Een specifieke vorm van depressie is de postnatale depressie, die optreedt na de geboorte van het kind. Om te voorkomen dat het kind op latere leeftijd zelf psychosociale problemen ontwikkelt, helpt de preventieve ‘Moeder-baby interventie’ moeders om stapsgewijs de interactie met hun baby te verbeteren. De interventie bestaat uit zes tot tien huisbezoeken met videobegeleiding. Ook babymassage en praktische pedagogische hulp kunnen deel uitmaken van het aanbod.
Kinderen van depressieve moeders Moeders die lijden aan een depressie kunnen vaak niet adequaat reageren op de behoeften van hun kind. Dit gebrek aan sensitiviteit vormt een belangrijke risicofactor voor het psychosociaal functioneren van jonge kinderen. In een speciaal preventieprogramma krijgt deze groep moeders en kinderen acht tot tien huisbezoeken aangeboden. Het aanbod wordt afgestemd op de interactie tussen moeder en kind. Het belangrijkste is dat de moeder leert contactsignalen van haar kind te herkennen en interpreteren, om er op een adequate manier op te kunnen te reageren. Dit versterkt de positieve interacties tussen moeder en kind.
JGZ: onmisbare schakel in de keten Of het nu gaat om het nauwgezet volgen van de ontwikkeling van kinderen, het steunen van gezinnen bij de opvoeding, het voorkómen van problemen of het ingrijpen bij ongewenste situaties, de JGZ vormt een onmisbare schakel in een sluitende keten op lokaal niveau. Laagdrempelig, vertrouwd en dichtbij zijn de kernbegrippen voor elke zorgorganisatie. Zij ondersteunt gemeenten bij het tijdig signaleren van risicokinderen, biedt effectieve (preventieve) zorg – hetzij door deze zelf te bieden, of door goede samenwerking of verwijzing – en volgt actief wat er met het kind gebeurt. De vertrouwensrelatie met gezinnen geeft JGZ-medewerkers een vanzelfsprekende rol in het volgen van alle kinderen en het bewaken dat er adequate hulp wordt geleverd als die noodzakelijk blijkt. Door inzicht in deze gegevens kan de JGZ u informeren en adviseren bij beleidskeuzes of keuzes voor interventies.
Een van de grootste uitdagingen voor een passend lokaal aanbod aan gezinnen is de coördinatie van zorg. Het gaat erom risicokinderen te definiëren en te regelen dat kinderen met problemen hulp krijgen van de juiste hulpverlener. Ook moet men ervoor zorgen dat er geen kinderen buiten de boot vallen doordat ze niet verwezen worden, niet aankomen of de behandeling niet afmaken. De JGZ is als houder van het Digitaal Dossier Jeugdgezondheidszorg (DD-JGZ) bij uitstek de zorgcoördinator die in de gaten kan houden of de diverse instellingen zich aan de afspraken houden. Omdat de JGZ dichtbij de gezinnen staat, kan zij bij (dreigende) complexe problemen nagaan of andere hulpverleners vanuit het netwerk contact hebben met het gezin. Met toestemming van de ouders kan de JGZ contact zoeken met andere hulpverleners en hun eventuele interventies afstemmen. De vertrouwensrelatie maakt het mogelijk het gezin te informeren over de gemaakte afspraken en uitleg te geven van wat ze kunnen verwachten van de verschillende hulpverleners.
De zorgorganisaties denken graag met u mee over hun bijdrage aan een effectief jeugd- en gezinsbeleid. Zij zijn een betrouwbare partner in uw streven om alle kansen te geven aan alle kinderen.
11
De lokale politiek vormt het (nieuwe) beleid voor stad, wijk of dorp. Een belangrijk onderdeel daarvan is het lokale jeugd- en gezinsbeleid. In deze brochure vindt u een schets van de vele facetten van een integraal beleid, waarmee de zorgorganisatie de gemeente kan helpen om gezinnen te ondersteunen bij het gezond en veilig laten opgroeien van hun kinderen. Jeugdgezondheidszorg: laagdrempelig, vertrouwd en dichtbij.
Deze brochure wordt u aangeboden door:
