Je moest dit wel lezen (You Were Bound To Read This) door dr. Richard Bolstad vertaling door Henk de Vos
De beste keuze op dat moment Aan het begin van elke practitioner training geef ik een overzicht van de belangrijkste NLP vooronderstellingen en de cursisten knikken herkennend. Uiteraard zijn de meesten aan het eind van de cursus nog niet eens begonnen met het uitpakken van veel van deze uiterst radicale uitspraken, die ontleend zijn aan het werk van onder andere Gregory Bateson. De vooronderstelling dat 'mensen altijd de beste keuze maken die ze kunnen maken' is bijvoorbeeld een transformationele herkadering die gebruikt wordt in de Oosterse spiritualiteit. In dit artikel zal ik de diepere betekenis van deze herkadering onderzoeken. Je kunt dit als een woordspelletje gebruiken, of je kunt het gebruiken als pad naar spirituele verlichting. Het is maar net wat voor jou op dit moment de beste keuze mag zijn …. Robert Dilts beschrijft deze NLP kernvooronderstelling vollediger wanneer hij zegt: "Mensen maken de beste keuze die voor hen beschikbaar is, gegeven de mogelijkheden en vermogens die zij als beschikbaar ervaren in hun wereldmodel. Elk gedrag, hoe slecht, gek of bizar dit ook lijkt te zijn, is de beste keuze die voor de persoon op dat moment beschikbaar is - als er een meer passende keuze zou zijn (binnen de context van hun wereldmodel) zou het waarschijnlijker zijn dat de persoon hiervoor zou kiezen." (Dilts, 1994, p. 305) Natuurlijk realiseren de meeste NLP trainers zich dat dit op geen enkele manier betekent dat we nu geen betere keuzes kunnen maken dan we voorheen deden. We zijn uiteraard in staat te leren van 'vergissingen' en het beter te doen. Het is alleen zo dat onze voorgaande ervaring - ons leerproces - zorgt voor betere keuzemogelijkheden. En hoe goed we leren zal bepalen wat nu op dit moment 'de beste keuze' is die we kunnen maken. Deze vooronderstelling maakt ook duidelijk dat schuldgevoel geen passende reactie is als je herkent dat je 'iets beter had kunnen doen.' Je kunt accepteren dat je het beste gedaan hebt wat je kon doen op dat moment en je kunt leren van de resultaten. De leringen van Ramesh Balsekar Het Indiase spirituele pad van de Advaita Vedanta trekt de logische conclusie uit dit besef en de Mumbai goeroe Ramesh Balsekar is een erkend expert in het gebruik ervan. Balsekar is een voormalige president van de Bank van India, die in het Westen is opgeleid. In zijn spirituele leringen stelt hij dat elke actie die we uitvoeren onvermijdelijk is. Hij redeneert dat, aangezien elke actie de beste keuze is die we gemaakt konden hebben (gegeven onze genetica, onze ervaring, enzovoorts), dit dan ook de enige keuze is die we gemaakt konden hebben. Als er uiteindelijke een betere keuze zou zijn, dan zouden we het niet gedaan hebben! Dus elke actie wordt volledig bepaald door vorige
gebeurtenissen in ons leven, die onze keuzes gevormd hebben. Zelfs de gedachten die je op dit moment hebt worden volledig bepaald door je voorgaande ervaringen en door wat je nu aan het lezen en aan het doen bent. Balsekar zegt dat een manier om dit te beschrijven is, menselijke wezens lichaam/geest organismen te noemen, die reageren als ingewikkelde machines en die helemaal geen vrije wil hebben. Een andere manier om het te omschrijven - en dit is de manier waaraan Balsekar de voorkeur geeft - is je te realiseren dat alles wat je doet het gevolg is van God's wil. Hij vermaant: "De wijze weet dat 'daden uitgevoerd worden, gebeurtenissen plaatsvinden, maar dat er geen individuele uitvoerder is.' Dat is wat mij betreft het enige verschil, als het gaat om mijn concept. Het enige verschil tussen een wijze en een gewoon mens is dat de gewone mens denkt dat elk individu uitvoert wat er gebeurt middels dat lichaam/geest organisme. Aangezien de wijze dus weet dat er geen actie is die hij uitvoert, als het een actie is die iemand kwetst, zal hij ook alles doen wat hij kan om die persoon te helpen - maar er zullen geen schuldgevoelens zijn." (Parish, 1998, p. 41) Net als een NLP trainer is Balsekar empathisch en zegt dat dit model alleen maar een model is. Hij zegt: "Dit is allemaal een concept. Vergis je niet." (Parish, 1998, p. 42) Hij wil mensen ook niet ontmoedigen om keuzes te maken, of om te oefenen met wat zij zien als 'vrije wil.' Hij legt uit: "Dus wat ik in feite zeg, is dat wat jij denkt dat je zou moeten doen in elke situatie op elk gegeven moment, precies datgene is wat God denkt dat jij zou moeten doen! De grondregel is dat wanneer je God's wil accepteert, dit je niet zal tegenhouden te doen wat je denkt te moeten doen. Zie je wel? In feite kun je het niet helpen dat je het doet!" (Parish, 1998, p. 46) De journalist Chris Parish zegt dat hij uiterst sceptisch was over de leringen van Balsekar totdat hij in een tearoom ging zitten om te herstellen nadat hij hem geïnterviewd had. Op dat moment, zegt Parish, had hij iets wat alleen maar omschreven kan worden als een spiritueel ontwaken. "Het was er, op één van de vele lege tafels, bij het eerste slokje van de vreselijk zoete thee dat mijn lippen passeerde, het raakte mij in een flits. Het was niet het drinken van de thee! Ik zat niet op de tafel! In feite was ik niet degene die de tearoom was binnengegaan. En ik was ook niet degene die een uur lang verwikkeld was geweest in een discussie met een man die op dat moment normaal begon te lijken. In feite was het nooit mijn Zelf geweest dat iets gedaan had. Het was alsof een last die ik mijn hele leven al met me meegedragen had plotseling werd opgetild en de lucht in ging door een hetelucht ballon, weggeschoten, om nooit meer terug te keren …. Alsof ik door optrekkende wolken nu plotseling datgene wat ik als 'mijn leven' beschouwd had kon zien als alleen maar een mechanisch proces. De persoon die ik gedacht had te zijn was alleen maar een machine …. Alsof de klinische volmaaktheid van God's wetenschappelijke plan zich voor me begon te ontvouwen, de extatische opwinding van absolute vrijheid - vrij zijn van zorgen, bezorgdheid, verplichtingen, schuld - die door mijn aderen begon te vloeien als een stroom van doorgebroken rivier." (Parish, 1998, p. 151-152) De leringen van Gurdjieff en Krishnamurti Dezelfde boodschap is te vinden in de geschriften van de Russische leraar Gurdjieff. George Ivanovich Gurdjieff (1877-1949) was een Rus die Azië en het Midden Oosten
doortrok op zoek naar oude mystieke leringen. Hij bestudeerde de Soefi's en andere leermeesters, leerde zowel de heilige dans van de Soefi's (een vorm van meditatie die vergelijkbaar is met de Chinese Tai Chi) als het mystieke denken van de Soefi's. Zijn leringen werden in het Westen verklaard door Peter Ouspensky. Ouspensky legt uit dat menselijke wezens letterlijk slapen. Wanneer we 's nachts in onze slaap dromen, stellen we ons voor dat we wakker zijn en bezig zijn, maar in feite dromen we alleen maar en al onze handelingen en waarnemingen zijn denkbeeldig. "Ouspensky vertelde ons hoe een diep besef dat de mens slaapt vrij spoedig tot hem kwam nadat hij had gehoord over het idee van de slaap van 'G' in het jaar 1915. Hij zei dat hij 'G' gezien had in de trein van Moskou, na één van zijn periodieke bezoeken aan Petersburg en dat, terwijl hij naar huis liep door de Trotsky straat, hij zich plotseling realiseerde dat de man die hem tegemoet kwam op de stoep in een vaste slaap was. Ouspensky heeft sindsdien deze episode in zijn boek, In Search Of The Miraculous, beschreven, dat jaren later gepubliceerd is. "Hoewel zijn ogen open waren liep hij door, duidelijk verzonken in dromen die als wolken voor zijn gezicht hingen. De gedachte kwam bij me op dat, als ik lang genoeg naar hem kon kijken, ik zijn dromen zou kunnen zien. Maar hij liep door. Na hem kwam een andere man, ook in slaap. Een slapende izvostchik ging voorbij met twee slapende passagiers. Plotseling ontdekte ik dat ik de plaats innam van de prins in 'Doornroosje'. Iedereen om me heen was in slaap. Deze gewaarwording duurde minuten lang." (Walker, 1973, p. 44-45) Opvallend is dat deze ervaring van wakker worden duidelijk vergelijkbaar is met Chris Parish' ervaring waarbij hij zich plotseling realiseerde dat hij een lichaam/geest mechanisme was geweest. Het is een ervaring van ontwaken, letterlijk. Ik herinnerde me dat Boeddha, toen hem gevraagd werd: "Ben je een God?" antwoordde: "Nee!" Toen hem vervolgens gevraagd werd: "Ben je een mens?" antwoordde hij opnieuw: "Nee!" Toen de spreker hem uiteindelijk vroeg: "Wat ben je dan wel?" antwoordde hij: "Ik ben wakker." De Indiase leraar Jiddu Krishnamurti (1895-1986) verwijst naar dezelfde ervaring van ontwaken en tot het besef komen dat men zich mechanisch gedraagt. Hij zegt: "Het brein reageert steeds zoals het geconditioneerd is, zoals past bij verschillende vormen van stimuli: het is steeds actief. Het brein is de reactie van de tijd, van het geheugen; in het brein is het hele verleden vervat…. Wanneer het oude brein ziet dat het nooit kan begrijpen wat vrijheid is; wanneer het ziet dat het onvermogend is om iets nieuws te ontdekken, dan is deze gewaarwording het zaad van intelligentie, nietwaar? Dat is intelligentie: 'Ik kan het niet'. Ik dacht dat ik heel veel dingen kon doen, en dat kan ik, maar in een geheel nieuwe richting kan ik niets doen. Dat te ontdekken is blijkbaar intelligentie…. Blijkbaar dacht het oude brein al die eeuwen dat het zijn God kon hebben, zijn vrijheid, dat het alles kon doen wat het maar wilde. En plotseling ontdekt het dat elke beweging van het oude brein nog deel uitmaakt van het oude; daarom is intelligentie het begrijpen dat het brein alleen kan functioneren binnen het gebied van het bekende." (Krishnamurti, 1973, p. 403, 411) De laatste stap Balsekar, Gurdjieff en Krishnamurti geven allemaal aan dat er een uitzonderlijke ervaring
optreedt wanneer deze herkadering volledig geaccepteerd wordt. Balsekar zegt over de persoon die zich realiseert dat hij niet degene is die handelt: "Wanneer hij dat stadium bereikt betekent dit dat degene die zoekt er niet langer is. Dat komt extreem dicht bij verlichting, omdat, als er niemand is om zich te bekommeren, er niet langer iemand is die zoekt….. Dat zou kunnen leiden tot verlichting." (Parish, 1998, p. 149) In plaats van gevangen te zitten in de mechanische handeling van het brein en te denken dat deze handelingen het bewijs zijn van een 'zelf,' is de persoon die de waarheid ziet wakker en observeert het mechanisme. In deze wakkere staat functioneert het mechanisme vreemd genoeg beter. Dit is de gewaarwording van extatische vrijheid, die Chris Parish beschreef toen hij wakker werd uit de mechanische aard van zijn leven. Kenneth Walker vertelt over de manier van Ouspenky om dit in een metafoor te beschrijven. "Ouspensky illustreerde wat hij bedoelde door middel van een gelijkenis. Hij vergeleek de verschillende centra die we bij voorgaande bijeenkomsten bestudeerd hadden met net zoveel machines die in een fabriek opgesteld stonden. Machines die heel goed in staat waren in het donker te werken, maar wat veel beter werkte was wanneer er kaarsen in de fabrieksruimte werden aangestoken waarin ze geïnstalleerd waren. Wanneer elektrisch licht de kaarsen verving, nam de prestatie van de machines nog meer toe, en wanneer de gesloten luiken van de ruiten van de fabriek wijd werden geopend en er daglicht binnen kwam, werkten de machines maximaal efficiënt. Het licht stelde hier het bewustzijn voor." (Walker, 1973, p. 36) Deze metafoor van ver-licht-ing wordt herhaaldelijk gebruikt door grote leraren om de staat van verhoogd bewustzijn te beschrijven. Krishnamurti benadrukt dat het aandoen van het licht niet hetzelfde is als een mechanische poging de machines op te jagen. Hij zegt: "Ik vind dat, wanneer iemand zijn activiteiten onderzoekt, het oude brein altijd reageert op grond van zijn beperkte kennis, op grond van zijn traditie, zijn ras en erfelijkheid en als dat zo gaat kan er niets nieuws komen. Nu wil ik ontdekken of het oude brein zo kan zijn dat er een nieuwe beweging kan plaatsvinden. Het brein dwingt zichzelf niet tot stilte. Wanneer het zichzelf tot stilte dwingt, dan is het nog steeds de handeling uit het verleden. Daarin bestaat de tweedeling, daar is het conflict; er is discipline en al het andere. Maar wanneer het oude brein de waarheid ziet en begrijpt - dat zolang het in een constante reactie zit op elke stimulus, het moet opereren volgens de oude lijnen - wanneer het oude brein de waarheid hiervan inziet, dan wordt het stil. Het is de waarheid die stilte voortbrengt - niet de intentie om stil te zijn." (Krishnamurti, 1973, p. 403) Het gebruik van de herkadering 'Allemaal goed en aardig,' zeg je misschien, 'Ik kan dit intellectueel begrijpen, maar ik lijk de ervaring van verandering niet te kunnen krijgen.' Dit is een uitdaging die ik bij het begin van dit artikel al genoemd heb, toen ik het had over de NLP vooronderstellingen en de nieuwe NLP practitioners. Ze knikken wanneer ik zeg dat 'mensen altijd de beste keuze maken die ze kunnen maken.' Maar ze hebben hun ware levenservaringen niet echt gecombineerd met deze diepgaande nieuwe manier van begrijpen. Het 'idee' bestaat los van de rest van hun ervaringen, in een intellectueel niet bestaand land waar het niet kan
opgroeien en werkelijk kan worden. Als het ooit echt werkelijkheid wordt, dan hebben ze die ervaring van loslaten, van vreugde, van ontwaken. Om echt een idee als dit te controleren moet je tegelijkertijd het idee en de situaties waar het idee daadwerkelijk wordt toegepast in gedachten houden. Ga nu het experiment maar eens aan! Kies een echte, specifieke ervaring die je ooit had toen je je gevoelens, gedachten of gedrag 'betreurde'; waar je veel handiger 'had kunnen' denken, voelen en gedragen. Als je die ervaring in ogenschouw neemt, zeg dan tegen jezelf: 'Ik heb toen de perfecte keuze gemaakt.' Merk dat, wanneer je dat zegt, er misschien een bezwaar bij je opkomt (bijvoorbeeld: 'Maar ik had …. kunnen doen…'). Denk na over dat bezwaar en realiseer je dat je alleen iets anders had kunnen doen wanneer je op dat moment volledig en absoluut beseft had dat die keuze mogelijk was en dat je het (emotioneel en fysiek) had kunnen regelen het zo te doen. Aangezien je dit niet deed, heb je de perfecte keuze gemaakt. Zeg de eerste uitspraak nog eens ('Ik maakte toen de perfecte keuze') en controleer nog eens of deze aanvoelt als waar. Herhaal dit voor zoveel ervaringen als je nodig vindt, om je overtuigers strategie te vervullen (dat wil zeggen: ervoor zorgen dat je er volledig van overtuigd bent dat dit altijd zal worden toegepast). Als je weet dat je nooit volledig zal worden overtuigd, zeg dan tegen jezelf: 'Aangezien ik weet dat ik nooit helemaal overtuigd zal kunnen worden, hoe waar deze uitspraak ook is, zou ik deze nu eigenlijk kunnen accepteren en kunnen handelen alsof de oorspronkelijke uitspraak ('Ik maakte op dat moment de perfecte keuze') altijd waar is. Zoals de wijze zegt: "De waarheid zal je bevrijden." Samenvatting De NLP vooronderstelling 'Mensen maken altijd de beste keuze die ze op dat moment kunnen maken' bevat radicale implicaties. Onder de spirituele leraren die deze implicaties onderzocht hebben bevinden zich Ramesh Balsekar, George Ivanovich Gurdjieff en Jiddu Krishnamurti. Balsekar geeft aan dat, wanneer je altijd het beste doet wat je had kunnen doen, alles wat je gedaan hebt voorbestemd is. Er is geen aparte dader die 'kiest' wat te doen en er is geen reden om schuld, spijt of enige andere emotionele reactie te voelen bij iemand's voorgaande handelingen. De vrijheid die iemand ervaart bij de ontdekking hiervan wordt door Gurdjieff's vriend Ouspensky vergeleken met de ervaring van het licht aandoen in een ruimte vol met automatische machines. Deze ervaring wordt 'wakker' genoemd in de leringen van Gurdjieff en Boeddha en in de leringen van Krishnamurti wordt het intelligentie genoemd. Om de ervaring te krijgen is het noodzakelijk echte levenservaringen volledig in ogenschouw nemen waar je 'spijt had van' je daden. Je kunt dan controleren of het brein het accepteert dat je op dat moment de perfecte keuze maakte. Richard Bolstad is een NLP trainer die live trainingen geeft, waarbij deelnemers middels een NLP benadering naar spiritualiteit worden geleid. Zijn boek "Integratie: NLP en Spiritualiteit" komt binnenkort uit. Hij is te bereiken via
[email protected] of +64-3-337-1852. Bibliografie Bolstad, R. en Hamblett, M.; Profusion Transformations, Christchurch, 1998
Dilts, R.; Strategies of Genius Vol. I, Meta Publications, Capitola, California, 1994 Krishnamurti, J.; The Awakening of Intelligence, Victor Gollancz, London, 1973 Parish, C.; "Ramesh Balsekar: Close Encounters of the Advaita Kind" p. 38-47 en 148152 in What is Enlightenment journal, nummer 14, Herfst/Winter 1998 Walker, K.A.; A Study of Gurdjieff's Teaching, Jonathan Cape, London, 1973 Oorspronkelijk artikel: "You were bound to read this," Anchor Point Magazine, April 2003, Volume 17, Number 4, p. 3-8.
