Lokaal Alle Lichten Op Groen: coalities onderweg naar energieneutrale huizen –een in-‐ kijkje In 2012 zetten alle zes de coalities in Amersfoort, Apeldoorn, Amsterdam, Hoorn, Den Bosch en Wageningen hun handtekening onder de overeenkomst met Energiesprong | Platform 31 voor het project Lokaal Alle Lichten Op Groen. Minstens 20 woningeigena-‐ ren per coalitie gaan op weg naar energieneutrale huizen. Eind 2014 loopt het project af. Hoe brengt de coalitie het er vanaf? Samenwerken, hoe doen ze dat? Waar lopen ze tegenaan? Welke lichten gaan op groen? Wat gaat goed en wat is niet voor herhaling vatbaar? We namen een kijkje in de coalitiekeuken van ’s-‐Hertogenbosch “JE KUNT EIGENLIJK NOOIT GENOEG DOEN AAN COMMUNICATIE”E KUNT EI-‐ GENLIJK NOOIT GENOEG DOEN AAN COMMUNICATIE” ’S-‐HERTOGENBOSCH – De beheerder van het water van de Dieze, die onder ’s-‐ Hertogenbosch doorstroomt, die had ze anders niet gekend. “In een proces als dit, met zo’n bijzondere coalitie van bewoners en bedrijven die op een nieuwe manier samen-‐ werken, werk ik zelf ook opeens heel anders samen. En met heel andere mensen.” Pau-‐ line Slaa, beleidsmedewerker bij de gemeente ’s-‐Hertogenbosch, noemt het als een van de mooie bijkomstigheden in het traject van lokaal alle lichten op groen in Den Bosch. “Er is heel veel dynamiek met deze aanpak. Voorheen zat ik vooral veel vanachter mijn bureau te werken. Nu heb ik opeens heel veel contact met ‘burgers’ en collegae.”
WIE? Pauline Slaa: beleidsmedewerker gemeente ’s-‐Hertogenbosch afdeling milieu, energie en klimaatbeleid Jan van Liempt: medewerker adviesbureau In2C-‐Move, installatieachitecten en projectmanagers in het duurzaam ontwikkelen van installaties en gebouwen. Willem Boomstra: bewoner van een stadsmonument aan het water tussen de Dieze en de Dommel in de Bossche binnenstad. En met de beheerder van de Binnendieze, dus. Dat komt dan weer door een ander lid van de coalitie Energie Nul73, dat vlak aan het water woont. Willem Boomstra begon al 10 jaar geleden met het energieneutraal maken van zijn woning, een stadsmonu-‐ ment. “Dubbel glas, isoleren, een HR-‐ketel. Maar uiteindelijk was ik toch nogal te-‐ leurgesteld in de resultaten van al mijn inspanningen, haha. Dus toen er een kans kwam om met een gezamenlijke aanpak met professionals opnieuw op onderzoek uit te gaan, heb ik me gauw aangesloten.” Boomstra wil met zijn woning een warmtepomp met voeding vanuit het oppervlak-‐ tewater. Voor Pauline dus aanleiding om te gaan uitzoeken of dat eigenlijk wel mag, >
in ‘haar’ gemeente. Want de Binnendieze in Den Bosch, die is heilig. “Met lokaal alle lichten op groen heb ik zo ook opeens contact met de mensen van Welstand. Veel mensen willen hun huis isoleren, en dat werkt soms het best aan de buitenzijde. Maar in een rijtje verandert dan het aanzien van één woning in een zichtlijn enorm. We onderzoeken hoe we daarmee om moeten gaan.” Een duidelijke zaak voor Jan van Liempt, ook een van de leden van het consortium van Nul73, maar dan aan de bedrijvenzijde. Hij is directeur van In2C-‐Move. “We moe-‐ ten toch die kant op, naar energiezuiniger, dus ook voor dit soort kwesties moeten slimme oplossingen komen, stap voor stap,” stelt hij. Meest interessante aan het traject voor hem als ondernemer, is communicatie. “Technische informatie gaat voor de meeste bewoners veel en veel te ver”, is zijn stelling. “Pas als we een energie-‐ advies gemaakt hebben dat voor gewone burgers vindbaar en begrijpelijk is en stap voor stap laat zien wat bij een nergie-‐0-‐verbouwing komt kijken, dan ben ik tevre-‐ den.” WAT? Energie Nul73 is een samenwerking tussen de gemeente ’s-‐Hertogenbosch, bewoners en bedrijven die samen minimaal 20 woningen gaan aanpakken met als ideaal energieneutraal. De gemeente nam initiatief om mee te doen in de subsidieronde Lokaal Alle Lichten op Groen, plaatste een oproep in de krant en schreef ook alle mensen aan die eerder al een subsidie voor een energiebesparende maat-‐ regel hadden aangevraagd. Het aantal reacties was meer dan 100, waaruit uiteindelijk veertig bewo-‐ ners-‐eigenaren de intentieverklaring van Energiesprong ondertekenden. Ook meer dan dertig bedrij-‐ ven gaven aan mee te willen d oen. Daaruit werd een selectie gemaakt op grond van motivatie en momenteel wordt er eens in de vier weken vergaderd in taakgroepen en is h et zijn de eerste ener-‐ gieadviezen uitgebracht. Laag ambitieniveau bij koplopers? Hij verbaast zich in het traject af en toe wel over het ambitieniveau van de koplopers. “Het begint hoog, maar veel mensen nemen uiteindelijk toch liever kleine stappen, terwijl het kán om in een keer naar energieneutraal te gaan.” De grote valkuil met innoveren, beaamt Willem. “Innoveren is niet terugvallen op wat er al is, wat al be-‐ staat. Maar als het moeilijk wordt, is dat juist wat de meeste mensen doen: terugval-‐ len op wat ze kennen. Dat maakt zo’n nieuw proces ook lastig. Los van het feit dat mensen gewoon een investeringsplafond hebben, natuurlijk.” Werkgroepen en Lokaal alle lichten op Groen In ’s-‐Hertogenbosch startte de gemeente met Lokaal Alle Lichten op Groen met een brief aan alle mensen die al eens een aanvraag deden voor een energiebesparende maatregel. Met daarbij een open oproep in de krant resulteerde dat in meer dan honderd reacties. Na een aantal bijeenkomsten tekenden maar liefst veertig eige-‐ naar-‐bewoners de intentieverklaring en ook meer dan dertig bedrijven gaven aan
mee te willen doen. Uit deze groep stelden we een werkgroep samen om het project te trekken. “Uit de aanmeldingen maakten wij een selectie op grond van motivatie en discipline,” aldus Slaa. Samen met 12 bewoners en 5 bedrijven werd er een half jaar geschreven aan het experimentprogramma. “Verschillende werkgroepen -‐ techniek & advies, financiën, regelgeving, communicatie, scholing – gingen aan de slag met ei-‐ genlijk alles wat uitgezocht moest worden. Gewoon bij mensen thuis, of bij een van de bedrijven. En eens in de maand kwamen alle mensen van de werkgroep bij el-‐ kaar.” Dat doen ze nu, nog geen jaar nadat de deelname aan het experimentprogramma officieel begon, nog steeds. De eerste koplopers -‐ zoals Willem -‐ hebben inmiddels hun energieadvies ontvangen en binnenkort starten bijeenkomsten met bedrijven om te zien of er ook bouwteams kunnen worden samengesteld om op grond van de ad-‐ viezen werk te gaan verzetten. “Het proces duurt voor veel bewoners erg lang, en ook van bedrijven vergt het be-‐ hoorlijk wat”, aldus Slaa. “Liefst wil iedereen NU een advies, en dan morgen aan de slag. Maar de focus lag bij ons juist op dat energieadvies.” Van Liempt vult aan: “Hoe gaat een proces voor een leek, van de gedachte ‘ik ga iets doen’ tot oplevering? Veel mensen verwachten van de makers dat dat ook de adviseurs zijn, maar dat is niet meer zo. Installatiebedrijven en adviesbureaus zijn vaak blijven hangen in de jaren 20 van de vorige eeuw. De rapporten waar zij mee komen, kunnen eigenlijk voor de meeste gewone mensen zo in de prullenbak. Vroeger haalde je er een aannemer bij. Maar als je nu wat wilt, kun je niet naar het standaardbureau, door een standaard-‐ deurtje lopen.” Zo’n standaarddeurtje om doorheen te stappen op weg naar energieneutraal, daar wil Energie Nul73 wel naartoe. “Een stappenprogramma, zodat iemand weet wat er moet gebeuren. En als –ie dan iets niet snapt, kan hij naar een geschikte adviseur die hem ligt.” Inmiddels hebben geïnteresseerde coalitieleden in Den Bosch een korte cursus over het opstellen van een energieadvies gevolgd. Pauline: “Het mooie is dat ook bouw-‐ bedrijven, die normaliter pas aan het eind van het traject worden betrokken bij een verbouwplan, deelnemen. Dat lijkt me een goede ontwikkeling.” Geen standaard Standaardmodellen worden in het experiment in Den Bosch niet gebruikt. “Geen EPA, bijvoorbeeld”, legt Slaa uit. Van Liempt: “Die standaarden lopen achter in de regelge-‐ ving. Als een bewoner een pelletkachel wil, en dat kan niet worden ingevuld? Dan kan het dus niet. Als een bewoner een beerput heeft en daar warmte van wil gebruiken, of residu van een septic tank wil opvangen? Kan niet worden ingevuld, en dus kan het niet. Maar dat wil helemaal niet zeggen dat het een slecht idee is! Daar willen we nieuwe methodiek voor ontwikkelen.” Meer concreet = meer enthousiasme Dat vraagt een hele hoop van de regelgeving. “Dat wordt in Den Bosch heel goed opgepakt”, vinden Van Liempt en Boomstra. “Daarom gaat het dus ook lukken hier.” Slaa: “Draagvlak scheppen, onder bewoners, onder bedrijven maar
zeker ook binnen de gemeente, dat is cruciaal. Tot nu toe hebben we heel veel ge-‐ praat, en ik zie wel dat iedereen weer veel enthousiaster wordt nu er concrete taken verschijnen. Zo’n cursusaanbod is heel concreet, bijvoorbeeld. En hier intern ook zo’n casus als die van Willem over het water: daarmee kan ik binnen de gemeente op zoek naar oplossingen.” In zo’n experimenttraject zie je elkaar met enige regelmaat, je werkt op basis van vertrouwen. Dan worden zaken niet zomaar afgewezen. Zonnepanelen werden al steeds gebruikelijker, bijvoorbeeld, en nu wordt er ook gedacht aan mogelijkheden om met isolatiezaken om te gaan. “Je kunt als gemeente natuurlijk ook geen nee blijven roepen, als je tegelijk roept dat je energie wilt besparen. En wat ik heel bij-‐ zonder vind: als gemeente staan we niet aan het roer, de gemeente is één van de partijen. Dat is een heel andere insteek.” Iedereen is een koploper Het proces kost wel meer tijd dan gedacht. “Veel meer papierwerk dan ik had ge-‐ dacht, maar daar heb ik ook gelukkig hulp bij,” aldus Slaa, “en ook gewoon echt veel tijd om relaties op te bouwen en te onderhouden. Het proces is ongelooflijk dyna-‐ misch: als we horen dat een groep bedrijven zich nogal op afstand voelt gezet, gaan we met ze om tafel om te zien hoe dat anders kan. Iedereen die meedoet is een kop-‐ loper en heeft een stevige mening en ambitie. Dat maakt het proces ook erg leuk.” Los van excursies, workshop en de reguliere werk-‐ en overlegbijeenkomsten die staan gepland is het binnenkort voor Energie Nul73 tijd voor een nieuwsbrief en ook om middels het web en anderszins meer naar buiten te treden. Slaa: “Je kunt eigenlijk nooit genoeg doen aan communicatie. Mensen elkaar, mogelijkheden en onmoge-‐ lijkheden laten begrijpen heeft voortdurend aandacht nodig.” “We hebben het ook gehad over een Energiewinkel,” aldus Van Liempt. “In een druk-‐ ke winkelstraat, met daarin alle technieken die momenteel bekend zijn.” Boomstra: “Voor mij is het proces nu al enorm geslaagd. Tien jaar geleden heb ik alles alleen moeten verzinnen, nu heb ik een groot klankbord.” INFORMATIE http://www.energienul73.nl
DO’S • • • • •
Goed verwachtingen managen, de snelheid is voor iedereen anders. Transparant zijn over het proces en waar het staat. Luisteren naar bewoners, want die weten veel meer dan ze zelf beseffen over hun eigen woning en over hun eigen wensen. En voor bewoners: zoek een goede rechterhand die ook mee wil denken over een energieoplossing en niet alleen over een technische oplossing. Je moet écht openstaan voor nieuwe ideeën en die ook toepassen.
DON’TS • Prijzen opvragen bij allerlei bedrijven voor je weet wat je gaat doen • Niet vanzelfsprekend een een goed advies verwachten van installateurs en bouwbedrijven • Teruggrijpen naar bestaande oplossingen. Innoveren is niet te-‐ rugvallen op wat er al is!
