SCHIJT Jan Dirk de Jong over de straatwaarden van Marokkaanse probleemjongeren Jelle van der Meer
Niet de ‘cultuur van het
of zo?” (…) Maar hij blijft kijken. Toen
halen. Het loopt met wat gescheld net
Rifgebergte’, maar het
dacht ik: klaar. Bam! In één keer gestrekt.
goed af. ‘Met je lelijke rotkop. Zeg nog
straatleven in een achterbuurt
Wullah! Wat denkt die sukkel nou.’
een keer tegen mij wat je net tegen hem
maakt Marokkaanse jongens
Overtoomse Veld is de buurt rond het
zei. Zeg! (…) Rot op naar de kut van je
August Allebéplein, de buurt die de
moeder.’
afgelopen jaren meerdere keren in het
In politiek, media en door sommige
nieuws kwam door rellen. Het is een buurt
wetenschappers wordt het gedrag als
met bewoners met een gemiddeld laag
typisch Marokkaans bestempeld. De Jong
inkomen, een lage opleiding en met een
betwist dat. Zijn belangrijkste bevinding
hoge werkloosheid. Twee derde van de
is dat het gedrag van de jongens niet
Onderzoeker Jan Dirk de Jong: ‘Je ziet het op een vergelijkbare manier bij andere jeugdbendes.’
bewoners is niet-westers allochtoon en
voortkomt uit hun Marokkaanse culturele
Het Amsterdamse Lieverdje staat op het
de helft daarvan heeft een Marokkaanse
achtergrond, maar veel beter te verklaren
Spui en dat is niet in Overtoomse Veld. De
achtergrond. Op straat is het merendeel
is uit de cultuur van de straatgroepen.
Marokkaans-Amsterdamse jongeren uit deze wijk zijn helemaal geen schatjes, ze zijn strontvervelend en soms zelfs ronduit
De Jong: ‘Wetenschappers als Frank van
‘Toen dacht ik: klaar. Bam! In één keer gestrekt. Wullah!’
Gemert (VU) en Hans Werdmölder (UU) wijzen op de Berberachtergrond. Het Rif
crimineel. De onderzoeker Jan Dirk de
waar ze vandaan komen, is een achter-
Jong doet hier in zijn boek Kapot moeilijk,
gesteld gebied. Er is weinig vertrouwen
waarop hij eind vorig jaar promoveerde,
van de jongens ‘Marokkaans’. De Jong
in de overheid en de samenleving is
zeer beeldend verslag van. De Jong trok
leerde in de vijf jaar van zijn onderzoek
verbrokkeld. Veel Marokkaanse trekken
enkele jaren op met de straatjongens uit
zo’n 200 jongens kennen van gezicht en
zou je dan ook bij deze jongerengroepen
die buurt en zijn verhaal doet je bloed
met zo’n 45 trok hij regelmatig op. Hij
tegenkomen, zoals wantrouwen, groeps-
koken. De jongens, in de leeftijd van 12
wist het vertrouwen van ze te winnen
gerichtheid en het belang van eer. Maar
tot 24 jaar, hangen rond in groepen en
– met vallen en opstaan, zoals hij zelf
die zijn niet typisch Marokkaans, ze horen
vanuit de groep pesten en bedreigen ze
beschrijft – en hing met ze op straat, ging
bij de straatcultuur. Eer en groepsgericht-
voorbijgangers, voornamelijk in de eigen
met ze uit en was zelfs een keer met ze
heid zie je terug bij alle jeugdgangs, in
buurt, maar af en toe gaan ze ook ‘uit’
in Marokko. Hij deed, zoals dat heet,
binnen- en buitenland. Bovendien vormen
voor actie. Het belangrijkste doelwit zijn
participerende observatie, alhoewel hij
ze nog geen verklaring voor het delin-
niet-Marokkanen en dan vooral ‘kazen’;
dat ‘participerende’ wenst te relativeren.
quente gedrag. Dat ontstaat in de groep,
de politie is de grootste vijand. Agressie
Hij luisterde, keek toe en mengde zich in
en het is niet aan te tonen in hoeverre
en dreigen met geweld is hun manier van
de gesprekken, maar bleef verder passief.
dit iets met de Marokkaanse cultuur te
communiceren en het blijft niet altijd bij
Eén keer ging hij iets verder. Op stap
maken heeft.’
dreigen. Een van de jongens vertelt over
met een groep naar een pretpark liet hij
Wat gebeurt er in die groepen? De jon-
een avondje uit: ‘Weet je hoe vies die man
zich in het reuzenrad verleiden tot al te
gens treffen elkaar op straat en voeden
naar me keek? Ik zweer het je. Zo smerig!
onstuimig gedrag. Toen hij daarop werd
elkaar op volgens eigen opvattingen
Dus ik ga naar ’m toe. Ik zeg: “Wat kijk
aangesproken door een bewaker, nam de
over wat goed en fout is (zie kader op
je zo vies naar me? Zoek je problemen
groep het voor hem op en ging verhaal
p. 7) en houden elkaar daar strikt aan.
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
No. 3 / maart 2008
Foto: Johannes Abeling / HH
strontvervelend en crimineel.
HEBBEN
Het gedrag dat hierbij hoort, geeft over-
uitgescholden. ‘Wat ga je netjes in de rij
flict, geen cultuurconflict. Braaf is fout,
last, maar levert de jongens status en
staan, sukkel? Ook nog met je: “Pardon,
‘kapot moeilijk’ (heel stoer) is goed. Ik zal
vermaak op. Wie niet meedoet, krijgt de
mevrouw”. Je bent toch geen flikkertje?
niet zeggen dat er helemaal geen Marok-
wind van voren. De Jong beschrijft een
Ik zou echt schijt hebben! Ik zweer ’t je.
kaanse aspecten aanwezig zijn. Wat die
situatie als hij met een aantal naar de
Gewoon voor die bitch gaan staan en
jongens thuis of in de moskee leren, kleurt
bioscoop gaat. Als een van jongens een
als iemand wat zegt, ik bos d’r gewoon,
hun gedrag – ze hebben geen gouden
kans voorbij laat gaan om voor te
asahbi.’
tanden en tatoeages als de zwarte gangs
dringen, wordt hij door de anderen
De Jong: ‘Zo’n incident is een straatcon-
in de VS – maar dat is niet eenduidig.
No. 3 / maart 2008
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
mogen drinken, dat doen ze thuis dan ook niet, maar op straat wel. Hetzelfde geldt voor drugs, geweld en diefstal. Op straat
‘Ik sprak middenklasseMarokkanen die zelf een straatleven achter de rug hebben en daar trots op zijn’
telt wat vriendjes belangrijk vinden, thuis
met de Marokkaanse cultuur. Daarop hameren, zoals de laatste jaren voortdurend gebeurt, versterkt juist die gevoelens van uitsluiting en stimuleert daarmee het
wat ouders vinden. Thuis wordt homo-
Maar ook bij de ouders en andere Marok-
seksualiteit misschien veroordeeld: als
kaanse buurtbewoners zie je zo’n weerzin
die jongen op straat iemand voor homo
tegen politie en de Nederlandse overheid.
Dat is chantage.
uitscheldt, komt dat dan van thuis? Dat
‘Dat is gekoppeld aan achterstand en de
‘De Marokkaanse cultuur als mogelijke
wel en geen alcohol niet? Of komen beide
achterbuurt. Wantrouwen tegen overheid
verklaring voor delinquent gedrag moet
van de straatcultuur?’
en politie zie je in alle achterbuurten, ook
je niet mijden. Als je dat verband kunt
‘Bovendien: deze jongens zijn Amster-
bij autochtonen. Vertrouwen zie je vooral
aantonen, moet je dat hardop zeggen.
dammers, ze zijn hier geboren. Zij
vanaf de middenklasse.’
Ik zeg: het verband is onvoldoende
beroepen zich er wel op dat ze als Marok-
groep, dat heeft niet per se iets te maken
delinquente gedrag.’
aangetoond en een verklaring die niet
kaan anders zijn dan Amsterdammers,
Waarom horen we wel van Marokkaanse
klopt, moet je niet gebruiken. Zeker als
maar wat weten ze van Marokko? De
straatjongens en zelden van andere, ook
die negatieve effecten heeft. Ik pleit niet
onderzoeken van Van Gemert en Werd-
autochtone achterstandsgroepen?
voor censuur, wel om voorzichtig te zijn.
mölder komen uit de jaren tachtig en
‘Die autochtone groepen zijn er wel,
Vooral van politici mag je dat vragen.
negentig, toen was dat nog anders. Toen
maar die krijgen minder aandacht. Die
“De Marokkanen” worden voortdurend
kwamen hier jongens via gezinshereni-
heb je vooral in de middelgrote steden.
gekoppeld aan allerlei negatieve zaken.
ging die in Marokko waren opgegroeid,
Het vergrootglas ligt op de grote steden
Dit verband ter discussie stellen, kan niet
daar straatervaring hadden opgedaan
en daar is de meerderheid nu eenmaal
eens meer.’
en dat gedrag hier kopieerden. Maar dat
allochtoon. Dan kan je de vraag stellen:
is nu niet meer zo. Nu, tien of twintig jaar
waarom horen we wel van Marokkaanse
De jongens uit Overtoomse Veld beroepen
later, voldoen die oude verklaringen niet
bendes en niet van andere allochtonen?
zich op hun Marokkaanse identiteit en
meer.’
Bij Antillianen zie je ook jeugdgroepen,
ze koesteren hun reputatie als lastige
maar die gemeenschap is kleiner en dus
Mocro’s. Deze jongens en de culturalisten
Vooral witte Hollanders zijn doelwit,
is de aandacht minder. Bij Chinezen en
zijn het eigenlijk geheel met elkaar eens.
worden uitgedaagd en uitgescholden, en
Turken is genoeg delinquent gedrag,
‘De beide kampen houden elkaar in
als je de weerzin ziet tegen de politie als
maar dat komt niet tot uiting door overlast
stand. De jongens leveren met hun delin-
vertegenwoordiger van de Nederlandse
op straat of in de bioscoop. Daarom zijn
quente groepsgedrag munitie voor de
overheid, dan wijst dat toch op een
we minder geïnteresseerd in de dingen
culturalisten, en deze laatsten voeden de
etnisch conflict.
die zij doen. Turken produceren minder
uitsluiting door te hameren op Marok-
De Jong: ‘Het gaat niet om Marokkanen
straatjeugd omdat de Turkse gemeen-
kanen als inherente criminelen.’
tegen Hollanders. Dit zijn gefrustreerde
schap beter is georganiseerd. De moskee
‘Ik was met een stel van deze jongens
jongens uit de onderklasse. Met als extra
heeft verenigingen, de familiebanden
op reis in Marokko, en in Casablanca
handicap dat ze niet worden erkend als
zijn hechter, de netwerken zijn sterker; ze
werden ze op een gegeven moment
Hollanders. Dat vieren ze bot en vooral
hebben voetbalclubs, een oom bij wie je
uitgescholden door de plaatselijke straat-
natuurlijk op Nederlanders. Succesvolle
in de zaak kunt werken en die je contro-
jongens. Die waren echt van de straat:
Marokkanen zie je dat niet doen. Het
leert. Dat mag je een culturele verkla-
sjofele kleren, afgedragen gympies.
straatconflict is in beginsel een klassen-
ring noemen, maar dan gaat het om
Deze jongens scholden de Amsterdam-
conflict.’
de voorwaarden voor het ontstaan van
mers, met hun merkkleding, sieraden en
straatgroepen, niet om hun delinquente
haartjes, uit voor “kakkers” en “verwende
gedrag. Nogmaals: dat komt voort uit de
Hollanders. Woest waren onze Marok-
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
No. 3 / maart 2008
Foto: Jean-Pierre Jans / HH
Thuis horen ze dat ze geen alcohol
‘Op korte termijn bevredigt het straatleven behoeftes aan erkenning, vermaak en bevestiging’
Zeven straatwaarden De Marokkaans-Amsterdamse straatgroepen in Overtoomse Veld ontbreekt het zeker niet aan waarden en normen, al zijn het niet die van Balkenende of van hun eigen (islamitische) omgeving. Uit zijn avonturen met de jongens destilleerde De Jong zeven straatwaarden: schijt hebben (autonoom zijn, je van niemand iets aantrekken, voor jezelf opkomen), loyaal zijn aan de groep en de buurt (voor elkaar opkomen, elkaar nooit verraden en zeker niet aan politie), bikkelhard zijn (geen angst voor pijn en geweld), ballen tonen (risico’s durven nemen, ingaan op uitdagingen), scherp zijn (op de hoogte zijn, op je hoede zijn en gevat zijn), draaien (geld, meisjes, mooie kleren), chill zijn (relaxt, grappig, talent hebben), naam maken (voldoen aan verwachtingen, reputatie, status). Deze waarden leiden tot normen die uitdagend, overlast gevend en soms crimineel gedrag voorschrijven. De normhandhaving is streng. Wie goed bezig is, krijgt waardering en status. Wie niet aan de verwachtingen voldoet, wordt gepest, bedreigd, mishandeld en uiteindelijk uitgesloten.
No. 3 / maart 2008
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
kaantjes. “Waarom?” vroeg ik. “We zijn geen Hollanders”, was het antwoord. “We zijn geen rijke papjongens. We zijn kapot
‘Maak gebruik van de oudere exstraatjongens die het licht hebben gezien’
moeilijk, de moeilijkste van Nederland.”
maken over hun jongens en er zelfs reden in zien te verhuizen?
Ze waren in hun zelfbeeld gekrenkt. Zó
kosten. Als straatcoaches die een-op-een
‘Bedenk dat die jongens er op een
verdrietig, dat zelfbeeld. Maar dat is waar
gaan werken erin slagen om die jongens
bepaalde leeftijd ook weer uitkomen.
ze mee bezig zijn, die identiteit markeren,
te helpen, te stimuleren, te motiveren,
Ik heb gesproken met middenklasse-
overal waar mogelijk.’
dan moet dat gebeuren. Ik geef zo’n
Marokkanen die zelf een straatleven
aanpak meer kans van slagen dan het
achter de rug hebben en daar trots op
Hoe denkt de Marokkaanse omgeving
korten op de uitkering van ouders. Maar
zijn. Ze zijn weerbaarder geworden.
– ouders, zussen, buren, moskee – over
redenerend vanuit het perspectief van die
Het is niet per se zo dat ze hun kinderen
‘hun’ jongens?
jongens zal die coach niet veel oplossen.
uit die groepen willen houden.’
‘Dat is niet mijn onderzoek geweest en het
Die jongens zien die coach als iemand
zou onverstandig zijn om daar uitspraken
van de overheid en zullen dus schijt aan
Zijn alle straatgroepjongens ook delin-
over te doen. Zeer in zijn algemeenheid
hem hebben. Als die langskomt of opbelt:
quent?
kan ik wel zeggen dat delinquent gedrag
“Mohammed, ben je naar school, lig je
‘Ik heb geen kwantitatief onderzoek
wordt afgekeurd. Ga er maar van uit dat
niet op bed, lig je niet hash te roken?” zal
gedaan, maar het is niet eenvoudig om
de omgeving het niet fantastisch vindt wat
die jongen zeggen: “Zet maar een paraaf
deel uit te maken van dit leven en nooit
die jongens doen.’
op je formulier dat je me hebt gebeld en
delinquent te zijn. Een groot deel maakt
val me niet meer lastig.”’
zich schuldig aan wat die jongens zelf
Je beschrijft dat de jongens op straat en in
‘Veel beter is het om te investeren in
kattenkwaad noemen, zoals vernieling,
de groep iets zoeken wat ze van thuis en
de gemeenschap zelf. Maak gebruik
pesten, geweld of daarmee dreigen,
van de omgeving niet krijgen: vermaak,
van de oudere ex-straatjongens die het
heling. Een kleiner deel doet ook aan echt
veiligheid en erkenning. Kun je dat die
licht hebben gezien. Daar willen die
delinquent gedrag: zwaar geweld, drugs,
omgeving verwijten?
jongens naar luisteren, voor hen hebben
inbraak, straatroof.’
‘Ik leg de vinger op de zere plek, maar
ze respect. Van hen verwachten ze
niet in de zin dat ik een schuldige wil
echte betrokkenheid. Het opsporen en
Is het leven in deze groepen aangenaam?
aanwijzen. Deze ouders geven hun
versterken van de eigen netwerken en die
‘Op korte termijn wel, denk ik. Op lange
kinderen niet datgene wat jij en ik in
omgeven met professionele werkers, dat
termijn ligt dat anders, want dan kun je
onze jeugd hebben gekregen. Sommigen
zou een goede manier wezen om de buurt
er hinder van hebben: een strafblad, een
zitten hun zoon op de huid, anderen
te helpen van binnenuit.’
onafgemaakte opleiding. Maar op korte
zijn onverschillig, maar er is vooral veel
Logisch dat ouders zich bezorgd
termijn bevredigt het de behoeftes van die
onvermogen. De rest van de omgeving
Komen alle jongens die in deze buurt
jongens aan erkenning en vermaak en
kijkt weg, is te druk met eigen problemen.
opgroeien in het straatgroepleven?
bevestiging.
En de gemeente en de politie doen hun
‘De meesten wel. Bedenk dat als je
best, maar falen. Allemaal dragen ze er
als kind op straat wilt spelen, balletje
hun steentje aan bij dat deze jongens niet
trappen, fietsen, dat je dan meteen wordt
worden ingesloten, niet worden omarmd
geconfronteerd met deze groepen die de
Jan Dirk de Jong, Kapot moeilijk. Een etno-
door volwassenen, en vooral: dat ze niet
dienst uitmaken op het pleintje of veldje.
grafisch onderzoek naar opvallend delin-
voldoende worden gecorrigeerd door
Die normen stellen, uitdagen, eisen
quent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’
volwassenen.’
stellen, onder druk zetten. Om je te hand-
jongens. Amsterdam: Aksant, 2007
‘Zonder ouders wordt een aanpak
haven, moet je meedoen. Ontsnappen
moeilijk. Ik ben pragmatisch; overlast
kan enkel door niet de straat op te gaan,
kost geld, dus de aanpak mag ook wat
of in een andere buurt te gaan spelen.’
Tijdschrift voor sociale vraagstukken
No. 3 / maart 2008
Jelle van der Meer is journalist
