Je geld slim beheren, een troef voor het leven! Een pilootproject in voor leerkrachten Project Algemene Vakken en Maatschappelijke Vorming

Je geld slim beheren, een troef voor het leven! Een pilootproject in 2014-2015 voor leerkrachten Project Algemene Vakken en Maatschappelijke Vorming

Samengevat

Inhoudstafel

De FSMA/Wikifin werkt volop aan pedagogisch materiaal om financiële vorming te integreren in de lessen Project Algemene Vakken of Maatschappelijke vorming in de tweede en derde graad van het beroepssecundair onderwijs. Omdat we materiaal ter beschikking willen stellen dat daadwerkelijk tegemoet komt aan de behoeften van leerkrachten, zoeken we bereidwillige scholen en leerkrachten die het materiaal volgend schooljaar (2014-2015) zullen gebruiken en testen. De ervaringen en feedback van deze pilootscholen zullen ons toelaten het materiaal aan te vullen en te verbeteren. Bovendien kunnen de best practices van deze pioniers een bron van inspiratie zijn voor andere leerkrachten. Tijdens 3 ontmoetingsdagen (telkens van 9u30 tot 15u30) willen we aan de deelnemende leerkrachten ondersteuning bieden om vertrouwd te geraken met het materiaal, hen de kans geven om met andere leerkrachten ervaringen en ideeën uit te wisselen en hun feedback over het materiaal verzamelen.

Situering 04 Waarom het beroepssecundair onderwijs?

07

Het pedagogisch materiaal 08 Het pilootproject 09 Wie kan zich kandidaat stellen als pilootschool?

10

Wat bieden we aan een pilootschool?

11

De fasen in het project 12 Selectiecriteria 15 Hoe zich kandidaat stellen? 16 Contact 17

een initiatief van de FSMA

Situering Financiële vorming is meer en meer een noodzaak. Wanneer de financiële kennis van de Belgen gemeten wordt, zijn de scores doorgaans alarmerend laag. Sinds 2011 kreeg de FSMA van de wetgever de opdracht om initiatieven op poten te zetten om de financiële geletterdheid van de bevolking te verbeteren. Deze initiatieven bundelen we onder de merknaam Wikifin. Wikifin wil leerkrachten ondersteunen die rond financiële vorming willen werken in de klas, naast haar andere acties voor het grote publiek. Daartoe zullen we materiaal ter beschikking stellen van leerkrachten die lesgeven in het secundair onderwijs1 en pilootprojecten lanceren om het materiaal te testen, te verbeteren en uit te breiden. We werken hiervoor nauw samen met leerkrachten en andere partners uit het onderwijs. Heel concreet, de inhouden van financiële vorming behandelen 5 pijlers. Jongeren vormen in deze pijlers zou hen de competenties moeten bijbrengen om levenslang gepast om te gaan met geld en om een kritische kijk te ontwikkelen op onze samenleving. yy Zijn budget en dagelijkse financiën organiseren: een jongere moet leren om een duidelijk en georganiseerd beeld te krijgen van zijn persoonlijke financiën. In dit verband moet hij in staat zijn administratieve procedures uit te voeren, financiële transacties in alle veiligheid te verrichten en zijn inkomsten en uitgaven te bepalen met het oog op zijn toekomstige financiële noden. yy Consumeren met verstand van zaken: financiële vorming gaat ondermeer over verantwoord consumeren, denk bijvoorbeeld aan de vaardigheid om keuzes te maken met respect voor zijn budget. Verantwoord consumeren gaat ook over het inschatten van de invloed van reclame, rekening houden met de prijs-kwaliteitverhouding of met duurzaamheid. yy Zijn toekomstige financiële situatie inschatten en voorbereiden: om zijn toekomst met vertrouwen tegemoet te kijken, is het belangrijk dat jongeren juist gedrag aanleren op het vlak van budgetbeheer, sparen, lenen en verzekeren. Denk hierbij aan het aanleggen van een spaarbuffer voor onvoorziene kosten of het afsluiten van gepaste verzekeringen. yy Risico’s inschatten: risico’s inschatten krijgt meer en meer een centrale

plaats als het gaat over het omgaan met geld. Het gaat niet alleen over de risico’s van beleggen, maar ook over het lezen van een contract en de waarde van zijn handtekening, het bewustzijn van het vertrouwelijk karakter van zijn persoonlijke financiële gegevens, voorrang geven aan de betaling van facturen van nutsbedrijven boven het kopen van gadgets,... yy Basisconcepten en spelers van het financiële landschap kennen: het begrijpen van financiële basisconcepten, zoals het mechanisme van inflatie of het budgetbeheer van een overheid, maakt integraal deel uit van financiële vorming. Ook meer complexe zaken zoals de rol van Belgische en Europese instellingen en de rechten en plichten van individuen ten opzichte van deze instellingen, zijn belangrijk om zijn persoonlijke financiën goed te kunnen beheren en om een burger te zijn die deelneemt aan de democratie. Er zijn een aantal redenen om financiële vorming bovenaan de agenda te plaatsen. De belangrijkste argumenten zijn: yy Jongeren worden steeds vroeger aangesproken als consument. yy Financiële producten worden complexer, maar tegelijk ook alsmaar gemakkelijker beschikbaar, ondermeer online. yy Veranderingen in onze maatschappij zetten ons systeem van pensioenen en gezondheidszorg onder druk. yy Financiële beslissingen en risico’s komen meer en meer terecht op de schouders van het individu. Internationale studies tonen bovendien aan dat competenties over het omgaan met geld best zo jong mogelijk verworven worden. De school is dus een bevoorrechte omgeving voor financiële vorming. Argumenten hiervoor zijn: yy In een leercontext zijn jongeren in staat om zowel eenvoudige als meer complexe financiële noties te begrijpen. yy Door financiële vorming aan te bieden op school, kunnen alle jongeren bereikt worden. Jongeren uit financieel kwetsbare gezinnen maken dan op school kennis met meer aangepaste strategieën over het omgaan met geld en starten op die manier hun leven als jongvolwassene met nuttige basis kennis.

1 We hebben ervoor gekozen om ons in een eerste fase te richten op de leerlingen uit het secundair onderwijs, maar niets sluit uit dat we later ook initiatieven ontwikkelen voor het basisonderwijs.

4

5

yy Het aanleren van goede vaardigheden om om te gaan met sparen, consumeren, budgetbeheer,... is een proces dat meerdere jaren tijd vraagt. Op school kan dit geleidelijk aan opgebouwd worden, waarbij de opdrachten jaar na jaar moeilijker worden.

Momenteel ontwikkelen we materiaal voor de leerkrachten die Project Algemene Vakken (PAV) of Maatschappelijke Vorming (MAVO) geven in het beroepssecundair onderwijs. Volgend schooljaar (2014-2015) willen we dat materiaal ter beschikking stellen en testen in een aantal pilootscholen. Voor de ontwikkeling van dit materiaal en het organiseren van dit pilootproject werken we nauw samen met pedagogisch begeleiders Project Algemene Vakken van de verschillende onderwijskoepels en met BELvue-Koning Boudewijnstichting.

Waarom het beroepssecundair onderwijs? We hebben ervoor gekozen om onze inspanningen in eerste instantie te richten op leerlingen in de tweede en derde graad van het beroepssecundair onderwijs (BSO) of het deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO), en wel omwille van verschillende redenen: yy Het beroepssecundair onderwijs is een praktijkgerichte onderwijsvorm waarin de jongere naast algemene vorming vooral een specifiek beroep aanleert. Heel wat jongeren zullen na het beroepsonderwijs dan ook intreden op de arbeidsmarkt en een beroep uitoefenen. Het zijn dus deze jongeren die doorgaans het vroegst financieel onafhankelijk worden van hun ouders en op eigen benen staan. Het is daarom van groot belang dat zij beschikken over de basiscompetenties om hun eigen leven financieel te organiseren. yy De basis voor het leren omgaan met geld wordt gelegd binnen het gezin. Jongeren uit financieel kwetsbare gezinnen maken thuis vaker kennis met onaangepaste praktijken op dit vlak. Financiële vorming op school kan bijdragen aan het voorkomen van de reproductie van deze familiale gewoonten. Door onze aandacht in een eerste fase te richten op de leerlingen uit het beroepssecundair onderwijs, bereiken we een relatief groot aandeel leerlingen uit financieel kwetsbare groepen. yy Voor het beroepssecundair onderwijs werden er eindtermen geformuleerd voor Project Algemene Vakken (PAV), een vak met als doel de basisvorming geïntegreerd aan te bieden. Centraal in deze basisvorming van jongeren in het BSO staat de bekommernis om hen te begeleiden in hun individuele persoonlijkheidsontwikkeling en in hun sociale vorming, zodat ze zowel in hun persoonlijk leven, in hun professioneel leven en in het kader van hun deelname aan het maatschappelijk leven adequaat en zelfredzaam kunnen optreden en handelen. De doelen en onderwerpen van financiële vorming sluiten hier goed bij aan en PAV is dan ook een geschikte toegangspoort om deze doelen en onderwerpen aan bod te laten komen in het curriculum.

6

7

Het pedagogisch materiaal

Het pilootproject

Concreet werken we dus aan de ontwikkeling van materiaal dat leerkrachten PAV en MAVO kunnen gebruiken als inspiratie om financiële vorming te integreren in hun lessen.

Om materiaal ter beschikking te stellen dat daadwerkelijk tegemoet komt aan de behoeften van leerkrachten, zoeken we bereidwillige scholen en leerkrachten die het materiaal volgend schooljaar (2014-2015) zullen gebruiken en testen. De ervaringen en feedback van de pilootscholen zullen ons toelaten het materiaal te verbeteren. Bovendien kunnen de best practices van deze pioniers een bron van inspiratie zijn voor andere leerkrachten.

We voorzien inspiratiemateriaal over verschillende thema’s: yy sparen en beleggen yy z’n budget beheren

Is uw school geïnteresseerd om zich kandidaat te stellen als pilootschool, lees dan zeker verder en vul het formulier in op http://www.wikifin.be/nl/ wikifin-at-school.

yy verantwoord consumeren yy betaalmiddelen yy lenen yy verzekeren1 yy werken1 Per thema voorzien we twee bundels: yy een bundel waarin we de relevante inhouden over het thema selecteren en in begrijpelijke taal toelichten. Dit document is bedoeld als achtergrondinformatie voor de leerkracht, zodat ze zelf het thema goed beheersen. yy een document waarin we pedagogisch-didactische inspiratie geven om het thema aan bod te laten komen in de les: nuttige websites, artikels en video’s, tips voor werkvormen en activiteiten, de verwijzing naar de vakgebonden (PAV) en vakoverschrijdende eindtermen,... yy Dit materiaal zal voor alle scholen vrij beschikbaar zijn via onze website (http://www.wikifin.be/nl/wikifin-at-school).

1 Deze thema’s zullen niet klaar zijn tegen begin september 2014, maar zullen later ter beschikking gesteld worden.

8

9

Wie kan zich kandidaat stellen als pilootschool?

Wat bieden we aan een pilootschool?

Alle Vlaamse secundaire scholen die in de tweede en/of de derde graad beroepssecundair onderwijs inrichten en de centra voor deeltijds beroepssecundair onderwijs. In elke kandidaat-pilootschool voor voltijds beroepssecundair onderwijs zijn er minstens twee leerkrachten PAV of MAVO (indien mogelijk één leerkracht van de tweede graad en één van de derde graad) die: In elk kandidaat-centrum voor deeltijds beroepssecundair onderwijs is er minstens 1 leerkracht PAV of MAVO die: yy zich engageren om deel te nemen aan de verschillende fasen van het project (zie verder); yy bereid zijn het aangeboden materiaal te bestuderen en te verwerken in hun lessen PAV of MAVO om zo de financiële vorming van jongeren te promoten; yy bereid zijn om het materiaal en de informatie tijdens de sessies (zie verder) te verspreiden onder hun collega’s van de vakwerkgroep PAV of MAVO, samen met hen na te denken over de vertaling van het materiaal naar de lessen PAV of MAVO, ervaringen van collega’s te bundelen en met ons te delen.

yy de kans om in nauwe samenwerking met collega’s na te denken over de invulling van de lessen en thema’s en innovatief te werken in de klas; yy pedagogisch materiaal rond financiële vorming. Dit materiaal zal later uitgebreid en aangepast worden op basis van de ervaringen en de feedback van de pilootscholen en -centra; yy ondersteuning van de deelnemende leerkrachten tijdens 3 ontmoetingen die doorgaan in Brussel, op loopafstand van het Centraal-Station. In deze ontmoetingen willen we leerkrachten uitleg geven over het materiaal en de aanpak en willen we hen de kans geven om met leerkrachten van andere scholen en -centra van gedachten te wisselen en ervaringen en best practices uit te wisselen. Zo willen we hun pedagogisch-didactisch handelen verrijken. We bieden aan de deelnemende leerkrachten tevens de mogelijkheid om in de tussentijd vragen te stellen aan de organisatoren van het project via mail naar [email protected]; yy een forfaitair bedrag van 300 euro voor elke geselecteerde pilootschool of -centrum. Dit bedrag dient in de eerste plaats om de verplaatsingskosten van de leerkrachten voor de drie overlegmomenten te Brussel te dekken. De resterende som kan elke school vrij besteden.

We verwachten tevens dat de directeur van zijn kant zich engageert voor het project. Voor een inschatting van de taakbelasting van de leerkrachten van de vakwerkgroep PAV/MAVO houdt hij rekening met hun deelname aan dit pilootproject. Tevens ondersteunt en controleert hij de vooruitgang van het project, de leerkrachten en de vakwerkgroep.

10

11

De dag start om 9u30 en eindigt om 15u30 en gaat door in de gebouwen van de FSMA in Brussel, op loopafstand van het Centraal-Station.

De fasen in het project

4. Van oktober tot december 2014: voorbereidingstijd voor de leerkrachten 1. Juni tot september 2014: geïnteresseerde scholen en centra stellen zich kandidaat Scholen en centra die geïnteresseerd en gemotiveerd zijn om deel te nemen aan het pilootproject, kunnen hun kandidatuur indienen via http://www. wikifin.be/nl/wikifin-at-school. Formulieren indienen gebeurt bij voorkeur voor 1 juli en uiterlijk op 12 september. 2. September 2014: de FSMA/Wikifin en de pedagogische begeleiding selecteren 16 scholen Op basis van de ingediende formulieren en op basis van een aantal selectiecriteria (zie verder) beslissen de FSMA/Wikifin en de pedagogisch begeleiders van de onderwijskoepels welke scholen weerhouden worden voor deelname aan het pilootproject. Alle scholen worden ten laatste op 29 september op de hoogte gebracht van deze beslissing. 3. Donderdag 16 oktober 2014: eerste ontmoetingsdag ter lancering van het project

Tijdens het eerste trimester hebben de deelnemende leerkrachten de tijd om kennis te maken met het materiaal dat we hen ter beschikking stellen, te zoeken naar manieren om deze leerstof te integreren in hun bestaande lessen en thema’s en hun lessen voor te bereiden. We moedigen de leerkrachten aan om hierover te blijven communiceren met andere leerkrachten die deelnemen aan het pilootproject. Met eventuele vragen kunnen de leerkrachten ook terecht bij de ontwikkelaars van het materiaal, via mail naar [email protected]. 5. Dinsdag 13 januari 2015: tweede ontmoetingsdag Begin januari voorzien we een tweede ontmoeting met alle deelnemende leerkrachten. Voor de meeste leerkrachten komt deze ontmoeting net voor ze starten met de lessen die ze geven op basis van ons materiaal, al kan het ook zijn dat sommige leerkrachten al enkele lessen gegeven hebben. De doelen van deze ontmoeting zijn: yy reacties en feedback van de leerkrachten verzamelen over het inspiratiemateriaal; yy de mogelijkheid bieden om vragen te stellen over het materiaal en de aanpak;

Op 16 oktober 2014 voorzien we een eerste ontmoeting met alle deelnemende leerkrachten. Op het programma staan:

yy leerkrachten de kans geven om ideeën uit te wisselen over de geplande aanpak.

yy de voorstelling van het project: het doel (financiële vorming voor leerlingen in het BSO stimuleren), de verschillende fasen, wat we verwachten van de deelnemende scholen en leerkrachten,...;

De dag start om 9u30 en eindigt om 15u30 en gaat door in de gebouwen van de FSMA in Brussel, op loopafstand van het Centraal-Station.

yy het verspreiden en uitgebreid toelichten van het ontwikkeld materiaal (per thema een bundel met de theorie en een bundel die inspiratie geeft voor de pedagogisch-didactische aanpak). Zo zijn de leerkrachten al goed voorbereid om aan de slag te gaan met het materiaal; yy een bevraging bij de deelnemers om hun verwachtingen bij de start van het project te identificeren en hun ideeën over de aanpak van financiële vorming te verzamelen; yy de gelegenheid om in groepjes te brainstormen over de aanpak in de klas. 12

6. Van januari tot april 2015: testfase In het tweede trimester geven de leerkrachten PAV/MAVO de lessen gebaseerd op ons materiaal. Voor de specifieke invulling van deze lessen houdt de leerkracht rekening met de kenmerken van de klasgroep (studierichting, taalvaardigheid, ICT-vaardigheden, voorkennis,...). We verwachten dat ons inspiratiemateriaal substantieel verwerkt wordt. Bij voorkeur bereiden verschillende leerkrachten PAV van dezelfde school de lessen samen voor en geven ze ze elk in hun klas(sen). Deze samenwerking zal toelaten om te leren van elkaar en ons een rijker en genuanceerder beeld te geven van de ervaringen en best practices. 13

7. Maandag 27 april 2015: derde ontmoetingsdag Nadat alle leerkrachten de lessen, gebaseerd op ons inspiratiemateriaal, gegeven hebben, komen we voor de derde keer samen. Bedoelingen van deze sessie zijn:

Selectiecriteria

yy feedback en nieuwe ideeën verzamelen om het aangeboden materiaal uit te breiden en te verbeteren;

De FSMA en pedagogisch begeleiders PAV van de verschillende koepels beslissen samen welke 16 scholen geselecteerd worden voor deelname aan het pilootproject.

yy leerkrachten best practices en ervaringen laten uitwisselen;

Daarbij streven we naar variatie onder de deelnemende scholen:

yy de inspiratiedag (zie verder) voorbereiden. De dag start om 9u30 en eindigt om 15u30 en gaat door in de gebouwen van de FSMA in Brussel, op loopafstand van het Centraal-Station.

yy BSO-richtingen uit de ‘harde’ (bouw, automechanica,...) en uit de ‘zachte’ sector (verzorging, kantoor,...) yy geografische spreiding van de deelnemende scholen yy scholen uit de grootstad en scholen op het platteland

8. Mei tot augustus 2015: aanpassing materiaal Op basis van de feedback van de leerkrachten uit de pilootscholen passen we het materiaal aan en breiden we de pedagogisch-didactische suggesties voor werkvormen, materiaal,... uit. 9. Woensdag 23 september 2015: inspiratiedag voor leerkrachten PAV en MAVO van heel Vlaanderen Aan de start van schooljaar 2015-2016 organiseren we een ‘inspiratiedag’ voor alle geïnteresseerde leerkrachten PAV en MAVO van de scholen voor voltijds beroepssecundair onderwijs en de centra voor deeltijds beroepssecundair onderwijs. Tijdens deze dag staan zeker op het programma: yy verspreiden en toelichten van het getest materiaal op grote schaal; yy best practices van de pilootleerkrachten delen met de leerkrachten van andere scholen. We hopen dat er enkele leerkrachten van de pilootscholen bereid zijn om hun collega’s op sleeptouw te nemen, hun ervaringen te delen met hen en hen warm te maken om rond financiële vorming te werken in hun klassen. De voorbereiding daarvan kan gebeuren tijdens de derde ontmoeting eind april.

14

yy scholen die voltijds beroepssecundair onderwijs aanbieden en scholen die deeltijds beroepssecundair onderwijs aanbieden yy kleine, grote en middelgrote scholen yy ... Daarnaast houden we ook rekening met het aantal leerkrachten van een school die zich wil engageren om lessen gebaseerd op ons materiaal, uit te testen. Tot slot brengen we de motivatie van een school in rekening: de motivatie om de financiële geletterdheid bij jongeren te stimuleren, de motivatie om deel te nemen aan de verschillende fasen van het project en om zijn ervaringen met ons en met collega-leerkrachten te delen.

15

Hoe zich kandidaat stellen?

Contact

Scholen die zich kandidaat willen stellen als pilootschool, vullen het formulier in dat online beschikbaar is via http://www.wikifin.be/nl/wikifin-at-school.

Voor meer informatie over Wikifin.be, het programma voor financiële vorming van de FSMA, surf naar www.wikifin.be.

Te onthouden data:

Voor specifieke vragen kan je Els Lagrou contacteren op tel. 02 220 54 14 of via mail naar [email protected].

yy indienen kandidatuur bij voorkeur voor 1 juli 2014 en ten laatste op 12 september 2014 yy bekendmaking geselecteerde pilootscholen: 29 september 2014 Vrij te houden momenten voor overleg: yy 16 oktober 2014 (eerste ontmoeting) yy 13 januari 2015 (tweede ontmoeting) yy 27 april 2015 (derde ontmoeting) yy 23 september 2015 (inspiratiedag)

16

17

Wat is Wikifin.be? Wikifin.be is een website, onafhankelijk van de private financiële spelers. De site werd in januari 2013 door de FSMA gelanceerd om de consument bij financiële beslissingen te helpen door objectieve, betrouwbare en praktische informatie aan te reiken. Het programma richt zich tot de hele bevolking, jong of iets minder jong. Op elke leeftijd maken we financiële keuzes die op lange termijn gevolgen kunnen hebben. Op Wikifin.be vind je gemakkelijk de juiste informatie! Wat is de FSMA? De FSMA is de Belgische Autoriteit voor de Financiële Diensten en Markten. Het is een autonome openbare instelling die als opdracht heeft de consument op het vlak van financiële dienstverlening te beschermen. De FSMA heeft dus geen commerciële doelstellingen.

een initiatief van de FSMA