Jessica Kamphuis, Floor Meijer en Anne de Vries. Inhoudsopgave:

Beroepsopdracht FPG

Jessica Kamphuis, Floor Meijer en Anne de Vries

Inhoudsopgave: Voorwoord:.................................................................................................................... 5 Inleiding: ........................................................................................................................ 6 Hoofdstuk 1: De Federatie Paardrijden Gehandicapten................................................. 9 Hoofdstuk 2: Begripsdefinities: Hippotherapie, Therapeutisch paardrijden, Paardrijden als recreatie ............................................................................................... 10 2.1 Hippotherapie..................................................................................................... 10 2.2 Therapeutisch paardrijden.................................................................................. 11 2.3 Paardrijden als recreatie ..................................................................................... 11 Hoofdstuk 3: Bijscholingsmodule ................................................................................ 13 Kennis ...................................................................................................................... 13 3.1 Paarden kennis ................................................................................................... 13 3.1.1 Omgang met en kennis van het paard ......................................................... 13 3.1.2 Rassen en eigenschappen............................................................................ 16 3.1.3 Paard en beweging: wat doet de beweging van het paard met de ruiter? ... 20 3.2 Kennis over aandoeningen................................................................................. 29 3.2.1 Cerebrale Parese.......................................................................................... 29 3.2.1.1 Paardrijden met CP .................................................................................. 35 3.2.2 Dwarslaesie ................................................................................................. 36 3.2.2.1 Paardrijden met een dwarslaesie .............................................................. 36 3.2.3 Spina Bifida................................................................................................. 37 3.2.3.1 Paardrijden met Spina Bifida ................................................................... 38 3.2.4 Multiple Sclerose ........................................................................................ 38 3.2.4.1 Paardrijden met Multiple sclerose ........................................................... 39 3.2.5 Epilepsie...................................................................................................... 39 3.2.5.1 Paardrijden met Epilepsie ........................................................................ 41 3.2.6 Hersenletsels die op latere leeftijd ontstaan................................................ 41 3.2.6.1 Cerebraal Vaat accident ........................................................................... 42 3.2.6.1.1 Paardrijden met een Cerebraal Vaat Accident ...................................... 42 3.2.6.2 Hersenletsel door ongevallen of operaties ............................................... 43 3.2.6.2.1 Paardrijden met een hersenletsel als gevolg van een ongeval of operatie .............................................................................................................................. 43 3.2.7 Het syndroom van Down ............................................................................ 44 3.2.7.1 Paardrijden met het syndroom van Down................................................ 46 3.2.8 Autisme ....................................................................................................... 46 3.2.8.1 Paardrijden met autisme........................................................................... 46 3.2.9 Diabetes Mellitus ........................................................................................ 47 3.2.9.1 Paardrijden met diabetes mellitus ............................................................ 47 3.2.10 Hart- en vaatziekten.................................................................................. 47 3.2.10.1 Paardrijden en hart en vaatziekten......................................................... 47 3.2.11 Ademhalingsziekten.................................................................................. 48 3.2.11.1 Paardrijden en ademhalingsziekten........................................................ 49 3.3 Contra indicaties ................................................................................................ 49 3.4 Therapeutische interventies, met behulp van het paard. .................................... 50 3.4.1 Het Neuro Developmental Treatment- principes (NDT-principe).............. 50 3.4.2 Sensomotorische integratie ......................................................................... 51 3.5 Kennis van de verschillende soorten van paardrijden........................................ 57 3.5.1 Hippotherapie.............................................................................................. 57 3.5.2 Therapeutisch rijden.................................................................................... 57 Hogeschool van Amsterdam

Instituut Fysiotherapie

2

Beroepsopdracht FPG


3.5.3 Paardrijden als recreatie .............................................................................. 57 3.5.4 Backriding................................................................................................... 57 3.6 Kennis van het gebruik van hulpmiddelen, harnachement en aangepast harnachement door ruiters met een handicap........................................................... 60 3.6.1 Hulpmiddelen.............................................................................................. 60 3.6.2 Harnachement ............................................................................................. 62 3.7. Hulpen bij het paardrijden................................................................................ 83 3.7.1.De hulpen.................................................................................................... 83 3.7.1.1 De stemhulp ............................................................................................. 84 3.7.1.2 De gewichtshulp ....................................................................................... 84 3.7.1.3 De kuithulp ............................................................................................... 84 3.7.1.4 Teugelhulpen............................................................................................ 84 3.8. Het opstijgen..................................................................................................... 85 3.8.1 Het opstijgen van de valide ruiter ............................................................... 85 3.8.2 Opstijgen van de invalide ruiter met hulp ................................................... 85 3.8.3 Opstijgen vanaf het opstapblok of trapje .................................................... 86 3.8.4 Opstijgen met behulp van een trapje........................................................... 86 3.8.5 Opstijgen vanaf het perron.......................................................................... 86 3.8.6 Op het perron vanuit de rolstoel.................................................................. 86 3.9 Het afstijgen....................................................................................................... 87 3.9.1 Het afstijgen van de valide ruiter ................................................................ 87 3.9.2 Afstijgen van de invalide ruiter met hulp ................................................... 87 3.10 Veiligheid......................................................................................................... 87 3.10.1 Veiligheid bij open afstijgen................................................................... 87 3.10.2 Vastzetten van een paard........................................................................... 88 3.10.3 Geleiden van het paard en ondersteunen van de ruiter ............................. 88 3.10.4 De gangen van het paard ........................................................................... 89 3.11 De houding en zit van de ruiter ........................................................................ 89 3.11.1 De houding en zit bij een valide ruiter ...................................................... 89 3.11.2 Mogelijke fouten bij de zit ........................................................................ 90 3.11.3 De zit bij de invalide ruiter ....................................................................... 90 3.11.4 Veel gemaakte fouten zijn......................................................................... 91 3.12 Ophoudingen en overgangen ........................................................................... 92 3.13 Regels m.b.t. het rijden op de openbare weg................................................... 92 Attitude: ................................................................................................................... 93 3.14 Omgang met verstandelijk en lichamelijk gehandicapten ............................... 93 3.14.1 Het gedrag van gehandicapten.................................................................. 93 3.14.1.1 De aard ................................................................................................... 93 3.14.1.2 De ernst .................................................................................................. 93 3.15 Stappenplan...................................................................................................... 94 3.16 ADHD .............................................................................................................. 95 3.17 Mensen met een verstandelijke handicap......................................................... 96 3.17.1 Denken...................................................................................................... 96 3.17.2 Waarnemen ............................................................................................... 97 3.17.3 Geheugen .................................................................................................. 97 3.17.4 Ervaringsordening en leerproces............................................................... 97 3.18 Het hebben van een meervoudige handicap..................................................... 98 3.19 Mensen met een lichamelijke handicap ......................................................... 100 3.20 Aangeboren of verworven handicap .............................................................. 101 Hoofdstuk 4: Samenvatting........................................................................................ 102 Hogeschool van Amsterdam


3

Beroepsopdracht FPG


Literatuurlijst:............................................................................................................. 104 Bijlagen...................................................................................................................... 107 Bijlage 1: De enquête ............................................................................................. 107 Bijlage 2: De begeleidende brief bij de enquête .................................................... 124 Bijlage 3: De brief naar het buitenland .................................................................. 126 Bijlage 4: De criterialijst........................................................................................ 127

Hogeschool van Amsterdam


4

Beroepsopdracht FPG


Voorwoord: In het derde jaar van de opleiding Fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam worden er in het kader van afstuderen beroepsopdrachten uitgevoerd. Twintig weken wordt er gewerkt aan deze beroepsopdracht. Na een periode van hard werken is er een geslaagd eindproduct ontstaan. Deze had zonder de hulp en het vertrouwen van de opdrachtgevers van de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG) (zie hoofdstuk 1 van de scriptie): - mevrouw M. Broekhuizen, - de heer M. Brouwers, - mevrouw J.Vollaard - mevrouw J.Das. niet tot stand kunnen komen Verder worden nog bedankt: - mevrouw D. Papma, daar er altijd vragen en extra informatie bij haar verkregen kon worden. - mevrouw. K. Wuijster, omdat de testcase bij haar is afgenomen. - de heer R. Andeweg, voor het geven van uitleg over het gebruik van het computer programma SPSS - de administratie van het instituut fysiotherapie voor het verzamelen van onze post. Verder is deze projectgroep nog aan alle kanten ge holpen door de maneges die lid zijn van de stichting, maar er zijn een paar mensen die in het bijzonder bedankt worden voor hun gastvrijheid tijdens de bezoeken. Manege Nationaal Centrum Paardrijden Gehandicapten Mevr H. Comello

Manege Cruquiushoeve Dhr A. Wezeman

Madurodam manege Mevr B. Lammertse

Prinses Margriet manege Dhr H. Rutterkamp, Mevr M. Galema

Prins Willem Alexander manege Mevr M. Ovaa, Mevr F. Versluis

RSVG Zuid-Limburg Mevr C. Noman en andere medewerkers

Manege de Hazelaar Mevr G.Vermeer

Manege onder de linde Mevr J. Bakker

Ten slotte worden bedankt: - de docentbegeleider mevr K. van der Putte - de coördinator mevr C. Hinlopen voor hun hulp en de moeite die ze gedaan hebben. Jessica Kamphuis Floor Meijer Anne de Vries



5

Beroepsopdracht FPG


Inleiding : Twintig weken lang is deze projectgroep bezig geweest met het schrijven van een aanbeveling voor een bijscholingsmodule in opdracht van de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG). De FPG is een overkoepelende organisatie die haar lidstichtingen ondersteunt bij het geven van paardrijlessen aan mensen met een handicap. In 2002 is de FPG een aantal verbeterprojecten gestart onder de noemer ‘het Perenboomproject’. Een van deze projecten is onze beroepsopdracht. Zo is deze afstudeeropdracht een vrucht van de Perenboom geworden. Deze opdracht is voortgekomen uit de volgende Probleemstelling: Bij de lessen gegeven door FPG-instructeurs wordt de FPG- instructeur in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut, maar er is nog niet gedefinieerd wat deze persoon moet kennen en kunnen en er bestaat nog geen scholing voor. De FPG heeft bovenstaande probleemstelling omgezet in een vraagstelling en subvragen. De opdracht die de FPG uiteindelijk geformuleerd heeft, is om een antwoord te geven op deze vraagstelling en subvragen. De vraagstelling: Welke informatie en competenties moeten er in een bijscholingsmodule komen te staan, voor fysiotherapeuten die een FPG- instructeur willen begeleiden en welke vorm kan deze module het beste hebben? Subvragen: 1. Op welke wijze wordt de ondersteuning van fysiotherapeuten voor FPGinstructeurs op dit moment in de praktijk weergegeven? 2. Is deze huidige ondersteuning zinvol in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/begeleiders? 3. Hoe ziet de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en FPG-instructeur er uit? 4. Welke basiskennis heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden? 5. Welke vaardigheden heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden?. 6. Welke attitude heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPG instructeur te kunnen begeleiden? 7. Is scholing in bovengenoemde items noodzakelijk? 8. Op welke manier zien fysiotherapeuten bijscholing voor dit onderwerp het liefst (vorm en inhoud)? Extra subvraag: 1. Hoe vindt de begeleiding door de fysiotherapeut in het buitenland plaats? Motivatie van de keuze van de beroepsopdracht: De FPG heeft deze opdracht aan de projectgroep toevertrouwd, maar er was ook een motivatie van anderzijds. Één opdrachtnemer heeft zelf een paard en woont op een zorgboederij, waar ze vaak in aanraking komt met verstandelijk gehandicapten. Een andere opdrachtnemer heeft in haar stage en in haar vakantie gewerkt met Hogeschool van Amsterdam


6

Beroepsopdracht FPG


verstandelijk gehandicapten en vond de omgang met deze mensen erg plezierig. De opdrachtnemers zijn nieuwsgierig naar de verbeteringen die de bewegingen van het paard teweeg kunnen brengen bij mensen met een handicap. Aangezien de opdracht te omvangrijk te wordt als er uitgebreid ingegaan wordt op alle ziektebeelden die voorkomen bij mensen die therapeutisch paardrijden, zal dit onderzoek vooral gericht worden op kinderen met Cerebrale Parese, die therapeutisch paardrijden/ recreatief paardrijden. Veel van de overige frequent voorkomende pathologieën zullen kort in de bijscholing aan bod komen. Meerwaarde voor de fysiotherapie: Therapeutisch paardrijden kan zowel op korte als op lange termijn een positieve verandering teweegbrengen in rompbalans, coördinatie, spiertonus, spierlengte, motoriek en sensoriek van een patiënt met een Cerebrale Parese, zodat de mogelijkheid op een normaal houdingen bewegingspatroon vergroot wordt. Kennis van deze therapie/interventie, kan een waardevolle aanvulling zijn op de kennis die een afgestudeerde fysiotherapeut heeft. Uit ervaring van de fysiotherapeuten (die naast hun reguliere werk als fysiotherapeut het therapeutisch paardrijden begeleiden) blijkt dat er met het paard therapeutische doelen bereikt worden, die door de hand van de fysiotherapeut niet op dezelfde manier bereikt zouden kunnen worden. De fysiotherapeut kan de bewegingen van het paard niet nabootsen, maar de resultaten die behaald worden zijn zeker ook interessant voor de fysiotherapie. Deze vorm van therapie, wordt dan ook wel als aanvulling op de fysiotherapie gebruikt. Middels een bijscholing in deze richting zal dit leiden tot de professionalisering van deze tak van de fysiotherapie. Werkwijze: Enquête: Het onderzoek is begonnen met het kiezen van een opdracht. Dit is een opdracht geworden voor de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG). Vervolgens is er contact gelegd met de docentbegeleider (Kiek van der Putte) en de FPG. De contactpersoon voor de FPG is Maaike Broekhuizen. Na het eerste gesprek met de opdrachtgever, is er een cont ract opgesteld en een startdocument/werkplan gemaakt. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een enquête (zie bijlage 1 van de scriptie). Er is voor deze onderzoeksmethode gekozen omdat het onderzoek gericht is op de praktijk. Door de beroepsbeoefenaren de enquête in te laten vullen kan het duidelijk worden hoe de begeleiding op dit moment plaatsvindt en welke kennis, vaardigheden en attitude er bij de begeleidende fysiotherapeut nog gemist worden. De enquête bestond uit twee delen. Het eerste deel is door de FPG- instructeur ingevuld. Het tweede deel is door de fysiotherapeut ingevuld. Door de enquête op te splitsen in deze twee delen, kan er een goed onderscheid gemaakt worden tussen de manier waarop fysiotherapeut en de FPG- instructeur tegen de begele iding aankijken. De enquête bestaat uit 85 vragen.(hoe de enquête is opgesteld is te lezen in hoofdstuk 1, methode/onderzoeksopzet van het onderzoeksrapport). De conclusie en de aanbeveling voor de bijscholingsmodule zijn terug te vinden in het onderzoeksrapport, hoofdstuk 3 en 4. Literatuurstudie: Naast het afnemen van de enquête heeft er ook nog een literatuurstudie plaatsgevonden. Hiervoor is een criterialijst opgesteld (zie bijlage 4 van de scriptie) waarin de belangrijkste punten voor het screenen van de literatuur zijn Hogeschool van Amsterdam


7

Beroepsopdracht FPG


opgenomen. Er is naar literatuur (zie literatuurlijst) gezocht op Internet, bij het Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatie (NIWI) en het Nederlands Paramedisch Instituut (NPI). Niet al deze literatuur scoorde een voldoende op de criterialijst. Toch is een gedeelte van deze literatuur wel gebruikt, daar het in hoofdzaak om publicaties van de FPG zelf ging en deze informatie goed als achtergrond gebruikt kan worden. De FPG geeft zelf aan dat deze literatuur aan hun eisen voldoet, ondanks dat het niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd is. Naast het zoeken bij Nederlandse instellingen is het onderzoek uitgebreid door soortgelijke stichtingen als de FPG in het buitenland te benaderen. Er zijn brieven geschreven naar het buitenland (zie bijlage 3 van de scriptie), met het verzoek informatie te ontvangen over de opbouw van de lessen aan gehandicapte ruiters en over de opleiding aan fysiotherapeuten die hierbij een begeleidende taak vervullen. De literatuurstudie zal niet bijgedragen aan beantwoording van de vraagstelling, maar alleen als achtergrond informatie kunnen dienen. Eindproduct: Het eindproduct zal bestaan uit twee delen: 1. een onderzoeksrapport, waarin de methode, de resultaten en de conclusie van het onderzoek beschreven staan en de hieruit gevormde aanbeveling voor de bijscholingsmodule 2. een begeleidende scriptie waarin de achtergrond informatie van de hippotherapie/therapeutisch rijden, mogelijke pathologieën van de ruiters, hulpmiddelen/ harnachementen bij het paardrijden en dergelijke beschreven wordt met als doel richting en ideeën aan te dragen voor eventuele onderwerpen/inhoud cursus materiaal Hier is voor gekozen, omdat het onderzoeksrapport zo overzichtelijk blijft. Als de informatie uit de scriptie ook in het onderzoeksrapport aan bod zal komen, zal niemand dit rapport lezen en zal de structuur wegvallen. Indien de punten uit het onderzoeksrapport met betrekking tot de kennis, attitude en vaardigheden zijn geïntegreerd tot adequaat beroepsmatig handelen van een begeleidend fysiotherapeut kan er gesproken worden over een competente begeleidende fysiotherapeut. Voor het optimaliseren van de leesbaarheid van het product is er gekozen voor de mannelijke vorm. Overal waar ‘hij’ staat kan dus ook ‘zij’ gelezen worden. Voor het gemak zijn de woorden ‘instructeur’ en ‘fysiotherapeut’ gebruikt. Hiermee worden dus ook de instructrice en fysiotherapeute bedoeld. In dit verslag wordt er gesproken over ‘de ruiter’. Het woord ‘ruiter’ kan een beeld schetsen van iemand die actief aan het paardrijden is. Hoewel dit niet altijd het geval is, zal deze term toch worden gebruikt om verwarring te voorkomen door twee verschillende termen door elkaar te gebruiken.



8

Beroepsopdracht FPG


Hoofdstuk 1: De Federatie Paardrijden Gehandicapten Voordat er begonnen wordt met het schrijven van de daadwerkelijke uitwerking is het belangrijk om te weten wat voor een stichting de FPG (de opdrachtgever) is. Hierdoor zal de achtergrond van de beroepsopdracht duidelijker worden. Hieronder staat de uitleg beschreven van de Federatie Paardrijden Gehandicapten die de stichting zelf gebruikt. De Federatie Paardrijden Gehandicapten, de FPG, is de Nederlandse vereniging voor paardrijden door mensen met een beperking. De FPG heeft in heel Nederland ruim 70 lidstichtingen en - verenigingen. Allerlei vormen van sport, recreatie of therapie op het paard of met het paard zijn mogelijk bij maneges aangesloten bij de FPG. De lidorganisaties voldoen aan omschreven kwaliteit- en veiligheidseisen. Het behalen van een diploma voor het geven van paardrijlessen bij FPG- maneges is mogelijk via de NebasNsg-opleiding 'Instructeur Paardrijden voor mensen met een beperking' en de Commandantencursus als hippische vooropleiding. Ook vrijwilligerscursussen voor begeleiders bij het paardrijden door gehandicapten zijn beschikbaar. Het belangrijkste activiteitencentrum voor de FPG en haar leden is het Nationaal Centrum Paardrijden Gehandicapten, het NCPG. Hier vinden de landelijke opleidingen plaats. Daarnaast bevordert het NCPG door onderzoek en voorlichting het therapeutisch en recreatief paardrijden voor mensen met lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke beperkingen. Het NCPG ligt centraal, vlakbij Arnhem en heeft een prachtige accommodatie voor paardrijden, maar ook voor vergaderingen, congressen, cursussen en examens, trainingsdagen en wedstrijden. De Stichting NCPG is lid van de FPG, met activiteiten en doelstellingen versterkt men elkaar.



9

Beroepsopdracht FPG


Hoofdstuk 2: Begripsdefinities: Hippotherapie, Therapeutisch paardrijden, Paardrijden als recreatie Bij het geven van paardrijlessen aan gehandicapten worden verschillende doelen gesteld. Hippotherapie, therapeutisch paardrijden en paardrijden als sport of recreatie zijn drie verschillende begrippen in de paardrijwereld . In de scriptie is er gebruik gemaakt van deze termen. Om de scriptie duidelijker te maken, zijn de bergippen hieronder uitgelegd.

2.1 Hippotherapie Definitie: Hippotherapie is een therapeutische behandeling door middel van een paard. Rol van het paard: Het paard wordt gebruikt als middel voor een (oefen)therapie. Lesvorm: Geen les maar behandeling. Dus altijd individueel. Les gegeven door: Therapeut met voldoende kennis van de mogelijkheden die het paard biedt en die voldoende vaardig is in het paardrijden. In sommige landen bestaat een aanvullende opleiding voor hippotherapie. Noodzakelijke voorwaarden: De therapeut is altijd aanwezig en heeft veelal de handen aan de ruiter. Er wordt altijd een behandeldoel gesteld en een behandelplan gemaakt. De verwijzing vindt meestal plaats door een arts of een therapeut, maar het kan ook een keuze zijn van de ruiter zelf, of de ouders/verzorgers of de eventuele onderwijzer. De therapeut houdt voor zichzelf een dossier bij. Een hiervoor geschikt paard. Bijzonderheden: De ruiters zijn veelal mensen met complexe stoornissen en beperkingen. Bij “therapeut” denken we aan fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, orthopedagoog, psycholoog, psychomotore therapeut, speltherapeut of haptotherapeut. De ruiter geeft zelf geen hulpen aan het paard (denk hierbij aan gewichtshulpen, kuithulpen en stemhulpen). Leren paardrijden is niet het doel. Hippotherapie kan worden ingezet als variatie of als aanvulling op een gewone fysiotherapie behandeling.



10

Beroepsopdracht FPG


2.2 Therapeutisch paardrijden Definitie: Therapeutisch paardrijden is paardrijden met een therapeutisch doel. Het gaat om ruiters met een stoornis op somatisch, motorisch, psychisch, emotioneel of sociaal gebied. Het therapeutische doel kan zijn het verminderen of opheffen van een of meer beperkingen ten gevolge van die stoornis. Het doel en de weg om dit te bereiken worden in een individueel aandachtsplan beschreven. Door het leren paardrijden kan een bepaald probleem worden aangepakt en kunnen vaardigheden worden getraind. Het kan zijn dat de voorwaarden om paard te leren rijden in eerste instantie niet aanwezig zijn. Daar moet dan eerst aan gewerkt worden. Rol van het paard: Niet anders dan in elke andere situatie waarin iemand paard leert rijden. Lesvorm: De ruiters rijden in kleine groepen (maximaal vier). Les gegeven door: De lessen worden gegeven door een FPG- instructeur of iemand met een vergelijkbare deskundigheid. Noodzakelijke voorwaarden: Speciaal opgeleide instructeurs Een individueel aandachtsplan op basis van de verwijzing of een hulpvraag, gemaakt door de instructeur in samenwerking met een therapeut of iemand met voor de ruiter relevante deskundigheid. In het aandachtsplan wordt een concreet doel gesteld en hoe men dit denkt te bereiken met een tijdsplan als richtlijn. Regelmatig overleg tussen instructeur, therapeuten en/of (ortho)pedagogen, afhankelijk van het aandachtsplan en de ervaring van de instructeur. Het therapeutisch paardrijden vereist intensief overleg tussen alle betrokkenen, ook met de ruiter zelf en de begeleiders. Bijzonderheden: De meerwaarde van paardrijden zit in het feit dat het niet als therapie, maar als een uitdagende sport wordt beleefd. Tijdens het paardrijden worden er vrij onopvallend allerlei vaardigheden getraind.

2.3 Paardrijden als recreatie Definitie: Paardrijden als sport of recreatie die wordt uitgeoefend door iemand met een handicap. Rol van het paard: Niet anders dan in elke andere situatie waarin iemand leert paardrijden. Lesvorm: Hogeschool van Amsterdam


11

Beroepsopdracht FPG


Groep of individueel, naar wens of financiële draagkracht. Les gegeven door: Om het paardrijden optimaal als sport te kunnen beleven kan het nodig zijn dat een ruiter met een handicap les krijgt van een instructeur met specifieke kennis. Aan deze eis zal een FPG- instructeur voldoen, of iemand met vergelijkbare kennis en deskundigheid. Noodzakelijke voorwaarden: een instructeur met specifieke kennis (zie boven). Bijzonderheden: Er kan tevens sprake zijn van een therapeutisch effect, maar daar wordt dan niet gericht aan gewerkt. Paardrijden als sport is op recreatief of wedstrijd niveau mogelijk. Er is een aparte vereniging voor mensen met een beperking die wedstrijden willen rijden.



12

Beroepsopdracht FPG


Hoofdstuk 3: Bijscholingsmodule In de aanbeveling (zie hoofdstuk 4, aanbeveling van het onderzoeksrapport) is te lezen welke kennis, vaardigheden en attitude de FPG-instructeur begeleidende fysiotherapeuten missen en wat er in de bijscholingsmodule veranderd zou moeten worden. Om toe te treden naar het gemis in kennis en attitude hebben wij de punten die momenteel gemist worden verder uitgewerkt. De vaardigheden die behandeld moeten worden in een bijscholingsmodule staan in de aanbeveling. Deze zijn schriftelijk niet verder uit gewerkt. Kennis

3.1 Paarden kennis 3.1.1 Omgang met en kennis van het paard Omgang met en kennis va n het paard is een belangrijk onderdeel van veilig paardrijden. Weten of beter nog voorzien hoe een paard reageert, kan problemen en ongelukken voorkomen. Twee karaktereigenschappen bepalen het gedrag van het paard. Het is een kuddedier en het is een vluchtdier. De eerste eigenschap houdt in dat er, zoals bij alle kuddes of groepen levende dieren een bepaalde rangorde bestaat. Het tweede dat paarden bij dreigend gevaar vrijwel altijd zullen vluchten. De mens zal dus een zodanige verstandhouding met het paard moeten opbouwen, dat het hem vertrouwt, hem of haar aanvaardt als hoger in rangorde staande en dus zal gehoorzamen. Uiteraard is het voor de bezitter van een eigen paard makkelijker deze verstandhouding op te bouwen dan voor een ruiter die een paard een of twee keer per week ziet en dan veelal van paard wisselt. Het basisprincipe blijft echter gelijk. Als het paard op een duidelijke, maar vriendelijke en vertrouwen gevende manier en met begrip voor zijn eigenschappen tegemoet wordt getreden kan dat de omgang aanzienlijk vereenvoudigen. Gezichtsvermogen Het paard kan door hoofd en hals veel te bewegen zowel dichtbij als veraf en ook opzij vrij goed zien, maar weinig in perspectief. Bovendien ziet het paard vrijwel niets van datgene wat zich recht boven hem of direct achter hem bevindt, maar wel iets dat van daaruit te voorschijn komt. Daarom is het verstandig om het paard te waarschuwen als het paard van achteren of schuin opzij wordt benaderd. Pas op dat de ruiter bij het rijden geen losse, fladderende kledingstukken draagt, omdat het paard daarvan kan schrikken. Gedrag Terugkomend op de rangorde, moet er altijd rekening mee worden gehouden dat paarden elkaar bijten of slaan om een bepaalde positie binnen de kudde te verwerven of te bevestigen. Dat kan bij voorbeeld gebeuren tijdens een groepsles binnen de rijbaan of een groepsrit in het terrein waar een paard plotseling uithaalt naar het paard achter hem omdat het te dichtbij komt. Kom nooit te dicht in de buurt van paarden die elkaar terechtwijzen want het is niet denkbeeldig dat diegene per ongeluk een trap krijgt. Dat is overigens iets anders dan een paard dat zich uit angst, of door een ondoordachte bedreiging, handeling of een andere oorzaak tegen de mens keert. In dat



13

Beroepsopdracht FPG


geval moet diegene proberen de normale rangorde zo snel mogelijk te herstellen en bestraffen. Dat gebeurt immers ook in een kudde. Dat geldt evenzeer als een paard probeert het leiderschap op subtiele wijze aan te vechten door bijvoorbeeld zijn voet op de voet van de ruiter te zetten. Het paard geeft daarmee aan dat de ruiter voor hem opzij moet gaan, zoals een lager in de rangorden staand paard wegloopt als een hoger geplaatst paard op zijn plek wil grazen. Ook dan moet onmiddellijk worden ingegrepen, niet alleen vanwege de pijn, maar vooral om de gezagsverhouding te herstellen. In de omgang met het paard is het immers van het allergrootste belang dat de mens geen angst voor het paard toont, maar respect afdwingt. Herinnering Het paard heeft een zeer goed herinneringsvermogen. Zijn gedrag wordt mede bepaald door goede of slechte herinneringen uit het verleden. Komt het paard tijdens een rit iets tegen waarvan hij eerder is geschrokken dan zal hij in negen van de tien gevallen opnieuw schrikken, tenzij de ruiter hem de eerste keer de schrik en de angst heeft weten weg te nemen. In ieder geval moet rekening worden gehouden met een hernieuwde schrikreactie, bijvoorbeeld bij een confrontatie met een trekker of vrachtwagen. De ruiter kan een nieuwe schrikreactie voorzien en doet er beter aan tijdig uit te wijken naar een plek met enige ruimte waar het paard zich minder bedreigd voelt. Beloon het als een reactie is meegevallen. Uit dit laatste voorbeeld blijkt eens te meer dat de ruiter altijd geconcentreerd moet rijden. Omgaan met paarden houdt na melijk ook in dat de ruiter niet alleen voor zichzelf maar eveneens voor het paard denkt. Houdt daarom altijd via teugels en benen contact met het paard. Het geeft vrijwel altijd kans om op tijd in te grijpen als er iets onverwachts gebeurt. En het geeft het paard het gevoel dat hij op de ruiter kan vertrouwen. Goed omgaan met paarden leert u vooral uit ervaring, goed observeren van het gedrag van paarden onder alle omstandigheden en vooral goed luisteren naar en leren van mensen die een jarenlange ervaring in de omgang met paarden hebben. Lichaamstaal van het paard Het paard geeft met zijn lichaam aan wat zijn gemoedstoestand op een bepaald moment is. Als we die signalen kennen, kunnen we daarop inspelen. Hieronder staat een kleine selectie van veel voorkomende vormen van lichaamsuitingen. Hoofd - ineens afwenden en kijken: mogelijk gevaar Oren - rechtop: waakzaamheid - hangend: Vermoeiend, lusteloosheid - plat in de nek: angst, boosheid of agressie - opening naar achter: luisteren naar wat achter gebeurt Staart - opgeheven: opwinding - snel en krachtig heen en weer: boosheid - loodrecht omhoog: speelsheid of opwinding - rondzwaaien: irritatie - plotseling plat tegen de billen: angst Benen - schrapen met de voorhoef: drang naar beweging of pijn - opheffen voor- of achterbeen: dreiging Hogeschool van Amsterdam


14

Beroepsopdracht FPG


- achterhand toedraaien: klaar om te slaan Neus - neus met gesloten mond naar de ruiter toe: onderzoekend - neusvleugels toedraaien: opwindende geur Tanden - tanden ontbloten: klaar om te bijten Zintuigen Onder zintuigen verstaan we: 1. reuk 2. gehoor 3. gevoel 4. smaak 5. gezicht De zintuigen bij het paard zijn verschillend ontwikkeld. Reuk De reuk is het sterkst ontwikkelde zintuig. Een paard ruikt veel beter dan een mens. Angst voor vreemde voorwerpen verdwijnt pas wanneer het paard er aan geroken heeft. Giftige planten worden soms door het paard gegeten omdat ze een aantrekkelijke geur verspreiden. Gehoor Ook het gehoor is goed ontwikkeld. Door de oren te draaien kan het paard beter bepalen waar het geluid vandaan komt. Gevoel Bepaalde lichaamsdelen van het paard zijn belangrijk voor de tastzin. Dit zijn de lippen, oren, schoft, liezen en de onderbuik. Vreemde voorwerpen worden niet alleen beroken, maar ook betast met de ‘tastharen’. Het paard voelt uiteraard warmte, kou en pijn, zij het dat de pijngrens bij een paard lager ligt dan bij de mens. Pijn uit zich in ‘ander’ gedrag van het paard. Smaak De smaak is vrij goed ontwikkeld, maar niet bij ieder paard in dezelfde mate. Bij het uitzoeken van het voedsel speelt ook reuk een grote rol. Gezicht De gemoedstoestand van het paard is vaak af te lezen aan de ooguitdrukking en het orenspel. Het gezicht van het paard is het minst ontwikkeld, maar de gezichtshoek is vrij groot. Een mens ziet beter en kan beter afstand schatten dan een paard. In het donker ziet een paard beter. Voor een paard is een snelle overgang tussen licht en donker moeilijk.

Karakter Het paard is een kuddedier, bij paniek vertoont het vluchtgedrag en zoekt derhalve steun bij andere paarden. In wilde staat neemt het de vijand het eerste waar door de reuk en het gehoor en tracht zich door de vlucht daaraan te onttrekken.



15

Beroepsopdracht FPG


Bij het waarnemen van een beangstigende geur of vreemd geluid zullen ze er soms vandoor willen gaan. Het paard heeft een goed geheugen. De ervaring leert dat een bepaalde plaats waar eens iets onaangenaams is gebeurt ook later wordt vermeden. Daarnaast wordt van het goede geheugen gebruik gemaakt bij de africhting zowel voor het mennen als voor de dressuur. Over het algemeen zijn paarden gewillig en gehoorzaam. Soms trachten ze zich echter aan de wil van de mens te onttrekken. Zowel het belonen als het bestraffen zijn onmisbaar voor africhting en gebruik; de straf moet rechtvaardig en begrijpelijk zijn en op het moment van de fout uitgevoerd worden. Dat geldt ook voor de beloning. Vooral voor de vele recreatierijders / liefhebbers zijn paarden met een goed karakter van groot belang. Bij de fokkerij zal men zich hier goed bewust van moeten zijn. Een hengst met een slecht karakter zal niet door de stamboeken worden goedgekeurd. Het Nederlandse paard staat wereldwijd bekend om zijn goede karakter. Het is met die wetenschap belangrijk dat dit zo blijft en dat milieu- invloeden (africhting, huisvesting e.d.) het karakter van het paard niet aantasten. Een belangrijke karaktereigenschap is toewijding, in het werk moeten de paarden vooral op de mens gericht zijn. Deze eigenschap komt vooral voor bij dieren die per traditie met de mensen hebben moeten samenwerken om gezamenlijk te kunnen overleven en die daarop ook zijn geselecteerd in de fokkerij, Zoals Haflingers, Fjorden, IJslanders en dergelijke; over het algemeen de wat meer robuuste types. Ook bij Arabieren komt over het algemeen een grotere mensgerichtheid en toewijding voor, maar door hun grotere gevoeligheid (schrikken) zijn ze meestal minder geschikt voor ruiters met een handicap. Bij de meer op prestatie gericht gefokte dieren zoals volbloeds en moderne sportpaarden is deze eigenschap meer op de achtergrond geraakt. Naast toewijding is kalmte een belangrijke eigenschap, een paard dat zich door ieder wissewasje van de wijs laat brengen is niet geschikt voor het paardrijden door gehandicapten. Het hoeven echter beslist niet allemaal ‘doetjes’ te zijn. Zeker voor ruiters met een niet te ernstige handicap kan het nuttig en uitdagend zijn dat het paard zelf aangeeft waar de grenzen liggen wanneer ze hun paard wat al te overmoedig behandelen en benaderen. Uiteraard is het dan de taak van de instructeur en de fysiotherapeut (en overige begeleiding) om deze interactie te bewaken en te begeleiden. Hiernaast is het belangrijk dat het paard een goede houding heeft ten opzichte van het eigen lichaamsterritorium en ten opzichte van dat van de mens. Zo mag het paard niet voortdurend het lichaamsterritorium van de mens schenden door bijvoorbeeld steeds op diens tenen te gaan staan. Ten opzichte van het eigen lichaamsterritorium zal hij echter uiterst tolerant moeten zijn. Hij zal moeten kunnen verdragen dat er aan beide zijden van zijn lichaam, dicht bij hem, begeleiders meelopen en dat er allerlei vreemde bewegingen op en rond zijn lijf gemaakt worden. 3.1.2 Rassen en eigenschappen Het is nooit de taak van een fysiotherapeut om op zoek te gaan naar een geschikt paard op basis van algemene bruikbaarheid. De fysiotherapeut moet de bewegingen van het paard kunnen beoordelen op geschiktheid voor de ruiter en wellicht ook de breedte van het paard (zie voor meer informatie hierover hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). De overige zaken worden door de instructeur beoordeeld. Hogeschool van Amsterdam


16

Beroepsopdracht FPG


Bij de keuze van een geschikt paard wordt gelet op de volgende punten (voornamelijk belangrijk voor de instructeur): A. De grootte Omdat het belangrijk is dat de begeleider die naast de ruiter loopt direct oogcontact kan maken met de ruiter mogen de paarden niet te groot zijn. Over het algemeen wordt uitgegaan van een maximale stokmaat van 1.60 meter. Ook voor het kunnen ondersteunen van de ruiters is dit een vereiste. In het werk met kinderen op pony’s is dit niet zo’n probleem, maar bij volwassenen moet erop gelet worden dat het kleine paard wel voldoende sterk is om een volwassen gewicht te kunnen dragen. Haflingers, Fjorden, Tinkers en IJslanders zijn gewichtsdragers die ook qua grootte zeer geschikt zijn voor volwassenen. Voor extra grote en zware ruiters zal men toch ook over grote zware paarden moeten kunnen beschikken. Deze paarden zullen ook grove en lompe hulpen moeten kunnen verdragen. B. De breedte en lengte Voor het rijden op een dekje of zonder zadel en voor het voltigeren is een paard dat rondgeribt is het meest geschikt. Hierbij is de rug vrij vlak en breed waardoor een betere zitbalans mogelijk is. Voor spastische ruiters met adductie-contracturen (verkorting van de binnendijbeenspieren waardoor zij niet in staat zijn de benen te spreiden), zal een smalgeribt paard gekozen moeten worden. De lengte van de rug is ook van groot belang. Een lange rug geeft extra vering maar is zwakker dan een korte rug of een rug van gemiddelde lengte. Daarbij is de bespiering ook van groot belang. Een goed gespierde wat langere rug is te prefereren boven een armbespierde rug van gemiddelde lengte. Zeker voor backrid ing (zie hoofdstuk 3.5.4, backriding van de scriptie), waarbij een langere rug een vereiste is, zal zeer zorgvuldig naar de bespiering gekeken moeten worden. Het spreekt vanzelf dat ruiter en paard qua grootte en bouw bij elkaar moeten passen. C. Kleur en aftekeningen In de beleving van kinderen en mensen met een verstandelijke handicap is de kleur van een paard wel degelijk belangrijk. Paarden met een lichte kleur en met lange, dikke manen en staart zijn het meest geliefd. Ook Appaloosa’s en platenbonte paarden spreken erg aan. Zwarte paarden worden echter nogal eens angstaanjagend gevonden, vooral door mensen die lijden aan psychische of psychiatrische problemen. Om de paarden als individu herkenbaar te laten zijn, is het aan te bevelen om in een stal paarden met duidelijk verschillende kleuren en aftekeningen bijeen te brengen. D. De bewegingen Alleen op een paard dat zich soepel en met voldoende ruimte beweegt is het prettig rijden. Kritische beoordeling hierop is daarom noodzakelijk. Alle bewegingen dienen zuiver van beenzetting en zo correct mogelijk te zijn. De stap dient vooral ruim te zijn met voldoende stuwing vanuit de achterhand. Ook bij kleine pony’s moet hierop gelet worden, want een snelle korte stap geeft onvoldoende rust in de beweging. De draf dient een zuivere diagonale beweging te zijn met een duidelijk maar niet te lang zweefmoment, dit ook weer in verband met de rust in de beweging. Tijdens de draf mag de rug niet te veel bewegen maar hij moet wel voldoende vering hebben om de ruiter soepel op te vangen. De galop is vooral belangrijk bij een paard waarmee ook wordt gevoltigeerd.



17

Beroepsopdracht FPG


Deze zal in staat moeten zijn gedurende lange tijd in een rustig vast tempo op de cirkel te galopperen. Hij moet beschikken over een voldoende (niet te) ruime galop, die niet rollend mag zijn. Bij een rollende galop ontbreekt de karakteristieke springende beweging en geeft het paard de indruk voortdurend met de neus naar de grond te duiken. Hij moet als het ware ‘berg op’, dat wil zeggen in balans met de achterhand goed ondergebracht en dragend, galopperen om de ruiter een gevoel van veiligheid en balans te geven. Er geldt echter wel dat elke ruiter een andere frequentie nodig heeft en dat er moeilijk algemene uitspraken gedaan kunnen worden met betrekking tot welk paard past bij de individuele ruiter. Soms is een kleine pony juist heel geschikt. Het is dus de taak van de instructeur en de fysiotherapeut om het juiste paard te selecteren voor de betreffende ruiter. De instructeur kijkt naar de algemene bruikbaarheid van het paard voor het rijden met gehandicapten en de fysiotherapeut kijkt naar de bewegingen en bouw in relatie tot de motoriek van de ruiter (zie hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). In principe kunnen alle rijtypische rassen ook gebruikt worden voor het rijden met gehandicapte ruiters, mits de individuele vertegenwoordigers van deze rassen aan de bovengenoemde eisen kunnen voldoen. Tussen en binnen de rassen zal de individuele geschiktheid sterk variëren. Hieronder een korte karakteristiek van de meest gebruikte rassen voor gehandicapte ruiters. Het Nederlandse Sportpaard (KWPN en NRPS) Dit paard wordt voornamelijk op prestatie en exterieur gefokt. Een aantal Nederlands gefokte paarden kan zeker goed werk verrichten onder ruiters met een handicap. De KWPN’er is over het algemeen sterk en beschikt over ruime bewegingen en een goed karakter. Vooral paarden van het ‘ouderwetse veelzijdigheids’ of Gelderse type waarin niet zo veel volbloed gefokt is, kunnen goed voldoen. De Fries De Fries is van origine een tuigpaard met een verheven beweging met veel knieactie. Dit maakt hem in principe minder geschikt. Friezen die meer rijtypisch gefokt zijn hebben vlakkere bewegingen waardoor ze gemakkelijker te berijden zijn. Ze zijn over het algemeen werkwillig en betrouwbaar met voldoende looplust. De zwarte kleur kan voor sommige ruiters negatief werken. De rondgeribdheid van dit paard maakt hem minder geschikt voor ruiters die moeite hebben met de spreiding van de benen. De Welsh Cob Dit paard staat bekend als een moedig, energiek en intelligent dier met een evenwichtig temperament en een uitstekend karakter. Hij is befaamd om zijn snelheid en betrouwbaarheid. Hij kan een redelijk zwaar gewicht dragen. Dit paard kan goed gebruikt worden voor het rijden met gehandicapte ruiters. De Arabier De Arabier staat er om bekend dat hij zich vooral aan één persoon hecht; hierdoor is hij minder geschikt als manegepaard waarop dagelijks meerdere ruiters moeten rijden. Ook zijn grote gevoeligheid is een minpunt. Echter zijn soepele, vlakke bewegingen, toewijding en soberheid maken hem uitermate geschikt voor individuele ruiters met een handicap die een privé-paard willen en kunnen houden. Voorwaarde hiervoor is



18

Beroepsopdracht FPG


dat het paard wel regelmatig ook door andere ruiters wordt ‘bijgereden‘ en zo nodig gecorrigeerd. De American Quarter Horse Zijn rustige en betrouwbare karakter maakt dit paard zeer geschikt, naast zijn intelligentie, wendbaarheid, snelheid en uithoudingsvermogen. Het is een ideaal paard voor gehandicapten, kinderen zowel als volwassenen. Het is een echt recreatiepaard, geen paard dat zal uitblinken in de dressuurring. Voor het Western rijden, waarvoor steeds meer ook gehandicapten belangstelling krijgen, is hij per definitie geschikt. Helaas zijn deze van origine Amerikaanse paarden in ons land nog erg duur. De Ierse Tinker De Tinker is een kalm en zeer toegewijd werkpaard, inzetbaar op velerlei gebied. Van rijden onder het zadel, aangespannen- en huifbed rijden tot voltigeren toe (huifbedrijden en voltigeren zie www.verenigingfpg.nl). Zijn platenbonte uiterlijk maakt hem duidelijk herkenbaar en geliefd bij veel ruiters. Doordat hij nogal rondgeribd is, is hij minder geschikt voor ruiters die moeite hebben met de spreiding van de benen.

Hierboven een mooi voorbeeld va n het platenbonte uiterlijk van een Tinker. Ook door de lange manen trekt het uiterlijk van de Tinker veel kinderen aan. De Haflinger De Haflinger staat bekend als een leergierig, vriendelijk, sober, hard werkend paardje met een groot aanpassingsvermogen. Sommige kunnen door hun al te grote werklust minder geschikt zijn. Hij is echter zeer sterk, heeft vrije beweging van de schouders en ruime vlakke gangen wat hem zeer geschikt maakt. Men komt hem dan ook steeds vaker tegen in de lessen aan gehandicapte ruiters. Voor sommige ruiters kan zijn breedte een nadeel zijn. De Fjord Een hardwerkende, onvermoeibare en vriendelijke pony, sociaal, maar met een eigen wil. Hij is ongewoon vast ter been en heeft levendige gangen. Als typisch kenmerk heeft hij geen of weinig schoft. Zijn goedaardige karakter maakt hem goed geschikt. Hij heeft inmiddels zijn waarde voor het rijden door gehandicapten wel bewezen. De IJslander De IJslander is een leergierige, vriendelijke, maar onafhankelijke pony, die meer reageert op de stem dan op hulpen. Hij heeft een zeer goed gezicht- en oriëntatievermogen, hierdoor is hij in staat na een rit zelf de weg naar huis terug te vinden. De IJslander kan over vijf gangen beschikken: Stap, draf, galop, telgang en



19

Beroepsopdracht FPG


tölt. Beide laatste gangen zijn door gehandicapten ruiters makkelijker uit te zitten. Voor het rijden in tölt heeft men wel de ruimte nodig. De Connemare pony De Connemara pony is een excellente rijpony voor kinderen, intelligent, volgzaam en bijzonder vriendelijk. Hij heeft een rustig temperament en ruime comfortabele bewegingen. Bovendien staat hij stevig op zijn benen. Zijn breedte kan een minpunt zijn. De New Forest pony De New Forester is een intelligent, welwillend, moedig, leergierig en erg vriendelijk dier dat vlug leert. Door zijn karakter en beweging misschien wel de meest geschikte pony voor kinderen met een handicap. Zeker een ruiter met contracturen van de adductoren zal het gemakkelijker op hem hebben omdat zijn rug niet zo breed is. De Welsh pony Een levendige, intelligente en moedige pony met een groot uithoudingsvermogen. Energiek in alle gangen. Geschikt voor kinderen die een temperamentvolle pony kunnen rijden. Hij heeft een vriendelijk karakter en soepele goede bewegingen. De Shetland pony Een rustige, moedige pony met een vriendelijk temperament. Hij is gemakkelijk af te richten en is stevig op de benen. De stokmaat bedraagt ongeveer een meter, wat ideaal is voor kleine kinderen, maar wat de africhting door volwassenen bemoeilijkt. Hierdoor komt het nogal eens voor dat Shetlanders allerlei ondeugden hebben aangeleerd. De draf is vaak nogal kort en snel van bewegen. Maar door zijn vriendelijke, innemende uiterlijk kan hij ingezet worden als ‘snoezel pony’ voor een eerste kennismaking bij mensen die angst hebben voor grote paarden. 3.1.3 Paard en beweging: wat doet de beweging van het paard met de ruiter? Een goede bewegingsanalyse van de ruiter door de fysiotherapeut is van groot belang. De fysiotherapeut zal vast moeten stellen of er bij de ruiter bewegingsbeperkingen aanwezig zijn. Ook zal de fysiotherapeut de invloed moeten kennen die de beweging van het paard heeft op de ruiter. De houding van iemand kan de fysiotherapeut veel vertellen over zijn bewegingen. De manier waarop iemand zit en staat is equivalent aan de manier waarop hij beweegt en loopt. Wanneer de fysiotherapeut een beweging wil analyseren, moet hij weten hoe een beweging zich ontwikkelt en hoe die geleerd en getraind kan worden. Het aanleren van een beweging gaat altijd via drie basiscriteria: 1. Eerst beweging, dan houding (lopen is gemakkelijker dan stilstaan) 2. Van de romp naar de extremiteiten: De motorische ontwikkeling begint van het hoofd naar de voet en van de romp naar de extremiteiten. Eerste leert een baby steunen op zijn schouders, dan op zijn ellebogen, dan op zijn handen en dan leert hij zijn vingers gebruiken. 3. Van grote grove beweging naar een fijne nauwkeurige beweging: Een zuivere of nauwkeurige beweging wordt alleen verkregen door eerst van de ene kant naar de andere kant te wandelen of zwaaien, totdat in het midden de balans van de beweging gevonden is. Wanneer er geprobeerd wordt meteen de



20

Beroepsopdracht FPG


zuivere beweging aan te leren, resulteert dit altijd in een stijve, onharmonieuze beweging. Rijden is beweging met een paard. Goed rijden lijkt altijd soepel en makkelijk en laat niet de werkelijke kracht zien..Men hoeft geen ruiter te zijn om te weten dat een star lichaam boven op een bewegend en verend lichaam heen en weer wil schudden, tenzij er een mechanisme is wat elasticiteit geeft. Dat is de heup van de ruiter. Rijden kan beter vergeleken worden met staan en lopen, dan met zitten op een stoel. De basis van de zit is het bekken, op welke de ruiter zijn bovenlichaam moet laten balanceren. De bekkenpositie heeft een belangrijke invloed op het hele lichaam. Zonder een correcte bekkenpositie is een correcte houding onmogelijk. De borst of schouders kunnen niet gecorrigeerd worden wanneer het bekken in de verkeerde uitgangspositie staat. De bekkenpositie heeft tijdens het rijden een belangrijke invloed op de hele zit, de beenpositie en het bovenlichaam. De curve van de wervels wordt eveneens beïnvloed door de bekkenpositie. Tijdens het rijden is een normaal opgerichte wervelkolom hetgeen optimaal is bij het paardrijden, waarvoor een gekanteld bekken noodzakelijk is (rechtop zitten). De normale S gevormde curve van de wervelkolom geeft alle kleine wervelgewrichten de mogelijkheid tot bewegen. Geen enkel gewricht is geblokkeerd in die positie, zodat de bewegingen van het paard economisch opgevangen kunnen worden. Er treedt dan op geen enkele plek spanning op. Het laatste gedeelte van de keten van gewrichten is het hoofd. Naar beneden kijken kan de balans enorm verstoren. Tijdens het rijden heeft je lichaam de neiging om voorover te buigen, wanneer je je hoofd buigt en je tegelijkertijd probeert rechtop te zitten. Deze twee onharmonieuze bewegingen ontmoeten elkaar in een wervelgewricht, welke dus meestal door de spanning stijf wordt. Het naar beneden kijken door de ruiter moet dus zoveel mogelijk voorkomen worden. De rompen rugspieren werken automatisch en helpen om de balans te bewaren. Alleen in de opgerichte positie kan het diafragma efficiënt werken en een goede ademhaling is een essentiële voorwaarde voor goede ontspannen bewegingen. In de fysiotherapie praten we over een dynamische stabilisatie van de wervelkolom. Dit is een goede en stabiele houding, welke ondersteund wordt door een goede spiercontrole. Bij het paardrijden speelt het evenwicht een belangrijke rol. De bewegingen van de paardenrug geven de ruiter voortdurend de impuls om zijn evenwicht te behouden. Om een inzicht te krijgen in deze biomechanische grondprincipes, bestuderen we het harmonische bewegingssysteem van paard en ruiter. Fase-indeling Fase 1

Het paard Er is een afzet van het rechter achterbeen, en het linker voorbeen is in de zwaaifase. De hals van het paard draait naar links. De versnellende massa van het paard gaat naar voren en Hogeschool van Amsterdam

De ruiter Door de versnelling ondervindt de romp van de ruiter een achterwaartse insertiekracht. Het bekken van de ruiter wordt naar retroversie gekanteld door de versnelling van de rug van het paard. De mm.


21

Beroepsopdracht FPG


naar links. Er is een versnelling van de massa, gepaard gaande met een evenwic htsverlies.

glutei en de abdominale spieren contraheren voor het behoud van de verticale houding.

Fase 2

Het linker voorbeen is neergezet waarop wordt afgeremd. Het rechter achterbeen wordt geplaatst. De hals van het paard wordt geheven en wijkt af naar links. De massa vertraagt in zijn beweging naar voren en naar links.

Het bekken van de ruiter wordt in anteversie gekanteld. De rechter crista iliaca beweegt naar voren, boven en links(rotatie). De lage rugspieren, de diepe heupflexoren, en de M. quadratus lumborum contraheren om de verticale stabiliteit van de romp te behouden.

Fase 3

Er is een afzet van het linker achterbeen, en het rechter voorbeen is in de zwaaifase. De hals van het paard draait naar rechts. De massa van het paard gaat naar voren en naar rechts. Er is een versnelling van de massa, gepaard gaande met een evenwichtsverlies.

Door de versnelling ondervindt de romp van de ruiter een achterwaartse insertiekracht. Het bekken van de ruiter wordt in retroversie gekanteld door de versnelling van de rug van het paard. De mm. glutei en de abdominale spieren contraheren voor het behoud van de verticale houding

Het rechter voorbeen is neergezet waarop wordt afgeremd. Het linker achterbeen wordt geplaatst. De hals van het paard wordt geheven en wijkt af naar rechts. De massa vertraagt in zijn beweging.

Door de vertraging ondervindt de romp van de ruiter een voorwaartse/zijwaartse insertiekracht. Het bekken van de ruiter wordt in anteversie gekanteld. De linker crista iliaca beweegt naar voren, boven en rechts(rotatie). De lage rugspieren, de diepe heupflexoren, en de M. quadratus lumborum contraheren om de

Fase 4



22

Beroepsopdracht FPG


verticale stabiliteit van de romp te behouden. Het resultaat van vele jaren intensief therapiewerk met het paard en het bewust gebruikmaken van zeer veel verschillende paarden heeft geleid tot de kennis dat elk paard een geheel eigen bewegingspatroon heeft. Dit komt tot uitdrukking in het samenspel van de drie bewegingsvlakken, waarbij de bewegingsimpulsen afzonderlijk zijn vast te stellen alsmede door een dominantie in één van deze bewegingsvlakken. De impuls van de beweging vanuit de rug van het paard werken door op de heupen en de romp van de ruiter. De fysiotherapeut selecteert het goede paard en verbindt en ordent de verschillende acties en reacties om een harmonische bewegingsdialoog te bewerkstelligen. De bewegingsoverdracht gebeurt altijd driedimensionaal. De impuls in het horizontale bewegingsvlak: De rechts- links beweging van het paard ontstaat door het afwisselend optrekken van de achterbenen en veroorzaakt het zijwaartse zakken van het bekken van de ruiter. Bij het zakken van het bekken worden onder andere de adductoren en de buikspieren aan die kant verlengd en gerekt, terwijl ze aan de andere kant verkorten. De verlengde lichaamshelft draagt het grootste deel van het lichaamsgewicht. Het been aan deze kant lijkt optisch langer. De ruiter moet desondanks rechtop blijven zitten. Naast het wisselend zakken van de linker en rechter kant van het bekken vind er ook nog een rotatiebeweging van de romp plaats. Deze rotatiebeweging werkt ontspannend op de spieren van de lumbale- en thoracale wervelkolom. Op deze manier wordt de vaak te grote spierspanning van deze spieren gedurende langere periode genormaliseerd. Verbetering van de rompstabiliteit, evenwichtsreacties met gewichtsverplaatsingen vanuit het lichaamsmiddelpunt en de rotatie van de romp worden bij het paardrijden met meer variatie en actiever geoefend dan bijvoorbeeld op de bal of op de therapierol. De stimulans van de horizontale impuls wordt altijd als ‘wankel’ omschreven. De ruiter moet namelijk continu met evenwichtsreacties in de hele romp reageren. Het is moeilijk om rechtop te blijven zitten, terwijl het bekken afwisselend links en rechts zakt. De beweging moet in het bovenlichaam worden opgevangen, zonder dat de ruiter heen en weer schommelt. De impuls in het longitudinale vlak: Deze impuls verloopt langs de lengteas van het paard. Bij het ritmische kantelen en weer oprichten van het bekken wordt de voorwaartse beweging getoond. Daarbij maakt het bekken niet alleen een heen en weer gaande beweging maar er ontstaat ook een beweging van het lengtegedeelte op de borstkas (Als het ware de borstkas uitdrukken en in laten zakken). Dat komt door de voorwaartse beweging van het bekken door het paard in de ruimte. De borstkas komt ten gevolge van het traagheidsprincipe na het bekken in de voorwaartse beweging. Bij het vorderen van de uitslag moeten de spieren van de lumbale wervelkolom maximaal isometrisch aanspannen. De rugspieren worden gezamenlijk gestimuleerd om aan te spannen en voor de houding te zorgen. De romp richt zich op. De lumbale wervelkolom wordt gemobiliseerd. Bij de terugwaartse uitslag van de longitudinale beweging houden de onderste buikspieren en de heupflexoren de romp in een stabiele houd ing. Om deze impuls maximaal te kunnen opnemen, moet het bekken zich vrij kunnen bewegen en moet de ruiter symmetrisch op het paard zitten. De bekkenbeweeglijkheid kan door de impuls in het longitudinale vlak gericht verbeterd worden wanneer men met de hoge Hogeschool van Amsterdam


23

Beroepsopdracht FPG


frequentie van een klein paard met de therapie begint en pas op een later tijdstip een paard met een grotere en langzamere voor- en achterwaartse impuls overgaat. Bij het voor- en achterwaarts gaan, ontstaan in de schoudergordel kleine coördinerende bewegingen, diagonaal in samenwerking met het bekken. De loshangende armen zwaaien licht mee, zoals bij het lopen. Een eventuele asymmetrische hoofdhouding kan door de symmetrische uitgangshouding worden gecorrigeerd. Op deze manier worden door deze impuls ook in enige mate de vertraagde of afwezige evenwichtsreacties geoefend. De voor- achterwaartse beweging mag niet te sterk zijn en alle andere bewegingscomponenten overheersen, zodat de wervelkolom wel geoefend wordt, maar niet overbelast of overrekt. De kans hierop is groot bij zwakke musculatuur. Impuls in het verticale vlak: Het verticale bewegingsvlak (het op en neer bewegen) heeft geen invloed op de bekkenhouding. Als de ruiter goed op het diepste punt van de paardenrug en symmetrisch zit, gaat de impuls door het lichaamszwaartepunt bijna loodrecht omhoog tot het hoofd. Op het hoogste punt van de bewegingsuitslag spannen de rompspieren maximaal, om weer bij het zakken langzaam te ontspannen. Dit gebeurt zonder de grondspanning te verliezen. De opgerichte romp wordt gebalanceerd bij het ritmisch op en neer bewegen. Omdat wij bij het lopen een vergelijkbaar bewegingspatroon hebben, kan het paardrijden een oefening zijn voorafgaand aan het los lopen of ter correctie van een afwijkend looppatroon. Het ritmisch op en neer bewegen bij het paardrijden stimuleert het lichamelijke veren van de wervelkolom bij het rechtop lopen. De schoudergordel- en armbeweging kunnen bij de oefening van de rompcoördinatie worden betrokken. Dominantie van de bewegingsrichting: Het staat vast, dat verschillende paarden met hun typische bewegingsoverdracht ook verschillend op ruiters inwerken. Dit moet men gericht therapeutisch benutten. Juist bij grote paarden met duidelijke, ruime bewegingen moet men erop letten, dat de ruiter nie t overvraagd wordt. Anders zal de ruiter met compenserende bewegingen reageren. Er worden dan verkeerde bewegingspatronen en tonische reflexactiviteiten met overeenkomstige spanningen opgeroepen. Met name een sterke rotatieoverdracht, dus een overheersende bewegingsimpuls in het horizontale vlak (rechts- links beweging van het paard en daardoor het zijwaarts zakken van het bekken van de ruiter), roept deze reactie op bij ruiters. Bij een ruime stap geeft een smal paard een sterkere impuls in de longitudinale richting, terwijl een breed paard door de nadruk op de beweging in het horizontale vlak meer rotatie op de ruiter overbrengt. Bij een breed paard hebben we een groot ondersteuningsvlak en daarbij een langere hefboom, waardoor de zijdelingse uitslag groter is. Bij smalle, grote paarden die ruim overstappen, wordt aanzienlijk minder rotatie overgebracht. Daardoor is hier de beweging in het longitudinale vlak duidelijker aanwezig, waardoor de ruiter het gevoel heeft beter te worden meegenomen. Als de beweging teveel vraagt van de ruiter dan moet gekozen worden voor een kleiner paard of een paard met minder ruime gangen. Bij het gebruik van een zadel wordt de beweging in het longitudinale vlak zelfs nog versterkt, terwijl de verticale impuls in het zadel in vergelijking met de blote paardenrug geen verschil geeft. Als het juiste paard, aangepast aan de behoeften van de ruiter op het juiste moment wordt ingezet dan kan men de kwaliteit van het therapeutisch rijden en daarbij het resultaat op een enorme manier verbeteren. (zie



24

Beroepsopdracht FPG


voor verder informatie over welk paard bij welke ruiter past, hoofdstuk 3.1, paarden kennis van de scriptie) De algemene aspecten van het paardrijden door gehandicapten kunnen worden ingedeeld in drie categorieën: - Recreatieve aspecten: - Het hebben van een hobby / sport en daardoor bij een club horen. - De mogelijkheid van het lichamelijk afreageren. - Plezier, gezelligheid en activiteiten zoals demonstraties en kampen. - Psychosociale / pedagogische aspecten: - Contact met dieren, leeftijdsgenoten en volwassenen. - Contact tussen niet-gehandicapten en gehandicapten. - Bevorderen van het zelfbewustzijn, zelfstandigheid, het overwinnen van faalangst. - Verantwoordelijkheid leren dragen (voor het paard, harnachement etc.). - Uitlokken van activiteit van de ruiter (zonder actie geen reactie van het paard). - Het op een natuurlijke manier kunnen voortbewegen. - Uit de rolstoel op gelijke ooghoogte komen met anderen. - Aandacht niet op jezelf, maar op anderen richten. - Therapeutische aspecten: - Ergotherapie: ruimtelijke oriëntatie, sensorische integratie. - Logopedie: opdrachten moeten worden begrepen en doorgegeven, er moet tegen het paard worden gesproken. Het paard moet gerustgesteld worden. - Fysiotherapie: het trainen van algehele en lokale spierkracht, uithoudingsvermogen en mobiliteit. Tijdens het paardrijden kunnen er een aantal therapeutische effecten optreden. We zullen de belangrijkste noemen: - Tonusnormalisatie, door inhiberen en faciliteren en door de regelmatige en driedimensionale bewegingen van het paard als ook door zijn warmte zullen de spieren van de ruiter zich gemakkelijker ontspannen. - Facilitatie van de rompextensie, de ruiter kan op een paard niet ineengezakt zitten want dan zal hij eraf vallen. - Verbeteren van de oog- en handcoördinatie, om een paard te besturen moet de ruiter eerst zien waar hij heen moet en vervolgens via teugeldruk het paard de goede kant op sturen. Ook wordt de oog- en handcoördinatie vooraf en achteraf getraind. Voor het rijden moet het paard geborsteld en opgezadeld worden en achteraf moet het afgezadeld en geaaid worden. - Verbeteren van de hoofd-, rompen zitbalans, wanneer het paard beweegt, wordt er een driedimensionale beweging doorgegeven aan de ruiter. Voor de ruiter betekent dit dat zijn balans constant wordt verstoord. De ruiter is steeds aan het corrigeren anders zou hij van het paard afvallen. - Symmetrie in houding en beweging tot stand brengen, de ruiter moet in het midden en recht op het paard zitten, anders krijgt het paard verkeerde signalen door en zal hij niet doen wat de ruiter hem opdraagt. Ook bij het besturen zal de ruiter symmetrie moeten vertonen. Wanneer de linker teugel strakker of korter wordt vastgehouden dan de rechter teugel, zal het paard steeds naar links uitwijken, terwijl de ruiter wil dat het paard rechtdoor gaat. Zo ook met de benen, ligt het



25

Beroepsopdracht FPG

-

-

-

-

-


linker been verder naar achter dan zal het paard naar rechts uitwijken. Dus om het paard goed te besturen zal de ruiter veel symmetrie moeten vertonen. Lichaamsschema verbeteren (zie ook hoofdstuk 3.4.2, sensomotorische integratie van de scriptie ), tijdens het paardrijden is het voor de ruiter belangrijk om aan te voelen in welke houding hij zich op het paard bevindt. Om het evenwicht te kunnen bewaren is de ruiter genoodzaakt aan te voelen waar zijn lichaamszwaartepunt zich bevindt en waar zijn ledematen zich in de ruimte bevinden. Een methode om dit gevoel te ontwikkelen is het “voelend bewegen”. Al bewegend wordt vanuit meerdere zintuigen de omgeving en het eigen lichaam waar genomen. Het paard en de fysiotherapeut kunnen de ruiter tijdens het paardrijden voortdurend feedback geven op zijn houding. De bewegingen van het paard en eventueel aanvullende oefeningen van de fysiotherapeut vormen hierbij de trainingsprikkel. Bewegingservaring opdoen, wanneer een ruiter in stap op de rug van het paard zit maken de ruggenwervels, het bekken en het hoofd dezelfde bewegingen die het zouden maken wanneer de ruiter zelf zou lopen. Hierdoor kan de gehandicapte ruiter worden gestimuleerd om te gaan lopen. Ook is het voor de ruiter die niet of niet meer kan lopen een hele fijne beweging, omdat het een natuurlijke beweging is. Ruimtelijke oriëntatie verbeteren, met het paard kan de ruiter op plaatsen komen en activiteiten ondernemen die de ruiter met een rolstoel of krukken nooit zou kunnen. Met het paard rijdt de ruiter figuren in de bak en verwisselt hij regelmatig van hand. Hierdoor ziet hij de bak steeds vanuit een andere positie. Ook moet het paard steeds de goede kant op gestuurd worden. Hierdoor wordt de ruimtelijke oriëntatie steeds geprikkeld. Conditie verbeteren, paardrijden is een sport. De ruiter zal constant geconcentreerd moeten zijn, anders gaat het paard er vandoor. Het zal voor de ruiter die verder altijd rolstoel gebonden is, veel zwaarder zijn om zijn balans steeds te corrigeren dan voor een valide ruiter. Doorbloeding verbeteren, door de beweging wordt de doorbloeding gestimuleerd. Bij hypertensie kan door de ontspanning die optreedt de doorbloeding verbeteren. Looppatroon verbeteren, zie bewegingservaring opdoen (vooral een gunstige invloed op het looppatroon bij kinderen met Cerebrale Parese) Ontspanning, zie tonusnormalisatie.

Aan de hand van de effecten van het therapeutisch rijden kunnen we de volgende doelen stellen die je als fysiotherapeut voor ogen kunt hebben (afhankelijk van de individuele ruiter): Doelstellingen op fysisch vlak: - Invloed op de musculatuur, de stap van het paard is een uitstekende oefening om de andersvalide de afwisseling in contractie en decontractie te leren (aan)voelen. De belangrijke invloed op de musculatuur bestaat in decontractie van de spastische spieren, zoals de adductoren van de heupen. Deze ontspanning wordt eveneens bevorderd door de overdracht van de lichaamswarmte van het paard. - Invloed op het evenwicht, het paardrijden vereist van de ruiter driedimensionale evenwichtsreacties. Deze reacties zijn reflexmatig. Hierdoor gaat een ruiter reflexen ontwikkelen die hij in zin dagelijks leven nodig heeft om het evenwicht te bewaren. - Invloed op de tonus, door de ritmische bewegingen van he t paard, gaat de ruiter ook zijn spiertonus aanpassen om zijn evenwicht te bewaren. Op deze wijze Hogeschool van Amsterdam


26

Beroepsopdracht FPG


ontwikkelt hij een proprioceptieve gevoeligheid die hem in staat stelt gemakkelijker een houding te handhaven met minder nutteloze spiersamentrekkingen en met minder vermoeidheid. De tonusregulatie is zeker en vast de eigenschap waarrond de rest draait (evenwicht, coördinatie en dissociatie). Heel de vrijwillige motoriek hangt af van deze tonusaanpassing. Doelstellingen op psychomotorisch vlak: - Coördinatie, de coördinatie tussen de verschillende ledematen wordt aangesproken tijdens het zelf leiden van het paard bij het therapeutisch rijden. Zonder deze coördinatie kan de ruiter, zeker bij het zelf leiden van het paard, geen gehoorzaamheid verwachten van het dier. - Dissociatie, een goede dissociatie is ook zeer belangrijk, want bepaalde synkinesieën kunnen een verkeerde reactie uitlokken bij het paard. Het is slechts door veel bewegingservaring, aan de hand van visuele, proprioceptieve en exteroceptieve prikkels dat coördinatie en dissociatie bij het paardrijden van de andersvalide mogelijk worden. - Kennis van het eigen lichaam, de ruiter die met het paard in contact komt leert zijn lichaam voelen en kennen door de neuromusculaire functies die door de beweging van het paard in werking gesteld worden. Besef van links en rechts en voor en achter, ontwikkelt zich progressief door de situaties in de manege en door het figuurrijden. - Ruimtelijke beleving, de ruiter gaat op verkenning, doet ervaring op in de ruimte en komt zo tot ruimtelijke beleving. Deze ruimtelijke beleving omvat zowel de ruimtelijke oriëntatie als de ruimte-structuratie. - Tijd-ruimte structuratie, al onze bewegingen gebeuren in de ruimte en in de tijd. Het is dus niet voldoende om geconfronteerd te worden met ruimtelijke begrippen, ze moeten ook in relatie gebracht worden met de tijd. Doelstellingen op psychisch vlak: - Durf en zelfvertrouwen, het paardrijden beschikt over niet te verwaarlozen ontspannende factoren, zoals het zachte contact met het paard, zijn leven, zijn warmte en zijn vriendelijkheid. Deze factoren bieden de ruiter een positieve relatie met het paard. Deze relatie schept vertrouwen, waardoor de psychische ontspanning in de hand wordt gewerkt. - Vergroten van eigenwaarde, het paardrijden biedt de mogelijkheid tot het verwezenlijken van enkele elementaire behoeften, zoals verantwoordelijkheid, zekerheid, zelfwaardering en erkenning van prestatie. Door het paardrijden ervaart de ruiter een steeds groter wordend gevoel van verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid. Anderzijds brengt het te-paard-zitten de andersvalide in een situatie van afhankelijkheid van anderen, waarin hij de onmisbare hulp van anderen leert te aanvaarden. De ruiter leert zijn eigen grenzen kennen en aanvaarden. Doelstellingen op sociaal vlak: - Het paardrijden als therapeutisch middel kan eveneens gezien worden in functie van de integratie in de maatschappij. Op het paard verdwijnen veel fysieke symptomen of zijn ze veel minder opvallend, waardoor de ruiter zich minder onderscheidt van de valide ruiters. Dit alles draagt bij tot de bevordering van de relatiepatronen en de sociale contacten.



27

Beroepsopdracht FPG


Wat kun je als fysiotherapeut zoal doen met de bewegingen van het paard en de effecten daarvan op de ruiter? Bij ruiters met neurologische aandoeningen kan de manier van werken van de NDT goed geïntegreerd worden bij het paardrijden. (Zie ook hoofdstuk 3.4.1, NDTprincipes van de scriptie). Zoals hierboven al te lezen is, is de zithouding te paard een reflexremmende houding van waaruit de ruiter de driedimensionale beweging van de paardenrug moet volgen. Vaak is het voor het eerst dat ruiters met een asymmetrische houding dit symmetrische bewegen kunnen ervaren. De ruiter hoeft niet actief te bewegen. In eerste instantie is het passief volgen van de bewegingen van het paard al voldoende. Met gebruik van inhibitie en facilitatie technieken probeert de fysiotherapeut de ruiter een scala aan bewegingservaringen te laten opdoen, om een zo goed mogelijke symmetrische zit te verkrijgen. Door middel van figuren rijden en tempowisselingen wordt een symmetrische zit en/of tonusregulatie van een bepaalde rompzijde uitgelokt. De reactie van de ruiter is afhankelijk van de bewegingsimpuls van het paard. Als de ruiter dit passief volgen van de beweging enigs zins onder controle heeft, komt het actieve bewegen aan de orde. Hierbij kan per ruiter het accent gelegd worden op zijn/haar bewegingsmogelijkheden en kunnen diverse houdingen en/of bewegingen geoefend worden. De symmetrie en orde in houding en beweging zijn voor veel lichamelijk en verstandelijk gehandicapte mensen sterk onderontwikkelde en zelfs onbekende vaardigheden. Door het eindeloos herhalen van prikkels wordt er structuur aangebracht in vaardigheden, maar ook in denken leerpatronen. Orthopedisch gezien kan het paardrijden een mobiliserende invloed hebben op met name de heupen en de lumbale wervelkolom. Naar het effect van de beweging van het paard op de ruiter is onderzoek verricht. Hieronder staan een aantal interessante onderzoeksresultaten vermeld die bij de fysiotherapeutische handelingen van pas kunnen komen. - Uit onderzoek is gebleken dat individuen, vooral als ze geoefende ruiters zijn, een vaste bewegingshoek bij het bekkenkantelen laten zien en dat zij deze tot op tienden van graden nauwkeurig consequent herhalen, ook op verschillende paarden. Een ander interessant gegeven kwam aan het licht bij het vergelijken van zijwaartse bekken schommelingen. Uit alle proefpersonen, variërend van topsporters tot beginners, bleken er slecht enkele naar rechts en links even grote uitslagen te maken. De gemiddelde ruiter zit dus scheef. - Tijdens het paardrijden verdeelt het balancerende lichaam de krachtvelden gelijk rondom een centrale as, de loodlijn. Hierdoor zal de spieractiviteit van de ruiter proberen de nuclei pulposi in de tussenwervelschijven in die loodlijn te houden (therapeutisch rijden kan dus positief werken bij scoliosepatiënten). - Ook de kwaliteit van leven van ruiters kan verbeteren door therapeutisch rijden. Er kan eveneens verbetering van spraak en leren optreden. - Paardrijden kan veel voor volwassenen en kinderen met spasticiteit betekenen (zie ook het hoofdstuk 3.2.1.1, paardrijden met CP van de scriptie ). Allereerst ontspannen spastische spieren tijdens het paardrijden door de ritmische beweging, de reflexremmende uitgangshouding en de warmte van het paard. Paardrijden is een goede oefening voor de rompbalans en coördinatie. Het bekken maakt in stap bovendien dezelfde beweging als bij het lopen. Door spelenderwijs en te paard de bovengenoemde functievoorwaarden te oefenen kunnen sommige functies verbeteren. Het paard biedt ook mogelijkheden voor de mentale ontwikkeling. Maar het allerbelangrijkste is dat het paard natuurlijk een geweldige rol kan spelen bij het levensgeluk van mens en kind. Hogeschool van Amsterdam


28

Beroepsopdracht FPG

-


Er is aangetoond dat er grote gelijkenis bestaat tussen de bekken- en rugbewegingen van de stappende mens en de bekken- en rugbewegingen van de mens die op een stappend paard zit. Gezeten op een paard in stap krijgt de ruiter als het ware een paar gezond e benen zodat het bekken en de wervelzuil normaal kunnen bewegen. Concluderend kan men stellen dat de rompbewegingen van de ruiter, gezeten op een stappend paard, in grote lijnen overeenstemmen met deze van de menselijke gang. Hierdoor wordt het mogelijk om de mensen bij wie bewegingen in bekkengordel en wervelzuil onmogelijk of beperkt zijn, de sensatie van een normale stapbeweging terug te geven.

3.2 Kennis over aandoeningen De Cerebrale Parese zal hierbij als eerste behandeld worden. Deze aandoening zal uitgebreider behandeld worden dan de andere aandoeningen die in deze scriptie aan bod komen, daar door veel respondenten van de enquête is aangegeven dat dit een grote doelgroep is bij het paardrijden door gehandicapten. Ook is er door veel respondenten aangegeven dat er op dit gebied nog veel kennis mist. Onze vraagstelling is gericht op kinderen met Cerebrale Parese. 3.2.1 Cerebrale Parese Voor Cerebrale Parese (CP) wort vaak ook de naam Infantiele Encephalopathie gebruikt, dit is echter niet helemaal het zelfde. Cerebraal betekent met betrekking tot de hersenen. Parese betekent verlamming. Infantiel betekent betrekking hebbend op een kind. Encephalopathie is een ziekte van de hersenen. In deze scriptie wordt alleen de naam Cerebrale Parese gebruikt, omdat beide termen niet dezelfde betekenis hebben en verwarring voorkomen moet worden. Cerebrale Parese (CP) Cerebrale Parese is een groep van klinische verschijnselen, gekenmerkt door de aanwezigheid van motorische beperkingen, met als oorzaak een permanente en niet progressieve schade aan het zich ontwikkelende centrale zenuwstelsel. Cerebrale Parese (verder benoemt met de afkorting CP) is een frequent voorkomende aandoening. CP treft één tot twee op de 1000 kinderen, maar de aandoening komt tien keer zoveel voor bij te vroeg geboren kinderen. De schade aan het centrale zenuwstelsel kan ontstaan gedurende verschillende stadia van de ontwikkeling; pre-, peri-, of post- nataal. Oorzaken Er is niet één duidelijke oorzaak aan te geven voor het ontstaan van CP. Vaak is de oorzaak onbekend. Om iets te begrijpen over het ontstaan van deze afwijking is het belangrijk het één en ander te weten over de ontwikkeling van de hersenen. Heel vroeg in de zwangerschap, in de tweede of derde week, als er nog nauwelijks sprake is van een als toekomstig mens herkenbaar embryo, specialiseert zich een groepje cellen met het doel de hersenen en het ruggenmerg, in één woord het zenuwstelsel, te worden. Deze cellen vormen eerst een plaat en deze plaat stulpt over de lengte in, zodat een buis ontstaat. Dit wordt de neurale buis genoemd. Aan het Hogeschool van Amsterdam


29

Beroepsopdracht FPG


hoofdeinde van de buis ontstaan verdikkingen en verbredingen, dat wordt later de schedelinhoud (grote hersenen, kleine hersenen et cetera). De rest van de buis wordt ruggenmerg. De zenuwcellen die later het hele leven lang het werk moeten doen van denken en bewegen, ontstaan in de wand van de buis, in de cellaag vlak rond de holte van de buis. Van daaruit bewegen ze zich dan naar hun definitieve plaats. Delend celweefsel is erg actief celweefsel. Het heeft een hoge stofwisselingsactiviteit, en dus veel voedingsstoffen nodig. Het is daardoor erg kwetsbaar. Het ligt voor de hand dat allerlei ziekten of aandoeningen in de periode van snelle celdeling tot stoornissen kunnen leiden. Naarmate het ongeboren kind groter wordt, wordt zijn zenuwstelsel groter en dikker en er ontstaan bloedvaten en bloedvaatjes om aan de stofwisselingseisen te voldoen. De bloedvoorziening is in het begin van de deling het meest uitgebreid op de plaats waar de celdeling plaats vindt (waar de start van de celdeling begint). Van hieruit vertrekken de cellen om hun definitieve plaats te vinden. Deze definitieve plaats bevindt zich rond de zogenaamde hersenholtes. In de periode rond de geboorte is de bloedvoorziening weer sterk gericht op de plaatsen waar de grote celactiviteit plaatsvindt. Nu niet meer zozeer rond de hersenholtes, maar veel meer in de gebieden waar de actieve cellen bij elkaar liggen die van grote betekenis zijn voor de ontwikkeling van de beweging en houding (de hersenschors, de buitenkant van de grote hersenen en helemaal binnen in de hersenen). Op beide plaatsen komen de eindvertakkingen bij elkaar van de verschillende bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien. De veranderingen in de bloedvatverdeling gedurende de tweede helft van de zwangerschap zijn van betekenis voor het ontstaan van hersenbeschadiging. Als er stoornissen optreden bij te vroeg geboren kinderen (voor, tijdens of kort na de geboorte) dan is de kans op circulatiestoornissen rond de hersenholtes groot. Zijn er problemen met de bloedvoorziening bij de geboorte van een voldragen kind, dan kunnen de beschadigingen de hersenschors of de centrale celgroepen (de zogenaamde stamgangliën) betreffen. Bloedingen kunnen optreden, omdat de bloedvaten nog zwak zijn en omdat er rond de hersenholtes zo veel bloedvaten aanwezig zijn. De hersenbeschadigingen die dan ontstaat, leiden nogal eens tot een spastische verlamming. Deze verlamming treft vooral de benen en in mindere mate de armen. Hersenbeschadigingen treden echter zeker niet alleen rond de geboorte op. Vooral de laatste twintig jaar is het aandeel van de geboortebeschadiging sterk afgenomen bij het ontstaan van CP. Problemen gedurende de zwangerschap worden steeds belangrijker, waarbij echter moeilijk eenduidige problemen aan te wijzen zijn. De mogelijke oorzaken zijn - Perinatale asphyxie: er is sprake van een combinatie van ischaemie (beperkte hoeveelheid bloed) en hypoxie (laag zuurstofgehalte van het bloed). Dit kan weefselschade in alle orga ansystemen veroorzaken. Het ontwikkelingsstadium van de neonatus (pasgeborene) en de duur en mate van de asphyxie (zuurstof gebrek) zijn factoren die de mate van schade aan het centrale zenuwstelsel bepalen. - Intra- uterine infectie: infectie van de baarmoeder - (ex)prematuriteit: vroegtijdige geboorte - metabole of genetische afwijkingen, bijvoorbeeld hyperglycemie (verhoogd glucose gehalte van het bloed) en hyperinsulinemie (verhoogd ins uline gehalte van het bloed) - meningitis (hersenvliesontsteking) - sepsis: bloedvergiftiging Hogeschool van Amsterdam


30

Beroepsopdracht FPG

-


uitdroging voedseltekort radioactiviteit

Risicofactoren - Infecties bij de moeder tijdens de zwangerschap - Vroegtijdige geboorte - Te laag geboortegewicht - Hypoxia (zuurstof gebrek in de hersenen) - Rh-incompatibiliteit (resusfactor) - Roken van de moeder tijdens de zwangerschap - Medicijn/drugsgebruik van de moeder Diagnose CP CP wordt meestal niet voor de achttiende levensmaand vastgesteld. Pas als er spierproblemen optreden kan er onderzoek gedaan worden. Een CP kan niet worden vastgesteld door laboratorium onderzoek, wel kunnen andere aandoeningen worden uitgesloten. Meetinstrumenten voor het vaststellen van CP - De vernieuwde Functionele Motorische Assessment Schaal (FMAS): dit is een Nederlandse test. Deze is gebaseerd op de checklist van Browder en specifiek van toepassing voor kinderen met en CP. De FMAS meet veertien motorische vaardigheden, zoals omrollen, zitten, lopen, springen en fietsen. De vaardigheden worden gescoord op een vijf-puntschaal, oplopend van volledig onafhankelijk uitvoeren van de taak (aangeduid met één) tot het niet kunnen uitvoeren van de taak (aangeduid met vijf). Uit onderzoek met kinderen in de leeftijd van vier tot zestien jaar is gebleken dat de FMAS een betrouwbaar en valide meetinstrument is. Later is de FMAS nog eens vernieuwd tot de FMAS-kwaliteit. Hierbij wordt er gekeken in hoeverre de kwaliteit van de uitgevoerde beweging bij een kind met een motorische beperking afwijkt van die van kinderen zonder motorische beperking. Hierbij kan gedacht worden aan co-contractie. - Gross Motor Function Measure (GMFM): dit evaluatieve instrument is speciaal ontwikkeld voor kinderen met CP. De test is expliciet bedoeld als evaluatief instrument en kan dus niet voor andere doeleinden gebruikt worden. Er zijn geen leeftijdsgrenzen, maar in principe kunnen alle items uitgevoerd worden door een kind van 5 jaar met een normale motorische ontwikkeling. De bruikbaarheid van de GMFM bij oudere kinderen is dus afhankelijk van de ernst van hun beperkingen. De test bestaat uit 88 items, verdeelt over vijf domeinen van motorisch functioneren zoals liggen, omrollen, zitten, kruipen, knielen, staan, lopen, rennen en springen. De items worden gescoord op een vier-puntschaal, oplopend van ‘doet geen poging’ (aangeduid met nul) tot ‘volledige uitvoering’ (aangeduid met drie). In de handleiding worden voor ieder item zeer gedetailleerde richtlijnen voor afname en scoring gegeven. De GMFM heeft een hoge inter- en intra- beoordeelaarsbetrouwbaarheid en ook de sensitiviteit is goed. - Motor Age Test (MAT): deze test is oorspronkelijk ontwikkeld door Zuck & Wingate. Hij is later aangepast door Ingram & Speltz. Deze test is voornamelijk gebaseerd op de ontwikkelingsschema’s van Gesell, en geeft twee aspecten van leeftijd weer: ‘motor age’ en ‘social age’. De ‘motor age’ representeert de basisvaardigheden van de bovenste en onderste extremiteit, bijvoorbeeld lopen. De Hogeschool van Amsterdam


31

Beroepsopdracht FPG


‘social age’ heeft betrekking op het sociale handelen, bijvoorbeeld lachen. De test is bruikbaar voor kinderen met CP in de leeftijd van 4 maanden tot en met 5 jaar. De test wordt voornamelijk gebruikt voor de selectie van kinderen die in aanmerking komen voor een behandeling. Er zij geen gegevens betreffende de betrouwbaarheid en validiteit bekent. Hieronder dit alles nog eens kort in schema: Instrument Leeftijd Doel Aard Type FMAS

4 –16 jr

D

K

Test

Betrouwbaarheid +

Validiteit +

volgens

Vermeer (1989,1995) GMFM Alle E K Test + + Russel et al. (1989) MAT 4 mnd - D K Test Campbell 5 jr (1985) D staat voor ‘discriminatief’ (onderscheid makend tussen verschillende ziekten) E staat voor ‘evaluatief’ (waardering/beoordeling) K staat voor ‘kwantitatief’ (met betrekking tot de hoeveelheid) Betrouwbaarheid: + staat voor ‘instrument voldoet aan de criteria’ - staat voor ‘betrouwbaarheid is niet onderzocht’ Validiteit: + staat voor ‘instrument voldoet aan de criteria’ – staat voor ‘validiteit is niet onderzocht’ Kenmerken van CP CP wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van bewegingsstoornissen. Bij de gezonde persoon vindt de coördinatie van beweging plaats door aansturing vanuit het centrale zenuwstelsel. Bij de aansturing van de coördinatie kan men drie niveau’s onderscheiden: - Het eerste niveau bestaat uit de cerebrale cortex, het limbische systeem en de basale ganglia. - Het tweede niveau bestaat uit het cerebellum - Het derde niveau bestaat uit het ruggenmerg. Bij CP is de aansturing (zoals de naam al zegt) cerebraal verstoord, maar ook het ruggenmerg kan beschadigt zijn. Indeling CP Indeling naar locatie van de bewegingsstoornis - Monoplegie: één extremiteit is aangedaan, deze vorm komt weinig voor. - Hemiplegie: één zijde van het lichaam is aangedaan. - Diplegie: beide onderste extremiteiten zijn aangedaan, er is vaak ook een lichte stoornis in de bovenste extremiteit aanwezig. - Paraplegie: beide zijden van het lichaam zijn aangedaan. - Triplegie: er zijn drie extremiteiten aangedaan. Meestal beide onderste extremiteiten en één bovenste extremiteit - Tetraplegie/quadriplegie: alle vier de extremiteiten zijn aangedaan, waarbij ook het hoofd en de nek aangedaan kunnen zijn. Indeling naar type van de bewegingsstoornis - Spastische bewegingsstoornissen: spasticiteit is een motorische houdings- en bewegingsafhankelijke stoornis. De symptomen kunnen in rust geheel afwezig zijn. Hogeschool van Amsterdam


32

Beroepsopdracht FPG


-

Hyperkinetische bewegingsstoornissen: deze stoornissen hebben als kenmerk dat zij ook in rust optreden. Het is een extrapiramidale (het systeem van motorische neuronen dat valt buiten dat van de piramidebaan) bewegingsstoornis. - Atactische bewegingsstoornissen: dit zijn coördinatiestoornissen die voornamelijk optreden bij het lopen. Hierbij is de spiercontrole zwak en treden er trillingen op. Ook spierzwakte kan voorkomen. Deze bewegingsstoornissen berusten meestal op een disfunctie van het cerebellum Er komen ook combinaties van stoornissen voor, het meest frequent komen de combinaties spastisch-atactisch en spastisch- hyperkinetisch voor. Indeling naar spierfunctiestoornis - Stoornissen in de willekeurige motoriek. - Stoornissen in de onwillekeurig optredende motoriek. - Stoornissen in de mechanische eigenschappen van een spier(groep). - Stoornissen in de spierlengte van een spier(groep). Overige stoornissen - Mentale retardatie: verstandelijke achterstand. - Epilepsie: een verzamelnaam voor symptomen die duiden op een functiestoornis van de hersenen. Het is geen ziekte, maar een ziekteverschijnsel zoals koorts. Epilepsie uit zich in aanvallen veroorzaakt door een verstoring in het eve nwicht van de hersenactiviteit die ontstaat door een plotselinge overmatige ontlading van een groep hersencellen. Afhankelijk va n de plaats in de hersenen treden verschillende verschijnselen op, waarvan de patiënt zich soms wel, maar vaak ook niet bewust is. Mensen met epilepsie hebben vaak een minder goede conditie. - Incontinentie. - Voedingsproblemen. - Kwijlen. - Communicatiestoornissen. - Visusstoornissen (met betrekking tot het gezichtsvermogen). - Gehoorstoornissen. - Spasticiteit. Spasticiteit Met een uiting bij 60 – 70% van de gevallen is spasticiteit het meest voorkomende klinische verschijnsel bij CP. Bij spasticiteit is er sprake van het onwillekeurig gelijktijdig aanspannen van tegengestelde spiergroepen. Daardoor ontstaat er meestal ernstige stijfheid van één of meerdere ledematen, waardoor het vrijwel onmogelijk is om willekeurig gerichte bewegingen uit te voeren. Een kenmerk van het optreden van spasticiteit is dat het optreden van een spasme snelheidsafhankelijk is. Bij een snel uitgevoerde beweging treedt er eerder een spasme op dan bij een langzaam uitgevoerde beweging. Spasticiteit ten gevolge van CP kan voor ernstige invaliditeit zorgen. Kenmerkende symptomen - Contracturen (blijvende stijfheid van spieren, pezen, ligamenten en gewrichten) - Pijnklachten Gevolgen - Niet meer goed of zelfs helemaal niet meer kunnen lopen. - Niet meer gecontroleerd kunnen bewegen. - Vaak zal hulp nodig zijn bij de ADL-activiteiten.



33

Beroepsopdracht FPG


Pathofysiologie De exacte pathofysiologie van spasticiteit blijft onduidelijk. Wel is het duidelijk dat er sprake is van een verstoorde balans tussen activering en remming van zenuwcellen. Prognose CP is niet progressief. Meer dan 90% van de kinderen met deze aandoening bereiken de volwassenheid en kunnen zelfs een respectabele leeftijd bereiken. De gevolgen (contracturen) worden meestal wel erger als deze mensen ouder worden. Alleen de kinderen die voor hun verzorging geheel afhankelijk zijn van anderen hebben een verkorte levensverwachting. Behandeling Omdat spastische bewegingsvormen het meeste optreden bij CP zullen we ons vooral hierop richten. Genezing van CP is op dit moment nog niet mogelijk. De behandeling vindt meestal plaats in een team. Dit team bestaat uit een (kinder)neuroloog, revalidatiearts, (kinder)fysiotherapeut en een orthopedisch chirurg. Men kan de motorische behandeling van kinderen met CP indelen in drie groepen: 1. Gericht op preventie van stoornissen van het bewegingsapparaat die secundair kunnen ontstaan door afwijkende motoriek. 2. Gericht op de motorische ontwikkeling. 3. Gericht op stimulatie van de algehele ontwikkeling van het kind, waaronder de motorische vaardigheden. Mogelijke behandeldoelen en behandelmogelijkheden 1. Het voorkomen van spierverkortingen en gewrichtdeformaties. Dit is te behandelen met orthesen (werkt in op spierverkortingen) of met fysiotherapie/oefentherapie (werkt in op spierverkortingen en ontspanning). De spasticiteit kan onderdrukt worden met medicamenteuze therapie. Chirurgisch kunnen ontstane lokale secundaire stoornissen behandeld worden. 2. Het ontwikkelen van de motoriek en hiermee de totale ontwikkeling. Dit kan behandeld worden met fysiotherapie/oefentherapie. Motorische vaardigheden worden uitgevoerd en geoefend. 3. Het bevorderen van de algehele ontwikkeling. Dit gebeurt aan de hand van een orthopedagogische behandeling Fysiotherapie en CP We zullen niet op alle bovenstaande behandelingen dieper ingaan, daar deze niet allemaal relevant zijn voor de fysiotherapie. We zullen hieronder nog wel de fysiotherapeutische behandelmethoden behandelen. - doorbewegen, dit is vooral gericht op het behouden van de functie, zodat deze niet achteruit gaat. Op deze manier worden de gewrichten zo soepel mogelijk gehouden. Hierdoor vermindert de kans op contracturen en (sub)luxaties. - ontspanningstherapie, hierbij wordt ook gebruik gemaakt van massage, hydrotherapie en het waterbed. - Neuro Developmental Treatment (NDT)- behandeling. Deze behandeling is vooral gericht op de stimulatie van de motorische ontwikkeling (zie hoofdstuk 3.4.1, NDT-principes van de scriptie). - oefentherapie, deze therapie is vooral gericht op het ontwikkelen van motorische vaardigheden, en hiermee op de gehele ontwikkeling. (Er vindt vaak ook een combinatie tussen deze therapieën plaats)



34

Beroepsopdracht FPG


De precieze behandeldoelen zijn afhankelijk van de mate van spasticiteit, de aanwezigheid van zorg en ondersteuning en de aanwezigheid van andere aandoeningen. Bij de behandeling van kinderen met CP moet de fysiotherapeut er voor zorgen dat het kind plezier heeft in de therapie. Als dit niet het geval is, is het moeilijk om het kind te motiveren. Dit kan een reden zijn om gebruikt te maken van therapeutisch paardrijden. Bij CP wordt meestal alleen de motorische beperking behandeld. Een kleine motorische vooruitgang kan al een duidelijke vooruitgang in de levenskwaliteit betekenen. Het verbeteren van de levenskwaliteit is dan ook het uiteindelijke doel dat men wil bereiken. Naast de motoriek kan ook de sensomotoriek worden behandeld. (zie hoofdstuk 3.4.2, Sensomotorische integratie van de scriptie). 3.2.1.1 Paardrijden met CP Een voorwaarden voor het paardrijden bij kinderen met CP is dat het kind enige mate van rompbalans bezit. Als deze niet voldoende is om zelfstandig te rijden kan Backriding (zie hoofdstuk 3.5.4, Backriding van de scriptie) worden toegepast. Bij CP is het belangrijk om op een zo jong mogelijke leeftijd met de therapie te beginnen. Begint de therapie later dan moeten fout aangeleerde bewegingen eerst worden afgeleerd. Als de fysiotherapeut en instructeur een ruiter met CP gaan leren paardrijden, is het belangrijk om het bekken va n de ruiter in de juiste positie zet. De stand van het bekken is namelijk erg belangrijk bij de houding op het paard. Het bekken moet samen met de onderrug de bewegingen van het paard opvangen, waardoor de romp en het hoofd gestabiliseerd worden. Zo kan dan de balans behouden worden. Bij een verkeerde stand van het bekken kan het voorkomen dat de balans moeilijk te behouden is en de romp en het hoofd te veel gaan bewegen. Dit kan nekklachten veroorzaken bij de ruiter (meer over de houding tijdens het rijden, zie hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie ). Een verkeerde stand van het bekken kan bij CP ontstaan, door een verhoogde strekspanning, niet genoeg kracht/ coördinatie in bekken-, buik- en rugspieren of contracturen als gevolg van het in een rolstoel zitten. De zijwaartse beweging van de romp is bij het paardrijden met kinderen met CP groter dan bij kinderen zonder een dergelijke aandoening. Bij kinderen met een diplegie zijn de zijwaartse bewegingen kleiner dan bij kinderen met een Quadriplegie. Het reactievermogen van kinderen met CP is vaak lager dan bij gezonde kinderen. Ook hier geldt weer dat dit niet voor ieder kind met CP het zelfde is. Kinderen met Diplegie hebben vaak bijna geen vertraagd reactievermogen terwijl de reactiesnelheid bij kinderen met een Quadriplegie heel onregelmatig is. Een ruiter met CP heeft vaak een asymmetrische spierspanning. Vooral in bochten moet hier rekening mee worden gehouden. Ook moeten er tijdens het rijden niet te veel tempowisselingen gereden worden, want bij asymmetrie kan het voor de ruiter moeilijk zijn de balans aan te passen. Bij elke wisseling van tempo is dit opnieuw nodig. Het is niet zo dat er helemaal geen tempowisselingen ingebracht mogen worden, maar er moet rekening gehouden worden met de mogelijkheden van de ruiter. Er moet bij het paardrijden op gelet worden dat er niet te veel van de ruiter gevraagd wordt, want als het te moeilijk voor de ruiter wordt zal deze reageren met een verhoogde spierspanning. Als fysiotherapeut wilt u juist graag een verlaagde spierspanning bereiken.



35

Beroepsopdracht FPG


Paardrijden kan bij kinderen met CP zorgen voor ontspanning. De warmte van het paard en de ritmische beweging zorgen voor deze ontspanning. Ook werkt de houding op het paard reflexremmend. De meeste kinderen met een spastische CP hebben last van een strekkingsreflex, maar door de spreidzit op het paard, is deze strekking niet mogelijk. Ook kan het paardrijden bij kinderen met CP zorgen voor een verbetering van de coördinatie en het evenwicht. De rompbalans wordt geoefend in stap. Dit gebeurt in stap, omdat het bekken van de ruiter in deze gang dezelfde beweging maakt als tijdens het lopen. De prikkels die de spieren van de ruiter krijgen tijdens de stap zijn belangrijk. De ruiter kan op deze manier het gevoel van lopen ervaren. Ook heeft paardrijden een goede invloed op het zelfvertrouwen van kinderen met CP (Zie hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). Letsels aan het ruggenmerg 3.2.2 Dwarslaesie Het ruggenmerg kan door van buitenaf inwerkend ge weld ernstig worden beschadigd. Dikwijls is daarbij ook sprake van een wervelfractuur. De ernstige beschadiging kan resulteren in een totale destructie van het ruggenmerg. Er ontstaat een complete dwarslaesie. Het ruggenmerg is dan onder het niveau van de laesie van de rest van het zenuwstelsel afgesneden. Opstijgende en afdalende impulsen kunnen het niveau van een laesie niet passeren en er ontstaat a-reflexie. Dit is een slappe verlamming van het bewegingsapparaat en anesthesie (gevoelloosheid), Men spreekt wel van een spinale shockfase. Na een aantal weken verandert de slappe verlamming in een spastische verlamming met hyperreflexie en een automatische blaas. De blaas ledigt zich automatisch wanneer voldoende prikkels het mictiecentrum ter hoogte van S2-S4 in het ruggenmerg bereiken. Een dwarslaesie is echter meestal incompleet Bij een halfzijdige beschadiging van het ruggenmerg ontstaat het syndroom van Brown-Sequard. Hierbij zijn ipsilateraal de piramidebaan, de tractus spinothalamicus en de achterstreng beschadigd. Dit resulteert onder het niveau van de laesie in een verlamming en verlies van de gnostische sensibiliteit aan de contralaterale zijde. Dit laatste wordt veroorzaakt doordat de tractus spinothalamicus op of iets boven het niveau van de intredende wortels kruist naar de andere zijde van het ruggenmerg. 3.2.2.1 Paardrijden met een dwarslaesie Alleen mensen die een complete laag thoracale (onder Th8), een lumbale of een partiële dwarslaesie hebben zullen in aanmerking komen voor paardrijden. Er mag nooit worden vergeten dat de rug van deze ruiters een zwak punt blijft. Zelden komen gebroken wervels die van hun plaats zijn geweest weer als vanouds helemaal goed op hun plaats. De beweging van het paard mag een dergelijke zwakke plek nooit geweld aandoen. Vaak blijft een gedeelte in de rug stijf, omdat wervels aan elkaar zijn vastgezet of vast op elkaar groeien. De bewegingen van de ruiter worden dan tussen de wervels onder en boven het beschadigde niveau, met extra grote verschuivingen gecompenseerd. Er moet nauwkeurige controle blijven of het paardrijden voor ruiters met deze beperkingen niet schadelijk is voor hun rug. Een ongevoelige huid mist zijn natuurlijke vermogen om aan te geven wanneer een belasting pijn gaat doen. Ruiters met een dwarslaesie moeten zeer alert zijn op het ontstaan van decubitus. Om decubitus tegen te gaan kan er gebruik worden gemaakt van speciale zadels. (zie ook hoofdstuk 3.6.2, harnachement van de scriptie).



36

Beroepsopdracht FPG


3.2.3 Spina Bifida Spina Bifida of open rug is een ingewikkeld probleem, waarbij het niet alleen gaat om een sluitingsdefect in de rug, maar waarbij ook een aantal bijkomende problemen een grotere of kleinere rol spelen. Deze zijn: - hydrocéphalie en drainage (zie pag. 38) - de Chiari malformatie (zie pag. 38) - tethered cord (zie pag.38) Bij Spina Bifida (SB) is er, in de meest uitgebreide vorm, sprake van het niet sluiten van de huid, van een of meer wervelbogen en van het ruggenmergvlies. Hierdoor ligt het ruggenmerg aan de oppervlakte. Het ruggenmerg zelf ligt ter plaatse ook "opengeklapt". Er zijn vormen waarbij het ruggenmergvlies de buitenste begrenzing vormt. Het ruggenmerg kan overlangs in twee helften gespleten zijn. Bij intacte huid maar open wervelbogen spreekt men van Spina Bifidaocculta ("verborgen"). Als gevolg van de afwijking bestaat er een uitval van de neurologische functies onder het niveau van de open rug. Dit betekent in meerdere of mindere mate een verlamming van de benen en meestal ook uitval van de controle over de sluitspieren. Hoe lager het defect, hoe gunstiger het uitvalt.



37

Beroepsopdracht FPG


Hydrocefalie Een groot percentage van de kinderen met Spina Bifida heeft bij de geboorte al hydrocefalie ("waterhoofd"). Als oorzaak hiervan wordt een belemmering van de circulatie van het hersenvocht rond het achterhoofdsgat gezien. Chiari malformatie De anatomische afwijking waarbij er een verplaatsing optreedt van de kleine hersenen in het achterhoofdsgat werd door Chiari voor het eerst beschreven. De afwijking komt vrijwel altijd bij patiënten met spina bifida voor en is de belangrijkste oorzaak voor hydrocefalie. Meestal geeft de afwijking, afgezien van de hydrocefalie, geen symptomen. Bij kinderen kunnen adempauzes optreden, die zich vooral voordoen bij het overeind komen. Ook onzekerheid, slikstoornissen, en nekpijn kunnen voorkomen. Ook kunnen toenemende slapheid of zelfs spasticiteit, ook in de armen ontstaan. Als er ook maar een vermoeden bestaat van een proces van deze aard moet gestopt worden met paardrijden. Tethered cord Tethered cord ("gekluisterde conus") is onlosmakelijk verbonden met het ziektebeeld van Spina Bifida. Het ruggenmerg eindigt immers min of meer blind in het defect, waar het met de huid verbonden is. Maar ook bij de gesloten vorm (Spina Bifida occulta) kan er een verdikt uiteinde bestaan waardoor het ruggenmerg vast komt te zitten. 3.2.3.1 Paardrijden met Spina Bifida Bij het paardrijden van een ruiter met Spina Bifida, moet er rekening gehouden worden met de plaats van neurologische uitval. Dit is belangrijk, omdat de mate van verlamming afhangt van de hoogte van de laesie. Wanneer het ruggenmerg niet vrij ligt, wordt de opstijging tijdens de groei verhinderd. Het kan daarom niet tijdens de groei omhoogschuiven in het wervelkanaal. Extra beweging op de rug van een paard kan deze groeiing teveel provoceren. Het is belangrijk om in dit geval te kijken of paardrijden niet af te raden is. 3.2.4 Multiple Sclerose Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel, hoofdzakelijk gelokaliseerd in het ruggenmerg. De myelineschede maakt een goede geleiding va n de signalen nodig. Bij Multiple Sclerose ontstaan op willekeurige plekken in het zenuwstelsel ontstekingen in deze isolerende laag. De signalen worden dan niet meer doorgestuurd of komen vertraagd aan. Welke klachten iemand met Multiple Sclerose precies krijgt is afhankelijk van de plaats in het centrale zenuwstelsel waar de ontsteking zich voordoen. Er is dan ook geen vast begin of verloop van de ziekte te beschrijven. Wel zie je bij iedereen twee soorten fasen in het ziektebeeld - de intermitterende fase, waarin periodes van terugval, ook wel Schub genoemd, zich afwisselen met periodes van herstel - de progressieve fase, waarin de klachten duidelijk erger worden, maar het herstel uitblijft De diagnose Multiple Sclerose komt meestal als iemand tussen de 20 en 40 jaar oud is. Het tempo waarin de klachten verergeren verschilt van persoon tot persoon. De Hogeschool van Amsterdam


38

Beroepsopdracht FPG


meerderheid van de mensen met Multiple Sclerose kent een lange periode, soms een leven lang, waarin terugval en herstel elkaar afwisselen. Voor onge veer één op de drie mensen met Multiple Sclerose geldt zelfs, dat zij gedurende het hele leven betrekkelijk weinig last van de ziekte ondervinden. De meest voorkomende klachten bij mensen met Multiple Sclerose zijn: - pijn - problemen met zien, - moeheid, - krachtverlies aan de ledematen, vaak gepaard gaande met spasticiteit, variërend van een licht onvermogen te ontspannen tot volledige stijfheid en immobiliteit van de ledematen. - stoornissen van het gevoel, - driekwart van de mensen met multiple sclerose krijgt te maken met coördinatiestoornissen, als zijn de verschijnselen lang niet altijd bij iedereen even ernstig Bij de helft van de mensen met Multiple Sclerose begint de aandoening met klachten over spierzwakte. De benen zijn het meest aangedaan. Bij elke vorm van sportbeoefening moet rekening gehouden worden met de algemene kenmerken van mensen met Multiple Sclerose en de klachten die mensen hebben, zie boven, verder moet er nog rekening gehouden worden met: - de klachten kunnen toenemen door warmte, koorts en lichamelijke inspanning - kou en vochtigheid kunnen stijfheid veroorzaken - sportbeoefening kan een harde confrontatie zijn met de werkelijkheid, omdat het functioneringsniveau lager ligt dan men gewend was of ingeschat had 3.2.4.1 Paardrijden met Multiple sclerose Er is voldoende coördinatie nodig om op het paard te blijven zitten, al is het maar in stap. De belasting zal beslist niet te hoog opgevoerd mogen worden en dus moeten periodes met oefeningen afgewisseld worden met ruim tijd voor rust en ontspanning van de spieren. Een rustige beweging op het paard kan op zich al een zeer ontspannende werking hebben op de spastische spieren. In een periode van een Schub mag niet gereden worden. Met een ruiter met Multiple Sclerose kan heel goed worden afgesproken dat deze aangeeft wanneer hij te vermoeid is om verder te gaan. Toch moet niet zelden juist bij ruiters met Multiple Sclerose een wat teveel aan ambitie worden afgeremd 3.2.5 Epilepsie Epilepsie (vroeger ook wel vallende ziekte genoemd) is een ziekte waarbij de patiënt met enige regelmaat epileptische aanvallen heeft. In Nederland hebben ongeveer 100.000 mensen Epilepsie. Driekwart van deze patiënten heeft dankzij medicijnen geen last van aanvallen. Ongeveer tien procent van de patiënten reageert niet of nauwelijks op medicijnen. Epilepsie komt relatief vaak voor bij mensen met een (ernstige) verstandelijke handicap. Een aanval heeft in principe geen schadelijk effect op de hersenen. Mensen bij wie regelmatig zware aanvallen optreden, hebben een normale levensverwachting en krijgen geen problemen met lichamelijke functies als gevolg van de aanvallen. Een uitzondering is de zogeheten status epilepticus, waarbij een epileptische aanval langer dan een half uur duurt.



39

Beroepsopdracht FPG


Vormen van epilepsie Er bestaan verschillende soorten epileptische aanvallen. Alle typen aanvallen ontstaan door een plotselinge verstoring van het elektrisch evenwicht in de hersenen. Tijdens een aanval zijn in de hersenen heftige elektrische verschijnselen waarneembaar. Deze elektrische verstoring leidt tot lichamelijke reacties. Deze reacties worden niet altijd door de betrokkenen zelf waargenomen, de omstanders kunnen ze wel altijd waarnemen. Meestal is de verstoring van korte duur. De vorm van een epileptische aanval hangt samen met de plaats in de hersenen waar de elektrische ontlading plaatsvindt. Ook het aantal hersencellen dat bij de ontlading is betrokken, heeft invloed op de aanvalsvorm. De aanvalsvormen kunnen in twee soorten aanvallen worden verdeeld: - partiële (type I), hierbij doet slechts een deel van de hersenen mee. - eenvoudig - complex - gegeneraliseerde (type II), hierbij is overal in de hersenen abnormale elektrische activiteit waarneembaar. - absence (iemand is even afwezig) - grote aanval (iemand verkeert in een kramptoestand en maakt een periode door waarin slaande bewegingen worden gemaakt, gevolgd door bewusteloosheid) - psychomotorisch insult (iemand heeft even een verminderd bewustzijn en vertoont allerlei onwillekeurige reacties) Het is overigens niet altijd duidelijk of een aanval partieel dan wel gegeneraliseerd is. Sommige epilepsiepatiënten hebben last van verschillende soorten aanvallen. Het is eveneens mogelijk dat de ene aanvalsvorm overgaat in een andere. De verschillende vormen van Epilepsie ontstaan meestal door een samenspel van factoren; er is doorgaans niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen. Mogelijke oorzaken Bij de meeste mensen met Epilepsie is er geen afwijking of beschadiging in de hersenen te vinden. Artsen noemen dit idiopatisch- zonder duidelijke oorzaak. In bepaalde geva llen ligt er aan de epileptische aanvallen wel een beschadiging in de hersenen ten grondslag, men spreekt dan van symptomatische Epilepsie. Een dergelijke hersenbeschadiging kan op verschillende manieren zijn ontstaan, bijvoorbeeld door een ontsteking, een gezwel, problemen bij de geboorte, een ongeval met hersenletsel, een hersenbloeding of door giftige stoffen. Epilepsie komt in bepaalde families vaker voor dan in andere. Een ouder met Epilepsie heeft een verhoogde kans dat zijn of haar kind eveneens epileptische aanvallen krijgt. Hoe groot deze kans is, hangt onder meer samen met de vorm van Epilepsie. Gebrek aan nachtrust, psychische spanningen of hevige schrik kunnen bij mensen met (een aanleg voor) Epilepsie een epileptische aanval uitlokken. Deze zogeheten "epilepsie- uitlokkers" worden provocerende factoren genoemd. Ook lichtflitsprikkeling, alcoholgebruik en koorts worden tot de provocerende factoren gerekend. Bij vrouwen met Epilepsie kan de menstruatie een nadelige invloed hebben.



40

Beroepsopdracht FPG


Wat moet u doen bij een aanval? Kortdurende aanvallen zijn onschadelijk. Tijdens een aanval hoeft u niet veel te doen. Als de kaken opeen zijn geklemd, kan op de tong of wang worden gebeten. Dit is niet gevaarlijk. Het wondje op de tong of in de wang geneest weer volledig. Blijf altijd uit de mond. Soms wordt in paniek door omstanders geprobeerd met geweld de mond te openen, waardoor blijvende schade kan ontstaan aan het gebit. Bovendien loopt men kans zelf met grote kracht op de vingers te worden gebeten. Niets doen, is dus de juiste handelswijze. Als iemand ongelukkig ligt, kan deze zichzelf bezeren door tegen harde voorwerpen te schokken. Leg daarom de persoon zo neer dat deze vrij kan bewegen en bescherm het hoofd door het in de handen te nemen of er bijvoorbeeld een jasje of kussen onder te leggen. Als de aanval optreedt in een gevaarlijke situatie, zoals in het water of het verkeer, moet de persoon uiteraard verplaatst worden. Na de aanval, als het schokken of de andere bewegingen zijn gestopt, treedt vaak een diepe slaap in en is het lichaam slap. Dan is het goed de persoon in stabiele zijligging te leggen. De ademhaling is zo optimaal en de persoon kan zich niet verslikken in speeksel of braaksel. Na verloop van tijd (gemiddeld één minuut) wordt de persoon weer wakker. Verder zijn er enkele syndromen bekend die vaak samengaan met Epilepsie. Voorbeelden zijn het Angelman syndroom, het Rett syndroom en het syndroom van Wolf Hirschhorn. 3.2.5.1 Paardrijden met Epilepsie Paardrijden op zich lokt geen aanvallen uit. Wel kan rust na een forse inspanning aanvallen opwekken. Een cooling - down is daarom nuttig ter voorkoming van eventuele aanvallen. Als er voortekenen zijn dat er een aanval “aankomt’, mag niet worden paardgereden. Tijdens het paardrijden moet er, afhankelijk van de ernst van de epilepsie, bij de één wat extra toezicht worden gehouden vanaf de kant en de ander mag alleen met een persoonlijke begeleider paardrijden. De mate waarin de voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen hangt helemaal af van de hoeveelheid en de soorten aanvallen, die de ruiter per periode heeft. In overleg met de ruiter, de ouders, de partner en eventueel de arts dient een plan te worden opgesteld, hoe er zal worden gehandeld bij een insult. De belangrijkste gedragsregel moet zijn, dat de verantwoordelijke personen ook daadwerkelijk moeten kunnen optreden. Wanneer die vorm van toezicht niet lukt, mag niet worden paardgereden 3.2.6 Hersenletsels die op latere leeftijd ontstaan Beschadiging aan de hersenen op latere leeftijd, wel weergegeven met de afkorting NAH (Niet Aangeboren Hersenbeschadiging) heeft voor een deel stoornissen tot gevolg die veel lijken op die van aangeboren hersenbeschadigingen. Toch moet deze groep hiermee niet over een kam geschoren worden. Paardrijden met een niet aangeboren hersenletsel Altijd moet wordt bedacht, dat ruiters met niet aangeboren hersenafwijking pas later in hun leven geconfronteerd zijn met de aandoening, waardoor ze gehandicapt geraakt zijn. Ook fysiotherapeuten hebben met de situatie te maken, dat deze ruiters de ervaring van een aanvankelijk normale ontwikkeling met zich meedragen. Maar door een ongeval of een ziekte zijn vaak veel verwachtingen de bodem ingeslagen, en is de persoon zelf en het gezin toch danig ontwricht geraakt. Hogeschool van Amsterdam


41

Beroepsopdracht FPG


3.2.6.1 Cerebraal Vaat accident Een hersenbloeding of beroerte heeft als medische benaming: Cerebraal Vaat Accident of afgekort; CVA. Deze term wordt gebruikt wanneer er plotseling neurologische uitvalsverschijnselen optreden die worden veroorzaakt door een aandoening van de bloedvaten. Er moet onderscheid worden gemaakt tussen ischemie en bloedingen. Ischemie in een bepaald vaatgebied leidt tot afsterven van het hersenweefsel waardoor een herseninfarct kan ontstaan. Naar de ernst van de afsluiting spreekt men van: - Transient Ischemie Attacks ( TIA’S) korte, voorbijgaande aanvallen van neurologische stoornissen die worden veroorzaakt door een tijdelijke stoornis in de doorbloeding van de hersenen - Reversibel Ischemic Neurological Deficit (rind), waarbij herstel binnen zes weken optreedt - herseninfarct, waarbij de cerebrale verschijnselen geleidelijk toenemen (progressive stroke) of blijvend ( completed stroke) Een herseninfarct kan ontstaan door embolieën uit het hart of de grote bloedvaten, door een lokale trombose ten gevolge van verandering van de vaatwand (bijv. Arteriosclerose) of als gevolg van hemodynamische bepaalde oorzaken. Het patroon van de klinische uitvalsverschijnselen weerspiegelt de aard en de omvang van het aangedane vaatgebied. Zo staan op het niveau van de grote hersenschors bij een Cerebri anterior- infarct verlammingsverschijnselen en sensibiliteitsstoornissen in het contralaterale been op de voorgrond. Bij een a. Cerebri media infarct zijn de contralaterale mondspieren en armspieren verlamd en zijn er sensibiliteitsstoornissen in het gelaat en de arm. Het craniale deel van de motorische facialskern, van waaruit deze spieren worden geïnnerveerd, ontvangt namelijk zowel vezels van de ipsilaterale als van de contralaterale piramidebaan. De spieren van de onderste gelaathelft (o.a. M. Orbiciularis oris) paretisch zijn en zal de mondhoek afhangen. Wanneer de dominante hemisfeer (meestal de linker) is aangedaan, komen ook taalstoornissen (afasie) voor. Een a. Cerebri posterior- infarct gaat meestal gepaard met uitval van de contralaterale gezichtsvelden (een hemianopsie) Bij een hersenbloeding, die ontstaat door het barsten van de vaatwand, onderscheidt men subarachnoidale en intracerebrale bloedingen. Een subarachnoidale bloeding komt meestal voor op jonge leeftijd door het barsten van aneurysma van een van de arteriën aan de hersenbasis. Hierdoor komt er bloed in de subarachnoidale ruimte. Bij een intracerebrale bloeding barsten meestal de kleine, intercerebrale takken van de a. Cerebri media in het gebied va n de basale ganglia en de capsula interna. Een dergelijke bloeding veroorzaakt een hemiplegie: een totale halfzijdige slappe verlamming in de contralaterale lichaamshelft. Een echte hersenbloeding treedt op bij mensen boven de 40, heel zelden bij jongeren. Toch zullen deze mensen met een hemiplegie de weg naar de manege kunnen vinden. 3.2.6.1.1 Paardrijden met een Cerebraal Vaat Accident Iemand met een hemiplegie zal een aangepaste houding op het paard aannemen. Door de eenzijdige verlamming zal de balans van de ruiter zeker niet optimaal zijn. De heup en de wervelkolom aan de spastische zijde zullen ingetrokken zijn. Is de verlamde zijde slap, dan zal die kant juist wegzakken. De zijdelingse verkromming gaat gepaard met een verdraaiing in de romp. De ruiter zal in ieder geval verre van recht boven zijn paard zitten. Door zijn verstoorde gevoel kan hij dat zelf niet goed controleren. De schouders aan de spastische kant wordt naar achteren en omhoog getrokken, de arm Hogeschool van Amsterdam


42

Beroepsopdracht FPG


staat vaak als een soort vleugel naar opzij, of zit stijf tegen het lichaam aan. Een slap verlamde arm en/of been mag niet ongecontroleerd naar beneden bungelen, op een of andere manier moet daaraan steun worden gegeven. Gelijkmatig de teugels voeren met twee handen en aandrijven met twee benen za l zeer veel oefening vergen. De fysiotherapeut handelt erg onverstandig als hij aan de neiging van de ruiter om de verlamde kant ‘er maar buiten te laten toegeeft’. Bij het lesgeven aan de ruiter met een hemiplegie moet rekening gehouden worden met het feit dat aanwijzingen langzamer dan normaal worden verwerkt zullen worden. Ook kunnen een apraxie, een concentratie- of een geheugenstoornis de ruiter erg dwarszitten Apraxie: Het niet weten en kunnen bedenken van handelingen en de zin daarvan. Mensen met een apraxie weten soms niet wat ze met een voorwerp aanmoeten. Ze herkennen het wel, maar ze weten de functie ervan niet. Het komt ook voor dat ze de voorwerpen helemaal niet meer herkennen. Afasie: Het spreken en begrijpen van taal is geheel of gedeeltelijk uitgevallen. Het taalcentrum zit in de hersenen links. Een afasie komt dan ook vrijwel alleen voor Bij een rechtszijdige hemiplegie 3.2.6.2 Hersenletsel door ongevallen of operaties Het is zeker niet zo dat bij elke verwonding van de schedel ook de schedelinhoud beschadigd wordt. Zolang het hersenvlies, het weefsel zelf en de bloedvaten intact blijven, hoeven er na bijvoorbeeld een hersenschudding geen restverschijnselen achter te blijven. Toch kan wel de schedelinhoud gekwetst worden zonder dat de schedel zelf schade lijdt. Een contusio cerebri (hersenkneuzing) treedt op na een zware slag op het hoofd. Meestal betreft het een zogenaamde acceleratietrauma. De schedel is in snelle beweging en wordt plotseling tegengehouden, zoals is voor te stellen bij een verkeersongeval. De hersenen worden met kracht tegen de schedelwand aan geslingerd. Dat kan hen zowel aan de oppervlakte als in de binnenste gedeelten ernstig beschadigen. Soms ontstaat er nog extra schade doordat de hersenmassa ook weer met kracht teruggeslingerd wordt. Net als bij kneuzingen elders in het lichaam kan in de hersenen een zwelling ontstaan. Al gauw veroorzaakt de gesloten schedel zoveel druk dat ook die blijvende schade kan aanrichten. De patiënt is zeker enkele uren, maar soms weken of maanden bewusteloos. Bij het ongeval kan hij op andere plaatsen in zijn lichaam wonden of fracturen hebben opgelopen. Als hij bijkomt, kan hij erg verward zijn. Hij herinnert zich niets van het ongeval en soms niets van de tijd daarvoor. Als de patiënt over het acute stadium heen komt zal een min of meer ernstige toestand over blijven. Na een schedeltrauma zijn restverschijnselen te verwachten van velerlei aard, soms vragend om in de eerste plaats revalidatie, het weer leren gebruiken van het lichaam, soms om psychiatrische maatregelen. Vaak hebben de motorische stoornissen het karakter van een spastische tetra- of hemiparese. Dit kan gepaard gaan met afasie, geheugenstoornissen, concentratiestoornissen, gedragsproblemen, partiele doofheid of reukstoornissen. Vaak komen ook vormen van Epilepsie voor. 3.2.6.2.1 Paardrijden met een hersenletsel als gevolg van een ongeval of operatie In het revalidatie programma kan paardrijden soms een goede bijdrage leveren bij het trainen van het evenwicht. De revalidatie vraagt vaak veel tijd. De meest eenvoudige Hogeschool van Amsterdam


43

Beroepsopdracht FPG


dingen moeten vaak opnieuw worden aangeleerd. De tijd die het kost om maar enigszins een nieuw evenwicht met alle beperkingen in het leven te vinden duurt al gauw een paar jaar. De begeleiding van een fysiotherapeut vraagt op de eerste plaats veel geduld, maar ook eerlijkheid en een positief stimulerende instelling. Het lijkt wel alsof instructies niet meer zo snel doordringen. De hun controle van denken en doen is beperkt. Het vermogen om zelf te leren van fouten is verzwakt. Door het gebrek aan controle kunnen plotselinge woede- uitbarstingen ontstaan, die de persoon zelf en zijn omgeving uit balans kunnen halen 3.2.7 Het syndroom van Down Het syndroom van Down (trisomie 21), beter bekend als 'mongolisme', is de voornaamste genetische oorzaak van een verstandelijke handicap. In ons land lijdt naar schatting 1 kind op 650 geboorten aan dit syndroom. Het risico neemt sterk toe met de leeftijd van de moeder (vanaf 35 jaar) maar de overgrote meerderheid van de kinderen met het syndroom worden geboren uit jongere vrouwen omdat er nu eenmaal veel meer jongere moeders zijn. Aan de basis van het syndroom van Down ligt een genetische afwijking: een baby met dit syndroom heeft namelijk drie chromosomen in plaats van twee op het chromosomenpaar nummer 21 (vandaar de naam trisomie 21). Een Downbaby heeft dus in elke lichaamscel 47 chromosomen. Een “normale” baby heeft twee keer 23 chromosomen per cel (dus 46) waarvan de ene helft afkomstig is van de vader en de andere helft van de moeder. De chromosomen zijn dragers van de erfelijke eigenschappen zoals de kleur van het haar en de ogen. Het is nog steeds een raadsel wat er precies misloopt bij of rond de bevruchting waardoor dat extrachromosoom ontstaat. Meestal hebben de ouders zelf volkomen normale chromosomen. Bij vrouwen die zwanger zijn beneden hun 30ste bedraagt het risico op een kind met het syndroom va n Down minder dan één per 1000. Bij vrouwen van 35 is dit reeds opgelopen tot één per 350, op 40 jaar tot één per 100 en op 45 jaar tot één per 25. Veel voorkomende problemen bij kinderen met het Down syndroom - hartafwijkingen: In 35 á 40% van de gevallen heeft een kindje met het syndroom van Down ernstige hartafwijkingen. Bij ongeveer 10 % betreft het een ernstige hartafwijking, waarvoor meestal een operatie noodzakelijk is. Het grootste gedeelte van deze groep mensen kan ondanks de hartafwijking aan sportbeoefening doen. Een ander opvallend gegeven is, dat de maximale hartslag gemiddeld 20 slagen per minuut lager ligt dan bij leeftijdsgenoten - infecties: er bestaat een verhoogd risico op infecties. - leukemie: Hoger risico op bepaalde vormen van leukemie, maar dit blijft zeldzaam - schildklierproblemen: Gebrekkige werking van schildklier komt vaak voor. - darmproblemen. Er kan een vernauwing van de slokdarm of van de twaalfvingerige darm voorkomen. Dit kan operationeel worden verholpen. - ogen: Door spierslapte kan de coördinatie van de ogen vertraagd verlopen. Dit leidt tot scheelzien. Meestal verdwijnt dit na verloop van tijd. Ook andere oogproblemen komen frequent voor, daarom is regelmatige controle noodzakelijk. Oogafwijkingen komen voor bij 25 % van de Down syndromers. Hogeschool van Amsterdam


44

Beroepsopdracht FPG


- oren: Slecht gehoor aan één of beide oren komt voor bij ruim de helft van de mensen met het syndroom van Down. Dit is mede de oorzaak van de vertraagde taalontwikkeling. Ook hebben mensen met het Down syndroom vaak oorinfecties. Soms gaat het om een tijdelijke slechthorendheid, vanwege een verstopping van de gehoorgang en/of het middenoor. De kans dat deze verstopt raken is groter, omdat de gehoorgang smaller is. - tanden: Vertraagde of verstoorde ontwikkeling van het gebit. Regelmatige controles zijn nodig. - rug: Soms liggen de ligamenten tussen de twee eerste halswervels te los waardoor gemakkelijk verschuivingen kunnen optreden en het ruggenmerg kan beschadigd worden. - gestalte: Personen met het syndroom van Down zijn meestal kleiner dan hun leeftijdsgenoten en hebben neiging tot zwaarlijvigheid. Daarom is voldoende aandacht voor een evenwichtige voeding en aangepaste lichaamsbeweging zeer belangrijk. - Neurologische afwijkingen: Er is sprake van een vertraagde geleiding in het zenuwstelsel, waardoor het langer duurt voordat er een reactie komt op een vraag of op een opdracht. De tijd tussen verschillende opdrachten moet daarom niet te kort zijn. De coördinatie ontwikkelt zich volgens een normaal patroon, maar het duurt langer voordat mijlpalen als zitten, staan en lopen worden bereikt. Vanwege de traagheid van reageren zijn er problemen met het behouden van het evenwicht tijdens bijvoorbeeld het paardrijden. Hoogtevrees, voortkomend uit moeite met het overeind blijven op bewegende oppervlakken, komt bij mensen met het syndroom van Down zeer regelmatig voor. Bij 5 tot 10 % van de mensen met het Down syndroom komt Epilepsie voor. De kans op vroege dementie (ziekte van Alzheimer) is groot. Bij sommige mensen met het syndroom van Down zijn er voor hun 30e levensjaar al kenmerken van dementie waar te nemen. Na het vijftigste levensjaar treden bij vrijwel alle mensen met het syndroom van Down deze verschijnselen op. - grote bewegingsmogelijkheden, daarom is het beter deze groep geen lenigheidbevorderende oefeningen te laten uitvoeren. Veel is er geschreven over de mogelijke instabiliteit van de twee bovenste halswervels (atlanto-axiale instabiliteit). De theoretische achtergronden zijn hier niet van belang, wat wel belangrijk is, is de uiteindelijke conclusie: er bestaat geen aanleiding mensen met het syndroom van Down van bepaalde sporten uit te sluiten. - huidafwijkingen: De huid is droog en kwetsbaar. Klachten over doorzitten moeten serieus genomen worden - afwijkingen in keel en neus: Door een afwijkende bouw (onder andere slecht ontwikkelde of ontbrekende bijholten) is de kans op infecties groter. Chronische verkoudheid met loopneus komt daarom regelmatig voor De levensverwachting van mensen met het syndroom van Down is sterk afhankelijk van de daarmee gepaard gaande gezondheidsproblemen die vooral in de eerste levensjaren optreden. Is die kritieke fase voorbij, dan bedraagt de gemiddelde levens verwachting vandaag de dag 50 á 60 jaar, maar ze kunnen ook ouder worden. Uiterlijk: - Smalle, korte, iets schuin oplopende oogspleten - Kleine mond, dunnen lippen, grote tong (met vaak als gevolg een bemoeilijkte spraak) Hogeschool van Amsterdam


45

Beroepsopdracht FPG


- Korte armen en benen - Brede handen en voeten met korte vingers en tenen Ten slotte nog iets over het verstandelijk functioneren van mensen met het syndroom van Down. Een groot misverstand is de gedachte dat iedereen met het syndroom van Down op hetzelfde verstandelijk niveau functioneert. Dat is niet waar. Het verschil in functioneren kan enorm uiteen lopen. Sommige kinderen met het syndroom van Down kunnen mee komen op de gewone basisscholen, voor anderen is de ZMLKschool nog te moeilijk 3.2.7.1 Paardrijden met het syndroom v an Down De mate waarin iemand met het syndroom van Down kan paardrijden is afhankelijk van de mate waarin deze persoon last heeft van de bijkomende problemen. Bij deze ruiters zal je dan ook niet zozeer rekening moeten houden met het syndroom van Down, maar met de mate van hartproblemen, infecties et cetera. 3.2.8 Autisme Autisme is een ernstige ontwikkelingsstoornis, die bij de geboorte in aanleg aanwezig is. De precieze oorzaken zijn niet bekend. Mensen met autisme maken inadequaat oogcontact met anderen. Ze vermijden dat en wenden het hoofd af. Ze zijn niet in staat de wereld om hen heen te doorgronden. Dat maakt hen angstig en door die angst klampen ze zich vast aan stereotiep ritueel gedrag, dwanghandelingen, speciale gewoontes, volgorden, fladderbewegingen, enzovoort. Vaak houden zij zich afzijdig of gaan zich juist druk, maar bizar gedragen. Mensen met autisme herhalen vaak wat anderen zeggen. Ze kunnen woorden niet anders dan letterlijk nemen. Vaak gaan ze helemaal niet spreken. Soms is er niet zozeer een spraak- of taalprobleem. In plaats daarvan uit de persoon zich in een pseudo-volwassene, wat plechtstatige taal. Maar deze welbespraaktheid is eenzijdig, in sociaal opzicht kun je niet spreken van zinvol functioneren. Ook met hun lichaam kunnen deze mensen slecht overweg, ze zijn zeer onhandig en lijken eigenlijk helemaal niet van bewegen te houden. Ook al hebben ze te kampen met ernstige leerproblemen. Velen hebben overigens ook karakteristieke deelvaardigheden als een fabelachtig geheugen voor cijfers, namen van plaatsen of auto’s Juist omdat deze mensen zo moeilijk contact maken is een rechtstreekse benadering niet zo effectief. Dwingen contact te maken, aan laten kijken, te antwoorden, is uit den boze. 3.2.8.1 Paardrijden met autisme De indirecte wijze van contact maken, ook bijvoorbeeld via het paard, werkt beter. Het is een ervaringsgegeven, dat deze mensen vaak ook gemakkelijk contact maken als ze op het paard zitten. Het gesprekscontact is meestal beperkt, ook al omdat zij zelf zo slecht kunnen spreken. Dit neemt niet weg dat mondelinge instructies en gesprekken zinnig blijven omdat deze ruiters vaak meer begrijpen dan ze in woorden kunnen uitdrukken. Het stereotype gedrag dat zo karakteristiek is voor deze mensen, dient goed begrepen te worden. Het is eerder een vorm van veiligheid, van houvast, van angstbewering dan een slecht aangeleerde gewoonte of een aanwensel. Het heeft dus geen zin, het is zelfs niet goed om dit gedrag te willen veranderen. Als men dat wel wil, bijvoorbeeld omdat het al te hinderlijk en ineffectief is, dan dient dat heel geleidelijk te gebeuren. Veiligheid bieden is dus heel belangrijk. Dit kan betekenen Hogeschool van Amsterdam


46

Beroepsopdracht FPG


dat de instructies, het programma heel vast moeten zijn, benaderingen geleidelijk toegepast. 3.2.9 Diabetes Mellitus Diabetes Mellitus oftewel suikerziekte is een aandoening die in direct verband staat met de fysieke belastbaarheid van een mens. Voor energievragende processen in het lichaam is suiker als brandstof nodig. Verschillende suikers uit de voeding worden tot glucose omgezet en via het bloed naar alle lichaamscellen vervoerd. Het menselijke lichaam kan bij ieder inspanning de juiste hoeveelheid brandstof aanleveren. De belangrijkste van de hormonen die hierbij de bloedsuikerspiegel (de hoeveelheid suiker in het bloed) op peil houdt, is insuline. Deze stof maakt cellen toegankelijk voor glucose en zorgt er dus voor dat de glucose uit het bloed in de cellen komt, waar het wordt verbrand. Als het lichaam geen of te weinig insuline afscheidt, blijft er een teveel aan glucose in het bloed zitten. De lichaamscellen willen toch hun brandstof hebben en gaan over tot het verbranden van vooral vetten. Dit geeft vooral zure afbraakproducten die het lichaam in grotere dan normale hoeveelheden niet kan verwerken. Een sterke verzuring leidt uiteindelijk tot bewusteloosheid. Een vervelende complicatie bij diabetes is de vergrote gevoeligheid voor ontstekingen, zoals steenpuisten en urineweginfecties De behandeling van suikerziekte is goed mogelijk met kunstmatig ingebrachte insuline. Dat kan niet door het innemen van tabletten, want de spijsvertering breekt insuline onmiddellijk af, daarom wordt er gebruik gemaakt van injecties. 3.2.9.1 Paardrijden met diabetes mellitus De meeste mensen met diabetes kunnen een normaal leven leiden en als ze dat willen tot zware sportprestaties komen. Een voorwaarde hiervoor is dat de ruiter wel iedere dag zijn insuline injecties neemt. Het is wel belangrijk om te weten dat de ruiter Diabetes mellitus heeft, zodat men weet wat er aan de hand zou kunnen zijn als de ruiter wegvalt en hoe men moet handelen op zo’n moment. 3.2.10 Hart- en vaatziekten Coronaire hartziekten (CHZ), ofwel vernauwingen van de kransslagaders van het hart staan als nummer één op de lijst van hart en vaatziekten. Ons hart is de pomp van de bloedsomloop. Door middel van het bloed worden voedingsstoffen en zuurstof naar alle plaatsen in het lichaam gebracht en worden afvalstoffen afgevoerd. Een goed werkend systeem van bloedsomloop en ademhaling is noodzakelijk voor sportbeoefening 3.2.10.1 Paardrijden en hart en vaatziekten Als een niet goed werkend hart de inspanning van het paardrijden niet kan verdragen, uit dat zich in een combinatie van symptomen als: pijn in de borst, pijn in de kaak, misselijkheid, pijn in de linkerarm, kortademigheid, blauwe lippen en/of nagels en duizeligheid. Uiteraard moet dan onmiddellijk gestopt worden met het rijden. Aandoeningen van het bloedsomloopstelsel als spataderen en vochtophopingen, oedeem, en daarnaast afwijkingen in de bloedstolling, he mofilie, kunnen ertoe leiden dat paardrijden, moet worden afgeraden. Bij ongecontroleerde hartaandoeningen en afwijkingen in de bloeddruk is paardrijden af te raden. In of na de revalidatiefase na een hartaandoening is het denkbaar, dat paardrijden met zijn niet te zware lichamelijke belasting wel geschikt is als vorm van sportbeoefening. Lichamelijke inspanning bevordert de doorbloeding van de hartspier. Hogeschool van Amsterdam


47

Beroepsopdracht FPG


Uit een RCT uit 1994 door Arsenio Veicseinas blijkt dat de energiebehoefte voor een patiënt tijdens een therapeutische rij-sessie hooguit drie maal hoger dan in rust en slechts 30% van het maximaal haalbare is. Bij patiënten met een lichamelijke handicap (motorische stoornissen) en eventueel lichte mentale retardatie is cardiorespiratoire belasting, veroorzaakt door een therapeutische rij-sessie veel hoger dan tijdens de fiets of rolstoel oefening bij dezelfde energiebehoefte. Dit geeft aan dat de verhoogde spierspanning om de balans te handhaven op het paard een rol speelt en dat in het bijzonder de emotionele factoren een belangrijke rol spelen bij de verhoging van de hartslag en pulmonaire ventilatie. Toch zijn de gevonden waarden niet hoog genoeg om een risico voor de gezondheid van de patiënt te zijn. Tijdens de draf zijn de energiebehoefte en de cardio-respiritoire belasting zo hoog dat dit een mogelijk risico voor de patiënt zou kunnen wezen. Indien echter het cardio-respiratoire systeem niet aangedaan is. Is de draf een goed middel om de lichamelijke fitheid te vergroten 3.2.11 Ademhalingsziekten Als er onvoldoende lucht de longen in en uit kan stromen bijvoorbeeld door een vernauwing of obstructie van de luchtwegen of als er onvoldoende aanzuigende werking is bijvoorbeeld door verzwakking van de ademhalingsspieren en als er in de longblaasjes onvoldoende gasuitwisseling kan plaatsvinden spreek je van ademhalingsziekten . Bij aandoeningen aan het ademsysteem speelt vaker dan gemiddeld allergie een rol. Astma: wordt gekenmerkt door aanvalsgewijs optredende vernauwing van de luchtwegen en hoesten, veroorzaakt door een ontsteking daarvan. Verschillende prikkels kunnen leiden tot een astma-aanval, bijvoorbeeld de aanwezigheid van allergenen, sigarettenrook, maar ook lichamelijke inspanning Onder de verzamelnaam Chronic Obstructive Pulmonary Disease vallen de ademhalingsziekten Chronische bronchitis: We spreken van chronische bronchitis indien een continue bronchusobstructie en een chronische productieve hoest gedurende drie maanden in twee opeenvolgende jaren aanwezig is. Chronsiche bronchitus komt alleen voor bij volwassenen. Emfyseem: Men spreekt van emfyseem bij de aanwezigheid van een toegenomen longvolume, gepaard gaande met destructie van de alveolaire wanden, zonder dat daarbij sprake is van fibrose. Emfyseem komt alleen voor bij volwassenen. Door onplezierige ervaringen met inspanning kunnen mensen met ademhalingsziekten in een vicieuze cirkel belanden van inactiviteit, lage fitheid en onplezierige ervaringen gedurende inspanning. Bij kinderen met inspanningsastma spelen ouders en andere volwassenen hierbij een belangrijke rol: Angst voor een aanval en onzekerheid over het adequaat omgaan met inspanningsastma leiden tot het vermijden van sporten en gymmen. Bij kinderen is dit bijzonder nadelig omdat zij hierdoor in een onplezierige uitzonderingspositie terecht kunnen komen.



48

Beroepsopdracht FPG


3.2.11.1 Paardrijden en ademhalingsziekten Mensen met ademhalingsziekten kunnen met uitzondering van de risicogroepen, in principe in aanvalsvrije perioden aan alle gewenste sporten deelnemen. Een gecompliceerde factor bij het paardrijden is, dat de vele soorten stofdeeltjes die bij paarden, maneges en in de natuur rondzweven bij sommige mensen bij het inademen allergische reacties oproepen.

3.3 Contra indicaties Er is een aantal gevallen te noemen waarin paardrijden onmogelijk is. Er zijn dan aanwijzingen die absoluut tegen paardrijden pleiten, dit worden absolute contra indicaties genoemd. Als een stoornis alleen bij speciale voorzorgsmaatregelen te verenigen is met het beoefenen van het paardrijden, dan spreekt men van relatieve contra-indicaties. Dikwijls zullen bezwaren tegen het rijden afgewogen worden tegen een factor die wij ‘kwaliteit van leven’ zouden kunnen noemen. Gezamenlijk overleg en duidelijkheid uit de verschillende invalshoeken is dan nodig om tot een uitgebalanceerd oordeel te komen. Er kunnen vreemde problemen rijzen. Als het gewicht van de nieuwe ruiter zo groot is dat er schade voor het beschikbare paard bestaat, of ook voor helpers die hem bij een val moeten opvangen, dan zal van rijden moeten worden afgezien. Als er geen passende cap te vinden of te maken is voor iemand met een erg groot hoofd, ontstaat er wel een erg groot risico voor deze ruiter met dit al zo kwetsbare hoofd. Men kan voor de vraag komen te staan of een gegadigde niet te oud of juist te jong is om te gaan rijden. Een stoornis aan de evenwichtsorganen kan ernstige balansproblemen geven en zitten op het paard vrijwel onmogelijk maken. Als een niet te overwinnen angst het benaderen van het paard al onmogelijk maakt, dan is het waarschijnlijk ook weinig hoop voor een plezierig verblijf op het paard. Ook pijn kan een geweldige spelbreker zijn, evenals een niet te behandelen overgevoeligheid voor paardrijden. De lesgever zal ook willen en moeten weten, in hoeverre met mensen met ernstige verstandelijke beperkingen contact is te maken, of ze wel instrueerbaar zijn, of in ieder geval in zoverre bestuurbaar dat ze geen gevaarlijke situaties veroorzaken. Er is een aantal gevallen te noemen waarin paardrijden een contra- indicatie is Namelijk: Absolute- contra indicaties - allergie voor paarden - indien er aandoeningen van de wervelkolom bestaan met gevaar voor het ontstaan van een dwarslaesie - een deel van het schedeldak ontbreekt - acute of chronische systeemziekten zijn waarbij rust van belang is - een slechte conditie van hart en bloedvaten is vastgesteld - oogaandoeningen zijn met het risico van loslating van het netvlies - instabiliteit van het autonome zenuwstelsel bestaat, zoals bij een dwarslaesie hoger dan thoracaal 4 Relatieve contra-indicaties - heupluxatie en pijnlijke subluxatie - niet te overwinnen angst voor paarden - extreme koude - scoliose > 25 graden structureel



49

Beroepsopdracht FPG


- ruiters jonger dan 3 jaar zittend op het paard omdat een paard voor deze ruiters te breed is. Men kan het kind wel laten liggen of zijwaarts op het paard laten zitten - indien er aangetoonde instabiliteit bestaat tussen de 1e en 2e halswervel - de misvorming van Arnold Chiari is aangetoond (zie Spina Bifida) - een vorm van epilepsie is waarbij zeer heftige en ongecontroleerde bewegingen optreden - skeletaandoeningen zijn met een groot risico van fracturen - oncontroleerbare suikerziekte is - hemofilie( bloederziekte) is geconstateerd - bepaalde vaataandoeningen zijn, als ernstige spataderen of ernstig oedeem - open aandoeningen aan de huid zijn, zoal decubitus, maar ook steenpuisten enz. - ernstige aandoeningen van de luchtwegen zijn, soms is dat astma, maar ook moet gedacht worden aan bronchitis, hardnekkig hoesten. - een hersen- of ruggenmergtumor is vastgesteld - een urinekatheter gedragen wordt - ernstige misvorming van de wervelkolom bestaan, zoals mogelijk bij Spina Bifida of ernstige scoliose - dystrofie of verlamming zover gevorderd zijn dat de steunende functie van de spieren rond het lichaam de bewegingen van het paard niet meer kunnen opvangen - een whiplash is geconstateerd en deze nog niet genezen is

3.4 Therapeutische interventies, met behulp van het paard. 3.4.1 Het Neuro Developmental Treatment- principes (NDT -principe) De NDT-principes worden ook wel de methode Bobath genoemd Doelstellingen + uitgangspunten Het doel bij toepassing van het NDT- concept is de cliënt weer een zo groot mogelijke zelfstandigheid en zelfredzaamheid te verlenen. Natuurlijk zijn er meer behandelmethoden met dezelfde doelstellingen. Het NDT-concept onderscheidt zich in de volgende uitgangspunten - de aangedane, hemiplegische kant wordt zo veel mogelijk ingeschakeld. De gezonde kant wordt niet ingeschakeld om het functie verlies van de aangedane zijde te compenseren. De aangedane lichaamhelft wordt bij de handelingen betrokken en de patiënt doet weer een beroep op de oorspronkelijke functie - de houding en beweging moeten zo normaal mogelijk zijn. De techniek van het faciliteren (de patiënt uit te nodigen om een bepaalde beweging te maken en hem daarin te begeleiden) maakt het mogelijk de beweging makkelijker en lichter te laten verlopen. Bijvoorbeeld bij het van zit tot stand komen. Ook wordt er gebruik gemaakt van facilitatie technieken indien de ruiter niet zelf in staat is om op het paard te komen. De normale motoriek is zodanig dat eerst de romp naar voren komt met het hoofd voorbij de knieën en dat daarna ook de knieën iets naar voren komen. Het gebeurt vaak dat de fysiotherapeut voor de ruiter gaat staan, zodat deze niet naar voren kan komen, de knieën worden geblokkeerd en de ruiter wordt omhoog gehesen. De techniek van het faciliteren geeft de mogelijkheid een normale beweging te maken. De fysiotherapeut lokt de beweging uit door de ruiter te vragen naar voren te komen en hem daarmee behulpzaam te zijn. De ruiter moet opnieuw ervaren hoe de normale motoriek is.



50

Beroepsopdracht FPG


- de tonus, ofwel spierspanning, moet zo normaal mogelijk zijn. Met een gestoorde tonus kan men geen normale beweging maken. Als de tonus te hoog is (hypertonie) verloopt de beweging zwaar en stroef, waardoor spasticiteit optreedt. Als de tonus te laag is (hypotonie) kan de beweging niet vastgehouden worden. Dit is nu precies het probleem van de CVA- patiënt. Een CVA patiënt heeft veelal een tonus die abnormaal is of dreigt te worden met als gevolg een gestoorde motoriek. Het NDT- concept geeft methoden om de tonus te beïnvloeden. Hypertonie wordt verminderd door inhibitie- oftewel remmingstechnieken Bij een juiste behandeling moeten de volgende regels in acht worden genomen - bij een plotseling optredende pathologie (zoals een CVA) moet met de revalidatie begonnen worden op de dag dat de cliënt getroffen is door een CVA - er moet een beroep gedaan worden op het automatisme van de patiënt, waarbij aansluiting wordt gezocht met het dagelijkse patroon. - alle betrokkenen, instructeurs, begeleidende fysiotherapeuten en bezoek moeten consequent zijn in de behandeling en benadering van de cliënt - het is van belang dat de cliënt veel sensorische input krijgt. Hiervoor is paardrijden uitermate geschikt - opdat beide lichaamshelften goed kunnen samenwerken, moet gezorgd worden voor symmetrie in houding en beweging. - om de cliënt zo veel mogelijk te stimuleren moet negatieve feedback voorkomen worden - het is van belang dat de behandeling plaatsvindt in een leerrijke omgeving, maneges zijn hier een goed voorbeeld van. Alle bewegingen moeten zo natuurgetrouw mogelijk nagebootst worden - het is belangrijk dat de cliënt zoveel mogelijk structuur en houvast krijgt in de behandeling Met betrekking tot therapeutisch paardrijden betekent het NDT-concept: -

veel aanspreken en bewegingen uitlokken aan de aangedane zijde veel gebruik maken van facilitatie technieken en laat de ruiter ervaren hoe de normale motoriek is beïnvloed als eerste de tonus van de ruiter indien deze te hoog of te laag is, ook dit voorkomt weer een verstoorde motoriek zoek bij de oefeningen, die gegeven worden op het paard een juiste aanpassing indien dit nodig is let op de symmetrie in houding van de ruiter: zit de ruiter rechtop en niet scheef geef structuur aan de paardrijles. Doe alles in kleien stapjes en herhaal veel

3.4.2 Sensomotorische integratie Bij de ontwikkeling van het lichaamsschema, het handelingsinzicht en de ruimtelijke oriëntatie is het samenspel tussen waarnemen en bewegen een belangrijke schakel. Waarnemen lokt uit tot bewegen en de beweging zelf wordt altijd weer waargenomen. Het samenspel tussen waarnemen en bewegen noemt men sensomotoriek. Kinderen met ontwikkelingsstoornissen schieten vaak tekort in hun kennis van het lichaamsschema en in de sensomotoriek. Ze lijken daardoor nog onhandiger dan zij door hun concentratie- en leerstoornis al zijn. Deze kinderen, of volwassen mensen Hogeschool van Amsterdam


51

Beroepsopdracht FPG


met deze stoornissen hebben ook veel moeite met wat wij de ‘ruimtelijke oriëntatie’ noemen. Dat wil zeggen; ze hebben moeite met het bepalen van de positie van de voorwerpen om hen heen ten opzichte van henzelf. Deze ruimtelijke oriëntatie wordt aangeleerd door het verkennen van de ruimte. Veel kinderen met motorische stoornissen kunnen dat niet. Ze hebben dat onvoldoende kunnen oefenen. Zij hebben dan ook vaak grote moeite met het onderscheiden van wat op de voorgrond is en wat op de achtergrond. Ze verwarren begrippenparen als klein en groot, hoog en laag, links en rechts, onder en boven, deze en die kant. Bij kinderen met problemen in de sensomotoriek zijn in dit verband bij het paardrijden vaak al gauw een aantal typische verschijnselen te zien. - tactiele onder- en overgevoeligheid - vestibulaire onder- en overgevoeligheid - onder- en overgevoeligheid voor geluid - proprioceptief onder- en overgevoelig - slechte motor planning Voor de fysiotherapeut die kinderen of volwassenen met sensomotorische problemen begeleid is het belangrijk te weten wat er aan deze problemen gedaan kan worden en hoe je het paard kunt gebruiken om deze problemen (gedeeltelijk) op te lossen. De term sensomotorische integratie houdt in dat waarnemen (sensoriek) en bewegen (motoriek) één geheel vormen. Hierbij is een goed samenspel tussen beide noodzakelijk. Voor het goede samenspel is het zenuwstelsel verantwoordelijk. Het kind krijgt via zintuigen informatie vanuit zijn omgeving de ex-afferente sensoriek. Ook krijgt het kind vanuit zijn eigen lichaam informatie, de re-afferente sensoriek. De verwerking van zintuiginformatie door het zenuwstelsel en de motoriek van het kind maakt he t mogelijk om adequaat op zijn omgeving te reageren. Dit adequaat op zijn omgeving reageren, zal bij een kind meestal spel of een ADLactiviteit zijn. Het is belangrijk dat de motoriek voor doelgericht bewegen wordt gebruikt. Er is dan een terugkoppeling van de handelingen die het kind heeft verricht. Hierdoor ontstaat een nieuwe sensorische input, waar het kind opnieuw en ook anders op kan reageren. Dit proces wordt steeds opnieuw in werking gezet. Door sensomotorische integratie is het dus mogelijk om bewegingen in doelgericht handelen om te zetten en ons bewust te worden van onszelf en onze omgeving. Het sensorische systeem heeft het vermogen prikkels op te nemen van binnen en buiten het lichaam van de mens. Door de verschillende zintuigen worden verschillende prikkels waargenomen. In het centrale zenuwstelsel wordt de binnenkomende informatie geïntegreerd. Tactiele informatie Dit is de sensibiliteit van de huid zoals de tastzin, druk, koude, warmte en pijn. Vestibulaire informatie Vestibulaire informatie is informatie uit de evenwichtsorganen. De evenwichtsorganen liggen achter de rotsbeenderen in beide binnenoren. Zij geven informatie over de stand en standsveranderingen van het hoofd en daarmee indirect van het lichaam in de ruimte. Proprioceptieve informatie



52

Beroepsopdracht FPG


Proprioceptieve informatie is informatie afkomstig uit het bewegingsapparaat (spieren, pezen, gewrichten, kapsels en banden), waardoor enerzijds de motoriek kan worden gestuurd en anderzijds een bewust beeld kan worden gevormd omtrent houding, de belasting en de bewegingen. Het geeft informatie over de stand en de standsveranderingen van het lichaam en de lichaamsdelen in de ruimte. Door de koppeling van waarnemen en bewegen ontwikkelt zich een lichaamsschema, het handelingsinzicht en de ruimtelijke oriëntatie. Voor de ontwikkeling van het lichaamsschema is het belangrijk dat een baby veel wordt vastgehouden en aangeraakt, hierdoor voelt hij zijn lichaam. Een jonge baby beweegt zich voornamelijk onwillekeurig (reflexmatig). Hij gaat die bewegingen steeds beter voelen. Hij krijgt dan plezier in het bewegen en probeert de bewegingen te herhalen. Dit is het begin van de ontwikkeling van het handelingsinzicht. Het bewegen wordt willekeuriger. Bij het doelgericht bewegen komt de ontwikkeling van de ruimtelijke oriëntatie op gang. Om ontwikkeling mogelijk te maken is het belangrijk, dat een kind zijn omgeving opmerkt en er iets mee doet. Een zintuigprikkel kan twee functies hebben. Een waarschuwende functie en een informatieve functie. Of een kind een zintuigprikkel opmerkt zal afhankelijk zijn van de sterkte van het waarschuwende vermogen van de prikkel en van zijn alertheid. Bij baby’s en kleine kinderen is er maar een klein gebied waarop het kind adequaat kan reageren; van veel zintuigprikkels is de waarschuwende functie te zwak of te sterk. Zij zullen dan de prikkel niet opmerken of reageren met huilen. Om zo goed mogelijk tot verwerking van prikkels te komen, moet iemand wakker en gericht actief zijn. De alertheid moet gereguleerd worden en bovendien moet er gezorgd worden dat er iets te beleven valt. Alleen op deze manier kan een kind iets leren. Het is dus belangrijk dat een kind een prikkel opmerkt en er iets mee kan doen: opmerken en onderzoeken zijn de twee kernwoorden die hier dus belangrijk zijn. Een klein kind zal maar op een gering aantal zintuigprikkels adequaat reageren. Heel veel gaat langs hem heen of hij reageert met huilen, het geen ook zeer adequaat kan zijn. Langzamerhand krijgt hij steeds meer belangstelling voor zijn omgeving. Hij merkt zijn omgeving steeds beter op en gaat op onderzoek uit. Niets is dan meer veilig voor hem. Hij probeert alles te pakken, stopt alles in zijn mond om het goed te voelen. Hij gaat overal op af. Dit onderzoeken gebeurt voornamelijk door voelen en bewegen. Alles wat hij hoort of ziet zal hij aan willen raken. Langzamerhand zal er een zekere ordening in dit onderzoeken komen. Wat later zien we ook de sterke bewegingsdrang afnemen. Het volgende stadium is de integratie. Het aanraken van voorwerpen neemt nu af. Het kind weet nu hoe de voorwerpen voelen, hoe zwaar ze zijn, hoe ze smaken en hoe hij ze kan pakken. Het is niet meer nodig om alles wat hij ziet en hoort aan te raken, de integratie tussen de verschillende zintuigen is tot stand gekomen. Het zien van een voorwerp of het horen van een woord geeft hem alle noodzakelijke informatie. Uiteindelijk begrijpt het kind de wereld om zich heen, niet alleen concrete informatie, maar ook abstracte begrippen leert hij begrijpen. Bij het paardrijden is het belangrijk dat het kind opmerkt dat een paard in beweging komt, anders zal het zijn evenwicht verliezen en zonder begeleiding eraf vallen. Het kind zal de beweging onderzoeken door te voelen en te bewegen. Zo leert het langzamerhand de beweging van de stap kennen en daarop te reageren. Wanneer je gaat draven, begint dit proces opnieuw. Het kind leert het verschil tussen stap en draf kennen. Hij kan de bewegingen in stap en draf ordenen. Bij het woord stap heeft het Hogeschool van Amsterdam


53

Beroepsopdracht FPG


kind geleerd wat voor een gevoel dat is en hoe hij daarop moet reageren, integratie van verschillende zintuigen. Dan kan hij bijvoorbeeld figuren leren rijden en zo kan hij ook abstracte begrippen leren begrijpen. Er kunnen echter ook sensomotorische integratie problemen bestaan. Wanneer een baby of kind zich niet goed ontwikkeld, dan blijft het gebied waarop hij adequaat op prikkels kan reageren heel klein. De meeste informatie gaat langs hen heen of veroorzaakt een schrik reactie. Het onderzoeken en leren kennen van hun eigen lichaam en van hun omgeving komt dan niet op gang. De alarmerende functie van een prikkel is te zwak of te sterk, zodat een adequate motorische reactie niet mogelijk is. Hierdoor missen zij de re-afferente sensoriek van hun motoriek. De zintuigprikkels krijgen geen betekenis en de motoriek wordt niet omgezet in handelingen. De gevolgen hiervan zijn: - tactiele zintuigprikkels kunnen vervelend gevonden worden (tactiele overgevoeligheid). Dit uit zich in tactiele afweer, niet aan willen raken of met name niet aangeraakt willen worden. Ook kan deze tactiele overgevoeligheid zich uiten in kieskeurigheid wat betreft eten (klontjes, velletjes), kleren (kriebelig) en speelgoed. Er kunnen problemen ontstaan met wassen, haren kammen en tanden poetsen. Ook kan het kind het paard niet aan willen raken en het niet willen aaien. Het kind kan niet aangeraakt/vastgehouden willen worden door een begeleider of het kan zijn dat hij de cap niet op wil hebben. - tactiele zintuigprikkels worden te weinig opgemerkt (tactiele ondergevoeligheid).Dit kan zich uiten in extreme onhandigheid, een slecht lichaamsschema, slechte handen mondmotoriek (eetproblemen en kwijlen) of in automutilatie (zelfverwonding). - angstig zijn voor bewegingsprikkels (proprioceptieve overgevoeligheid).Dit uit zich in angst voor bewegen. De angst om bewogen te worden is groter dan bij zelf bewegen. Vaak zie je dat de ruiter verstijft wanneer het paard zich in beweging zet. - bewegingsprikkels te weinig opmerken (proprioceptieve ondergevoeligheid). Dit uit zich in voortdurend bewegen, niet stil kunnen zitten, slecht ontwikkelde rompbalans, opzij steun zoeken via opvangreacties en het vastgrijpen van de begeleider in plaats van het zadel of de singel, omdat deze aan de zijkant van de ruiter loopt. Er kunnen problemen ontstaan met het kruisen van de middenlijn van handen en ogen. Soms ontstaan er problemen met taalgebruik en de visuele waarneming. Naast problemen in de proprioceptie en op het tactiele gebied kunnen er nog problemen aanwezig zijn die te maken hebben met geluid, het evenwichtsorgaan of de motor planning. - vestibulaire onder- en overgevoeligheid - onder- en overgevoeligheid voor geluid - slechte motor planning Er zijn verschillende combinaties mogelijk. De volgende combinaties komen veelvuldig voor: - overgevoeligheid voor tactiele zintuigprikkels samen met ondergevoeligheid voor vestibulaire zintuigprikkels - ondergevoeligheid voor tactiele zintuigprikkels samen met overgevoeligheid voor vestibulaire zintuigprikkels Hogeschool van Amsterdam


54

Beroepsopdracht FPG


Bij ieder individu zijn er verschillen in zintuigprikkel verwerking waar te nemen. De één vindt bijvoorbeeld draaien in een kermisattractie geweldig en de ander wordt al misselijk bij het idee (sterke vestibulaire prikkeling). De één vindt het geweldig om te kliederen, bijvoorbeeld met vingerverf, de ander griezelt al bij het idee (tactiele prikkeling). Behandeling vindt plaats, wanneer er problemen voortvloeien uit de zintuigprikkel verwerking. Sensomotorische integratie problemen Bij de therapie wordt voornamelijk gebruik gemaakt van het aanbieden van tactiele, vestibulaire en proprioceptieve zintuigprikkels. Bij het paardrijden gebruik je automatisch alledrie de zintuigsystemen. Je raakt het paard en /of het zadel aan bij de contactvlakken (tactiel), het paard zet je in beweging (vestibulair) en op deze beweging moet je reageren om je evenwicht te handhaven (propriocepsis). Om iemand in een goede alertheidtoestand te krijgen, kunnen vestibulaire prikkels gebruikt worden. Wanneer iemand wakker en ongericht actief is (dromerig), moet iemand ‘wakker geschud’ worden. Bij het paardrijden betekent dit, dat je tempowisselingen met de ruiter gaat rijden, bijvoorbeeld van stap naar draf. Hierdoor verhoogd de alertheid van de ruiter en kan hij zich op het paard en de omgeving richten. Wanneer een ruiter gespannen en angstig op het paard zit, dan begin je met rustige, ritmische prikkels, dus rustig stappen. Behandelprincipes Prikkeling van één zintuig is alarmerender dan prikkeling van meerdere zintuigen tegelijkertijd. Wanneer een prikkel gedempt moet worden, betrek je een ander zintuigsysteem erbij. Aaien van een paard bijvoorbeeld tijdens beweging is voor het tactiele systeem een minder sterke prikkel dan wanneer je het in stilstand doet. Bewogen worden is een sterkere prikkel (vestibulair) dan zelf bewegen (vestibulair en proprioceptief). Aangeraakt worden is een sterkere prikkel dan zelf aanraken. Wanneer je een prikkel wilt versterken, moet je die zo gevarieerd mogelijk aanbieden, zoals tempowisselingen te paard. Wanneer je een prikkel wilt remmen, moet je die zo monotoon mogelijk aan bieden, rustige ritmische bewegingen van de stap. Als fysiotherapeut moet u dit goed in de gaten houden en deze regel kunnen betrekken op elke ruiter apart. Wat te doen bij de volgende sensomotorische integratie problemen? Bij angst voor bewegingsprikkels: - vooral monotone, ritmische zintuigprikkels aanbieden, niet teveel variëren. Het paardrijden geeft een ritmische driedimensionale beweging door in stap. In deze situatie is het dus belangrijk om rustig te beginnen, het paard in hetzelfde tempo te laten lopen, geen wendingen en geen tempowisselingen te rijden totdat iemand enigszins ontspannen is. Eventueel kan hierna het geheel langzaam opgebouwd worden. Daarbij moet goed in de gaten gehouden worden of de ruiter de prikkel kan verwerken. - het kind bewegen in een minder gevoelige houding. De minst gevoelige houding is meestal rechtop, daarna achtereenvolgens buiklig, zijlig en ruglig. De ruiterzit is de goede positie. Zie hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). - het aanbieden van vestibulaire zintuigprikkels gelijktijdig met een prikkel van een ander zintuig, m.n. tactiel, proprioceptief en soms auditief. Bijvoorbeeld het kind Hogeschool van Amsterdam


55

Beroepsopdracht FPG


vasthouden als je hem beweegt. De vestibulaire prikkeling is bij het paardrijden altijd in combinatie met proprioceptieve prikkeling. De proprioceptieve prikkeling kun je versterken door tijdens backriding druk op de romp te geven bij de schouders. - de vestibulaire zintuigprikkels onderdeel laten zijn van een doelgerichte handeling. Voor een kind is dat meestal spel. Paardrijden is een doelgerichte handeling waar het kind veel plezier aan kan beleven. Als bewegingsprikkels niet opgemerkt worden: - vooral gevarieerde zintuigprikkels aanbieden, bijvoorbeeld niet ritmisch schommelen, maar snelheid wisselen. Ook is het goed om tempowisselingen (halthouden, stap, draf) en wendingen te rijden om het ‘wakker schud’ effect te krijgen. - het kind bewegen in een meer gevoelige houding. Bijvoorbeeld ruglig. In principe gaan we bij het paardrijden uit van de zittende houding, dit neemt niet weg dat er ook andere houdingen op het paard gebruikt kunnen worden. Een sterkere prikkel is buiklig, daarna buiklig dwars over het paard, een nog sterkere prikkel is ruglig en ruglig dwars op het paard is de sterkste prikkel. - alleen of voornamelijk vestibulair prikkels aanbieden. Het kind bewegen zonder het vast te houden. Bij het paardrijden is altijd proprioceptieve zintuigprikkeling aanwezig. Wel kan de vestibulaire component vergroot worden door bijvoorbeeld de ogen te sluiten. Daardoor wordt een zintuig uitgeschakeld en wordt de bewegingsprikkel (vestibulaire) sterker. De ruiter zal ook de neiging hebben zijn steun via de begeleider te zoeken. De ondersteuning van begeleiders moet echter zo min mogelijk zijn. De ruiter moet leren goed op zijn billen te zitten. Daarnaast moet hij zijn hoofd en ogen leren richten. Hiervoor kan het kijken naar de bordjes bij het sturen gebruikt worden. - de vestibulaire zintuigprikkels onderdeel laten zijn van een doelgerichte handeling. Paardrijden is een doelgerichte handeling, waar de ruiter veel plezier aan kan beleven, waardoor eerder ontspanning op zal treden

-

-

-

Als tactiele prikkels vervelend gevonden worden: het kind aanraken met veel druk (propriocepsis). De propioceptieve prikkeling kan versterkt worden door een backrider, die druk op de romp geeft via de schouders. vooral aanbieden van monotone zintuigprikkels, niet teveel variëren. Wanneer een ruiter ondersteund moet worden door een begeleider moet deze zo min mogelijk van handvatting wisselen en de ruiter stevig vasthouden. het kind aanraken op minder gevoelige plaatsen op zijn lichaam. Zeer gevoelig zijn; hoofd, handen en voeten. Handen, voeten en het hoofd hoeven het paard niet te raken, tenzij iemand zich vasthoudt, de teugels vast heeft of de voeten in de beugels heeft. Hij doet het dan echter zelf, dus is het minder prikkelend. De begeleider moet dus voorkomen, dat hij de hand van de ruiter vastpakt om bijvoorbeeld het paard te gaan aaien. De tactiele overgevoeligheid kan een reden zijn, dat iemand zich niet wil vastho uden, niet vast gehouden wil worden, zijn cap niet op wil of zijn paard niet wil aaien. het aanbieden van tactiele zintuigprikkels gelijktijdig met een prikkel van een ander zintuig m.n. vestibulair en soms auditief. De tactiele prikkel wordt altijd aangeboden in combinatie met de proprioceptieve en vestibulaire prikkeling. Bij deze ruiters is het dus belangrijk om meteen te gaan rijden en niet vooraf het paard al te gaan aaien om de bedreiging van de tactiele prikkels te verminderen. Het Hogeschool van Amsterdam


56

Beroepsopdracht FPG


poetsen van het paard kan beter achteraf gebeuren. Het aaien van het paard kan beter in beweging geoefend worden dan stilstaand. In dit geval kun je de ruiter beter pas de cap op laten zetten wanneer je begint met rijden. - materiaalkeuze kan belangrijk zijn indien tactiele prikkels vervelend gevonden worden. Zachte, vochtige materialen zijn veel alarmerender dan harde, droge materialen: bijvoorbeeld vingerverf ten opzichte van lego. Bij paardrijden kun je denken aan het verschil tussen een zadel en een dek met singel. Een zadel is harder en steviger, dus minder alarmerend dan een schapenvacht met singel. Een teugel in de handen is minder alarmerend dan een paard aaien. - de tactiele zintuigprikkels onderdeel laten zijn van een doelgerichte handeling. Als tactiele prikkels niet opgemerkt worden: - manier van aanraken. Het kind goed gedoseerd aanraken, bij de ene ruiter heb je een lichtere aanraking nodig om de prikkel door te laten komen, dan bij een andere ruiter. - het kind aanraken op meer gevoelige plaatsen van zijn lichaam, zoals hoofd, handen en voeten. De ruiter het paard laten voelen met het hoofd (bijvoorbeeld neus in de manen) en de handen. Daarnaast kan het nodig zijn om instructie over bijvoorbeeld teugelhandvatting en sturen te geven. Het is goed om deze ruiters van alles te laten voelen door zijn handen aan te raken en te begeleiden, omdat deze ruiters vaak een slecht lichaamsschema hebben. - alleen tactiele prikkels aanbieden. Dit kan door eerst het paard door de ruiter te laten aaien, voordat het paard zich in beweging zet. - de tactiele prikkels onderdeel laten zijn van een doelgerichte handeling. Paardrijden is een doelgerichte handeling, waar het kind veel plezier aan kan beleven, waardoor er eerder ontspanning op zal treden. Als conclusie kunnen we stellen dat het bij het paardrijden belangrijk is om rekening te houden met de hoeveelheid vestibulaire, proprioceptieve en tactiele prikkeling die je geeft in relatie met de ruiter. De ruiter zal in staat moeten zijn om de prikkel van het paardrijden te verwerken, er van te leren en zo plezier aan het paardrijden te beleven. Het paard als levend dier doet in elk geval een appèl op beleving. Het paardrijden is een gecombineerde zintuigprikkeling (vestibulair, proprioceptief en vestibulair) wat een veilig gevoel oproept. In een sensomotorische integratie behandeling kan het paard ingezet worden als hulpmiddel wanneer het paard en zijn beweging een middel is om te komen tot prikkelverwerking en beleving. Een voordeel van paardrijlessen is dat je de prikkels goed kunt doceren en daarmee per ruiter gericht kan toepassen.

3.5 Kennis van de verschillende soorten van paardrijden 3.5.1 Hippotherapie (zie hoofdstuk 2.1, hippotherapie van de scriptie) 3.5.2 Therapeutisch rijden (zie hoofdstuk 2.2, therapeutisch rijden van de scriptie) 3.5.3 Paardrijden als recreatie (zie hoofdstuk 2.3, paardrijden als recreatie van de scriptie)

3.5.4 Backriding Backriding: met twee ruiters tegelijk op een paard zitten, waarbij de achterste ruiter de voorste ondersteund. Hogeschool van Amsterdam


57

Beroepsopdracht FPG


Wanneer kies je voor backriding? Je kiest voor backriding als iemand niet voldoende rompen/of hoofdbalans heeft om zelfstandig op het paard te zitten. Ook kan het overwinnen van angst een motief zijn om voor backriding te kiezen. Voor het paard is er bij backriding sprake van een extra oneigenlijke belasting van de rug. Er wordt verder naar achteren gezeten, waardoor het zwaartepunt van het paard verder naar achteren komt te liggen en het skelet van het paard minder ondersteund wordt. Men vindt dat het gewicht van beide ruiters samen dan ook maximaal 100 Kilo mag zijn. Als richtlijn voor tijdsduur wordt twintig minuten aangehouden. Dit is ook de tijd dat een voltige paard maximaal achter elkaar gebruikt mag worden. De taakverdeling De FPG- instructeur is verantwoordelijk voor een goede inzet van het paard en het bewaken van de veiligheid. Er is minimaal één begeleider voor het paard nodig, omdat de backrider de handen vrij moet hebben om de ruiter te ondersteunen. Dit is een minimale voorwaarde voor de veiligheid. Er zal een nauwe samenwerking moeten zijn tussen instructeur, fysiotherapeut backrider en begeleiders. Kennis en informatie uitwisselen over het paard (FPGinstructeur) en de ruiter (fysiotherapeut, begeleiders) is van groot belang om een goede kwaliteit en veiligheid te bereiken. Mede afhankelijk van de doelstelling van het paardrijden voor de ruiter en de kennis en ervaring van de FPG-instructeur, zal de fysiotherapeut in meer of mindere mate aanwezig moeten zijn. De belangrijkste taak van de fysiotherapeut is het kunnen inschatten van de belastbaarheid en motoriek van de ruiters. De taakverdeling moet voor iedereen duidelijk zijn. Het is dus afhankelijk van de doelstelling of de aanwezigheid van een fysiotherapeut noodzakelijk is. Het hoofddoel bij backriding is meestal het verbeteren van de rompen hoofdbalans. Andere doelen die men vaak nastreeft bij backriding zijn: ontspanning, verbetering van de symmetrie en stimulering van de vitale organen. Bijeffecten die vaak gehoord worden zijn: beter slapen en met iets meer kracht spreken. Het is meestal een voordeel als de backrider een fysiotherapeut is, omdat de backrider de facilitatietechnieken (handgrepen die een goede spierspanning uitlokken) kan toepassen. De fysiotherapeut moet dan echter wel zelf een goede paardrij-zitbalans hebben. Het is namelijk belangrijk dat de backrider zelf een goede onafhankelijke zit heeft. Heeft de fysiotherapeut zelf niet deze goede onafhankelijke zit dan kan de fysiotherapeut deze taak overdragen aan een andere backrider en de begeleider. De fysiotherapeut kan dan wel belangrijk zijn bij het aanleren van de facilitatietechnieken aan de backrider. Het is ook belangrijk dat de backrider qua grootte en kracht past bij de ruiter. Het paard kan bij uitstek in stap een driedimensionale beweging overbrengen, waardoor spasmeremming optreedt en de rompbalans opgebouwd kan worden. Dit kun je in een gewone oefensituatie niet imiteren. Daarnaast heeft het paard een grote aaibaarheidsfactor. Een ander voordeel van backriding (met een deskundige helper achter de ruiter), is dat de reactie van de ruiter op zo een effectief mogelijke manier kan worden gestuurd. Een belangrijke opgave voor de backrider is altijd het bekken Hogeschool van Amsterdam


58

Beroepsopdracht FPG


van de ruiter in de goede positie te krijgen. Van daaruit kan dan een opgerichte houding van romp hoofd en worden opgebouwd. De leeftijd waarbij u mag starten met backriding is afhankelijk van de ontwikkeling van het kind. U zou kunnen starten bij de leeftijd van 1.5 jaar, als het kind er lichamelijk en geestelijk aan toe is (bij andere vormen van therapeutisch paardrijden wordt meestal de grens van drie jaar aangehouden, daar dan de rompbalans pas goed genoeg is om zelfstandig op een paard te zitten). Een klein kind is niet zo een grote belasting voor het paard, maar toch moet de backrider iets naar achteren zitten, omdat het kind achter de schoft moet zitten om de bewegingen van het paard goed door te krijgen. U kunt dus kiezen voor backriding als iemand niet voldoende hoofd- en/of rompbalans heeft om zelfstandig te zitten, Iemand die nog niet zelfstandig kan zitten en waar u zou verwachten dat hij/zij het kan leren. Ook als u niet verwacht dat iemand zelfstandig kan leren zitten kunt u gebruik maken van backriding, omdat deze ruiter zo toch de kans krijgt paard te rijden. Daarnaast kan het zijn dat iemand achteruit gaat en dat u het paardrijden gaat afbouwen door de ruiter met backriding te ondersteunen. Wanneer iemand ouder en zwaarder wordt en niet zelfstandig kan leren zitten kan dat inhouden, dat zo een ruiter helaas moet stoppen met paardrijden, omdat dit te zwaar wordt voor het paard. Wanneer u begint met backriding moet de doelstelling en de verwachting helder zijn, omdat u ten behoeve van het paard altijd de tijdelijkheid onder ogen moet zien. Backriding vereist goed teamwerk van de betrokkenen. Bij backriding kan het volgende harnachement gebruikt worden: een platte singel met voortuig met handvat gesp beschermer over de gespen om ruiterbeen te beschermen schapenvacht gelpad singel met één handgreep hunterbreast met handvat verlengde vachten, waaraan voor de helpers stijgbeugels gehangen kunnen worden schabraks, waaraan voor de helpers stijgbeugels gehangen kunnen worden voltigeersingel met wijdt geplaatste handvaten waarop een dekentje wordt gelegd (stoeltje voor kleine kinderen die niet op het diepste punt van de paardenrug kunnen zitten) klittenband zadel met een paar blokken (stoeltje voor kleine kinderen die niet op het diepste punt van de paardenrug kunnen zitten) Het is belangrijk dat een backrider zich traint voor dit werk, zo kan in alle gangen worden geoefend op het onafhankelijk zitten en volkomen vrij kunnen bewegen van armen en benen. De manier waarop de ruiters kunnen worden vastgehouden kan worden geoefend met een grote speelgoedbeer. Verder is het belangrijk om kennis te hebben van de te gebruiken harnachementen. (zie hoofdstuk 3.6.2, harnachement van de scriptie In juni 2003 heeft de Federatie Paardrijden Gehandicapten een studiedag georganiseerd met betrekking tot backriding, hieruit zijn een aantal aanbevelingen naar voren gekomen die opgevraagd kunnen worden bij het secretariaat van de Federatie Paardrijden Gehandicapten. Hogeschool van Amsterdam


59

Beroepsopdracht FPG


3.6 Kennis van het gebruik van hulpmiddelen, harnachement en aangepast harnachement door ruiters met een handicap. 3.6.1 Hulpmiddelen Perrons Enkel opstapperron Een enkel opstapperron is een verhoging bij de manege (niet verplaatsbaar en verstelbaar) waar ruiters op plaats nemen (ook met rolstoel), om vervolgens op hun paard te (kunnen) stappen of op het paard getild te kunnen worden. Het paard staat naast het perron, waardoor hij lager staat dan de ruiter. Hierdoor wordt de hoogte die de ruiter moet overbruggen om op zijn paard te komen kleiner en het opstappen makkelijker. Een "enkel" opstapperron wil zeggen dat er slechts aan één zijde van het paard een verhoging is waar de ruiter op kan plaats nemen. Voor ruiters die alleen vanaf de rechterzijde kunnen opstappen, kan het paard er andersom naast gezet worden.

Dubbel opstapperron Een dubbel opstapperron bestaat uit twee schuinoplopende vlakken, welke eindigen in twee horizontale plateaus. Het paard komt tussen deze beide bruggedeelten te staan, waardoor hij lager staat dan de ruiter. Hierdoor wordt de hoogte die de ruiter moet overbruggen om op zijn paard te komen kleiner en het opstappen makkelijker. De ruiter kan van twee verschillende zijdes op het paard stappen of op het paard geholpen worden.

Verplaatsbaar opstapperron



60

Beroepsopdracht FPG


Een verplaatsbaar opstapperron is een soort trap met drie a vier treden en een plateau. De trap is ongeveer een meter breed en 60 cm hoog. Door zijn kleine omvang is de trap verplaatsbaar en op iedere gewenste locatie neer te zetten. De trap heeft een gewicht variërend tussen de 25 en 50 kg. De trap is verkrijgbaar in verschillende materialen. In sommige gevallen is er een soort steun aan het perron te bevestigen.

Elektrisch in hoogte verstelbaar opstapperron Een elektrisch in hoogte verstelbaar opstapperron bestaat net als een enkel en een dubbel opstapperron uit een schuin oplopend vlak wat uitkomt op een plateau. Door een hekje te sluiten tussen het schuine vlak en het plateau, wordt het elektrische circuit gesloten en kan het plateau in hoogte worden versteld. Het opstapperron kan aangesloten zijn op het stroomnet, maar kan ook op een accu werken. Het opstapperron kan op verschillende manieren worden bediend.

Wegklapbaar opstapperron Een wegklapbaar opstapperron is in eerste instantie een balustrade of bakrand. Door de balustrade vanuit de bak naar je toe te halen, ontstaat er een plateau, dat in verbinding staat met een klein plateau aan de buitenzijde van de bak.



61

Beroepsopdracht FPG


Rolstoelplateaulift De rolstoelplateaulift is een lift, waar een rolstoelgebonden ruiter met zijn rolstoel op kan gaan staan. Door middel van deze lift kunnen hoogteverschillen overbrugd worden. De ruiter kan zich vanuit hier verder verplaatsen, bijvoorbeeld naar een opstapperron of de kantine. De bediening van de lift is zowel door de ruiter als door de begeleider mogelijk.

Tillift De tillift bestaat uit een plafondsysteem, slings en de tilbeugel waar de slings aan hangen. De ruiter wordt vanuit de rolstoel in een sling geholpen. De sling wordt vervolgens weer aan de tilbeugel bevestigd. Door op een knopje van de bedieningskast te drukken, wordt de ruiter uit de rolstoel getild en via het plafondsysteem verplaatst, zodanig dat hij boven het paard komt te hangen. De ruiter zakt nu direct met gespreide benen loodrecht, rechtop zittend op het paard. Wanneer de ruiter op het paard zit, worden zowel de beugel als de sling verwijderd en kan de ruiter op het paard weg rijden. Over het algemeen zijn er verschillende maten slings aanwezig, zodat zowel een kind als een volwassene met de tillift kan worden getild.

3.6.2 Harnachement Hogeschool van Amsterdam


62

Beroepsopdracht FPG


Zadels en dekjes Ariane de Ranitz zadel Het Ariane de Ranitz zadel bestaat uit een dunne laag leer, waarop over het totale oppervlak klittenband is bevestigd. Hierdoor is het mogelijk om steunpunten op ieder gewenste plaats aan te brengen. Aan de onderzijde van het zadel zijn vilten kussens gevormd. De kussens vormen de kamer van het zadel, deze kamer ontlast de ruggengraat van het paard. In het zadel is een singel met een handgreep voor de ruiter verwerkt. Aan weerzijden van de handgrepen zit een scharnier, zodat het zadel zowel voor brede als smalle paarden te gebruiken is. De steunen zijn blokken van verschillende vormen die aan de onderzijde bekleed zijn met de ‘haakjeskant’ van het klittenband. De blokken zijn er in drie uitvoeringen, namelijk: Rugsteun / lumbaalsteun; de ruiter leert door de rugsteun een goede zithouding aan te nemen (licht achterover gekanteld bekken) Bovenbeensteun; ondersteunt het bovenbeen aan de onderzijde en voorkomt problemen zoals te grote rek van de spieren in de liezen. Onderbeensteun; om de ruiter de juiste houding van zijn onderbeen te laten ervaren (been met gebogen knie)

Wintec zadel Het Wintec zadel is een zadel gemaakt van kunststof. Het zadel is zeer licht van gewicht. Door de stoffen bekleding is het zitoppervlak stroef, waardoor het wegglijden van de ruiter wordt belemmerd. Over het algemeen heeft het zadel een vrij diepe zit. Daarnaast is de zitting een stuk zachter dan bij een zadel dat bekleed is met leder. De beugelriemen van het Wintec zadel zijn ook van kunststof.



63

Beroepsopdracht FPG


Westernzadel Het westernzadel is afkomstig uit de westernsport en de veehouderij. Onder het zadel wordt vaak een deken gebruikt. Het zadel heeft een relatief rechte zitting en geen zweetbladen. Het westernzadel heeft een hoge voor en achterboom en ligt dieper naar achteren dan een standaard zadel. Dit is belangrijk voor een diepe en vaste zit van de ruiter en de juiste balans van het paard bij het dragen van de ruiter. De beugels van een westernzadel zijn evenals het zadel vervaardigd uit leder. Wat karakteristiek is voor het westernzadel is de knop aan de voorzijde, oorspronkelijk bedoeld om een lasso of iets dergelijks aan vast te maken. Het zadel past niet op alle paarden en pony’s.

Kinderzadel Een kinderzadel is een zadel dat speciaal gemaakt is voor kinderen. Het is een klein zadel met daardoor een smalle zitting. Daarnaast heeft het zadel korte zweetbladen, waardoor het mogelijk is dat mensen met kortere benen in staat zijn het paard aan te drijven. Het kinderzadel is in verschillende soorten te krijgen, namelijk: dressuur, western, Ariane de Ranitz en veelzijdigheidszadel.



64

Beroepsopdracht FPG


Dr. Phelps zadel (vacuümzadel) Het zadel is individueel aanpasbaar. Het past zich aan de lichaamsvorm van de ruiter aan en geeft daarbij ondersteuning op elke gewenste plaats. Het zitvlak bestaat uit een rubberen zak gevuld met korrels. Deze geven het zadel een grote flexibiliteit bij het passen. Zodra het zadel gevormd is, worden door het wegzuigen van lucht uit het zadel de korrels opeen gedrukt en wordt de pasvorm gefixeerd. Het zitvlak kan eventueel gecorrigeerd worden, omdat door toelaten van lucht in de zitting deze weer vervormbaar wordt. De rubberen zak wordt altijd gebruikt in combinatie met een sjabrak of een onderzadel. De zak wordt op het onderzadel bevestigd door middel van klittenband.

Polyesterzadel/ Bontzadel Het zadel is gemaakt van polyester naar een voorbeeld van een westernzadel en bekleed met een schapenwollen vacht. Onder het zadel kan een sjabrak van klittenband gelegd worden, zodat er blokken ter ondersteuning van de benen aan vast geklit kunnen worden.

Schapenvacht De schapenvacht is letterlijk de vacht van een schaap. Tegenwoordig is er ook een synthetische schapenvacht. De schapenvacht is in verschillende maten verkrijgbaar. De schapenvacht geeft naast de bewegingen van het paard ook de warmte goed door naar de ruiter. Dit heeft een positieve invloed op onder andere de spieren van de Hogeschool van Amsterdam


65

Beroepsopdracht FPG


ruiter. De schapenvacht kan op de rug van het paard worden geplaatst of in combinatie met een stuk schuimrubber worden gebruikt, wat ervoor zorgt dat eventuele schokken of harde delen van het paard worden verzacht. De schapenvacht wordt gebruikt in combinatie met een singel met een of meer handvatten. Gelpad Een gelpad is een rechthoekige zak waarin gel zit. Je kunt hierbij denken aan een decubitus kussen zoals die in rolstoelen wordt toegepast. De gelpad heeft een vaste afmeting, maar is zeer flexibel en past zich aan, aan zowel het paard als de ruiter. De gel is sterk warmte geleidend en schokdempend, wat voor zowel het paard als de ruiter prettig kan zijn.

Singels Singel met een hard handvat (breedterichting) Om de ruiter houvast te geven kan een singel met een handvat worden gebruikt. Het handvat bestaat uit een metalen boog bekleed met leder. De singel kan op de paardenrug worden gelegd, of in combinatie met een dekje. Een veel gebruikte combinatie is die met de schapenvacht. Hierdoor blijft de vacht op zijn plaats.

Singel met een slap rond handvat (breedterichting) Deze singel heeft in plaats van een hard handvat een slap handvat dat slechts bestaat uit een stuk leder. Het handvat ligt tijdens het rijden op de rug van het paard of op het onder de singel bevestigde dekje. Het laten rijden met een slap handvat heeft tot doel, de ruiter een klein beetje hulp te geven bij het handhaven van de balans. Door deze singel te gebruiken wordt de onafhankelijke zit van de ruiter bevorderd.



66

Beroepsopdracht FPG


Voltigesingel met twee rechthoekige handvatten Deze lederen singel is vrij gemaakt voor gebruik bij de voltige. De handvatten van deze singel zijn doorgaans vrij ver uit elkaar geplaatst. Daarnaast zijn de handvatten van de voltigesingel in tegenstelling tot die van de rolsingel rechthoekig van vorm. Net als voorgaande singels is de voltigesingel zowel met als zonder dekje te gebruiken. Een dergelijk type singel kan met handvatten in elke gewenste vorm en breedte gemaakt worden. Riemen Ruiterriem Deze riem bestaat uit een band met daaraan een gesp. Deze band wordt om de taille van de ruiter vast gemaakt en dient als een soort handvat voor de begeleider. De riem moet het vastpakken van de ruiter aan zijn kleding voorkomen. De ruiterriem biedt de begeleider de mogelijkheid de ruiter te corrigeren en veiligheid te bieden.

Zadelriem Dit is een als handvat te gebruiken riem met aan beide uiteinden een bevestigingsmogelijkheid. Het handvat bestaat uit dubbel gestikt leder en is slap. De riem wordt door middel van de bevestigingsmogelijkheden vast gemaakt aan de ringetjes aan de voorzijde van een zadel.



67

Beroepsopdracht FPG


Huntersbrest De Huntersbrest is een soort voortuig dat gebruikt wordt in de jacht en bij het springen. Het is bedoeld om het zadel op de juiste plaats te houden. De Huntersbrest bestaat uit een lederen riem die aan de onderzijde van de singel wordt vastgemaakt en vervolgens via de boeg van het paard naar de hals loopt. Om de hals zit een grote lus met daaraan twee korte stukjes leder die aan het zadel worden bevestigd. Tussen deze twee verbindingen ontstaat een soort handvat. De Huntersbrest kan als handvat dienen of als geleider voor teugels bij ruiters met korte armen.

Teugels Kleurtjesteugel / Benettonteugel De kleurtjesteugel is een linnen teugel met verschillende kleurvlakken. Naast de linnen teugel bestaat er ook een springteugel met noppen, die het wegglijden van de teugels uit de handen voorkomen. Het rubberen gedeelte van deze springteugels kan ook uit vier verschillende kleuren bestaan.



68

Beroepsopdracht FPG


Lussenteugel / Jachtteugel Deze teugel heeft diverse lussen of houten ringen aan de buitenkant van de teugel en is gemaakt van leer of linnen.

Neusriemteugel De neusriemteugel is een gewonen teugel dia aan de ringen van de neusriem wordt bevestigd. Vaak gebeurt dit door middel van muscatonhaken. Door de teugel aan de neusriem te bevestigen, wordt de inwerking van de teugel van de paardenmond naar de neus geschoven.

Begeleidersteugel De begeleidersteugel is een ‘teugel’ die bestaat uit twee delen, een bitstuk en een touw. Het bitstuk bestaat uit een linnen stuk met twee muscatonhaken, die ieder aan een kant van het bit worden bevestigd. In het midden van het bitstuk zit een ring, waar het touw aan vastgemaakt kan worden. Het touw kan van allerlei materiaal gemaakt zijn. Veel gebruikt is een halstertouw. De begeleidersteugel geeft de begeleider de mogelijkheid om controle uit te oefenen over het paard. Hij kan het paard hierdoor



69

Beroepsopdracht FPG


laten vertragen, wenden of halt houden, wanneer de ruiter hier zelf niet of moeilijk toe in staat is.

Éénhandsteugel De éénhandsteugel is een teugel die bestaat uit twee lederen riemen met een verhard tussenstuk van hout of leder. De teugel is tijdens het rijden niet in lengte verstelbaar, alleen voor het rijden is de lengte van de lederen riemen te stellen. Om tijdens het rijden het paard toch een lange teugel te kunnen geven is er aan het tussenstuk een riempje gemaakt, die ervoor zorgt dat de ruiter na het paard lange teugel te hebben gegeven toch de teugel weer op maat kan maken.

Teugel met elastieken tussenstuk Deze teugel is een standaard teugel, waarbij op ongeveer 15 centimeter van de bitverbinding een dik elastiek van ongeveer 20 centimeter lengte bevestigd is. Zolang het elastiek niet maximaal uitgerekt is, hangt de teugel tussen de uiteinden van een elastiek slap. Het effect van het elastiek is dat de bewegingen die de ruiter met de handen maakt minder doorkomen in de paardenmond. Het elastiek vangt de ergste schokken op, daarnaast blijft het sturen gewoon mogelijk.



70

Beroepsopdracht FPG


De teugels worden vrijwel nooit aan het bit bevestigd, maar aan de neusriem. Hiermee voorkomt men dat bij een onwillekeurige of verkeerd gedoseerde beweging het paard pijn wordt gedaan. Paarden reageren ook goed op aanwijzingen via de neusriem. Beugels Gesloten beugel Dit is een beugel, waar een lederen kap op geplaatst is. Deze kap zit aan de voorzijde van de beugel en omsluit als het ware de gehele schoen / laars van de ruiter (ook aan de onderzijde). De kap voorkomt dat de ruiter met zijn voet door de beugel kan glijden. De beugel is aan ieder willekeurig zadel aan te brengen.

De veiligheidsbeugel De veiligheidsbeugel is in eerste instantie gemaakt voor de veiligheid van ruiters. Daarnaast heeft vooral de openklapbare beugel het voordeel dat hij zo breed is, dat ook mensen met orthopedische schoenen of mensen met brede voeten hem kunnen gebruiken. De veiligheidsbeugel is er in meerdere versies, de meest bekende zijn de beugel met het elastiek aan de zijkant, met de ‘S’ aan de buitenkant en de beugel die bij val van de ruiter openklapt.

Half open beugel Dit is een standaars beugel waar door middel van drukkers een lederen riem aan bevestigd is, aan de voorzijde van de beugel. De onderzijde van dit voorzetstuk is open.



71

Beroepsopdracht FPG


De vraag blijft wanneer u als fysiotherapeut nu welke hulpmiddel moet en kunt gaan toepassen. In de tabel hieronder worden de voor- en nadelen van de verschillende hulpmiddelen kort benoemd. Deze punten kunnen de fysiotherapeut helpen bij het maken van een keuze. Perron / hulpmiddel Enkel opstapperron

Voordelen §

§

§ §

§

§

Dubbel opstapperron

§

Nadelen

De ruiter hoeft een minder groot hoogteverschil te overbruggen De ruiter hoeft minder inspanning te leveren om op het paard te komen De begeleiders hoeven minder te tillen Het biedt ruiters met beperkingen de mogelijkheid om met zo min mogelijk hulp op hun paard te stappen en / of actief deel te nemen tijdens het opstappen vanaf het perron Doordat het perron enkel is, kan aan de andere zijde een helper staan om de ruiter te assisteren / helpen tijdens het opstappen Het paard wordt door moeizaam opstappende ruiters minder uit het evenwicht gehaald

§

De ruiter die niet de mogelijkheid heeft om op een reguliere manier

§


§

§

§

§

Het opstapperron neemt relatief veel ruimte in beslag Het paard moet vlak naast het opstapperron staan De ruiter kan niet geheel zelfstandig opstappen De begeleider moet bukken wanneer hij de ruiter moet helpen met het been of de voet Het paard moet gewend raken aan het opstapperron, omdat het anders kan uitwijken

Het dubbele opstapperron neemt relatief veel ruimte


72

Beroepsopdracht FPG


§

§

§

§

Verplaatsbaar opstapperron

§

§

§

§

op te stappen, kan actief deelnemen tijdens het opstijgen van het perron De begeleider hoeft niet van heel laag naar hoog te tillen, maar verplaatst op één niveau. De begeleider staat op hetzelfde niveau als de ruiter De ruiter hoeft een minder groot hoogteverschil te overbruggen om op het paard te komen De ruiter kan zowel links als rechts opstijgen, terwijl het paard in de meest ideale positie staat Het paard staat altijd vlak naast het plateau waarop de ruiter zich bevindt en kan als gevolg van een eventuele schrikreactie niet uitwijken Het verplaatsbare opstapperron is snel te verplaatsen Het verplaatsbare opstapperron is niet plaatsgebonden Het verplaatsbare opstapperron neemt relatief weinig ruimte in beslag Het verplaatsbare opstapperron is met relatief weinig materiaal en kosten eenvoudig zelf te maken

§

§

§

§

§ §

§

§


in beslag Paarden moeten gewend zijn om tussen de perrons door te lopen en stil te staan De ruiter kan niet geheel zelfstandig opstappen De begeleider moet bukken wanneer hij de ruiter moet helpen met het been of de voet De begeleider, die aan de andere zijde als de ruiter staat, moet ver voorover buigen om de ruiter te kunnen helpen

De ruiter moet trap kunnen lopen Het plateau heeft een klein oppervlak, hierdoor is het verplaatsbare opstapperron niet geschikt voor de ruiter samen met meerdere begeleiders tegelijk Het verplaatsbare opstapperron moet op een vlakke ondergrond geplaatst worden om instabiliteit te voorkomen Het verplaatsbare opstapperron hoeft geen vaste plek te hebben, wat als


73

Beroepsopdracht FPG


§

Elektrisch in hoogte verstelbaar opstapperron

§

§

§

§

In hoogte verstelbaar van circa 50 cm tot circa 90 cm Het plateau biedt ruimte voor een rolstoel, een ruiter en twee begeleiders Een op een accu werkend perron is verplaatsbaar Het perron neemt niet veel ruimte in beslag

§

§

§ §

§

Wegklapbaar opstapperron

§ §

§

Rolstoelplateaulift

§

§

Tillift

§

Het opstapperron neemt weinig ruimte in beslag Het paard staat al in de bak wanneer de ruiter opstapt Na gebruik wordt het opstapplateau altijd gesloten, wat bijdraagt aan de veiligheid

§

De rolstoelgebonden ruiter hoeft zelf niets te doen om het hoogteverschil te overbruggen De lift neemt minder ruimte in beslag dan een helling

§

Het vergt minder

§


§

§ §

gevolg heeft dat het snel zoek raakt Het verplaatsbare opstapperron is minder breed inzetbaar dan een bijvoorbeeld een enkel opstapperron De accu moet volledig opgeladen zijn voor gebruik Het perron is gevoelig voor gebreken Het perron is zeer onderhoudsgevoelig Het elektrisch in hoogte verstelbaar opstapperron vraagt kennis van zaken De paarden moeten gewend zijn aan het elektrisch in hoogte verstelbaar opstapperron, anders bestaat de kans dat ze zullen uitwijken De begeleider moet het zware perron laten zakken en optillen De ruiter is afhankelijk van derden bij gebruik van het perron

De rolstoelplateaulift vraagt kennis van zaken De lift is onderhoudsgevoelig De rolstoelgebonden ruiter is afhankelijk van derden bij het gebruik van de lift Het paard moet aan


74

Beroepsopdracht FPG


§

§ §

§

energie van de ruiter om op het paard te komen Het vergt minder energie van de begeleider om de ruiter op het paard te helpen De tillift is makkelijk te bedienen De tillift vermindert de belasting van de paardenrug tijdens het opstappen De tillift bewaart, mits goed uitgevoerd, de ontspanning bij de ruiter en het paard

§

§

§

§

§

Het zadel Ariane de Ranitz zadel

de tillift gewend zijn Het kost relatief veel tijd om een ruiter met de tillift te verplaatsen Het vraagt kennis van zaken om de sling te bevestigen en de lift te bedienen De tillift is een relatief dure aanpassing De ruiter moet vertrouwen hebben in deze manier van opstappen De ruiter is afhankelijk van derden bij gebruik van de tillift

Voordelen Nadelen § Het zadel is individueel § Het zadel is moeilijk aanpasbaar voor iedere schoon te houden ruiter § Het klittenband plakt § Het zadel is minder glad op den duur slechter dan een schapenvacht, § Losse onderdelen van maar wel even dun het zadel kunnen zoek § De handgreep is in het raken zadel verwerkt, waardoor § Er is kennis van de ruiter niet met zijn zaken nodig bij het benen tegen de singel klitten van de losse aanstoot onderdelen § Om op het zadel te § Het geven van kunnen zitten is weinig beenhulpen is beenspreiding nodig moeilijk § Opbouw van de § Er is geen beenspreiding is te mogelijkheid voor faseren, waardoor men beugelbevestiging aan binnen de pijngrens kan het zadel blijven § De zitbasis van het zadel is te vergroten door middel van de bovenbeensteunen § De steunpunten kunnen dicht bij het zitvlak gegeven worden § De steunpunten kunnen Hogeschool van Amsterdam


75

Beroepsopdracht FPG


§

§

Winteczadel

§

§ § § §

Westernzadel

§

§

§

§

Kinderzadel

§

§

snel aangebracht en verplaatst worden Het zadel is zowel voor kinderen als volwassenen verkrijgbaar Het zadel is zowel bruikbaar voor brede als smalle paarden De zitting is stroef waardoor de ruiter minder snel met de billen verschuift De zitting is zachter dan bij een lederen zadel Het zadel is licht van gewicht Het zadel is makkelijk te reinigen Het zadel geeft verschillende bewegingen van het paard minder door

§

De benen van de ruiter hebben direct contact met het paard, omdat zweetbladen aan het zadel ontbreken Zowel de kamer als de achterzijde van het zadel is hoger, waardoor meer steun en een diepere zit mogelijk zijn Het zadel is smaller dan een standaard zadel, waardoor weinig beenspreiding van de ruiter wordt vereist Aan de voorzijde van het zadel zit een knop, dat als steunpunt te gebruiken is

§

Het zadel heeft een klein zitvlak, voor ruiters met een kleine zitbasis een betere pasvorm De korte zweetbladen van het zadel staan beencontact met ruiters

§


§

§

§ §

§

§

Het zadel heeft een kortere levensduur dan een lederen zadel Het zadel geeft verschillende bewegingen van het paard minder door aan de ruiter De huid wordt zweterig

De knop op de voorzijde van het zadel kan ook een nadeel zijn als de ruiter voorover valt Soms is de kamer van het zadel te breed Soms is het zadel overdadig versierd met ijzeren puntjes, dit kan drukplekken of spasme veroorzaken Het vraagt kennis van zaken om de beugels van het westernzadel op maat te maken

Het zadel heeft een klein zitvlak, voor ruiters met een brede zitbasis geen goede pasvorm Het zadel past niet op elk paard


76

Beroepsopdracht FPG


§

Dr. Phelps zadel (vacuümzadel)

§

§ §

§

§

§ §

Polyesterzadel/ bontzadel

§

§

§

§

§

met zeer korte benen toe Het zadel is licht van gewicht

elk paard

Individueel aanpasbaar aan iedere ruiter, omdat hij steeds opnieuw vervormd kan worden Het dr. Phelps zadel past op elk paard Het dr. Phelps zadel is relatief goedkoop, omdat er niet voor iedereen een apart zadel hoeft te worden aangeschaft Er kan zelfstandiger gereden worden, omdat de ruiter zelf steviger in het zadel zit. Hij heeft geen extra begeleiders nodig om hem in het zadel vast te houden Het dr. Phelps zadel kan op elke gewenste plaats ondersteuning bieden Het zadel is relatief licht van gewicht Het zadel is tussentijds te veranderen

§

Het polyesterzadel kan met en zonder stijgbeugels gereden worden Het polyesterzadel heeft een diepe zit en geeft iets steun in de rug De ruiter heeft minder heupspreiding nodig dan op een singel met schapenvacht Het polyesterzadel is minder glad dan een leren zadel Het polyesterzadel past

§


§

§

§

§

Het kost meer dan 15 minuten voor de begeleiders om het zadel te vormen en uit te proberen Het paard moet 15 minuten vierkant staan bij het vormen en vacuümpompen van het zadel, in verband met de symmetrie bij het vormen van het zadel Het paard moet aan dit hulpmiddel gewend worden, voornamelijk aan het slangetje, de pomp en de geluiden Ruiters met een verstandelijke handicap begrijpen vaak niet wat er allemaal gebeurt Het zadel vraagt deskundigheid in de gebruiksmogelijkhede n en extra inzicht in de beperkingen van de ruiter Het polyesterzadel is niet geschikt voor volwassen ruiters met een normale lichaamslengte


77

Beroepsopdracht FPG


§

§

Dekje Schapenvacht

Gelpad

nagenoeg op elk paard Er zijn grote en kleine uitvoeringen van dit zadel Het polyesterzadel is makkelijk te tillen, zodat het de zelfstandigheid van de ruiters kan bevorderen

Voordelen Nadelen § Door de schapenvacht is § De schapenvacht er zeer direct contact met biedt weinig steun het paard rond het bekken § Door de schapenvacht is § De benen hangen af, er een sterkere inwerking waardoor pijn in de van de bewegingen van lies kan ontstaan het paard § Singels en de § Door de schapenvacht is handvatten hiervan er een betere warmte kunnen pijnlijke overdracht, dit draagt bij plekken aan de benen aan ontspanning van veroorzaken spieren en ontwikkeling van een goede zithouding § De schapenvacht zorgt ervoor dat de ruiter minder snel wegglijdt met de billen § Op de schapenvacht kan een begeleider achter de ruiter zitten § De ruiters hebben één of meer steunpunten aan de singel §

§

§ §

§ §

Door de gelpad is er direct contact met het paard De gelpad heeft een sterke inwerking van de bewegingen van het paard De gelpad geeft een goede warmte overdracht Bij de gelpad kan er een backrider achter de ruiter zitten De gelpad is op ieder paard te gebruiken De gelpad dempt de schokken van het paard


§

§ §

De gelpad heeft een relatief klein oppervlak Het oppervlak van de gelpad is glad De gelpad is te klein om met een singel op het paard vast te maken


78

Beroepsopdracht FPG


§ §

De singel Singel met een hard handvat

Singel met een slap rond handvat

schokken van het paard en/ of van de ruiter De gelpad voorkomt decubitus vorming Door de dikte van de gelpad is er een geringe overgang van gelpad naar paard

Voordelen Nadelen § Het handvat geeft de § Ruiters kunnen teveel ruiter een houvast op het handvat gaan § Het handvat vraagt een steunen of eraan gaan geringe spreiding van hangen, waardoor: de benen § 1. De ruiter een § Door de houvast aan het minder onafhankelijke handvat kan de ruiter zit ontwikkelt zich meer op gaan 2. De ruiter verkrampt richten § De ruiter kan met de § Het handvat kan de borst / buik op het ruiter helpen stabiliteit handvat leunen, met te krijgen op het paard als gevolg pijn, slechte § Het handvat kan de houding, ruiter helpen de handen ademhalingsmoeilijkh op de juiste plaats te eden, enz. houden § Het handvat kan een § Door de singel blijven belemmering vormen de dekjes op hun plaats bij het naar voren liggen reiken en sturen § De singel past op § De singel kan vrijwel ieder paard drukplekken aan de § De singel is binnenzijde van de verkrijgbaar in benen veroorzaken verschillende uitvoeringen en maten §

§

§

§

§

De ruiter kan, indien nodig, het handvat gebruiken als houvast De ruiter kan zich niet afzetten tegen het handvat De ruiter kan niet op het handvat hangen met borst / buik Het handvat vormt geen belemmering tijdens het rijden / sturen De singel bevordert de


§

§

§

Voor de ruiter vergt het meer moeite om het handvat te pakken Het slappe ronde handvat biedt minder stevigheid dan een hard handvat Het slappe ronde handvat vraagt een meer onafhankelijke zit van de ruiter


79

Beroepsopdracht FPG


§ §

Voltigesingel met twee rechthoekige handvatten

§

§

§

§

§ §

§

§

Riemen Ruiterriem

onafhankelijke zit De singel houdt een dekje op de juiste plaats De singel past op vrijwel ieder paard Door de voltigesingel heeft de ruiter een houvast met een relatief brede basis Door de voltigesingel blijven de dekjes op hun plaats liggen De voltigesingel dwingt de ruiter tot een bepaalde spreiding van de benen Door houvast aan de voltigesingel kan de ruiter zich meer op gaan richten De voltigesingel past op vrijwel ieder paard De voltigesingel kan de ruiter helpen de handen op de juiste plaats en in de juiste houding te houden De voltigesingel kan de ruiter helpen stabiliteit te krijgen op het paard De twee handvatten bevorderen de symmetrie van de ruiter

Voordelen § De ruiterriem biedt een stuk veiligheid en zekerheid voor de ruiter § De ruiterriem is comfortabel voor de ruiter § De ruiterriem voorkomt kleerscheuren e.d. § De ruiterriem past bij vrijwel iedere ruiter § De ruiterriem is gemakkelijk toe te passen


§

§

§

§

De voltigesingel dwingt de ruiter tot een bepaalde spreiding van de benen Ruiters kunnen teveel aan de handvatten gaan hangen of erop gaan steunen, waardoor: 1. De ruiter een minder onafhankelijke zit ontwikkelt 2. De ruiter verkrampt De voltigesingel kan drukplekken aan de binnenzijde van de benen veroorzaken De vorm en plaats van de handvatten vraagt een handvatting van de ruiter, waardoor hij (meer dan wenselijk) de ellebogen naar buiten gedraaid gaat houden

Nadelen § De ruiterriem kan een onprettige druk op de buik van de ruiter geven § Bij verkeerd gebruik van de ruiterriem kan de balans van de ruiter verstoord worden


80

Beroepsopdracht FPG


§

Zadelriem

Door de zadelriem heeft de ruiter een extra houvast op een zadel De ruiter ondervindt tijdens het rijden geen hinder van de zadelriem De zadelriem is eenvoudig te bevestigen De zadelriem past op vrijwel ieder zadel De zadelriem kan de ruiter helpen de handen op de juiste plaats te houden De ruiter kan zich door middel van de riem dieper in het zadel trekken

§

§ § §

§

§

Huntersbrest

De teugels van een ruiter met korte armen worden op de juiste positie gehouden, ten opzicht van de paardenmond De ruiter kan het handvat van de huntersbrest vastpakken wanneer hij extra houvast nodig heeft Door de huntersbrest blijft het zadel op de juiste plaats De huntersbrest is goed verstelbaar, zodat deze te gebruiken is voor zowel paarden als pony's

§

§

§

Teugels Kleurtjesteugel/Ben ettonteugel

Lussenteugel/Jachtte ugel

Het kost de ruiter vaak enige tijd en aandacht om de riem te pakken tijdens het rijden

Voordelen § Deze teugel is gemakkelijk op maat te maken / houden § De ruiter kan zien wat de juiste teugellengte is en of deze links en rechts gelijk is § De rubberteugel is breder en stroever en glijdt hierdoor minder snel door de handen dan een gewone teugel §

Voor ruiters met een minder goede hand- of armfunctie


§

§

§

De huntersbrest ziet er door de vele riemen ingewikkeld uit De huntersbrest is alleen te gebruiken bij gewone-, kunststof- en cowboy zadels Niet iedere ruiter kan het handvat van de huntersbrest hanteren

Nadelen § De teugel is breed § De teugel is minder soepel dan een lederen teugel § Door de rubberen noppen op de teugel is de teugel lastig te reinigen

§


De teugel is moeilijk over te pakken door 81

Beroepsopdracht FPG


§

§

Neusriemteugel

§

§

Begeleidersteugel

§

§

§

§

biedt deze teugel extra houvast Ruiters met korte armen kunnen door middel van deze teugel paardrijden

§

zijn ingewikkelde constructie De hand of vinger van de ruiter kan in een lus blijven steken bij een onverwachte beweging van het paard

Door de neusriemteugel wordt er niet aan de mond van het paard getrokken De neusriemteugel is eenvoudig aan te brengen

§

Door gebruik te maken van de neusriemteugel heeft de ruiter soms meer moeite met het sturen of terug nemen van het paard

De begeleidersteugel geeft een stuk veiligheid De ruiter hoeft de teugels niet vast te houden en kan zich bijvoorbeeld aan het zadel vast houden Door middel van de teugel kan de begeleider de taak van het sturen overnemen De begeleider kan naast de ruiter lopen en toch nog controle houden over het tempo waarin het paard loopt. De ruiter kan hierdoor zo zelfstandig mogelijk rijden De begeleider kan de teugelvoering ondersteunen zonder de ruiter te hinderen

§

De begeleider beïnvloedt snel de teugelhulpen van de ruiter De begeleider loopt de gehele les met iets in zijn handen

§

Ééhandsteugel

§

Ruiters met één goed functionerende hand kunnen door gebruik te maken van de éénhandsteugel zelfstandig het paard sturen

§

Fijne teugelvoering is met deze teugel niet mogelijk

Teugel met elastieken tussenstuk

§

Het paard krijgt minder schokken in de mond Niet iedere beweging van de ruiterhand komt door bij het paard

§

De ruiter moet hele duidelijke hulpen geven De teugelhulpen komen minder snel door dan bij een standaard teugel

§

Beugels

Voordelen Hogeschool van Amsterdam

§

Nadelen Instituut Fysiotherapie

82

Beroepsopdracht FPG

Gesloten beugel


§

§

De ruiter kan niet met de voet door de beugel schieten De beugel is aan ieder willekeurig zadel aan te brengen

§

§

Veiligheidsbeugel

§

§

§

Half open beugel

§

§

§

§

Ruiters met grote orthopedische schoenen passen niet of nauwelijks in de beugel, dit heeft als gevaar dat de schoen vast komt te zitten in de beugel De druk die de voet ondervindt onder met name de voorvoet, kan ongewenste strekspasmen in de benen en spitsstand in de voeten opwekken

Bij een val van het paard blijft de ruiter niet met de voet in de beugel hangen Ruiters met orthopedische schoenen kunnen ook met de beugels rijden De veiligheidsbeugel is te bevestigen aan ieder zadel

§

Bij de veiligheidsbeugel met elastiek aan de zijkant drogen de elastiekjes snel uit, waardoor ze spontaan kunnen breken

Ruiters kunnen niet met de voet naar voren schuiven De half open beugel is makkelijk aan te brengen en te verwijderen De half open beugel is bruikbaar op vrijwel iedere beugel Doordat de beugel geen 'zool' heeft, veroorzaakt hij minder snel strekspasmen

§

Bij ruiters met een neiging tot spitsvoetstand schiet de voorvoet / neus van de schoen onder de riem door De drukkers van de lederen riem zijn niet goed berekend op zand en vochtigheid

§

3.7. Hulpen bij het paardrijden 3.7.1.De hulpen Hulpen zijn signalen die de ruiter aan het paard geeft. Hulpen behoren zo onzichtbaar mogelijk te worden gegeven zodat het lijkt of het paard alles uit zichzelf en uit vrije wil doet. Houdt er ook bij de hulpen rekening mee dat er voor het rijden met invalide ruiters vele andere mogelijkheden en aanpassingen zijn. Er zijn diverse soorten hulpen: - Stemhulpen Hogeschool van Amsterdam


83

Beroepsopdracht FPG


- Gewichtshulpen - Kuithulpen - Teugelhulpen Uiteraard kunnen de hulpen ook gelijktijdig worden gegeven. Ruiters met een handicap kunnen in de praktijk veel van de hierboven genoemde hulpen helemaal niet of niet zo goed gedoseerd geven. Als instructeur moet u maximaal gebruik maken van hetgeen de ruiter kan. Eventueel kunnen de hulpen van de invalide ruiter ondersteund worden met de stemhulp van de instructeurs en de begeleiders die naast het paard lopen. Ook is het mogelijk dat de begeleiders enige druk geven op de kuit van de ruiter, indien de ruiter hier zelf niet toe in staat is. Hierdoor kan er toch een lichte kuit hulp gegeven worden. Er moet dan wel rekening gehouden worden met het feit dat deze kuithulp eenzijdig is (alleen rechts of alleen links). 3.7.1.1 De stemhulp Paarden hebben een uitstekend gehoor en zijn gevoelig voor geluiden. De stem is daarom een ideaal hulpmiddel om het paard de wensen van de ruiter kenbaar te maken. Stemhulpen dienen veelvuldig te worden gegeven, ook als beloning. Met een lage, rustige stemhulp wordt het paard gerustgesteld. Met korte en schelle klanken kan een paard worden bestraft. Vooral bij het longeren (laten lopen op de cirkel aan de lange lijn) is de ruiter bijna geheel aangewezen op de stemhulpen. Het is echter ook mogelijk te longeren zonder stemhulpen waarbij de ruiter te paard zelf gewichts-, kuiten teugelhulpen geeft (zover mogelijk) en daarbij ondersteuning vindt door het feit dat het paard aan de longe loopt. 3.7.1.2 De gewichtshulp Wanneer de ruiter de handen ieder aan een zijde plat onder het zitvlak legt kan hij voelen dat het gewicht op de zitbeenknobbels rust. Wanneer de ruiter de linker zitbeenknobbel meer belast dan de rechter, wil het paard dat opvangen dus naar links gaan of andersom. Het paard dient echter wel ontvankelijk en dus gevoelig te zijn afgericht om acht te slaan op deze subtiele hulp. Voor het verminderen van het tempo wordt door de ruiter het ‘kruis aangetrokken’. Met andere woorden het bekken wordt iets naar voren gekanteld, waardoor de ruiter zwaarder in het zadel komt te zitten. Ga om dit uit te proberen eens op een kruk met 4 poten zitten. Voor het optillen van de achterste twee poten moet het gewicht worden verplaatst en dat gebeurt door het aantrekken van het kruis’. 3.7.1.3 De kuithulp Alle hulpen die met de benen worden gegeven zijn kuithulpen. De kuit van de ruiter kan het paard voorwaarts of zijwaarts doen gaan. Bij voorwaarts worden beide kuiten aangedrukt en bij zijwaarts één kuit, de zogenaamde eenzijdige kuitdruk. Een paard dient zo afgericht te zijn dat het op de geringste kuitdruk voorwaarts of desgewenst zijwaarts gaat. Paarden waarop veelvuldig en fors aangedreven moet worden ontberen deze basis. Bij het rijden met gehandicapten kunnen deze forse bewegingen nog wel eens voorkomen. Hier moet rekening mee gehouden worden. 3.7.1.4 Teugelhulpen Aan de teugels zit doorgaans een bit bevestigd dat in de gevoelige paardenmond ligt. Omdat gehandicapte ruiters soms onvoorziene bewegingen met de armen en handen kunnen maken zijn bij hen de teugels in sommige gevallen aan de neusriem bevestigd. Hogeschool van Amsterdam


84

Beroepsopdracht FPG


Indien de teugels aan het bit bevestigd zijn is het onnodig te zeggen dat hier met gevoel en voorzichtig mee omgegaan dient te worden. Teugelhulpen worden altijd in combinatie met andere hulpen gegeven. Een terugwerkende of trekkende ruiterhand kan de paardenmond ongevoelig en ‘hard’ maken. Het paard moet het bit en dus de ruiterhand kalm met een ontspannen nek en kaakgewricht aannemen. Het contact met de mond en de ruiterhand wordt ‘aanleuning’ genoemd. Dit wil niet zeggen dat het paard mag leunen op de hand! Voor het verkrijgen van een goede aanleuning is een correcte hand/arm houding van de ruiter een eerste vereiste. De polsen moeten mee kunnen veren met de paardenmond. Een lichte en ontspannen aanleuning is plezierig voor het paard en de ruiter. Het paard behoort met het hoofd in de ‘loodlijn’ te lopen waarbij de nek het hoogste punt is. De oprichting, de hoogte van de hals, is afhankelijk van de graad van africhting.

3.8. Het opstijgen 3.8.1 Het opstijgen van de valide ruiter Controleer voor het opstijgen of de singel strak genoeg zit en de beugels naar beneden hangen. Om op te stijgen gaat u aan de linkerkant van het paard staan. Lange tijd dacht men dat de ruiter bij het opstijgen de achterhand van het paard in de gaten moest houden. Als het paard zou slaan, kon de ruiter de trappen tijdig ontwijken. Bij deze methode werden echter twee problemen over het hoofd gezien: de ruiter zag niet wat er aan de voorkant gebeurde en vanaf deze kant zou wel eens gebeten kunnen worden; ook kreeg het paard bij het opstijgen meestal een flinke por in de ribben met als gevolg dat het paard niet langer stil bleef staan. Ga dus zo voor het paard staan dat u zowel de voor- als de achterhand in de gaten kunt houden met de teugels op maat in de linkerhand. Sla het uiteinde van de teugel (de lus) aan de rechterzijde van de hals zodat er niet met de voet in kan worden gestapt. Zet vervolgens uw linkervoet in de stijgbeugel. Pak met de rechterhand de boom van het zadel vast en zwaai uw rechterbeen over het kruis. Ga altijd voorzichtig in het zadel zitten. Plof dus nooit in het zadel! Zorg er altijd voor dat de punt van de linkervoet niet in het paard prikt tijdens het opstijgen. Sta het dier niet toe te gaan lopen voor u daartoe het commando heeft gegeven. 3.8.2 Opstijgen van de invalide ruiter met hulp Maar zelden zal een invalide ruiter in staat zijn om geheel zelfstandig zonder hulp op de normale algemeen gebruikelijke manier op te stijgen (zie hierboven). Er zullen manieren gevonden moeten worden om hem, zonder al teveel lichamelijke inspanning van instructeur en begeleiders, van de grond op de rug van het paard te krijgen. Ook om de paarden te beschermen tegen een te vaak voorkomende eenzijdige zware belasting verdient het aanbeveling om hulpmiddelen als een opstapperron, een opstapblok of een trapje te gebruiken (zie het hoofdstuk 3.6.1, hulpmiddelen van de scriptie). Ruiters die handig en vlug genoeg zijn, kunnen geholpen worden door ze een ‘beentje’ of een ‘kontje’ te geven. Het komt ook nogal eens voor dat ruiters met behulp van een kruk, stok of prothese een eigen manier van opstijgen ontwikkelen, zolang dit niet schadelijk voor de paarden is, verdienen ze hierbij ondersteuning. Voor er opgestegen wordt is het de verantwoording van de instructeur het harnachement en eventuele aanpassingen te controleren. Sommige invalide ruiters zullen voldoende capaciteiten bezitten om vanaf de grond op te stijgen. Ze moeten aangemoedigd worden dit zo zelfstandig mogelijk te blijven Hogeschool van Amsterdam


85

Beroepsopdracht FPG


doen. De veiligste en snelste manier hiervoor is de methode die door veel ruiters wordt gebruikt. Een helper houdt het paard aan het bakstuk vast. De ruiter staat vlak naast zijn paard terwijl hij over het zadel kijkt. Vaak is het voor een invalide ruiter niet mogelijk over het paard heen te kijken (vanwege het gebonden zijn aan een rolstoel bijvoorbeeld), in dit geval zal de ruiter geholpen moeten worden bij het gaan staan. De teugels heeft hij aangenomen met zijn hand op de voorhoorn, de andere hand drukt in het midden of op de achterboom van het zadel. Éé n been heeft hij opgetild en gebogen in de knie, een tweede helper pakt dit been met een hand vlak onder de knie en met de andere hand aan de enkel. De ruiter telt tot drie en bij drie tilt de helper de ruiter, die mee springt en een been over het zadel zwaait, te paard. 3.8.3 Opstijgen vanaf het opstapblok of trapje Het paard wordt door een helper naast het blok gezet en vastgehouden aan het bakstuk terwijl hij met de stijgbeugelriem tegenwicht geeft bij het opstijgen. De ruiter heeft de teuge ls op maat aangenomen en plaatst zijn hand met de teugels erin op de voorboom van het zadel of op de manenkam van het paard. Hij plaatst een voet in de stijgbeugel, slaat zijn andere been over het kruis van het paard en gaat voorzichtig zitten. Ook hierbij is het belangrijk dat de paarden zowel van links als van rechts benaderd kunnen worden. 3.8.4 Opstijgen met behulp van een trapje Opstijgen door ruiters met een bovenbeenamputatie met behulp van een stompsteun. 3.8.5 Opstijgen vanaf het perron Er is weinig verschil in het opstappen vanuit een rolstoel (als de ruiter ten minste wel in staat is om te staan) en opstijgen door iemand die met behulp van krukken loopt. Als de ruiter op het perron naast het paard kan staan, kan er gekozen worden uit een aantal mogelijkheden. - De ruiter pakt met beide handen de voorboom van het zadel vast, legt met hulp en ondersteuning een been over de rug van het paard en gaat voorzichtig zitten. - De ruiter gaat in zijzit op het zadel of dekje zitten en tilt met hulp en ondersteuning een been over de hals van het paard. Is de ruiter niet in staat om korte tijd zelfstandig te staan dan zal hij getild moeten worden. 3.8.6 Op het perron vanuit de rolstoel De instructeur of een helper staat voor de rolstoel en steekt zijn armen onder de oksels van de ruiter door rond om zijn rug, indien mogelijk slaat de ruiter zijn armen om de hals van de helper. De helper plaatst een voet tussen de voeten van de ruiter en buigt zijn knieën terwijl hij de rug recht houdt. Om de ruiter op te tillen hoeft hij nu alleen maar rechtop te gaan staan, tijdens het tillen draait hij de rug van de ruiter naar het paard toe. Ondersteund door een helper die naast het paard staat wordt de ruiter langzaam in zijzit op het zadel of dekje neergelaten. Hierna wordt voorzichtig een been over de hals van het paard getild en de ruiter zit in het zadel. Zonodig kunnen zijn benen nog even voor de zweetbladen gelegd worden om het opstapperron te verlaten.



86

Beroepsopdracht FPG


3.9 Het afstijgen 3.9.1 Het afstijgen van de valide ruiter Zorg dat het paard stil staat. Haal bij het afstijgen eerst de beide voeten uit de beugels. Pak met de linkerhand de boom beet en zwaai uw rechterbeen over het kruis van het paard. Buig vervolgens voorover over het zadel heen en laat u langzaam naar beneden glijden. Laat nooit tijdens het afstijgen een voet in de stijgbeugel zitten. Het paard kan plotseling schrikken en weglopen. U zou in de stijgbeugel kunnen blijven hangen en meegesleept worden. Steek tot slot de beugels op en haal de teugels over het hoofd van het paard heen om het weg te kunnen brengen. 3.9.2 Afstijgen van de invalide ruiter met hulp Een helper houdt het paard aan het bakstuk of aan de teugels vast terwijl de ruiter eventueel geholpen door de helper een been over de hals van het paard zwaait. De instructeur (of een tweede helper of bijvoorbeeld de fysiotherapeut) staat naast de schouders/schoft van het paard kijkend naar de ruiter. Terwijl de ruiter met een hand op de schouder van de instructeur leunt en zich met de andere aan de voorboom van het zadel of het zadelriempje vasthoudt, laat hij zich tussen de instructeur en het paard langzaam op de grond zakken waarbij de instructeur hem met een rechte rug ondersteunt. Uiteraard verdient het aanbeveling, voor ruiters die daartoe in staat zijn, om af te stijgen op de gebruikelijke manier, door een been over het kruis van het paard te zwaaien. Het afstijgen van de ruiter die normaal gesproken in een rolstoel zit gebeurt volgens dezelfde methode als beschreven in het stukje hierboven ‘Op het perron vanuit de rolstoel’ maar dan in omgekeerde volgorde. Belangrijk is erop te letten dat de ruiter daarbij kijkt in dezelfde richting als het paard en niet te vroeg wegdraait. Het is belangrijk de paarden geleerd te hebben bij het open afstijgen stil te blijven staan en dat zij er aan gewend zijn zowel links als rechts bestegen te worden. Tijdens het opstijgen en afstijgen, moeten de paarden altijd door een helper worden vastgehouden om ongelukken door weglopende paarden te vermijden. Hierbij gaat de helper naast het paard staan en houdt hem met een hand aan de teugels bij het bit vast, met de andere hand zorgt hij dat het paard recht blijft staan. Gelijktijdig kijkt hij het paard aan, spreekt het toe en stelt het zonodig gerust. Altijd zal hij, zodra de ruiter zit, het even belonen.

3.10 Veiligheid 3.10.1 Veiligheid bij open afstijgen Uit het oogpunt van veiligheid is het belangrijk een aantal regels in acht te nemen, zoals: - Oefen de manieren van open afstijgen die voor paarden nieuw of afwijkend zijn altijd eerst met vrijwilligers - Gebruik uitsluitend stevige en stabiele hulpmiddelen bij het open afstijgen. Verrijdbare opstapperrons dienen van een rem te zijn voorzien of moeten vastgezet kunnen worden. - Let erop dat rolstoelen op de rem staan en dat eventuele riemen of beugels los zijn. Hogeschool van Amsterdam


87

Beroepsopdracht FPG


- Pas op dat voeten niet klem komen te zitten tussen het opstapperron en het paard. - Laat zo nodig een extra helper het paard vasthouden bij het opstapperron. Deze gaat dan voor het paard staan en houdt hem links en rechts met een hand aan een teugel vast. Een andere helper kan dan de ruiter ondersteunen bij het gaan zitten en eventueel stijgbeugels aandoen. 3.10.2 Vastzetten van een paard Voor het vastzetten van het paard wordt gebruik gemaakt van een touw met panieksluiting en een veiligheidsknoop. Zet het paard hoog genoeg vast zodat het niet met een voorbeen over het touw kan raken. Uiteraard moet een stevige bevestigingsplaats worden gezocht om het paard vast te zetten. Bevestig het touw altijd aan een halster. Zet nooit het paard vast aan de teugels of het bit! Zou het paard gaan hangen dan beschadigt het zijn mond. Bovendien zal het paard waarschijnlijk geen bit meer accepteren en daarmee niet meer geschikt zijn als rijpaard. 3.10.3 Geleiden van het paard en ondersteunen van de ruiter Als de begeleider een paard leidt zonder ruiter, loopt de begeleider naast het hoofd van het paard. Indien het paard bereden wordt zal de begeleider (bijvoorbeeld de fysiotherapeut) naast de schouder van het paard moeten lopen, zodat hij zicht heeft op het hoofd van het paard en tegelijkertijd de ruiter in de gaten kan houden. De signalen van de oren, ogen en houding van het paard kunnen dan in de gaten gehouden worden. Een uitzondering op deze regel wordt gemaakt als de ruiter ondersteuning van de begeleider nodig heeft, dan loopt die naast de ruiter. Er moet dan wel goed opgelet worden dat de ruiter niet gestoord wordt in het gebruik van zijn benen. Een ruiter helpen en tegelijkertijd het paard onder controle houden is al gauw een te ingewikkelde opgave. Beter kan er dan ook een extra helper bij komen die de geleideteugel voert en naast het hoofd van het paard gaat lopen, achter het oog. Op deze manier kan de fysiotherapeut alle aandacht op de ruiter vestigen. Bij een kleine pony kan het een oplossing zijn als de tweede begeleider daarbij aan de buitenkant van de pony loopt, omdat de begeleider van de ruiter hem anders steeds op de hielen trapt. Als de ruiter door twee begeleiders wordt begeleid, zal hij zelden zelf zijn benen gebruiken. Een geleideteugel moet onder de teugels aan de ringen van het bit worden vastgemaakt zodat de inwerking van de ruiter niet wordt gestoord. Wanneer er een geleideteugel gebruikt wordt, mag daarmee nooit het paard voortgetrokken worden. Hoe lui het paard misschien ook is, er moet nadrukkelijk op gelet worden dat de begeleider nooit op die manier de actie van de ruiter overneemt. Als ondersteuning van het aandrijven nodig is, doet de begeleider dat achter het been van de ruiter. Ruiters moeten altijd gestimuleerd worden hun paard zelf te rijden. Behalve in lessen waarin de ruiter alleen de beweging ervaart, of (zit)oefeningen worden gedaan, dan dient de begeleider het paard volledig te controleren. Wanneer de fysiotherapeut de ruiter ondersteunt mag zijn evenwicht niet worden verstoord. De therapeut houdt hem bij de heupen vast (dit is echter vaak geen handige manier om een ruiter vast te houden, het lukt vaak niet om de ruiter links en rechts op de heupen vast te houden als hij op het paard zit, bij meerdere helpers lukt dit wel). Een andere manier is door een arm over het bovenbeen van de ruiter te leggen en dit tegen het zadel te duwen (niet te hard en niet gaan hangen). Verder kan de ruiter worden ondersteund door één hand op zijn knie te houden of door hem vast te houden aan een broekriem of veiligheidsriem. In de rijbaan loopt de begeleider altijd aan de binnenkant van het paard, terwijl hij de geleideteugel vasthoudt met zijn binnenhand. Op deze manier heeft hij de buitenhand Hogeschool van Amsterdam


88

Beroepsopdracht FPG


(aan de kant van het paard) vrij om de ruiter te ondersteunen. Bij het van hand veranderen loopt hij, direct aan het begin van de diagonaal of direct na het afwenden, vóór het paard langs naar de andere kant. Hij kan dan zijn ruiter aan blijven kijken. 3.10.4 De gangen van het paard Bij alle gangen van het rijpaard bestaan verschillende ‘schakelingen’: de arbeidsgang, de middengang, waarin het paard grotere passen maakt, en de uitgestrekte gang, waarbij de passen optimaal lang zijn. Worden de passen meer verheven, dus hoger van de bodem af dan heet dit ‘verzameling’ of wel ‘het paard gaat zichzelf meer dragen’. Bij de uitgestrekte gang mag het paard dus overigens niet sneller gaan, maar alleen de passen verruimen. De stap is een viertakt gang. De hoeven komen dus viermaal op de grond (de invloed van de beweging van het paard op de ruiter is te lezen in hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). In stap legt een paard gemiddeld 100 meter per minuut af. De draf is een tweetakt gang, dat wil zeggen dat rechtsvoor en linksachter beurtelings door het diagonale benenpaar naar voren worden gebracht. Bovendien heeft de draf een zweefmoment; het moment waarop het paard de grond nergens raakt. Per minuut legt een paard in draf ongeveer 200 meter af. Bij het buiten rijden is het gebruikelijk ‘licht te rijden’. De ruiter komt in een vast ritme even omhoog uit het zadel en gaat dan weer zitten. De ruiter kan lichtrijden of op het linker- of het rechtervoorbeen. Gaat de ruiter staan op het moment dat het rechtervoorbeen van het paard naar voren gaat dan wordt ‘licht gereden op het rechtervoorbeen’ en omgekeerd. Doorzitten is continu in het zadel blijven zitten. Het is bij buitenritten niet gebruikelijk, omdat het vermoeiender is voor paard en ruiter. De galop is een drietakt gang. Ook de galop heeft een zweefmoment. Een paard kan van nature onderscheid maken tussen de rechter- en de linkergalop. Bij rechtsom gaat het rechtervoorbeen verder naar voren en bij linksom het linkervoorbeen. Soms verkiest een paard steeds dezelfde galop, dit geeft vooral bij langere ritten een eenzijdige belasting. Wissel de linker- en rechtergalop dus af. In galop legt een paard gemiddeld 350 meter per minuut af. De eerste en laatste tien minuten worden altijd in stap afgelegd om het paard gelegenheid te geven respectievelijk los te stappen en op adem te komen.

3.11 De houding en zit van de ruiter 3.11.1 De houding en zit bij een valide ruiter Voor een ruiter is een onafhankelijke zit van wezenlijk belang. Een onafhankelijke zit wil zeggen een houding waarin de ruiter lichaamsdelen en/of ledematen onafhankelijk van elkaar kan gebruiken. De ruiter heeft geen steun nodig en zit in balans op het paard. Benen of armen kunnen onafhankelijk van elkaar verschillende dingen doen. De ruiter is in staat de bewegingen van het paard soepel te volgen en kan deze in rug, lendenen en benen opvangen. Een dergelijke zit is voor een valide ruiter een kwestie van oefening en ervaring. Een goede zit betekent dat de ruiter heeft geleerd te zitten met opgeheven hoofd, alleen met de ogen en niet met een naar beneden gewend hoofd naar het paard kijkt, omdat bij het naar voren gaan van het hoofd de schouders en daarmede de gehele romp automatisch mee gaan.



89

Beroepsopdracht FPG


De hals moet ontspannen zijn. Zijn de halsspieren verkeerd gespannen dan gaat de ruiter ‘knikkebollen’ met het hoofd. De schouders liggen naar achteren en de rug is recht en ontspannen. De ellebogen hangen losjes langs de romp loodrecht onder de schouders. Vanuit de elleboog wordt de onderarm in de richting van het bit gebracht. De handen zijn rechtop geplaatst waardoor de duim het hoogste punt vormt. De polsen zijn iets naar buiten gedraaid en fungeren als scharnier. De ruiter zit met gelijk verdeeld gewicht op beide zitbeenknobbels. Iets naar links of rechts bewegen voldoet al voor gewichtsverplaatsing op het paard. De vingers zijn gesloten doch niet krampachtig om de teugel. De pink wordt onder de teugel gehouden. De bovenbenen laten het gewicht van de ruiter afvloeien naar de knieën die samen met de enkels als ‘schokbreker’ werken. De ruiter veert door de enkels en drukt de hak omlaag. Hierdoor worden de kuitspieren aangespannen dat weer het aandrijven van het paard mogelijk maakt. De voet rust met de ‘bal’ in de beugel. De tenen wijzen naar binnen, in de richting van de paardenmond. 3.11.2 Mogelijke fouten bij de zit De ruiter probeert zijn evenwicht te bewaren via de teugels. Uiteraard is dit funest voor de paardenmond die steeds ongevoeliger (harder) wordt. De ruiter klemt (uit angst) teveel met zijn knieën en trekt daardoor de hakken op. De voet is te ver in de beugel geschoven, veroorzaakt door onvoldoende evenwicht. Dit kan gevaarlijk zijn. Zorg er altijd voor dat er onder het schoeisel een kleine hak zit om doorschieten in de beugel te voorkomen. De ruiter trekt de hakken op en klemt zichzelf met de onderbenen vast. De ruiter steekt de onderbenen naar voren en helt met het bovenlichaam achterover. Vaak wordt evenwicht via de teugels of aan de voorzijde van het zadel gezocht. Het verliezen van de beugels wordt veroorzaakt doordat de ruiter de knieën optrekt en aanklemt waardoor de beugel schuift en vervolgens van de voet afschuift. 3.11.3 De zit bij de invalide ruiter Bij een invalide ruiter is de ideale zit vaak niet of moeilijker te bereiken. In de paragraaf ‘Het gebruik van hulpmiddelen door ruiters met een handicap 6.6.1’ staan mogelijke oplossingen beschreven waar je als fysiotherapeut voor kunt kiezen om de zit zo optimaal mogelijk te maken. Voor zowel de valide als de invalide ruiter geldt dat er pas aan een onafhankelijke zit gewerkt kan worden indien de ruiter zich goed kan ontspannen. (Bij ruiters met bijvoorbeeld een vorm van spasticiteit is het daarom ook moeilijk een onafhankelijke zit te bewerkstelligen, zij kunnen niet goed gedoseerd bewegen en ontspannen). Er vanuit gaande dat ook voor invalide ruiters de klassieke zit balancerend op de ‘zitbodem’ het ideale einddoel is, is het begrijpelijk dat het bereiken van dit einddoel bij mensen met beperkingen veel oefening vereist. Helaas is voor veel invalide ruiters een einddoel waarvan slechts een fractie te realiseren valt; het loont echter de moeite ook naar deze fractie te blijven streven. Ook voor ruiters met een handicap geldt de klassieke dressuurzit, balancerend op de zitbodem als basis voor het leren rijden. Bij sommige invalide ruiters komen we hierbij een tweevoudig probleem tegen: niet alleen hebben we met een kromme of scheve houding te maken, bijvoorbeeld bij ruiters met een CP, maar het is ook moeilijker en het vergt veel meer tijd om te corrigeren. Vaak zullen de benen, wanneer het lichaam rechterop wordt gecorrigeerd, omhoog schieten en heeft de instructeur de moeilijke taak de ruiter zo ver te brengen, een deel van zijn lichaam of een van zijn ledematen onafhankelijk van andere te gebruiken of te corrigeren. De instructeur moet er daarom op letten normale bewegingen te stimuleren en zich Hogeschool van Amsterdam


90

Beroepsopdracht FPG


concentreren op het verbeteren van zwakkere spieren, terwijl hij tegelijkertijd de ruiter moet leren weerbarstige spieren onder controle te krijgen en/of te houden. De fysiotherapeut kan hierbij ook een belangrijke rol spelen. Het is een van de hoofdtaken van de fysiotherapeut en van het grootste belang voor de ruiter om hem te helpen zijn balans te paard te vinden en hem te trainen deze te behouden en verder te ontwikkelen. De fysiotherapeut zal zich ervan bewust moeten zijn dat dit een lang en uitputtend proces kan zijn waarbij hij blij moet zijn met iedere kleine verbetering in houding, coördinatie en evenwicht. In de beweging zal balans gevonden moeten worden waarbij de houding op een ontspannen, natuurlijke manier bewaard kan blijven. Een ruiter die zichzelf op een stijve manier in de houding perst zal nooit goed op het paard kunnen inwerken. Een goede zit krijg je alleen te paard. Dit geldt voor iedereen, dus ook voor de invalide ruiters. De methode om een zit in balans te krijgen verschilt voor een invalide ruiter niet van die voor ruiters zonder handicaps. Het enige verschil is dat de ruiter afhankelijk van de aard en ernst van zijn handicap er langer over zal doen om de voor hem ideale zit te verkrijgen. De fysiotherapeut doet er goed aan om met behulp van zitoefeningen de ruiter te helpen zijn balans te vinden en bewaren. Het eenvoudigste is het om te beginnen met uit leggen en voor doen hoe de ruiter moet zitten. Rijden zonder zadel op de blote rug van het paard of met een dekje met (voltige) singel is de snelste manier om gevoel en balans te ontwikkelen. Voor spastische ruiters is het rijden op deze manier bijzonder effectief gebleken, omdat door de warmte van het paard gecombineerd met de beweging het spasme vermindert. Hoe moeilijk het soms ook is, toch moeten we er naar streven bij de ruiter een onafhankelijk zit te ontwikkelen, onafhankelijk van teugels of andere riempjes waaraan hij zich vast kan houden. Hoe ver de fysiotherapeut daarin kan gaan is afhankelijk van zijn eigen oordeel, getoetst aan dat van eventuele ouders, begeleiders, de instructeur en natuurlijk de ruiter zelf. De keuze van het juiste paard voor de eerste lessen is belangrijk. Voor een CP ruiter die moeite heeft met de spreiding van de benen is de breedte van het paard van essentieel belang, omdat het voor hem onmogelijk zal zijn om rechtop in balans op een voor hem te breed paard te zitten. In een geleidelijk proces kan met hem worden begonnen op een smalle pony, wanneer hij geleerd heeft om de benen te ontspannen (wat lang niet altijd gebeurt), over te gaan op een pony met meer body en breedte. Voor polio patiënten, ruiters met amputaties en sommige ruiters met spierziekte geldt het tegenovergestelde, omdat een breder paard of pony hun meer ondersteuning biedt en zij daardoor gemakkelijker hun balans kunnen vinden. Het spreekt uiteraard vanzelf dat alle paarden of pony’s goed afgericht en gehoorzaam moeten zijn en over een gemakkelijk en gelijkmatig temperament en vlakke soepele gangen moeten beschikken. 3.11.4 Veel gemaakte fouten zijn: Zagen, het beurtelings aan de rechter en linker teugel trekken. Hierbij wordt het bit door de mond van het paard ‘heen en weer’ gehaald, als het ware ‘gezaagd’. Teveel druk op de teugels waardoor het paard de ruiterhand als steun gaat nemen in plaats van ‘op zijn eigen benen’ te lopen; het paard hangt dan op de hand. Het paard trekt met een ruk de teugel uit de ruiterhand, het zogenaamde ‘pullen’.



91

Beroepsopdracht FPG


3.12 Ophoudingen en overgangen Een halve ophouding, (kneepje) resulteert in een tempowisseling, bijvoorbeeld van middendraf naar arbeidsdraf. Een hele ophouding, opeenvolgende halve ophoudingen, leidt tot een langzamer gang of halt houden. Ophoudingen leiden tot tempowisselingen, ofwel overgangen. Een overgang kan zijn van draf naar stap, of van draf naar galop, maar ook van arbeidsgalop naar middengalop.

3.13 Regels m.b.t. het rijden op de openbare weg Ook voor gehandicapte ruiters kan het fijn zijn eens op een ander terrein te rijden dan in de rijbaan. Als er gereden wordt op de openbare weg moet u zich uiteraard aan de verkeersregels houden (Deze zijn uitgebreid te vinden in het boek ‘Het leren rijden voor het ruiterbewijs’, ISBN 90 8042 882 5). Hieronder worden enkele algemene aanwijzingen genoemd met betrekking tot het rijden op de openbare weg. - Begin elke rit met een flink stuk in stap als ‘warming- up’voor de spieren van het paard en misschien ook voor de ruiter. Ook aan het einde van de rit wordt zolang gestapt dat ook een bezweet paard droog en met een rustige ademhaling thuis aankomt. - Bij een groepsrit dient de meest ervaren ruiter vooraan te rijden, en een tweede achteraan. Zijn er slechts twee ruiters dan rijdt de minst ervaren ruiter en/of paard aan de binnen berm/zijde. Als er gereden wordt met begeleiding naast het paard zal hier het een en ander op aangepast moeten worden. Naast elkaar rijden wordt dan lastiger. Houdt in een rij twee paarden lengten afstand, omdat paarden snel geïrriteerd raken door paarden die te dicht achter hen lopen. - Denk eraan dat paarden volgens het Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens ruiters op de openbare weg niet naast elkaar mogen rijden. Op de weg wordt bij voorkeur in de berm gereden. Houdt er wel rekening mee dat een berm drassig en ongelijk kan zijn. - De berm behoort overigens tot de weg en ook daar gelden de verkeersregels. Als de berm erg smal is kan beter de weg gebruikt worden omdat het paard anders toch naar de weg trekt. - Probeer te stoppen op een plaats waar enige uitwijkruimte is als er lawaaiige voertuigen achterop komen. Aangezien een paard rustiger wordt als het toerental van een motor verminderd, is het verstandig om te proberen de chauffeur vaart te laten minderen door de arm op en neer te bewegen. - Bij het oversteken van de weg moet de groep zich naast elkaar, in linie, opstellen als daar genoeg ruimte voor is. Zo is de groep eerder aan de overkant en ontstaat er geen onrust bij de paarden omdat sommige al aan de overkant zijn en anderen niet. Bovendien is deze manier voor de automobilisten overzichtelijker. - Wanneer ruiters een zijweg in willen gaan zal iedere van hen, evenals fietsers de arm moeten uitsteken en recht doorgaand verkeer laten voorgaan. Daarom is het belangrijk dat een paard leert in het verkeer stil te staan. Bij een kruispunt of stoplicht zullen ruiters snel, indien mogelijk in draf moeten oversteken, omdat stoplichten meestal niet zijn afgesteld op de snelheid van een paard in stap. Op de verharde weg zullen ruiters steeds moeten letten op gladde gedeelten, waarop het beslagen paard kan uitglijden (bijvoorbeeld bij putdeksels, gedeelten van bruggen, kinderhoofdjes en witte wegmarkeringen), het paard kan schrikken en proberen uit te wijken, wat vooral bij oversteken problemen kan geven. Aarzelt het paard, spreek het dan bemoedigend toe en rij energiek naar voren.



92

Beroepsopdracht FPG


Attitude:

3.14 Omgang met verstandelijk en lichamelijk gehandicapten 3.14.1 Het gedrag van gehandicapten De problemen van gehandicapten kunnen heel verschillend zijn. Het gedrag van gehandicapten kan heel divers zijn. Gehandicapten zijn heel verschillend. Zowel wat betreft de aard van hun handicap, als wat betreft de ernst ervan. 3.14.1.1 De aard De aard van de problemen kan heel verschillend zijn. Zo zijn er mensen met een verstandelijke handicap die zichzelf verwonden, die hun kleren kapot scheuren, die anderen en vooral ook paarden aan de haren trekken e.d. Anderen vertonen steeds dezelfde dwangmatige bewegingen (bijvoorbeeld heen en weer wiegen). Sommige gedragingen zijn zeer teruggetrokken. Anderen lijken voortdurend angstig te zijn. Soms lijkt er een aanleiding voor de uiting te zijn, soms niet. 3.14.1.2 De ernst Zeer ernstige vormen van probleemgedrag (zoals ernstige vormen van zelf verwonding) zullen een enkele keer voorkomen in de lessen. De kans dat je minder ernstige gedragsproblemen tegenkomt is groter. Zo kun je ruiters krijgen waarbij het contact minder vanzelfsprekend verloopt. Ook kan het zijn dat een ruiter zich storend gedraagt door voortdurend hard te gillen. De ernst is afhankelijk van onze eigen normen en waarden. Wat de ene fysiotherapeut als storend ervaart, kan de ander op de een of andere manier beter accepteren. De meest voorkomende probleemgedragingen die je tegen zult komen zijn agressief gedrag, contactproblemen en overbeweeglijkheid. - Agressief gedrag Agressie kunnen we onderverdelen op grond van: - de intentie (bedoeling): negatief, destructief of positief opbouwend - de gerichtheid: naar zichzelf (zelfverwondend gedrag), naar anderen of naar materialen / voorwerpen - de verschijning: verbaal (schelden, gillen) of fysiek (slaan, schoppen, aan haren trekken) - de ernst: van mild tot zeer ernstig De kans is redelijk groot dat de fysiotherapeut in de paardrijles en ook daarbuiten milde vormen van agressie tegenkomt. Wat in de benadering belangrijk is, is dat de fysiotherapeut steeds blijft afvragen of er een aanleiding bestaat voor het agressieve gedrag. Soms is het gemakkelijk om de bron (aanleiding) van de agressie aan te pakken en dan het gedrag te corrigeren. Onmacht, onbegrip, angst, spanning, overvragen, tegenslag of onverwachte gebeurtenissen zijn vaak belangrijke aanleidingen voor agressief gedrag. - Contactproblemen Ook hier kan de fysiotherapeut een enorme verscheidenheid aan gedragingen tegenkomen, variërend van extreem aanhankelijk, claimend gedrag tot enorm teruggetrokken gedrag. Wat we onder andere tegenkomen in de paardrijles zijn mensen met een verstandelijke handicap die moeite hebben met het maken en Hogeschool van Amsterdam


93

Beroepsopdracht FPG


onderhouden van contacten. Zo is er een groep die vaak met zichzelf bezig is, met hun eigen spelletjes en in hun eigen wereld. Individuele aandacht, geduld, duidelijkheid, structuur en aansluiting bij wat hen in eerste instantie interesseert, zijn punten die van belang zijn voor de begeleiding. - Dwangmatig gedrag en angststoornissen (neurotische problemen) Het meest kenmerkend bij mensen met neurotische problemen is angst en onzekerheid. Ze hebben weinig vertrouwen, nemen daarom weinig initiatief en houden het het liefst bij het bekende. Vaak tonen ze dwangmatige handelingen. Ze zetten voorwerpen steeds op precies dezelfde plaats, vragen steeds hetzelfde of maken steeds dezelfde bewegingen. Het is belangrijk om bij hen het accent te leggen op succeservaringen. Ze moeten langzaam maar zeker ervaren dat ze wel degelijk iets kunnen. Een sfeer van veiligheid en vertrouwen is hierbij van belang. De fysiotherapeut of instructeur zal deze personen uit moeten lokken tot het nemen van initiatieven, tot het ondernemen van nieuwe dingen, tot het nemen van kleine stapjes en tot het doen van net wat andere activiteiten. Het gaat vaak via de lange weg van voordoen, samen doen naar uiteindelijk alleen doen. - Overbeweeglijkheid Bij sommige ruiters is in variërende mate spraken van bewegingsonrust, slechte concentratie, snel afgeleid zijn of vlinderachtig gedrag. Belangrijk in de benadering is een duidelijke structuur, korte duidelijke opdrachten en het werken in kleine groepjes. Het doen van een sport komt tegemoet aan deze bewegingsonrust. Er moet dan ook vooral bewogen worden en weinig gepraat. De fysiotherapeut moet de kunde ontwikkelen om opdrachten zo aan te bieden dat ze snel uitgevoerd kunnen worden, binnen een klein aantal daarvoor opgestelde regels. Binnen een vertrouwde structuur dus. Tussendoor moet er telkens gelegenheid gegeven worden om even uit te blazen.

3.15 Stappenplan Het is belangrijk dat de fysiotherapeut zich eerst een goed beeld kan vormen van wat er nu eigenlijk zo problematisch is aan het gedrag van die bepaalde ruiter. We noemen deze eerste stap die de fysiotherapeut zet op weg naar meer begrip en hopelijk betere omgang met bepaalde probleemgedragingen, de beeldvormingfase. Op de manier hieronder ga je als fysiotherapeut stapsgewijs te werk. Beeldvormingfase wat ervaren we als probleem? voor wie is het een probleem? in welke situatie(s) doet het gedrag zich voor? is er een bepaalde aanleiding voor het gedrag? wordt het gedrag door een bepaalde factor in stand gehouden? Probleemformulering hoe kunnen we het probleem zo goed en concreet mogelijk omschrijven? Doelstellingformulering wat willen we bereiken, wat vinden we een gewenste situatie? De aanpak hoe kunnen we de gewenste situatie bereiken? Hogeschool van Amsterdam


94

Beroepsopdracht FPG


De uitvoering De evaluatie -

heeft de aanpak succes gehad? Is er verbetering in het gedrag opgetreden? Dienen we nieuwe wegen te bewandelen?

Ruiters met leerproblematiek

3.16 ADHD Er zijn een aantal kinderen die in een aantal opzichten veel lijken op de kinderen met Infantiele encephalopathie (zie hoofdstuk 3.2.1, Cerebrale Parese van de scriptie), maar bij wie artsen niet zo duidelijk kunnen aangeven wat de oorzaak is van hun problemen. Meestal komen deze kinderen pas bij een arts of psycholoog als zij vier of vijf jaar zijn, omdat ze dan pas duidelijk opvallen wat betreft hun motoriek. De motoriek van deze kinderen is ongecoördineerd, houterig en overbeweeglijk. Deze kinderen zijn in één woord druk. Wat betreft hun intelligentie is het kind gewoon zoals het doorsnee kind, maar omdat kinderen met ADHD zich moeilijk kunnen concentreren loopt het leren niet soepel. Bovendien zijn kinderen met ADHD erg impulsief, ze doen ze dus voor ze denken. De meningen verschillen of deze kinderen nu ook tot de verstandelijk gehandicapten behoren. Het feit blijft dat de fysiotherapeut bij het begeleiden van paardrijlessen hiermee te maken kan krijgen. Deze groep van stoornissen zoals hierboven genoemd is intussen bekend onder verschillende benamingen. De nu gangbare naam is: ADHD: Attention Deficit Hyperactive Syndrome. De drie hoofdkenmerken ervan zijn: - niet lang met de aandacht bij iets kunnen blijven - impulsiviteit in denken en doen - overbeweeglijkheid, druk gedrag. Aan deze kenmerken kan de fysiotherapeut een kind met ADHD dus goed herkennen. De problemen die genoemd zijn ontstaan door regulatiestoornissen in de werking van de hersenen. De concentratiestoornissen ontstaan door twee verschillende aspecten van de aandacht, namelijk: - de selectie van prikkels: niet kunnen kiezen wat het belangrijkst is - de inhibitie van prikkels: niet kunnen onderdrukken wat onbelangrijk is. Dit heeft gevolgen voor de planning en organisatie van gedrag. Hier moet de fysiotherapeut in zijn begeleiding rekening mee houden. Geef korte, duidelijke aanwijzingen in kleine stapjes. Zet eventueel het een en ander voor de ruiter op papier. Omdat verbale instructies vaak niet goed overkomen, is het aanschouwelijk maken ervan effectiever. Mensen met ADHD hebben vaak sociale problemen. Door hun onhandige, rusteloze en impulsieve gedrag roepen deze mensen veel irritatie op bij mensen in hun omgeving. Toch zijn ze wel gericht op hun medemensen. Mensen met ADHD kennen, als ze wat ouder zijn, hun eigen problemen. Ze zijn meestal van goede wil. Een kind met ADHD is niet met opzet lastig. Veel dingen overkomen hem, ook zijn impulsieve gedrag. In de omgang met deze kinderen is het van bela ng om gedrag en persoon los van elkaar te kunnen zien. Structuur (zoals hierboven ook al beschreven staat) is in het hele leven erg belangrijk voor deze kinderen. Zonder uiteraard de unieke eigenschappen van elk kind afzonderlijk over het hoofd te zien, moet de fysiotherapeut deze groep van kinderen op een speciale manier benaderen. De sleutelwoorden in de aanpak zijn ruimte geven, maar vooral structuur. Praten en in discussie gaan werkt vaak averechts. In het praktische doen, in het Hogeschool van Amsterdam


95

Beroepsopdracht FPG


bijzonder ook bij het paardrijden, kunnen ze hun drang tot beweging uitleven. De omgang met paarden vraagt op zichzelf al om duidelijke gedragsregels en verantwoord, eerlijk gedrag tegenover het dier. Kinderen brengen dat graag voor hem op. Dat maakt deze sport erg geschikt voor kinderen met ADHD. Omdat kinderen met ADHD zelf slecht leren van hun fouten, zal extra feedback gegeven moeten worden door de instructeur en fysiotherapeut. Omdat deze kinderen vaak negatieve feedback krijgen, is het voor hen beter dat vooral positieve feedback gegeven wordt. De stappen in het lesprogramma moeten dus zo genomen worden (kleine stapjes) dat er voornamelijk succes ervaringen opgedaan worden.

3.17 Mensen met een verstandelijke handicap Hierbij gaat het om mensen die vanwege een verstandelijke beperking altijd enige begeleiding nodig hebben. De aard en mate van begeleiding loopt uiteen, afhankelijk van ieders individuele mogelijkheden. In de meeste definities komen de begrippen leeftijd, intelligentie en samenleving terug. Wat betreft de leeftijd moet de handicap vroeg ontstaan zijn (aangeboren of in de prille jeugd). De verschillen tussen mensen met een verstandelijke handicap zijn groot. Om de verschillen aan te geven spreken we vaak over niveaus. Er worden niveaus gebruikt die verwijzen naar een schooltype, ZMLK (Zeer Moeilijk Lerende Kinderen), MLK (Moeilijk Lerende Kinderen) en dergelijke. Tevens kennen we een meer officiële indeling naar niveaus van functioneren. Het niveau van functioneren wordt aangegeven met licht, matig en ernstig ge handicapt. Bij deze indeling wordt vrijwel uitsluitend uitgegaan van de intelligentie. Bij het IQ (intelligentiequotiënt) wordt 100 als standaard beschouwd. Mensen met een IQ van 50-70 noemt men licht verstandelijk gehandicapt, 20-50 matig verstandelijk ge handicapt en bij een IQ lager dan 20 spreekt men van mensen met een ernstige verstandelijke handicap. Er zijn ook indelingen die meer uitgaan van bijvoorbeeld het activiteitenniveau, de sociale redzaamheid of het woonniveau. Wat we vaak zien, en dat maakt niveau indelingen zo moeilijk, is dat er verschil bestaat tussen het cognitieve, het sociaal-emotionele en het motorische vermogen van de persoon. Als fysiotherapeut is het belangrijk om deze drie aspecten goed in de gaten te houden, ze apart van elkaar te zien en hier op in te spelen. Hieronder worden het cognitieve, het sociaal-emotionele en het motorische aspect kort toegelicht. Als we spreken over het verstandelijk functioneren van iemand dan hebben we het onder andere over hoe iemand denkt, hoe iemand waarneemt, hoe iemand dingen onthoudt, hoe iemand leert en dergelijke. Denken, waarnemen, geheugen en leren zijn belangrijke cognitieve functies. 3.17.1 Denken Het denken van de meeste verstandelijk gehandicapte mensen met een hersenbeschadiging verloopt meestal heel concreet. De verschillen onderling zijn enorm groot. Dit concrete denken (het begrijpen) komt ook in de lessituatie voor. ‘Rij van A naar C’ is concreter dan ‘Afwenden over de middellijn’ en ‘Kom naar Anne toe’ is concreter dan ‘Kom naar mij toe’. Met dit soort zaken dien je als fysiotherapeut rekening te houden en hier dient de fysiotherapeut de instructeur indien nodig ook over te adviseren. Om een volte aan te duiden is een getekende cirkel op de bodem of een afgezette cirkel met pionnen duidelijker en concreter dan alleen praten over een rondje of cirkel. Vaak is het voor gehandicapte ruiters moeilijk om verbanden te ontdekken, om samenhang te zien tussen gebeurtenissen en om inzicht te hebben in Hogeschool van Amsterdam


96

Beroepsopdracht FPG


situaties. Zo kan het voorkomen dat de persoon het verband niet ziet tussen het vallen van het paard en het eigen gillen en schoppen en de schrik en vlucht van het paard. 3.17.2 Waarnemen Over het algemeen gebeurt het waarnemen door mensen met een verstandelijke handicap vrij selectief. Men neemt datgene waar wat een emotionele betekenis heeft of waar men in geïnteresseerd is. Ook lijkt het soms of men meer oog heeft voor de details dan voor het geheel (manen van het paard kunnen belangrijker zijn dan het paard in het geheel). Hoe lager het niveau van de ruiter is, hoe belangrijker de nabijheidzintuigen waarmee we voelen, ruiken en proeven, worden. Paardrijden als activiteit is erg gewild omdat tijdens het rijden alle zintuigen worden geprikkeld. 3.17.3 Geheugen Het wel of niet onthouden van dingen heeft onder andere te maken met aandacht en concentratie. Bovendien is het feit of we iets onthouden afhankelijk van onze emotionele betrokkenheid. Voor sommige gehandicapten is het onthouden van dingen erg moeilijk. Hiernaast hebben niet alle dingen die wij als fysiotherapeut vertellen hun interesse. Voor verstandelijk gehandicapten geldt in sterke mate dat het geen ze onthouden selectief is. Het onthouden van meerdere dingen tegelijk kan ook problemen geven. Regelmatig komt het voor dat aanwijzingen die vroegtijdig zijn gegeven een rondje later al weer vergeten zijn. Daarmee moet rekening gehouden worden, maar in het geheugen kan in de rijles ook een beetje training gegeven worden. 3.17.4 Ervaringsordening en leerproces Het hele leren verloopt voor mensen met een verstandelijke handicap en sommige lichamelijke gehandicapten moeilijker. Dit heeft natuurlijk te maken met de reeds besproken zaken als denken, waarnemen en geheugen maar ook met de manier waarop ervaringen geordend worden. Waarnemingen hebben pas betekenis wanneer prikkels die door de zintuigen binnenkomen, worden geordend tot zinvolle informatie. Zelden worden ervaringen door verschillende mensen op dezelfde manier verwerkt. Van het leerproces zijn een aantal aspecten weer te geven. Deze aspecten moet de fysiotherapeut goed in het achterhoofd houden bij de begeleiding: 1. Door verstandelijke of lichamelijke beperkingen heeft men vaker minder exploitatiedrang of mogelijkheden tot exploitatie (drang of mogelijkheden om iets nieuws te ontdekken). Het onbekende is vaak onbemind. Dit leidt tot minder leerervaringen, ook op het gebied van bewegen. 2. Vaak wordt van wat wel ervaren wordt een heleboel - selectief - vergeten. 3. Van gemaakte fouten wordt minder snel geleerd. 4. Het kan enige tijd duren voordat het geleerde echt en voor langere tijd beheerst wordt. Na een lange vakantie moeten vaardigheden vaak weer opgehaald en opnieuw ingeprent worden. 5. Er vindt veel minder ‘transfer’ plaats. Het geleerde in situatie A zal zeker niet automatisch worden toegepast in ongeveer dezelfde situatie B. 6. Al de voorgaande stappen (1 t/m 5) kunnen tot een geringere vaardigheid leiden. Deze geringere vaardigheden kunnen leiden tot onzekerheid en tot geringere neiging nieuwe dingen te willen leren. Zo is de cirkel rond en zijn we weer bij punt 1.



97

Beroepsopdracht FPG


Deze gegevens hebben belangrijke consequenties voor de benadering, de inhoud en de organisatie van het paardrijden.

3.18 Het hebben van een meervoudige handicap Bij het paardrijden is een groep van ruiters aan te treffen die weliswaar gerekend worden onder de groep van mensen met een verstandelijke handicap, maar in feite ‘meervoudig gehandicapt’ zijn. Naast verstandelijk beperkt zijn deze mensen blind, doof of spastisch of ze hebben nog andere lichamelijke handicaps. Ook combinaties van doof- en blindheid komen voor. Het paardrijden met deze ruiters ziet eruit als zitten op een pony, een vast rondje stappen, een beetje rechtzetten of vasthouden en dat is alles. Alle tijd, geld en begeleiding die het paardrijden met deze mensen vraagt zijn zeker de moeite waard, want deze activiteit vormt vaak voor hen het hoogtepunt van de week. Iedere beperking op zich weegt voor iemand met een meervoudige stoornis zwaarder dan wanneer dit het enige probleem voor deze persoon zou zijn geweest. Dit speelt onder meer een rol in de manier waarop handicaps gecompenseerd worden. Mensen met zintuiglijke beperkingen kunnen met inzet van hun verstand een groot deel van hun handicap compenseren. Maar wat nu als de verstandelijke vermogens beperkt zijn? De combinatie van defecten in het waarnemen, denken en bewegen leidt veelal tot een complex van beperkingen: - lichamelijk beperkt zijn in het bewegen - weinig sturing van de motoriek hebben - een laag ontwikkelingsniveau hebben, zowel in de motoriek als in de persoonlijkheid. - traag zijn in waarnemen, denken en bewegen - traag zijn in het begrijpen van gebeurtenissen en veranderingen - niet of beperkt beweging kunnen ‘plannen’ en deze slechts gebrekkig kunnen uitvoeren - weinig of geen initiatieven kunnen nemen - niet of beperkt kunnen praten of op andere manieren kunnen communiceren - voor de omgeving moeilijk te begrijpen zijn Dit alles vraagt een specifieke en heel individuele benadering. De praktijk heeft uitgewezen dat deze specifieke benadering succesvol wordt, als deze uitgaat va n datgene wat de betrokken persoon wél kan. In ieder geval moet men altijd blijven bedenken dat ook een mens met zeer beperkte mogelijkheden eigen behoeften heeft en een eigen wil. De fysiotherapeut moet proberen optimaal gebruik te maken van de overgebleven mogelijkheden van de ruiter. Paardrijden vormt een uitstekend aanknopingspunt voor datgene wat voor veel mensen met meervoudige beperkingen de bestaanswijze is. Hierbij gaat het om het voelen, niet alleen met de handen, maar met het hele lichaam. Met betrekking tot het voelen is er op en bij paarden ontzettend veel te beleven. Automutilitatie Automutilatie betekent zelfverwonding, zelfverminking. Dit opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel of pijn aan zichzelf komt bij verstandelijk gehandicapten erg veel voor. Vooral bij zeer ernstig verstandelijk gehandicapten of bij verstandelijk gehandicapten die tussen de 20 en 50 jaar oud zijn of 10 tot 30 jaar in een instelling wonen. De agressie is op zichzelf gericht en niet op andere of voorwerpen (dus niet op het voorwerp waar tegen de persoon bijvoorbeeld bonkt). De plek waar de persoon zich verwond, is vaak geen willekeurige plek op het lichaam, maar deze plaats valt Hogeschool van Amsterdam


98

Beroepsopdracht FPG


vaak samen met de accupunctuur punten (vooral in het gezicht). Als het gedrag herhaaldelijk voorkomt mag het de definitie automutilatie krijgen. Bij 30 tot 40% van de verstandelijk gehandicapten komt automutilatie voor. Ook is het zo dat hoe ernstiger de verstandelijke handicap is hoe groter de kans op automutilatie. Er is een samenhang tussen automutilatie en het niveau van communicatie, taalontwikkeling en zelfredzaamheid. Er zijn 4 oorzaken voor automutilatie: - het is een uiting van frustratie die op de persoon zelf gericht is. De gehandicapte persoon zit in de sociaal-emotionele ontwikkelingsfase (laag niveau). Er bestaat geen onderscheid tussen de persoon zelf en de buitenwereld en frustraties worden op zichzelf afgereageerd. Dus om frustratie van buitenaf of zichzelf te uiten zou de persoon zichzelf kunnen gaan verwonden. - het is een uiting van onduidelijkheid of onbegrip van de gehandicapte. Als de persoon iets duidelijk wil maken maar dit lukt niet, wordt hij wel begrepen door zichzelf te verwonden. Het gevolg hiervan is dat als een persoon aandacht wil hij zich bij voorbaat al gaat verwonden. - het is een uiting van verveling. Er is een tekort aan prikkels uit de omgeving dus om aandacht te krijgen gaat hij over tot automutilatie. Door verveling kan een persoon ook tics aanleren zoals ergens tegen aanslaan, deze kunnen zo erg uit de hand gaan lopen, dat hierdoor automutilatie ontstaat. - door pijn kan een persoon ook gaan automutileren. Als hij bijvoorbeeld hoofdpijn heeft, kan hij tegen zijn hoofd gaan slaan met de hoop dat de hoofdpijn verdwijnt of dat zijn begeleider begrijpt dat hij pij n heeft. Oorzaken kunnen ook zijn: - Door het zeer negatieve zelfbeeld en het gevoel van “slecht” te zijn gaan deze mensen zichzelf bestraffen. - ontsnappen aan gevoelens van afwezigheid en vervreemding. - om te laten zien dat de persoon iets waard is omdat pijn verdragen wordt - innerlijke leegte vullen of eenzaamheidsgevoelens verdrijven. - door hormoon veranderingen, bijvoorbeeld bij de menstruatie. - Het is een vaste gewoonte geworden en “hoort” bij iemand. In de omgang met personen die zichzelf pijnigen moet de fysiotherapeut rekening houden met de volgende punten: - een verbetering van de interactie (de begeleider moet de persoon begrijpen en de persoon die zichzelf iets aandoet moet de begeleider begrijpen) - verbetering van het bestaan (het leven van de persoon moet uitdagender en gevarieerder worden), een goede manier om dit te bewerkstelligen is bijvoorbeeld het paardrijden. - gedragsverandering: als automutilatie aangeleerd gedrag is moet dit worden afgeleerd. Dit kan bijvoorbeeld door positieve bekrachtiging (belonen als automutilatie niet voorkomt) en negatieve bekrachtiging (als de persoon automutileerd dit afstraffen) Regelmatig blijkt dat agressief of automutilerend gedrag door paardrijden vermindert. Dit zou kunnen komen doordat het rijden tegemoet komt aan een overmaat aan bewegingsdrang die de ruiter uit zichzelf niet kan vormgeven. Het zou ook te maken kunnen hebben met het feit dat juist die lichaamseigen zintuigen, de propriocepsis en de tast, aangesproken worden. Informatie uit het eigen lichaam zou, zo niet als het meest vertrouwd, toch als het minst bedreigend door een erg angstig, agressief of defensief kind ervaren kunnen worden. Daar komt dan bij de gedragsregel die bij Hogeschool van Amsterdam


99

Beroepsopdracht FPG


paardrijlessen altijd wordt gehanteerd, ‘eerst angst reduceren, ontspanning opbouwen en pas daarna iets van de ruiter vragen’. Deze grondhouding heeft ongetwijfeld grote waarde voor gedragsproblemen die voortkomen uit gevoelens van angst en bedreiging. Hoe simpel en eenvormig de activiteiten op de manege ook mogen zijn, toch is het van belang ook bij deze groep van ruiters vast te stellen, wat het doel is van hun komst. Het formuleren van het doel is belangrijk voor de fysiotherapeut en instructeur. Het is belangrijk dat de instructeur en fysiotherapeut dezelfde doelen voor ogen hebben. Als dit het geval is bevorderd dit de samenwerking, niet alleen met elkaar maar ook voor de vrijwilligers. Ook zij weten dan beter wat de instructeur en therapeut willen bereiken en kunnen hier dan enigszins op inspelen. In combinatie met de hulpvraag van de ruiter (die bij begeleiders meestal wel bekend is) kan het doel geformuleerd worden. Hierbij kunnen dan zaken tevoorschijn komen als: - tot beweging aanzetten - tegemoetkomen aan bewegingsdrang - andere indrukken laten opdoen - op een positieve manier zichzelf ervaren - op een positieve manier kunnen communiceren met een levend wezen - beweging in de buitenlucht opdoen - lichamelijke mogelijkheden vergroten - spijsvertering en ademhaling stimuleren - voor een levend wezen kunnen ‘zorgen’. In het werken met mensen met (meervoudige) beperkingen is het voor zowel ruiters, de instructeur als de therapeut(en) van belang om gestructureerd en methodisch te blijven werken. De eerste valkuil bij de ruiters is, te vervallen in een geestdodende routine van iedere week precies hetzelfde programma. De tweede valkuil vormt dat tussen ruiters en instructeur of therapeut onvoldoende contact is. De begeleiding van deze ruiters moet op hun tempo aangepast worden. Houdt er rekening mee dat deze mensen langzaam reageren op situatiewisselingen.

3.19 Mensen met een lichamelijke handicap Veel mensen vinden mensen met een handicap zielig en laten dit ook merken door de gehandicapten te betuttelen. Vaak willen de gehandicapten dit niet, ze willen “gewoon“ behandeld worden net als iedere ander. Mensen met een lichamelijke handicap hebben vaak beperkingen, het is wel belangrijk hier begrip voor te hebben en niet verwijtend te denken van dat zal jij wel weer niet kunnen. Het is belangrijk een gehandicapte positief te benaderen. Als fysiotherapeut moet u dus niet wijzen op de activiteiten die ze niet kunnen, maar juist op de activiteiten die ze nog wel kunnen. Op een gegevenmoment zal de fysiotherapeut wel de grens moeten opzoeken van iets dat iemand nog net wel of net niet (meer) kan, om zo de grens te kunnen verleggen. Blijf echter ook in dit geval de nadruk leggen op het geen dat mogelijk is en niet op de activiteiten die niet mogelijk zijn. De fysiotherapeut moet een lichamelijk gehandicapte dus niet anders behandelen dan een gezond mens.



100

Beroepsopdracht FPG


3.20 Aangeboren of verworven handicap Het is bij de benadering van een gehandicapte belangrijk om onderscheidt te maken tussen aangeboren en verworven aandoeningen. Iemand met een aangeboren aandoening zal niet beter weten dan dat hij bepaalde activiteiten niet kan uitvoeren. Dit in tegenstelling tot iemand met een verworven aandoening. Deze personen zijn gewend dat ze alles kunnen, maar ineens gaat dit niet meer. Bij het paardrijden is het dan belangrijk er op te letten dat deze ruiters niet te veel van zichzelf vragen. Vaak denken ze voorheen kon ik dit dus nu moet het ook lukken. Bij deze mensen is het dan ook weer heel belangrijk om ze te wijzen op de activiteiten die ze nog wel kunnen uitvoeren. Ook moet de fysiotherapeut bij de groep ruiters met een verworven aandoening niet bang zijn om deze ruiters terug te fluiten als ze teveel van zichzelf vragen. Het is dan belangrijk om uit te leggen dat ze zichzelf hier geen goed mee doen, maar juist het tegenovergestelde bereiken, omdat ze dingen van zichzelf vragen die ze eigenlijk niet aankunnen.



101

Beroepsopdracht FPG


Hoofdstuk 4: Samenvatting Inleiding De Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG) is een overkoepelende organisatie die haar lidstichtingen ondersteunt bij het geven van paardrijlessen aan mensen met een handicap. In 2002 is de FPG een aantal verbeterprojecten gestart onder de noemer ‘het Perenboomproject’. Een van die verbeterprojecten is deze beroepsopdracht. De instructeurs die de paardrijlessen geven aan gehandicapten worden in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut. Momenteel is er nog geen richtlijn betreffende de vaardigheden, kennis en attitude, waarover deze begeleidend fysiotherapeut moet beschikken. Aan de hand van dit probleem volgde de volgende probleemstelling, vraagstelling, doelstellingen en de opdracht. Probleemstelling Bij de lessen gegeven door FPG- instructeurs wordt de FPG- instructeur in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut, maar er is nog niet gedefinieerd wat deze persoon moet kennen en kunnen en er bestaat nog geen scholing voor. Vraagstelling Welke informatie en competenties moeten er in een bijscholingsmodule komen te staan, voor fysiotherapeuten die een FPG- instructeur willen begeleiden en welke vorm kan deze module het beste hebben? Doelstellingen Een eindrapportage waarin staat omschreven: 1. Op welke wijze de ondersteuning van fysiotherapeuten voor FPG- instructeurs op dit moment in de praktijk wordt weergegeven en of deze zinvol is in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/ begeleiders. 2. Hoe de optimale samenwerking en taakverdeling eruit ziet tussen de begeleidend fysiotherapeut en de FPG- instructeur. 3. Welke basiskennis, vaardigheden en attitude een afgestudeerde fysiotherapeut nodig heeft om een FPG- instructeur te begeleiden. 4. Of scholing in bovengenoemde items noodzakelijk is en indien dit nodig is op welke manier de scholing het beste gegeven kan worden met betrekking tot vorm en inhoud. 5. Hoe de begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland met betrekking tot therapeutisch rijden is vormgegeven. De opdracht Neem een enquête af onder fysiotherapeuten en instructeurs waarmee de doelstellingen behaald kunnen worden. Schrijf aan de hand van de resultaten van de enquête een aanbeveling voor een bijscholingsmodule voor de begeleidend fysiotherapeut bij paardrijden met gehandicapten. Methode Aan de hand van de enquête is een eigen visie van een competente begeleidend fysiotherapeut omschreven. De begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland is bepaald door verschillende internationale organisaties met een brief te benaderen waarin gevraagd werd naar informatie (zie bijlage 3 van de scriptie). De uiteindelijke opzet van de bijscholingmodule is gevormd aan de hand van literatuur uit het NIWI Hogeschool van Amsterdam


102

Beroepsopdracht FPG


en het NPI met betrekking tot therapeutisch paardrijden, aan de hand van de resultaten uit de enquête, aan de hand van mondelinge toelichtingen op deze enquête en aan de hand van literatuur die verkregen is van de opdrachtgever zelf (de FPG). Resultaten Het eindproduct bestaat uit een onderzoeksrapport en een begeleidende scriptie. Indien de aanbeveling uit het onderzoeksrapport met betrekking tot de kennis, attitude en vaardigheden zijn geïntegreerd tot adequaat beroepsmatig handelen van een begeleidend fysiotherapeut kan er gesproken worden over een competente begeleidende fysiotherapeut. De uiteindelijke opzet voor de bijscholingsmodule is te vinden in de begeleidende scriptie. Conclusie Aanbevelingen zijn gegeven die bij kunnen dragen tot een competente begeleidend fysiotherapeut. In het rapport is beschreven: - de wijze waarop de ondersteuning van fysiotherapeuten op dit moment in de praktijk wordt weergegeven in kaart gebracht. - of deze huidige ondersteuning zinvol is in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters / begeleiders. - de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en instructeur in kaart gebracht. - de basiskennis, vaardigheden en attitude onderzocht die een afgestudeerde fysiotherapeut nodig heeft om een FPG- instructeur te kunnen begeleiden. - onderzocht of scholing in bovengenoemde items noodzakelijk is. - de manier van scholing onderzocht die fysiotherapeuten voor dit onderwerp het liefst zien. - onderzocht hoe de begeleiding momenteel in het buitenland plaatsvindt. Trefwoorden Therapeutisch paardrijden, hippotherapie, Federatie paardrijden gehandicapten (FPG), begeleidend fysiotherapeut, Cerebrale Parese. Voor eventuele vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Jessica Kamphuis ([email protected]) Floor Meijer ([email protected]) Anne de Vries ([email protected])



103

Beroepsopdracht FPG


Literatuurlijst: Tijdschriften: - Bertoti, D. B. (1988), “Effect of therapeutic horseback riding on posture in children with cerebral palsy”, physical therapy, vol. 68. no. 10, october, 1505 1512. - Campbell, S.K. (1985), “ Assesment of the child with CNS Dysfunction.” J.M. Rohstein (ed.) Measurement in Physical Therapy. Clercq de, Nadine (1997), “Paardrijden als kinesitherapeutisch middel”, Fysische therapie, vol. 1, pp. 16 – 21 - Endedijk, Petra, ( 2001)“Bespreking van de scriptie ‘hippotherapie bij een cerebrale parese’”, Klein Hoefblad, vol.18, no.3, maart, pp. 11 -13. - Heuvel , van den, Geke (2000), “spasticiteit en paardrijden ““Wat kan paardrijden voor volwassenen en kinderen met spasticiteit betekenen?”, Klein Hoefblad, vol.17, nr.3, Maart, pp. 21 – 26 en 27-31 - Heuvel , van den, Geke (1997), “Het effect van therapeutisch paardrijden op de balans”, Klein Hoefblad, vol. 14, no. 2, februari, pp. 29 – 34. - Kuprian, W. (1997), “Hippotherapie - Ein Überblick, Krankengymnastik, vol. 49, no. 5, pp. 741- 750. - Liao, S-F. Et al.. (2003), “Differences in seated postural control in children with spastic cerebral palsy and children who are typically developing, Am. J. Phys. Rehabil. Vol.82, no.8, pp. 622 – 626. - De Louw, A. J. A. (2003), “Spasticiteitsteam Academisch Ziekenhuis Maastricht”, Kinderfysiotherapie, juni, pp. 16 -21. - MacKinnon, J.R. ea. (1995), “A study of therapeutic Effects of horseback riding for children with Cerebral Palsy”, Physical &Occupational Therapy in Pediatrics, vo.l 15, no. 1, pp. 17-32. - MacPhail, H.E.A.et al. (1998), “Trunk postural Reactions in children with and without Cerebral Palsy during therapeutic horseback riding”, pediatric Physical therapy , vol 10, octobre, pp. 143 – 147 - Martens, Y. ea. (1994), “therapeutisch paardrijden”, Keypoint, no. 8, pp 12 -20 - Ölsbock, L. (1996), “Wertigkeit der hippotherapie”, Hippotherapie, - Papma, Diewke (1998),”Therapeutisches Reiten, München 1998”, Klein Hoefblad, vol.15 pp. 30 -35 - Russel, D.J. et al. (1989) , “The gross motor function measure: a means to evaluate the effects of physical therapy,” Developmental medicine and Child neurology, Vol.31, pp. 341- 352 - Sterba, J. A. (2002), “Horseback riding in children with Cerebral palsy: effect on gross motor function”, Developmental medicine &child neurology, vol 44 , pp. 301 – 308. - Tauffkirchen, E. (1996), “Der gute Sitz auf dem pferd”, Hippotherapie, - Vermeer, A. ea. (1997), “Kinderen met cerebrale parese motorische ontwikkeling en behandeling”, pp. 9-10 - Vermeer, A. (1989), “assesment of functional motor behaviour in the daily life of cerebral palsied children”, international journal of rehabilitation Resarch, Vol. 12 - Vermeer, A et al. (1995), “The ‘functional motor assesment scale’ for children with cerebral palsy”, journal of rehabilitation science, Vol 8, - Vollaard, Judith ea. (1993), “Paardrijden door gehandicapten: recreatie en therapie, Fysiopraxis, 1993, no.4, maart, pp. 18 – 21



104

Beroepsopdracht FPG

-

-


Wanzek – Blaul, Dorothee ea. (1999), “Principes van de werking van afzonderlijke bewegingsvlakken bij hippotherapie”, Klein Hoefblad, vol. 16, no. 3 maart, pp. 38 – 44. Quint, Carol et al. (1998), “Powered saddle and Pelvic Mobility”, Physiotherapy, vol. 84, no. 8, pp.376 - 384 Dr. Ziegler, G. (2001), “Therapeutic riding and epilepsy”, Klein Hoefblad, vol.18 , nr. 1, januari, pp. 26-30

Boeken: - Dr. Baarda, D.B.ea. (2003), Basisboek statistiek met SPSS, 2de geheel herziende druk, Sternfert Kroese - Empelen van, ea. (2000), Kinderfysiotherapie, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen, - Koninklijke nationale bond voor redingswezen en eerste hulp bij ongelukken, (1998), Handleiding voor docenten en instructeurs in de EHBO, Spruyt, van Mantgem & De Does, Leiden - Lindhout, ea.(1994), Stoornissen van het bewegingsapparaat bij verstandelijk gehandicapten, nieuwe ontwikkelingen in diagnostiek en behandeling , bureau P.A.O.G, Rotterdam, - Dr. Lohman, A.H.M., (2000), vorm en beweging: leerboek van het bewegingsapparaat van de mens. , 9de herziende druk, Bohn Staflue von Loghum, Houten - NebasNSG, (2001), Instructeur paardrijden voor mensen met een handicap, NebasNSG, - Shepherd, Roberto (1978), Kinderfysiotherapie 1, paramedische bibliotheek, de tijdstroom, Lochem, - Stichting Recreatieruiter, (2002), Leren rijden voor het ruiterbewijs, 3de herziende druk, Stichting recreatieruiter, Wanroij Scripties: - Het NDT- concept binnen de ergotherapie, door Henriette Blok, Tineke smit - Het NDT- concept Carolien van Eijsden - Scriptie: Is passief doorbewegen zinvol? Alle feiten op een rij, Monique Pol en Marja Wester, Hogeschool Amsterdam, instituut fysiotherapie, Amsterdam 2000 - Congresverslag, New Zealand, eight international therapeutic rid ing congres January 17 – 20 1994, Suzanne von Dietze - Therapeutisch paardrijden vastgelegd ‘Een richtlijn voor de verslaglegging bij therapeutisch paardrijden’, Maaike broekhuizen, Tessa Horn en Ilse Koopman Websites: - www.gezondheid.be - www.NeurochirurgischCentrumZwolle.nl - http://people.zeelandnet.nl/hoefnag/Patienteninformatie/Aanvalstop.htm - www.revab.nl - www.spasticiteit.net - www.verenigingfpg.nl - www.paramedisch.org



105

Beroepsopdracht FPG


Brochures: - “..en wat doen we nu..” over hersenbeschadiging en spasticiteit, Berg, van den, Harm ( 1992), BOSK-vereniging. - Epilepsie en sport, Nationaal Epilepsie Fonds, oktober 2000 - Fédération Nationale Handi Cheval, Formations-services handi cheval programme, Fédération Nationale Handi Cheval, Parthenay - Gastenboek, Stichting epilepsie Instellingen Nederland, PR/Voorlichting, Sein, Heemstede, april 2000



106

Beroepsopdracht FPG


Bijlagen Bijlage 1: De enquête Persoonsgegevens: Naam…………………………………………………………………………………… ………. Adres…………………………………………………………………………………… ………. Woonplaats…………………………………………………………………………… ………… Leeftijd…………………………… m/v Opleiding / Beroep……………………………………………………………………………… Telefoonnummer (werk/privé)………………………………………………………………….. E- mail adres…………………………………………………………………………………….. Hieronder zijn open en gesloten vragen gesteld. Het is voor ons onderzoek van groot belang dat u deze vragen zo volledig mogelijk beantwoord. De vragen gemarkeerd met een sterretje zijn essentieel voor ons onderzoek. Maak (indien de vraag gesloten is) het vakje van het juiste antwoord zwart. Er is telkens één antwoord mogelijk, tenzij anders vermeld. 1. Bent u werkzaam in een manege? ? ja ? nee 2. Bent u werkzaam als FPG instructeur? ? ja, ga door naar vraag 4 ? nee 3. Bent u werkzaam als FPG – instructeur begeleidende fysiotherapeut? ? ja, ga door met vraag 46 ? nee Heeft u zowel vraag 2 als vraag 3 met nee beantwoord, dan dient de enquête beëindigt te worden. 4. Wordt er tijdens de lessen die u geeft als FPG – instructeur therapeutisch paardgereden? ? ja ? nee In ons onderzoek wordt gebruik gemaakt van therapeutisch paardrijden 5. Welk(e) doel(en) heeft u voor ogen bij het geven van paardrijlessen door u als FPG - instructeur? (meerdere antwoorden mogelijk) Hogeschool van Amsterdam


107

Beroepsopdracht FPG


? therapeutisch rijden ( paardrijden waarbij de nadruk ligt op het plezier van de ruiter) ? hippotherapie ( paard wordt gebruikt als middel) ? recreatief rijden 6. Werkt u als FPG instructeur samen met een fysiotherapeut? ? ja / soms ga door naar vraag 9 ? nee 7. Zo nee, kunt u aangeven waarom u niet samenwerkt met een fysiotherapeut? ? geldgebrek ? Ik heb zelf voldoende kennis ? anders, namelijk………………………………………………………………………… 8. Zou u wel willen samenwerken met een FPG begeleidende fysiotherapeut indien de begeleiding door deze fysiotherapeut vrijwillig was? ? ja ? nee, waarom niet………………………………………………………………………... 9. Indien u de fysiotherapeut alleen inschakelt indien u daar behoefte aan heeft, wanneer en voor welke ruiters schakelt u deze dan in? (redenen) (meerdere antwoorden mogelijk) ? Verstandelijk gehandicapte ruiters ? Lichamelijk gehandicapte ruiters ? Zintuiglijk gehandicapte ruiters ? Meervoudig gehandicapte ruiters ? Meervoudig complex ? Boven een bepaalde leeftijd namelijk,………………………………………………….. ? Indien ik de begeleiding te zwaar vind. ? Indien er twee personen nodig zijn om alles te overzien. ? Bij bepaalde ziektebeelden , namelijk…………………………………………………... ? Anders namelijk……………………………………………….………………………... 10. Vindt u dat u als FPG instructeur genoeg kennis heeft om de lessen te begeleiden? ? ja ? nee, welke kennis mist u dan?…………………………………. ……………………… Op welk niveau heeft u uw medische kennis opgedaan? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Geen ? Via de FPG-instructeurs-opleiding ? Via een MBO-opleiding, namelijk ……………………………………………………... 11.



108

Beroepsopdracht FPG


? Via een HBO-opleiding (FT, Ergo etc.), namelijk……………………………………… ? Via een Universitaire opleiding, namelijk …………………….………………………... ? Anders, namelijk……………………………………………….……………………….. 12. Hoelang bent u al werkzaam als FPG instructeur? ? < 1 jaar ? 1 – 5 jaar ? 5 – 10 jaar ? 10 – 20 jaar ? > 20 jaar 13. Aan welke ruiters geeft u les als FPG instructeur? Leeftijd (meerdere antwoorden mogelijk) ? < 10 jaar ? 10 – 20 jaar ? 20 – 30 jaar ? 30 – 40 jaar ? 40 – 50 jaar ? > 50 jaar

14. Soort handicap? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Verstandelijk ? Lichamelijk ? Zintuiglijk ? Gedragsproblematiek ? Meervoudig ? Meervoudig complex ? Anders, namelijk……………………………………………………………………… 15. Hoe worden tijdens de lessen die u geeft als FPG instructeur de ruiters ingedeeld? ? Aandoening ? Leeftijd ? Lengte ? Geslacht ? Anders, namelijk……………………………………………….……………………….. 16. Met welk paardenras wordt er tijdens de lessen die u geeft als FPG instructeur, gereden? (meerdere antwoorden mogelijk) ? KWPN-er ? Fries ? Ierse tinker ? Fjord ? Haflinger Hogeschool van Amsterdam


109

Beroepsopdracht FPG


? IJslander ? Connemara pony ? New forrest pony ? Shetland pony ? Welsh pony ? Ander, namelijk…………………………………………………………………………. 17. Wat is de reden dat juist deze paarden gebruikt worden? (meerdere antwoorden mogelijk) ? karakter ? grootte ? breedte ? lengte ? kleur en aftekeningen ? anders, namelijk………………………………………………………………………… 18. Hoe vaak in de week bent u werkzaam als FPG instructeur? ? < 10 uur ? 10 –20 uur ? 20 – 30 uur ? 30 – 40 uur 19. Voert u naast uw werk als FPG instructeur ook nog ander werk, dat van belang kan zijn voor ons onderzoek uit? (denk hierbij aan paardrijlessen aan valide mensen, werken in de dagbesteding met lichamelijk of geestelijk gehandicapten, e.d.) ? ja, namelijk……………………………………………………………………………… ? nee 20. Denkt u dat er naast het paardrijden andere sporten zijn waarbij hetzelfde doel bereikt kan worden als bij therapeutisch paardrijden? ? ja ? nee 21. Zo ja, welke sporten, en met welk doel? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… 22. *Wat is voor u de belangrijkste reden geweest om een fysiotherapeut te betrekken bij de lessen die door u gegeven worden als FPG - instructeur? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………



110

Beroepsopdracht FPG


23. *Wat is volgens u de functie van de fysiotherapeut, bij de lessen die door u als FPG – instructeur gegeven worden? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ....................................... 24. *Wat mist u in de begeleiding van een fysiotherapeut bij de lessen die door u als FPG instructeur gegeven worden? (zowel wat begeleiding, kennis en attitude betreft) ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 25. Hoe vaak heeft u contact met een fysiotherapeut voor uw werkzaamheden als FPG instructeur? ? gemiddeld 1 – 2 keer per week ? gemiddeld 3 –7 keer per week ? gedurende alle paardrijlessen aan gehandicapten ? anders, namelijk ……………………………………………….……………………….. 26. Is de fysiotherapeut wel eens overbodig bij de lessen die door u als FPG instructeur gegeven worden? ? ja ? nee, ga door naar vraag 29 27. Zo ja, wanneer vindt u de begeleiding van de FPG begeleidende fysiotherapeut niet nodig? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 28. Vindt u de fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen die u geeft als FPG instructeur? ? ja , waarom (meerdere antwoorden mogelijk) ? Ik voel mij zekerder met een fysiotherapeut ? Ik heb veel aan de adviezen ? Anders, namelijk……………………………………………………………. ? nee, waarom niet (meerdere antwoorden mogelijk) ? Ik heb zelf voldoende kennis en ervaring om de ruiters te begeleiden ? Ik snap vaak niet wat de fysiotherapeut bedoelt ? De fysiotherapeut mist zelf ook kennis ? Anders, namelijk……………………………………………………………..



111

Beroepsopdracht FPG


29. Hoe verloopt het contact dat u heeft met de fysio therapeut? (manier en of dit wel / niet goed verloopt) Manier (meerdere antwoorden mogelijk) ? telefonisch ? persoonlijk ? per mail ? anders namelijk………………………………………………………………………….

? ?

Verloop goed niet goed

30. Wat is de reden voor het wel of niet goed verlopen van het contact met de fysiotherapeut? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 31. Is de fysiotherapeut aanwezig bij alle lessen, die gegeven worden door u als FPG instructeur? ? ja ? nee 32. Zo ja, waarom wel? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… 33. Zo nee, waarom niet? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… 34. Heeft u veel aan de adviezen die de fysiotherapeut u geeft wanneer u aan het werk bent als FPG instructeur? ? ja ? nee (sla vraag 35 over) 35. Aan welke adviezen van de fysiotherapeut heeft u het meest? ? Houdingsadviezen ? Uitleg over de aandoeningen van de patiënten ? Advies over de keuze van het paardenras passende bij de ruiter ? Adviezen over hulpmiddelen te gebruiken bij de individuele ruiter ? Anders, namelijk………………………………………………………………………



112

Beroepsopdracht FPG


36. Is de uitleg die u van de begeleidende fysiotherapeut krijgt te begrijpen of wordt er (te veel) ge sproken in vaktaal? ? Ik kan het wel begrijpen ? Er wordt te veel in vaktaal gesproken 37. *Aan welk advies dat u ooit van een fysiotherapeut heeft gekregen, heeft u het meest gehad bij uw werk als FPG – instructeur? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 38. Heeft u zelf de aanvraag gedaan om een fysiotherapeut bij uw lessen als FPG instructeur te betrekken? ? ja ? nee 39. Zo nee, hoe bent u aan deze FPG begeleidende fysiotherapeut gekomen?…………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ………………………. 40. Voelt u zich” verplicht ” om bij de lessen die u geeft als FPG – instructeur gebruik te maken van de diensten van een fysiotherapeut? ? ja ? nee 41. Zo ja waarom wel en zo nee waarom niet? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 42. Wordt er door u na de lessen wel eens met de fysiotherapeut nagepraat over de voorgaande door u als FPG – instructeur gegeven les? ? ja ? nee, ga door naar vraag 44 43. Zo ja waarover wordt gepraat? ? Extra adviezen, zoals……………………………………………………………………. ? Uitleg over de lessen, zoals……………………………………………………………... ? Persoonlijke zaken m.b.t. de ruiters (vooruitgang e.d.)…………………………………. ? Afspraken voor volgende les ? Privé zaken ? Anders, namelijk………………………………………………………………………...



113

Beroepsopdracht FPG


44. Wat zou(den) volgens u als FPG- instructeur het(de) belangrijkste aspect(en) zijn die behandeld moeten worden in een bijscholingsmodule voor FPG begeleidende fysiotherapeuten? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… ………………………………………………………………………………………… ……… 45. Bent u ook werkzaam als FPG begeleidende fysiotherapeut? ? Ja, Ga door met het volgende deel van deze enquête ? Nee, Dan kunt u deze enquête nu beëindigen,bedankt voor het invullen van deze enquête. Indien u nog iets toe wilt voegen aan deze enquête dat van belang kan zijn voor ons onderzoek, kunt u dit doen aan de achterkant van deze bladzijde.

Vragen voor de FPG begeleidende fysiotherapeut 46. Wat is volgens u het doel van de paardrijlessen die door FPG – instructeurs gegeven worden? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………… 47. *Wat is de volgens u de functie van de fysiotherapeut, bij de lessen die door de FPG – instructeur gegeven worden? ………………………………………………………………………………………… ……….………………………………………………………………………………… ………………..………………………………………………………………………… ……………………….. 48. Waar houdt u zich als FPG instructeur begeleidende fysiotherapeut vooral mee bezig tijdens de lessen? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Correcties uitvoeren ? Houdingsadviezen ? Uitleg over de aandoeningen van de patiënten ? Advies over de keuze van het paardenras passende bij de patiënt ? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 49. Op welke manier houdt u zich als FPG begeleidende fysiotherapeut bezig met de lessen? ? Ik ben tijdens de lessen actief bezig met de ruiters. ? Ik hou mij meer afzijdig tijdens de lessen en geef de instructeur adviezen die hij/zij dan ook zelf moet toepassen. Hogeschool van Amsterdam


114

Beroepsopdracht FPG


? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 50. Wanneer worden de adviezen die u voor de FPG- instructeurs hebt, doorgegeven ? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Op het moment zelf, waar de ruiters bij zijn ? Op het moment zelf, maar ik neem de instructeur even apart ? Als de les is afgelopen ? Anders namelijk………………………………………………………………………… 51. *Vindt u dat u kennis mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? ? ja ? nee, ga door naar vraag 53 52. Welke kennis mist u dan vooral? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Hippische kennis< voorbeelden ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… ? Kennis over pathologie van de ruiters < voorbeelden ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… ? Kennis over de omgang met gehandicapten < voorbeelden ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… ? Kennis m.b.t. informatieoverdracht < voorbeelden ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… 53. *Vindt u dat u vaardigheden mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? (meerdere antwoorden mogelijk) ? Vaardigheden om de ruiters te corrigeren indien nodig ? Zo ja, wanneer heeft u hier vooral last van? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… ? Vaardigheden in de samenwerking tussen u en de instructeur? Zo ja, wanneer stagneert de samenwerking? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………….. Waar liggen de problemen in de samenwerking? ………………………………………………………………………………………… ………. Hogeschool van Amsterdam


115

Beroepsopdracht FPG


………………………………………………………………………………………… ………. ? Vaardigheden in omgang met het paard ? zo ja , Is dit bij elk paard zo ? ja ? nee, bij welk paard wel?……………………………………………………………… Is dit op elk moment het geval ? ja ? nee, wanneer wel?……………………………………………………………………. ? Vaardigheden in de omgang met de ruiters ? zo ja,is dit bij bepaalde aandoeningen ? ja, namelijk…………………………………………………………………………… ? nee Is dit op elk moment het geval? ? ja ? nee, alleen wanneer…………………………………………………………………... ? Vaardigheden om een vertaalslag te maken van de opgedane kennis naar de ruiters op het paard ? Zo ja, wanneer heeft u hier last van? ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………….. Heeft u hier bij elke aandoeningcategorie last van? ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………….............. ? Anders, namelijk……………………………………………………………………………... 54. *Vindt u dat u aspecten mist m.b.t. de attitude die wenselijk is voor een FPG instructeur begeleidende fysiotherapeut? ? ja ? nee Zo ja, Welke aspecten m.b.t. de attitude mist u? ? Omgang ruiters ? Omgang instructeur ? Omgang paarden Bij wat voor soort paardrijlessen begeleidt u de FPG –instructeur? ? therapeutisch rijden (paardrijden waarbij de nadruk ligt op het plezier van de ruiter) Hogeschool van Amsterdam


116

Beroepsopdracht FPG


? hippotherapie (het paard wordt gebruikt als middel) ? recreatief rijden In ons onderzoek wordt gebruik gemaakt van therapeutisch paardrijden 55. Hoe vaak heeft u contact met de FPG instructeurs voor uw werkzaamheden voor de FPG? ? gemiddeld 1 – 2 keer per week per FPG - instructeur ? gemiddeld 3 –7 keer per week per FPG - instructeur ? altijd bij elke les ? anders, namelijk ………………………………………………………………………... 56. Wat is uw ervaring met paarden? ? Geen ? Rijdt recreatief paard ? Rijdt wedstrijden ? Geef zelf paardrijles aan valide ruiters ? Geef zelf paardrijles aan ruiters met een handicap ? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 57. Wat vindt u van het contact met de FPG - instructeur? ? voldoende, ga door naar vraag 59 ? er is meer contact nodig 58. Waarom vindt u dat er meer contact nodig is en op welke aspecten is dit contact een vereiste? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………….. 59. Voelt u zich als fysiotherapeut wel eens overbodig bij de lessen die door de FPG instructeur gegeven worden? ? Ja ? Nee, ga door naar vraag 61 60. Zo ja, wanneer vindt u dat u als fysiotherapeut overbodig bent?……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………. 61. Vindt u dat u als fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen die gegeven worden door een FPG instructeur? ? Ja, waarom wel………………………………………………………………………… ? Nee, waarom niet……………………………………………………………………… 62. Wanneer wordt u als fysiotherapeut meestal inschakelt door de FPG – instructeurs (redenen)?………………………………………………………………………… Hogeschool van Amsterdam


117

Beroepsopdracht FPG


……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………………. 63. Hoe verloopt het contact dat u heeft met de FPG - instructeurs? (manier en of dit wel / niet goed verloopt) Manier (meerdere antwoorden mogelijk) ? telefonisch ? persoonlijk ? per mail ? anders namelijk…………………………………………………………………………. Verloop ? goed ? niet goed 64. Wat is de reden voor het wel of niet goed verlopen van het contact? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… 65. Wordt er door u na de lessen wel eens met de FPG – instructeur nagepraat over de voorgaande door de FPG – instructeur gegeven les? ? ja ? nee, ga door naar vraag 67

66. Zo ja waarover wordt gepraat? (meerder antwoorden mogelijk) ? Extra adviezen, zoals……………………………………………………………………. ? Uitleg over de lessen, zoals……………………………………………………………... ? persoonlijke zaken m.b.t. de ruiters (vooruitgang e.d.)…………………………………. ? Afspraken voor de volgende les ? Privé zaken ? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 67. Hoe bent u bij deze paardrijlessen voor mensen met een handicap betrokken? ? Via mijn voorganger ( fysiotherapeut) ? Persoonlijk gevraagd door het bestuur/instructeur ? Begonnen als vrijwilliger en daarna als begeleidend ft ? Via de vrijwilligerscentrale ? Anders namelijk: ……………………………………………………………………….. 68. Wat is uw motivatie om dit werk te doen? (meerdere antwoorden mogelijk) Hogeschool van Amsterdam


118

Beroepsopdracht FPG


? Interesse paarden ? Geld ? Er was geen ander werk ? Omgang ruiters ? Geïnteresseerd in pathologieën ruiters ? Anders, namelijk……………………………………………………………………… 69. In hoeverre bent u als begeleidende fysiotherapeut bij de aanmelding en toelating van de ruiters betrokken? ? Niet ? Ik kies de ruiters ? Er vindt overleg plaats tussen mij en de instructeur, waarbij de instructeur uiteindelijk bepaald. ? Er vindt overleg plaats tussen mij en de instructeur, waarbij ik uiteindelijk bepaal. ? Er vindt overleg plaats tussen mij, de instructeur en de arts en gezamenlijk komen we tot een besluit. ? Anders, namelijk………………………………………………………………………

70. Heeft u voldoende inspraak over de inhoud van een les, waarbij u aanwezig bent als begeleidend fysiotherapeut gegeven door de instructeur? ? Ja ? Nee Zo ja, waar heeft u inspraak in?……………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… Zo nee, op welk(e) aspect(en) wilt u meer in kunnen brengen?……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………... 71. Maakt u tijdens de lessen gebruik van hulpmiddelen? ? Ja ? Nee Zo ja, wat voor hulpmiddelen zijn dat? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………… Waar worden deze voor gebruikt?



119

Beroepsopdracht FPG


………………………………………………………………………………………… ………... ………………………………………………………………………………………… ……….. 72. Hoelang bent u al werkzaam als FPG- instructeur begeleidende fysiotherapeut? ? < 1 jaar ? 1 – 5 jaar ? 5 – 10 jaar ? 10 – 20 jaar ? > 20 jaar 73. Met welke ruiters krijgt u te maken bij de maneges? (leeftijd en soort aandoeningen) Leeftijd (meerdere antwoorden mogelijk) ? < 10 jaar ? 10 – 20 jaar ? 20 – 30 jaar ? 30 – 40 jaar ? 40 – 50 jaar ? > 50 jaar 74. Soort handicap (meerdere antwoorden mogelijk) ? Verstandelijk ? Lichamelijk ? Zintuiglijk ? Gedragsproblematiek ? Meervoudig ? Meervoudig complex ? Anders namelijk………………………………………………………………………… 71. Zegt u wel eens nee, als er om uw begeleiding wordt gevaagd? ? Ja ? Nee Zo ja, waarom? ? Tijdgebrek ? Te complexe ziektebeelden Welke ziektebeelden zijn voor u te complex? ………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………... ? De omgang tussen mij en bepaalde ruiters gaat te moeizaam. Om welke categorie ruiters gaat het in dit geval?………………………………………. ? Ik vind dat in bepaalde situaties de instructeur zelf voldoende kennis heeft Welke situaties?………………………………………………………………………….



120

Beroepsopdracht FPG


? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 72. Met welk oogpunt kijkt u naar de lessen gegeven door een instructeur? ? Therapeutisch ? Recreatief rijden ? Hippotherapie ? Anders, namelijk………………………………………………………………………... 75. Hoe vaak in de week bent u werkzaam als FPG- instructeur begeleidende fysiotherapeut? ? < 10 uur ? 10 –20 uur ? 20 – 30 uur ? 30 – 40 uur 76. Krijgt u een vergoeding voor uw werk als begeleidend fysiotherapeut? ? ja ? nee Zo ja, wat krijgt u vergoedt? ? Reiskosten ? Uren ? Anders namelijk………………………………………………………………………… 77. Voert u naast uw werk als FPG – instructeur begeleidende fysiotherapeut ook nog ander werk, dat van belang kan zijn voor ons onderzoek uit? (denk hierbij aan paardrijle ssen aan valide mensen, werken in de dagbesteding met lichamelijk of verstandelijk gehandicapten, werkzaam als fysiotherapeut in een particuliere praktijk, ziekenhuis, revalidatiecentrum e.d.) ? ja, namelijk……………………………………………………………………………… ? nee 78. Hoe kunnen wij meer fysiotherapeuten interesseren om dit werk te doen? ? Meer betalen ? Betere werkomstandigheden aanbieden ? Betere opleiding ? Anders namelijk………………………………………………………………………… 79. Denkt u dat er naast het paardrijden andere sporten zijn die de het zelfde doel kunnen bereiken? ? ja ? nee (ga door naar vraag 81) 80. Zo ja, welke sporten, en op welke mannier?



121

Beroepsopdracht FPG


.......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ......................... 81. Hoe ziet u de bijscholingsmodule voor de FPG- instructeur begeleidende fysiotherapeut het liefst? ? Informatie via internet ? Schriftelijke informatie ? Workshop ? Overig …………………………………………………………………………………... 82. Hoeveel tijd zou u willen steken in een bijscholingsmodule? ? zoveel als nodig ? <20 uur ? 20-30 uur ? 30-40 uur ? 40-50 uur ? > 50 83. Hoe vaak zou een bijscholingsmodule georganiseerd moeten worden? ? 1 keer in de week ? > 1 keer in de week, namelijk………………………………………………………….. ? 1 keer in de maand ? > 1 keer in de maand namelijk………………………………………………………….. ? 1 keer in de drie maanden ? > 1 keer in de drie maanden namelijk,………………………………………………….. 84. Wanneer zou u de bijscholingsmodule georganiseerd willen zien? ? In de avonduren ? In het weekend ? Op mijn vrije doordeweekse dag ? Anders namelijk………………………………………………………………………… 85. Wat zou volgens u als instructeur begeleidende fysiotherapeut het(de) belangrijkste aspect(en) zijn die behandeld moeten worden in deze bijscholingsmodule? Theorie………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… … ………………………………………………………………………………………… …



122

Beroepsopdracht FPG


………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …….. ………………………………………………………………………………………….. Praktijk………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… … ………………………………………………………………………………………… … ………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………….. Hartelijk dank voor uw medewerking. Dit is het einde van deze enquête. Indien u nog iets toe wilt voegen aan deze enquête dat van belang kan zijn voor ons onderzoek, kunt u dit doen aan de achterkant van deze pagina.



123

Beroepsopdracht FPG


Bijlage 2: De begeleidende brief bij de enquête Hogeschool van Amsterdam, Instituut Fysiotherapie t.a.v. Anne de Vries Nekkerweg 3 1463 LA, Noord-Beemster tel: 0299-690512/ 0642085423 e-mail: [email protected]

Geachte heer / mevrouw, Wij zijn drie fysiotherapie studenten van de Hogeschool van Amsterdam. Momenteel zitten wij in ons 3e leerjaar en zijn wij bezig met onze afstudeeropdracht in opdracht van de Federatie Paardrijden Gehandicpaten. De FPG ondersteunt haar lidstichtingen bij het geven van paardrijlessen aan mensen met een handicap. Bij deze lessen wordt de FPG instructeur in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut. De opdracht die wij hebben gekregen van de FPG is om een antwoord te geven op onderstaande vragen: - Op welke wijze wordt deze ondersteuning op dit moment in de praktijk vormgegeven? - Is deze huidige ondersteuning zinvol in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/begeleiders? - Hoe ziet de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en FPG-instructeur er uit? Na de beschrijving van de taken van de fysiotherapeut bij de ondersteuning van een FPG-instructeur moet worden uitgezocht of de fysiotherapeuten bij deze taak ondersteuning wensen van de FPG. Hierbij moeten de volgende vragen worden beantwoord: -

Welke kennis heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden? - Welke vaardigheden heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPG-instructeur te kunnen begeleiden? - Welke attitude heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden? (de antwoorden op deze vragen leiden tot een “functieprofiel” van de ondersteunende fysiotherapeut) Na de beantwoording van bovenstaande vragen kan een advies worden opgesteld voor onderwerpen die behandeld kunnen worden in een FPG-bijscholingsmodule voor fysiotherapeuten. Belangrijk hierbij is om zowel de ervaringen en wensen van de fysiotherapeuten als de wensen van de instructeurs hierin te betrekken. Om dit onderzoek tot een succesvol einde te kunnen brengen, vragen wij uw hulp. We hebben u reeds gebeld om te vragen of u mee wilt werken aan de enquête. Zou u zo vriendelijk willen zijn de enquête binnen een week retour te zenden naar bovenstaand adres. Een retourenvelop is ingesloten. Indien u een toelichting op Hogeschool van Amsterdam


124

Beroepsopdracht FPG


vragen wilt geven kunt het vraagnummer omcirkelen. Indien wij nog een toelichting nodig hebben hopen wij u telefonisch te kunnen bereiken. De informatie die u tijdens het interview geeft zal strikt vertrouwelijk worden verwerkt. Bij voorbaat dank voor uw medewerking. Met vriendelijke groet, Anne de Vries

Jessica Kamphuis


Floor Meijer


125

Beroepsopdracht FPG


Bijlage 3: De brief naar het buitenland (deze brief is vertaald in het Engels, Frans en Duits) Afstudeeropdracht FPG T.a.v. Anne de Vries Nekkerweg 3 1463 LA Noord-Beemster Nederland Noord - Beemster, 20 oktober 2003 Betreft: Aanvraag informatie Geachte heer/mevrouw, Wij zijn drie studenten Fysiotherapie van de Hogeschool van Amsterdam, (Nederland). Als afstudeeropdracht doen wij een opdracht voor de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG). Dit is de Nederlandse tegenhanger van het internationale riding disabled international. Deze organisatie heeft ons gevraagd een aanbeveling voor een bijscholingsmodule te schrijven voor de begeleiding door fysiotherapeuten bij paardrijlessen door een FPG- instructeur. Om ons een goed beeld te vormen van de mogelijkheden voor de fysiotherapeuten, zouden wij graag informatie ontvangen over soortgelijke begeleiding in het buitenland. Dit is de reden dat wij via deze weg contact met u opnemen. Wij hopen dat u ons informatie zal kunnen en willen verschaffen over hoe de begeleiding binnen uw organisatie is geregeld. Indien u geen gebruik maakt van de begeleiding door fysiotherapeuten, dan zouden wij graag informatie van u ontvangen over de opbouw van de paardrijlessen aan gehandicapten binnen uw organisatie. Wanneer u eerst meer informatie wilt over de FPG dan kunt u dit vinden op www.verenigingfpg.nl Wij hopen dat u ons van dienst kunt en wilt zijn, de informatie kunt u sturen Naar: Anne de Vries Neckerweg 3 1463 LA, Noord-beemster Nederland e-mail: [email protected] Telefoon: (+31)642085423 / (+31)299690512 Bij Voorbaat dank. Hoogachtend, Jessica Kamphuis

Floor Meijer


Anne deVries


126

Beroepsopdracht FPG


Bijlage 4: De criterialijst Criterialijst voor het screenen van onze literatuur: Titel: Auteur: Tijdschrift/boek: Datum (jaar) van uitgave: Algemeen: Scoringsitem………………………………………… Aanwezig ja/nee.. Titel 1 De titel maakt duidelijk waar het artikel over gaat Totaal:

Punten…..

Inhoud 1 Het artikel gaat over Cerebrale Parese 2 Het artikel gaat over kinderen 3 Het artikel gaat over Hippotherapie 4 Het artikel gaat over therapeutisch rijden Totaal: Auteur 1 De auteur staat vermeld 2 De auteur heeft verstand van Hippotherapie/ therapeutisch rijden 3. Er is een correspondentie adres vermeld Totaal: Tijdschrift: 1 Soort: Fysiotherapeutisch Paramedisch Medisch Overig 2 Jaar van uitgave: 2000 – nu 1995 - 1999 1990 – 1994 < 1990 Totaal: Samenvatting: 1 De samenvatting geeft weer wat er in het artikel wordt beschreven.. 2 Patiëntengroep staat beschreven. Totaal:



127

Beroepsopdracht FPG


Inleiding: 1 Het doel van het artikel staat beschreven 2 De achtergrondinformatie wordt beschreven. Totaal: Literatuurlijst: 1 Er is een literatuurlijst aanwezig 2 Er is een correcte weergave van de literatuur 3 In het artikel wordt verwezen naar de literatuur Totaal: Algemene gedeelte: 1 Er wordt vakjargon gebruikt en geen “jip en janneke” taal 2 Er is een verklarende woordenlijst aanwezig Totaal: Fysiotherapeutische relevantie: 1 De fysiotherapeutische relevantie wordt beschreven. 2 Het artikel heeft een meerwaarde voor de fysiotherapie Totaal: Totale score algemene deel: Als het een wetenschappelijk artikel is ga dan door met het specifieke deel, zo niet sla het specifieke deel dan over. Specifiek voor wetenschappelijk onderzoek: Scoringsitem………………………………………….

Aanwezig ja/ nee

Punten…..

Soort onderzoek: 1 Randomized clinical trial (RCT) 2 Quasi – experimental 3 pre-experimental 4 (systematic) review 5 Cohort Study 6 Case control study 7 Casestudy Totaal: Samenvatting: 1 De vraagstelling staat beschreven 2 De opzet is beschreven 3 De methode is beschreven 4 De resultaten zijn beschreven 5 De conclusies zijn beschreven Hogeschool van Amsterdam


128

Beroepsopdracht FPG


Totaal: Inleiding: 1 De vraagstelling is geoperationaliseerd 2 De context van het onderzoek staat beschreven 3 Het doel van het onderzoek wordt vermeldt 4 De hypothese staat vemeld 5 Er staat beschreven onder welke omstandigheden het onderzoek is uitgevoerd Totaal: Methode: 1 De patiëntengroep is ad random gekozen 2 De patiëntengroep is duidelijk afgebakend (inclusie en exclusiecriteria) 3 Er is een controle groep aanwezig 4 De grote van de steekproef is beschreven 5 De studie is enkelblind uitgevoerd 6 De studie is dubbelblind uitgevoerd 7 Het onderzoek is reproduceerbaar aan de hand van het artikel. 9 De grote van de patiëntengroep is beschreven 10 De grote van de patiëntengroep: < 25 25 – 50 50 – 100 > 100 Totaal: Meetinstrumenten: 1 De gebruikte meetinstrumenten staan duidelijk beschreven 2 De validiteit van de meetinstrumenten staat beschreven 3 De betrouwbaarheid van de meetinstrumenten staat beschreven. 4 De betrouwbaarheid van de meetinstrumenten is = o.8 5 De inter- en intrabetrouwbaarheid staan beschreven Totaal: Meting: 1 De meting vond onder identieke omstandigheden plaats Totaal: Statistische gegevens: 1 De p- waarden staan vermeld 2 De a – waarden staan vermeld Hogeschool van Amsterdam


129

Beroepsopdracht FPG


Totaal: Resultaten: 1 De resultaten van het onderzoek staan duidelijk vermeld 2 De getoonde tabellen en grafieken hebben een meerwaarde voor het artikel 3 Het aantal uitvallers staat vermeld 4 De reden van uitval van patiënten is vermeld Totaal: Conclusie: 1 De conclusie geeft antwoord op de vraagstelling 2 De conclusie is gebaseerd op de resultaten 3 De conclusie grijpt terug op de gestelde hypothese 4 De conclusie wordt vergeleken met die in ander wetenschappelijke publicaties Totaal: Totale score specifieke deel: Score algemene deel: Score specifieke deel: Totale score:

Handleiding bij de criterialijst: Algemeen: Inhoud: 2 Kinderen: mensen tot 18 jaar 3 hippotherapie: een therapeutische behandeling door middel van een paard. 4 therapeutisch rijden: Therapeutisch paardrijden is paardrijden met een therapeutisch doel. Tijdschrift: 1 Soort: Medisch: staat met de geneeskunde in verband Paramedisch: Vakken en beroepen die rechtstreeks of zijdelings met verwant zijn met de geneeskunde zonder er bepaald toe te behoren. Literatuurlijst: 2 Juiste literatuurverwijzing - Harvard style - Vancouver style Algemene gedeelte: 1 Vakjargon: Vaktaal



130

Beroepsopdracht FPG


Specifiek: Soort onderzoek: 1 Randomized clinical trial: Effect onderzoek waarbij de behandeling op basis van toeval (aselect) aan de patiënten worden toegewezen. 2 Quasi – experimental: Een experiment waarbij er geen sprake is van randomisatie, maar wel sprake van een controle groep.Er vinden meervoudige metingen plaats 3 Pré – experimental: Een experiment waarbij er geen sprake is van randomisatie en geen sprake van een controle groep. 4 (systematic) review: Overzichtsartikel. De schrijver is volledig vrij in de selectie van de artikelen en de wijze waarop hij de artikelen samenvat. 5 Cohort study: Een epidemiologisch onderwerp waarbij de incidentie van een ziekte of conditie wordt vergeleken tussen een groep die in het verleden is blootgesteld aan een bepaalde eigenschap of ris icofactor en een groep die hier niet aan is blootgesteld. 6 Case control study: Het onderzoek wordt gestart met het vaststellen van een groep mensen met een bepaalde aandoening/resultaten van belang en het samenstellen van een geschikte controle groep zonder deze aandoening/ resultaten van belang. Vervolgens wordt gekeken in hoevere beide groepen aan bepaalde van invloed zijnde vfactoren zijn blootgestelt, vervolgens worden de resultaten mte elkaar vergeleken. 7 Casestudy: Een ongecontroleerde observatie va n één persoon waarbij deze gedurende langere tijd wordt gevolgd en de gegevens worden vastgelegd. Inleiding: 1 De vraagstelling is gevormuleerd volgens het PICO model. 2 context: het geen waar het onderzoek om draaid 4 hypotese: wat verwchten ze als uitkomst van het onderzoek te krijgen. Methode: 1 ad random: willekeurig 5 enkelblind: de patiënt of therapeut weet niet of de patiënt tot de experimentele of controlegroep behoord. 6 dubbelblind: De patiënt en de therapeut weten niet of de patiënt tot de experimentele of controlegroep behoord. 7 reproduceerbaar: aan de hand van het artikel kan het experiment op precies de zelfde anier over gedaan worden. Meetinstrumenten: 2 Validiteit: Het meetinstrument meet wat het beoogd te meten. 3 Betrouwbaarheid: de ma te waarin het ,meetinstrument bij herhaald meten de zelfde uitslag zal geven. 5 interbeoordelaarsbetrouwbaarheid: De maat van overeenstemming tussen de gevonden resultaten bij herhaald uitvoeren van een test tussen twee of meerdere beoordelaars.



131

Beroepsopdracht FPG


intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid: De maat van overeenstemming tussen de gevonden uitkomsten bij het herhaald uitvoeren van een test door een en de zelfde beoordelaar. 6

Meting: 1 De metingen vonden voor ieder proefpersoon onder precies dezelfde omstandigheden plaats. Statistische gegevens: 1 p-waarde: de kans dat het gevondene al dan niet op toeval berust 2 a –waarde: betrouwbaarheid ? Interne controle: Bij soort onderzoek aangestreept: 1 2

Dan ook bij methode aangestreept:

Dan niet bij methode aangestreept:

1 3 3

1

3

1 3

5 6 7

3 3 10 - <25

Bij meetinstrument aangestreept: 2

Dan ook bij meetinstrument aangestreept: 3



132

Beroepsopdracht FPG


ONDERZOEKSRAPPORT Hier begint het onderzoeksrapport. Omdat er geen twee bijlagen ingeleverd kunnen worden bij de mediatheek zijn beide documenten achter elkaar geplakt. De inhoudsopgave van het onderzoeksrapport klopt hierdoor niet meer.



133

Beroepsopdracht FPG


Inhoudsopgave: Voorwoord:................................................................................................................ 135 Inleiding: .................................................................................................................... 136 1. Methode/onderzoeksopzet ..................................................................................... 139 2. De resultaten .......................................................................................................... 141 3. Conclusie:............................................................................................................... 144 4. De aanbeveling:...................................................................................................... 147 5. Extra subvraag: Hoe vindt de begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland plaats?: ....................................................................................................................... 149 6. Discussie/evaluatie:................................................................................................ 153 7. Samenvatting:......................................................................................................... 155 Literatuurlijst:............................................................................................................. 157 Bijlage 1: Verwerking enquêtes ................................................................................. 160



134

Beroepsopdracht FPG


Voorwoord: In het derde jaar van de opleiding Fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam worden er in het kader van afstuderen beroepsopdrachten uitgevoerd. Twintig weken wordt er gewerkt aan deze beroepsopdracht. Na een periode van hard werken is er een geslaagd eindproduct ontstaan. Deze had zonder de hulp en het vertrouwen van de opdrachtgevers van de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG) (zie hoofdstuk 1 van de scriptie): - mevrouw M. Broekhuizen, - de heer M. Brouwers, - mevrouw J.Vollaard - mevrouw J.Das. niet tot stand kunnen komen Verder worden nog bedankt: - mevrouw D. Papma, daar er altijd vragen en extra informatie bij haar verkregen kon worden. - mevrouw. K. Wuijster, omdat de testcase bij haar is afgenomen. - de heer R. Andeweg, voor het geven van uitleg over het gebruik van het computer programma SPSS - de administratie van het instituut fysiotherapie voor het verzamelen van onze post. Verder is deze projectgroep nog aan alle kanten geholpen door de maneges die lid zijn van de stichting, maar er zijn een paar mensen die in het bijzonder bedankt worden voor hun gastvrijheid tijdens de bezoeken. Manege Nationaal Centrum Paardrijden Gehandicapten Mevr H. Comello

Manege Cruquiushoeve Dhr A. Wezeman

Madurodam manege Mevr B. Lammertse

Prinses Margriet manege Dhr H. Rutterkamp, Mevr M. Galema

Prins Willem Alexander manege Mevr M. Ovaa, Mevr F. Versluis

RSVG Zuid-Limburg Mevr C. Noman en andere medewerkers

Manege de Hazelaar Mevr G.Vermeer

Manege onder de linde Mevr J. Bakker

Ten slotte worden bedankt: - de docentbegeleider mevr K. van der Putte - de coördinator mevr C. Hinlopen voor hun hulp en de moeite die ze gedaan hebben. Jessica Kamphuis Floor Meijer Anne de Vries



135

Beroepsopdracht FPG


Inleiding : Twintig weken lang is deze projectgroep bezig geweest met het schrijven van een aanbeveling voor een bijscholingsmodule in opdracht van de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG). De FPG is een overkoepelende organisatie die haar lidstichtingen ondersteunt bij het geven van paardrijlessen aan mensen met een handicap. In 2002 is de FPG een aantal verbeterprojecten gestart onder de noemer ‘het Perenboomproject’. Een van deze projecten is onze beroepsopdracht. Zo is deze afstudeeropdracht een vrucht van de Perenboom geworden. Deze opdracht is voortgekomen uit de volgende Probleemstelling: Bij de lessen gegeven door FPG-instructeurs wordt de FPG- instructeur in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut, maar er is nog niet gedefinieerd wat deze persoon moet kennen en kunnen en er bestaat nog geen scholing voor. De FPG heeft bovenstaande probleemstelling omgezet in een vraagstelling en subvragen. De opdracht die de FPG uiteindelijk geformuleerd heeft, is om een antwoord te geven op deze vraagstelling en subvragen. De vraagstelling: Welke informatie en competenties moeten er in een bijscholingsmodule komen te staan, voor fysiotherapeuten die een FPG- instructeur willen begeleiden en welke vorm kan deze module het beste hebben? Subvragen: 9. Op welke wijze wordt de ondersteuning van fysiotherapeuten voor FPGinstructeurs op dit moment in de praktijk weergegeven? 10. Is deze huidige ondersteuning zinvol in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/begeleiders? 11. Hoe ziet de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en FPG-instructeur er uit? 12. Welke basiskennis heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden? 13. Welke vaardigheden heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden?. 14. Welke attitude heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPG instructeur te kunnen begeleiden? 15. Is scholing in bovengenoemde items noodzakelijk? 16. Op welke manier zien fysiotherapeuten bijscholing voor dit onderwerp het liefst (vorm en inhoud)? Extra subvraag: 2. Hoe vindt de begeleiding door de fysiotherapeut in het buitenland plaats? Motivatie van de keuze van de beroepsopdracht: De FPG heeft deze opdracht aan de projectgroep toevertrouwd, maar er was ook een motivatie van anderzijds. Één opdrachtnemer heeft zelf een paard en woont op een zorgboederij, waar ze vaak in aanraking komt met verstandelijk gehandicapten. Een andere opdrachtnemer heeft in haar stage en in haar vakantie gewerkt met Hogeschool van Amsterdam


136

Beroepsopdracht FPG


verstandelijk gehandicapten en vond de omgang met deze mensen erg plezierig. De opdrachtnemers zijn nieuwsgierig naar de verbeteringen die de bewegingen van het paard teweeg kunnen brengen bij mensen met een handicap. Aangezien de opdracht te omvangrijk te wordt als er uitgebreid ingegaan wordt op alle ziektebeelden die voorkomen bij mensen die therapeutisch paardrijden, zal dit onderzoek vooral gericht worden op kinderen met Cerebrale Parese, die therapeutisch paardrijden/ recreatief paardrijden. Veel van de overige frequent voorkomende pathologieën zullen kort in de bijscholing aan bod komen. Meerwaarde voor de fysiotherapie: Therapeutisch paardrijden kan zowel op korte als op lange termijn een positieve verandering teweegbrengen in rompbalans, coördinatie, spiertonus, spierlengte, motoriek en sensoriek van een patiënt met een Cerebrale Parese, zodat de mogelijkheid op een normaal houdingen bewegingspatroon vergroot wordt. Kennis van deze therapie/interventie, kan een waardevolle aanvulling zijn op de kennis die een afgestudeerde fysiotherapeut heeft. Uit ervaring van de fysiotherapeuten (die naast hun reguliere werk als fysiotherapeut het therapeutisch paardrijden begeleiden) blijkt dat er met het paard therapeutische doelen bereikt worden, die door de hand van de fysiotherapeut niet op dezelfde manier bereikt zouden kunnen worden. De fysiotherapeut kan de bewegingen van het paard niet nabootsen, maar de resultaten die behaald worden zijn zeker ook interessant voor de fysiotherapie. Deze vorm van therapie, wordt dan ook wel als aanvulling op de fysiotherapie gebruikt. Middels een bijscholing in deze richting zal dit leiden tot de professionalisering van deze tak van de fysiotherapie. Werkwijze: Enquête: Het onderzoek is begonnen met het kiezen van een opdracht. Dit is een opdracht geworden voor de Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG). Vervolgens is er contact gelegd met de docentbegeleider (Kiek van der Putte) en de FPG. De contactpersoon voor de FPG is Maaike Broekhuizen. Na het eerste gesprek met de opdrachtgever, is er een contract opgesteld en een startdocument/werkplan gemaakt. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een enquête (zie bijlage 1 van de scriptie). Er is voor deze onderzoeksmethode gekozen omdat het onderzoek gericht is op de praktijk. Door de beroepsbeoefenaren de enquête in te laten vullen kan het duidelijk worden hoe de begeleiding op dit moment plaatsvindt en welke kennis, vaardigheden en attitude er bij de begeleidende fysiotherapeut nog gemist worden. De enquête bestond uit twee delen. Het eerste deel is door de FPG- instructeur ingevuld. Het tweede deel is door de fysiotherapeut ingevuld. Door de enquête op te splitsen in deze twee delen, kan er een goed onderscheid gemaakt worden tussen de manier waarop fysiotherapeut en de FPG- instructeur tegen de begeleiding aankijken. De enquête bestaat uit 85 vragen.( hoe de enquête is opgesteld is te lezen in het hoofdstuk 1, methode/onderzoeksopzet van het onderzoeksrapport) Literatuurstudie: Naast het afnemen van de enquête heeft er ook nog een literatuurstudie plaatsgevonden. Hiervoor is een criterialijst opgesteld (zie bijlage 4 van de scriptie) waarin de belangrijkste punten voor het screenen van de literatuur zijn opgenomen. Er is naar literatuur (zie literatuurlijst) gezocht op Internet, bij het Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatie (NIWI) en het Nederlands Paramedisch Instituut (NPI). Niet al deze literatuur scoorde een voldoende op de Hogeschool van Amsterdam


137

Beroepsopdracht FPG


criteria lijst. Toch is een gedeelte van deze literatuur wel gebruikt, daar het in hoofdzaak om publicaties van de FPG zelf ging en deze informatie goed als achtergrond gebruikt kan worden. De FPG geeft zelf aan dat deze literatuur aan hun eisen voldoet, ondanks dat het niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd is. Naast het zoeken bij Nederlandse instellingen is het onderzoek uitgebreid door soortgelijke stichtingen als de FPG in het buitenland te benaderen. Er zijn brieven geschreven naar het buitenland (zie bijlage 3 van de scriptie), met het verzoek informatie te ontvangen over de opbouw van de lessen aan gehandicapte ruiters en over de opleiding aan fysiotherapeuten die hierbij een begeleidende taak vervullen. De literatuurstudie zal niet bijgedragen aan beantwoording van de vraagstelling, maar alleen als achtergrond informatie kunnen dienen. Eindproduct: Het eindproduct zal bestaan uit twee delen: 3. een onderzoeksrapport, waarin de methode, de resultaten en de conclusie van het onderzoek beschreven staan en de hieruit gevormde aanbeveling voor de bijscholingsmodule 4. een begeleidende scriptie waarin de achtergrond informatie van de hippotherapie/therapeutisch rijden, mogelijke pathologieën van de ruiters, hulpmiddelen/ harnachementen bij het paardrijden en dergelijke beschreven wordt met als doel richting en ideeën aan te dragen voor eventuele onderwerpen/inhoud cursus materiaal Hier is voor gekozen, omdat het onderzoeksrapport zo overzichtelijk blijft. Als de informatie uit de scriptie ook in het onderzoeksrapport aan bod zal komen, zal niemand dit rapport lezen en zal de structuur wegvallen. Indien de punten uit het onderzoeksrapport met betrekking tot de kennis, attitude en vaardigheden zijn geïntegreerd tot adequaat beroepsmatig handelen van een begeleidend fysiotherapeut kan er gesproken worden over een competente begeleidende fysiotherapeut. Voor het optimaliseren van de leesbaarheid van het product is er gekozen voor de mannelijke vorm. Overal waar ‘hij’ staat kan dus ook ‘zij’ gelezen worden. Voor het gemak zijn de woorden ‘instructeur’ en ‘fysiotherapeut’ gebruikt. Hiermee worden dus ook de instructrice en fysiotherapeute bedoeld. In dit verslag wordt er gesproken over ‘de ruiter’. Het woord ‘ruiter’ kan een beeld schetsen van iemand die actief aan het paardrijden is. Hoewel dit niet altijd het geval is, zal deze term toch worden gebruikt om verwarring te voorkomen door twee verschillende termen door elkaar te gebruiken.



138

Beroepsopdracht FPG


1. Methode/onderzoeksopzet Om de vraagstelling te beantwoorden is als volgt te werk gegaan. De beroepsopdracht is verdeeld in tien parttime weken en tien fulltime weken. In de parttime weken is er naast de lessen op school gemiddeld tien uur per week per persoon aan de opdracht gewerkt. In de fulltime weken is er per week 30 uur per persoon aan de beroepsopdracht besteed. In de parttime periode is zowel de enquête opgesteld als literatuur gezocht. De trefwoorden die bij het zoeken naar literatuur gebruikt zijn, zijn Cerebrale Parese, therapeutisch paardrijden, hippotherapie, federatie paardrijden gehandicapten (FPG), begeleidend fysiotherapeut (op deze termen is zowel in het Nederlands, Duits, Frans als Engels gezocht). Aan de hand van de literatuur is er achtergrond informatie verzameld omtrent deze onderwerpen. Er is gezocht in boeken, scripties, tijdschriften, brochures en op internet. De literatuur is gescreend aan de hand van een zelfgemaakte criterialijst. Aan de hand van de voorkennis verkregen uit de literatuur is een enquête opgesteld. Meetinstrument De enquête: Er is voor een enquête gekozen, omdat het onderzoek gericht moet zijn op de praktijk en de problemen die zich in de praktijk voordoen. Door een enquête af te nemen kunnen de problemen vanuit het beroepsveld in kaart worden gebracht. De hoofdvraag is onderverdeeld in acht subvragen. In de enquête zijn meerdere vragen geformuleerd die samen antwoord geven op één subvraag. Zo geven de enquête vragen uiteindelijk gezamenlijk antwoord op de hoofdvraag. Sommige vragen uit de enquête bleken niet valide, omdat ze door de respondanten verschillend werden opgevat hierdoor werd er bij deze vragen niet gemeten wat met deze vraag gemeten moest worden, hierdoor werd automatisch de betrouwbaarheid van deze vragen ook verminderd. Bij deze enquête is een begeleidende brief geschreven, waarin het doel van het onderzoek wordt uitgelegd . In deze periode zijn twee maneges bezocht, om een beeld te krijgen van de lessen die aan gehandicapten gegeve n worden. De FPG heeft een aantal adressen doorgegeven, die het meest geschikt waren voor een persoonlijk bezoek. Uiteindelijk zijn er acht maneges persoonlijk bezocht. Populatie Om het onderzoek zo betrouwbaar mogelijk te laten verlopen, zijn er zo veel mogelijk mensen voor het invullen van de enquête benaderd. Hiervoor zijn de adressen van alle FPG lidstichtingen opgevraagd bij het secretariaat van de FPG. Vervolgens zijn deze lidstichtingen gebeld om te vragen of ze aan het onderzoek mee wilden werken en om uit te leggen wat het belang is van het onderzoek. Hierna zijn er naar al deze adressen de enquête en de begeleidende brief gestuurd. Bij alle enquêtes is een formulier gevoegd, waarop de mensen die niet mee wilden weken aan het onderzoek konden aangeven wat hier de reden van is. Aan de hand hiervan kan de reden van uitval in het onderzoeksrapport worden vermeld. Uiteindelijk zijn er 50 enquêtes verstuurd. Hierna is er een telefonische testenquête afgenomen om te kijken op welke manier er het beste toelichting op de enquête gevraagd kan worden. Vervolgens zijn alle adressen gebeld waarbij er nog een telefonische toelichting nodig was op sommige vragen.



139

Beroepsopdracht FPG


Uiteindelijk hebben 36 adressen de enquête retour gezonden. Dit betekent een respons van 72%. Op sommige adressen is de enquête door zowel een begeleidende fysiotherapeut als een FPG- instructeur ingevuld, maar op de meeste adressen is de enquête door een van de twee ingevuld. Een enkele keer is de enquête door meerdere fysiotherapeuten, of meerdere FPG- instructeurs ingevuld. De mensen die de enquête niet hebben ingevuld geven hiervoor de volgende redenen: - Te weinig raakvlakken met ons onderzoek. - De instructeurs hebben niet het FPG-diploma. Uiteindelijk hebben 33 FPG- instructeurs en dertien begeleidende fysiotherapeuten de enquête ingevuld en retour gezonden. Statistiek Nadat de enquêtes retour zijn ont vangen, zijn de enquêtes met behulp van het computer programma SPSS en EXCEL verwerkt. De uiteindelijke resultaten hiervan zijn te vinden in hoofdstuk 2, resultaten van het onderzoeksrapport .Hierin zijn ook deelconclusies per enquêtevraag te vinden. De uiteindelijke conclusie is te vinden in hoofdstuk 3, conclusie van het onderzoeksrapport. Aan de hand van de deelconclusies is een aanbeveling geschreven voor een bijscholingsmodule voor de begeleidend fysiotherapeut. (zie hoofdstuk 4, aanbeveling van het onderzoeksrapport)Het gehele document is onderverdeeld in een onderzoeksrapport en een begeleidende scriptie.



140

Beroepsopdracht FPG


2. De resultaten De aanbeveling voor de bijscholingsmodule voor de begeleidende fysiotherapeuten willen wij schrijven aan de hand van de antwoorden die wij hebben verkregen uit de subvragen. Deze subvragen staan in de inleiding vermeld, maar zullen hieronder stuk voor stuk nog aan bod komen. Uit de enquête zijn per vraag subconclusies ontstaan, die bijdragen aan de beantwoording van de subvragen in de inleiding. Dit zal in hoofdstuk 3, conclusie van het onderzoeksrapport aan bod komen. Voor de volledige verwerking van de enquête zie bijlage 1 van het onderzoeksrapport. Subvraag 1 Op welke wijze wordt de ondersteuning van fysiotherapeuten voor FPG-instructeurs op dit moment in de praktijk weergegeven? De meeste FPG- instructeurs geven aan samen te werken met een fysiotherapeut (72,7%). De FPG- instructeurs die niet samenwerken met een fysiotherapeut (21,2%) geven als reden hiervoor, dat er veel geldgebrek is in deze sector. Ook wordt aangegeven dat het in veel gevallen moeilijk is om een fysiotherapeut bereid te vinden om mee te werken. Een deel van de FPG- instructeurs geeft aan de fysiotherapeut in te schakelen indien daar behoefte aan is. Deze behoefte is er indien meervoudig- of lichamelijk gehandicapten ruiters komen rijden. Een klein deel van de instructeurs schakelt de fysiotherapeut in bij een verstandelijk gehandicapte ruiter, dit zijn er aanzienlijk minder. De fysiotherapeuten geven aan dat het grootste gedeelte van de ondersteuning bestaat uit de uitleg over de aandoeningen van de ruiters aan de instructeur. Ook houdingsadviezen geven blijkt een belangrijke taak van de fysiotherapeut te zijn. Het grootste deel (38,5%) van de fysiotherapeuten is actief bezig met de ruiters gedurende de lessen. 30,8% geeft aan dat zij zich enigszins afzijdig gedragen tijdens de lessen en alleen adviezen geven aan de FPG- instructeurs. De fysiotherapeuten geven aan vooral te worden ingeschakeld door de FPG- instructeurs indien er vragen zijn over aanwijzingen, open afstap mogelijkheden, instructie naar de helpers toe en aanpassingsmogelijkheden. Subvraag 2 Is deze huidige ondersteuning zinvol in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/begeleiders? Het merendeel van de FPG- instructeurs (60,6%) geeft aan, dat de fysiotherapeut wel eens overbodig is. De fysiotherapeut is vooral overbodig in gevallen waarbij de verstandelijk gehandicapte ruiter paardrijdt, bij groepen die al jaren paardrijden en als de kennis van de FPG- instructeur toereikend is. Het merendeel van de FPGinstructeurs (83,9%) geeft aan, dat indien de fysiotherapeut aanwezig is deze wel een meerwaarde heeft voor de lessen. De FPG- instructeurs hebben dan vooral veel aan de adviezen die de fysiotherapeut geeft, hierbij valt te denken aan houdingsadviezen, maar adviezen over de pathologie van de ruiters blijkt ook nuttig. Deze worden erg gewaardeerd. Een advies over de keuze van het soort paard blijkt voor geen van de instructeurs van belang (Dit behoord echter ook niet tot de taak van de fysiotherapeut, zie het hoofdstuk 3.1.3, paard en beweging van de scriptie). Houdingsadviezen en



141

Beroepsopdracht FPG


uitleg over de aandoeningen van de ruiters zijn belangrijke adviezen voor de FPGinstructeur. Een zeer groot deel van de fysiotherapeuten (92,3%) geeft aan dat zij een meerwaarde hebben voor de lessen die gegeven worden door een FPG-instructeur. 23,1% van de fysiotherapeuten voelt zich wel eens overbodig. Dit is het geval indien van het paardrijden meer op recreatief gebied ligt of indien de fysiotherapeut vaardigheden mist. Subvraag 3 Hoe ziet de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en FPGinstructeur er uit? Om bovenstaande vraag te kunnen beantwoorden is het belangrijk te inventariseren hoe de samenwerking en taakverdeling tussen FPG- instructeur en begeleidende fysiotherapeut momenteel verloopt. De FPG- instructeur geeft aan dat er niet zoveel contact is met de fysiotherapeut. Slechts 27,3 % van de instructeurs heeft meer dan één keer per week contact met de fysiotherapeut (dit varieert van 1 tot 2 keer per week tot 3 tot 7 keer per week). Veel FPG- instructeurs (69,7%) geven aan contact te hebben met de fysiotherapeut indien daar behoefte aan is. Het contact dat aanwezig is tussen de FPG- instructeur en de fysiotherapeut verloopt grotendeels via persoonlijk contact of door middel van telefonisch contact. Slechts 9,4% van de FPG- instructeurs geeft aan gebruik te willen maken van de e-mail. Alle FPG- instructeurs geven aan dat het contact (hoe verschillend de vorm van dit contact ook is )met de fysiotherapeut goed verloopt. Momenteel zijn er geen problemen bekend, dit is gebleken uit de enquête. Een correlatie tussen het wel of al dan niet goed verlopen van het contact en de manier waarop het contact verloopt, blijkt niet te leggen. De reden dat het contact tussen fysiotherapeut en FPG- instructeur goed verloopt, heeft grotendeels te maken met het “openstaan voor elkaars mening”. Hiernaast bevorderd het werken in één centrum (hierbij gaat het bijvoorbeeld over een manege die gevestigd is in een centrum) met dezelfde doelgroep en daardoor veelal dezelfde doelstellingen het contact tussen de FPG-instructeur en de fysiotherapeut. Het meeste contact met de FPG- instructeur loopt volgens de fysiotherapeut via persoonlijk contact. Verder is de telefoon een belangrijk communicatiemiddel en wordt er door 15,4% van de fysiotherapeuten gebruik gemaakt van de e- mail. Geen enkele fysiotherapeut geeft aan dat het contact niet goed verloopt. De reden voor het goed verlopen van het contact is dat men onderling open staat voor elkaars kennis en kunde. Goed en duidelijk communiceren met elkaar vergroot de kwaliteit van het contact. Er wordt door de fysiotherapeut vooral aangegeven dat het contact tussen de instructeur en fysiotherapeut op afroep plaatsvindt. Ook contact van 1 tot 2 keer per week komt geregeld voor. Subvraag 4,5 en 6 - Welke basiskennis heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPGinstructeur te kunnen begeleiden? - Welke vaardigheden heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPG-instructeur te kunnen begeleiden?. - Welke attitude heeft een afgestudeerde fysiotherapeut nodig om een FPG instructeur te kunnen begeleiden?



142

Beroepsopdracht FPG


Het merendeel van de instructeurs (69,7%) vindt dat hij zelf genoeg kennis heeft om de lessen te kunnen begeleiden. Als functie van de fysiotherapeut wordt door de FPGinstructeur aangedragen dat het ondersteunen, begeleiden, adviseren, het bewaken van het proces, het bewaken van contra- indicaties en het aangeven van de mogelijkheden van de ruiter de belangrijkste taken van de begeleidende fysiotherapeut zijn. De belangrijkste reden om een fysiotherapeut te betrekken bij de lessen die door de FPG-instructeur gegeven worden, blijkt te zijn dat een fysiotherapeut meer specifieke kennis heeft over bepaalde handicaps, specifieke problemen bij bepaalde aandoeningen en contra- indicaties. De helft van de FPG- instructeurs die onze enquête hebben ingevuld geven aan dat er bij de fysiotherapeuten te weinig kennis aanwezig is met betrekking tot de mogelijkheden van het paard. Ook de eigen kennis van het paardrijden en de kennis omtrent de omgang en reacties van het paard ontbreken nog. Slechts 30,8% van de fysiotherapeuten vindt dat hij kennis mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken. Alle fysiotherapeuten die aangeven dat ze kennis missen, noemen hierbij gemis in hippische kennis. Ook kennis met betrekking tot de pathologie van de ruiters scoort hoog. Minder vaak wordt er aangegeven dat er kennis gemist wordt over de omgang met gehandicapten en kennis over de informatie overdracht. 35% van de fysiotherapeuten geeft aan geen vaardigheden te missen. Door de fysiotherapeuten die wel aangeven vaardigheden missen, wordt vooral aangeven dat dit gaat om vaardigheden met betrekking tot het corrigeren van de ruiters en vaardigheden met betrekking tot samenwerking met de FPG- instructeur. Qua attitude vindt 64,7% van de fysiotherapeuten dat ze geen aspecten missen. Er is gebleken dat bij het missen van attitude aspecten omgang met de ruiters, omgang met de instructeur en omgang met paarden een even groot aandeel inneemt. Subvraag 7 Is scholing in bovengenoemde items noodzakelijk? Indien de fysiotherapeut de FPG- instructeur wil gaan begeleiden bij zijn lessen is scholing volgens de instructeur noodzakelijk. 69,2% van de fysiotherapeuten vindt een bijscholingsmodule niet nodig. Toch blijkt dat er nogal wat kennis, vaardigheden en aspecten met betrekking tot de attitude gemist worden. Dit blijkt uit de antwoorden op vraag 24, 44, 51, 53, 54, 85 van de enquête. Subvraag 8 Op welke manier zien fysiotherapeuten bijscholing voor dit onderwerp het liefst (vorm en inhoud)? 42,9% van de fysiotherapeuten ziet de bijscholingsmodule het liefst in de vorm van een workshop. Hiernaast is er belangstelling voor schriftelijke informatie en een symposium of overlegsessie. Voor een bijscholingsmodule via het internet is weinig belangstelling. 23,1% van de fysiotherapeuten heeft aangegeven dat hij zoveel tijd als nodig in de bijscholingsmodule zou willen steken. Het grootste deel van de fysiotherapeuten (53,8%) wil minder dan 20 uur in de bijscholingsmodule steken. De meeste fysiotherapeuten geven aan dat ze de bijscholingsmodule het liefst één keer in de drie maanden georganiseerd willen zien. Over wanneer men een bijscholingsmodule georganiseerd zou willen zien, geven de meeste fysiotherapeuten de voorkeur aan de avonduren. Voor het volgen van de bijscholingsmodule in het weekend is ook belangstelling. Hogeschool van Amsterdam


143

Beroepsopdracht FPG


3. Conclusie: Uit de verwerking van de enquêtes is naar voren gekomen welke kennis, attitude, en vaardigheden er bij de FPG-instructeur begeleidende fysiotherapeuten nog gemist worden. Ook is uit de enquête naar voren gekomen hoe de communicatie momenteel verloopt tussen de FPG- instructeur en de begeleidende fysiotherapeut en op welke manier de fysiotherapeuten het best bijgeschoold kunnen worden. Uit deze gegevens is een aanbeveling tot stand gekomen voor een bijscholingsmodule voor de fysiotherapeuten. In de afgelopen twintig weken zijn de volge nde producten ontwikkeld: 1. Het onderzoeksrapport dat gebaseerd is op de resultaten van de enquête. 2. De begeleidende scriptie “Begeleidend fysiotherapeut bij paardrijlessen voor gehandicapten”. Onze opdracht was: Het maken van een aanbeveling voor een bijscholingsmodule voor de fysiotherapeut die een FPG- instructeur begeleid. De Federatie Paardrijden Gehandicapten is de opdrachtgever gedurende de twintig weken durende beroepsopdracht geweest. De Federatie Paardrijden Gehandicapten, de FPG, is de Nederlandse vereniging voor paardrijden door mensen met een beperking. In maneges die aangesloten zijn bij de FPG, zijn FPG- instructeurs werkzaam en begeleidend fysiotherapeuten werkzaam. Er is nog niet bekend wat de begeleidende fysiotherapeut moet kennen en kunnen en er bestaat nog geen scholing voor. Het doel van de aanbeveling voor de bijscholingsmodule is, om de fysiotherapeut in kennis, vaardigheden en attitude te integreren tot adequaat beroepsmatig handelen, zodat er gesproken kan worden over een competente begeleidende fysiotherapeut. De vraagstelling die naar aanleiding van de opdracht en het doel is ontwikkeld is: Welke informatie en competenties moeten er in een bijscholingsmodule komen te staan, voor fysiotherapeuten die een FPG-instructeur willen begeleiden en welke vorm kan deze module het beste hebben? De vraagstelling kan gesplitst worden in drie delen: - welke informatie moet er in een bijscholingmodule staan en waarom? - over welke competenties moet de begeleidend fysiotherapeut beschikken na de bijscholingsmodule? - welke vorm kan deze module het beste hebben om een zo competent mogelijk, begeleidend fysiotherapeut te creëren? Op deze vragen kan antwoord gegeven worden. Hieronder staat het antwoord op de vraagstelling. Welke informatie moet er in een bijscholingmodule staan en waarom? In de begeleidende scriptie “Begeleidend fysiotherapeut bij paardrijlessen voor gehandicapten”, hebben we een aantal onderwerpen aan bod laten komen:



144

Beroepsopdracht FPG

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-


hippische kennis : Dit onderwerp staat in de begeleidende scriptie, omdat uit de enquête is gebleken dat er meer behoefte aan hippische kennis is dan de gemiddelde afgestudeerde fysiotherapeut momenteel heeft. pathologieën: Uit de enquête is gebleken dat de kennis van de begeleidende fysiotherapeut betreffende specifieke pathologie over het algemeen niet toereikend is. Vooral ziektebeelden die bij kinderen voorkomen en waarbij neurologische kennis nog niet paraat is (zoals Spina Bifida en Cerebrale Parese), moet extra onderwezen worden. contra-indicaties: De begeleidend fysiotherapeut moet weten wat verantwoord paardrijden is en dus weten welke contra- indicaties voor de ruiter te paard aanwezig kunnen zijn. behandelmethoden: Uit de enquête is gebleken dat de fysiotherapeut blijkbaar nog niet over voldoende kennis beschikt om de behandelmethodes waarbij het paard gebruikt kan worden toe te passen. Hierbij wordt gedacht aan de NDT-principes en de sensomotorische integratie. Daar zal verder onderzoek voor nodig zijn. de verschillende soorten paardrijden: Om misverstanden te voorkomen moeten begripsdefinities bij de begeleidend fysiotherapeut bekent zijn. gebruik van hulpmiddelen: Kennis van het harnachement is nodig, zodat elke ruiter (die geen contra- indicatie heeft) met zijn individuele pathologie in staat is om op een zo verantwoord en prettig mogelijke manier paard te rijden. de hulpen: De begeleidend fysiotherapeut moet bekend zijn met de hulpen waarop een paard reageert en welke reactie hieruit volgt. Indien een ruiter niet in staat is om een bepaalde hulp te geven, zal de begeleidend fysiotherapeut hier een oplossing voor aan moeten kunnen dragen. het opstijgen en afstijgen: Dit wordt in vele gevallen gezien als taak van de instructeur. Vaak is hierbij echter hulp nodig en zal de begeleidend fysiotherapeut hier zijn steentje aan bij moeten dragen. veiligheid: Het paard is een levend wezen en onberekenbare handelingen en reacties kunnen altijd optreden. Daarom is het belangrijk dat de begeleidend fysiotherapeut het proces bewaakt met betrekking tot de veiligheid. de houding en zit van de ruiter: Indien de ruiter niet de optimale houding aanneemt, zullen aspecten als coördinatie en balans verstoord kunnen worden. Hier moet de fysiotherapeut op in kunnen spelen. omgang met verstandelijk en lichamelijk gehandicapten: indien de omga ng met de ruiter niet optimaal is, zal het gewenste doel moeilijker bereikt worden.

Over welke competenties moet de begeleidend fysiotherapeut beschikken na de bijscholingsmodule? Competentie is het zichtbare vermogen van de professional, om kennis, vaardigheden en attitude te integreren tot adequaat beroepsmatig handelen. De begeleidend fysiotherapeut moet in elke situatie in staat zijn om competent te handelen, zodat de ruiter na elke rijsessie met een buitengewoon tevreden gevoel de manege verlaat. Kennelijk is de begeleidend fysiotherapeut dan in staat geweest om ter plekke aan te tonen dat hij: - om een bepaalde pathologie op de juiste wijze te benaderen en dat hij over voldoende kennis beschikt om elke ruiter verantwoord te laten rijden. - vaardig is om de juiste handelingen uit te voeren. - een vriendelijke en professionele attitude heeft naar de ruiter.



145

Beroepsopdracht FPG


Vaardigheden

Attitude

Kennis

Aan de hand van onze bijscholingsmodule moet de fysiotherapeut in staat zijn om de individuele punten kennis, attitude en vaardigheden te beheersen. De competentie hiervan zal in de praktijk vormgegeven moeten worden (zie hoofdstuk 6, discussie/evaluatie van het onderzoeksrapport). Welke vorm kan deze module het beste hebben om een zo competent mogelijk, begeleidend fysiotherapeut te creëren? Om een zo competent mogelijke fysiotherapeut te creëren, mag de module niet allen bestaan uit schriftelijke informatie. Het is ook belangrijk om vaardigheden te trainen omdat hierdoor de praktijkgerichtheid van deze professionalisering wordt opgebouwd. De aanbeveling voor de vorm die hieronder beschreven staat is voortgekomen uit de resultaten van de enquête en aangevuld met een eigen visie die de afgelopen 20 weken gevormd is. Vorm: De module zal bestaan uit schriftelijke informatie waarin de punten van kennis en attitude (zie het hoofdstuk 4, aanbeveling van het onderzoeksrapport) zijn terug te vinden. De belangrijkste punten uit de schriftelijke informatie worden gezamenlijk besproken in de avonduren (sessies van ongeveer 2-3 uur). Er zullen ongeveer 3 sessies nodig zijn wat betreft de schriftelijke informatie. Hiernaast bestaat dit item grotendeels uit zelfstudie. In het weekend (1 weekend is voldoende) zullen er workshops gegeven worden waarin de vaardigheden terug komen (zie hoofdstuk 4 aanbeveling van het onderzoeksrapport ). Dit geheel zal afgesloten worden met een praktisch en schriftelijk examen. In de aanbeveling is hiervoor gekozen, omdat er zo gekeken kan worden of de nodige kennis daadwerkelijk aanwezig is. Enige ervaring op paardengebied is wenselijk, maar niet een vereiste.

Bijscholingsmodule : Aan de hand van aanbeveling voor de informatie, de competenties en de vorm is er een opzet voor de bijscholingsmodule geschreven. De bijscholingsmodule draagt niet bij aan de beantwoording van de vraagstelling, maar moet gezien worden als een extra service naar de opdrachtgever toe. Met deze opzet zal de opdrachtgever de bijscholingsmodule verder vorm kunnen geven en in de praktijk kunnen brengen, waardoor in de toekomst de competentie van de begeleidend fysiotherapeut vergroot kan worden.



146

Beroepsopdracht FPG


4. De aanbeveling: Functie fysiotherapeut In de bijscholingsmodule zal naar voren moeten komen wat de functie van de fysiotherapeut bij het begeleiden van paardrijlessen is. Hierdoor kunnen misverstanden voorkomen worden. Hieronder worden een aantal punten weergegeven die in de basisfunctie van de fysiotherapeut liggen. In overleg met de FPG- instructeur kunnen punten toegevoegd of weggelaten worden. - ondersteuning - begeleiding - advisering - bewaken van het proces met betrekking tot contra-indicaties - aangeven van de mogelijkheden van de ruiter Samenwerking Samenwerking met de fysiotherapeut is relevant om de samenwerking te bevorderen zal het geldgebrek opgeheven moeten worden, dit blijkt uit de antwoorden die gegeven zijn op vraag 7 uit de enquête. Aan de hand van overleg met de FPGinstructeur zal bepaald worden of de fysiotherapeut tijdens de lessen actief bezig is met de ruiters of dat de fysiotherapeut meer afzijdig is en de FPG- instructeur adviezen geeft. Omdat aangegeven wordt dat de fysiotherapeut wel eens overbodig is, moet hieraan iets gedaan worden. Kennis, vaardigheden en attitude van de begeleidende fysiotherapeut zullen opgeschroefd moeten worden. Dit blijkt uit de antwoorden op vraag 24, 44, 51, 53, 54, 85 van de enquête Contact De meeste instructeurs en fysiotherapeuten hebben contact op afroep. Een kleiner percentage heeft 1 tot 2 of 3 tot 7 keer per week contact,, zoveel contact is er niet altijd, maar aangegeven wordt dat dit soms gebeurd. Dit moet in overleg met de instructeur bepaald worden. Het is verstandig als er minimaal eens in de maand een groepsoverleg plaatsvindt, waarin onder andere de vorderingen van ruiters besproken worden. Indien persoonlijk contact tussen de fysiotherapeut en de FPG- instructeur niet mogelijk is, is telefonisch contact wenselijk. Wissel dus onderling telefoonnummers uit (van thuis, mobiel en werk) zodat u elkaar bij noodgevallen kan bereiken. Om het contact zo optimaal mogelijk te houden, is het belangrijk dat men open blijft staan voor elkaars kennis en kunde. Kennis De bijscholingsmodule moet volgens de fysiotherapeuten en FPG- instructeurs informatie bevatten over de volgende onderwerpen: - lichamelijk en meervoudig gehandicapten, dit is belangrijk omdat voor deze ruiters de instructeur de fysiotherapeut veelal inschakelt. - pathologieën (zoals Spina Bifida en Cerebrale Parese), hierover moet de fysiotherapeut voldoende weten. Bij deze ziektebeelden geeft de FPGinstructeur aan soms hulp nodig te hebben. Uitleg over pathologieën is ook van belang. - de houding van de ruiter op het paard (bij zowel de valide- als de minder valide ruiter), dit is belangrijk omdat de fysiotherapeut zich hier vooral mee bezig houdt. Hogeschool van Amsterdam


147

Beroepsopdracht FPG

-


aanpassingen en hulpmiddelen (open afstap mogelijkheden, harnachement en tillift) mogelijkheden van het paard hippische kennis de omgang met en reacties en gedrag van het paard absolute en relatieve contra-indicaties effecten van het paardrijden op de ruiter Behandelstrategieën op het gebied van neurologische en cerebrale aandoeningen definities therapeutisch paardrijden, hippotherapie en recreatief rijden backriding

Vaardigheden De vaardigheden die in de bijscholingsmodule getraind moeten worden zijn: - vaardigheden in het duidelijk overbrengen van adviezen aan de FPGinstructeur, begeleiders en indien nodig ruiters. Dit is nodig omdat de FPGinstructeur veel heeft aan de adviezen van de fysiotherapeut (vooral houdingsadviezen en adviezen over het gebruik van hulpmiddelen). - vaardigheden met betrekking tot het corrigeren van ruiters - vaardigheden met betrekking tot het samenwerken met de instructeur - vaardigheden in het paardrijden met en zonder hulpmiddelen, voordat de fysiotherapeut paardrijlessen gaat begeleiden. - vaardigheden in het maken van een bewegingsanalyse van de ruiter te paard, zowel voor de valide als voor de minder valide ruiter te paard - vaardigheid in backriding Attitude Met betrekking tot de attitude van de fysiotherapeut is het belangrijk om te leren hoe: - men met ruiters om moet gaan, zowel valide als minder valide ruiters - men met paarden om moet gaan Vervolg onderzoek - concreet beschrijven van de competenties - het ontwikkelen/schrijven van de bijscholingsmodule, waarin de punten attitude, vaardigheden en kennis een juiste plaats krijgen, zodat de scholing bij zal dragen tot een competente begeleidend fysiotherapeut (onderzoek naar het effect van het geven van een workshop aan fysiotherapeuten op het gebied van bijvoorbeeld hippische kennis) - het inventariseren van de fysiotherapeuten die werkzaam voor de FPG (kort/ lang geleden afgestudeerd, kort/lang werkzaam bij de FPG, wel/geen vervolgstudie gedaan) en in hoeverre deze differentiatie van de doelgroep concequenties heeft met betrekking tot de benodigde kennis, vaardigheden en attitude.



148

Beroepsopdracht FPG


5. Extra subvraag: Hoe vindt de begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland plaats?: Alle ‘gewone’ subvragen (1 tot en met 8) komen terug in de verwerking van de enquête en in onze aanbeveling. De extra subvraag wordt hierin niet behandeld, daarom hier nog apart onze uitwerking van onze extra subvraag. Hoe vindt de begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland plaats? Omdat we de opdracht met drie personen hebben uitgevoerd hebben we een extra subvraag gekregen. Deze vraag hoefde alleen beantwoord worden indien we daar genoeg informatie over konden krijgen. De opdrachtgevers waren er niet zeker van dat ons dit zou lukken. We moesten ons bij de beantwoording van de vraag vooral richten op de landen Duitsland, Engeland, België en Scandinavië. Deze landen liggen dicht bij Nederland en onderlinge samenwerking met deze landen is gemakkelijker dan met ver weg gelegen landen. We hebben op het Internet gezocht naar organisaties in het buitenland die zich bezighouden met therapeutisch paardrijden en daarbij ook gebruik maken van een fysiotherapeut. In totaal zijn er twintig brieven verstuurd. Als volgt verdeeld over de landen: - Duitsland 6 - Engeland 7 - België 3 - Frankrijk 2 - Scandinavië 1 - Australië 1 (De Nederlandse brief is te zien in bijlage 3 van de scriptie) De brieven zijn aan het begin van de fulltime periode verstuurd, zodat er een vrij lange periode was waarin we respons konden krijgen. We hebben een hele stapel met folders en boeken uit vele landen gekregen. Van zeker tien adressen hebben we respons gekregen. De meeste stichtingen die reageerden op onze oproep waren zeer vereerd dat ze van ons een brief hadden ontvangen. Na veel brieven en brochures vertaald te hebben uit het Frans, Engels en Duits zijn we tot het volgende resultaat gekomen.

5.1 Frankrijk: De therapie in Frankrijk (Fédération nationale handi cheval) is vooral gericht om eerst contact te maken met het paard. Er wordt veel tijd genomen om het paard aan te raken, te aaien. Bij sommige kinderen is dit al een hele grote stap en lukt het niet altijd meteen. Later wordt er een paard los in de bak gezet. De kinderen moeten een voor een naar het paard toe en het dier proberen aan te raken. Als het lukt, nemen de kinderen het paard mee om een stukje te wandelen. In Frankrijk wordt er in sommige gevallen gereden met twee lange teugels (In Nederland wordt op deze manier nog wel eens een tuigpaard getraind). De instructeur loopt dan achter het paard. Hij kan het paard dan zelf bijsturen, terwijl de ruiter ook zelfstandig het paard kan proberen te sturen. Op deze manier loopt er wel begeleiding naast de ruiter, maar ziet de ruiter de begeleider niet.



149

Beroepsopdracht FPG


Er bestaat in Frankrijk de mogelijkheid om een module te volgen om een cetificaat te halen, waarmee je paardrijdlessen aan gehandicapten mag begeleiden. Er zijn vijf verschillende modulen voor medici, paramedici, mensen met een sociaal educatieve achtergrond en een module voor specialisten. Tijdens deze modulen wordt er rekening gehouden met de persoonlijke ervaringen. Het cursusboek bestaat uit drie variërende niveaus. Aan het einde van de cursus wordt er een praktijk certificaat uitgereikt. Er bestaan specifieke sessies over paardrijdactiviteiten, handicaps en moeilijkheden die een begeleider tegen kan komen tijdens het therapeutisch paardrijden/de hippotherapie. Niveau één = 1 module à De indeling is therapeutisch, educatief, sportief en plezier. Deze module heeft een duur van 35 uur. De onderwerpen die behandeld worden in deze eerste module zijn: - Etiologie - hoe gebruik ik het paard op de juiste manier? - wat is de rol va n de beroepsbeoefenaar - communicatie - pedagogische aspecten Niveau twee = twee modulen à Deze modulen bestaan uit individuele projecten. De eerste module heeft een duur van 35 uur. De tweede module heeft ook een duur van 35 uur, maar hier zit een examen aanvast die ongeveer vijf uur in beslag neemt. In niveau twee worden de volgende aspecten ondernomen en komen de volgende onderwerpen aan bod: - er wordt een stage van minimaal zes maanden gelopen - de beweging van het paard in drie gangen - verschillende soorten handicaps - indicaties/contra indicaties - pedagogische aspecten - analyse van de problemen die een bepaalde handicap met zich meebrengt Het bezit van het certificaat van niveau twee geeft de persoon recht op het werken met paarden. Niveau drie = twee modulen à Deze modulen bestaan uit een uitvoeringsproject. De eerste module heeft een duur van 35 uur. De tweede module heeft ook een duur van 35 uur. Hier zit wederom een examen aanvast die ongeveer vijf uur in beslag neemt. - na module 3 moet men in staat zijn het paard in drie gangen te evalueren - kennis van en over aanpassingen moet aanwezig zijn - het gebruik van spel bij het paardrijden moet bekend zijn en toepasbaar.

5.2 Engeland In Engeland hebben ze een cursus bestaande uit drie delen. Deze cursus wordt “The horse in Rehabilitation” genoemd. Deze cursus kan elke afgestudeerde fysiotherapeut of andere beroepstherapeut volgen. De beroepstherapeuten kunnen echter alleen deel één en twee volgen. De cursussen worden gegeven door ‘The Association of Chartered Physiotherapy in Therapeutic Riding’ (ACPTR). Dit is een klinische geïnteresseerde groep van de Chartered Society of Physiotherapy (CPS). Hogeschool van Amsterdam


150

Beroepsopdracht FPG


Deel één - Het Paard - introduceert de therapeut in de mogelijkheden van het paard als therapeutisch middel - introduceert de therapeut in de praktische aspecten van het rijden met gehandicapten Deze cursus wordt vier dagen op locatie gegeven en daarna volgen er series van één of twee daagse workshops. Men moet minimaal zes cursusdagen volgen en mag hier maximaal zeven maanden over doen. De studenten worden geacht minstens 20 uur ervaring te hebben in het werken met gehandicapten en moet beschikken over rijervaring. Ze worden geacht om een logboek bij te houden van hun ervaringen. Aan het einde kan een certificaat worden gehaald en zal er feedback worden gegeven. Deel twee - De gehandicapte ruiter - bevat de informatie die nodig is om het maximale te halen uit een ruiter met een fysieke handicap of leerproblemen - in deze periode is het de bedoeling dat de student veel werkt met gehandicapte ruiters - het is de bedoeling dat de student tijdens de zelfstudie een studie verricht naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van een bepaalde ruiter of een bepaalde ruitergroep Deze cursus begint met een vierdaagse cursus op locatie. Deze vierdaagse cursus wordt gevolgd door zes maanden zelfstudie. Hierbij zorgt een tutor voor de begeleiding. Na deze zes maanden wordt er weer vier dagen les gegeven op locatie. De module wordt afgesloten met een praktijk examen en de presentatie van het eigen onderzoek. Deel drie – Hippotherapie - deze mag alleen gedaan worden indien deel twee succesvol is afgerond - nu wordt de student opgeleid tot een onafhankelijke hippotherapeut - de eerste module behandelt vooral het paard, waaronder de anatomie en de gang van het paard. - in de tweede module wordt vooral ingegaan op de fysiotherapeutische technieken en de behandeling van gehandicapten ruiters Deze cursus begint met twee modulen van vier dagen. Hierna wordt er zes maanden stage gelopen onder begeleiding van een tutor. Ook nu moet er weer een studie verricht worden. Aan het einde van deel drie volgt een praktijk examen. Indien deel drie behaald is kan men paardrijdlessen aan gehandicapten gaan verzorgen.

5.3 Duitsland In Duitsland (voornamelijk bruikbare informatie ontvangen via het Deutsches Kuratorium für Therapeutisch Reiten, DKThR) kan iedereen die een diploma voor fysiotherapeut, psychotherapeut of heilpedagoog heeft (en indien deze persoon een zeker hippisch niveau heeft) zich kwalificeren tot Reittherapeut via gespecialiseerde cursussen. In Frankrijk en Engeland is een uitgebreid medisch team aanwezig met betrekking tot het therapeutisch rijden/de hippotherapie. Dit team bestaat uit een internist, een Hogeschool van Amsterdam


151

Beroepsopdracht FPG


fysiotherapeut, een psychotherapeut, een kinderarts en/of een revalidatiearts, een kinderpsychiater en/of een orthopedagoog. Deze teamleden zijn vaak aanwezig op de betreffende maneges waardoor er eerder ingegrepen kan worden bij problemen en er dus preventief gewerkt kan worden. In diverse landen ziet men dat er volgens de definities die in Nederland gelden (zie hoofdstuk 2, begripsdefinities van de scriptie) therapeutisch paard wordt gereden. De paardrijvorm wordt echter vaak ‘hippotherapie’ genoemd. Hiermee wordt uitgedrukt dat paardrijden werkelijk als therapie wordt gebruikt, met goed opgeleide instructeurs en een gedegen medische commissie. Deze commissie is regelmatig aanwezig en gespecialiseerd in paardrijden met gehandicapten. Een ander voordeel wat uit het gebruik van deze term kan voortvloeien, is dat er soms mogelijkheden voor subsidies ontstaan wanneer het paardrijden als hippotherapie omschreven wordt. Het door elkaar halen van de terminologie veroorzaakt echter wel veel verwarring.



152

Beroepsopdracht FPG


6. Discussie/evaluatie: Tijdens en na het ontwikkelen van het onderzoeksrapport en de daarbij behorende scriptie is er kritisch gekeken naar de eindproducten. Hieruit zijn verschillende aspecten naar voren gekomen. Er is naar literatuur gezocht in het NIWI en het NPI. De literatuur die in het NIWI aanwezig is, zal nie t de meest recente literatuur zijn. Het NIWI gaat dit jaar zijn deuren sluiten en heeft daarom besloten geen nieuwe literatuur meer aan te schaffen. Dit heeft ertoe geleid dat de nieuwste artikelen niet verkregen konden worden, terwijl er in het laatste jaar toch nog redelijk veel onderzoek gedaan is naar therapeutisch paardrijden. Vanuit de literatuur die verkregen is bij het NIWI en de NPI, is geen specifieke literatuur naar voren gekomen die de competentie van de begeleidend fysiotherapeut bij therapeut isch paardrijden beschrijft. De competenties zijn volledig geschreven aan de hand van de resultaten van de enquête. In het buitenland is echter wel informatie gevonden die deze competenties duidelijk en zorgvuldig omschrijven. Er is in het onderzoeksrapport een eigen visie geschreven op het terrein van de vaardigheden, kennis en attitude (gebaseerd op de enquête). Dit is een globale aanbeveling die dus niet berust op wetenschappelijke informatie uit de literatuur. Dit globale idee zal specifieker uitgewerkt moeten worden. De literatuur die vanuit het buitenland is verkregen moest vertaald worden. De Engelstalige literatuur vormde geen probleem. De Franstalige en Duitstalige literatuur was lastiger te vertalen. Hierdoor zijn hoogstwaarschijnlijk kleine fouten en misvattingen ontstaan. Deze eventuele fouten hadden voorkomen kunnen worden door een taaldeskundige te betrekken bij het vertalen van de buitenlandse brieven. Met betrekking tot de enquête is er een kritische kanttekening te plaatsen over de vormgeving. Voordat er begonnen werd met het maken van de enquête, was niemand van de projectgroep bekend met het programma SPSS (waarmee de enquêtes verwerkt zouden moeten worden). Aan de hand van de vraagstelling en subvragen is toen de enquête opgesteld. Nadat alle enquêtes retour ontvangen waren en deze verwerkt moesten worden met SPSS bleek dat dit moeilijk was dan in eerste instantie gedacht. Na uitleg te hebben gehad over dit enquête verwerkingsprogramma werd het ons duidelijk dat de enquête anders vormgegeven had moeten worden . Dit is een aspect waar in het vervolg rekening mee gehouden moet worden. De betrouwbaarheid en validiteit van de enquête waren in sommige gevallen niet optimaal. Een conclusie is moeilijk te trekken als mensen een vraag niet invullen. In het vervolg zal er gestreefd moeten worden naar een hoger aantal geretourneerde enquêtes en zal er gebeld moeten worden voor toelichting indien vragen niet zijn ingevuld. Toelichting is bij deze enquête echter alleen gevraagd (telefonisch) indien de gegeven antwoorden niet duidelijk waren of indien de geënquêteerde zelf aangaf ergens toelichting op te willen geven. Achteraf is gebleken dat een aantal enquête vragen verwarring veroorzaakten of door de geënquêteerde anders werd opgevat dan door de projectgroep.De validiteit bij deze vragen is laag. Zo was er verwarring over twee vragen voor de instructeur die dicht achter elkaar geplaatst waren. Eerst wordt er gevraagd of de fysiotherapeut wel eens overbodig is bij de lessen die door de FPG- instructeur ge geven worden. Later is er Hogeschool van Amsterdam


153

Beroepsopdracht FPG


gevraagd of de fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen en op welk gebied deze meerwaarde zich dan vormt. Veel instructeurs hebben geen onderscheid gezien tussen beide vragen. De projectgroep is echter van mening dat indien de fysiotherapeut soms overbodig is bij de lessen die gegeven worden door de FPGinstructeur, hij nog wel een meerwaarde kan hebben voor de lessen waarbij de fysiotherapeut niet overbodig is. Er zijn altijd ruiters aanwezig waarbij de fysiotherapeut overbodig zal zijn. Bij andere ruiters is de fysiotherapeut niet overbodig en zal zijn aanwezigheid in vele gevallen een meerwaarde vormen. Deze vragen hadden, om dit misverstand te voorkomen, beter geformuleerd moeten worden. Uiteindelijk heeft een slechte validiteit ook consequenties voor de betrouwbaarheid van het onderzoek. De groep respondenten van onze enquête bestond uit 33 FPG-instructeurs en dertien FPG-instructeur begeleidende fysiotherapeuten Een respons van dertien fysiotherapeuten is niet zo hoog, hierdoor verminderd de bewijskracht. Hierdoor reist de vraag of deze steekproef wel representatief is voor de hele populatie. Bij sommige vragen was er een hoge non respons. Uit deze vragen is dan toch een conclusie getrokken terwijl deze gegevens eigenlijk niet vertaald mogen worden naar de totale populatie Bij de verwerking van de enquête is geen onderscheid gemaakt tussen een beginnende fysiotherapeut (net afgestudeerd) ten opzichte van een ervaren fysiotherapeut, een fysiotherapeut die lang werkzaam is voor de FPG ten opzichte van een fysiotherapeut die kort werkzaam is voor de FPG en of de fysiotherapeut in het bezit is van eventuele vervolgdiploma’s (zoals kinderfysiotherapie). Deze vragen zijn in de enquête kort gesteld, maar in de verwerking van de enquête is hier geen gebruik van gemaakt. Indien de bijscholingsmodule in de praktijk gebracht wordt, zal eerst nagegaan moeten worden welke items voor de verschillende groepen fysiotherapeuten relevant zijn. Kinderfysiotherapeuten zullen veel pathologieën die genoemd staan in de aanbeveling reeds kennen, scholing hierin zal niet nodig zijn. Bij de verwerking van de resultaten is de projectgroep ervan uitgegaan dat contact een voorwaarde vormt voor een goede samenwerking. Indien de geënquêteerde aangeeft goed contact te hebben met een van zijn collega’s, hebben wij aangenomen dat dit punt mede bijdraagt aan de samenwerking tussen beide. De lezer kan door onze formulering denken dat onze visie is, dat een goed contact meteen een goede samenwerking bewerkstelligd. Dit is niet juist. Dat contact aanwezig is en dat dit contact goed verloopt, geeft niet per definitie aan dat er een goede samenwerking aanwezig is. Tenslotte zijn er in het werkveld nog een aantal misvattingen en onduidelijkheden over de definities behorende bij therapeutisch paardrijden, hippotherapie en recreatief rijden. In de literatuur worden deze termen dan ook door elkaar gebruikt, en dit bemoeilijkt het literatuuronderzoek. Deze definities moeten voor alle betrokkenen duidelijk zijn en ook over de grens bekend gemaakt worden. Aan deze kritische kanttekening wordt momenteel gewerkt door de opdrachtgever (dit is eveneens één van de verbeterprojecten van het Perenboom project).



154

Beroepsopdracht FPG


7. Samenvatting: Inleiding De Federatie Paardrijden Gehandicapten (FPG) is een overkoepelende organisatie die haar lidstichtingen ondersteunt bij het geven van paardrijlessen aan mensen met een handicap. In 2002 is de FPG een aantal verbeterprojecten gestart onder de noemer ‘het Perenboomproject’. Een van die verbeterprojecten is deze beroepsopdracht. De instructeurs die de paardrijlessen geven aan gehandicapten worden in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut. Momenteel is er nog geen richtlijn betreffende de vaardigheden, kennis en attitude, waarover deze begeleidend fysiotherapeut moet beschikken. Aan de hand van dit probleem volgde de volgende probleemstelling, vraagstelling, doelstellingen en de opdracht. Probleemstelling Bij de lessen gegeven door FPG- instructeurs wordt de FPG- instructeur in sommige gevallen ondersteund door een fysiotherapeut, maar er is nog niet gedefinieerd wat deze persoon moet kennen en kunnen en er bestaat nog geen scholing voor. Vraagstelling Welke informatie en competenties moeten er in een bijscholingsmodule komen te staan, voor fysiotherapeuten die een FPG- instructeur willen begeleiden en welke vorm kan deze module het beste hebben? Doelstellingen Een eindrapportage waarin staat omschreven: 6. Op welke wijze de ondersteuning van fysiotherapeuten voor FPG- instructeurs op dit moment in de praktijk wordt weergegeven en of deze zinvol is in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters/ begeleiders. 7. Hoe de optimale samenwerking en taakverdeling eruit ziet tussen de begeleidend fysiotherapeut en de FPG- instructeur. 8. Welke basiskennis, vaardigheden en attitude een afgestudeerde fysiotherapeut nodig heeft om een FPG- instructeur te begeleiden. 9. Of scholing in bovengenoemde items noodzakelijk is en indien dit nodig is op welke manier de scholing het beste gegeven kan worden met betrekking tot vorm en inhoud. 10. Hoe de begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland met betrekking tot therapeutisch rijden is vormgegeven. De opdracht Neem een enquête af onder fysiotherapeuten en instructeurs waarmee de doelstellingen behaald kunnen worden. Schrijf aan de hand van de resultaten van de enquête een aanbeveling voor een bijscholingsmodule voor de begeleidend fysiotherapeut bij paardrijden met gehandicapten. Methode Aan de hand van de enquête is een eigen visie van een competente begeleidend fysiotherapeut omschreven. De begeleiding door fysiotherapeuten in het buitenland is bepaald door verschillende internationale organisaties met een brief te benaderen waarin gevraagd werd naar informatie (zie bijlage 3 van de scriptie). De uiteindelijke opzet van de bijscholingmodule is gevormd aan de hand van literatuur uit het NIWI Hogeschool van Amsterdam


155

Beroepsopdracht FPG


en het NPI met betrekking tot therapeutisch paardrijden, aan de hand van de resultaten uit de enquête, aan de hand van mondelinge toelichtingen op deze enquête en aan de hand van literatuur die verkregen is van de opdrachtgever zelf (de FPG). Resultaten Het eindproduct bestaat uit een onderzoeksrapport en een begeleidende scriptie. Indien de aanbeveling uit het onderzoeksrapport met betrekking tot de kennis, attitude en vaardigheden zijn geïntegreerd tot adequaat beroepsmatig handelen van een begeleidend fysiotherapeut kan er gesproken worden over een competente begeleidende fysiotherapeut. De uiteindelijke opzet voor de bijscholingsmodule is te vinden in de begeleidende scriptie. Conclusie Aanbevelingen zijn gegeven die bij kunnen dragen tot een competente begeleidend fysiotherapeut. In het rapport is beschreven: - de wijze waarop de ondersteuning van fysiotherapeuten op dit moment in de praktijk wordt weergegeven in kaart gebracht. - of deze huidige ondersteuning zinvol is in de ogen van de fysiotherapeut, instructeur en ruiters / begeleiders. - de optimale samenwerking en taakverdeling tussen fysiotherapeut en instructeur in kaart gebracht. - de basiskennis, vaardigheden en attitude onderzocht die een afgestudeerde fysiotherapeut nodig heeft om een FPG- instructeur te kunnen begeleiden. - onderzocht of scholing in bovengenoemde items noodzakelijk is. - de manier van scholing onderzocht die fysiotherapeuten voor dit onderwerp het liefst zien. - onderzocht hoe de begeleiding momenteel in het buitenland plaatsvindt. Trefwoorden Therapeutisch paardrijden, hippotherapie, Federatie paardrijden gehandicapten (FPG), begeleidend fysiotherapeut, Cerebrale Parese. Voor eventuele vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Jessica Kamphuis ([email protected]) Floor Meijer ([email protected]) Anne de Vries ([email protected])



156

Beroepsopdracht FPG


Literatuurlijst: Tijdschriften: - Bertoti, D. B. (1988), “Effect of therapeutic horseback riding on posture in children with cerebral palsy”, physical therapy, vol. 68. no. 10, october, 1505 1512. - Campbell, S.K. (1985), “ Assesment of the child with CNS Dysfunction.” J.M. Rohstein (ed) Measurement in Physical Therapy. Clercq de, Nadine (1997), “Paardrijden als kinesitherapeutisch middel”, Fysische therapie, vol. 1, pp. 16 – 21 - Endedijk, Petra, ( 2001)“Bespreking van de scriptie ‘hippotherapie bij een cerebrale parese’”, Klein Hoefblad, vol.18, no.3, maart, pp. 11 -13. - Heuvel , van den, Geke (2000), “spasticiteit en paardrijden ““Wat kan paardrijden voor volwassenen en kinderen met spasticiteit betekenen?”, Klein Hoefblad, vol.17, nr.3, Maart, pp. 21 – 26 en 27-31 - Heuvel , van den, Geke (1997), “Het effect van therapeutisch paardrijden op de balans”, Klein Hoefblad, vol. 14, no. 2, februari, pp. 29 – 34. - Kuprian, W. (1997), “Hippotherapie - Ein Überblick, Krankengymnastik, vol. 49, no. 5, pp. 741- 750. - Liao, S-F. Et al.. (2003), “Differences in seated postural control in children with spastic cerebral palsy and children who are typically developing, Am. J. Phys. Rehabil. Vol.82, no.8, pp. 622 – 626. - De Louw, A. J. A. (2003), “Spasticiteitsteam Academisch Ziekenhuis Maastricht”, Kinderfysiotherapie, juni, pp. 16 -21. - MacKinnon, J.R. ea. (1995), “A study of therapeutic Effects of horseback riding for children with Cerebral Palsy”, Physical &Occupational Therapy in Pediatrics, vo.l 15, no. 1, pp. 17-32. - MacPhail, H.E.A.et al. (1998), “Trunk postural Reactions in children with and without Cerebral Palsy during therapeutic horseback riding”, pediatric Physical therapy , vol 10, octobre, pp. 143 – 147 - Martens, Y. ea. (1994), “therapeutisch paardrijden”, Keypoint, no. 8, pp 12 -20 - Ölsbock, L. (1996), “Wertigkeit der hippotherapie”, Hippotherapie, - Papma, Diewke (1998),”Therapeutisches Reiten, München 1998”, Klein Hoefblad, vol.15 pp. 30 -35 - Russel, D.J. et al. (1989) , “The gross motor function measure: a means to evaluate the effects of physical therapy,” Developmental medicine and Child neurology, Vol.31, pp. 341- 352 - Sterba, J. A. (2002), “Horseback riding in children with Cerebral palsy: effect on gross motor function”, Developmental medicine &child neurology, vol 44 , pp. 301 – 308. - Tauffkirchen, E. (1996), “Der gute Sitz auf dem pferd”, Hippotherapie, - Vermeer, A. ea. (1997), “Kinderen met cerebrale parese motorische ontwikkeling en behandeling”, pp. 9-10 - Vermeer, A. (1989), “assesment of functional motor behaviour in the daily life of cerebral palsied children”, international journal of rehabilitation Resarch, Vol. 12 - Vermeer, A et al. (1995), “The ‘functional motor assesment scale’ for children with cerebral palsy”, journal of rehabilitation science, Vol 8, - Vollaard, Judith ea. (1993), “Paardrijden door gehandicapten: recreatie en therapie, Fysiopraxis, 1993, no.4, maart, pp. 18 – 21



157

Beroepsopdracht FPG

-

-


Wanzek – Blaul, Dorothee ea. (1999), “Principes van de werking van afzonderlijke bewegingsvlakken bij hippotherapie”, Klein Hoefblad, vol. 16, no. 3 maart, pp. 38 – 44. Quint, Carol et al. (1998), “Powered saddle and Pelvic Mobility”, Physiotherapy, vol. 84, no. 8, pp.376 - 384 Dr. Ziegler, G. (2001), “Therapeutic riding and epilepsy”, Klein Hoefblad, vol.18 , nr. 1, januari, pp. 26-30

Boeken: - Dr. Baarda, D.B.ea. (2003), Basisboek statistiek met SPSS, 2de geheel herziende druk, Sternfert Kroese - Empelen van, ea. (2000), Kinderfysiotherapie, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen, - Koninklijke nationale bond voor redingswezen en eerste hulp bij ongelukken, (1998), Handleiding voor docenten en instructeurs in de EHBO, Spruyt, van Mantgem & De Does, Leiden - Lindhout, ea.(1994), Stoornissen van het bewegingsapparaat bij verstandelijk gehandicapten, nieuwe ontwikkelingen in diagnostiek en behandeling , bureau P.A.O.G, Rotterdam, - Dr. Lohman, A.H.M., (2000), vorm en beweging: leerboek van het bewegingsapparaat van de mens. , 9de herziende druk, Bohn Staflue von Loghum, Houten - NebasNSG, (2001), Instructeur paardrijden voor mensen met een handicap, NebasNSG, - Shepherd, Roberto (1978), Kinderfysiotherapie 1, paramedische bibliotheek, de tijdstroom, Lochem, - Stichting Recreatieruiter, (2002), Leren rijden voor het ruiterbewijs, 3de herziende druk, Stichting recreatieruiter, Wanroij Scripties: - Het NDT- concept binnen de ergotherapie, door Henriette Blok, Tineke smit - Het NDT- concept Carolien van Eijsden - Scriptie: Is passief doorbewegen zinvol? Alle feiten op een rij, Monique Pol en Marja Wester, Hogeschool Amsterdam, instituut fysiotherapie, Amsterdam 2000 - Congresverslag, New Zealand, eight international therapeutic riding congres January 17 – 20 1994, Suzanne von Dietze - Therapeutisch paardrijden vastgelegd ‘Een richtlijn voor de verslaglegging bij therapeutisch paardrijden’, Maaike broekhuizen, Tessa Horn en Ilse Koopman Websites: - www.gezondheid.be - www.NeurochirurgischCentrumZwolle.nl - http://people.zeelandnet.nl/hoefnag/Patienteninformatie/Aanvalstop.htm - www.revab.nl - www.spasticiteit.net - www.verenigingfpg.nl - www.paramedisch.org



158

Beroepsopdracht FPG


Brochures: - “..en wat doen we nu..” over hersenbeschadiging en spasticiteit, Berg, van den, Harm ( 1992), BOSK-vereniging. - Epilepsie en sport, Nationaal Epilepsie Fonds, oktober 2000 - Fédération Nationale Handi Cheval, Formations-services handi cheval programme, Fédération Nationale Handi Cheval, Parthenay - Gastenboek, Stichting epilepsie Instellingen Nederland, PR/Voorlichting, Sein, Heemstede, april 2000



159

Beroepsopdracht FPG


Bijlage 1: Verwerking enquêtes Om de aanbeveling te kunnen schrijven zijn er eerst gegevens verzameld. Deze gegevens zijn verzameld door alle lidstichtingen van de FPG een enquête op te sturen (zie hoofdstuk 1, methode/onderzoeksopzet van het onderzoeksrapport), zodat uit de door de instructeurs en fysiotherapeuten ingevulde enquêtes de gegevens gehaald kunnen worden die nodig zijn voor de aanbeveling. Daarom hieronder de verwerking van de enquêtes. Voor de verwerking zijn de computerprogramma’s SPSS en Excel gebruikt. Er zijn 50 enquêtes verstuurd, waarvan er 36 retour zijn ontvangen (72%). Een deel van de enquêtes is door zowel begeleidende fysiotherapeuten als FPG- instructeur ingevuld. De respons bestond uit dertien enquêtes van begeleidende fysiotherapeuten en 33 enquêtes van de FPG-instructeurs. Uitwerking vragen voor de FPG- instructeurs. Vraag 6: Werkt u als FPG- instructeur samen met een fysiotherapeut? Antwoord Ja / soms Nee Niet ingevuld

frequentie 24 7 2

percentage 72,7 21,2 6,1

Totaal

33

100,0

2 respondenten hebben niet ingevuld 31 bruikbare antwoorden niet ingevuld 6,1%

nee 21,2%

ja / soms 72,7%

Conclusie: 72,7% van de respondenten geeft aan samen te werken met een fysiotherapeut.



160

Beroepsopdracht FPG


Vraag 7: Als u niet samenwerkt met een fysiotherapeut, kunt u dan aangeven waarom niet? Antwoord

frequentie 4 1

% totaal aantal antwoorden 44,4 11,1

% van totaal aantal respondenten 57,1 14,3

Geldgebrek Zelf voldoende kennis Anders, namelijk…

4

44,4

57,1

Totaal

9

100,0

128,6

26 respondenten hebben niet ingevuld 7 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Moeilijk om een fysiotherapeut bereidt te vinden om mee te werken Ik ben zelf fysiotherapeut De ruiters hebben voornamelijk verstandelijke gebreken. De vorige fysiotherapeut is na onenigheid verdwenen. Ingevuld 21,2%

Geldgebrek 44,4%

Niet ingevuld 78,8%

44,4%

Ik heb zlef voldoende kennis Anders, namelijk…

11,1%

Conclusie: De meeste respondenten (57.1%) geven aan dat geldgebrek de reden is voor het niet samenwerken met een fysiotherapeut.

Vraag 9: Indien u de fysiotherapeut inschakelt indien u daar behoefte aan heeft, wanneer en voor welke ruiters schakelt u deze dan in? Antwoord

Frequentie

% respons

Verstandelijk Gehandicapt Lichamelijk Gehandicapt Zintuiglijk Gehandicapt Meervoudig gehandicapt

6

5,7

% van totaal aantal respondenten 18,2

24

22,9

72,7

4

3,8

12,1

24

22,9

72,7



161

Beroepsopdracht FPG


Meervoudig complex > bepaalde leeftijd Begeleiding te zwaar Twee personen nodig Bepaalde ziektebeelden namelijk… Anders namelijk…

18 1 6 4 7

17,1 1,0 5,7 3,8 6,7

54,5 3,0 18,2 12,1 21,2

11

10,5

33,3

Totaal

105

100

318,2

0 respondenten hebben niet ingevuld 33 bruikbare antwoorden Bij het onderdeel ‘bepaalde ziektebeelden’ zijn de volgende ziektebeelden ingevuld: M. Duchenne Spina Bifida Cerebrale Parese Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Bij een seconde opinio met betrekking tot doelstellingen en uitvoering Wij hebben met de fysiotherapeut vaste afspraken Wij schakelen de fysiotherapeut in bij aanmelding van nieuwe ruiters Bij het bespreken van ruiters Bij twijfel of paardrijden wel verstandig is fysiotherapeut ingeschakeld? 25

20

15

10

5

0 1

verstandelijk gehandicapt lichamelijk gehandicapt zintuigelijk gehandicapt meervoudig gehandicapt meervoudig complex > beplaalde leeftijd begeleiding te zwaar twee personen nodig bepaalde ziektebeelden anders namelijk

Conclusie: 24 instructeurs schakelen de hulp van een fysiotherapeut in als er lichamelijk gehandicapten ruiters of meervoudig gehandicapten ruiters komen rijden. Zes instructeurs denken de hulp van een fysiotherapeut ook nodig te hebben bij verstandelijk gehandicapten. Dit zijn er aanzienlijk minder.



162

Beroepsopdracht FPG


Vraag 10: Vindt u dat u als FPG- instructeur genoeg kennis heeft om de lessen te begeleiden/geven? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

frequentie 23 7 3

Percentage 69,7 21,2 9,1

Totaal

33

100,0


nee 21,2%

ja 69,7%

Conclusie: Het merendeel van de respondenten (69,7 %) vindt dat hij zelf genoeg kennis heeft om de lessen te begeleiden.

Vraag 22: Wat is voor u de belangrijkste reden geweest om een fysiotherapeut te betrekken bij de lessen die door u als FPG –instructeur gegeven worden? Veel voorkomende antwoorden zijn: De fysiotherapeut beschikt over meer specifieke kennis van bepaalde handicaps/ specifieke problemen/contra- indicaties waardoor er een optimale kwaliteit van de lessen ontstaat (door 56% van de instructeurs genoemd) Kennis over medische zaken wat betreft de ruiters(door 28 % van de instructeurs genoemd) Advies lichamelijk gehandicapten (door 28% van de instructeurs genoemd) Begeleiding(door 12% van de instructeurs genoemd) Verbonden aan instelling (door 8% van de instructeurs genoemd) 8 respondenten hebben niet ingevuld 25 bruikbare antwoorden



163

Beroepsopdracht FPG


Conclusie: De FPG- instructeurs geven als belangrijkste reden voor het betrekken van een fysiotherapeut bij de lessen, dat de fysiotherapeut meer specifieke kennis heeft van bepaalde handicaps, specifieke problemen en contra- indicaties. Hierdoor wordt een optimale kwaliteit aan de lessen gegeven. Dit antwoord werd door 56% van de respondenten gegeven.

Vraag 23: Wat is volgens u de functie van de fysiotherapeut bij de lessen die door u als FPG- instructeur gegeven worden? Veel voorkomende antwoorden zijn: Ondersteuning / begeleiding (instructeur, vrijwilligers en ruiters) (door 44% van de instructeurs genoemd) Adviseren (door 41% van de instructeurs genoemd) Bewaken van het proces tijdens het rijden. Aangeven van contra-indicaties. Aangeven van mogelijkheden van de ruiter.(door 41% van de instructeurs genoemd) Soms een controlerende functie / toetsing. (door 30% van de instructeurs genoemd) 6 respondenten hebben niet ingevuld 27 bruikbare antwoorden Conclusie: Volgens de FPG- instructeurs zijn het ondersteunen, begeleiden (44%), adviseren (41%), het bewaken van het proces met betrekking tot contra-indicaties en het aangeven van de mogelijkheden van de ruiter (41%) tot de belangrijkste taken van de fysiotherapeut tijdens de paardrijlessen die door de instructeur gegeven worden.

Vraag 24: Wat mist u in de begeleiding van een fysiotherapeut bij de lessen die door u als FPG- instructeur gegeven worden (zowel wat betreft begeleiding, kennis als attitude)? Veel voorkomende antwoorden zijn: Te weinig kennis van de mogelijkheden van het paard (door 50 % van de instructeurs genoemd) Eigen kennis van het paardrijden (door 40% van de instructeurs genoemd) Niets (door 30% van de instructeurs genoemd) Begeleiding (door 10% van de instructeurs genoemd) Omgang/reacties paard (door 10% van de instructeurs genoemd) 13 respondenten hebben niet ingevuld 20 bruikbare antwoorden Conclusie: De helft van de respondenten die deze vraag hebben ingevuld geven aan dat er bij de fysiotherapeuten te weinig kennis aanwezig is met betrekking tot de mogelijkheden van het paard.



164

Beroepsopdracht FPG


Vraag 26: Is de fysiotherapeut wel eens overbodig bij de lessen die door u als FPG instructeur gegeven worden? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld Totaal

frequentie 20 12 1 33

Percentage 60,6 36,4 3,0 100,0

1 respondent heeft niet ingevuld 32 bruikbare antwoorden niet ingevuld 3,0%

nee 36,4%

ja 60,6%

Conclusie: Het merendeel van de respondenten (60,6%) heeft aangegeven dat de fysiotherapeut wel eens overbodig is. Wanneer de fysiotherapeut overbodig is staat bij vraag 27 vermeld.

Vraag 27: Wanneer vindt u de begeleiding van de FPG begeleidende fysiotherapeut niet nodig? Veel voorkomende antwoorden zijn: Indien je te maken hebt met verstandelijk gehandicapten (door 33% van de instructeurs genoemd) Kennis v.d instructeur (FPG) is bij ons in de meeste gevallen toereikend, een fysiotherapeut is dan niet nodig (door 28% van de instructeurs genoemd) Bij een groep die al jaren recreatief rijdt (door 22% van de instructeurs genoemd) Als de ruiter aan de top van zijn kunnen is (door 17% van de instructeurs genoemd) 15 respondenten hebben niet ingevuld 18 bruikbare antwoorden



165

Beroepsopdracht FPG


Conclusie: De meeste FPG-instructeurs (33%) die de fysiotherapeut wel eens overbodig vinden, vinden deze overbodig bij verstandelijk gehandicapte ruiters. Ook is er een groot aantal (28%) van de FPG- instructeurs die de fysiotherapeut overbodig vindt, omdat ze zelf over voldoende kennis beschikken.

Vraag 28: Vindt u dat de fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen die door u gegeven worden als instructeur? Antwoord:

frequentie

% van totaal aantal respondenten

0

% totaal aantal antwoorden 0,0

Ja, ik voel mij zekerder met een fysiotherapeut Ja, ik heb veel aan de adviezen Ja, anders namelijk… Nee, ik heb zelf voldoende kennis Nee, ik snap vaak niet wat de fysiotherapeut bedoelt Nee, de fysiotherapeut mist zelf ook kennis Nee, anders namelijk…

12

38,7

52,2

14 4

45,2 12,9

60,9 17,4

0

0,0

0,0

1

3,2

4,3

0

0,0

0,0

Totaal

31

100,0

134,8

0,0

10 respondenten hebben niet ingevuld 23 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Ja, de fysiotherapeut heeft een meerwaarde om; Een indicatie te stellen Advies te vragen bij sommige ruiters (door twee instructeurs genoemd) Samen zie je meer dan alleen (door twee instructeurs genoemd) Hoe kan ik pijnlozer werken (zodat ruiters minder pijn hebben)

Niet ingevuld 30,3%

12,9%

3,2%

ja, ik heb veel aan de adviezen 38,7%

ja, anders namelijk…

nee, ik heb zelf voldoende kennis Ingevuld 69,7%


45,2%


nee, de fysiotherapeut mist zelf ook kennis

166

Beroepsopdracht FPG


Conclusie: Het merendeel 83,9% (38,7% + 45,2%) van de respondenten geeft aan dat de fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen. Deze FPG- instructeurs hebben vooral veel aan de adviezen van de fysiotherapeut. Er moet hierbij wel vermeld worden dat deze vraag door10 respondenten niet is ingevuld, dit vermindert dus de betrouwbaarheid.

Vraag 34: Heeft u veel aan de adviezen die de fysiotherapeut u geeft wanneer u aan het werk bent als FPG- instructeur? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

Frequentie 26 1 6


Totaal

33

100,0


nee 3,0%

ja 78,8%

Conclusie: Van de 81,8% van de respondenten die deze vraag hebben ingevuld, heeft 78,8% (wat neerkomt op 26 respondenten) ingevuld dat ze veel hebben aan de adviezen van de fysiotherapeut. Daarentegen heeft maar één persoon ingevuld niet veel te hebben aan de adviezen van de fysiotherapeut. Hieruit blijkt dat de adviezen van de fysiotherapeut door de meerderheid van de instructeurs wordt gewaardeerd.



167

Beroepsopdracht FPG


Vraag 35: Aan welke adviezen van de fysiotherapeut heeft u het meest? Antwoord

Frequentie

% respons

Houdingsadviezen Uitleg over aandoeningen ruiters Advies over keuze paard Advies over hulpmiddelen Anders namelijk..

21 21

38,2 38,2


0

0

0

11

20,0

37,9

2

3,6

6,9

Totaal

55

100

189,7

4 respondenten hebben niet ingevuld 29 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Adviezen over hoe ik de ruiter moet vasthouden Adviezen over de wijze waarop ik ontspanning kan bereiken Overleg

Niet ingevuld 12,1%

3,6%

Houdingadviezen

20,0% 38,2% 0,0%

Uitleg over de aandoeningen van de ruiters Advies keuze paard

Advies hulpmiddelen

Anders, namelijk…

Ingevuld 87,9%

38,2%

Conclusie: Een advies over de keuze van het paard denkt geen van de instructeurs nodig te hebben. Houdingsadviezen en uitleg over aandoeningen van de ruiters is beide 21 keer (38,2%) ingevuld en scoort het hoogste aantal bij deze vraag.



168

Beroepsopdracht FPG


Vraag 25: Hoe vaak heeft u contact met een fysiotherapeut voor uw werkzaamheden als FPG- instructeur? Antwoord Gemiddeld 1-2 keer per week Gemiddeld 3-7 keer per week Altijd bij elke les Anders, namelijk… Niet ingevuld

Frequentie 5 4 0 23 1 33

Percentage 15,2 12,1 0,0 69,7 3,0 100,0

Totaal 1 respondent heeft niet ingevuld 32 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: - Indien behoefte (door acht instructeurs genoemd) - Geen (door vier instructeurs genoemd) - Incidenteel (door drie instructeurs genoemd) - Één keer per maand - Bij aanname ruiter - Minimaal (door twee instructeurs genoemd) - Één keer per zes weken (door vier instructeurs genoemd) 3,0%

15,2%

12,1%

1-2 keer per week 3-7 keer per week anders, namelijk… niet ingevuld

69,7%

Conclusie: Er is niet zoveel contact met de fysiotherapeuten. Slechts 12,1% van de respondenten geeft aan meer dan drie keer in de week contact te hebben. Veel instructeurs geven aan contact te hebben met de fysiotherapeut indien daar behoefte aan is.



169

Beroepsopdracht FPG


Vraag 29: Hoe verloopt het contact dat u heeft met de fysiotherapeut (manier)? Antwoord:

frequentie 14 22 5 12

% totaal aantal antwoorden 26,4 41,5 9,4 22,6

% van totaal aantal respondenten 46,7 73,3 16,7 40,0

Telefonisch Persoonlijk Per mail Anders, namelijk… Totaal

53

100,0

176,7

3 respondenten hebben niet ingevuld 30 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Er is geen contact met de fysiotherapeut (door drie instructeurs genoemd) Aan de hand van bestuursvergaderingen. Dit contact verloopt indien de fysiotherapeut op de manege is. Niet ingevuld 9,1%

22,6%

26,4%

telefonisch Persoonlijk Per mail Anders, namelijk

9,4%

41,5%

Ingevuld 90,9%

Conclusie: Het grootste deel (41,5%) van het contact met de fysiotherapeut verloopt persoonlijk. Naast het persoonlijke contact wordt er ook veel gebruik gemaakt van telefonisch contact. De e- mail is het minst gebruikte communicatie middel.

Tweede deel vraag 29: Hoe verloopt het contact dat u heeft met de fysiotherapeut (verloop)? Antwoord Goed Niet goed Niet ingevuld

Frequentie 26 0 7 33

Percentage 78,8 0,0 21,2 100,0

Totaal



170

Beroepsopdracht FPG


7 respondenten hebben niet ingevuld 26 bruikbare antwoorden

Niet ingevuld 21,2%

Goed 78,8%

Conclusie: Alle instructeurs die deze vraag hebben ingevuld (78,8%) geven aan dat het contact met de fysiotherapeut goed verloopt.

Vraag 30: Wat is de reden voor het wel of niet goed verlopen van het contact met de fysiotherapeut? Veel voorkomende antwoorden zijn: Redenen voor het goed verlopen van het contact met de fysiotherapeut: Open staan voor elkaars mening (wederzijds respect) (door 36% van de instructeurs genoemd) We werken in één centrum met dezelfde doelgroep (door 18% van de instructeurs genoemd) Allebei enthousiast en zien dat het effect op de ruiter groot is (door 14% van de instructeurs genoemd) We vullen elkaar goed aan (door 14% van de instructeurs genoemd) We hebben een duidelijke vraagstelling opgesteld en weten zo wat er van elkaar verwacht wordt (door 9% van de instructeurs genoemd) Niet goed verlopen (al deze instructeurs geven aan dat bij de enkele keer dat het contact niet goed verloopt, dit de redenen zijn): Geld gebrek (door 9% van de instructeurs genoemd) Tijdgebrek (fysiotherapeuten zijn minimaal aanwezig en daardoor is er te weinig contact onderling) (door 9% van de instructeurs genoemd) 11 respondenten hebben niet ingevuld 22 bruikbare antwoorden Conclusie: Zoals hierboven vermeld is, geven alle FPG- instructeurs aan dat het contact over het algemeen goed verloopt. Dit komt volgens veel instructeurs doordat de instructeur en fysiotherapeut open staan voor elkaars mening. Verder bevorderd het werken in één centrum (hierbij gaat het bijvoorbeeld over een manege die gevestigd is bij een revalidatiecentrum) met dezelfde doelgroep en daardoor dezelfde doelstellingen het contact tussen instructeur en fysiotherapeut. Hier moet wel worden



171

Beroepsopdracht FPG


vermeld dat deze vraag door elf respondenten niet is ingevuld, waardoor de betrouwbaarheid omlaag gaat. Vraag 44: Wat zou(den) volgens u als FPG- instructeur het (de) belangrijkste aspect(en) zijn die behandeld moeten worden in een bijscholingsmodule voor FPG begeleidende fysiotherapeuten? Veel voorkomende antwoorden zijn: Fysiotherapeuten moeten eerst leren paardrijden met en zonder hulpmiddelen voordat ze paardrijlessen gaan begeleiden (door 43% van de instructeurs genoemd) Paardenkennis en kennis van de mogelijkheden van het paard (door 35% van de instructeurs genoemd) Bewegingsanalyse van het paard (wat doet de beweging van het paard met de ruiter?) (door 30% van de instructeurs genoemd) Harnachement keuze/mogelijkheden (door 26% van de instructeurs genoemd) Kennis gedrag en omgang met het paard ( door 22% van de instructeurs genoemd) Houding op het paard (door 9% van de instructeurs genoemd) Kennis van de contra-indicaties, zowel op medisch als op hippisch gebied (door 9% van de instructeurs genoemd) Omgang met gehandicapten (door 9% van de instructeurs genoemd) 10 respondenten hebben niet ingevuld 23 bruikbare antwoorden Conclusie: Volgens de instructeurs is het van groot belang dat fysiotherapeuten in de bijscholingsmodule zelf leren paardrijden en zelf ondergaan wat de beweging van het paard met je doet. Verder zijn paarden kennis, (wat hieronder wordt verstaan is te lezen in het hoofdstuk 3.1, paarden kennis van de scriptie) mogelijkheden van het paard, harnachement keuze, omgang met gehandicapten en contra- indicaties van belang.

De samenhang tussen verschillende vragen gesteld aan de instructeurs: Op sommige vragen gaven de FPG-instructeurs het antwoord, dat vragen aan beginnende collega’s gevraagd moesten worden (omdat zij al zo lang werkzaam zijn als FPG- instructeur, waardoor ze ondertussen alle nodige kennis wel in huis denken te hebben). Naar aanleiding van dit antwoord wordt het verschil bekeken tussen antwoorden die door beginnende FPG-instructeurs en door meer ervaren FPGinstructeurs gegeven worden. Dit is de reden dat de correlatie tussen een paar vragen is onderzocht.



172

Beroepsopdracht FPG


De correlatie tussen vraag 6 en vraag 12: Vraag 6: Werkt u als FPG instructeur samen met een fysiotherapeut? Vraag 12: Hoelang bent u al werkzaam als FPG instructeur?

0=0%

Hoe langer al werkzaam? 1-5 jaar 5-10 10-20 > 20 jaar jaar jaar 2=40% 5=100% 5=71,4% 6=85,7%

1=100% 1=100%

3=60% 5=100%

< 1jaar Samenwerking ja met FT? nee Totaal

0=0% 5=100%

Totaal

18

2=28,6% 1=14,3% 7=100% 7=100%

7 25

Conclusie: Van de 25 instructeurs waarbij een correlatie tussen vraag zes en vraag twaalf aan te geven is (omdat ze beide vragen hebben ingevuld) blijkt dat de grootste groep instructeurs die samenwerkt met een fysiotherapeut 5-10 jaar werkzaam is als instructeur. In de tabel hierboven komt duidelijk naar voren dat de grote groep instructeurs die samenwerken met de fysiotherapeut langer dan vijf jaar werkzaam zijn als instructeur. De instructeurs die minder dan vijf jaar werkzaam zijn vormen juist de grootste groep die niet samenwerken met een fysiotherapeut. Hieruit kan geconcludeerd worden dat hoe meer ervaring de instructeur heeft, hoe eerder deze de hulp van een fysiotherapeut zal inschakelen.

De correlatie tussen vraag 10 en vraag 12: Vraag 10: Vindt u dat u als FPG instructeur genoeg kennis heeft om de lessen te begeleiden/geven ? Vraag 12: Hoelang bent u al werkzaam als FPG instructeur?

Ja

0=0%

Hoe lang al werkzaam? 1-5 jaar 5-10 10-20 > 20 jaar jaar jaar 3=60% 5=100% 5=71,4% 6=85,7%

nee

1=100% 1=100%

2=40% 5=100%

< 1jaar Heeft u genoeg kennis? Totaal

0=0% 5=100%

Totaal

19

2=28,6% 1=14,3% 7=100% 7=100%

6 25

Conclusie: De meeste instructeurs die al langer werkzaam zijn geven aan voldoende kennis te hebben om de lessen te begeleiden/geven. De instructeur die minder dan één jaar werkzaam is geeft aan niet voldoende kennis te hebben. Omdat er maar één instructeur is die korter dan één jaar werkzaam is, is dit gegeven niet representatief. Uit de tabel komt duidelijk naar voren dat hoe langer de instructeur werkzaam is, hoe minder kennis er gemist wordt (het percentage loopt naar rechts af, met uitzondering van de 5-10 jaar werkzame instructeurs). Dit wil dus zeggen dat hoe langer de instructeur werkzaam is, hoe minder kennis de fysiotherapeut toe kan voegen. Dit sluit echter niet helemaal aan bij de conclusie die wij konden trekken uit de correlatie tussen vraag zes en twaalf (zie hierboven). Het zou verstandiger zijn als beginnende instructeurs juist meer zouden samenwerken met de fysiotherapeut, omdat zij aangeven nog kennis te missen om een paardrijles goed te begeleiden.



173

Beroepsopdracht FPG


De correlatie tussen vraag 12 en 25 Vraag 12: Hoelang bent u al werkzaam als FPG instructeur? Vraag 25: Hoe vaak heeft u contact met een fysiotherapeut voor uw werkzaamheden als FPG instructeur? Hoe lang al werkzaam? < 1jaar Hoe vaak contact met de fysiotherapeut ?

1-5 jaar

10-20 jaar 0=0%

> 20 jaar

1-2 keer per week

0=0%

3-7 keer per week Anders

0=0%

0=0%

2=40%

1=14,3 %

1=16,7 %

4

1=100%

5=83,3%

2=40%

3=50%

17

1=100%

6=100%

5=100%

6=85,7 % 7=100%

6=100%

25

Totaal

1=16,7%

5-10 jaar 1=20%

Tot aal

4 2=33,3 %

Conclusie: Tussen vraag twaalf en vraag 35 is geen duidelijke correlatie te vinden. Wel valt het op dat er vaak ‘anders’ is aangegeven. Hierbij is veelvoorkomend aangegeven dat er contact is met de fysiotherapeut indien daar behoefte aan is. Een gemiddelde frequentie (zoals één tot twee keer per week) is daarbij niet aan te geven. Dit zal sterk afhankelijk zijn van de instructeur. Van de instructeurs die wel hebben aangegeven hoe vaak er een contactmoment is met de fysiotherapeut wordt zowel één tot twee keer per week als drie tot zeven keer per week door vier instructeurs genoemd.

De correlatie tussen vraag 12 en 34 Vraag 12: Hoelang bent u al werkzaam als FPG instructeur? Vraag 34: Heeft u veel aan de adviezen die de fysiotherapeut u geeft wanneer u aan het werk bent als FPG- instructeur?

Ja

0=0%

Hoe lang al werkzaam? 1-5 jaar 5-10 10-20 jaar jaar 3=100% 5=100% 7=100%

nee

0=0% 0=0%

0=0% 3=100%

< 1jaar Adviezen van fysiotherapeut nuttig? Totaal

0=0% 5=100%

0=0% 7=100%

Totaal > 20 jaar 5=83,3%

20

1=16,7% 6=100%

1 21

Conclusie: Vrijwel alle instructeurs geven aan dat de adviezen van de fysiotherapeut nuttig zijn. Alleen één instructeur die al langer dan 20 jaar werkzaam is geeft aan dat hij de adviezen van de fysiotherapeut niet nuttig vindt.



174

Beroepsopdracht FPG


Uitwerking vragen voor de fysiotherapeuten . Vraag 48: Waar houdt u zich als FPG begeleidend fysiotherapeut vooral mee bezig tijdens de lessen? Antwoord:

Aantal 7 13 13

% respons 15,9 29,5 20,5

% van totaal aantal respondenten 53,8 100 100

Correcties uitvoeren Houdingsadviezen Uitleg over de aandoeningen van de ruiters Advies over de keuze van het paardenras passende bij de ruiter Anders, namelijk…

2

4,5

15,4

9

29,5

69,2

Totaal

44

100

338,5

0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Ik hou me bezig met de gang van het paard Ik hou me bezig met de zit op het paard Ik hou me bezig met aanpassingen (door twee mensen genoemd) Tempo Ritme Intake ruiters Begeleiden ruiters Indicaties formuleren

20,5%

15,9%

Correcties uitvoeren Houdingsadviezen

4,5%

Uitleg aandoeningen ruiters Advies keuze paard 29,5%

Anders, namelijk… 29,5%

Conclusie: Alle fysiotherapeuten (100%) houden zich bezig met het geven van houdingsadviezen en het geven van uitleg over de aandoeningen van de ruiters. Negen van de dertien fysiotherapeuten (69,2%) die wij hebben geënquêteerd geven aan dat zij zich ook nog met andere zaken dan boven genoemd bezig houden. Aanpassingen worden hierbij twee maal genoemd.



175

Beroepsopdracht FPG


Vraag 49: Op welke manier houd t u zich als FPG begeleidende fysiotherapeut bezig met de lessen? Antwoord Actief bezig met ruiters Afzijdig en geeft instructeurs adviezen Anders, namelijk… Niet ingevuld

Frequentie 5 4

Percentage 38,5 30,8

4 0

30,8 0,0

Totaal

13

100

0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Ik geef advies aan collega’s buiten de lessen om Bekijken van eigen video Afhankelijk van vraagstelling (door twee mensen genoemd)

30,8% 38,5%

Actief bezig met de ruiters Afzijdig en geef instructeurs adviezen Anders, namelijk…

30,8%

Conclusie: Het grootste deel van de fysiotherapeuten is actief bezig met de ruiters gedurende de lessen (38,5%). Vier van de dertien fysiotherapeuten geeft aan dat zij zich enigszins afzijdig gedragen tijdens de lessen en dat er adviezen gegeven worden aan de instructeur. Bij de 30,8% van de fysiotherapeuten die ‘anders’ heeft aangegeven, blijkt dat zij hun activiteiten afstemmen op de vraagstelling die aanwezig is.

Vraag 51: Vindt u dat u kennis mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

Frequentie 4 9 0


Totaal

13

100,0



176

Beroepsopdracht FPG


0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden.

ja 30,8%

69,2% nee

Conclusie: 30,8% van de ondervraagde fysiotherapeuten vindt dat hij kennis mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken. Hieruit kan worden afgeleid dat 69,2% van de fysiotherapeuten een bijscholingsmodule niet nodig vindt. In de volgende vraag komt naar voren welke kennis er door de vier fysiotherapeuten nog wordt gemist.

Vraag 52: Welke kennis mist u dan vooral? Antwoord

Frequentie

% respons

Hippische kennis Kennis pathologie ruiters Kennis omgang gehandicapten Kennis m.b.t. informatieoverdracht

5 3

50,0 30,0


1

10,0

20,0

1

10,0

20,0

Totaal

10

100

200




177

Beroepsopdracht FPG


Hippische kennis 10% 10% 38% Ingevuld

50%

Niet ingevuld

62%

Kennis pathologie ruiters Kennis omgang gehandicapten Kennis m.b.t. informatieover dracht

30%

Conclusie: Er hebben vier fysiotherpeuten aangegeven dat zij kennis missen om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken. De mensen die aangegeven hebben dat zij geen kennis missen, mochten deze vraag overslaan. Uit de gegevens verwerking is echter gebleken dat er één persoon is die aangegeven heeft geen kennis te missen, maar die toch deze vraag heeft ingevuld. Dit gegeven vermindert de betrouwbaarhe id van ons onderzoek. Van de vijf fysiotherapeuten die deze vraag hebben ingevuld geven alle fysiotherapeuten aan dat ze hippische kennis missen. Drie fysiotherapeuten geven aan dat ze kennis missen met betrekking tot de pathologie van de ruiters. Minder vaak wordt er aangegeven dat er kennis gemist wordt met betrekking tot omgang met gehandicapten en met betrekking tot de informatieoverdracht. De fysiotherapeuten konden hier meerdere antwoorden geven. Van alle antwoorden die gegeven zijn (elke fysiotherapeut heeft gemiddeld twee antwoorden gegeven bij deze vraag) heeft de hippische kennis 50% gescoord.

Vraag 53: Vindt u dat u vaardigheden mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? Antwoord

Frequentie

% respons

Ja, om de ruiters te corrigeren Ja, vaardigheden m.b.t. samenwerking instructeur Ja, vaardigheden m.b.t. omga ng paard op elk moment. Ja, vaardigheden m.b.t. omgang paard soms Ja, vaardigheden omgang ruiters

3

15,0


3

15,0

27,3

1

5,0

9,1

0

0

0,0

2

10,0

18,2



178

Beroepsopdracht FPG


Ja, vaardigheden vertaalslag opgedane kennis Ja, anders Nee

2

10,0

18,2

2 7

10,0 35,0

18,2 63,6

Totaal

20

100,0

181,8

2 respondenten hebben niet ingevuld 11 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Ik mis tijd om regelmatig bij de manege langs te gaan, daardoor ligt de drempel tot vragen stellen misschien wat hoger. Hoewel ze me wel weten te vinden.

Niet Ingevuld 15%

Ingevuld 85%

ja, om ruiters te corrigeren

15,0% 35,0% 15,0% 5,0% 10,0%

10,0%

10,0%

ja, vaardigheden m.b.t. samenwerking instructeur ja, vaardigheden m.b.t. omgang paard op elk moment ja, vaardigheden omgang ruiters ja, vaardigheden vertaalslag opgedane kennis ja, anders nee

Conclusie: Elf fysiotherapeuten hebben deze vraag ingevuld. Bij deze vraag is het wederom mogelijk verschillende antwoorden te geven. Gemiddeld heeft elke fysiotherapeut 1,8 antwoorden ingevuld. Ze geven dus aan meerdere vaardigheden te missen. Van het totale aantal antwoorden bestaat 63,6% uit het antwoord, dat er geen vaardigheden gemist worden. Indien er wel vaardigheden gemist worden gaat dit vooral om vaardigheden met betrekking tot corrigeren van ruiters en vaardigheden met betrekking tot samenwerking met de instructeur.



179

Beroepsopdracht FPG


Vraag 54: Vindt u dat u aspecten mist met betrekking tot de attitude die wenselijk is voor een begeleidende fysiotherapeut? Antwoord

Frequentie

% respons

Ja, omgang ruiters Ja, omgang instructeur Ja, omgang paarden Nee

2 2

11,8 11,8


2 11

11,8 64,7

15,4 84,6

Totaal

17

100,0

130,8

0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden 11,8%

11,8%

Ja, omgang ruiters Ja, omgang instructeur ja, omgang paarden

11,8%

Nee

64,7%

Conclusie: 64,7% van de fysiotherapeuten vindt dat ze geen aspecten missen met betrekking tot de attitude die wenselijk is voor een FPG begeleidende fysiotherapeut. Er kunnen weer meerdere antwoorden ingevuld worden, maar het blijkt dat omgang met ruiters, omgang met instructeurs en omgang met paarden een eve n groot percentage inneemt.

Vraag 59: Voelt u zich als fysiotherapeut wel eens overbodig bij de lessen die door de FPG-instructeur gegeven worden? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

Frequentie 3 10 0


Totaal

13

100,0




180

Beroepsopdracht FPG


ja 23,1%

nee 76,9%

Conclusie: Ongeveer 77% van de dertien ondervraagde fysiotherapeuten geeft aan dat zij zich nooit overbodig voelen bij de lessen die door de FPG instructeur gegeven worden. Ongveer 23% geeft aan dat zij zich wel eens overbodig voelen. In de volgende vraag komt naar voren wanneer de fysiotherapeut vindt dat hij overbodig is.

Vraag 60: Indien u zich als fysiotherapeut wel eens overbodig voelt bij de lessen die door de FPG instructeur gegeven worden, wanneer voelt u zich dan overbodig? Deze vraag is door drie mensen ingevuld. Antwoorden die gegeven zijn, zijn de volgende: Ik voel me overbodig als het doel meer op recreatief gebied ligt (door 33% van de fysiotherapeuten ingevuld) Ik mis soms vaardigheden (door 33% van de fysiotherapeuten ingevuld) Ik voel me overbodig als alles goed gaat, (als alles vooraf al besproken is) , (door 33% van de fysiotherapeuten ingevuld) Conclusie: Er zijn maar drie fysiotherapeuten die zich wel eens overbodig voelen. Hierbij gaat het om gevallen waarbij het doel meer op recreatief gebied ligt, indien er vaardigheden gemist worden en indien alle zaken vooraf besproken zijn.

Vraag 61: Vindt u dat u als fysiotherapeut een meerwaarde heeft voor de lessen die gegeven worden door een FPG- instructeur? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

Frequentie 12 1 0


Totaal

13

100,0




181

Beroepsopdracht FPG


Bij deze vraag kan ook aangegeven worden, waarom de fysiotherapeuten vinden dat zij wel of niet een meerwaarde hebben in de lessen. Hier is het volgende op geantwoord: Ja omdat, Ik het een en ander aan kan vullen. Ik ben een meerwaarde als de instructeur daar behoefte aan heeft. Ik bij gerichte vraagstellingen (hulpvraag) een meerwaarde kan hebben. Ik bij therapeutische indicatie een meerwaarde kan hebben in de lessen. Ik inzicht kan geven in de mogelijkheden van de ruiter. Nee omdat, Instructeurs zelf voldoende kennis hebben. Nee 7,7%

Ja 92,3%

Conclusie: 92,3 % van de respondenten geeft aan dat zij een meerwaarde hebben voor de lessen die gegeven worden door een FPG- instructeur. Maar 7,7% geeft aan dat zij niet het idee hebben een meerwaarde te hebben bij de lessen.

Vraag 62: Wanneer wordt u als fysiotherapeut meestal ingeschakeld door de FPGinstructeur (redenen)? Deze vraag is door twaalf mensen ingevuld. Veel voorkomende antwoorden zijn: Bij vragen over aanwijzingen, open afstap mogelijkheden, instructie aan helpers en aanpassingsmogelijkheden wordt ik ingeschakeld door de FPGinstructeur (door 25% van de fysiotherapeuten ingevuld) Bij nieuwe ruiters met een duidelijke lichamelijke handicap (door 17% van de fysiotherapeuten ingevuld) Bij zeer ernstige handicaps (door 17% van de fysiotherapeuten ingevuld) Bij verergering van de klachten (door 17% van de fysiotherapeuten ingevuld) Verder zijn er nog enige antwoorden gegeven die één keer zijn voorgekomen. Conclusie: De meeste fysiotherapeuten worden ingeschakeld door de FPG- instructeur indien er vragen zijn over aanwijzingen, open afstap mogelijkheden, instructie naar de helpers toe en aanpassingsmogelijkheden.



182

Beroepsopdracht FPG


Vraag 55: Hoe vaak heeft u contact met de FPG-instructeurs voor uw werkzaamheden voor de FPG? Antwoord Gemiddeld 1-2 keer per week Gemiddeld 3-7 keer per week Altijd bij elke les Anders, namelijk… Niet ingevuld

Frequentie 2 1 0 9 1

Percentage 15,4 7,7 0,0 69,2 7,7

Totaal

13

100,0

1 respondent heeft niet ingevuld 12 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: - Minimaal één keer per zes weken (door twee mensen genoemd) - Op afroep (door vier mensen genoemd) - Minimaal (door twee mensen genoemd) 7,7%

15,4%

7,7%

1-2 keer per week 3-7 keer per week anders, namelijk… niet ingevuld

69,2%

Conclusie: De meeste fysiotherapeuten geven aan dat ze op een andere manier dan genoemd in onze vraag contact hebben met de instructeur. Hierbij wordt het meeste aangegeven dat er contact is op afroep. Als deze vraag vergeleken wordt met dezelfde vraag gesteld aan de FPG-instructeurs (vraag 25) blijkt dat ook de FPG-instructeurs veel ‘anders’ hebben ingevuld. Contact 1-2 keer per week scoort hierna het hoogst. Uit het cirkeldiagram hierboven komen ongeveer dezelfde resultaten.



183

Beroepsopdracht FPG


Vraag 63: Hoe verloopt het contact dat u heeft met de FPG- instructeur (manier)? Antwoord

Frequentie

% respons

Telefonisch Persoonlijk Per mail Anders, namelijk…

9 12 4 1

34,6 46,2 15,4 3,8

% van totaal aantal respondenten 75,0 100,0 33,3 8,3

Totaal

26

100,0

216,7

1 respondent heeft niet ingevuld 12 bruikbare antwoorden Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: - Overleg verloopt via een adviescommissie (door één fysiotherapeut genoemd) Niet ingevuld 7,7%

3,8% 15,4% 34,6% Telefonisch Persoonlijk Per mail Anders, namelijk

Ingevuld 92,3%

46,2%

Conclusie: Het meeste contact met de instructeur verloopt volgens de fysiotherapeut persoonlijk. Verder is de telefoon een belangrijk communicatiemiddel en wordt er door 15,4% van de fysiotherapeuten gebruik gemaakt van de e- mail. Als deze vraag vergeleken wordt met dezelfde vraag gesteld aan de instructeur (vraag 29) blijkt dat zowel voor de instructeur als voor de fysiotherapeut, persoonlijk contact het beste verloopt.



184

Beroepsopdracht FPG


Tweede deel vraag 63: Hoe verloopt het contact dat u heeft met de FPG- instructeur (verloop)? Antwoord Goed Niet goed Niet ingevuld

Frequentie 11 0 2


Totaal

13

100,0


goed 84,6%

Conclusie: Geen enkele fysiotherapeut geeft aan dat het contact niet goed verloopt. 84,6% geeft aan dat het contact goed verloopt. Als deze vraag vergeleken wordt met vraag 29 (tweede deel) heeft een hoger percentage fysiotherapeuten dan FPGinstructeurs aangegeven dat het contact goed verloopt (84,6% tegenover 78,8%). Een hoger percentage FPG- instructeurs heeft deze vraag niet ingevuld.

Vraag 64: Wat is de reden voor het wel of niet goed verlopen van het contact met de instructeur? Veel voorkomende antwoorden zijn: Reden voor het goed verlopen van het contact met de instructeur: - We staan open voor elkaars kennis en kunde (door 44% van de fysiotherapeuten genoemd) - We communiceren goed en duidelijk met elkaar (door 44% van de fysiotherapeuten genoemd) - We werken met duidelijke vraagstellingen (door 33% van de fysiotherapeuten ingevuld) 4 respondenten hebben niet ingevuld 9 bruikbare antwoorden Conclusie: De reden voor het goed verlopen van het contact met de FPG-instructeur is dat de FPG-instructeur en fysiotherapeut openstaan voor elkaars kennis en kunde. Ook goede communicatie is belangrijk.



185

Beroepsopdracht FPG


Vraag 71: Maakt u tijdens de lessen gebruik van hulpmiddelen? Antwoord Ja Nee Niet ingevuld

Frequentie 11 1 1


Totaal

13

100,0

1 respondent heeft niet ingevuld 12 bruikbare antwoorden. Op de vraag welke hulpmiddelen er zoal gebruikt worden, hebben de fysiotherapeuten meerdere antwoorden gegeven. Deze vraag is door elf fysiotherapeuten ingevuld. Veel voorkomende antwoorden zijn: Harnachement (door elf mensen genoemd) = 92% Tillift (door drie mensen genoemd) = 25% Video (door twee mensen genoemd) = 17%

Niet ingevuld 7,7% Nee 7,7%

Ja 84,6%

Conclusie: Bijna alle fysiotherapeuten die deze vraag hebben ingevuld geven aan dat ze gebruik maken van hulpmiddelen tijdens het paardrijden. Hierbij wordt vooral het harnachement genoemd. Een ander belangrijk hulpmiddel dat genoemd wordt is de tillift. Kennis van deze hulpmiddelen is relevant.

Vraag 68: Wat is uw motivatie om dit werk te doen? Antwoord

Frequentie

% respons

Interesse paarden Geld Er was geen ander werk Omgang ruiters

7 0 0

28,0 0,0 0,0

% van totaal aantal respondenten 53,8 0,0 0,0

6

24,0

46,2



186

Beroepsopdracht FPG


Geïnteresseerd in pathologiën ruiters Anders, namelijk….

2

8,0

15,4

10

40,0

76,9

Totaal

25

100,0

192,3

0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Aanvulling op werk als fysiotherapeut (door twee mensen genoemd) Ontwikkeling kinderen bevorderen Interesse Verantwoordelijkheid fysiotherapeut in de zorg voor gehandicapten Meerwaarde voor fysiotherapeut

28,0% Interesse paarden

40,0%

Omgang ruiters Geinteresseerd in pathologiën ruiters Anders, namelijk…

8,0%

24,0%

Conclusie: Een belangrijk punt met betrekking tot de motivatie om dit werk te gaan doen als fysiotherapeut is de interesse in paarden en de omgang met de ruiters. Maar 8 % van de antwoorden is gebaseerd op de pathologieën van de ruiters die bijdraagt aan de motivatie van de fysiotherapeut.

Vraag 76: Krijgt u een vergoeding voor uw werk als begeleidend fysiotherapeut? Antwoord

Frequentie

% respons

Ja, reiskosten Ja, uren Ja, anders namelijk… Nee

3 2 2

17,6 11,8 11,8

% van totaal aantal respondenten 23,1 15,4 15,4

10

58,8

76,9

Totaal

17

100,0

130,8



187

Beroepsopdracht FPG



17,6%

11,8%

58,8%

Ja, reiskosten Ja, uren Ja, anders namelijk… Nee

11,8%

Conclusie: Twee keer is er aangegeven dat er een andere vergoeding gegeven wordt dan reiskosten vergoeding of uitbetaling van de werkuren. Wat er dan wel vergoed wordt (wat onder ‘anders’ verstaan wordt) is echter niet aangegeven. Uit de cirkeldiagram hierboven blijkt dat de meeste fysiotherapeuten geen vergoeding krijgen voor hun werk (tien van de dertien fysiotherapeuten). Om meer fysiotherapeuten aan te trekken tot dit werk zou een betere vergoeding een mogelijkheid kunnen zijn. Andere mogelijkheden komen in de volgende vraag aan de orde (vraag 78). Van de drie fysiotherapeuten die wel vergoeding krijgen (13-10=3) bestaat deze meestal zowel uit een reiskostenvergoeding als een werkuren betaling.

Vraag 78: Hoe kunnen wij meer fysiotherapeuten interesseren om dit werk te doen? Antwoord

Frequentie

% respons

Door meer te betalen Betere werkomstandigheden aanbieden Betere opleiding Anders, namelijk…

1 0

7,1 0

% van totaal aantal respondenten 9,1 0

7 6

50,0 42,9

63,6 54,5

Totaal

14

100,0

127,3

2 respondenten hebben niet ingevuld 11 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord: Meer bekendheid geven aan mogelijkheden van therapeutisch paardrijden (door vier fysiotherapeuten genoemd) Ervoor zorgen dat therapeutisch rijden een onderdeel van de werkuren is. Hogeschool van Amsterdam


188

Beroepsopdracht FPG

-


Meer fysiotherapeuten interesseren voor paarden

Niet ingevuld 15,4%

7,1%

42,9%

Meer betalen Betere opleiding Anders, namelijk…

50,0%

Ingevuld 84,6%

Conclusie: Op deze vraag kunnen meerdere antwoorden gegeven worden. Twee respondenten hebben de vraag niet ingevuld. Van de tien fysiotherapeuten die deze vraag wel hebben ingevuld geeft 50% aan dat een betere opleiding meer fysiotherapeuten kan interesseren voor dit werk. Een bijscholingsmodule voor dit aspect van de fysiotherapie zou dus uitermate geschikt zijn. Uit de uitslag van deze vraag kan opgemaakt worden dat deze aanbeveling voor de bijscholingsmodule niet voor niets gemaakt wo rdt.

Vraag 81: Hoe ziet u de bijscholingmodule voor de FPG begeleidende fysiotherapeut het liefst? Antwoord

Frequentie

% respons

Informatie via internet Schriftelijke informatie Workshop Overig

1

4,8


5

23,8

38,5

9 6

42,9 28,6

69,2 46,2

Totaal

21

100,0

161,5

0 respondenten hebben niet ingevuld 13 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘overig’ is het volgende geantwoord: Symposia (door drie fysiotherapeuten ingevuld) Overlegsessies (door twee fysiotherapeuten ingevuld)



189

Beroepsopdracht FPG


4,8% 28,6%

23,8% Infomatie via het internet Schriftelijke informatie Workshop Oevrig….

42,9%

Conclusie: Alle fysiotherapeuten hebben deze vraag ingevuld. Er konden meerdere antwoorden gegeven worden. Van alle gegeven antwoorden is de workshop het meest genoemd (door ongeveer 43%). Verder is er belangstelling voor schriftelijke informatie en een symposium of overlegsessie. Voor een bijscholingsmodule via het internet is weinig belangstelling. Vraag 82: Hoeveel tijd zou u willen steken in een bijscholingsmodule? Antwoord Zoveel als nodig < 20 uur 20-30 uur 30-40 uur 40-50 uur > 50 uur Niet ingevuld

Frequentie 3 7 0 0 0 0 3

Percentage 23,1 53,8 0 0 0 0 23,1

Totaal

13

100,0

3 respondenten hebben niet ingevuld 10 bruikbare antwoorden. Zoveel als nodig 23,1%

Niet ingevuld 23,1%

<20 uur 53,8%



190

Beroepsopdracht FPG


Conclusie: Van de dertien ondervraagde fysiotherapeuten hebben drie mensen deze vraag niet ingevuld. Dit verminderd de betrouwbaarheid van ons onderzoek. Van de tien mensen die wel iets hebben ingevuld, geeft 70% aan dat zij het liefste een bijscholingmodule zien die minder dan twintig uur in beslag neemt. 30% geeft aan dat zij zoveel tijd als nodig in de bijscholingsmodule willen steken.

Vraag 83: Hoe vaak zou een bijscholingmodule georganiseerd moeten worden? Antwoord 1 keer in de week >1 keer in de week 1 keer in de maand >1 keer in de maand 1 keer in de drie maanden >1 keer in de drie maanden Niet ingevuld

Frequentie 0 1 1 0 8 1 2

Percentage 0 7,7 7,7 0 61,5 7,7 15,4

Totaal 13 2 respondenten hebben niet ingevuld 11 bruikbare antwoorden. 15,4%

100,0

7,7% 7,7% >1 keer in de week

7,7%

1 keer in de maand 1 keer in de 3 maanden >1 keer in de drie maanden Niet ingevuld

61,5%

Conclusie: Van de elf bruikbare antwoorden geven de meeste fysiotherapeuten aan (ongeveer 61,5%) dat zij de bijscholingsmodule het liefst één keer in de drie maanden georganiseerd zien.



191

Beroepsopdracht FPG


Vraag 84: Wanneer zou u de bijscholingsmodule georganiseerd willen zien? Antwoord In de avonduren In het weekend Op mijn vrije doordeweekse dag Anders, namelijk…. Niet ingevuld

Frequentie 5 3 0

Percentage 38,5 23,1 0

1 4

7,7 30,8

Totaal

13

100,0

4 respondenten hebben niet ingevuld 9 bruikbare antwoorden. Bij de antwoordmogelijkheid ‘anders’ is het volgende geantwoord (allen door dezelfde persoon): Afhankelijk van de plek waar het gegeven wordt Afhankelijk van frequentie Combinatie van in het weekend, in de avonduren en op de vrije doordeweekse dag.

30,8% 38,5% In de avonduren In het weekend Anders namelijk… Niet ingevuld 7,7%

23,1%

Conclusie: Over wanneer men de bijscholingsmodule georganiseerd zou willen zien, geeft het grootste deel van de fysiotherapeuten, die deze vraag hebben ingevuld, de voorkeur voor in de avonduren. Bij de conclusie van deze vraag moeten we meenemen dat vier personen (30,8%) de vraag niet hebben beantwoord. Dit verminderd de betrouwbaarheid van deze vraag enorm. Voor het volgen van de bijscholingsmodule in het weekend is een belangstelling van 23,1%.

Vraag 85: Wat zou volgens u als instructeur begeleidende fysiotherapeut het (de) belangrijkste aspect(en) zijn die behandeld moeten wo rden in deze bijscholingsmodule? Theorie: -

Bewegingsanalyse van valide en invalide ruiters te paard (door 63% van de fysiotherapeuten genoemd)



192

Beroepsopdracht FPG

-


Aanpassingen van harna chement (door 63 % van de fysiotherapeuten genoemd) Effecten van het paardrijden op de ruiter (door 63% van de fysiotherapeuten genoemd) Kennis pathologieën, zoals Cerebrale Parese (door 50% van de fysiotherapeuten genoemd) Sensorische intergratie(door 25% van de fysiotherapeuten genoemd) Bobath ideeën (NDT-principes) (door 25% van de fysiotherapeuten genoemd) Omgang paard (door 25% van de fysiotherapeuten genoemd) Definities van hippotherapie, therapeutisch rijden en recreatief rijden (door 25% van de fysiotherapeuten genoemd)

Praktijk: Ervaren van de bewegingen van een paard in stap, draf, galop (door 89% van de fysiotherapeuten genoemd) Leren kijken naar bewegingen van het paard/ verschillende paarden met en zonder harnachement (door 75% van de fysiotherapeuten genoemd) Omgang paard (door 38% van de fysiotherapeuten genoemd) Backriding (door 25% van de fysiotherapeuten genoemd) Conclusie: Alle bovenstaande theoretische en praktische punten zullen in de bijscholingsmodule behandeld worden aangezien alle punten door veel van de fysiotherapeuten genoemd zijn. De samenhang tussen verschillende vragen gesteld aan de begeleidende fysiotherapeut: Op sommige vragen gaven de begeleidende fysiotherapeuten het antwoord, dat vragen aan beginnende collega ’s gevraagd moesten worden (omdat zij al zo lang werkzaam zijn als begeleidende fysiotherapeut, waardoor ze ondertussen alle nodige kennis wel in huis denken te hebben). Naar aanleiding van dit antwoord wordt het verschil bekeken tussen antwoorden die door beginnende begeleidende fysiotherapeuten en door meer ervaren begeleidende fysiotherapeuten gegeven worden. Dit is de reden dat de correlatie tussen een paar vragen is onderzocht.

De correlatie tussen vraag 72 en 55: Vraag 55: Hoe vaak heeft u contact met de FPG instructeurs voor uw werkzaamheden voor de FPG? Vraag 72: Hoe lang bent u al werkzaam als FPG- instructeur begeleidende fysiotherapeut? < 1jaar Hoe vaak heeft u contact met de instructeur?

1-2 keer per week

1=100%

Hoe lang al werkzaam? 1-5 jaar 5-10 jaar 10-20 jaar 1=50% 0=0% 0=0%



> 20 jaar 0=0%

193

Totaal 2

Beroepsopdracht FPG


3-7 keer per week anders Totaal

0=0%

0=0%

0=0%

0=0%

0=0%

0

0=0% 1=100%

1=50% 2=100%

0=0% 0=0%

3=100% 3=100%

2=100% 2=100%

6 8

Conclusie: Fysiotherapeuten die kort werkzaam zijn voor de FPG geven aan één tot twee keer per week contact te hebben met de instructeur. Fysiotherapeuten die langer werkzaam zijn (langer dan tien jaar) hebben het antwoord ‘anders’ ingevuld. Hierbij wordt vaak gemeld dat zij contact hebben met de instructeur op afroep. (Het feit dat er allemaal nulletjes staan bij het contact 3-7 keer per week, wil niet zeggen dat geen enkele fysiotherapeut dit heeft ingevuld. Deze fysiotherapeut heeft echter niet aangegeven hoe lang hij al werkzaam is en de correlatie is daardoor niet te berekenen en verschijnt niet in de tabel). De correlatie tussen vraag 72 en 51: Vraag 51: Vindt u dat u kennis mist om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? Vraag 72: Hoe lang bent u al werkzaam als FPG- instructeur begeleidende fysiotherapeut?

Ja

0=0%

Hoe lang al werkzaam? 1-5 jaar 5-10 10-20 > 20 jaar jaar jaar 1=50% 0=0% 1=33,3% 0=0%

nee

1=100% 1=100%

1=50% 2=100%

< 1jaar Mist u kennis om de begeleiding zo optimaal mogelijk te maken? Totaal

0=0% 0=0%

Totaal

2

2=66,7% 3=100% 3=100% 3=100%

7 9

Conclusie: Tussen het aantal jaren werkzaam als fysiotherapeut bij de Federatie Paardrijden gehandicapten en het missen van kennis is geen verband te ontdekken. Dit hangt sterk af van de individuele fysiotherapeut. Het is duidelijk dat de meeste fysiotherapeuten die deze vraag hebben beantwoord aangeven geen kennis te denken missen om de begeleiding optimaal te maken. De correlatie tussen de manier van samenwerken en het wel/niet goed verlopen van het contact tussen instructeur en fysiotherapeut is niet te stellen. Alle instructeurs en fysiotherapeuten geven namelijk aan dat het contact goed verloopt (of hebben niets ingevuld bij deze vraag). De correlatie tussen het wel/ niet goed verlopen van het contact tussen instructeur en fysiotherapeut en hoe vaak beide contact hebben is wegens dezelfde reden als hierboven ook niet te ste llen.



194

Beroepsopdracht FPG




195

Filename: FPG BIJSCHOLINGSMODULE EN ONDERZOEKSRAPPORT.doc Directory: D:\web\files\new Template: C:\Documents and Settings \peter\Application Data\Microsoft\Templates\Normal.dot Title: Voorwoord Subject: Author: Hogeschool van Amsterdam Keywords: Comments: Creation Date: 3/8/2004 2:01 PM Change Number: 2 Last Sa ved On: 3/8/2004 2:01 PM Last Saved By: Hogeschool van Amsterdam Total Editing Time: 3 Minutes Last Printed On: 3/9/2004 11:39 AM As of Last Complete Printing Number of Pages: 194 Number of Words: 60,578 (approx.) Number of Characters: 345,296 (approx.)

Jessica Kamphuis, Floor Meijer en Anne de Vries. Inhoudsopgave:

Recommend Documents