Jaarverslag wetenschappelijk onderzoek 2008

15V030 Omslag Meijers instituut (21x21):Omslag Meijers instituut 10-09-09 14:47 Pagina 1

Faculteit der Rechtsgeleerdheid


Jaarverslag wetenschappelijk onderzoek 2008


Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

15V030 Jaarverslag Graduate School 2008:Jaarverslag Meijers Instituut 2008 10-09-09 14:48 Pagina 1

Inhoudsopgave Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2008

3

Programma Vraagstukken van vermogensrecht

7

Deelprogramma Constitutionalisering, transnationalisering en de eenheid van Nederlands vermogensrecht

11

Deelprogramma Europees en vergelijkend ondernemings- en effectenrecht

27

Programma Geschillenbeslechting

37

Deelprogramma Vertrouwen in en legitimiteit van rechtspleging

41

Deelprogramma Complexiteit van procesrecht als bedreiging voor coherentie en effectiviteit van rechtspleging

49

Programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction

57

Deelprogramma Sovereignty, International Governance and Global Values

61

Deelprogramma Regulering van internationaal economisch verkeer

69

Deelprogramma Trias Europea: de verhoudingen tussen de overheidsmachten in de EU en de lidstaten in een bewegend constitutioneel landschap

75

Deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa

83

Deelprogramma Rule of Law and Development: Formation, Implementation and Improvement of Law and Governance in Developing Countries

99

Programma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering

1

107


Programma Hervorming van sociale regelgeving

117

Deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid

121

Deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen

127

Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit

137

Deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit

141

Deelprogramma Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit

147

Programma Veiligheid en recht

157

Deelprogramma Rechtsstaat, organisatie en veiligheid

161

Deelprogramma Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding

167

Deelprogramma Forensische expertise

173

De niet-programmagebonden publicaties

179

Overzicht boeken verschenen in de facultaire Meijers-reeks

191

Promoties 2008

193

2


Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2008 Het onderzoek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid richt zich vooral op de rechtsgeleerdheid en de criminologie. Behalve juristen en criminologen kent de faculteit een variëteit aan onderzoekers uit ándere wetenschapsdisciplines: filosofie, rechtssociologie, rechtsantropologie, psychologie en sociologie, bestuurskunde, economie en rechtseconomie, en bedrijfswetenschappen. De onderzoekers – fellows en promovendi – werken in zeven verschillende onderzoeksprogramma’s (zie hierna). Die programma’s geven vorm aan de onderlinge samenwerking tussen de onderzoekers en bieden een inspirerende omgeving. De bestuurlijke vormgeving van het onderzoek van de faculteit is in de loop van het verslagjaar iets veranderd. Het lijkt goed daaraan op deze plaats kort aandacht te besteden. Het blijven uiteraard de onderzoekers die de onderzoekslijnen uitzetten, onder leiding van de coördinatoren van de programma’s. Elke programmacoördinator is verantwoordelijk voor de samenhang en de kwaliteit van dat programma. Gezamenlijk vormen de programmacoördinatoren het onderzoeksbestuur van de faculteit. Dat bestuur staat onder voorzitterschap van de wetenschappelijk directeur/tevens decaan; want naar vast Leids model is de decaan van de faculteit ook portefeuillehouder onderzoek in het faculteitsbestuur. De vergaderingen van het onderzoeksbestuur worden actief bijgewoond door de promovendidecaan, door een vertegenwoordiger van de promovendi en door een ambtelijk secretaris. Het bestuur komt maandelijks bijeen. Het houdt toezicht op de voortgang, samenhang en de kwaliteit van het totale facultaire onderzoek. Het onderzoeksbestuur speelt voorts een belangrijke rol in de coördinatie van het facultaire onderzoeksbeleid (gemeenschappelijke vragen, wetenschappelijke integriteit, grensoverschrijdende samenwerking tussen programma’s) en in de kwaliteitszorg. Zo evalueert het bestuur de programma’s, toetst het de kwaliteit van onderzoekers in de driejaarlijkse fellowrondes en adviseert het over elke benoeming tot fellow in een programma. De wetenschappelijk directeur/decaan is daarnaast dean van de facultaire Graduate School (voorheen het Meijers Instituut, zie hierna), als het ‘opleidingenhuis’ van de faculteit. Hierin zijn de promovendi-opleiding en het mastertalentprogramma ondergebracht. De staf van de Graduate School ondersteunt de onderzoeksprogramma’s en faciliteert de onderzoekers. De promovendidecaan draagt vanuit de Graduate School in het bijzonder verantwoordelijkheid voor de promovendi: hij is contactpersoon en vertrouwenspersoon en draagt zorg voor een adequate opleiding en begeleiding van die promovendi. De lijnorganisatie van de faculteit bestaat thans uit vijf wetenschappelijke

3


instituten, met steeds een wetenschappelijk directeur aan het hoofd. Deze instituten leveren de onderzoekscapaciteit voor de programma’s: fellows en promovendi zijn in rechtspositionele zin aangesteld binnen de naar rechtsgebied georganiseerde achttien afdelingen van de vijf instituten. Als de kwaliteit van een individuele onderzoeker onder de maat is, spreekt de programmacoördinator de leidinggevende wetenschappelijk directeur van het instituut waarvan betrokkene deel uitmaakt daarop aan. De verantwoordelijkheden van de verschillende organen van de faculteit en daaruit vloeiende taken liggen vast in het Faculteitsreglement 2009. De Raad van Advies voor het onderzoek, ten slotte, adviseert het onderzoeksbestuur op alle terreinen waarop het een taak heeft. Deze raad bestaat uit onafhankelijke experts uit wetenschap en rechtspraktijk en wordt voorgezeten door een onafhankelijke voorzitter. Het verslagjaar 2008 was voor het E.M. Meijers Instituut als zodanig het laatste jaar. Het instituut, waar vrijwel alle leden van de wetenschappelijke staf deel van uitmaakten, bestond sinds 1997 en heeft uitstekend werk verricht. Het verslagjaar 2008 stond in het teken van de samengaan van het instituut met de Graduate School. Deze ontwikkeling volgt de universitaire koers naar zes graduate schools, zij het dat de reikwijdte van onze graduate school zich beperkt tot de promovendi-opleiding en het facultaire mastertalentprogramma. In de praktijk zal er overigens niet heel veel veranderen. Het facultaire onderzoek blijft plaatsvinden in zeven onderzoeksprogramma’s. Hun aantal blijft beperkt omdat aan programma’s niet alleen de eis wordt gesteld van een redelijk scherpe focus in de vorm van een of meer leidende onderzoeksvragen, maar ook van voldoende massa (capaciteit). Versnippering is ongewenst. In 2008 kende het instituut de volgende zeven onderzoeksprogramma’s: 1. Vraagstukken van vermogensrecht (programmacoördinator A.G. Castermans); 2. Geschillenbeslechting (programmacoördinator J.L. de Wijkerslooth); 3. Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering (programmacoördinator A. Ellian; 4. Grenzen van fiscale soevereiniteit (programmacoördinator A.O. Lubbers); 5. Veiligheid en recht (programmacoördinator J.P. van der Leun); 6. Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction (programmacoördinator R.A. Lawson;

4


7. Hervorming van sociale regelgeving (programmacoördinator: K.P. Goudswaard). Onderzoeksprogramma’s kennen een looptijd van circa vijf jaar. De programma’s bevinden zich in uiteenlopende stadia van hun cyclus, deels omdat ze op verschillende momenten zijn gestart, deels omdat ze tussentijds zijn gewijzigd. Ook in de komende tijd zullen enkele programma’s worden beëindigd, resp. worden samengevoegd tot een nieuw programma. Herijking vindt doorgaans plaats naar aanleiding van een visitatie. Op onze website is de meest recente stand van zaken te vinden. De eerstvolgende visitatie vindt al plaats in het najaar van 2009, door een commissie onder leiding van prof. Koers, en beslaat de periode 2006-2008. Ten behoeve van deze visitatie is een aantal zelfstudies geschreven waarin zowel op de organisatie van het onderzoek wordt ingegaan, als op de inhoud en de resultaten er van. Dit onderzoeksverslag beperkt zich tot de wetenschappelijke- en de vakpublicaties van 2008. Onze facultaire onderzoekers produceerden in totaal 551 wetenschappelijke publicaties en 538 vakpublicaties.1 Enkele publicaties zijn geschreven door gastonderzoekers. Er waren voorts 19 promoties, waarmee de faculteit opnieuw ‘marktleider’ was. Een belangrijke ontwikkeling in het Leidse onderzoek is de vaststelling van de universitaire profileringsgebieden. Omdat de universiteit nu eenmaal niet kan investeren in excellentie op alle onderzoekgebieden, heeft zij ervoor gekozen de focus te leggen op een selectie van onderzoeksterreinen. Op deze terreinen heeft de universiteit voldoende kwantitatieve en kwalitatieve massa om aanzien te behouden of te verwerven, om substantieel mee te dingen naar externe subsidies en om aantrekkelijk te zijn voor excellente onderzoekers. De gebieden zijn over het algemeen interdisciplinair en sluiten aan bij grote maatschappelijke vraagstukken. De profileringsgebieden zijn in 2008 vastgesteld2, en naar verwachting zullen deze gebieden een groeiende rol gaan spelen in financieel- en benoemingenbeleid. Onze faculteit participeert in drie profileringsgebieden. Het belangrijkste is Interaction between Legal Systems. Er is voor dit thema gekozen omdat het aansluit bij een lange en rijke traditie, maar ook omdat het zijn neerslag vindt in de verschillende onderzoeksprogramma’s die de faculteit kent. Dit is wellicht het meest manifest in het programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction, maar ook in de andere programma’s vormt veellagig gericht onderzoek een rode draad. 1 2

Bron Metis met als peildatum 27 augustus 2009. Crossing borders in fundamental research. Leiden University research profile. Universiteit Leiden 2009.

5


In 2008 is wederom aandacht besteed aan de zichtbaarheid van onze publicaties. Meer en meer publicaties zijn, vrijwel onmiddellijk na verschijnen, op het internet op te vragen en te lezen. Belangrijke vindplaatsen van Leidse onderzoeksresultaten zijn het repositorium van de Universiteitsbibliotheek, waarin bijvoorbeeld ook alle proefschriften te vinden zijn, en de verschillende persoonlijke webpagina’s van onderzoekers, en voorts de on-line bibliotheek van het SSRN, het Social Science Research Network. Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om dank te zeggen aan de programmacoördinatoren voor hun inzet, Alex Geert Castermans, Joan de Wijkerslooth, Kees Goudswaard (tevens vicevoorzitter van het bestuur), Afshin Ellian, Joanne van der Leun en Allard Lubbers. In het bijzonder dank ik collega Rick Lawson. Hij werd onlangs opgevolgd door Janneke Gerards en verrichtte meer dan voortreffelijk werk voor het internationaalrechtelijke programma. Het onderzoekbestuur werd opnieuw voortvarend bijgestaan door haar secretaris, Laura Lancée; zij zal ons helaas per 1 september 2009 verlaten voor een mooie functie bij NWO. Voorts dank ik de staf van het Meijers Instituut/de Graduate School voor hun grote inzet het afgelopen jaar, en voor wat betreft dit jaarverslag in het bijzonder, Petra van der Weel. Zij verzamelde alle gegevens voor dit verslag met grote nauwkeurigheid. Mijn grootste dank gaat uit naar de onderzoekers om wie het in dit verslag allemaal draait. In tijden waarin het onderwijs meer en meer acuut aandacht vraagt, verschuift veel onderzoek naar de avonden, de weekenden en zelfs de vakanties. Het is het grote enthousiasme en de gedrevenheid van onze onderzoekers – jong en oud – waarop ik erg trots ben.

Names het faculteitsbestuur Carel Stolker, decaan, Leiden, augustus 2009

6


Programma Vraagstukken van vermogensrecht Prof. mr. A.G. Castermans, programmacoördinator

7


8


Centrale vraagstelling Het onderzoeksprogramma Vraagstukken van vermogensrecht richt zich op de internationale en nationale uitdagingen waaraan het opnieuw gecodificeerde Nederlandse vermogensrecht blootstaat. Het Nederlands vermogensrecht wordt overstroomd met direkt en indirekt werkende regelgeving van supranationale en internationale aard. De kwaliteit en de inpassing van die regelgeving in ons Nederlands vermogensrecht laten dikwijls zeer te wensen over.

9


10


Deelprogramma: Constitutionalisering, transnationalisering en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Coördinator: prof. mr. A.G. Castermans

Centrale onderzoeksvraag Het Nederlands vermogensrecht wordt overstroomd met direkt en indirekt werkende regelgeving van supranationale en internationale aard. De kwaliteit en de inpassing van die regelgeving in ons Nederlands vermogensrecht laten dikwijls zeer te wensen over. De coherente wettelijke regeling waarin door het Burgerlijk Wetboek van 1992 werd voorzien, dreigt uiteen te vallen in een samenstel van – grote en kleinere – eilanden. Bijzonder interessante problemen van transnationale aard vloeien voort uit de onmiskenbare constitutionalisering van het vermogensrecht. Steeds vaker worden fundamentele rechten, verankerd in transnationale documenten als het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, ingeroepen binnen een traditioneel vermogensrechtelijk discours. Hoe valt deze ontwikkeling te waarderen? Welke transformaties zullen hiervan het gevolg zijn? Het deelprogramma is erop gericht de diverse lijnen met elkaar te verbinden en aldus versnippering van het vermogensrecht te voorkomen. Achtergrond Sinds de invoering van het nieuwe BW in 1992 zijn op vermogensrechtelijk terrein vele richtlijnen verschenen: oneerlijke contractsbedingen, koop van timeshares, e-commerce, consumentenkoop. Door de wetenschap wordt daarop vaak te laat (‘reactief ’) gereageerd. Op transnationaal niveau wordt

11


veelal een regeling getroffen voor één bepaalde groep gevallen. Vervolgens rijst de vraag of de nieuwe regeling restrictief moet worden geïnterpreteerd of zich juist leent voor extrapolatie naar belendende situaties. Als de consument geen ingebrekestelling meer behoeft uit te brengen, waarom zou die eis dan nog wel gelden voor een kleine (of grotere) ondernemer? Het onderzoek naar dit type vragen raakt tegelijk de positie van de burger en de systematiek van het vermogensrecht. De positie van de burger in het systeem van het vermogensrecht komt zeer specifiek aan bod als hij de fundamentele rechten ontdekt als grondslag voor een vordering tot schadevergoeding. De waarden waarop de Unie berust, zijn ‘eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten’ (art. I-2 Europese Grondwet i.o.). Ontegenzeglijk is binnen het civielrechtelijk discours de articulatiegraad van ‘waarden’ fors gestegen. • Mogen de opvoedingskosten van een kind dat door een (sterilisatie-)fout van een arts kerngezond ter wereld is gekomen, worden aangemerkt als schade? Is dit in strijd met de waardigheid van het kind als mens? (Duitse Bundesverfassungsgericht: ja. Nederlandse Hoge Raad: nee). • Betekent toekenning van smartengeld aan een ernstig gehandicapt kind dat niet zou zijn geboren als de arts geen fout zou hebben gemaakt, een devaluatie van gehandicapt leven? • Varkenshouders ontdekken dat hun door de overheid gekorte ‘varkensrechten’ kunnen worden opgewaardeerd tot Rechten van de Mens (property rights als bedoeld in art. 1, eerste Protocol EVRM). Op de voet van de jurisprudentie van het Straatsburgse Hof hebben sommige varkenshouders recht op compensatie (indien in hun geval sprake is van een individual and excessive burden) en anderen niet. Welke gezichtspunten van verdelende rechtvaardigheid geven hier de doorslag? Deze kleine greep uit een reeks grote vragen biedt perspectief op een fundamentele herbezinning op de grondslagen van het vermogensrecht.

12


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Castermans, A.G. De burger in het burgerlijk recht, of De eigenschappen van perensap (oratie Leiden). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huijgen, W.G. Koop en verkoop van onroerende zaken (Monografieën Privaatrecht, 9). Deventer: Kluwer. Punselie, E.C.C. Gezag over minderjarigen (ars notariatus, 139). Deventer: Kluwer. Zwalve, W.J. C. AE Uniken Venema's Common Law & Civil Law. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Houben, I.S.J. Public Service Obligations: Moral Counterbalance of Technical Liberalization Legislation? European Review of Private Law, 1, p. 7-27. Kooij, P.A.C.E. van der. Towards an EC Directive on plant breeder's rights? Journal of Intellectual Property Law & Practice, p. 97-101.

Artikel in gerefereerde bundel Kooij, P.A.C.E. van der & Mulder, S.J.A. Verzekering en aansprakelijkheid. In: Praktijkboek Onroerend Goed (150 pag.). Deventer: Kluwer.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Beunen, A.C. Musea als makelaars in beeldmateriaal. Maandblad voor Vermogensrecht, 7/8, p. 163167. Boer, M.B. de & Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. De saniet en zijn verzekeringen (1). Schuldsanering, aug. '08(4), p. 7-11. Boer, M.B. de & Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. De saniet en zijn verzekeringen (2). Schuldsanering, okt. '08(5), p. 10-14.

13


Boer, M.B. de & Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. De saniet en zijn verzekeringen (3). Schuldsanering, dec. '08(6), p. 22-26. Boer, M.B. de & Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. Insolventie en verzekering. Vermogensrechtelijke Analyses, 2008(2), p. 5-48. Breedveld-de Voogd, C.G. Bespreking van het proefschrift van N.C. van Oostrom-Streep, 'De kwalitatieve verplichting'. Maandblad voor Vermogensrecht, 2008(1), p. 8-11. Breedveld-de Voogd, C.G. De Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen en de aansprakelijkheid van de verkoper. Maandblad voor Vermogensrecht, 2008, p. 54-58. Breedveld-de Voogd, C.G. Hoe nietig is een nietige koopovereenkomst? Een analyse van de rechtspraak over het niet voldoen aan het vormvoorschrift van artikel 7:2 BW. Tijdschrift voor Bouwrecht, 2008, p. 519-528. Bruning, M.R. & Punselie, E.C.C. Personen- en familierecht. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 645-655. Castermans, A.G. Uitleg van de arbeidsovereenkomst volgens Europese regels. Tijdschrift Recht en Arbeid, 1, p. 5-11. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. Het verlies van eigendom van een onroerende zaak op grond van artikel 3:105 BW. Themis, 1(1), p. 3-12. Eeckhout, V. Van Den. Huwelijksvermogensrechtelijke gevolgen van een "verlate" vestiging in Nederland. Behoefte aan, en mogelijkheid tot, wegredeneren van de op ipr-vlak soms verrassende gevolgen? Nederlands Internationaal Privaatrecht, p. 1-10. Es, P.C. van. De rangorde van schuldeisers bij de wettelijke verdeling. WPNR, 6776(2008), p. 897-899. Es, P.C. van. Het paard van Libourel: iets over het vrijgevigheidsvereiste bij giften. Tijdschrift erfrecht, 2008(2), p. 25-29. Es, P.C. van. Ouderlijke boedelverdeling en legitieme. WPNR, 6738(2008), p. 49-52.

14


Esch, R.E. van. "Het concept wetsvoorstel Wet betaaldiensten en het burgerlijk recht". Tijdschrift voor financieel recht, p. 437-441. Esch, R.E. van. Elektronisch financieel rechtsverkeer. Tijdschrift voor financieel recht, p. 143-146. Esch, R.E. van. MiFID en het verschaffen van informatie aan beleggers via internet. Tijdschrift voor financieel recht, p. 17-22. Graaf, T.J. de, Folmer, F.C. & Verschuur, A.M.E. Overdracht, licenties en derdenwerking in het intellectuele-eigendomsrecht. Een verkenning van de gronden reikwijdte. Maandblad voor Vermogensrecht, 7(8), p. 168-178. Graaf, T.J. de. SER-model internettoegang kritisch bekeken. Computerrecht, p. 92-100. Hebly, J.M. & Klijn, M.B. Wezenlijke wijziging van een overheidsopdracht. Bouwrecht, 9, p. 822830. Hijma, Jac. Algemene voorwaarden. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 765-778. Houben, I.S.J. Public Service Obligations: Moral Counterbalance of Technical Liberalization Legislation? European Review of Private Law, 1, p. 7-27. Huijgen, W.G. Ouderlijke boedelverdeling met toedeling van recht van vruchtgebruik nietig. WPNR, 6740, p. 94-96. Huijgen, W.G. Artikel 5:20 lid 2 BW en het opstalrecht. WPNR, 6771, p. 754-757. Jansen, K.J.O. Smith v. Hughes: caveat emptor. NTBR, 9, p. 415-420. Janssen, J.F.M. Causaliteit en zorgplicht in het kader van art. 7:658 BW. WPNR, p. 655-664. Janssen, J.F.M. Conversie in het goederenrecht. WPNR, p. 364-372. Janssen, J.F.M. De persoonlijke aansprakelijkheid van de rechter. NJB, p. 1212-1218.

15


Janssen, J.F.M. De persoonlijke aansprakelijkheid van de rechter. NJB, p. 1868-1869. Janssen, J.F.M. Is een extern werkende verhaalsvoorrang op een banksaldo op louter obligatoire grondslag mogelijk? WPNR, p. 483-489. Kerpestein, G.M. De valkuil van de huurprijs. Tijdschrift voor Huurrecht Bedrijfsruimte, p. 154-161. Kerpestein, G.M. Een kijkje over de schutting: het nieuwe huurrecht vergeleken met het huurrecht bedrijfsruimte. Agrarisch Recht, 68(3), p. 105-117. Kerpestein, G.M. Semi-dwingend recht en afwijkende bedingen. Praktisch Procederen, p. 126-138. Kooij, P.A.C.E. van der. Afgeleide rassen anno 2008. Agrarisch Recht, p. 311-317. Kooij, P.A.C.E. van der. Towards an EC Directive on plant breeder's rights? Journal of Intellectual Property Law & Practice, p. 97-101. Mellema-Kranenburg, T.J. De wenselijkheid van een considerans in een testament. Tijdschrift erfrecht, 2008(6), p. 104-106. Mollema, A.F. Uitleg van uiterste wilsbeschikkingen en aanverwante zaken. WPNR, 6773, p. 820-827. Schermer, B.W. Virtuele werelden, echte belangen: aansprakelijkheid van aanbieders van virtuele werelden. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(1), p. 9-14. Siemerink, L.A.R. De consument en zijn internetverbinding: de inhoud van ISP-overeenkomsten nader belicht. Tijdschrift voor Consumentenrecht, 2008/3(3), p. 103-111. Siemerink, L.A.R. Problemen bij levering van pootaardappelen, (HR 27 juni 2008, LJNBC9348). Nieuwsbrief Bedrijfsjuridische Berichten, 23(66), p. 299-302. Snijders, H.J. Overdracht en derdenbescherming. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 698-705. Tavernier, P.C.J. De. Uitleg van overeenkomsten, overheidsaansprakelijkheid en risico-aansprakelijkheden (Overzicht van Nederlandse rechtspraak Burgerlijk Recht 2002-2006). Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 731-741, p. 851-862, p. 862-884. 16


Tempelman-Hunen, I.M. van. Een werkbare werktoets? HR 30 mei 2008, RvdW 2008, 567; LJN BC2153 (Zonen Endstra/Nieuw Amsterdam c.s.). Maandblad voor Vermogensrecht, 18(7/8), p. 190194. Velthoven, B.C.J. van & Wijck, P.W. van. Proportionele aansprakelijkheid vanuit ex ante perspectief. Aansprakelijkheid verzekering en schade, juni 2008(3), p. 130-140. Visser, D.J.G. Beslissen in IE zaken. Nederlands Juristenblad, 31, p. 1918-1926.Visser, D.J.G. Kroniek van de intellectuele eigendom. Nederlands Juristenblad, 16, p. 1008-1014. Wansink, J.H. Kroniek aansprakelijkheidsverzekering 2006-2008. Aansprakelijkheid verzekering en schade, 2008, p. 330-344. Wansink, J.H. Precautionary Measures: a friendly of hostile tool of limiting the Insurance coverage? European Contract Law, 9(1), p. 151-157. Wansink, J.H. The Principles of European Insurance Contract Law (PEICL), een belangrijke stap voorwaarts op weg naar de integratie van de nationale verzekeringsmarkten in de Europese Unie. Aansprakelijkheid verzekering en schade, 2008, p. 117-123. Wansink, J.H. Verzekering en discriminatie bij zwangerschaps- en bevallingsuitkeringen. Verzekeringsarchief, 2008, p. 99-107. Weide, J.A. van der. De internationale cessie en verpanding van vorderingen Europees geregeld!? Maandblad voor Vermogensrecht, p. 102-108. Weide, J.A. van der. Het internationaal goederenrecht gecodificeerd. Maandblad voor Vermogensrecht, p. 274-286. Weide, J.A. van der. Het verwijzingsrecht voor niet-contractuele verbintenissen Europees geregeld. Een analyse van de verordening Rome II. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, p. 214-225. Zwalve, W.J. De "Time Value of Money". Groninger Opmerkingen en Mededelingen, XXV, p. 105-121. Zwalve, W.J. Tekst & uitleg. Groninger Opmerkingen en Mededelingen, p. 101-110.

17


Bundels Cartwright, J. & Hesselink, M. (Eds.). Precontractual Liability in European Private Law. London: Cambridge University Press. Castermans, A.G., Houben, I.S.J., Jansen, K.J.O., Memelink, P., Nieuwenhuis, J.H. & Reurich, L. (Eds.). De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ, 24). Deventer: Kluwer. Zwalve, W.J. & Koops, E. (Eds.). The Past and Future of Money. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen in bundels Beunen, A.C. Webarchivering en auteursrecht. In: G. van Trier (Ed.), Handboek Informatiewetenschap (p. III 120-1-III 120-19). Deventer: Kluwer. Bezemer, C.H. Jacques de Revigny (d. 1296) and his ratio motiva. A view on law making and legislation that turned into its opposite. In: L. Waelkens (Ed.), Aspecten van het middeleeuwse Romeinse recht Vol. XXII. Iuris Scripta Historica (p. 67-79). Brussel: Wetenschappelijk comite voor rechtsgeschiedenis Koninklijke Vlaamse Academie van België voor wetenschappen en kunsten. Bezemer, C.H. Pierre de Belleperche: An early attempt to make public law a separate branch of legal science? In: J. Krynen & M. Stolleis (Eds.), Science politique et droit public dans les facultés de droit européennes (XIIIe - XVIIIe siècle) Vol. 229. Studien zur europäischen Rechtsgeschichte (p. 4147). Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Bezemer, C.H. Stand als maat. De menselijke maat vóór de verlichting. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 53-63). Deventer: Kluwer. Boer, M.B. de. Een goed bewaarnemer. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De Maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 243-264). Deventer: Kluwer. Boer, M.B. de & Wessels, B. The Dominance of Main Insolvency Proceedings under the European Insolvency Regulation. In: P.J. Omar (Ed.), International Insolvency Law. Themes and Perspectives. (p. 185-208). Aldershot: Ashgate.

18


Bruning, M.R. Meer kansen voor jeugdbeschermingskinderen. In: J.H. de Graaf & F.K. van Wijk (Eds.), Rechten van het kind en ouderlijke verantwoordelijkheid (p. 121-136). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Cartwright, J. Analyse comparée de la responsabilité précontractuelle dans les droits européens. In: O. Deshayes (Ed.), L'avant-contrat: Actualité du processus de formation des contrats (p. 31-41). Paris: Presses Universitaires de France. Cartwright, J. L'obligation de négocier? Un domaine de concurrence entre droit anglais et drois français des contrats. In: J. du Bois de Gaudusson & F. Ferrand (Eds.), La Concurrence des Systèmes Juridiques (p. 49-62). Aix-en-Provence: Presses Universitaires d'Aix-Marseille. Cartwright, J. & Hesselink, M. Introduction and conclusion. In: J. Cartwright & M. Hesselink (Eds.), Precontractual Liability in European Private Law (p. 1 / 449-17 /488). Cambridge: Cambridge University Press. Castermans, A.G. Door meten tot weten. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De Maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 3-14). Deventer: Kluwer. Castermans, A.G. Het recht van de buurman leert lessen over tolerantie. In: Marcel ten Hooven & James Kennedy (Eds.), Christendemocratische verkenningen (p. 272-282). Den Haag: Boom Tijdschriften. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. De zorgvuldige bestuurder of commissaris van een NV of BV. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 67-78). Deventer: Kluwer. Es, P.C. van. Notarieel tuchtrecht en civiel recht: meten met twee maatmannen? In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 207-225). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Normaal (en bijzonder) gebruik van gekochte zaken. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 149-168). Deventer: Kluwer. 19


Janssen, J.F.M. Met welke maat moet de verplichting tot medewerking aan de uitvoering van een verbintenis worden gemeten? In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 99-118). Deventer: Kluwer. Kerpestein, G.M. De maatman in het huurrecht. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, J.H. Nieuwenhuis, P. Memelink & L. Reurich (Eds.), De maatman in het Burgerlijk Recht (BWKJ 24) (p. 169-188). Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der. De maatman in het merkenrecht. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 283-296). Deventer: Kluwer. Memelink, P. De maatman en de verkeersopvatting. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 31-51). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H. Multicultureel recht: hoe is het mogelijk? In: W. van der Burg, C.J.M. Schuyt & J.H. Nieuwenhuis (Eds.), Multiculturaliteit en recht (Handelingen Nederlandse Juristen-Vereniging, 138) (p. 125-164). Deventer: Kluwer. Tavernier, P.C.J. De & Weide, J.A. van der. De maatman in het onrechtmatige daadsrecht: onderzoek naar enkele regels van soft law. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 119-148). Deventer: Kluwer. Visser, D.J.G. Doorzoekalledatabanken.nl. In: N..A.N.M. van Eijk & P.B. Hugenholtz (Eds.), Dommering-bundel (p. 359-369). Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever. Wansink, J.H. Het schaderegelingsproces in verzekeringsrechtelijke verhoudingen; de spelers en hun spelregels. In: G.G. Hesen, S.D. Lindenbergh & G.E. van Maanen (Eds.), Schadevaststelling en de rol van de deskundige (p. 101-131). Deventer: Kluwer. Zwalve, W.J. De "numerus clausus". In: Maandblad voor Vermogensrecht (p. 198-204). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

20


Zwalve, W.J. Het toeschouwersrisico. Enkele opmerkingen over het onderscheid tussen rechtsvragen en vaststellingen van feitelijke aard. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 15-29). Deventer: Kluwer. Zwalve, W.J. The Past and Future of "Mutuum". In: W. Zwalve & E. Koops (Eds.), The Past and Future of Money (p. 17-39). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Rapport Visser, D.J.G., Hugenholtz, P.B. & Hins, A.W. Geschillen beslechting en collectief beheer. Den Haag: WODC.

Wetenschappelijke annotatie Siemerink, L.A.R. Noot bij: Hoge Raad (Civiele Kamer) 18-01-2008, Cr 2008, 67, p. 124-131 (Van Gasteren/Hemelrijk, Open brief op persoonlijke website kan worden aangemerkt als perspublicatie).

21


Vakpublicaties Monografieën Hebly, J.M. European Public Procurement, Legislative History of the 'Utilities' Directive 2004/17/EC. Deventer: Wolters Kluwer Law & Business. Hijma, Jac. & Olthof, M.M. Compendium van het Nederlands vermogensrecht. Deventer: Kluwer.

Bundel Snijders, H.J., Gerretsen, R.B. & Rueb, A.S. (Eds.). Burgerlijk Procesrecht, cursusboek voor de Beroepsopleiding Advocatuur. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen Beunen, A.C. Auteurswet obstakel voor grootschalige digitalisering. InformatieProfessional, 05, p. 16-19. Boer, M.B. de. Commentaar op art. 41, 60a, 60b, 61 en 63 (losbladig). In: SDU Commentaar Faillissementswet 2008/2009. Den Haag: Sdu Uitgevers. Bruning, M.R. Ten geleide. In: M.R. Bruning & J. Kok (Eds.), Herziening kinderbeschermingsmaatregelen - commentaren op het voorontwerp van wet (FJR congresbundel). Deventer: Kluwer. Bruning, M.R. Kindermishandeling en inbreuken op grondrechten. In: Team Jeugd Rechtbank Amsterdam (Ed.), Hard en zacht bewijs bij vermoedens van kindermishandeling (p. 18-27). Amsterdam: SWP. Bruning, M.R. Het belang van het ontvoerde kind (editorial). Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, p. 205. Bruning, M.R. Kinderontvoering en het belang van het kind [Online]. Available from: Website: http://leidsewetenschappers.leidenuniv.nl/show.php3?medewerker_id=851 [01-09-2008]. Bruning, M.R. Omgangsperikelen. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, p. 1.

22


Duynstee, M.C.I.M. Koop en verkoop. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 793-801. Es, P.C. van. De electronische onderhandse akte. WPNR, 6764(2008), p. 605-607. Es, P.C. van. Onduidelijkheden rond de sommenverzekering als quasi-legaat. WPNR, 6753(2008), p. 343-344. Es, P.C. van. Toekennen van schadevergoeding in een tuchtprocedure: iets over de verhouding tussen tuchtrecht en civiel aansprakelijkheidsrecht. JBN, 2008(45), p. 3-5. Es, P.C. van. Toezicht op naleving Wid / Wet Mot. JBN, 2008(1), p. 3-7. Esch, R.E. van. "De elektronische vergadering: een update". Computerrecht, p. 74-76. Esch, R.E. van. Elektronische verzending van mededelingen bij verzekeringsovereenkomst. Computerrecht, p. 142. Esch, R.E. van. Opinie: Het wetsvoorstel schriftelijkheid en elektronisch rechtsverkeer en de elektronische onderhandse akte. Tijdschrift voor Internetrecht, p. 90-92. Hebly, J.M. Aanneming van werk: het nieuwe handboek. WPNR, p. 617-619. Hebly, J.M. Contouren voor een 'passende voorafgaande publicatie' thans duidelijk. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 3-4. Hebly, J.M. De Ziekenhuisparabool. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 215-216. Hebly, J.M. & Wilman, F. Judicial protection in EU public procurement procedures: recent developments. Litigation Committee Newsletter IBA, 2008(september), p. 13-15. Hebly, J.M. & Heijnsbroek, P. Klagen bij de aanbestedende dienst: introductie van een 'best practice'. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 418-427. Hebly, J.M. & Kikkert, A.N. Niet-nakoming en ingebrekestelling; Aanneming van werk. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 779-783, p. 801-813.

23


Hebly, J.M., Ritsema van Eck, W.M. & Heijnsbroek, P. Overzicht EG-inbreukprocedures Aanbesteding 2006. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 19-33. Hebly, J.M. Proeve van een Aanbestedingswet... het andere wetsontwerp. Themis, p. 114-120. Hebly, J.M. Ontwikkelingen in het (Bouwrechtelijk) aanbestedingsrecht. In: 25 jaar Bouwrecht in Leiden (p. 51-80). Den Haag: Jongbloed juridische boekhandel. Hebly, J.M. & Wilman, F.G. The Netherlands. In: The International Comparitive Legal Guide to Public Procurement 2009 (p. 169-173). Global Legal Group. Hijma, Jac. Dwaling. In: E.H. Hondius (Ed.), Losbladige editie Verbintenissenrecht. Deventer: Kluwer. Houben, I.S.J. De medewerkersovereenkomst:de overeenkomst tussen ziektekostenverzekeraar en (para)-medisch beroepsbeoefenaar. Over de verzekeraar en de apothekers. Maandblad voor Vermogensrecht, 3, p. 59-63. Houben, I.S.J. Totstandkoming: precontractuele fase. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 724731. Huijgen, W.G. De natuurlijke verbintenis (art. 6:3-5 BW). In: E. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht (losbladig, 25 blz.). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Ondanks testamentair vruchtgebruik toepassing van artikel 4:29 BW. JBN, november, p. 6-8. Huijgen, W.G. Overlast van buren leidt tot aanpassing van de koopprijs. JBN, juni, p. 11-14. Huijgen, W.G. Wanneer een domiciliekeuze? JBN, april, p. 3-5. Jansen, K.J.O. Onrechtmatige daad algemeen - Schadevergoeding. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 814-839. Jansen, K.J.O. Artikel 162, Supplement 113 (losbladig werk, 380 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer.

24


Jansen, K.J.O. Artikel 162, Supplement 114 (losbladig werk, 404 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer. Jansen, K.J.O. Artikel 163, Supplement 118 (losbladig werk, 93 bewerkte pagina's). In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad (Groene Serie). Deventer: Kluwer. Janssen, J.F.M. Huwelijksvermogensrecht. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 655-670. Janssen, J.F.M. Zekerheidsrechten. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 705-717. Knigge, M.W. Wilsgebreken en vernietigbaarheid. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 755-765. Kooij, P.A.C.E. van der. De dikte van een gipskruidstengel. In: Leidse IE almanak (p. 80-83). Meijers, V.A.E.M. De Handelregisterwet 2007: nieuwe wijn in oude zakken. Ondernemingsrecht, 2008(12), p. 410-416. Meijers, V.A.E.M. Handelsregister: de kwantiteit en de kwaliteit van de ingeschreven gegevens worden gemoderniseerd. JBN, 2008(37), p. 3-5. Meijers, V.A.E.M. Het handelsregister nieuwe stijl. Tijdschrift voor de Ondernemingsrechtpraktijk, 2008(4), p. 129-133. Mellema-Kranenburg, T.J. Dexia en het toestemmingsvereiste van art.1: 88 BW. JBN, 2008(46), p. 6-8. Mellema-Kranenburg, T.J. Erfrecht. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 670-680. Mellema-Kranenburg, T.J. Nietigheid van aan verzorgster gedane schenkingen? Op wie rust de bewijslast? Juridische Berichten voor het Notariaat, 2008(9), p. 12-14. Mellema-Kranenburg, T.J. De Actio Pauliana. In: Jac. Hijma (Ed.), Supplement Vermogensrecht (losbladig). Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J. Handelingsonbekwaamheid. In: Jac. Hijma (Ed.), Supplement Vermogensrecht (losbladig). Deventer: Kluwer.

25


Mellema-Kranenburg, T.J. Overdracht van schulden en vorderingen. In: E. Hondius (Ed.), Supplement Verbintenissenrecht (losbladig). Deventer: Kluwer. Mellema-Kranenburg, T.J. Vruchtgebruik. In: Jac. Hijma (Ed.), Supplement Vermogensrecht (losbladig). Deventer: Kluwer. Mollema, A.F. Erfrecht. Ars Aequi, 109, p. 6119. Nieuwenhuis, J.H. Waarom hebben Belgen 's maandags pleisters op hun wangen? Rechtsgeleerd Magazijn Themis, p. 189-190. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht (Katern). Ars Aequi, 2008(105), p. 5892-5893. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht (Katern). Ars Aequi, 2008(109), p. 6118-6119. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht (Katern). Ars Aequi, 2008(108), p. 6066. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht (Katern). Ars Aequi, 2008(106), p. 5535-5536. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht (Katern). Ars Aequi, 2008(107), p. 6011-6012. Peter, J.A.J. Eigendom en Mede-eigendom. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 681-698. Reurich, L. Redelijkheid en billijkheid; Niet-nakoming en opschortingsbevoegdheid. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 741-745, p. 784-785. Schuller-Hoekstra, J.M. Beroepsaansprakelijkheid. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 839-851. Snijders, H.J. Onverschuldigde betaling door de derde-beslagene andermaal. NTBR, 2008, p. 1. Snijders, H.J. Overeenkomstig de redelijkheid en billijkheid maar in strijd met dwingend recht? NTBR, 2008, p. 381. Snijders, H.J., Gerretsen, R.B. & Rueb, A.S. Burgerlijk Procesrecht, cursusboek voor de Beroepsopleiding Advocatuur (voorwoord). In: Burgerlijk Procesrecht, cursusboek voor de Beroepsopleiding Advocatuur. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. 26


Tavernier, P.C.J. De. De bevestiging van een vernietigbare onderwijsovereenkomst op grond van art. 3:55 BW (HR 8 februari 2008, RvdW 2008, 210). Maandblad voor Vermogensrecht, 2008/4, p. 88-92. Tempelman-Hunen, I.M. van. Digitalisering doet bewijskracht documenten de das om? Trema, 31(9), p. 404-408. Weide, J.A. van der. Nietigheid. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 745-755. Zippro, E.J. Overige verbintenissen uit de wet. Tijdschrift voor Privaatrecht, 45(2), p. 885-896.

Annotaties Bruning, M.R. Noot bij: Rb Arnhem 24-08-2007, Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 2008, p. 913 (Provinciale aansturing van Bureau Jeugdzorg). Castermans, A.G. Noot bij: ABRvS 05-12-2008, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 202-233 (Staat, SGP en vrouwenverdrag: zoveel colleges, zoveel visies). Hijma, Jac. Noot bij: HR 28-04 -2006, NJ 2008, 165, p. 1558-1560. Hijma, Jac. Noot bij: HR 28-01-2005, NJ 2008, 41, p. 362-363 (Van Vulpen/Debetz). Hijma, Jac. Noot bij: HR 06-04-2007, NJ 2008, 493, p. 4876-4878 (Savills/B&S). Hijma, Jac. Noot bij: HR 28-01-2005, NJ 2008, 55, p. 482-485 (Dakar-motor). Hijma, Jac. Noot bij: HR 29-06-2007, NJ 2008, 605, p. 6304-6306 (Amsing/Dijkstra-Post). Hijma, Jac. Noot bij: HR 29-06-2007, NJ 2008, 606, p. 6324-6327 (Pouw/Visser). Tavernier, P.C.J. De. Noot bij: Hoge Raad 08-02-2008, AAe 2008, p. 6007-6009 (RvdW 2008, 210: studieovereenkomst. Dwaling; bevestiging (art. 3:55 BW)). Visser, D.J.G. Noot bij: Rb. (Ktr.) Leeuwarden 05-02-2008, AMI 2008, p. 77-79 (De Groene Leguaan / Friesland Bank).

27


Overige produkten van wetenschappelijke activiteit Bundels Bruning, M.R. (Ed.). Herziening kinderbeschermingsmaatregelen - commentaren op het voorontwerp van wet. Deventer: Kluwer. Bruning, M.R. & Simons, M.H. (Eds.). Tekstuitgave integraal jeugdbeleid 2009 (Wettenbundel). Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der & Geerts, P.G.F.A. (Eds.). Wettenverzameling intellectuele eigendom. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Populariserende publicaties Bruning, M.R. Gesloten jeugdzorg. Journaal Ggz en recht, p. 84-88. Bruning, M.R. Kindermishandeling: de verantwoordelijkheid van de dokter, commentaar. In: I. de Beaufort, S. van de Vathorst, F. Hazebroek & B. van der Heijden (Eds.), Kwetsbare kinderen: een ethische zorg (p. 311-315). Den Haag: Lemma. Memelink, P. Omgangsvormen en het burgerlijk recht. Ars Aequi, p. 778-780. Visser, D.J.G. Rights in the pocket. Amsterdam: NUV. Visser, D.J.G. (Ed.). Leidse IE Almanak. Amstelveen: deLex.

28


Deelprogramma: Europees en vergelijkend ondernemings- en effectenrecht Coördinator: prof. mr. S.M. Bartman

Centrale onderzoeksvraag Centraal in dit onderzoeksprogramma staat de invloed van de Europese integratie en grensoverschrijdend beleggen op het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het effectenrecht. Achtergrond De toenemende concentratiebeweging in de wereldeconomie en in het bijzonder binnen Europa, stelt het Nederlandse ondernemingsrecht de komende jaren voor een aantal cruciale vragen. Ook de voortschrijdende technische ontwikkeling speelt hierbij een belangrijke rol. Bedoelde vragen kunnen worden herleid tot een aantal deelgebieden binnen het ondernemingsrecht. Omdat het moderne ondernemingsrecht als onderzoeksobject naar zijn aard in hoge mate een "moving target" is, beoogt onderstaande opsomming per deelgebied niet meer dan een indicatie te geven van de vragen die in het kader van het onderhavige onderzoeksprogramma naar huidig inzicht aandacht verdienen: Het vennootschapsrecht: • Welke ruimte blijft er onder invloed van de Europese integratie en de daarmee samenhangende regulatory competition over voor typisch Nederlandse producten van wetgeving, zoals de NV en de BV-vorm, de structuurregeling en het enquêterecht? • Is het Nederlandse vennootschapsrecht voldoende competitief vergeleken met het vennootschapsrecht van de andere EU-lidstaten? • Biedt de huidige NV/BV een adequaat juridisch vehikel om vorm te geven aan grensoverschrijdende samenwerking, zoals grensoverschrijdende fusie, internationale joint ventures en strategische allianties? • Welke mogelijkheden bieden specifiek Europese rechtsvormen, zoals de Europese Vennootschap, hiertoe?

29


•

Welke nieuwe Europese rechtsvormen zijn gewenst en welke invloed zal het gebruik van deze rechtsvormen (kunnen) hebben op de inrichting van onze nationale, vennootschappelijke vehikels?

Corporate governance en de positie van aandeelhouders/beleggers: • Hoe verhouden in Nederland ontwikkelde en gebezigde oligarchische constructies en beschermingsmaatregelen tegen een ongewenste overname, zoals prioriteitsaandelen (golden shares), certificering van aandelen, de verstrekking van opties op preferente aandelen en de structuurregeling, zich tot de Europese beginselen van vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal en het EVRM? • Hoe verhouden de Nederlandse Code Tabaksblat en beginselen van corporate governance zich tot soortgelijke codes en beginselen in de andere Europese lidstaten en in de VS? • In hoeverre stelt corporate governance eisen aan het traditionele vennootschapsconcept waarop dat concept niet is ingericht en dus moet worden aangepast? • In hoeverre noopt corporate governance tot een nadere profilering van de NV en de BV als rechtsvormen, mede met het oog op groepsverhoudingen en de bijzondere eisen die in toenemende mate aan beursvennootschappen worden gesteld? • Welke invloed oefent een beursnotering in de VS uit op de corporate governance van de betreffende Nederlandse vennootschap? • Hoe is de positie van minderheidsaandeelhouders en schuldeisers binnen een concernverband in vergelijking met die in omliggende landen? Geschillenprocedures: • Kan het Nederlandse stelsel van geschillenoplossing binnen de onderneming, met daarin tamelijk unieke elementen zoals het enquêterecht en art. 26 WOR, de toets van vergelijking met andere Europese lidstaten doorstaan? • In hoeverre zou het enquêterecht geschikt zijn om binnen Europa bestaande verschillen op het gebied van corporate litigation te overbruggen en zou een invoering ook in andere lidstaten bepleit kunnen worden? Effectenrecht: • Hoe verhoudt het Nederlands-Europese effectenrecht zich tot dat van de VS en in welke mate beïnvloeden zij elkaar? • Hoe beïnvloedt het feit van een multiple listing de eisen die gelden voor de inrichting van de Nederlandse, beursgenoteerde vennootschap?

30


•

In hoeverre schiet de Nederlandse wetgeving, in het bijzonder de Wet Giraal Effectenverkeer, tekort om vorm te geven aan de zeggenschapspositie van beleggers bij grensoverschrijdend stemgedrag en dient deze wet bijgevolg te worden aangepast?

31


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Wessels, B. Belangenstrijd in het insolventierecht, Afscheidsrede VU Amsterdam 2008. [Online]. Available from: hdl.handle.net/1871/12787. [01-06-2008]. Wessels, B. Judicial Cooperation in Cross-border Insolvency Cases (oratie Leiden). Deventer: Kluwer.

Dissertaties Vossestein, G.-J. (19 november 2008). Modernisation of European Company Law and Corporate Governance. Universiteit Leiden, Leiden: Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. P.J. Dortmond. Zippro, E.J. (27 november 2008). Privaatrechtelijke handhaving van mededingingsrecht. Universiteit Leiden, p. 1-800, Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. H.J. Snijders.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Vossestein, G.-J. Transfer of the registered office. The European Commission's decision not to submit a proposal for a Directive. Utrecht Law Review, p. 53-65. Vossestein, G.-J. Volkswagen; the state of affairs of golden shares, company law and European free movement of capital. European Company and Financial Law Review, p. 115-133.

Artikel in gerefereerde bundel Offeren, D.H. van. Risicomanagement en financiële rapportage. In: V. Gwosdz & L. Keuleneer (Eds.), Framework voor integraal risicomanagement (p. 167-190). Antwerpen: Standaard Uitgeverij.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Bartman, S.M. & Holtzer, M. Evenwichtig ondernemingsbestuur in de polder. Tijdschrift voor Ondernemingsbestuur, 2008(3), p. 57-65. Bartman, S.M. The Impact of Optional EU Law Making on National Company Law. European Company Law, 5(6), p. 271-276. Groot, C. de. De drie Versatel-uitspraken. Onderneming en Financiering, 2008(77/78), p. 16-22. Groot, C. de. Overzichtsartikel: enkele lijnen in de rechtspraak van de Hoge Raad. Onderneming en Financiering, 2008(3), p. 7-25. 32


Wessels, B. Article 25 of the Insolvency Regulation: A Hornets’Nest. Insolvency Intelligence, 9(10), p. 135-143. Wessels, B. Cross-Border Insolvency Law in Europe: Present Status and Future Prospects. potchefstroom eletronical law journal, 1. Wessels, B. Internationaal insolventierecht volgens het Voorontwerp Insolventierecht. Onderneming en Financiering, 2008/1, p. 76-92. Wessels, B. International Insolvency Law in the Netherlands: The Pre-Draft of Title 10, in: 17. International Insolvency Review, Spring, p. 143-162. Wessels, B. Recognition and enforceability of judgments under the EC Insolvency Regulation. Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht, 2008/5, p. 191-200.

Artikel in bundel Bartman, S.M. De verweesde onderneming. In: M. Holtzer, A.F.J.A. Leijten & D.J. Oranje (Eds.), Geschriften vanwege de Vereniging Corporate Litigation 2007-2008, deel 97 in de serie vanwege het Van der Heijden Instituut (p. 269-277). Deventer: Kluwer.

Wetenschappelijke annotaties Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Utrecht 12-12-2007, JOR 2008, 10, p. 67-150. Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Amsterdam 26-03-2008, JOR 2008, 125, p. 1132-1145. Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Groningen 11-06-2008, JOR 2008, 194, p. 1709-1720. Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Almelo 24-06-2008, JOR 2008, 227, p. 1991-1998. Bartman, S.M. Noot bij: Hof Amsterdam 29-03-2007, JOR 2008, 27, p. 316-320. Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Leeuwarden 31-10-2007, JOR 2008, 7, p. 47-55. Bartman, S.M. Noot bij: Rechtbank Roermond 20-02-2008, JOR 2008, 92, p. 847-854.

33


Vakpublicaties Monografieën Wessels, B. Bestuur en beheer na faillietverklaring, Wessels Insolventierecht, Deel IV. Deventer: Kluwer. Wessels, B. Vereffening van de boedel, Wessels Insolventierecht, Deel VII. Deventer: Kluwer.

Artikelen Bartman, S.M. Real Seat in Retreat. European Company Law, 5(4), p. 172. Bartman, S.M. The SPE Revolution. European Company Law, 5(6), p. 270. Claringbould, M.H. De aansprakelijkheid van de expediteur. Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht, 2, p. 55-68. Nijland, J. Ontslag bestuurders stichting Islamitische basisschool. Juridische Berichten voor het Notariaat, 2008(48), p. 12-14. Nijland, J. & Knops, H.P.A. Reactie op: De verwarde onderneming. Economisch Statistische Berichten, 4531(93), p. 189. Wegman, H.E. & Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law, January and February 2008. European Company Law, 5(3), p. 159-162. Wegman, H.E. & Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law, November and December 2007. European Company Law, 5(2), p. 103-107. Wegman, H.E. & Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law, March and April 2008. European Company Law, 5(4), p. 197-199. Wegman, H.E. & Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law, September and October 2007. European Company Law, 5(1), p. 36-38.

34


Wessels, B. Boek 2 BW als steun voor de faillissementscurator. WPNR, p. 381-383. Wessels, B. Corporate migration or COMI manipulation. Ondernemingsrecht, 1, p. 34-35. Wessels, B. Het horen van getuigen in het insolventierecht. Maandblad voor Vermogensrecht, p.46. Wessels, B. Welke vorderingen behoren tot de failliete boedel? Maandblad voor Vermogensrecht, november, p. 266-268. Wessels, B. Aansprakelijkheid met mate bij ondernemingsvoortzetting door de bewindvoerder in het voorontwerp insolventierecht. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 179-198). Deventer: Kluwer. Wessels, B. Enkele verplichtingen van de bewindvoerder. In: N.E.D. Faber (Ed.), De bewindvoerder, een octopus (Onderneming en Recht, 44) (p. 471-487). Deventer: Kluwer. Wessels, B. Internationaal insolventierecht in het Voorontwerp. In: J.A. van der Hel (Ed.), Het Voorontwerp Insolventiewet nader beschouwd (p. 283-300). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Wessels, B. The quest for coordination of proceedings in cross-border insolvency cases in Europe. In: Insolvency and Restructuring in Germany Yearbook 2008 (p. 10-21). Schultze & Braun / F.A.Z.-Institut.

Annotaties Bartman, S.M. Noot bij: Rb. Utrecht 12-12-2007, JOR 2008, 10. Bartman, S.M. Noot bij: Rb. Leeuwarden 31-10-2007, 7, JOR 2008, 7 (Vertegenwoordiging bij tegenstrijdig belang).

Boekbesprekingen Groot, C. de. Book review: C. Barnard, EC Employment Law [Bespreking van het boek C. Barnard, EC Employment Law]. Common Market Law Review, 2008, p. 1302-1303. Koppenol-Laforce, M.E. De Trust, Beschouwing over invoering van de trust in het Nederlands recht [Bespreking van het boek De Trust, Beschouwing over invoering van de trust in het Nederlands recht]. WPNR, 2008(6746), p. 222-227. 35


Populariserende publicatie Bartman, S.M. (18-09-2008). Europese SPE kan erg populair worden bij het bedrijfsleven. Financiële Dagblad.

36


Programma Geschillenbeslechting Prof. mr. J.L. de Wijkerslooth, programmacoördinator

37


38


Centrale vraagstelling Het vertrouwen in de samenleving is voor een belangrijk deel gebaseerd op de betrouwbaarheid waarmee rechtsverhoudingen gevormd en nagekomen worden. De doorzetting van recht is in de democratische rechtsstaat enerzijds opgedragen aan de overheidsrechter en is anderzijds voor zover mogelijk voorwerp van andere vormen van geschiloplossing (ADR , alternative dispute resolution) zoals mediation en geschillenbeslechting zoals arbitrage en bindend advies. Afhankelijk van en in nauwe aansluiting op maatschappelijke ontwikkelingen moet steeds weer gezocht worden naar een evenwicht tussen fundamentele uitgangspunten en eisen van effectiviteit en efficiency. Voor rechtspleging zijn er twee kernvragen: • Institutioneel: Op welke wijze kan op basis van de democratische rechtstatelijke waarden vorm gegeven worden aan rechtspraak en andere vormen van conflictoplossing? • Processueel: Op welke wijze kan effectieve en efficiënte geschiloplossing gestalte gegeven worden? Achtergrond Aan het begin van het nieuwe millennium zijn twee maatschappelijke tendensen met name bepalend voor de rechtspleging: internationalisering en individualisering. Bovendien vindt er een heroverweging plaats van de verhouding tussen overheid en samenleving. • Internationalisering raakt de rechtspleging in twee opzichten. In de eerste plaats worden in internationaal verband eisen gesteld aan de fundamentele uitgangspunten van de rechtspleging: noties als onpartijdigheid en onafhankelijkheid en een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming krijgen met name internationale invulling. In de tweede plaats vindt rechtspleging meer en meer in een internationale context plaats: grensoverschrijdend rechtsverkeer en rechtspleging in multiculturele verhoudingen. • Individualisering leidt enerzijds tot een versterking van de (individuele) rechtsaanspraken en tot een versterking van de wens die rechtsaanspraken geldend te maken. Anderzijds wordt steeds minder genoegen genomen met een standaardoplossing, gevraagd wordt om (belangen)afweging in het individuele geval. In steeds meer verhoudingen verschuift die belangenafweging van publieke voorzieningen (overheidsrechtspraak) naar private voorzieningen (ADR), waarvoor de overheid slechts de randvoorwaarden schept.

39


•

•

Rechtspleging legt een toenemend beslag op overheidscapaciteit en publieke middelen. De rechter raakt overbelast en het rechtsapparaat als geheel raakt overbelast. Steeds moet een afweging gemaakt worden tussen het beroep op de rechter en de kwaliteit van deze overheidsvoorziening en mogelijke alternatieven in de vorm van ADR. De rechtspleging moet voldoen aan fundamentele vereisten, maar moet ook aansluiten bij de maatschappelijke wens van tijdigheid en betaalbaarheid. Op grond van voorgaande ontwikkelingen is steeds een fundamentele oriëntatie op uitgangspunten, doel en middelen van de rechtspleging vereist, waarbij de traditionele grenzen tussen nationaal/internationaal, publiek/privaat en tussen de verschillende rechtsgebieden (civiel, straf, bestuursrecht, Europees recht en internationaal recht) vervagen.

40


Deelprogramma: Vertrouwen in en legitimiteit van rechtspleging Coördinator: prof. mr. J.L. de Wijkerslooth

Centrale onderzoeksvraag In hoeverre nopen de veranderingen in onze samenleving (internationalisering en individualisering) tot wijziging van de afweging en hervertaling van de verschillende vereisten van rechtsstatelijkheid en andere constitutionele uitgangspunten en in vervolg daarop nopen zij tot wijziging van het institutionele kader van de rechtspleging? De herziening van de rechterlijke reorganisatie vindt gefaseerd plaats. De derde fase is nog open. De reorganisatie en in het bijzonder de introductie van de Raad voor de Rechtspraak in 2002 doet de vraag rijzen op welke wijze in deze nieuwe context inhoud gegeven kan worden aan eisen als effectiviteit, efficiency en kwaliteit onder gelijktijdige waarborging van constitutionele en rechtstatelijke waarden. Bovendien is het de vraag hoe appel en cassatie een rol kunnen vervullen bij de rechtsontwikkeling en de rechtseenheid. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid heeft het rapport ‘De toekomst van de rechtsstaat’ uitgebracht, waarin onder meer aandacht wordt gevraagd voor internationalisering en individualisering. Op welke wijze kan in een internationaliserende en individualiserende context inhoud gegeven worden aan rechtstatelijke waarden en rechtsbeginselen? • Wat zijn de consequenties van de herziening van de rechterlijke organisatie voor de doorwerking van rechtsstatelijke waarden in de rechtspleging? • Op welke wijze kan de Raad voor de Rechtspraak bijdragen tot waarborging van de kwaliteit? • In hoeverre is coördinatie van rechtspraak wenselijk en noodzakelijk voor de legitimatie van de rechtspleging? Welke grenzen vloeien voort uit het rechtsstatelijk perspectief? Achtergrond De rechterlijke organisatie was tot de reorganisatie van 2002 gebaseerd op constitutionele en rechtstatelijke uitgangspunten die in de 19e eeuw tot ontwikkeling zijn gekomen. De Hoge Raad en de Raad van State zijn vooralsnog buiten deze reorganisatie gebleven en functioneren overeenkomstig

41


deels eigen uitgangspunten. Zowel de gerechten die onder de Raad voor de Rechtspraak vallen als de Hoge Raad en de Raad van State hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van de rechtspleging. In deze tijd worden hogere en andere eisen (tijdigheid, professionaliteit, rechtseenheid) gesteld aan de rechtspleging dan voorheen. Dit vraagt enerzijds om het opnieuw doordenken van de constitutionele en rechtsstatelijke waarden die existentieel zijn voor de rechtspleging en anderzijds om een heroriëntatie op maatschappelijke wensen en verlangens aangaande de rechtspleging. Het onderzoek is primair juridisch georiënteerd en richt zich op de fundamentele grondslagen van de rechtspleging. Daarnaast is een sociaal-wetenschappelijke benadering van een aantal onderzoeksvragen van belang. De samenstelling van de onderzoeksgroep biedt mogelijkheden voor integratie van beide onderzoeksmethoden.

42


Wetenschappelijke publicaties Monografie Huls, N.J.H. Actie en reactie. Een inleiding in de rechtssociologie. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Dissertaties Dijksterhuis, B.M. (3 september 2008). Rechters normeren de alimentatiehoogte. Een empririsch onderzoek naar rechterlijke samenwerking in de Werkgroep Alimentatienormen (1975-2007). Universiteit Leiden, p. 1-243, Leiden: Leiden University Press. Promotor: prof. mr. N.J.H. Huls. Laclé, Z.D. (7 februari 2008). Notabelen vernieuwen. Gevolgen van marktwerking in het notariaat. Universiteit Leiden, p. 1-305, Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. N.J.H. Huls. Leemans, T.C. (13 februari 2008). De rol van de rechter bij milieugeschillen. Over rechterlijke toetsingsintensiteit, bestuurlijke beslissingsruimte en deskundigenadvisering. Universiteit Leiden, p. 1-429, Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Promotor: prof. mr. T.G. Drupsteen. Schoep, G.K. (20 oktober 2008). Straftoemetingsrecht en strafvorming. Universiteit Leiden, p. 1-269, Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. C.P.M. Cleiren.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Velthoven, B.C.J. van. Rechtseconomie tussen instrumentaliteit en normativiteit. Nederlands Tijdschrift voor Rechtsfilosofie en Rechtstheorie, 37(1), p. 29-48. Voorde, J.M. ten & Siesling, M. Eerwraak in het Nederlandse strafrechtelijke beleid: een paradox van goede bedoelingen. Panopticon, 29(3), p. 7-28.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Cleiren, C.P.M. Het monopolie op de strafrechtelijke waarheidsvinding. Overwegingen over belang en risico's van 'deskundigen'-inbreng. Strafblad, 3, p. 272-285.

43


Geelhoed, W. Eurojust en het Europees Openbaar Ministerie. Strafblad, p. 598-606. Meij, P.P.J. van der. De wankele status van de rechter-commissaris. Een betoog waarom een wetsvoorstel niet het stempel 'versterking' mag dragen. NJB, 39, p. 2444-2450. Schuyt, P.M. Nazorg uit voorzorg. Sancties, 5, p. 267-270. Velthoven, B.C.J. van. Van de redactie. Over medische fouten en hun afhandeling. Recht der Werkelijkheid, 29(2008/02), p. 1-6. Voorde, J.M. ten. Nieuwe wetgeving inzake tolken en vertalers. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 87(6), p. 184-192. Voorde, J.M. ten. Strafrechtstheoretische bespiegelingen over afschrikking en generale preventie. Justitiële verkenningen, 34(2), p. 57-69.

Bundels Crijns, J.H., Meij, P.P.J. van der & Voorde, J.M. ten (Eds.). De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huls, N.J.H., Adams, M. & Bomhoff, J.A. (Eds.). The Legitimacy of Highest Courts' Rulings. Judicial Deliberations and Beyond. Den Haag: T.M.C. Asser Press.

Artikelen in bundels Crijns, J.H. Beginselen van een behoorlijke strafrechtspleging. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & M.A.H. van der Woude (Eds.), Jurisprudentie Strafrecht Select (p. 51-79). Den Haag: Sdu Uitgevers. Crijns, J.H. Een kroniek van de strafrechtelijke waarheidsvinding. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 15-55). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Geelhoed, W. Europeesrechtelijke eisen aan de beslissing omtrent de omvang van de vervolging. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid: opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 139-161). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huls, N.J.H. & Jungmann, N. Bedoelde en onbedoelde effecten van de WSNP, in het bijzonder op crediteurengedrag. In: W.H. van Boom, I. Giesen & A.J. Verheij (Eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke leerstukken (p. 487-506). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. 44


Huls, N.J.H. Een inleiding als kennismaking met de rechtssociologie. In: A. Bocker & e.a. (Eds.), Migratierecht en rechtssociologie (afscheidsbundel Kees Groenendijk) (p. 569-578). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Huls, N.J.H. Het Kortman uniform past de schuldsanering niet. In: J.A. van der Hel, M.C.A. van den Nieuwenhuijzen & J.H. Verdonchot (Eds.), Het Voorontwerp Insolventiewet nader beschouwd (p. 271-282). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Meij, P.P.J. van der. De raadsman bij het politieverhoor en de audiovisuele registratie. De verdedigingsrol bij de materiele waarheidsvinding in het strafrechtelijke vooronderzoek. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 57-93). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Meij, P.P.J. van der. Schulduitsluitingsgronden. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & M.A.H. van der Woude (Eds.), Jurisprudentie Strafrecht Select (p. 373-399). Den Haag: Sdu Uitgevers. Schuyt, P.M. Deelneming, Commentaar bij HR 8 mei 2001. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & M.A.H. van der Woude (Eds.), Jurisprudentie Strafrecht Select (p. 421-445). Den Haag: Sdu Uitgevers. Velthoven, B.C.J. van & Voert, M.J. ter. Paths to Justice in the Netherlands. In: International Legal Aid Group (ILAG) & International Legal Aid Group (ILAG) (Eds.), Conference Reports and Papers (p. 231-254). Glasgow: University of Strathclyde. Voorde, J.M. ten & Siesling, M. Humaniteit (z)onder voorwaarden. In: A.A. Franken, M. de Langen & M. Moerings (Eds.), Constante waarden. Liber amicorum prof. mr. Constantijn Kelk (p. 563-571). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Voorde, J.M. ten. In- en uitleiding. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 1-14). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Voorde, J.M. ten. Waarhedenpluralisme in culturele strafzaken. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 181-205). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

45


Vakpublicaties Artikelen Schoep, G.K. Strafmotivering. In: C.P.M. Cleiren & Th.A. de Roos (Eds.), Jurisprudentie Strafrecht Select (p. 203-230). Den Haag: Sdu Uitgevers. Schuyt, P.M. Bijlage 2: Penitentiaire Beginselenwet. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 1693-1779). Deventer: Kluwer. Schuyt, P.M. Boek I,Titel II. Straffen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 55-1150). Deventer: Kluwer. Schuyt, P.M. Boek I,Titel III, art. 43a -43c. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 374-382). Deventer: Kluwer. Schuyt, P.M. Overdracht van strafvervolging. In: A.J.H de Bruijn (Ed.), Internationaal strafrecht in Europa (p. 409-465). Heerlen: Open Universiteit. Schuyt, P.M. & Duker, M.J.A. Rubriek Straftoemeting (1). Delikt en Delinkwent, 38(1), p. 80-86. Schuyt, P.M. & Duker, M.J.A. Rubriek Straftoemeting (2). Delikt en Delinkwent, 38(9), p. 10251035. Voorde, J.M. ten. De Garantenstellung van politieambtenaren bij vuurwapengebruik en de aanname van noodweer. Delikt en Delinkwent, 38(7), p. 781-802. Voorde, J.M. ten. Commentaar bij art. 151b en art. 151c Sr. In: B. Sluijters, M.C.I.H. Biesaart, G.R.J. de Groot & L.E. Kalkman-Bogerd (Eds.), Tekst & Commentaar Gezondheidsrecht (p. 12211224). Deventer: Kluwer. Voorde, J.M. ten. Commentaar bij Titel II, Boek 3 (art. 429bis-442a Sr). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 1579-1622). Deventer: Kluwer.

46


Voorde, J.M. ten. Commentaar bij Titel V, Boek 2 (art. 131-151c Sr). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 745-839). Deventer: Kluwer. Voorde, J.M. ten & Siesling, M. Cultuur als probleem en als verweer. In: I. Weijers & F. Imkamp (Eds.), Jeugdstrafrecht. In internationaal perspectief (p. 297-313). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Wijkerslooth, J.L. de. Commentaar bij de wet toelating levensbeëindiging. In: C.P.M. Cleiren & J.H. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 2451-2467). Deventer: Kluwer.

47


48


Deelprogramma: Complexiteit van procesrecht als bedreiging voor coherentie en effectiviteit van rechtspleging Coördinatoren: prof. mr. M.V. Polak en prof. mr. J.E.M. Polak

Centrale onderzoeksvraag Het traditionele proces in de rechtsgebieden burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht is onderworpen aan een heroriëntatie (fundamentele herbezinning burgerlijk procesrecht, strafvordering 2000 en het rapport van de Vereniging voor Administratief Recht over de toekomst van de rechtsbescherming). Bij die heroriëntatie gaat om het opnieuw vinden van een evenwicht tussen de grondslagen van een eerlijk proces en de eisen die in deze tijd aan een effectieve en efficiënte rechtsgang worden gesteld. Bovendien is het de vraag of geschillen niet op een andere wijze dan door overheidsrechtspraak opgelost kunnen worden. Welke functie kunnen andere wijzen van geschillenbeslechting of conflictoplossing vervullen? Achtergrond Onze samenleving wordt in toenemende mate gekarakteriseerd door individualisering. Daarmee gaat een groeiende behoefte aan rechtstoepassing bij de beslechting of oplossing van conflicten gepaard. Daarnaast wordt de samenleving steeds meer internationaal georiënteerd. De rechtsorde wordt bovendien steeds complexer en de noodzaak om tijdig geschillen op te lossen wordt urgenter. Ook vraagstukken als veiligheid vragen om adequate procedures. Rechtspraak vervult in deze samenleving dan ook een steeds belangrijker rol. De vraag is op welke wijze de rechtspraak adequaat deze rol kan blijven vervullen. Het inzicht groeit dat de traditionele onderscheidingen tussen de verschillende rechtsgebieden in de praktijk van de rechtstoepassing geen waterdichte schotten zijn. Burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht (inclusief fiscaal recht) en hun procesrechtelijke pendanten ontmoeten elkaar meer dan eens in hetzelfde geschil en dat vraagt om wetenschappelijke bezinning op de verschillen en de overeenkomsten tussen deze rechtsgebieden. De onderscheidingen zijn immers ontworpen om de hanteerbaarheid van het recht te vergroten en moeten worden herijkt als blijkt dat zij aan dat doel in de weg gaan staan. 49


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Barkhuysen, T., Ouden, W. den, Polak, J.E.M. & Ballegooij, G.A.C.M. van. Bestuursrecht in het Awbtijdperk. Deventer: Kluwer. Schwartzenberg, H.W.B. thoe. Civiel bewijsrecht voor de rechtspraktijk. Apeldoorn-Antwerpen: Maklu.

Dissertatie Kuypers, P.H.L.M. (14 februari 2008). Uitdrukkelijke en stilzwijgende forumkeuze in het internationaal privaatrecht. Universiteit Leiden, p. 11090, Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. M.V. Polak.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Schuurmans, Y.E. Review of Facts in Administrative Law Procedures; A European Community Law Perspective. Review of European Administrative Law, 1, p. 5-34. [Online]. Available from: http://hdl.handle.net/1887/13616 [01-05-2008].

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Polak, J.E.M. Enkele aspecten van rechterlijke toetsing van overheidshandelen. Over activistische en defensieve rechters. Nederlands Juristenblad, 857, p. 1084-1092. Polak, J.E.M., Tjepkema, M.K.G., Ravels, B.P.M. van, Rossum, A.A., Waling, C. & Widdershoven, R.J.G.M. Overheidsaansprakelijkheid anno 2008: de stand van rechtsontwikkeling. Overheid en aansprakelijkheid, 47, p. 101-125. Snijders, H.J. Ambtshalve aanvulling van gronden van Europees recht in burgerlijke zaken herijkt. WPNR, 2008(6761), p. 541-552. Snijders, H.J. Ambtshalve aanvulling van gronden van Europees recht in burgerlijke zaken herijkt. WPNR, 2008(6779), p. 981-982. Snijders, H.J. Arbitrale onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Tijdschrift voor Arbitrage, 2008, p. 1-7. 50


Tsoutsanis, A. Werkwijzeoctrooien en het rechtstreeks verkregen voortbrengsel: naar een uniforme interpretatie onder art. 64-2 EOV. Bijblad bij De Industriële Eigendom, 2008, p. 113-121.

Artikelen in bundels Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Lijken in de kast. In: A.M.M. Deterink, J.J. van Hees, R. Mulder & J.E. Stadig (Eds.), INSOLAD jaarboek 2008 (p. 19-37). Deventer: Kluwer. Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Onbedoeld effect nieuwe insolventiewetgeving: meer in plaats van minder faillissementen. In: Boom & Giessen (Eds.), Gedrag en privaatrecht, over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke leerstukken (p. 507-531). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Adriaanse, J.A.A. Resolving corporate distress in a fast changing global economy. Harvard negotiation as a concept to improve and speed up reorganization proceedings in Poland? A case study from the Netherlands. In: Krystyna Zoladkiewicz & Tomasz Michalowski (Eds.), Meeting Global Challenges (25) (p. 331-345). Gdansk: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdanskiego. Adriaanse, J.A.A., Lispet, L.C. & Zajko, M. Building the Entrepreneurial University. In: Engineering and Business Education (p. 1-28). Germany: Wismar. Cleiren, C.P.M. Het monopolie op de strafrechtelijke waarheidsvinding. Overwegingen over belang en risico's van private 'deskundigen' inbreng. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid (p. 121-138). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Franken, H. Mediation in ICT-geschillen. In: Informaticarecht. Nijmegen: Grotius Academie. Polak, M.V. Zeven, sluizen en incasseren: wat cassatieadvocaten bijdragen aan rechtsvorming door de Hoge Raad. In: W.M.T. Keukens & M.C.A. van den Nieuwenhuijzen (Eds.), Raad & Daad. Over de rechtsvormende taak van de Hoge Raad (p. 55-69). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Tsoutsanis, A. Naburige Rechten. In: S.A. Klos & Ch. Gielen (Eds.), Kort begrip van het Intellectuele Eigendomsrecht (p. 515-541). Deventer: Kluwer.

51


Boekbespreking Polak, M.V. Gewogen, en niet te licht bevonden [Bespreking van het boek Gewogen rechtsmacht in het IPR. Over forum (non)conveniens en forum necessitatis]. TCR, 2008(16), p. 56-59.

Rapport Cleiren, C.P.M., Beuningen, C.A. van & Jansen, H.A. Rapport van het driemanschap in de zaak betreffende mevr. C.M. Post. Den Haag: Ministerie van Justitie.

52


Vakpublicaties Monografiën Polak, J.E.M. & Delft, D. van. Eene verzameling ontplofbare toestellen. De juridische strijd van Kamerlingh Onnes om de koudste plek op aarde. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Polak, M.V., Mierlo, A.I.M. van & Nispen, C.J.J.C. van. Tekst & Commentaar Burgerlijke Rechtsvordering. De tekst van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering voorzien van commentaar (Tekst & Commentaar). Deventer: Kluwer.

Bundel Cleiren, C.P.M., Roos, T.A. de & Woude, M.A.H. van der (Eds.). Jurisprudentie Strafrecht Select. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Artikelen Adriaanse, J.A.A., Leest, G.J. & Seyger, R.R. "Trojan Horses" in Strategy May Bring About Decline. TMA, 21(3), p. 20-22. Adriaanse, J.A.A. Financial crisis in a business and how to overcome it. In: Financial Control of Businesses (p. 1-20). Bratislava. Cleiren, C.P.M. Het legaliteitsbeginsel. In: C.P.M. Cleiren, T.A. de Roos & M.A.H. van der Woude (Eds.), Jurisprudentie Strafrecht Select (p. 285-306). Den Haag: Sdu Uitgevers. Cleiren, C.P.M. Titel I - Eerste stuk. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 5-11). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. Titel IX. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 625-658). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. Titel XIX t/m Titel XXV. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafrecht (p. 1229-1372). Deventer: Kluwer. Franken, H. De nieuwe Aanbestedingswet. In: De nieuwe Aanbestedingswet. Eindhoven: Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid. 53


Polak, M.V. Commentaar op de art. 1-14, 67-68 en 985-994. In: A.I.M. van Mierlo, C.J.J.C. van Nispen & M.V. Polak (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijke Rechtsvordering. Deventer: Kluwer. Polak, J.E.M., Ouden, W. den & Schuurmans, Y.E. Kroniek van het algemeen bestuursrecht. Nederlands Juristenblad, 801, p. 959-965. Polak, J.E.M. Paul en de juridisering. Nederlands Juristenblad, 675, p. 776-777. Annotaties Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 29-06-2007, AB 2008, 234 (O'Halloran en Francis t. Verenigd Koninkrijk). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: CRvB 11-07-2008, USZ 2008, 238. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: ABRvS 04-06-2008, USZ 2008, 211. Besten, M. den. Noot bij: Gerechtshof Amsterdam 15-01-2008, JBPr 2008, 32, p. 280-284. Besten, M. den. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 26-06-2007, JBPr 2008, 8, p. 55-60. Besten, M. den. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 26-06-2007, JBPr 2008, 9, p. 60-67. Polak, M.V. Noot bij: HvJ EG 22-05-2008, AAe 2008, p. 641-646 (Rechtszekerheid - rechtsbedeling - rechtsbescherming: het gesloten stelsel van bevoegdheidsregels voor arbeidsgeschillen van het EEX). Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 27-04-2007, NJ 2008, 121, p. 1161-1183. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 04-05-2007, NJ 2008, 141, p. 1309-1325. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 08-06-2007, NJ 2008, 142, p. 1325-1340. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 15-06-2007, NJ 2008, 153, p. 1455-1464. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 13-07-2007, NJ 2008, 154, p. 1464-1474.

54


Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 29-06-2007, NJ 2008, 177, p. 1664-1684. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 06-04-2007, NJ 2008, 42, p. 363-374. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 14-03-2008, NJ 2008, 466, p. 4505-4533. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 21-09-2007, NJ 2008, 547, p. 5632-5659. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 25-04-2008, NJ 2008, 553, p. 5742-5762. Snijders, H.J. Noot bij: Hoge Raad 07-12-2007, NJ 2008, 554, p. 5762-5774.

Overig produkt van wetenschappelijke activiteit Bundel Verschoof, R.J., Steenberghe, H.M.M. & Schuurmans, Y.E. De regiefunctie van de rechter (Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, 19). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Populariserende publicatie Adriaanse, J.A.A. & Bouts, W. (22-03-2008). Verborgen kansen nu grijpen. Het Financieele Dagblad.

55


56


Programma Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction Prof. dr. R.A. Lawson, programmacoördinator

57


58


Centrale vraagstelling De centrale vraagstelling van het onderzoeksprogramma is drieledig: • Wat zijn de karakteristieke verschijningsvormen en voornaamste juridische problemen van multilevel jurisdiction? • Welke fundamentele waarden en beginselen beheersen de rechtsvorming en rechtshandhaving in multilevel jurisdiction, dan wel zouden deze uitoefening van rechtsmacht behoren te beheersen, en • Hoe kan de inachtneming van deze fundamentele waarden worden verzekerd? De hier genoemde vragen worden allereerst beschrijvend gesteld: welke juridische vraagstukken doen zich voor in een situatie van mulitlevel jurisdiction? Welke fundamentele waarden en beginselen spelen hier een rol? Hoe staat het met de coherentie van het recht, de naleving van institutionele beginselen zoals machtenscheiding en legaliteit, en de verzekering van mensenrechten? Deze beschrijving zal de grondslag vormen voor een nadere, meer juridisch getinte analyse: welke methoden van rechtsvorming en –handhaving en welke beginselen zijn, in een situatie van multilevel jurisdiction, het beste geschikt om bij te dragen aan het uitdrukken van fundamentele waarden zoals optimale coherentie van het recht, respect voor mensenrechten, en waarborgen tegen ongewenste machtsconcentratie? Daaraan wordt een normatieve vraagstelling gekoppeld: welke waarden en beginselen zouden een rol behoren te spelen? Achtergrond De immer toenemende globalisering van economie en politiek vormt een belangrijk uitgangspunt van dit onderzoeksprogramma. Het recht heeft steeds geprobeerd deze verschijnselen juridisch in te bedden in bestaande en, voor zover nodig, nieuwe concepten. Omgekeerd zijn veranderingen in het recht en institutionele ontwikkelingen van invloed op de internationale economische en politieke ontwikkelingen. Rechtsvorming en rechtshandhaving vinden in toenemende mate plaats op verschillende – vaak met elkaar verweven – niveaus: in internationaal verband, in het kader van de EU, op nationaal niveau en binnen privaatrechtelijke kaders. In een dergelijke wereld van multilevel jurisdiction rijst de vraag welke fundamentele waarden en rechtsbeginselen het proces van rechtsvorming en rechtshandhaving beheersen. Verschillende deelvragen spelen daarbij een rol.

59


Als eerste: sluiten de op verschillende niveaus vastgestelde regels op elkaar aan, of wordt het rechtssubject geconfronteerd met uiteenlopende of zelfs tegenstrijdige normen – ofwel: in hoeverre is het aldus gevormde recht coherent? Ten tweede: worden institutionele beginselen, zoals het legaliteitsbeginsel en scheiding van machten, wel gewaarborgd nu zulke uiteenlopende fora rechtsmacht uitoefenen? Ten derde: welke grenzen leggen fundamentele waarden, waarvan de rechten van de mens een belangrijke categorie vormen, aan ten aanzien van rechtshandhaving en rechtsvorming? Hoe worden zij gewaarborgd in een wereld van multilevel jurisdiction?

60


Deelprogramma: Sovereignty, International Governance and Global Values Coördinator: prof. dr. N.J. Schrijver

Centrale onderzoeksvraag Dit deelprogramma richt zich primair op het volkenrecht en het internationale institutionele recht. Uitgangspunt is dat het traditionele volkenrecht niet langer het hoofd kan bieden aan de vele maatschappelijke en technologische veranderingen en de dringende milieu- en armoedeproblematiek. Op vrijwel alle terreinen van de internationale samenwerking wordt gezocht naar een nieuw evenwicht tussen staten, internationale organisaties en niet-statelijke entiteiten op basis van nieuwe of aangepaste beginselen en regels, die toepassing behoeven op mondiaal, regionaal en nationaal niveau. Wat zijn bij deze onderwerpen de gevolgen van de ‘veellagigheid’ van de internationale rechtsorde? Bij de beantwoording van deze hoofdvraag richt het onderzoek zich vooral op het geweldsmonopolie en collectieve sancties in de internationale samenleving, in het bijzonder de rol van de VN-Veiligheidsraad hierbij; de bestrijding van internationale misdaden (zoals genocide, misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, en terrorisme); het internationale humanitaire recht; de opkomst van duurzame ontwikkeling; en de mensenrechtenbenadering in ontwikkelingssamenwerking. Een van de leidende vragen hierbij is in hoeverre zich geleidelijk gemeenschappelijke normen ontwikkelen die een verbindende rol kunnen spelen bij de vorming van een internationale rechtsgemeenschap. Wat zijn deze normen, hoe komen ze tot stand, hoe hebben ze zich ontwikkeld, en wat is het effect hiervan op de positie van staten, internationale organisaties en andere non-state actors (bedrijven, ngo's, individuen) in de internationale samenleving?

61


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Aspremont Lynden, J.M.G. d' L'Etat non démocratique en droit international. Paris: Pedone. Schrijver, N.J. Sovereignty over Natural Resources: Balancing Rights and Duties. Cambridge: Cambridge University Press. Schrijver, N.J. The Evolution of Sustainable Development in International Law: Inception, Meaning and Status. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Staden, A. van. De roep om leiderschap in de internationale politiek. Assen: Van Gorcum. Stahn, C. Jus Post Bellum: Towards a law of transition from conflict to peace. Cambridge: T.M.C. Asser Press/Cambridge University Press. Stahn, C. The Law and Practice of International Territorial Administration: Versailles to Iraq and Beyond. Cambridge: Cambridge University Press.

Dissertatie Bos, B.R.A. van den (20 mei 2008). Mirakel en debacle. De Nederlandse besluitvorming over de Politieke Unie in het Verdrag van Maastricht. Universiteit Leiden, p. 1-418, Assen: Van Gorcum. Promotor: prof. dr. A. van Staden.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Spijkers, O.

Legal mechanisms to establish accountability for the genocide in Srebrenica. Human Rights and International Legal Discourse, 1(2), p. 231-265.

62


Gerefereerde monografie Dikker Hupkes, S.D. What Constitutes Occupation? Israel as the occupying power in the Gaza Strip after the Disengagement. Den Haag: Jongbloed juridische boekhandel.

Artikel in gerefereerde bundel Mendes de Leon, P.M.J. The emergence of commercial suborbital flights: Public international law and liability issues. In: M. Folchi & M.J. Guerrero Lebrón (Eds.), Estudios de Derecho aeronáutico y espacial (p. 477-490). Sevilla: Marcial Pons.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Aspremont Lynden, J.M.G. d'. International Law in Asia: the Limits to the Western Constitutionalist and Liberal Doctrines. Asian Yearbook of International Law, 13, p. 89-112. Aspremont Lynden, J.M.G. d'. La Commission des réclamations Erythrée - Ethiopie : un premier bilan. Annuaire français de droit international, p. 347-396. Aspremont Lynden, J.M.G. d'. La doctrine du droit international face à la tentation d'une juridicisation sans limites. Revue générale de droit international public, p. 849-866. Aspremont Lynden, J.M.G. d'. Post-Conflict Administrations as Democracy-Building Instruments. Chicago Journal of International Law, 9, p. 1-16. Aspremont Lynden, J.M.G. d'. Softness in International Law: A Self-Serving Quest for New Legal Materials. European journal of international law, 19, p. 1075-1093. Brabandere, E.C.P.D.C. De. De ontwikkeling van het recht van de gewapende conflicten: Over oorlogsrecht, humanitair recht en 'jus post bellum'. Elsa Magazine, 8 (2), p. 4-8. Schrijver, N.J. De nieuwe VN-Raad voor de Rechten van de Mens: was het sop de kool waard? Internationale Spectator, 62, p. 648-652. Staden, A. van. Op de boulevard van een gebroken droom: het uitblijven van een nieuwe wereldorde. Internationale Spectator, p. 14-18. Staden, A. van. The (ir)resistable temptation of privatising security. Security and Human Rights, p. 201-207. 63


Staden, A. van. The political and legal force of the prohibition of force: assessing state behaviour. Leiden Journal of International Law, p. 995-1003. Stahn, C. Jus Post Bellum: Mapping the Discipline(s). American University International Law Review, 23, p. 311-347. Stahn, C. & Schabas, W. Legal aspects of the Lubanga Case. Criminal Law Forum, 19, p. 431-434. Stahn, C., Schabas, W. & El Zeidy, M. The International Criminal Court and Complementarity: Five Years on. Criminal Law Forum, 19, p. 1-3. Stahn, C. & Nerlich, V. The International Criminal Court and Cooperation. Leiden Journal of International Law, p. 429-430. Zegveld, L. Rechtsherstel voor slachtoffers van schendingen van het internationaal humanitair recht. Vrede en Veiligheid, 37(1), p. 10-31.

Artikelen in bundels Masson-Zwaan, T.L. Report of the Colloquium on the Law of Outer Space. In: Proceedings IISL (p. 601-611). USA: AIAA. Masson-Zwaan, T.L. & Tronchetti, F. The contribution of the global earth observation system of systems to disaster management. In: Proceedings IISL (p. 697-704). USA: AIAA. Masson-Zwaan, T.L. The Humanitarian Charter and minimum standards in disaster response (Sphere). In: Proceedings IISL (p. 756-763). USA: AIAA. Masson-Zwaan, T.L. Lunar exploration and exploitation as a special case of planetary exploration: legal issues. In: G. Zhukov & A. Kapustin (Eds.), The Contemporary Problems of International Space Law (p. 159-169). Moscow: People's Friendship University. Mendes de Leon, P.M.J. A New Step Towards Globalization; the Creation of a Regional, Transatlantic Market for Air Transport Services. In: Daan de Jong & c.s. (Eds.), Blue Skies or Storm Clouds? (p. 41-48). Amsterdam: Aerlines Magazine Foundation.

64


Herik, L.J. van den & Dolmann, M.M. Commentary on the Dutch International Crimes Act. In: Militair Straf- en Tuchtrechtbundel (p. WIM vw-1-WIM 5-68). Deventer: Kluwer. Schrijver, N.J. & Herik, L.J. van den. Counter-terrorism strategies, human rights and international law: meeting the challenges. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 881-902). Deventer: Kluwer. Schrijver, N.J. Development - The Neglected Dimension in the Post-Rio International Law of Sustainable Development. In: Sustainable Development in International and National Law (p. 223248). Groningen: Europa Law Publishing. Schrijver, N.J. From The Hague to San Francisco and Back to The Hague: The Ban on the Use of Force in International Relations. In: D. Vriesendorp, F.A. Nelissen & M. Wladimiroff (Eds.), The Hague Legal Capital? Liber in Honorem W.J. Deetman (p. 149-162). The Hague: Hague Academic Press. Schrijver, N.J. International Organisations, Democracy and Good Governance: do they practice what they preach? In: B. Berendsen (Ed.), Democracy and Development (p. 225-235). Amsterdam: KIT Publishers. Schrijver, N.J. The Evolution of Sustainable Development in International Law: Inception, Meaning and Status. In: Recueil des Cours de l'Académie de droit international de la Haye (Recueil des Cours de l'Académie de droit international de la Haye, 329) (p. 217-412). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Schrijver, N.J. & Crawford, J. The Institution of Permanent Adjudicatory Bodies and Recourse to ad hoc Tribunals. In: Y. Daudet (Ed.), Topicality of the 1907 Hague Conference for the Second Peace Conference (p. 153-175). Leiden: Martinus Nijhoff. Schrijver, N.J. Unravelling State Sovereignty? The Controversy on the Right of Indigenous Peoples to Permanent Sovereignty over their Natural Wealth and Resources. In: I. Boerefijn & J. Goldschmidt (Eds.), Changing Perceptions of Sovereignty and Human Rights: Essay in Honour of Cees Flinterman (p. 85-98). Antwerpen: Intersentia.

65


Vakpublicaties Artikelen Masson-Zwaan, T.L. Legal principles governing the exploration and use of outer space in times of peace and war. Elsa Magazine, 8(2), p. 33-37. Schrijver, N.J. Ban de kinderarbeid: de rol van de ILO. Nederlands Juristenblad, 83(13), p. 783-784. Schrijver, N.J. China en de Olympische Spelen: thuis blaffen of daar scoren? Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 169(3), p. 99-100. Schrijver, N.J. De VN-Veiligheidsraad: kop van Jut of hoeder van het algemene wereldbelang? Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 169(4), p. 135. Schrijver, N.J. Human rights and the Beijing Olympics: Sniping from home or making a point there? Netherlands Quarterly of Human Rights, 26(2), p. 169-171. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F. Katern Volkenrecht (a review of current developments in international law). Ars Aequi, 57(3), p. 5576-5577. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F. Katern Volkenrecht (a review of current developments in international law). Ars Aequi, 57(9), p. 6104-6106. Schrijver, N.J. Afrika en de rechten van de mens. In: Huub Hendrix (Ed.), Afrika ter discussie. Het Afrikacongres 2008: bijdragen en uitkomsten (p. 53-56). Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F. Katern Volkenrecht (a review of current developments in international law). Ars Aequi, 57(6), p. 6051-6053. Schrijver, N.J. & Genugten, W.J.M van. Kroniek van het Internationaal Publiekrecht. Nederlands Juristenblad, 83(16), p. 998-1007. Schrijver, N.J. Foreword. In: M. Cogen (Ed.), The comprehensive guide to International Law (p. 4). Brugge: die Keure.

66


Schrijver, N.J. Many Roads Lead to Rome, How to Arrive at a Legally Binding Instrument on the Right to Development? In: F. Kirchmeijer (Ed.), Implementing the Right to Development: The Role of International Law (p. 127-129). Geneva: Friedrich-Ebert-Stiftung.

Annotaties Herik, L.J. van den. Noot bij: District Court The Hague 25-06-2007, International Law in Domestic Courts 2008, 797 (Public Prosecutor v. F.). Herik, L.J. van den. Noot bij: European Court of Human Rights 19-09-2008, EHRC 2008, 137, p. 1413-1416 (Korbely v. Hungary, Appl. No. 9174/02). Herik, L.J. van den. Noot bij: Court of Appeal The Hague 08-03-2008, NJCM-Bulletin 2008, p. 976989 (De Hollandse Koopmansgeest in den vreemde: de berechting van Guus Kouwenhoven). Herik, L.J. van den. Noot bij: European Court of First Instance 11-07-2007, RV 2007, p. 468-490 (The Sison case).

Boekbesprekingen Aspremont Lynden, J.M.G. d'. Les Conventions de Vienne sur le droit des traites - Commentaire article par article [Bespreking van het boek Les Conventions de Vienne sur le droit des traites Commentaire article par article]. Leiden Journal of International Law, 21(1), p. 281-282. Brabandere, E.C.P.D.C. De. Mensenrechten: uitbreiding van toepassingsgebied [Bespreking van het boek Casting the Net Wider: Human Rights, Development and New Duty-Bearers]. Internationale Spectator, 62(12), p. 691-692. Herik, L.J. van den. Book review of United Nations Sanctions and the Rule of Law [Bespreking van het boek United Nations Sanction and the Rule of Law]. Netherlands International Law Review, 2008, p. 301-304. Herik, L.J. van den. Een genadige interpretatie van het Zuid-Afrikaanse amnestieproces [Bespreking van het boek Equity, Mercy, Forgiveness: Interpreting Amnesty within the South African Truth and Reconciliation Commission]. Internationale Spectator, 2008, p. 696-698.

67


Rapport Staden, A. van, e.a. De samenwerking tussen de Europese Unie en Rusland: een zaak van wederzijds belang. (AIV-rapporten, nr. 61). Den Haag: Adviesraad Internationale Vraagstukken.

Overig produkt van wetenschappelijke activiteit Artikel Masson-Zwaan, T.L. Introduction by the President. In: Proceedings of the 50th Colloquium on the Law of Outer Space Vol. 50. Proceedings IISL (p. xi-xiv). USA: AIAA.

Populariserende publicaties Herik, L.J. van den. Zestig jaar Genocideverdrag (1948-2008). Internationale Spectator, 62(12), p. 663-667. Schrijver, N.J. De Universele Verklaring en de economische, sociale en culturele rechten van de mens. ELSA Leiden Magazine, 8(3), p. 33. Schrijver, N.J. Over volkenrecht en grenzen. "Imagine there's no countries, it isn't hard to do". Ars Aequi, 57(1), p. 8-10.

68


Deelprogramma: Regulering van internationaal economisch verkeer Coördinator: prof. mr. P.J. Slot

Centrale onderzoeksvraag Dit deelprogramma richt zich met name op het internationale en Europese economische recht. Hierbij ligt het accent – naast onderzoek naar een aantal deelterreinen, zoals het internationale vervoer en milieu – op de rol van de Europese Unie bij de totstandkoming en handhaving van economische regelgeving. De EU vormt immers een voorbeeld bij uitstek van een rechtsorde die transnationale problemen het hoofd moet bieden. De marktintegratie blijft impulsen geven aan de ontwikkeling van communautaire begrippen, zoals harmonisatie van wetgeving. Daarnaast vormt de snelle ontwikkeling van transnationale netwerken, bijvoorbeeld voor energiedragers, aanleiding tot nieuwe juridische vragen. Ook leidt het Europese recht tot complexe discussies over de wisselwerking tussen de Europese Unie en het nationale recht, bijvoorbeeld op het terrein van het aanbieden van diensten. Tot slot vinden belangrijke ontwikkelingen plaats met betrekking tot het vrij verkeer van personen. Het concept van Europees burgerschap ontwikkelt zich verder, vooral onder invloed van Luxemburgse jurisprudentie, en ook de juridische positie van derdelanders is in beweging. Tegelijkertijd speelt de Unie een steeds zichtbaarder rol in de internationale rechtsorde en draagt ze als zodanig bij aan het reguleren van het internationale econo¬mische verkeer. Het proces van globalisering, de rechtsontwikkeling binnen de Wereld Handelsorganisatie (WTO) en de relatie met sterke global players (zoals de VS en in toenemende mate China) stellen daarbij steeds nieuwe uitdagingen aan Europese economische regelgeving. Daarbij rijst bovendien opnieuw de vraag hoe deze internationale en Europese ontwikkelingen kunnen worden doorvertaald naar de nationale rechtsorden en welke rol de Europese instellingen daarbij kunnen spelen. De recente financiële crisis maakt dergelijke discussies over wisselwerking uiterst actueel.

69


Wetenschappelijke publicaties Dissertaties Hansen, N. (11 november 2008). Modern Territorial Statehood. Universiteit Leiden, p. 1-311, Leiden: eigen beheer. Promotor: prof. dr. C.J.R. Dugard. Noichim, C. (17 december 2008). The Asean Space Organisation: Legal Aspects and Feasibility. Universiteit Leiden, p. 1-220, Leiden: UFB Grafi-Media. Promotoren: prof. dr. P.P.C. Haanappel & prof. dr. mr. N.J. Schrijver. Skouteris, T. (4 november 2008). The Notion of Progress in International Law Discourse. Universiteit Leiden, p. 1-238, Leiden: eigen beheer. Promotor: prof. dr. C.J.R. Dugard. Spanjer, A.R. (17 december 2008). Structural and regulatory reform of the European natural gas market. Does the current approach secure the public service obligations? Universiteit Leiden, p. 1-271, Wageningen: Ponsen & Looijen BV. Promotoren: prof. dr. K.P. Goudswaard & prof. dr. C.L.J. Caminada. Tronchetti, F. (18 december 2008). The exploitation of the Natural Resources of the Moon and other celestial bodies: a proposal for a Legal regime.Universiteit Leiden, p. 1-293. Promotoren: prof. dr. P.M.J. Mendes de Leon & dr. F.G. von der Dunk.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Kort, J.F. de & Spanjer, A.R. Russische energiepolitiek: bedreiging voor Europa? Kwartaalschrift Economie, 5(3), p. 341-359. Mendes de Leon, P.M.J. The Relationship between Eurocontrol and the EC: Living Apart Together. International Organizations Law Review, 4(2), p. 305-321. Schmidt, A.H.J. & Gill, R.D. Over statistisch bewijs. Expertise en Recht, p. 160-169. Spanjer, A.R. Do Article 22 exemptions adequately stimulate investments in European gas markets? Zeitschrift für Energiewirtschaft, 32(1), p. 46-51. 70


Artikel in gerefereerde bundel Mendes de Leon, P.M.J. The International Civil Avaiation Organization. In: R. Wolfum (Ed.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (p. 1-6). Heildelberg: Oxford University Press.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Siemerink, L.A.R. IE(-rechten), P2P en ISP: handhaving van auteursrechten op internet nog mogelijk? Maandblad voor Vermogensrecht, 2008(7/8), p. 179-189. Slot, P.J. Terugvordering van staatssteun voordat de steun definitief is goedgekeurd. Ars Aequi, 57(06), p. 452-458. Slot, P.J. & Rapp, J. The Swedish Housing System and its Compatibility with European Competition and State Aid Rules. European State Aid Law Quarterly, 7(4), p. 684-704.

Bundels McDonnell, A.M., Mortelmans, K.J.M., Kapteyn, P.J.G. & Timmermans, C.W.A. (Eds.). The Law of the European Union and the European Communities. Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Schmidt, A.H.J., Klaauw-Koops, F.A.M. van der, e.a. (Eds.). IT & Law . Den Haag: T.M.C. Asser Press.

Artikelen in bundels Haanappel, P.P.C. II. Nichtstaatliche Internationale Organisationen, 1. Die International Air Transport Association (IATA). In: Kölner Kompendium des Luftrechts (p. 87-113). München: Carl Heymanns Verlag. Idriz, N.F., Boot, J. & Slot, P.J. The Netherlands. In: Barry Rodger (Ed.), Article 234 and Competition Law, An Analysis (International Competition Law Series, Volume 33) (p. 443-509). The Netherlands: Kluwer Law International. Kort, J.F. de. Landbouwbeleid in ontwikkeling. In: C.A. Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2008 (p. 189-199). Den Haag: Sdu Uitgevers.

71


Slot, P.J. Chapter XII Sectoral Policies. In: P.J.G. Kapteyn, A.M. McDonnell, K.J.M. Mortelmans & C.W.A. Timmermans (Eds.), The Law of the European Union and the European Communities (p. 1172-1271). Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International. Slot, P.J. & Idriz, N.F. How to tackle EU's Energy dependency? In: L.S. Morais & P. de Pitta e Cunha (Eds.), A Europe E os desafios do Século XXI (p. 381-404). Coimbra: Almedina. Spanjer, A.R. Do we need a new theoretical perspective on European gas regulation? In: papers and proceeding of the 31st International Conference of the International Association for Energy Economics (p. 1-15). Istanbul: International Association for Energy Economics. Spanjer, A.R. European Gas Regulation - A Theoretical Critique. In: Filip L. Magnusson & Oscar W. Bengtsson (Eds.), Energy in Europe: Economics, Policy and Strategy (p. 257-314). New York: Nova Science Publishers, Inc.

Boekbespreking Mendes de Leon, P.M.J. Book Review: The Impact of EU law on the Regulation of International Air Transportation [Bespreking van het boek The Impact of EU law on the Regulation of International Air Transportation], Aerlines Magazine, 42.

72


Vakpublicaties Monografieën Mendes de Leon, P.M.J. Time for reflection, time for prospects. Leiden: Instituut voor Lucht- en Ruimterecht, Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden. Slot, P.J., Barents, R., Lawson, R.A. & Meeusen, J. Inleiding Europees recht. Groningen: Noordhoff Uitgevers.

Artikelen Esch, R.E. van. De rol van het publiekrecht in de regelgeving betreffende de elektronische handel. Computerrecht, p. 80. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. De nieuwe wet is dood, leve de oude wet! Procurement Letter, 8(2), p. 2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Een nieuw oud logo voor de Rijksoverheid dankzij een Europese aanbesteding? Procurement Letter, 8(1), p. 2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5(1), p. 71-72. Mommers, L. Virtuele dwangbuizen en controleneurose. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(11), p. 15. Mommers, L. Wet- en regelgeving Juli 2008. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(3), p. 66-67. Mommers, L. Wet- en regelgeving Maart 2008. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(1), p. 16-17. Mommers, L. Wet- en regelgeving Mei 2008. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(2), p. 41-42. Mommers, L. Wet- en regelgeving September 2008. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(4), p. 96-97. Slot, P.J. Hoofdstuk 1: inleiding. In: P.J. Slot & J.K. de Pree (Eds.), Tekst & Commentaar Mededingingswet. (p. 1-16). Deventer: Kluwer.

73


Slot, P.J. Hoofdstuk 3: mededingingsafspraken. In: P.J. Slot & J.K. de Pree (Eds.), Tekst & Commentaar Mededingingswet (p. 29-47). Deventer: Kluwer.

Bundel Slot, P.J. & de Pree, J.K. (Eds.). Tekst & Commentaar Mededingingswet. Deventer: Kluwer.

Overig produkt van wetenschappelijke activiteit Rapport Mendes de Leon, P.M.J. Sovereignty in aviation. Brussel: Eurocontrol.

Populariserende publicaties Mommers, L. (12-06-2008). Beperk virtuele regelgeving. Overheidsregels voor de digitale wereld bevatten grote risico's voor onze vrijheid. Het Financieele Dagblad, p. 11. Mommers, L. (09-09-2008). Blijf asocialen op hun gedrag aanspreken. Waarom? Daarom! Trouw de Verdieping, p. 9. Mommers, L. (18-06-2008). Een verwijsbriefje, dat is wel zo veilig; Elektronisch patiëntendossier bedreigt privacy. NRC Next, p. 18. Mommers, L. (04-09-2008). Maak wetgevingsproces eindelijk toegankelijk. Het Financieele Dagblad, p. 6. Mommers, L. (17-06-2008). Patiëntdossier is overbodig en gevaarlijk. NRC Handelsblad, p. 7. Mommers, L. (30-06-2008). Vrijheidsbeperking met nieuwe middelen. XS4ALL Opinieweblog.

74


Deelprogramma: Trias Europea: de verhoudingen tussen de overheidsmachten in de EU en de lidstaten in een bewegend constitutioneel landschap Coördinator: prof. dr. W.J.M. Voermans

Centrale onderzoeksvraag Dit deelprogramma richt zich op de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en tussen de EU-instellingen onderling. Bekeken wordt hoe de Europese Unie – oorpronkelijk opgericht als een min of meer traditionele volkenrechtelijke organisatie – zich al dan niet steeds verder ontwikkelt tot een nieuwe zelfstandige rechtsorde die op veel vlakken overeenkomsten vertoont met een soevereine staat. Dit zijn vragen die zeker de laatste jaren, voor en na Verdrag van Lissabon, erg actueel zijn. Deze ontwikkeling wordt gevolgd op een beperkt terrein: enerzijds dat van de ontwikkeling van de institutionele balans tussen de instellingen van de Unie onderling (horizontale machtsverdeling) en anderzijds de ontwikkeling van de relatie tussen de Unie en de (instellingen binnen) lidstaten (verticale machtsverdeling).

75


Wetenschappelijke publicaties Monografie Ouden, W. den. De terugvordering van Europese subsidies in Nederland. Over legaliteit, rechtszekerheid en het vertrouwensbeginsel. Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Dissertaties Meuwese, A.C.M. (6 februari 2008). Impact assessment in EU lawmaking [cum laude]. Universiteit Leiden, p. 1-320, Den Haag: Kluwer Law International. Promotor: prof. dr. W.J.M. Voermans. Visser, R.K. (13 november 2008). In dienst van het algemeen belang. Ministeriële verantwoordelijkheid en parlementair vertrouwen. Universiteit Leiden, p. 1-323, www.uitgeverijBoom.nl. Promotoren: prof. dr. W.J.M. Voermans & prof. mr. dr. E.R. Muller.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Adriaanse, P.C., Barkhuysen, T., Ouden, W. den & Schuurmans, Y.E. Effective Implementation of European Community Law. A facilitating Role of Dutch General Administrative Law. Transylvanian Review of Administrative Sciences, p. 5-33. Voermans, W.J.M., Moll, C., Florijn, N. & Lochem, P. Codification and Consolidation in the European Union: A Means to Untie Red Tape. Statute Law Review, 29(2), 65-81. [Online]. Available from: http://slr.oxfordjournals.org/cgi/content/full/29/2/65 [04-10-2008]. Voermans, W.J.M. The Sisyphus paradox of cutting red tape and managing public risk. Utrecht Law Review, 4(3), p. 128-144.

Wetenschappelijke annotaties in gerefereerde tijdschriften Cuyvers, A. Noot bij: European Court of Justice 18-01-2007, nr. T-229/02 and C-229/05P, CMLRev 2008, p. 1487-1505 (The PKK and the KNK v. the Council). Cuyvers, A. Noot bij: European Court of Justice 06-03-2007, nr. C-338/04, C-359/04 and C-360/04, CMLRev 2008, p. 515-536 (Joined cases Massimiliano Placanica, Christian Palazzese and Angelo Sorricchio (Placanica)). 76


Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Adriaanse, P.C. Effectieve handhaving van het staatssteunrecht ondermijnd? Een bespreking van de zaak CELF (C-199/06) over 'passende' maatregelen in geval van onrechtmatige maar verenigbare staatssteun. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, p. 308-317. Adriaanse, P.C., Barkhuysen, T., Boswijk, P., Habib, K., Kruif, C. de, Luchtman, M.J.J.P., Ouden, W. den, Prechal, S., Steunenberg, B., Vervaele, J.A.E., Vries, S, Voermans, W.J.M. & Widdershoven, R.J.G.M. Implementatie van EU-handhavingsvoorschriften: tussen Europese regie en nationale praktijken. RegelMaat, 2008(5), p. 180-191. Barkhuysen, T., Adriaanse, P.C., Habib, K., Kruif, C. de, Ouden, W. den, Voermans, W.J.M., Boswijk, P., Luchtman, M.J.J.P., Prechal, S., Vervaele, J.A.E., Vries, S. de, Steunenberg, B. & Widdershoven, R.J.G.M. Implementation of EU enforcement provisions: between European control and national practice. Review of European Administrative Law, p. 83-97. Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van, Napel, H.M.Th.D. ten & Voermans, W.J.M. Kroniek van het Nederlands en Europees constitutioneel recht. Nederlands Juristenblad, 34, p. 2145-2152. Emmerik, M.L. van. De Nederlandse Grondwet in een veellagige rechtsorde. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 4, p. 145-161. Meuwese, A.C.M. Willen juridisch onderzoekers wel rechtswetenschappers zijn? Een reactie op 'Criteria voor goed rechtswetenschappelijk onderzoek: de omgekeerde route'. Nederlands Juristenblad, 83(18), p. 1100-1101.

Artikelen in bundels Alkema, E.A. The Commentaries on the OECD Model Tax Convention on Income and on Capital - Effective in domestic law or in need of alternatives? In: S. Douma and F. Engelen (Ed.), The Legal Status of OECD Commentaries (Conflict of Norms in International Tax Law, 3) (p. 163-194). Amsterdam: IBFD. Meuwese, A.C.M. Impact assessment als onderdeel van een 'gemeenschappelijke wetgevingscultuur' in Europa, preadvies voor de Vereniging voor Wetgeving en Wetgevingsbeleid. In: H.R. Schouten & L. Loeder (Eds.), Effectenanalyse in Europees en nationaal verband (p. 49-90). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

77


Voermans, W.J.M. De Sisyphussteen van de administratieve lasten; het Nederlandse lastenrectiebeleid van de kabinetten Balkenende. In: Dirk Swagerman & Arne Lasance (Eds.), Controller en administratieve lasten; Wie is aan zet? (p. 29-51). Deventer: Kluwer. Voermans, W.J.M. (2008). A Learning Legislator? Dutch attempts to prevent brain drain in the legislative process. In: C. Moll (Ed.), 7th Congress of the European Association of Legislation 31st may, 1st june 2006, the Hague, The Netherlands (p. 179-195). The hague: Academy for Legislation/European Association for Legislation. Voermans, W.J.M. Verder met Europa: Leren van referenderen. In: Montesquieu research papers (research paper series, 1). Den Haag: Montesquieu Instituut. Voermans, W.J.M. Is de Europese wetgever na Lissabon wel een échte wetgever? In: R.A.J. van Gestel & J. van Schooten (Eds.), Europa en de toekomst van de nationale wetgever (p. 65-89). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Boekbespreking Meuwese, A.C.M. Risk Regulation and Administrative Constitutionalism [Bespreking van het boek Risk Regulation and Administrative Constitutionalism]. Journal of Law and Society, 35(3), p. 417421.

Rapport Voermans, W.J.M. & Cliteur, P.B. Preambules. Leiden/Den Haag: Universiteit Leiden/Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Wetenschappelijke annotatie Adriaanse, P.C. Noot bij: ABRvS 11-06-2008, AB 2008, 371 (Luchthaven Eelde).

78


Vakpublicaties Bundel Kortmann, C.J.A.M., Fleuren, J. & Voermans, W.J.M. (Eds.). Constitutional Law of 2 EU Member States: Bulgaria and Romania; the 2007 Enlargement. Deventer: Kluwer.

Artikelen Adriaanse, P.C. & Ouden, W. den. Effectuering van staatssteunrecht in Nederland. Een bestuursrechtelijke blik op de uitvoeringspraktijk en het wetsvoorstel terugvordering staatssteun. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 304-315. Adriaanse, P.C., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Staatssteun en kredietcrisis. Staats(steun)rechtelijk noodrecht gewenst? Nederlands Juristenblad, p. 2622-2626. Esch, R.E. van. Franse rechter veroordeelt eBay tot betaling van 40 miljoen euro. Computerrecht, p. 179. Esch, R.E. van. Het Promusicae arrest. Computerrecht, p. 143. Geursen, W.W. Pas op voor de hond! Maar ook voor andere waakhonden - FIOD/ECD tipt NMa. Actualiteiten mededingingsrecht, 3. Geursen, W.W. Van Europese Grondwet naar Hervormingsverdrag; what’s in a name? Juridisch up to date, 9. Louwerse, L.B. Book review. Common Market Law Review, 45(5), p. 1555-1557. Napel, H.M.Th.D. ten. De politiek-bestuurlijke instituties. In: G.E. Breeman, W.J. van Noort & M.R. Rutgers (Eds.), De bestuurlijke kaart van Nederland. Het openbaar bestuur en zijn omgeving in nationaal en internationaal perspectief (p. 33-54). Bussum: Coutinho. Ouden, W. den, Jacobs, M.J. & Verheij, N. Bezint eer ge begint! Spraakmakende hofjurisprudentie over Europese subsidies. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 6, p. 155-166.

79


Voermans, W.J.M. De Nederlandse Grondwet moet worden aangepast aan het Europese recht. In casu; juridisch magazine van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Rijksuniversiteit Groningen, p. 52-54. Voermans, W.J.M. Lessen uit referenda? Openbaar Bestuur, 9, p. 2-8. Voermans, W.J.M. Redactioneel (bij het nummer bestuurswetgeving van het tijdschrift RegelMaat). RegelMaat, 3, p. 67-68. Voermans, W.J.M. Libertas, libertatior, libertissimus. In: Juridische Faculteitsalmanak JSV Grotius (p. 21-23). Leiden: JSV Grotius.

Annotaties Adriaanse, P.C. Noot bij: Gerecht van Eerste Aanleg EG 03-06-2007, nr. T-357/02, SEW 2008, 54, p. 124-127 (Freistaat Sachsen/Commissie). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 11-12 -2006, NJ 2008, 1, p. 3-4 (Kalifatstaat/Duitsland, verbod religieuze vereniging niet in strijd met art. 11 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 27-02-2007, NJ 2008, 2, p. 10-11 (ASLEF/Verenigd Koninkrijk, verhinderen royement door vakbond van extreemrechts lid in strijd met art. 11 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 29-06-2007, NJ 2008, 25, p. 218-220 (O'Halloran en Francis/UK, fair trial-beginsel niet geschonden door onder dwang verkregen informatie). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 30-08-2007, NJ 2008, 269, p. 2551-2553 (Pye Ltd/VK). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 29-04-2008, NJ 2008, 306, p. 2916-2918 (Burden en Burden/VK, Ongelijke behandeling o.g.v. burgerlijke staat in belastingen: géén discriminatie). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 04-12-2007, NJ 2008, 363, p. 3421-3423 (Dickson/VK). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 27-05-2008, NJ 2008, 585 p. 6120-6121 (Uitzetting van vreemdelinge/AIDS-patiënte slechts in uitzonderlijke omstandigheden in strijd met art. 3 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 06-05-2008, NJ 2008, 617, p. 6381-6383 (Ladbrokes etc./Sweden, Geen in nationaal erkend recht; geen beroep op art. 6 EVRM). 80


Brink, J.E. van den. Noot bij: Centrale Raad van Beroep 02-10-2007, AB 2008, 192 (Awb art. 4:23; Wet inschakeling werkzoekenden). Brink, J.E. van den. Noot bij: Centrale Raad van Beroep, USZ 2008, 143 (Subsidieverlening, WSWdienstverband, Herindicatie). Brink, J.E. van den. Noot bij: Centrale Raad van Beroep 29-07-2008, USZ 2008, 299 Brink, J.E. van den. Noot bij: Centrale Raad van Beroep 30-01-2008, USZ 2008, 99 (Intrekking en terugvordering persoonsgebonden budget, Strijd tussen hogere en lagere regelgeving, Onverbindendheid bepalingen lagere regelgeving). Geursen, W.W. Noot bij: Hof van Justitie van de EG 07-06-2007, Juridisch up to date 2008, p. 12 (Openbare orde, art. 8:69 Awb, art. 25 Rv en ambtshalve toepassing van gemeenschapsrecht). Napel, H.M.Th.D. ten. Noot bij: ABRvS 05-12-2008, Njcm-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 221-229 (Staat, SGP en Vrouwenverdrag: zoveel colleges, zoveel visies). Ouden, W. den. Noot bij: HvJEG 13-03-2008, AB 2008, 207, p. 1-14 (Communautaire verplichting tot terugvordering van ESF-subsidies). Ouden, W. den. Noot bij: CRvB 30-01-2008, AB 2008, 222, p. 1-6 (Verplichting tot lagere vaststelling en terugvordering van persoonsgebonden budget in ministeriële regeling in strijd met art. 4:46 en art. 4:57 Awb.). Ouden, W. den & Barkhuysen, T. Noot bij: ABRvS 18-06-2008, AB 2008, 235, p. 1-12 (De compensaties toegekend door de Stichting Koppeling voor zorg aan illegalen zijn subsidies in de zin van art. 4:21 Awb). Ouden, W. den & Grinten, J.H.A. van der Noot bij: ABRvS 15-08-2007, AB 2008, 29, p. 1-4 (Subsidieplafond: "wie het eerst komt, het eerst maalt"-systeem; aanvulling onvolledige aanvraag). Ouden, W. den & Adriaanse, P.C. Noot bij: CBB 10-07-2007, AB 2008, 68, p. 1-4 (Beantwoording vragen van het CBB door de Europese Commissie, subsidiëring binnen de grenzen van het Miieusteunkader).

81


Rapporten Adriaanse, P.C., Barkhuysen, T., Boswijk, P., Habib, K., Kruif, C. de, Luchtman, M.J.J.P., Ouden, W. den, Prechal, S., Steunenberg, B., Vervaele, J.A.E., Voermans, W.J.M., Vries, S. de & Widdershoven, R.J.G.M. Implementatie van EU-handhavingsvoorschriften. Leiden: Universiteit Leiden. Huson, F.R.P., Voermans, W.J.M. & Habib, K. Betrokkenheid van het Ministerie van Justitie bij Nederlandse Interventies voor het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen. Den Haag: Ministerie van Justitie WODC.

Populariserende publicaties Voermans, W.J.M. (19-08-2008). Twee van Baalens voor de prijs van één: liever niet. De Volkskrant, p. 10. Voermans, W.J.M. (09-05-2008). Grondwet aanpassen aan het Europese recht. NRC Handelsblad.

82


Deelprogramma: De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa Coördinator: prof. dr. R.A. Lawson

Centrale onderzoeksvraag Het proces van Europese integratie kenmerkt zich enerzijds door een sterk vergrote mobiliteit en de vorming van een European legal space, en anderzijds door het grote aantal actoren dat bij de vorming en handhaving van het recht betrokken is: organisaties als de Raad van Europa en de Europese Unie, maar ook verschillende organen die binnen deze organisaties actief zijn. Welke invloed oefent dit proces uit op de effectieve eerbiediging van fundamentele rechten en vrijheden, zoals deze uiteindelijk in de nationale rechtsorde gestalte krijgen? Hoe reageren supranationale toezichthouders op elkaars activiteiten? Is de naleving van fundamentele rechten wel verzekerd nu meer bevoegdheden worden overdragen aan de Europese Unie en regelgeving op steeds meer beleidsterreinen – zoals bijvoorbeeld strafrecht, migratie en internationaal privaatrecht – op het niveau van de Unie tot stand komt? Of bieden de ontwikkeling van de klassieke communautaire regels (zoals de ‘vier vrijheden’ en het non-discriminatie beginsel) en de totstandkoming van een ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid’ juist extra mogelijkheden voor de verwezenlijking van mensenrechten?

83


Wetenschappelijke publicaties Monografie Waaldijk, C. & Fassin, E. Droit conjugal et unions de même sexe - Mariage, partenariat et concubinage dans neuf pays européens (Les Notes de la Mission de recherche Droit et Justice). Paris: Presses Universitaires de France.

Dissertatie Buyse, A.C. (21 februari 2008). Post-Conflict Housing Restitution - The European Human Rights Perspective with a Case Study on Bosnia and Herzegovina [cum laude]. Universiteit Leiden, p. 1-434, Intersentia. Promotor: prof. dr. R.A. Lawson.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Eeckhout, V. Van Den. Promoting Human Rights within the Union: The Role of European Private International Law. European Law Journal, 14(1), p. 105-127. Heijer, M. den. Whose Rights and Which Rights? The Continuing Story of Non-Refoulement under the European Convention on Human Rights. European Journal on Migration & Law, 10(3), p. 277-314.

Artikelen in gerefereerde bundels Gerards, J.H. Gronden van discriminatie – de wenselijkheid van open en gesloten opsommingen. In: C. Bayart, S. Sottiaux & S. Van Drooghenbroeck (Eds.), De nieuwe federale antidiscriminatiewetten – Les nouvelles lois luttant contre la discrimination (p. 129-170). Brugge: Die Keure / La Charte. Groothuis, M.M. & Koops, E.J. Constitutional Rights and Technologies in the Netherlands. In: R.E. Leenes & E.J. Koops (Eds.), Constitutional Rights and New Technologies. A Comparative Study (Information Technologies and Law Series) (p. 159-197). Den Haag: T.M.C. Asser Press.

Artikelen in niet- gerefereerde tijdschriften Adriaanse, P.C. Afzien van terugvordering van in strijd met het gemeenschapsrecht verleende financiële steun vanwege het rechtszekerheidsbeginsel? Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 1/2, p. 40-45. 84


Adriaanse, P.C., Barkhuysen, T., Houdijker, F.M.J. den & Zippro, E.J. Het EVRM-kader voor invoering van punitive damages in mededingingszaken. Europese toestanden in het schadevergoedingsrecht? Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, p. 274-286. Barkhuysen, T., Emmerik, M.L. van & Hielkema, H.M. Onrendabele huurwoningen en het Europese eigendomsrecht. Is ons huurrecht in strijd met de fundamentale rechten van de eigenaar? Tijdschrift voor Huurrecht, 2(2008), p. 291-299. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Schadevergoeding bij schending van de redelijke termijn: op weg naar een effectief rechtsmiddel? Nederlands Juristenblad, p. 1579-1582. Eeckhout, V. Van Den. Europeanisatie van het ipr: aanleiding tot herleving van discussies over facultatief ipr, of finale doodsteek voor facultatief ipr? Nederlands Internationaal Privaatrecht, p. 258-262. Eeckhout, V. Van Den. Het Hof van Justitie als steun en toeverlaat in tijden van Europeanisatie van het IPR? Mogelijkheden tot het aanspreken van een Europese echtscheidingsrechter na de uitspraak van het Hof van Justitie in de zaak Sundelind Lopez (C-68/07). Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 14(3), p. 84-90. Groothuis, M.M. Het voorontwerp Elektronisch verkeer met de bestuursrechter en het wetsvoorstel Elektronische bekendmaking. Over kansen en knelpunten voor de digitale overheid. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 6, p. 167-175. Groothuis, M.M. Wetgeving en ICT. Over de rol van de wetgever, het bestuur en de burgers. RegelMaat, 6, p. 219-229. Hendriks, A.C. Ethnic and Cultural Diversity: Challenges and Opportunities for Health Law. European Journal of Health Law, p. 285-295. Hendriks, A.C. & Terlouw, A.B. Gebrekkige implementatie. Algemene gelijkebehandelingsrichtlijn door Nederland. Njcm-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 616-629. Hendriks, A.C., Frederiks, B.J.M. & Verkerk, M.A. Het recht op autonomie in samenhang met goede zorg bezien. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, p. 2-18.

85


Hendriks, A.C. & Dijk, M.T. van. Overlijden tijdens detentie. Sancties, p. 70-93. Hillion, C.A.P. Editorial Comments: ‘Mind the Gap! Common Market Law Review, 45, p. 317-322. Kranenborg, H.R. Bescherming van persoonsgegevens versus openbaarheid van bestuur in de Europese Unie. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 1(33), p. 6-17. Lawson, R.A. Wild, wilder, wildst – Over de ruimte die het EVRM laat voor de vervolging van kwetsende politici. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 469-484. Mommers, L. Het elektronisch patientendossier: de overheid als koppelbaas. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(5), p. 119-123.

Bundels Loof, J.P. (Ed.). Juridische ruimte voor gewetensbezwaren? Leiden: Stichting NJCM-Boekerij. Tobler, R.C. (Ed.). Aspekte des Finanzdienstleistungs- und Unternehmenssteuerrechts nach dem EGRecht und dem bilateralen Recht (Basler Schriften zur europaeischen Integration). Basel: Europainstitut Basel.

Artikelen in bundels Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Legitimacy of European Court of Human Rights Judgments: Procedural aspects. In: N.J.H. Huls (Ed.), The Legitimacy of Highest Courts Ruling (p. 437-449). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Bomhoff, J.A. 'The rights and freedoms of others': The ECHR and its peculiar category of conflicts between individual fundamental rights. In: E. Brems (Ed.), Conflicts Between Fundamental Rights (p. 619-653). Antwerpen/Oxford/Portland: Intersentia. Emmerik, M.L. van. Verplichtingen voor de wetgever na Straatsburgse uitspraken op grond van het EVRM. In: Publicaties van de staatsrechtkring, Wetgever en grondrechten (p. 129-160). Nijmegen: Wolf Legal Publishers Gerards, J.H. Annotatie bij Oordeel 2007-85 - Uitsluiting homoseksuele bloeddonoren. In: J.H. Gerards (Ed.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2007 (p. 313-317). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. 86


Gerards, J.H. Fundamental rights and other interests – should it really make a difference? In: E Brems (Ed.), Conflicts between Fundamental Rights (p. 655-690). Antwerpen/Oxford/Portland: Intersentia. Gerards, J.H. Judical Deliberations in the European Court of Human Rights. In: N. Huls, M. Adams & J. Bomhof (Eds.), The Legitimacy of Highest Court's Rulings (p. 407-436). The Hague: T.M.C. Asser Press. Gerards, J.H. Wisselwerking tussen wetgever en rechter - naar een betere dialoog? In: R. de Lange (Ed.), Wetgever en grondrechten (p. 161-194). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Hendriks, A.C. Gewetensbezwaren in de gezondheidszorg: gelijke ruimte voor arts en patiënt? In: J.P. Loof (Ed.), Juridische ruimte voor gewetensbezwaren (p. 71-89). Leiden: Stichting NJCMBoekerij. Hendriks, A.C. Regels rond de praktijkvoering. In: G.J.H Neomagus & L.E. Kalkman-Bogers (Eds.), Huisarts en recht - Practicum huisartsgeneeskunde (p. 115-132). Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. Hendriks, A.C. Van maatman (m/v) naar maatwerk in het gezondheidsrecht. In: A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (Eds.), De maatman in het burgerlijk recht (BWKJ 24) (p. 227-242). Deventer: Kluwer. Hendriks, A.C. Personal Autonomy, Good Care, Informed Consent and Human Dignity - Some reflections from an European Perspective. In: Congresbundel, 7th World Congress on Medical Law, Beijing, 17-21 oktober 2008. Hillion, C.A.P. Potential and limits of accession treaties to achieve EU constitutional reforms. In: S. Blockmans, S. Prechal & W. Douma (Eds.), Reconciling 'deepening' and 'widening' of the European Union (p. XX-XX). The Hague: T.M.C. Asser Press. Hillion, C.A.P. & Wessel, R. Restraining External Competences of EU Member States under CFSP. In: M. Cremona & B. de Witte (Eds.), EU Foreign Relations Law - Constitutional Fundamentals (p. 79-121). Oxford: Hart Publishing.

87


Hillion, C.A.P. The EU’s Neighbourhood Policy towards Eastern Europe. In: A. Dashwood & M. Maresceau (Eds.), Law and Practice of EU External Relations – Salient Features of a Changing Landscape (p. 309-333). Cambridge: Cambridge University Press. Hillion, C.A.P. Tous pour un, un pour tous! Coherence in the External relations of the European Union. In: M. Cremona (Ed.), Developments in EU External Relations Law, Collected Courses of the Academy of European Law (p. 10-36). Oxford: Oxford University press. Holtmaat, H.M.T. Het verbod op seksuele intimidatie in de WGB: een koekoeksei in het nest van de gelijkebehandelingswetgeving? In: J.H. Gerards (Ed.), Gelijke behandeling: Oordelen en Commentaren 2007 (p. 261-278). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Holtmaat, H.M.T. Preventing Violence against Women: The Due Diligence Standard with Respect to the Obligation to Banish Gender Stereotypes on the Grounds of Article 5a of the CEDAW Convention. In: Carin Benniger-Budel (Ed.), Due diligence and its application to protect women from violence. (p. 63-90). Leiden-Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Loof, J.P. Demonstraties van rechtsextremistische groeperingen in Nederland en Duitsland. In: J. van Donselaar & P.R. Rodrigues (Eds.), Monitor Racisme & Extremisme - achtste rapportage (p. 89123). Amsterdam: Pallas publications. Loof, J.P. Het habeas corpus beginsel en de onverwijlde voorgeleiding van verdachten bezien vanuit het perspectief van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. In: M.I. van Dooren (Ed.), De Magna Charta als mensenrechtendocument: actueler dan we denken (p. 23-50). Oegstgeest: Bureau Mensenrechten. Loof, J.P. Het parlement, de mensenrechten en de zorgvuldigheid in het wetgevingsproces. In: R. de Lange (Ed.), Wetgever en grondrechten (Staatsrechtconferentie 2007) (p. 85-128). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Loof, J.P. Van praktische oplossing naar principiele stellingname: de CGB en de gewetensbezwaarde trouwambtenaren. In: J.P. Loof (Ed.), Juridische ruimte voor gewetensbezwaren? (p. 95-114). Leiden: Stichting NJCM-Boekerij.

88


Tobler, R.C. Bilaterale Beziehungen (punktuell) auf den Prüfstand? Einige Bemerkungen zum sog. Steuerstreit aus juristisch-systematischer Sicht. In: Christa Tobler (Ed.), Aspekte des Finanzdienstleistungs- und Unternehmenssteuerrechts nach dem EG-Recht und dem bilateralen Recht (p. 29-64). Basel: Europa Institut Basel. Tobler, R.C. & Beglinger, J.J. Das EUR-Charts-Projekt oder: The Making of „Essential EC Law in Charts“ – Visualisierung eines Rechtsgebietes am Beispiel des Rechts der Europäischen Union. In: Anton.Geist Gisela Heindl Erich Schweighofer (Ed.), Komplexitätsgrenzen der Rechtsinformatik. Tagungsband des 11. Internationalen Rechtsinformatik Symposions IRIS 2008 (p. 531-539). Tobler, R.C. Umgekehrte Konvergenz im Recht zur Kapitalverkehrsfreiheit anhand eines Beispiels aus dem Energierecht. In: Astrid Epiney & Tamara Civitella (Eds.), Schweizerisches Jahrbuch für Europarecht 2007/2008 /Annuaire suisse de Droit européen 2007/2008 (p. 297-309). Bern/Zurich: Staempfli/Schulthess.

Wetenschappelijke annotaties Alkema, E.A. Noot bij: HR 19-10-2007, NJ 2008, 26, p. 237-239 (van Melle e.a./Donner en Verdonk - Schiphol-brand. Beklag ex 13aSv bij Hoge Raad over niet-vervolging oud-ministers). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 12-02-2008, NJ 2008, 305, p. 2903-2904 (Guja/Modavië, vrijheid van meningsuiting klokkenluider - schending art. 10 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 13-11-2007, NJ 2008, 380, p. 3603-3606 (DH e.a./Tsjechische Republiek). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 26-02-2008, AB 2008, 225 (Fägerskiöld t. Zweden). Lawson, R.A. Noot bij: EHRM 31-05-2007, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 39-63 (Behrami t. Frankrijk. Mission impossible: Het EVRM is niet van toepassing op VN-vredesmissies).

Boekbespreking Mommers, L. De deuren van een papieren kathedraal [Bespreking van het boek Toegang tot documenten en bescherming van persoonsgegevens in de Europese Unie. Over de openbaarheid van persoonsgegevens]. Mf. 89


Rapporten Eeckhout, V. Van Den. Competing norms and European Private International Law. Louvain: Europese Unie. Koffeman, N.R., Lawson, R.A., Barkhuysen, T., Gerards, J.H., Heijer, M. den & Holtmaat, H.M.T. Legal Study on Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation - Netherlands. Brussel: FRALEX.

90


Vakpublicaties Monografieën Emmerik, M.L. van, Barkhuysen, T. & Rieter, E. Procederen over mensenrechten onder het EVRM, het IVBPR en andere VN-verdragen. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Lodder, G.G. Vreemdelingenrecht in Vogelvlucht. Over toelating en verblijf van vreemdelingen in Nederland. derde gewijzigde druk. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Bundel Gerards, J.H. (Ed.). Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2007. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Artikelen Alkema, E.A. Gewetensbezwaren in het Nederlandse en internationale recht - met speciale aandacht voor gewetensbezwaren van militairen. In: J.P. Loof (Ed.), Juridische ruimte voor gewetensbezwaren ? (p. 19-44). Leiden: Stichting NJCM-Boekerij. Gerards, J.H. Kroniek oordelen Commissie Gelijke Behandeling 2004-2007. NJCMbulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 33(4), p. 563-591. Gerards, J.H., Loof, J.P. & Senden, H.C.K. Kroniek van de grondrechten. Nederlands Juristenblad, 83(34), p. 2162-2170. Heijer, M. den & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises (verschijnt 8 maal per jaar). NJCMbulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Hendriks, A.C. De beste Olympische Spelen ooit? NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 459-461. Hendriks, A.C. Democratie, vrouwen en (on)recht. Nederlands Juristenblad, p. 763-765. Hendriks, A.C. & Boerefijn, I. Het moet goedkomen, interview met Cees Flinterman. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 462-468.

91


Hendriks, A.C. & Koenraads, F. Kroniek rechtspraak rechten van de mens. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, p. 599-617. Kranenborg, H.R. & Bulterman, M.K. Kroniek Europese Unie. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 1(33), p. 133-136. Lawson, R.A. Overvloed en onbehagen – De Universele Verklaring en de Europese bescherming van mensenrechten anno 2008. Internationale Spectator, p. 659-662. Lawson, R.A. e.a. Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens, wekelijkse rubriek. NJB. Lawson, R.A. Nederland en het EVRM: impressies van een dynamische relatie. In: Veiligheid en vrijheid (Erasmus-Descartes Conferentie 24 november 2006) (p. 97-104). Den Haag: Ministerie van BZK. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten-actualiteiten.nl (verschijnt 8 maal per jaar). NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Reneman, A.M. Access to an Effective Remedy in European Asylum Procedures. Amsterdam Law Forum, 1(1), p. 65-98. Reneman, A.M., Bot, H. & Samsom, A.M. Klachtenadviescommissie Tolken. Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht, p. 305-318. Reneman, A.M. Implementation of the Procedures Directive in the Netherlands. In: Karin Zwaan (Ed.), The Procedures Directive: Central Themes. Problem issues, and Implementation in Selected Member States (p. 133-146). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Tobler, R.C. “Cassis de Dijon“ für die Schweizer Anwaltschaft? Anwaltsrevue, p. 497-499.

Annotaties Alkema, E.A. Noot bij: HR 21-12-2007, NJ 2008, 242, p. 2328-2330 (Staat/H-orechtmatig daad; verblijf tbs-gestelde in HvB; aanvaardbare termijn).

92


Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 17-07-2007, NJ 2008, 388, p. 3673-3675 (Satilmis e.a./Turkije). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 28-02-2008, NJ 2008, 444, p. 4262-4264 (Saadi/Italië, Uitzetting terrorisme verdachte; art. 3 EVRM laat geen ruimte voor afweging tussen veiligheid staat en risico foltering uit gezette persoon). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 22-01-2008, NJ 2008, 456, p. 4401-4403 (E.B./Frankrijk, weigering éenouderadoptie aan lesbische vrouw verboden onderscheid). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 04-03-2008, NJ 2008, 457, p. 4405-4406 (El Morsli/Frankrijk, Weigering afleggen sluier bij controle identiteit géén schending art. 9 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: HR 23-05-2008, NJ 2008, 520, p. 5202-5204 (Onrechtmatige perspublicatie? Persvrijheid: persoonlijke levenssfeer). Alkema, E.A. Noot bij: Rb 's-Hertogenbosch 01-08-2007, NJ 2008, 632, p. 6527-6529 (bewegindsvrijheid gefailleerde). Barkhuysen, T. Noot bij: CBB 23-04-2008, AB 2008, 233. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 20-03-2008, AB 2008, 206 (Budayeva e.a. t. Rusland). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 29-04-2008, AB 2008, 213 (Burden t. Verenigd Koninkrijk). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: EHRM 08-04-2008, AB 2008, 224 (Megadot.com SRL t. Moldavië). Emmerik, M.L. van & Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 15-02-2008, AB 2008, 140, (ArvanitakiRoboti e.a. t. Griekenland). Emmerik, M.L. van & Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 02-11-2006, AB 2008, 23 (Giacomelli t. Italië).

93


Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 17-07-2008, EHRC 2008, 113 (Orsus e.a. / Kroatie). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 10-07-2008, EHRC 2008, 112 (Soulas e.a. / Frankrijk). Groothuis, M.M. Noot bij: EHRM 16-10-2007, EHRC 2008, 3, p. 23-31 (Wieser Beteiligungen GmbH t. Oostenrijk). Groothuis, M.M. Noot bij: Bundesverfassungsgericht 27-02-2008, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 990-1004 (Grenzen aan on line doorzoeken van PC's). Groothuis, M.M. Noot bij: Rb. 's-Gravenhage 26-07-2007, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 28-38 (Stichting OCaN t. College bescherming persoonsgegevens). Heijer, M. den. Noot bij: United Kingdom Asylum and Immigration Tribunal 10-09-2007, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008, 16, p. 132-135. Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200708107/1 05-08-2008, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008, 35, p. 350-354. Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200800966/1 04-06-2008, JV 2008, 297, p. 1342-1346. Heijer, M. den. Noot bij: ABRvS nr. 200702611/1 13-09-2007, RV 2007, 14, p. 91-97 (Dublinverordening en Griekenland). Hendriks, A.C. Noot bij: Hof 's-Gravenhage 03-04-2008, GJ 2008, 74. Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 12-02-2008, nr. 38000/05, GJ 2008, 120 (D.e.a. t. het VK (ontv.besl.). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 17-07-2008, nr. 20511/03, GJ 2008, 139 (I. t. Finland,). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 04-12-2007, nr. 44362/04, Gezondheidszorg Jurisprudentie 2008, 20 (Dickson t. het VK (GC)). Hendriks, A.C. Noot bij: HvJ EG 17-07-2008, nr. C-303/06, EHRC 2008, 208 (Coleman).

94


Hendriks, A.C. & Drewes, Y.M. Noot bij: ABRvS 09-01-2008, GJ 2008, 37 Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 04-01-2008, nr. 23800/06, GJ 2008, 61 (Shelley t. het VK (ont.besl.)). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 27-05-2008, nr. 26565/05, GJ 2008, 99 (N.t. het VK (GC)). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 13-11-2007, EHRC 2008, 5 (D.H. e.a. t. Tsjechië (GC)). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 04-01-2008, nr. 23800/06 EHRC 2008, 61 (Shelley t. het VK (ontv. besl.)). Hendriks, A.C. & Stevens, E.S.I.A. Noot bij: RTG Eindhoven 09-01-2008, NJCMbulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 659-671 (A. & B. t. D., zaaknr. 07157). Hendriks, A.C. & Houdijker, F.M.J. den. Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens 0412-2007, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 401-407 (Ook gedetineerde mag zich voortplanten, maar heeft geen recht op seks). Hillion, C.A.P. Noot bij: ECJ 12-04-2005, nr. C-265/03, Common Market Law Review 2008, p. 815833 (Igor Simutenkov v. Ministerio de Educacion y Cultura, Real Federacion Espanola de Futbol). Houdijker, F.M.J. den. Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens 20-12-2007, EHRC 2008, 34, p. 314-318 (Phinikaridou tegen Cyprus). Lawson, R.A. Noot bij: Rb Amsterdam 02-06-2008, Strafblad 2008, p. 435-443 (Uitingsdelicten en discriminatie revisited). Lawson, R.A. Noot bij: EHRM 20-12-2007, RV 2008, p. 490-496 (Touba Moskee v. Nederland). Loof, J.P. Noot bij: Commissie Gelijke Behandeling 15-04-2008, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 791-806 (CGB sluit deur voor gewetensbezwaarde trouwambtenaren).

95


Reneman, A.M. Noot bij: EHRM 07-06-2007, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-1, 1. Reneman, A.M. Noot bij: EHRM 31-01-2008, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht, 2008-3, 17. Reneman, A.M. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-4, 29. Reneman, A.M. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 07-07-2008, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-5, 37. Reneman, A.M. Noot bij: Voorzieningenrechter Rb Amsterdam 17-09-2007, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-1, 6. Reneman, A.M. & Hoftijzer, A. Noot bij: EHRM 24-01-2008, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-2, 8. Reneman, A.M. Noot bij: EHRM 20-09-2007, Nieuwsbrief Asiel- en Vluchtelingenrecht 2008-2. 9. Reneman, A.M. Noot bij: Hof van Justitie EG 06-05-2008, JV 2008-10, 268. Reneman, A.M. Noot bij: Voorzieningenrechter Rb Zwolle 15-08-2008, JV 2008-13, 385. Reneman, A.M. 2007. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 20-07-2007, RV 2007, 10. Reneman, A.M. 2007. Noot bij: Voorzieningenrechter Rb 's-Gravenhage, zp Almelo 22-05-2007, RV 2007, 18. Reneman, A.M. 2007. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 06-04-2007, RV 2007, 5. Reneman, A.M. 2007. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 07-02-2007, RV 2007, 71. Reneman, A.M. 2007. Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 12-07-2007, RV 2007, 8.

96


Senden, H.C.K. Noot bij: EHRM 10-12-2007, EHRC 2008, 23, p. 226-227 (Stoll t Zwitserland). Tjepkema, M.K.G. Noot bij: Hof van Justitie EG 09-09-2007, AB 2008, 311 (FIAMM). Tobler, R.C. Noot bij: Hof van Justitie, Luxemburg 03-07-2007, Aktuelle Juristische Praxis 2008-, p. 497-503 (Das Ende des schweizerischen Champagners, Rs. T-212/02 Commune de Champagne et al. gegen Rat und Kommission). Uzman, J. Noot bij: EHRM 29-04-2008, NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2008, p. 1018-1033 (Burden v. United Kingdom, 'Nothing is certain but death and taxes': Biedt de Human Rights Act de Britten effectieve rechtsbescherming?). Waaldijk, C. Noot bij: Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen 01-04-2008, nr. C267/06, EHRC 2008, 65 (Maruko/Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, Onderscheid tussen gehuwde en geregistreerde partners).

Boekbespreking Hendriks, A.C. [Bespreking van de boeken Developmental and Autonomy Rights of Children. Empowering Children, Caregivers and Communities & The UN Children's Rights Convention: Theory meets Practice]. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 308-309.

Rapporten Hillion, C.A.P. The Framework Convention for the Protection of National Minorities and the European Union. Straatsburg: Council of Europe. Lawson, R.A. Guaranteeing the authority and effectiveness of the European Convention on Human Rights. Straatsburg: Raad van Europa. Tobler, R.C. Limits and potential of the concept of indirect discrimination. Luxemburg: European Commission.

97


Overig produkt van wetenschappelijke activiteit Artikel Schmidt, A.H.J. Identity, Identity Management and Law in the Information Society: Some Basic Issues Applied to Internet Banking. In: International Conference of the Turkish Bar Association (p. 1-23). Ankara.

Populariserende publicaties Alkema, E.A. De Europese Commissie voor de rechten van de mens - enige impressies. NJCM-bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 33, p. 916-926. Houdijker, F.M.J. den & Pahladsingh, A. (01-09-2008). BIBOB langs de mensenrechtelijke meetlat. Maandblad Idee, p. 28-31. Lawson, R.A. (08-07-2008). OM laat zaak-Wilders te gemakkelijk lopen. Trouw. Lawson, R.A. (01-10-2008). Zestig jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. ELSA Law Magazine, p. 4-5. Mommers, L. & Schmidt, A.H.J. (24-11-2008). Minister Klink, verlaag uw ambitie. Landelijke invoering Elektronisch Patiënten Dossier gedoemd te mislukken. Het Financieele Dagblad. Napel, H.M.Th.D. ten (15-03-2008). Cassatie staat in SGP-zaak begrijpelijk. Rechter moet zorg dragen voor bescherming staatkundige rechten van minderheden. Reformatorisch Dagblad. Napel, H.M.Th.D. ten (14-05-2008). SGP kan samenleving dienst bewijzen. Partij moet verhouding tot democratische rechtsstaat doordenken. Reformatorisch Dagblad. Tobler, R.C. (06-09-2008). Museumseintritte und EU-Recht. Neue Zürcher Zeitung.

98


Deelprogramma: Rule of Law and Development: Formation, Implementation and Improvement of Law and Governance in Developing Countries Coördinator: prof. mr. J.M. Otto

Centrale onderzoeksvraag De bovengenoemde kwesties van 'veellagigheid' en rechtsstatelijkheid worden onder meer onderzocht aan de hand van rechten op grond, de positie van de vrouw, en milieubescherming. De benadering is ‘socio-legal’ en vereist bovendien kennis van de lokale rechtstaal. Op dit moment wordt voornamelijk onderzoek gedaan in Indonesië, China, Sub-Sahara Afrika ( Ghana, Angola). Het deelprogramma beoogt bij te dragen aan het groeiende internationale vakgebied ‘law, governance and development’ en streeft naar toepassing van onderzoeksresultaten in projecten van juridische ontwikkelingssamenwerking. Dit deelprogramma bestudeert de vorming en het functioneren van rechtssystemen in ontwikkelingslanden, vanuit de perspectieven van rechtsstatelijkheid, goed bestuur, en sociaaleconomische ontwikkeling. Het richt zich zowel op rechtsvorming als rechtsimplementatie, met bijzondere aandacht voor geschillenbeslechting en toegang tot het recht. Meer nog dan in de westerse wereld kenmerken rechtssystemen van ontwikkelingslanden zich door hun gelaagde opbouw. Op belangrijke rechtsgebieden spelen naast het statelijke recht veelal gebaseerd op fragmenten van koloniaal recht, ook religieus (Islamitisch) recht en lokaal gewoonterecht een belangrijke rol. In toenemende mate is ook in deze landen internationaal recht van toepassing - bijvoorbeeld door mensenrechtenverdragen -, en recht dat is ‘overgeplant’ via internationale juridische samenwerking. De normen van deze stelsels zijn vaak slecht met elkaar te verenigen. Als gevolg hiervan is het vaak moeilijk is te bepalen welke norm en welk forum in een bepaalde situatie voorrang dienen te hebben. Dit levert ernstige problemen met rechtsstatelijkheid en reële rechtszekerheid op, een situatie die nog wordt verergerd door de vaak zwakke institutionele ontwikkeling van het rechtssysteem. De bovengenoemde kwesties van 'veellagigheid' en rechtsstatelijkheid worden onder meer onderzocht aan de hand van rechten op grond, de positie van de vrouw, en milieubescherming. De

99


benadering is ‘socio-legal’ en vereist bovendien kennis van de lokale rechtstaal. Op dit moment wordt voornamelijk onderzoek gedaan in Indonesië, China, Sub-Sahara Afrika ( Ghana, Angola). Het deelprogramma beoogt bij te dragen aan het groeiende internationale vakgebied ‘law, governance and development’ en streeft naar toepassing van onderzoeksresultaten in projecten van juridische ontwikkelingssamenwerking.

100


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Bedner, A.W. Court Reform (Law, Governance, and Development. Research & Policy Notes). Leiden: Leiden University Press. Fitzpatrick, D.J. Making Land Work: Reconciling Customary Land and Development in the Pacific. Canberra: Australian Agency for International Development. Meene, I.S. van de & Rooij, B. van. Access to Justice and Legal Empowerment. Making the Poor Central in Legal Development Co-operation (Law, Governance, and Development. Research & Policy Notes). Leiden: Leiden University Press. Otto, J.M. Sharia and National Law in Muslim Countries: Tensions and Opportunies for Dutch and EU Foreign Policy (Law, Governance and Development. Research & Policy Notes). Leiden: Leiden University Press. Rooij, B. van. Pollution Regulation in Development. System Design, Compliance, and Enforcement (Law, Governance and Development. Research & Policy Notes). Leiden: Leiden University Press. Ubink, J.M. Traditional Authorities in Africa. Resurgence in an Era of Democratisation (Law, Governance, and Development. Research & Policy Notes). Leiden: Leiden University Press.

Dissertatie Ubink, J.M. (5 maart 2008). In the Land of the Chiefs. Customary Law, Land Conflicts, and the Role of the State in Peri-Urban Ghana. Universiteit Leiden, p. 1-254, Leiden: Leiden University Press. Promotor: prof. mr. J.M. Otto.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Assies, W.J. Land Tenure and Tenure Regimes in Mexico: An Overview. Journal of Agrarian Change, 8(1), p. 33-63. Bakker, L. Singapore, not sawit. Tourism Campaigns in East Kalimantan fall short of Provincial Middle Class Aspirations. Inside Indonesia, 51.

101


Bedner, A.W. Decentralising Environmental Management in Indonesia: Impacts on EIA and Industrial Water Pollution. Jurnal Hukum Jentera, 4(18), p. 7-29. Bedner, A.W. & Huis, S.C. van. The Return of the Native in Indonesian Law. Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, 164(1), p. 165-193. D'Hondt, L.Y. Mediatie in Guatemala. Een bijdrage aan een vreedzame samenleving? Recht der Werkelijkheid, p. 51-69. Davidson, J.S. & Henley, D. In the Name of Adat: Regional Perspectives on Tradition and Democracy in Indonesia. Modern Asian Studies, 42(4), p. 815-852. Fitzpatrick, D.J., McWilliam, A. & Barnes, S. Policy Notes on Customary Land in Timor Leste. East Timor Law Journal. Ubink, J.M. & Quan, J.F. How to Combine Tradition and Modernity? Regulating Customary Land Management in Ghana. Land use Policy, 25(2), p. 198-213. Ubink, J.M. Negotiated or Negated? The Rethoric and Reality of Customary Tenure in an Ashanti Village in Ghana. Africa, 78(2), p. 264-287. Vel, J.A.C. Miracle solution or imminent disaster? Jatropha biofuel production in Sumba, East Nusa Tenggara. Inside Indonesia, 91.

Gerefereerde monografieën Davidson, J.S. From Rebellion to Riots: Collective Violence on Indonesian Borneo (New Perspectives in Southeast Asian Studies). Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press. Vel, J.A.C. Uma politics: an ethnography of democratization in West Sumba, Indonesia, 1986-2006 (Verhandelingen van het KITLV, 260). Leiden: KITLV Press.

Gerefereerde artikelen in bundels Bakker, L. Life in the Hinterland. Meaning and Usage of Community in the Mountains of Pasir (East Kalimantan). In: C.A. Warren & J.F. MacCarthy (Eds.), Community, Environment and Local Governance in Indonesia: Locating the Commonweal (p. 121-144). London & New York: Routledge.

102


Davidson, J.S. The Political Study of Ethnicity in Southeast Asia. In: E. Kuhonta, D. Slater & T. Vu (Eds.), Southeast Asia in Political Science: Theory, Region and Qualitative Analysis (Contemporary Issues in Asia and the Pacific) (p. 199-227). Stanford, CA: Stanford University Press. Timmer, J. Kastom and Theocracy: A Reflection on Governance from the Uttermost Part of the World. In: S. Dinnen & S. Firth (Eds.), Politics and State Building in Solomon Islands (p. 194-212). Canberra: ANU E Press and Asia Pacific Press. Vel, J.A.C. Kampanye Pemekaran di Sumba Barat. In: H. Schulte Nordholt & G. van Klinken (Eds.), Politik lokal di Indonesia (p. 116-153). Jakarta: Obor/KITLV Jakarta.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Moeliono, T. Negara Hukum Indonesia: Antara Gagasan dan Kenyataan. Jurnal Hukum Pro Justitia, 26(3), p. 249-262. Rooij, B. van. De Autoritaire Rechtsstaat: Chinees Recht Gevangen in Transitie? Internationale Spectator, 62(3), p. 135-138. Simarmata, R. Penelitian Hukum: Dari Monodisipliner ke Interdisipliner [Legal Research: From Monodisciplinary to Interdisciplinary]. Risalah Hukum, 1(4), p. 48-53. Xiang, C. The Recent Development of Dutch Civil Justice Reform [Helan Minshisifagaigede Xinfazhan]. Judicial Reform, 8, p. 321-335.

Bundels Arnscheidt, J., Rooij, B. van & Otto, J.M. (Eds.). Lawmaking for Development. Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects (Law, Governance and Development). Leiden: Leiden University Press. Ubink, J.M. & Amanor, K.S. (Eds.). Contesting Land and Custom in Ghana. State, Chief and the Citizen (Law, Governance and Development). Leiden: Leiden University Press.

Artikelen in bundels Bakker, L. Politics or Tradition: Debating Hak Ulayat in Pasir. In: G.A. Persoon & M. Osseweijer (Eds.), Reflections on the Heart of Borneo (Tropenbos Series, 24) (p. 141-158). Wageningen: Tropenbos International. 103


Bedner, A.W. Amalgamating environmental law in Indonesia. In: J. Arnscheidt, B. van Rooij & J.M. Otto (Eds.), Lawmaking for Development. Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects (Law, Governance and Development) (p. 171-198). Leiden: Leiden University Press. Cotula, L., Mathieu, P., Hatcher, J., Ubink, J.M. & Meene, I.S. van de. Highlights of the Workshop Discussions. In: J. Cotula & P. Mathieu (Eds.), Legal Empowerment in Practice: Using Legal Tools to Secure Land Rights in Africa (p. 133-140). Londen, Rome: IIED, FAO. Moniaga, S. Penguatan Hak-hak Masyarakat Adat: Sedang Melangkah ke Mana? [Versterking van de rechten van adat-gemeenschappen, waar gaan ze naar toe?]. In: Membangun Prakarsa Gerakan Rakyat: Kumpulan Tulisan Memperingati 25 Tahun KSPPM (1983-2008) [Het opbouwen van het initiatief van de volksbeweging: een verzameling opstellen ter herinnering aan 25 jaar KSPPM (groep voor de studie en de bevordering van het volksinitiatief)] (p. 133-174). Parapat (Indonesië): Kelompok Studi dan Pengembangan Prakarsa Masyarakat (KSPPM). Otto, J.M. Bringing a Sense of Unity to Legal Sciences in Indonesia, a Tribute to Prof. Arief Sidharta. In: R. Oktoberina & N. Savitri (Eds.), Butir-Butir Pemikiran Dalam Hukum: Memperingati 70 Tahun Prof. Dr. B. Arief Sidharta (p. 3-6). Bandung. Otto, J.M., Stoter, W.S.R. & Arnscheidt, J. Using legislative theory to improve law and development assistance. In: J. Arnscheidt, B. van Rooij & J.M. Otto (Eds.), Lawmaking for Development. Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects (Law, Governance and Development) (p. 53-74). Leiden: Leiden University Press. Rooij, B. van. Bargaining about the land bill: Making effective legislation to protect arable land in China. In: J. Arnscheidt, B. van Rooij & J.M. Otto (Eds.), Lawmaking for Development. Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects (Law, Governance and Development) (p. 145-169). Leiden: Leiden University Press. Rooij, B. van, Arnscheidt, J. & Otto, J.M. Lawmaking for development: An introduction. In: J. Arnscheidt, B. van Rooij & J.M. Otto (Eds.), Lawmaking for Development. Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects (Law, Governance and Development) (p. 11-22). Leiden: Leiden University Press.

104


Timmer, J. Spectres of Indonesianisation and Secession in Papua. In: P.J. Drooglever (Ed.), Papers presented at the Seminar on the Act of Free Choice, Held in The Hague 15 November 2005, on the occasion of the book launch of P.J. Drooglever, Een daad van vrije keuze. De Papoea's van westelijk Nieuw-Guinea en de grenzen van het zelfbeschikkingsrecht (An act of free choice. The Papuans of western New Guinea and the limits of the rights of self determination) (ING-congresreeks) (p. 2338). The Hague: Institute of Netherlands History. Ubink, J.M. & Amanor, K.S. Contesting land and custom in Ghana: Introduction. In: J.M. Ubink & K.S. Amanor (Eds.), Contesting Land and Custom in Ghana. State, Chief and the Citizen (Law, Governance and Development) (p. 9-26). Leiden: Leiden University Press. Ubink, J.M., Quan, J. & Antwi, A.Y. Risks and opportunities of state intervention in customary land management: Emergent findings from the Land Administration Project Ghana. In: J.M. Ubink & K.S. Amanor (Eds.), Contesting Land and Custom in Ghana (Law, Governance and Development) (p. 183-208). Leiden: Leiden University Press. Ubink, J.M. Struggles for land in peri-urban Kumasi and their effect on popular perceptions of chiefs and chieftaincy. In: J.M. Ubink & K.S. Amanor (Eds.), Contesting Land and Custom in Ghana (Law, Governance and Development) (p. 155-181). Leiden: Leiden University Press. Rapporten Fitzpatrick, D.J. Addressing Land Issues after Natural Disasters: Case-Study on Tsunami-Affected Aceh. Australië: UN-HABITAT. Fitzpatrick, D.J. Mediating Land Conflict in East Timor. Canberra: AusAID.

105


Vakpublicaties Artikelen Bakker, L. Wat is rechtsantropologie? Actioma, 1(1), p. 30-31. Bedner, A.W. Indonesië en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Elsa Magazine, 8(3), p. 17-19. Rooij, B. van. Van Yi naar Yi: Rechtsbescherming tegen de overheid in China (From Yi to Yi, Legal Protection against the Government in China). Novum, 30(10), p. 4-6. Rooij, B. van. Rechtshervorming: van rechtsvacuüm naar rechtsstaat? In: W.L. Chong & T.W. Ngo (Eds.), China in verandering: Balans en toekomst van de hervormingen (China in verandering) (p. 97-120). Almere: Parthenon. Rooij, B. van. From Party Rule to Rule of Law? Thirty Years of Legal Reform in China. In: Center for International Legal Cooperation (Ed.), The Impact of Rule of Law Assistance on the Legal Reform Process in China (p. 13-28). Leiden: CILC.

Boekbesprekingen Assies, W.J. Inheemse rechten en zelfbeschikking in Colombia [Bespreking van het boek Behind the Mask of Recognition; Defending Autonomy and Communal Resource Management in Indigenous Resguardos, Colombia]. Recht der Werkelijkheid, 29(2), p. 99-103. Assies, W.J. Review of Highland Indians and the State in Modern Ecuador [Bespreking van het boek Highland Indians and the State in Modern Ecuador]. European Review of Latin American and Caribbean Studies, 85, p. 134-137.

Populariserende publicaties Otto, J.M. (11-09-2008). Opstandig advocaat staat alleen. Orde van de Dag. Een uitgave van de Nederlandse Orde van Advocaten en Elsevier Juridisch. Otto, J.M. (12-09-2008). Ook moslims staan op voor rechter. NRC Handelsblad.

106


Programma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Prof. dr. A. Ellian, programmacoördinator

107


108


Centrale vraagstelling Centrale onderzoeksvraag Als trefwoorden voor sociale cohesie en multiculturaliteit zijn in 2001 (ten behoeve van de onderzoeksevaluatie) geformuleerd: sociale cohesie; integratie; multiculturalisme; pluriformiteit; democratie; rechtsstaat; mensenrechten. Deze lijken nog onverkort actueel. In de discussie van de afgelopen jaren spelen ten aanzien van sociale cohesie in het bijzonder twee begrippen een belangrijke rol. Dat is allereerst het multiculturalisme of de multiculturaliteit. Onder multiculturaliteit wordt verstaan het maatschappelijk gegeven dat de samenleving tegenwoordig meer dan vroeger een geheel vormt van verschillende culturen. Een eenheidscultuur is in toenemende mate kwestieus geworden. De vraag is hoe zich dit verhoudt tot de noodzaak van een zekere nationale cohesie? En welke middelen kunnen worden aangewend om de onvermijdelijke multiculturaliteit verenigbaar te maken met maatschappelijke samenhang? Heeft de overheid hier wel een taak? Of het maatschappelijk middenveld? Een tweede notie is die van de globalisering. Volgens sommigen zal de globalisering nieuwe kansen bieden voor het versterken van sociale cohesie. De wereld wordt immers in toenemende mate één. In toenemende mate vinden de beginselen van rechtsstaat en democratie verbreiding over de gehele wereld. Democratie, rechtsstaat en mensenrechten staan als idealen niet meer serieus ter discussie. Volgens anderen is de globalisering een bedreiging voor de sociale cohesie. De mondiale eenheidscultuur verdeelt de rijkdom onrechtvaardig over de gehele wereld en doet locale gemeenschappen eroderen. Bij het deelprogramma sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering staan de volgende vragen centraal. Wat zijn de beginselen van de democratische rechtsstaat die versterking van sociale cohesie zouden kunnen bewerkstelligen? Hoe verhoudt de globalisering zich tot het ideaal van sociale rechtvaardigheid? Op welke wijze functioneren rechtsstelsels in ontwikkelingslanden die worden gekenmerkt door grote pluraliteit en multiculturaliteit?

109


Vooralsnog zijn er al drie projecten in dit deelprogramma geformuleerd: 1. Religie en de scheiding van kerk en staat 2. Sociale cohesie, duurzame globalisering en armoede 3. Sociale cohesie, universele normen versus waardenrelativisme

110


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Franken, H. De invloed van het CHU-gedachtegoed op het CDA. Den Haag: De Savornin Lohman Stichting. Franken, H. Rechtsgeleerdheid in de rij der wetenschappen. Amsterdam: KNAW - KNAW press. Gerbrandy, P. & Kinneging, A.A.M. Het Goede Leven. Amsterdam: Meulenhoff.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Ellian, A. Monotheism as a Political Problem: Political Islam and the Attack on Religious Equality and Freedom. Telos, 145, p. 87-103. Slootweg, T.J.M. Ter verdediging van het Christendom, Grondtrekken van Kierkegaards ethos van de bewapende neutraliteit. Bijdragen. International Journal in Philosophy and Theology, 69(4), p. 382-410.

Artikelen in gerefereerde bundels Kwak, A.J. & Loth, M.A. Hybride juristen? Juristen tussen autonomie en responsiviteit en tussen rechten doelmatigheid. In: Kwak & Wal etc. (Eds.), Professionals en managers: waarden in een hybride praktijk Vol. 4. Bestuurskunde (p. 8-15). Smith, C.E. Some Varieties of Linguistic Argumentation. In: E. Pattaro & C. Faralli (Eds.), Ratio Iuris (p. 505-517). Oxford: Blackwell Publishing Ltd.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Kwak, A.J. Het (on)persoonlijke gezicht van het recht; de rechter tussen objectiviteit en gezag. Trema, nv, p. 428-431. Kaptein, H.J.R. 'Strafrecht als herstelrecht, vergelding als vergoeding'. Tijdschrift voor herstelrecht, 2, p. 47-54. Molier, G. Birma, humanitaire hulpverlening en de Responsibility to protect. Vrede en Veiligheid, 37(2), p. 139-146. 111


Nieuwenhuys, E.C. Sociaal duurzame globlisering vereist ander paradigma dan liberaal globalisme. Civis Mundi, 47(2/3), p. 114-123.

Bundel Slootweg, T.J.M. & Buve, J. (Eds.). Hegel actueel. Over de betekenis van het hegeliaanse denken voor wetenschap, religie en politiek (Acta Launiana, III). Deventer: Deventer Universitaire Pers.

Artikelen in bundels Cliteur, P.B. L'Etat laïque face au terrorisme religieux. In: Alain Dierkens & Jean-Philippe Schreiber (Eds.), Laïcité et sécularisation dans l'Union européenne (p. 215-227). Bruxelles 2006: Editions de l'Université de Bruxelles. Cliteur, P.B. Waarom terrorisme werkt? In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 307-347). Deventer: Kluwer. Cliteur, P.B. Atheisme. In: M.B. ter Borg (Ed.), Handboek Religie in Nederland: Perspectief, overzicht, debat (p. 324-344). Zoetermeer: Meinema. Ellian, A. De juridisch, ideologische strijd over de strijd tegen het islamitische terrorisme. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 641-698). Deventer: Kluwer. Ellian, A. Enkele overpeinzingen over het islamitische terrorisme en het juridisch onvermogen. In: M. Lauriks (Ed.), Strafrecht ad fundum. Een bezinning op de rol van strafrechtelijke fundamenten in de hedendaagse maatschappij (p. 29-63). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Kaptein, H.J.R. 'Retribution reformed: a future for reparation- The need for principled reorientation in the administration of criminal justice for victims'. In: T. Cieleckiego, A. Suchorskiej & J.B. Banach-Gutierrez (Eds.), Pozycja Ofiary W Procesie Karnym - Standardy Europejski A Prawo Krajowe (p. 9-23). Szczytno: Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Policji. Slootweg, T.J.M. Hegels zedelijkheid en de ethische intentie. In: T.J.M. Slootweg & J. Buve (Eds.), Hegel actueel. Over de betekenis van het hegeliaanse denken voor wetenschap, religie en politiek (p. 167-194). Deventer: Deventer Universitaire Pers.

112


Smith, C.E. De rechtsstaat: conflicten procedureregels. In: A. van Kooijk (Ed.), Denkwerk (Cahier EAJ) (p. 28-36). Den Haag: Ministerie van Justitie. Smith, C.E. The Prepondernace of Decisions over Rules. In: A. van Kooijk (Ed.), Denkwerk (Cahier EAJ) (p. 62-71). Den Haag: Ministerie van Justitie. Smith, C.E. Legitimacy of the Ruling: a Formal Approach. In: N. Huls, M. Adams & J. Bomhoff (Eds.), The Legitimacy of Highest Court' Rulings. Judicial Deliberations and Beyond (p. 257-267). The Hague: T.M.C. Asser Press. Wijffels, A.A. Höchstgerichtsbarkeit in den südlichen Niederlanden (16./17. Jahrhundert): Nicolas du Fief und die Praxis des Großen und des Geheimen Rates. In: R. Lieberwirth & H. Lück (Eds.), Akten des 36. Deutschen Rechtshistorikertages, Halle an der Saale (p. 626-647). Baden-Baden: Normos Verlag – Bern Stämpfli Verlag – Stuttgart Franz Steiner Verlag. Wijffels, A.A. Une disputation d’Alberico Gentili sur le droit du souverain de disposer de son royaume et des biens de ses sujets (1587). In: J. Krynen & M. Stolleis (Eds.), Science politique et droit public dans les facultés de droit européennes (XIIIe-XVIIIe siècle) [Studien zur europäischen Rechtsgeschichte, Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für europäische Rechtsgeschichte Frankfurt am Main,229 (p. 469-484). Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Wijffels, A.A. Le disputazioni di Alberico Gentili sul Diritto Pubblico. In: Alberico Gentili (Ed.), La salvaguardia dei beni culturali nel diritto internazionale. Atti del Convegno Dodicesima Giornata Gentiliana, San Ginesio, 22-23 Settembre 2006 (p. 247-261). Milano: Dott. A Giuffrè Editore. Wijffels, A.A. Le droit comparé à la recherche d’un nouvel interface entre ordres juridiques. In : Revue de droit international et de droit comparé (p. 228-252).

113


Vakpublicaties Monografie Ellian, A. Allah weet het niet beter. Amsterdam: J.M. Meulenhoff.

Artikelen Cliteur, P.B. Atheisme. In: M.B. ter Borg (Ed.), Handboek Religie in Nederland: Perspectief, overzicht, debat (p. 324-344). Zoetermeer: Meinema. Elias, A.M. De geschiedenis van het successierecht in een notendop, in bundel LOF Congres. (p. 27-29). Leiden. Elias, A.M. Vrijstelling van belastingen voor docenten en studenten. Fiskaal, 2008(3), p. 26-28. Engels, J.W.M. Macht en Recht. Staatscourant, 03-12-2008, p. 4. Kaptein, H.J.R. 'Magistratuur is ver voor mensen, niet voor de media'. Trema: Tijdschrift voor de rechterlijke macht, p. 444-446. Kaptein, H.J.R. 'Misplaatste verma(a)ning (tegen advertentie voor Lucia de B.)'. Nederlands Juristenblad, 6, p. 338-339. Leen, A.R. How a free market system resulted in hegemony and a magnificant era: the case of Nobunga oda, 16th century Japan. Archives of Economic History, XiX(1), p. 5-16. Smith, C.E. De rechter: onafhankelijk en autonoom? Rechtsvraag (334) rechtsfilosofie. Ars Aequi, 05, p. 386-390. Smith, C.E. Legitimacy of the Ruling: a Formal Approach. In: N. Huls, M. Adams & J. Bomhoff (Eds.), The Legitimacy of Highest Court' Rulings. Judicial Deliberations and Beyond (p. 257-267). The Hague: T.M.C. Asser Press. Wijffels, A.A. Le disputazioni di Alberico Gentili sul Diritto Pubblico. In: Alberico Gentili (Ed.), La salvaguardia dei beni culturali nel diritto internazionale. Atti del Convegno Dodicesima Giornata Gentiliana, San Ginesio, 22-23 Settembre 2006 (p. 247-261). Milano: Dott. A Giuffrè Editore.

114


Wijffels, A.A. Le droit comparé à la recherche d’un nouvel interface entre ordres juridiques. In: Revue de droit international et de droit comparé (p. 228-252). Napel, H.M.Th.D. ten. De "Wet van de Liefde''. Enkele opmerkingen over de actuele verhouding tussen Rome en Reformatie in de politiek. In: Thymen van der Ploeg, Ad van der Helm & Hans Weigand (Eds.), Met beide benen op de grond. Balans van de verhouding Rome-Reformatie (ICSCahier, 48) (p. 82-89). Amsterdam: Buijten en Schipperheijn.

Populariserende publicaties Kaptein, H.J.R. (30-10-2008). 'We moeten terug naar onze kerntaken: Hoe de universiteit de financiele koers kan terugleggen richting onderwijk en onderzoek'. Leids Universitair Weekblad Mare, p. 6. Kaptein, H.J.R. (14-04-2008). 'Alleen Sylvia kent de waarheid: Vervolging van Jomanda in zaakMillecam is gedoemd te mislukken'. NRC Handelsblad, p. 18. Kaptein, H.J.R. (19-04-2008). 'Leek oordeelt net zo beroerd als de rechter'. NRC Handelsblad, p. 16. Kaptein, H.J.R. (21-05-2008). 'Rechter zal voor Nekschot opkomen'. De Volkskrant, p. 11. Kaptein, H.J.R. (30-05-2008). 'Wie is gekwetst door Nekschots tekeningen?'. Trouw, p. 8. Kaptein, H.J.R. (05-04-2008). 'Zwartsparen mensenrecht is pas echt een 1 april-grap'. NRC Handelsblad, p. 16. Molier, G. (23-02-2008). Een filmpje van twaalf minuten. Trouw.

115


116


Programma Hervorming van sociale regelgeving Prof. dr. K.P. Goudswaard, programmacoördinator

117


118


Centrale vraagstelling In het afgelopen decennium heeft zich een aantal fundamentele veranderingen voorgedaan in de sociaal-economische verhoudingen en in de sociale regelgeving. Dat geldt in het bijzonder voor de terreinen van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Deze terreinen zullen in de toekomst verdere aanpassingen ondergaan als gevolg van maatschappelijke tendensen als vergrijzing, individualisering en internationalisering. De vergrijzing zet de financiële houdbaarheid van het sociale stelsel onder druk, waardoor er een intensief maatschappelijk en wetenschappelijk debat wordt gevoerd over de toekomst van pensioenen en gezondheidszorg. Als gevolg van de individualisering zal behoefte ontstaan aan meer op individuen toegespitste arrangementen, waarin investeringen in menselijk kapitaal meer centraal staan. En de globalisering en in het bijzonder de Europese integratie zal de nationale sociale stelsels beïnvloeden en wellicht leiden tot verdere Europese coördinatie van sociaal beleid. Ten aanzien van de arbeidsverhoudingen hebben zich eveneens belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. De flexibilisering van de arbeidsverhoudingen is bevorderd en gereguleerd, de onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden zijn gedecentraliseerd, de ambtelijke arbeidsverhoudingen zijn ‘genormaliseerd’ en de medezeggenschap heeft zich verder ontwikkeld. Met name de gevolgen van de globalisering en flexibilisering van de economie op het terrein van arbeidsverhoudingen en medezeggenschap verdienen aandacht vanwege hun maatschappelijk belang. In dit programma wordt onderzocht wat de gevolgen zijn van maatschappelijke trends en veranderende arbeidspatronen voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Voorts wordt bezien welke juridische en economische aspecten hervormingen in de sociale regelgeving met zich mee brengen. Vanuit het perspectief van de sociale cohesie wordt onderzocht welke effecten veranderingen in sociale regelgeving hebben op de verschillende sociaal-economische groepen (bijvoorbeeld werknemers, zelfstandigen, gepensioneerden) en individuele burgers. Zo is het van belang te weten wat de inkomenseffecten van sociale hervormingen zijn en welke groepen die effecten ondervinden, als ook welke juridische problemen zij blijken op te roepen. Deze vragen worden onderzocht vanuit sociaal-juridisch en sociaal-economisch perspectief. Het programma Hervorming van sociale regelgeving bevat twee deelprogramma’s die inhoudelijk samenhangen: hervormingen in de sociale zekerheid en hervormingen in de arbeidsverhoudingen. In het eerste deelprogramma werken sociaal-juristen, economen en sociale wetenschappers samen, mede in het kader van een groot derde-geldstroomproject (2,7 miljoen euro subsidie van Stichting Instituut Gak). Het programma heeft een duidelijk multidisciplinair karakter. Het tweede deelprogramma is meer juridisch georiënteerd, maar ook hierin vindt bredere samenwerking plaats (de

119


Europese Commissie heeft voor 2008-2011 een jaarlijkse subsidie van ruim 1 miljoen euro toegekend aan de Universiteit Leiden voor het European Labour Law Network). Beide deelprogramma’s zijn voor een belangrijk deel internationaal georiënteerd, in het bijzonder op de Europese Unie. Er wordt gebruik gemaakt van diverse onderzoeksmethoden: juridische (waaronder rechtsvergelijking), economische (waaronder empirische analyse) en sociaal-wetenschappelijke (waaronder comparatieve welvaartsstaatanalyse).

120


Deelprogramma: Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid Coördinatoren: prof. dr. C.L.J. Caminada en prof. dr. K.P. Goudswaard

Centrale onderzoeksvraag Het onderzoeksprogramma concentreert zich in het bijzonder op vier aspecten van hervormingen in de sociale zekerheid: effectiviteit, verantwoordelijkheidsverdeling, inkomensverdeling en modernisering. Het programma bestaat uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel heeft betrekking op de invloed van Europa op de sociale zekerheid. De belangrijkste vragen in dit verband zijn: Hoe moet de verantwoordelijkheid voor de sociale zekerheid worden verdeeld tussen het nationale en het supranationale niveau? In hoeverre treedt er sociale convergentie op binnen de EU en wat is daarbij het juridische en economische belang van het Europese (coördinatie-)beleid? Het tweede onderdeel heeft betrekking op stelselwijzigingen in de sociale zekerheid, met vraagstukken rond de levensloop als specifiek aandachtspunt . Belangrijke vragen daarbij zijn: Wat zijn de belangrijkste gevolgen (waaronder inkomensgevolgen) van stelselwijzigingen voor huishoudens en sociaal-economische groepen? Wat zijn de implicaties van verschillende maatschappelijke trends voor de verantwoordelijkheidsverdeling en de structuur van het stelsel van sociale zekerheid? De twee onderdelen van het programma hangen logischerwijze samen. De Europese invloed op de nationale stelsels van sociale zekerheid neemt toe, waardoor ook vragen rond stelselwijziging steeds meer in Europees perspectief moeten worden geanalyseerd. De verantwoordelijkheidsverdeling tussen het nationale en het Europese niveau is aan het verschuiven. Daarmee oefent de Europese Unie een zelfstandige kracht uit op moderniseringen en effectiviteit van stelselwijzigingen. Ook vragen rond sociale cohesie en inkomensverdeling spelen in toenemende mate op Europees niveau, zoals onder meer blijkt uit de zogeheten ‘Lissabon Agenda’ van de EU, waarbij een koppeling werd gelegd tussen het bevorderen van de kenniseconomie en het versterken van de sociale samenhang. Een uitgebreide omschrijving is te raadplegen via de website van het programma Hervorming sociale zekerheid: www.hsz.leidenuniv.nl

121


Wetenschappelijke publicaties Artikelen in gerefereerde tijdschriften Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Revenue Effects of Tax Facilities for Pension Savings. Atlantic Economic Journal, 36(2), p. 233-246. Haar, B.P. ter. Open Method of Coordination: A new stepping stone in the legal order of international and European relations. Nordic Journal of International Law, 77(3), p. 235-251. Kaeding, M. In search of better quality of EU regulations for prompt transposition: The Brussels perspective. European Law Journal, 14(5), p. 583-603. Kaeding, M. Necessary conditions for effective transposition of EU legislation across member states. Policy & Politics, 36(2), p. 261-281. Koster, F. The effects of social and political openness on the welfare state in 18 OECD countries. International Journal of Social Welfare, 17(4), p. 291-300. Koster, F. & Bruggeman, J.P. The institutional embeddedness of social capital. A multilevel investigation across 24 European countries. Policy & Politics, 36(3), p. 397-412. Nijboer, H. & Versantvoort, M.C. Aanpassen kinderopvangtoeslag is geen sinecure. Tijdschrift voor Politieke Economie, 2(4), p. 7-26. Ponds, E.H.M. & Riel, B. van. Sharing risk: The Netherlands’ new approach to pensions. Journal of Pension Economics and Finance, 8, p. 91-105. Versantvoort, M.C. 'Streven naar het Scandinavische model? Effecten van ouderschapsverlof op de arbeidsmarktpositie van vrouwen. Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 24(2), p. 189-207.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Eleveld, A. Een uitkering voor zwangere zelfstandigen; formele of materiële gelijkheid. Sociaal Maandblad Arbeid, 63(7/8), p. 313-317.

122


Goudswaard, K.P. & Nijboer, H. Sociaal sparen als hervormingsoptie. Economisch Statistische Berichten, 93(4535), p. 294-297. Koster, F. Globalisering is geen natuurramp. Socialisme & Democratie, 65(12), p. 53-56. Nijboer, H. & Goudswaard, K.P. Het kabinet strandt bij het eerste spoor. Tijdschrift voor Openbare Financiën, jrg 2008(4), p. 149-159. Vliet, O.P. van. Methode van Open Coördinatie: De Invloed van Europees Sociaal Beleid. Beleid en Maatschappij, 35(1), p. 63-67.

Bundel Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.). Scholing in het sociaal recht (Monografieen Sociaal Recht, 46). Deventer: Kluwer.

Artikelen in bundels Barentsen, B. Commentaar art. 4-6, art. 43-63 WIA, art. 18 WAO, Beleidsregels buiten toepassing laten arbeidsongeschiktheid. In: G.J.J. Heerma van Voss & F.J.L. Pennings (Eds.),Tekst & Commentaar Socialezekerheidsrecht. Deventer: Kluwer. Barentsen, B. Scholing en arbeidsongeschiktheid. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (p. 255-277). Deventer: Kluwer. Damsteegt, A.C. Scholing en werkloosheid. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Reeks Monografieën Sociaal Recht) (p. 231-256). Deventer: Kluwer. Eleveld, A. Levensloopregeling en scholing: bestuurd door vrijheid? In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (p. 281-292). Deventer: Kluwer. Goudswaard, K.P. & Caminada, C.L.J. Scholing en sociaal-economisch beleid. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Reeks Monografieën Sociaal Recht) (p. 7-41). Deventer: Kluwer. Goudswaard, K.P. & Nijboer, H. Sociale zekerheid: van verzekeren naar sparen? In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2008 (p. 39-57). Den Haag: Sdu Uitgevers.

123


Heerma van Voss, G.J.J. Naar een algemeen recht op en algemene plicht tot scholing. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Monografieen Sociaal Recht) (p. 295-311). Deventer: Kluwer. Riel, B. van. Grenzen aan de interne markt? In: F. Becker, M Hurenkamp & M. Sie Dhian Ho (Eds.), WBS-Jaarboek 2008 (p. 36-57). Amsterdam: Mets&Schilt/WBS.

Rapporten Anderson, K.M. & Kaeding, M. Pension systems in the European Union: Variable patterns of influence in Italy, the Netherlands and Belgium (2008.03). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Effectiveness of poverty reduction in the EU. A descriptive analysis (2008.06). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Caminada, C.L.J., Goudswaard, K.P. & Vliet, O.P. van. Patterns of welfare state indicators in the EU: Is there convergence? (2008.05). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Goudswaard, K.P. & Caminada, C.L.J. The redistributive impact of public and private social expenditure (2008.04). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Haar, B.P. ter. The true raison d'être of the open method of coordination (2008.03). Leiden: Department of Economics Research Memorandum Hervorming Sociale Zekerheid Universiteit Leiden. Versantvoort, M.C. Studying time use varations in 18 countries applying a life course perspective (2008.01). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Versantvoort, M.C. Time use during the life course in the USA, Norway, and the Netherlands: a HAPC-analysis (2008.02). Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden.

124


Vakpublicaties Artikelen Damsteegt, A.C. WW artikel 15-22; Beleidsregels toepassing art. 16 lid 2 en 24 lid 5 WW, Regeling gelijkstelling niet-gewerkte uren met gewerkt uren; Regeling gelijkstelling niet-gewerkte weken met gewerkte weken, Besluit verlaagde wekeneis WW en Wet WIA e Besluit nadere regeling eindiging recht op uitkering WW. In: G.J.J. Heerma van Voss & F.L. Pennings (Eds.), Tekst & commentaar Socialezekerheidsrecht (p. 97). Deventer: Kluwer. Versantvoort, M.C. & Caminada, C.L.J. Verklaring gebruik doelgroepen levensloopregeling ontbreekt nog. Economisch Statistische Berichten, 93(4529), p. 126.

Annotaties Barentsen, B. Noot bij: Hoge Raad 14-03-2008, USZ 2008, 112. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, p. 261-263 (Aanzegging van functies en de bestuursrechtelijke traagheid). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, p. 164-166 (De werkloze zelfstandige). Damsteegt, A.C. Noot bij: Rechtbank Den Bosch 17-10-2007, LJN BB7024, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, 853, p. 27-31 (Het verwijtbaar werkloosheidscriterium in de praktijk). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 04-06-2008, USZ 2008, 243. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 29-11-2007, USZ 2008, 26. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 04-06-2008, USZ 2008, 42. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 22-02-2008, USZ 2008, 86.

Boekbespreking Vliet, O.P. van. Revue Française des Affaires Sociales, special English edition, Social Welfare Reforms in Europe: Challenges and Strategies in Continental and Southern Europe [Bespreking

125


van het boek Social Welfare Reforms in Europe: Challenges and and Strategies in Continental and Southern Europe]. Journal of European Social Policy, 18(1), p. 108-109.

Rapport Linschoten, R.L.O., Goudswaard, K.P. & Kamps, J.A. Verkeerd verbonden. Naar houdbare voorzieningen in de jeugdzorg. Taskforce AWBZ-zorg voor jeugd. Den Haag: Ministerie VWS.

126


Deelprogramma: Hervorming van de arbeidsverhoudingen Coördinator: prof. dr. G.J.J. Heerma van Voss

Centrale onderzoeksvraag Het deelprogramma hervorming arbeidsverhoudingen kent met name twee projecten. Het eerste project betreft de internationalisering van het arbeidsrecht. Onder dit onderdeel valt in de eerste plaats een meerjarige studie naar een ‘Restatement’ van het Europese individuele arbeidsrecht. Samen met de Universiteit van Hagen is een netwerk van arbeidsrechtdeskundigen opgericht uit alle Europese landen. Dit netwerk komt jaarlijks bijeen in een conferentie waar een deel van deze ‘Restatement’ wordt opgesteld. De eerste publicatie wordt in 2008 verwacht. Rond dit thema zal ook ander onderzoek worden gedaan naar de ontwikkeling van het Europese arbeidsrecht. Het netwerk zal ook kunnen worden ingezet voor andere onderzoeksprojecten, en voor opdrachtonderzoek. Zo zal het netwerk voor de Europese Commissie informatie gaan leveren over de ontwikkeling van het arbeidsrecht in de lidstaten, onder meer door middel van thematische rapporten, jaarlijkse seminars, 4-maandelijkse flash-reports en het beantwoorden van vragen. Tevens zal een website worden onderhouden om informatie te verspreiden onder het publiek: www.elln.eu">www.elln.eu. Daarnaast vindt onderzoek plaats naar de Internationale arbeidsorganisatie en het Europees sociaal handvest. Het tweede project betreft de hervorming van het Nederlandse arbeidsrecht. Dit onderdeel omvat onderzoek naar aanpassingen van het Nederlandse arbeidsrecht aan maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder het ontslagrecht, de ambtelijke arbeidsverhouding, de kantonrechtspraak en het recht op scholing. De maatschappelijke ontwikkelingen hebben zowel betrekking op ontwikkeling in de arbeidsverhoudingen, de internationalisering, die ook onderdeel vormt van het eerste deelproject, maar ook de discussie over de ambtelijke status en de integratie van de rechtspraak.

127


Wetenschappelijke publicaties Monografie Heerma van Voss, G.J.J. Bijzondere overeenkomsten (Asser serie, 7-V). Deventer: Kluwer.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Heijden, P.F. van der. Ambtelijke status: nuttig, noodzakelijk of overbodig. Bestuurswetenschappen, 1, p. 30-35. Heinsius, J. The European Directive concerning collective dismissals and her implementation deficits. Five ECJ-Decisions and their lessons for the Dutch legislator. Legal Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, p. 441-463. Sprengers, L.C.J. 25 jaar collectief overleg bij de overheid: terug -en vooruitblik. Tijdschrift voor Ambtenarenrecht, 2008(10), p. 729-737. Sprengers, L.C.J. Enige tegenwind voor de westenwind? Over een op onderdelen verdeeld SERadvies over de rol van de werknemer in de onderneming. Sociaal Maandblad Arbeid, 2008(6), p. 257-266. Sprengers, L.C.J. Medezeggenschap en primaat van de politiek: or tussen wal en schip. Tijdschrift voor Ambtenarenrecht, 2008(4), p. 203-214.

Bundel Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.). Scholing in het sociaal recht (Monografieen Sociaal Recht, 46). Deventer: Kluwer.

Artikelen in bundels Barentsen, B. Scholing en arbeidsongeschiktheid. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (p. 255-277). Deventer: Kluwer. Erkens, M.Y.H.G. Scholing in het individuele ontslagrecht. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Reeks Monografieën Sociaal Recht) (p. 95-114). Deventer: Kluwer.

128


Haar, B.P. ter. Scholing en Europees Beleid: een leven lang leren voor werk. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (p. 43-65). Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Scholing in het sociaal recht - Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss & B. Barentsen (Eds.), Scholing in het sociaal recht (Monografieen Sociaal Recht, 46) (p. 1-4). Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Alternatieven voor de ontslagvergoeding. In: E Verhulp & A Baris (Eds.), De ontslagvergoeding in beweging. Den Haag: Sdu Uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. Chapter 8 Life-long-learning as an Individual Social Right. In: A Veldman & F Pennings (Eds.), Social Responsibility in Labour Relations, European and Comparative Perspectivess. Deventer: Wolters Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Naar een algemeen recht op en algemene plicht tot scholing. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Monografieen Sociaal Recht) (p. 295-311). Deventer: Kluwer. Heinsius, J. Scholing in het collectieve ontslagrecht. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Monografieën Sociaal Recht) (p. 203-227). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. Commentaar bij art. 46d WOR. In: R.H. van 't Kaar (Ed.), Ondernemingsraad (p. 1-124). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. Gewetensbezwaren in het arbeids -en ambtenarenrecht. In: J.P.Loof (Ed.), Juridische ruimte voor gewetensbezwaren? (p. 45-70). Leiden: NJCM-Boekerij. Sprengers, L.C.J. Scholing in het medezeggenschapsrecht. In: G.J.J.Heerma van Voss (Ed.), Scholing in het sociaal recht (Monografieen sociaal recht, 46) (p. 179-203). Deventer: Kluwer.

129


Vakpublicaties Monografie Heinsius, J. Basics Arbeidsrecht (4e druk). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Bundels Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.). Decent Work op de Agenda, Nederland en de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie. Den Haag: Ministerie SZW. Heerma van Voss, G.J.J. & Pennings, F.J.L. (Eds.). Tekst & Commentaar Socialezekerheidsrecht. Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. (Ed.). Wetgeving sociaal recht 2007/2008 5e druk. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heijden, P.F. van der, Slooten, J.M. van & Verhulp, E. (Eds.). Tekst & Commentaar Arbeidsrecht (5e druk). Deventer: Kluwer.

Artikelen Heerma van Voss, G.J.J. Behoorlijkheid bij het deskundigenoordeel van het UWV. Tijdschrift Recht en Arbeid, 1, p. 3-4. Heerma van Voss, G.J.J. Geen opheffing vrijwillige or. OR informatie, 11, p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. & Van Slooten, J.M. Kroniek van het sociaal recht. NJB, p. 969-978. Heerma van Voss, G.J.J. & Slooten, J.M. van. Kroniek van het sociaal recht. NJB, p. 2137-2144. Heerma van Voss, G.J.J. Schadevergoeding en goed werkgeverschap: over het gat in de aansprakelijkheidsregeling van het arbeidsrecht. ArbeidsRecht, 8-9(40), p. 15-23. Heerma van Voss, G.J.J. Selectieregeling in sociaal plan instemmingsplichtig? OR informatie, 9, p. 50. Heerma van Voss, G.J.J. Spookondernemingsraad. OR informatie, 1, p. 47. 130


Heerma van Voss, G.J.J. Wat is een meerderheidsdeelneming? OR informatie, 7&8, p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. Wijziging winstdelingsregeling? OR informatie, 3, p. 47. Heerma van Voss, G.J.J. & Pennings, F.J.L. Voorwoord. In: G.J.J. Heerma van Voss & F.J.L. Pennings (Eds.), Tekst & Commentaar Socialezekerheidsrecht (p. V). Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Wetgeving sociaal recht 2007/2008 - Inleiding. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Wetgeving sociaal recht 2007/2008 (p. 11-12). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. & Pennings, F.J.L. Commentaar artikelen 42-44 WW. In: Tekst & Commentaar Socialezekerheidsrecht (p. 124-133). Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. & Pennings, F.J.L. Commentaar Regeling procesgang eerste en tweede ziektejaar. In: Tekst & Commentaar Socialezekerheidsrecht (p. 269-273). Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Maritieme Verdragen. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Decent Work op de Agenda, Nederland en de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie (p. 207-258). Ministerie van SZW. Heijden, P.F. van der. 30 jaar WOR, opinie. OR-informatie, 10, p. 8. Heijden, P.F. van der. Crisis en medezeggenschap. Opinie, NJB, 39, p. 2461. Heijden, P.F. van der. Decent work, opinie. OR-informatie, 6, p. 8. Heijden, P.F. van der. EU-stakingsrecht, Vooraf. Opinie, NJB, 6, p. 319. Heijden, P.F. van der. HarreFrijns, opinie. OR-informatie, 1, p. 8. Heijden, P.F. van der. Marktwerking, opinie. OR-informatie, 7, p. 8. Heijden, P.F. van der. Ontslagrecht volgens de Commissie Bakker, Vooraf. Opinie, NJB, 27, p. 16431644.

131


Heijden, P.F. van der. Ontslagrechtelijke overpeinzing. Opinie, NJB, 43, p. 2696-2697. Heijden, P.F. van der. Peterbakkeren, opinie. OR-informatie, 9, p. 8. Heijden, P.F. van der. Polderakkoord, opinie. OR-informatie, 11, p. 8. Heijden, P.F. van der. Revival medezeggenschap, opinie. OR-informatie, 12, p. 8. Heijden, P.F. van der. Rolschaarste, opinie. OR-informatie, 3, p. 8. Heijden, P.F. van der. Sub Judice veritas, Vooraf. Opinie, NJB, 12, p. 681. Heijden, P.F. van der. Superkapitalisme, opinie. OR-informatie, 2, p. 8. Heijden, P.F. van der. Woe wei, opinie. OR-informatie, 4, p. 8. Heijden, P.F. van der. Zorgen over globalisering, opinie. OR-informatie, 5, p. 8. Heijden, P.F. van der. Decent Work, Inleiding. In: Decent Work op de agenda, Nederland en de normen van de internationale arbeidsorganisatie (maart). Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht. Ars Aequi, 106, p. 5554-5558. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht. Ars Aequi, 108, p. 6086-6090. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht. Ars Aequi, 109, p. 6136-6138. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht. Ars Aequi, 107, p. 6033-6037. Heinsius, J. Aantekeningen bij de Wet melding collectief ontslag (losbl.). In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Arbeidsovereenkomst. Deventer: Kluwer. Heinsius, J. Collectief ontslag en sociaal plan. In: C.J. Smitskam (Ed.), Ontslag in de praktijk 2008 (p. 305-356). Amsterdam: WEKA.

132


Heinsius, J. Wet melding collectief ontslag. In: L.G. Verburg & W.A. Zondag (Eds.), Arbeidsrechtelijke aspecten van reorganisaties (monografieën sociaal recht) (p. 73-116). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. Wet op de ondernemingsraden en wet op de Europese ondernemingsraden. In: Tekst & Commentaar Arbeidsrecht (p. 359-481). Deventer: Kluwer. Sprengers, L.C.J. Doorvoeren van bedrijfseconomische ontslagen. In: L.G. Verburg & W.A. Zondag (Eds.), Arbeidsrechtelijke aspecten van reorganisatie (p. 39-73). Deventer: Kluwer. Annotaties Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Nijmegen 31-01-2008, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Eenzijdig terugbrengen arbeidsduur). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Hof Amsterdam 12-07-2007, 1084/06, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Eenzijdige wijziging van gegeven toestemming tot het verrichten van nevenwerkzaamheden). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Lelystad 21-11-2007, 374992 VV 07-150, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Non-concurrentiebeding). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Amsterdam 30-01-2008, 918956 EA VERZ 07-37, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Kantonrechtersformule voor 67-jarige werknemer). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Amsterdam 25-06-2008, EA 08-836, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Ontbinding van de arbeidsovereenkomst). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Alkmaar 12-11-2007, LJN BC0130, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Vordering tot betaling van de fictieve opzegtermijn na ontbinding). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Utrecht 12-12-2007, LJN BC0262, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Redelijke voorschriften in de zin van artikel 7:660a en 658a BW).

133


Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 02-01-2008, LJN BC1646, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Ontslag op staande voet). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 09-01-2008, LJN BC1794, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Arbeidsongeval illegale werknemer). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Nijmegen 20-12-2007, LJN BC2467, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Eenzijdig terugbrengen arbeidsduur). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: HR 13-06-2008, LJN BC8791, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Verhaal op de werknemer van verkeersboetes). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 16-04-2008, LJN BD0014, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Ontbinding arbeidsovereenkomst na wederindiensttreding (ex)collega). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Eindhoven 22-04-2008, LJN BD4810, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Werkgever loopt vooruit op sociaal plan). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Haarlem 19-08-2008, LJN BE8999, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Afwijzing ontbindingsverzoek wegens door de werkgever gesteld vertrouwensverlies). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Maastricht 14-08-2008, LJN BF0014, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Ontbindingsverzoek oudere werknemer). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Rechtbank Zwolle-Lelystad 03-10-2008, LJN BF5333, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Arbeidsovereenkomst of overeenkomst van opdracht?). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Kantonrechter Hoorn 18-07-2008, LJN BF8051, Jurisprudentiedatabank HRM online 2008 (Nevenfunctie in strijd met arbeidsovereenkomst?). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 26-03-2004, NJ 2008, 383, p. 3618-3633 (UWV/V. te G.). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 23-04-2004, NJ 2008, 393, p. 3709-3722 (Van der Kloet/Vereniging voor Protestants Christelijk Voortgezet Onderwijs). 134


Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 11-11-2005, NJ 2008, 460 (Bayar/Wijnen Groothandel in Vlees B.V.). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 20-01 -2006, NJ 2008, 461, p. 4441-4457 (Hooge Huys Schadeverzekeringen N.V./ T. Visser). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 27-04-2007, NJ 2008, 462, p. 4430-4441 (Mounir Kalai/Antoine Petit B.V.). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 25-05-2007, NJ 2008, 463 (C.J.M. van den Heuvel/Stichting Utrechtse Jeugdhuizen Leger des Heils). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 13-07-2007, NJ 2008, 464, p. 4483-4494 (W.J. Van Veghel/Hendriks Bouwbedrijf Oss B.V.). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 11-04-2008, NJ 2008, 465, p. 4495-4505 (Tarioui/VendrigIJsselstein B.V. en Delta Lloyd Schadeverzekeringen N.V.). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Ondernemingskamer Gerechtshof Amsterdam 30-11-2007, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, 13, p. 61-63 (Verslechtering sociaal plan verworpen). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Ondernemingskamer Gerechtshof Amsterdam 19-02-2008, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, 44, p. 194-199 (Toetsing van een adviesprocedure in drie delen). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Rechtbank Amsterdam 28-02-2008, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2008, 50, p. 227-229 (Sociaal plan voor één of meer reorganisaties).

Populariserende publicaties

135


Heinsius, J. (06-11-2008). 'Deze afspraak laat onverlet de onderhandelingsvrijheid'. Financieel Dagblad (internetpublicatie (FD.nl)). Heinsius, J. (03-07-2008). Schaf preventieve toets ontslag af. Financieel Dagblad.

136


Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit Prof. dr. mr. A.O. Lubbers, programmacoördinator

137


138


Centrale vraagstelling Het begrip fiscale soevereiniteit suggereert macht – de macht om een inbreuk te maken op eigendomsrechten van burgers via heffing van belastingen. Maar deze macht is op verschillende manieren begrensd. In de eerste plaats is de nationale heffingsmacht begrensd doordat ook andere staten belastingen heffen. Daarbij kunnen normen van internationaal en supranationaal recht regulerend werken, met als gevolg dat de handelingsvrijheid van de nationale fiscale wetgever wordt verkleind. De vraag in hoeverre de fiscale soevereiniteit van staten wordt beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en supranationaal recht is object van het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’. In de tweede plaats is de uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit begrensd door normen van rechtsstatelijkheid en door maatschappelijke opvattingen over de gewenste reikwijdte en de effectiviteit van het staatsoptreden. Van de wetgever wordt verwacht dat hij (ook) in de fiscale wetgeving rechten waarborgt, en daarmee het inbreukmakende karakter van belastingheffing zo veel mogelijk vermindert. Tegelijk heeft de wetgever tot taak om de effecten van belastingheffing zo goed mogelijk te richten op het realiseren van sociaal-economische beleidsdoelstellingen, en wordt zijn machtsuitoefening in zoverre beperkt door marktwerking. De uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit vindt dus zijn grenzen in zowel rechtsstatelijke normen als sociaal-economische gevolgen van belastingheffing. De kwalitatieve balans tussen de rechtsstatelijke en de instrumentele kant van fiscale wetgeving is het onderzoeksobject van het deelprogramma ‘Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit’. De indeling van dit programma in deelprogramma’s is zowel thematisch als in personele zin welbewust niet zeer scherp. Onderzoekers uit beide groepen werken, ook samen, aan vragen met betrekking tot de doorwerking van de internationale fiscale omgeving in het nationale recht en in nationale fiscale beleidskeuzen.

139


140


Deelprogramma: Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. mr. T. Bender

Centrale onderzoeksvraag Het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’ bevindt zich op het snijvlak van het internationaal belastingrecht, het gemeenschapsrecht en het algemene volkenrecht. De centrale onderzoeksvraag luidt: In hoeverre wordt de fiscale soevereiniteit van staten beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en supranationaal recht? Door de toenemende internationalisering van de samenleving wordt internationale regelgeving in het belastingrecht steeds belangrijker. Daarbij gaat het niet alleen om belastingverdragen (daarop richtte in het begin van de verslagperiode het onderzoek binnen dit deelprogramma zich vooral), maar ook om het primaire en secundaire EG-recht, geschreven en ongeschreven regels van het algemene volkenrecht (dat is in de laatste jaren meer centraal komen te staan in het onderzoek binnen de onderzoeksgroep) alsmede om andere supranationale regelgeving (zoals mensenrechtenverdragen en regels van de World Trade Organisation). De wetenschappelijke bestudering van het internationaal belastingrecht heeft zich tot voor kort vooral gericht op de nationale regels voor grensoverschrijdende betrekkingen in een staat, en op de interpretatie en de toepassing van bilaterale belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Daarbij wordt het internationaal belastingrecht vooral vanuit het nationale rechtsstelsel benaderd. Het deelprogramma ‘Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit’ beoogt internationaalfiscale vraagstukken meer (maar niet geheel) los van specifieke nationale rechtsstelsels te bezien. De relatie met het gemeenschapsrecht en het internationale publiekrecht spelen hierin een belangrijke rol. Het onderzoek in dit deelprogramma kent drie samenhangende lagen.

141


In de eerste laag staat de afbakening van jurisdictie in belastingverdragen centraal. Hierin vindt zowel (1) de bestudering van belastingverdragen op de meer klassieke manier plaats, als (2) onderzoek naar de vraag welke rol het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht en de daaraan ten grondslag liggende beginselen spelen bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen. Bij de meer klassieke benadering is de centrale onderzoeksvraag: Welke problemen treden op bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen en welke oplossingen zijn denkbaar? Een aantal publicaties betreft dit deelgebied, waaronder enkele vooraanstaande en veelgeciteerde over driehoekssituaties (gevallen waarbij drie landen en drie belastingverdragen gelijktijdig betrokken zijn), over de technieken ter voorkoming van dubbele belasting en over diverse problemen bij toewijzingsbepalingen onder belastingverdragen. Ook aan het probleem van compartimentering en overgangsrecht bij belastingverdragen is aandacht besteed, en aan de manieren waarop de interpretatie van belastingverdragen door nationale rechters zou kunnen worden gecoördineerd. Het onderzoek naar belastingverdragen en de rol van het Verdrag van Wenen betrekt het internationale publiekrecht in de beschouwing. Deze tweede onderzoeksvraag luidt: Welke rol speelt het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht en de daaraan ten grondslag liggende beginselen, bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? Op dit onderzoeksterrein loopt Leiden voorop. Zo is er behoorlijk wat gepubliceerd, en is op 2 september 2005 een internationaal expert seminar in Leiden gehouden over de vraag welke status het OESO-commentaar heeft bij de interpretatie van belastingverdragen. Inzet daarbij was de richtingenstrijd over de vraag of, gegeven de niet-bindendheid van het Commentaar als zodanig, niettemin het gedrag van staten ten aanzien van dat OESO-commentaar, ertoe kan leiden dat het in een bilaterale verhouding bindend wordt. Aan dit seminar werd in september 2006 een vervolg gegeven in de vorm van een groot tweedaags internationaal congres georganiseerd door de onderzoeksgroep in samenwerking met de OESO over de betekenis van het OESO-commentaar bij de uitlegging van belastingverdragen, bezien zowel vanuit het internationale publiekrecht als vanuit de interne rechtsordes van de bij de OESO aangesloten lidstaten. In de tweede laag luidt de onderzoeksvraag: Welke rol speelt het gemeenschapsrecht bij de afbakening en uitoefening van fiscale jurisdictie? Op dit onderzoeksgebied is de onderzoeksgroep pas sinds enkele jaren actief maar er is wel veel activiteit zichtbaar. Zo is de onderzoeksgroep prominent aanwezig in de discussies over de gemeenschapsrechtelijke houdbaarheid van de grensoverschrijdende elementen in de plannen voor de Wet Vpb 2007 (getuige het feit dat er in de literatuur al wordt gesproken van een 'Leidse school'), zijn er enkele publicaties geweest, wordt een proefschrift over fiscale jurisdictie en het gemeenschapsrecht geschreven (Douma), en is van 9 t/m 11

142


oktober 2005 een seminar georganiseerd voor een groep van 25 promovendi uit tien verschillende EU-landen over de invloed van het gemeenschapsrecht op belastingverdragen. Over het onderzoek rondom de Wet Vpb 2007, zie hierna. De derde laag betreft onderzoek naar de beperkingen die andere regels van internationaal en supranationaal recht opleggen aan de fiscale soevereiniteit van staten. Daarbij valt te denken aan mensenrechtenverdragen, regels van de World Trade Organisation, Investeringsbeschermings-overeenkomsten etc. Op dit gebied is door de onderzoeksgroep nog niet veel onderzoek verricht.

143


Wetenschappelijke publicaties Monografie Douma, S.C.W. & Engelen, F.A. The Legal Status of the OECD Commentaries (Conflict of Norms in International Tax Law, 1). Amsterdam: IBFD.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Douma, S.C.W. Doorwerking van rechtspraak van het HvJ EG in de nationale rechtsorde. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6785), p. 1175-1184. Hemels, S.J.C. Buitenlandse goede doelen in Nederland en Europa: "Are you being served?". Fiscaal tijdschrift vermogen, 9(september), p. 3-9.

Artikelen in bundels Douma, S.C.W. The principle of legal certainty: Enforcing international norms under Community law. In: S.C.W. Douma & F.A. Engelen (Eds.), The Legal Status of the OECD Commentaries (Conflict of norms, 1) (p. 217-249). Amsterdam: IBFD. Engelen, F.A. How 'acquiescence" and "estoppel" can operate to the effect that the states parties to a tax treaty are legally bound to interpret the treaty in accordance with the Commentaries on the OECD Model Tax Convention. In: S.C.W. Douma & F.A. Engelen (Eds.), The Legal Status of the OECD Commentaries (Conflict of norms, 1) (p. 51-72). Amsterdam: IBFD.

144


Vakpublicaties Artikelen Booij, J.A. Belastingrecht in internationale context. Elsa Magazine, 8(1), p. 5-7. Bornhaupt, C.M.S. Rechtsbescherming bij internationale informatie-uitwisseling. Elsa Magazine, 8(1). Douma, S.C.W. Belangenafwegingen tussen nationale fiscale soevereiniteit en vrij verkeer. Elsa Magazine, 8e jrg(1), p. 19-26. Douma, S.C.W. Valutaverlies op deelneming: aftrekbaar! NTFR, 9(49), p. 1-3. Hemels, S.J.C. Netherlands clarifies mutual agreement procedure. Tax Notes International, 52(2), p. 96-98.

Annotaties Douma, S.C.W. Noot bij: HvJ EG 20-05-2008, NTFR 2008, 1101, p. 26-29, (Art. 6 BBI (deels) in strijd met vrij verkeer van kapitaal). Douma, S.C.W. Noot bij: Advocaat-Generaal bij Hof van Justitie 04-09-2008, nr. C-418/07, Highlights & Insights on European Taxation 2008, p. 28-31 (Société Papillon. No group consolidation for indirectly owned subsidiary. Advocate General).

145


146


Deelprogramma: Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Coördinatoren: prof. dr. mr. A.O. Lubbers en dr. S.J.C. Hemels

Centrale onderzoeksvraag Het deelprogramma ‘Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit’ beoogt objectiveerbare beoordelingen te bereiken van de kwaliteit van fiscale regelgeving. De centrale onderzoeksvraag luidt: Hoe kunnen kwaliteitsoordelen over de wijze waarop fiscale soevereiniteit wordt uitgeoefend wetenschappelijk worden gefundeerd (zie verder pagina 6, en voetnoot 13). Daarbij zijn vragen bepalend als: Welke betekenis hebben rechtsstatelijke normen en sociaal-economische effectiviteitseisen voor de fiscale regelgeving? Hoe kan die betekenis adequaat doorwerken in de totstandkoming en in de rechterlijke toetsing van fiscale regelgeving? Het programma bestaat uit drie lagen: 1. grondslagenonderzoek. De kernvraag is hier, hoe de kwaliteit van fiscale regelgeving object van wetenschappelijk onderzoek kan zijn, waarbij het dan niet alleen gaat om de technisch-juridische kwaliteit (het traditionele domein van fiscaalwetenschappelijk onderzoek), maar met name ook om de bijdrage van het belastingrecht aan maatschappelijke doelen; 2. juridisch-dogmatisch onderzoek naar de wijze waarop de doelstellingen van de fiscale regelgever kunnen worden vastgesteld, en geldende fiscale regelgeving aan die doelstellingen kan worden getoetst; 3. empirische analyse van het doelbereik en de effecten van fiscale regelgeving. Binnen het deelprogramma wordt een wisselwerking tussen deze drie typen vragen beoogd, en in toenemende mate ook bereikt. Daarbij worden vragen uit de tweede laag, die het meest aansluiten bij het traditionele fiscale onderzoek, verdiept vanuit het grondslagenonderzoek (bijvoorbeeld door de doelstellingen van de wetgever niet als gegeven te aanvaarden, maar aan reflectie te onderwerpen); tegelijk wordt de toetsbaarheid van de ‘Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit’ vergroot door de empirische benadering van de derde laag. Dit onderzoek sluit aan bij een toenemende maatschappelijke en politieke belangstelling voor fiscale wetgevingskwaliteit en wetgevingsevaluatie.

147


De centrale onderzoeksvraag van het tweede deelprogramma luidt: Hoe kunnen kwaliteitsoordelen over de wijze waarop fiscale soevereiniteit wordt uitgeoefend wetenschappelijk worden gefundeerd? Hier komt het grondslagenonderzoek naar de wetenschappelijke fundering van kwaliteitsoordelen naar voren. Daarbij gaat de aandacht uit naar – traditionele en moderne – opvattingen over sociale rechtvaardigheid als mogelijke voedingsbodem voor fiscaal beter toepasbare rechtvaardigheidscriteria. De traditionele opvatting dat belastingen over de burgers moeten worden verdeeld naar rato van hun draagkracht is in de moderne politieke filosofie niet meer vanzelfsprekend. Rechtvaardigheidsopvattingen als die van John Rawls en Ronald Dworkin zijn echter niet zo gemakkelijk te ‘vertalen’ in concrete aanwijzingen voor de inrichting van de fiscale regelgeving. Een onderzoeksvraag is hier, of het nog wel mogelijk is om het belastingrecht ‘de maat te nemen’ met materiële rechtvaardigheidscriteria. Voorts wordt in deze zelfde thematiek aandacht besteed aan de vraag in hoeverre in het proces van democratische meerderheidsbesluitvorming waarborgen nodig zijn voor de fiscale wetgevingskwaliteit. Het gaat hier, met andere woorden, om de rechtsstatelijke kant van het fiscale recht. Een belangrijk aspect van die rechtsstatelijke kant van het fiscale recht is het vereiste van rechtszekerheid. Burgers moeten er op kunnen vertrouwen dat hun economische beslissingen niet worden doorkruist door (onverwachte) veranderingen van de fiscale ’spelregels’. Vanaf 2004 is binnen het deelprogramma veel aandacht besteed aan de vraag naar criteria voor het treffen van fiscaal overgangsrecht door de wetgever, de rechter en de uitvoerder. De reikwijdte van het rechtszekerheidsvereiste wordt hier onderzocht tegen de achtergrond van de veranderlijkheid van fiscale regelgeving. Een geïntegreerde juridische en economische analyse is hier bij uitstek van belang. In de maatschappij levende verwachtingen met betrekking tot veranderingen in fiscale regelgeving (en het daarbij te treffen overgangsrecht) kunnen immers worden verwerkt in marktprijzen. Zulke anticiperende marktreacties maken het moeilijker om passend overgangsrecht te treffen. Over dit thema, het onderwerp van Lubbers' oratie is op 15 april 2005 een congres georganiseerd, en vervolgens een congresbundel gepubliceerd met bijdragen uit rechtspraktijk en wetenschap. Daarnaast hebben Vording en Lubbers vanuit dit perspectief onderzocht of (en hoe) de terugwerkende kracht van fiscale beslissingen van het HvJEG moet worden beperkt. Zij betogen dat het in het algemeen vanuit rechtseconomisch uitgangspunt wenselijk is dat rechterlijke uitspraken terugwerken omdat rechtssubjecten (inclusief Lidstaten) daardoor worden geprikkeld om de ontwikkeling van de jurisprudentie nauwgezet te volgen. Als deze ontwikkeling echter onvoldoende duidelijk is, creëert terugwerkende kracht van rechterlijke uitspraken slechts ‘windfall gains’ voor sommige belasting-

148


plichtigen die door anderen moeten worden bekostigd. In zulke gevallen verdient het in beginsel aanbeveling dat het HvJEG rekening houdt met de budgettaire gevolgen van zijn beslissingen voor de Lidstaten. Op dit zelfde terrein van overgangsrechtelijke vragen vindt bovendien promotieonderzoek plaats. Een tweede rechtsstatelijk aspect van fiscale regelgeving is de eenvoud en kenbaarheid van die regelgeving. De vraag of fiscale regels eenvoudiger kunnen, is al langere tijd object van Leids fiscaal-economisch onderzoek. De veronderstelling waarop dit onderzoek berust, is dat bij gelijke sociaal-economische effecten, de eenvoudiger fiscale regel de voorkeur verdient boven de complexere. Het gaat in dit onderzoek om het in kaart brengen van concrete mogelijkheden voor vereenvoudiging van de loon- en inkomstenbelasting en sociale premieheffing binnen de grenzen van budgettaire en inkomensneutraliteit. In de verslagperiode verscheen een aantal bijdragen, onder meer over de mogelijkheden om een vlaktaks in te voeren – een onderwerp dat thans veel publieke belangstelling trekt. De vraag naar criteria voor ‘goed belastingrecht’ is vanzelfsprekend ruimer, en doet zich met name ook voor bij fiscale wetgevingsevaluatie. In samenwerking met het Fiscaal Instituut Tilburg is het initiatief genomen tot een wetenschappelijke evaluatie van de Wet IB 2001, als complement van de ambtelijke evaluatie die vijf jaar na invoering van die wet heeft plaatsgevonden. Nadat een dertigtal fiscale onderzoekers van diverse faculteiten een gemeenschappelijk beoordelingskader zijn overeengekomen op een expert meeting te Leiden, zijn de resultaten gepresenteerd en bediscussieerd op het congres ‘Vijf jaar IB 2001’ te Tilburg (20 januari 2006). Inmiddels is de congresbundel gepubliceerd in de Meijers-reeks (nr. 114). Ten slotte kan de vraag wat ‘goed belastingrecht’ is ook worden gesteld met betrekking tot beslissingen van de rechter, met name in die situaties waar hij door invulling van open normen in feite optreedt als wetgever-plaatsvervanger. Een belangrijk resultaat van deze benadering is Lubbers’ boek Goed Koopmansgebruik, waarin wordt onderzocht hoe de Hoge Raad inhoud heeft gegeven aan de open norm van goed koopmansgebruik die ziet op de toerekening van de totale winst aan afzonderlijke jaren.

149


Wetenschappelijke publicaties Monografie Hemels, S.J.C. Kunstliefhebbers, culturele instellingen en belastingen. Een onderzoek naar fiscale kansen en grenzen. Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Revenue Effects of Tax Facilities for Pension Savings. Atlantic Economic Journal, 36(2), p. 233-246.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Boer, J.P. De Jager en zijn prooi. Weekblad voor Fiscaal recht, p. 518-520. Engelen, F.A. (Door)werken aan groepsrente in 2008. Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 9e jrg(1), p. 1-4. Engelen, F.A. & Scharrenburg, R. van. Onzakelijke leningen in de vennootschapsbelasting. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6771), p. 705-715. Engelen, F.A., Vording, H. & Weeghel, S. Voorstel tot wijziging van belastingwetten en verbeteren fiscale vestigingsklimaat. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6777), p. 891-906. Gassler, Y.E. Het wetsvoorstel personenvennootschappen en de gevolgen voor de overdrachtsbelasting. TFO, p. 15-20. Gilst, J.J. van, Nijboer, H. & Caminada, C.L.J. De successiebelasting vanuit economisch perspectief. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6793), p. 1423-1430. Hemels, S.J.C. Een eerste evaluatie van de nieuwe anbi-registratie. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6755), p. 249-255. Hemels, S.J.C. Het culturele gehalte van peepshows: een subjectieve toets in de omzetbelasting? Weekblad Fiscaal Recht, 137(6749), p. 75-82.

150


Lubbers, A.O. & Rustenburg, P. Het softwarekwaliteitsmodel als inspiratiebron voor het denken over de kwaliteit van fiscale wetgeving? Weekblad Fiscaal Recht, 137(6786), p. 1211-1217. Ruijschop, M.H.C. Peildata, partners en paarden. NTFR, 05, p. 1-4. Sonneveldt, F. & Kroon, B.B.A. de. Internationale inspiratie voor een nieuwe Succcessiewet. WFR, mei 2008(6766), p. 592-599. Sonneveldt, F. & Monteiro, M. de L. Internationale suggesties voor de nieuwe Wet schenk- en erfbelasting. WPNR, mei 2008(6757), p. 430-435. Vries, R.J. de. De latente liquidatieverliesregeling bij toepassing van de fiscale eenheid bezien vanuit het oogpunt van fiscale rechtsbevinding. Weekblad Fiscaal Recht, 137e jrg(6752), p. 168-175.

Bundel Gribnau, J.L.M., Lubbers, A.O. & Vording, H. (Eds.). Terugkoppeling in het belastingrecht. Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers.

Artikelen in bundels Boer, J.P. Het ontbreken van een rechtsgrond voor de schenk- en erfbelasting. In: Bundel LOF-congres (p. 37-52). Leiden. Engelen, F.A. & Douma, S.C.W. Conference position paper: The quest for the holy grail in international tax law – the legal status of the commentaries on the OECD Model tax convention on income and capital. In: S.C.W. Douma & F.A. Engelen (Eds.), The Legal Status of the OECD Commentaries. Conflict of Norms in International Tax Law (p. 251-272). Amsterdam: IBFD. Gribnau, J.L.M. & Lubbers, A.O. Onderzoek naar terugkoppeling in het belastingrecht. In: J.L.M. Gribnau, A.O. Lubbers & H. Vording (Eds.), Terugkoppeling in het belastingrecht (p. 1-27). Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers.

151


Gribnau, J.L.M. & Lubbers, A.O. Terugkoppeling in het belastingrecht; analyse en conclusies. In: J.L.M. Gribnau, A.O. Lubbers & H. Vording (Eds.), Terugkoppeling in het belastingrecht (p. 185210). Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers. Leen, A.R. Pushing Limits, Limiting the Budget of the European Union. In: L. Fuxmann (Ed.), Evolution and Revolution in the Global Knowledge Economy (p. 572-577). New York: GBATA. Leen, A.R. The Need for a EU Budgettary Constitutional Treaty. In: Yannis A. Stivachtis (Ed.), Global Affairs in a Turbulent World: Perspectives and Controversies (p. 453-464). Athene: Atiner. Lubbers, A.O. & Vording, H. Terugkoppeling door de Commissie voor de Verzoekschriften. In: J.L.M. Gribnau, A.O. Lubbers & H. Vording (Eds.), Terugkoppeling in het belastingrecht (p. 113130). Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers. Sonneveldt, F. The Tax treatment of the trust and of the fiducie in the Netherlands. In: J-M Tirard (Ed.), Trust & fiducie: concurrents ou compléments (p. 305-332). Genève: Editions Academy & Finance SA.

152


Vakpublicaties Monografie Sonneveldt, F. & Martens, C.J.M. Wegwijs in de Successiewet (Wegwijsserie, 13). Den Haag: Sdu Uitgevers.

Artikelen Booij, J.A. Convenanten, de betekenis voor de procespraktijk. Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht, 10(3), p. 4-5. Gassler, Y.E. Wijzigingen in de Wet op Belastingen van Rechtsverkeer per 1 januari 2008. WPNR, 139(6740), p. 89-93. Hemels, S.J.C. Anbi anno 2008 oktober 2008. Fiscale Berichten voor het Notariaat, 20(10), p. 3-7. Hemels, S.J.C. Belastingwet stimuleert de kunst. Boekman. Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 20(76), p. 40-44. Hemels, S.J.C. Cultuurprofijt van belastingen. MMnieuws, 10(1&2), p. 12-13. Hemels, S.J.C. De aantrekkingskracht van kerstviering. Fiscale aanbevelingen in het rapport van de Commissie Cultuurprofijt. Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 9(11), p. 1-3. Hemels, S.J.C. Finance Minister Presents Bill on Excessive Remuneration May 26. Tax Notes International, 50(8), p. 673-674. Hemels, S.J.C. Fiscale aanbevelingen van de Commissie Cultuurprofijt. Kunsten '92, p. 23-24. Hemels, S.J.C. Commentaar artikel 16 Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (giftenaftrek) en artikel 6 (vrijgestelde algemeen- en sociaal belang lichamen) en 9, lid 1, onderdeel h en i (extra aftrek algemeen- en sociaal belang lichamen). In: J.N. Bouwman, W. Bruins Slot, G.T.K. Meussen, M.J. Peters & S.A.W.J. Strik (Eds.), Nederlandse Documentatie Fiscaal recht, deel vennootschapsbelasting. Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers.

153


Hemels, S.J.C. Commentaar artikel 6.32/6.33/6.34/6.35/6.36/6.37/6.38/6.39 Wet inkomstenbelasting 2001 (giftenaftrek). In: J.W. van den Berge, A.A. Fase, R.M. Freudenthal, J. Ganzeveld, G.T.K. Meussen, R.E.C.M. Niessen & A.H.J. van Suilen (Eds.), Nederlandse Documentatie Fiscaal recht, deel inkomstenbelasting. Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers. Kroon, B.B.A. de. Hoofdstuk 5: Aspecten van het schenkings- en successierecht bij stichtingen en verenigingen/Hoofdstuk 6: Fiscale faciliteiten voor begunstigers van stichtingen en verenigingen. In: E.A. Laman, M.B. Lucas Luijckx & W. Verstijnen (Eds.), Stichting en vereniging (p. 105-119). Amersfoort: Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers. Kroon, B.B.A. de & Verstijnen, W. Internationale aspecten van de herziening van de Successiewet 1956. Hoever verbreedt De Jager zijn jachtterrein? Forfaitair, 2008(september), p. 19-24. Kroon, B.B.A. de. Voor elk wat goeds! Forfaitair, p. 6-10. Kroon, B.B.A. de & Monteiro, M. de L. Wijzigingen in de Franse estateplanningspraktijk. Kwartaalbericht estate planning, 2008(maart), p. 14-19. Lubbers, A.O. Het gebruik van de 'overweging ten overvloede' door de Hoge Raad. Forfaitair, p. 35-39. Lubbers, A.O. Spoedcursus arresten lezen en analyseren. Ars Aequi, p. 163-166. Ruijschop, M.H.C. Compenserende heffing en winstdrainage anno 2008. BelastingBrief, 03, p. 12-16. Sonneveldt, F. De laatste ontwikkelingen rondom remigratie in het kader van de Successiewet 1956. BelastingBrief, 2008(november), p. 1-2. Sonneveldt, F. Onvolkomenheden in de SW 1956 en het BvdB 2001. NTFR, p. 1-4. Sonneveldt, F. Rechtsvraag. Fiscaal tijdschrift vermogen, 2008(december), p. 23-25. Sonneveldt, F. (Echt)scheiding en fiscale aspecten. In: Monografieën (echt)scheidingsrecht (p. 1-113). Den Haag: Sdu Uitgevers.

154


Annotaties Boer, J.P. Noot bij: Hoge Raad 26-10-2008, nr. 42 537, FED 2008, 23. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 15-02-2008, NTFR 2008, 353, p. 12 (Bezwaar tegen verrekening dividendbelasting kan in beroep niet aan de orde komen). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hof van Justitie EG 11-09-2008, NTFR 2008, 1994, (Aftrek overbedelingsschulden ook bij recht van overgang). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hoge Raad 05-12-2008, nr. 13307, NTFR 2008, 2493 (Geen teruggaaf van overdrachtsbelasting omdat oude toestand niet feitelijk en rechtens is hersteld). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Rechtbank Breda 09-06-2008, nr. 3226, Fiscale Berichten voor het Notariaat 2008, p. 9-11 (Geen bedrijfsopvolgingsfaciliteit voor beleggingsvermogen). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Rechtbank Breda 09-06-2008, nr. 3226, NTFR 2008, 1541 (Geen bedrijfsopvolgingsfaciliteit voor beleggingsvermogen). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Rechtbank Breda 09-06-2008, nr. 3227, NTFR 2008, 1542 (Aparte conserverende aanslagen niet verplicht). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Hof Arnhem 10-06-2008, nr. 537, NTFR 2008, 1463 (Is verschuldigd geworden). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Rechtbank Haarlem 05-08-2008, nr. 6503,. NTFR 2008, 2339 (Bedrijfsopvolgingsfaciliteit en inkomstenbelastinglatentie 1). Kroon, B.B.A. de. Noot bij: Rechtbank Haarlem 20-10-2008, nr. 6504, NTFR 2008, 2340 (Bedrijfsopvolgingsfaciliteit en inkomstenbelastinglatentie 2). Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 12-09-2008, BNB 2008, 276, p. 4180. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 01-02-2008, BNB 2008, 106, p. 1834-1836. Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 01-02-2008, BNB 2008, 107, p. 1846.

155


Lubbers, A.O. Noot bij: Hoge Raad 06-06-2008, BNB 2008, 213, p. 3323-3325. Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Staatssecretaris van Financiën 29-09-2008, NTFR 2008, 2095, p. 30-32 (Staatssecretaris van Financiën, besluit inzake de bedrijfsfusiefaciliteit). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Staatssecretaris 26-02-2008, NTFR 2008, 541, p. 28-32 (Staatssecretaris van Financiën, Besluit inzake de deelnemingsvrijstelling). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Staatssecretaris van Financiën 10-03-2008, NTFR 2008, 542 (Staatssecretaris van Financiën, Besluit inzake de vrijgestelde beleggingsdeelneming). Ruijschop, M.H.C. Noot bij: Staatssecretaris 04-04-2008, NTFR 2008, 700, p. 16-17 (Wetsvoorstel Overige Fiscale Maatregelen II, TK).

Populariserende publicaties Sonneveldt, F. (01-07-2008). De Jager wil erfbelasting drastisch gaan vernieuwen. Algemeen Dagblad. Sonneveldt, F. (31-10-2008). Erfenis Kleinkind aan banden. Algemeen Dagblad. Sonneveldt, F. (24-06-2008). Riskant contract: trouwen in gemeenschap. NRC Handelsblad.

156


Prof. dr. J.P. van der Leun, programmacoördinator

Programma Veiligheid en recht 157


158


Centrale vraagstelling De verhouding tussen recht en veiligheid levert allerlei relevante juridische en andere dilemma’s op die voor het verdere wetenschappelijke onderzoek van belang zijn. Centraal in het onderzoek van het programma staat de vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht. Achtergrond en organisatie Onveiligheid leidt, behalve tot maatschappelijke en persoonlijke ellende, ook tot tal van juridische vragen. Het zijn vragen bijvoorbeeld op het vlak van het civielrecht (aansprakelijkheid; eigen verantwoordelijkheid slachtoffers), het bestuursrecht (openbare orde, toezicht en handhaving), het strafrecht (strafrechtelijke aansprakelijkheid van individuen, rechtspersonen en overheden), het internationaal recht (tal van milieurichtlijnen) en op de grensvlakken daartussen. Daarnaast zijn er vraagstukken die liggen op het grensvlak met andere disciplines, bijvoorbeeld de criminologie (omvang en oorzaken van criminaliteit, effectiviteit van interventies), bestuurskunde (de organisatie van veiligheid en de rol van de overheid) en de psychologie (veiligheidsbeleving). Beantwoording van vragen over de verhouding tussen veiligheid en recht vraagt derhalve om een interdisciplinaire benadering. In dit onderzoeksprogramma worden alle wetenschappelijke initiatieven gebundeld op het terrein van veiligheid en recht. Deze verhouding leidt tot allerlei specifieke onderzoeksvragen. In hoeverre kunnen rechten bijdragen aan de verbetering van veiligheid? Welke rechten zijn onaantastbaar? Welke rol spelen specifieke deskundigheden daarbij? Welke risico’s zijn aanvaardbaar en welke niet? Op welke wijze zijn de organisaties die betrokken zijn bij veiligheid georganiseerd? Is deze organisatie juridisch onderbouwd? Welke vormen van criminaliteit kunnen met welke bevoegdheden en andere methoden het best worden bestreden? Deze en andere vragen staan centraal in het onderzoeksprogramma Veiligheid en recht. In het programma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende departementen en van verschillende disciplines: strafrecht, bestuursrecht, privaatrecht, criminologie, forensische accountancy en rechtseconomie. Ook wordt er vanuit dit onderzoeksprogramma samengewerkt met andere facultaire onderzoeksprogramma’s, zoals Geschillenbeslechting en Sociale Cohesie.

159


Met dit onderzoeksprogramma participeert de Faculteit der Rechtsgeleerdheid in de Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid. Deze door de KNAW erkende onderzoeksschool is een samenwerkingsverband tussen de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit Leiden, de Universiteit Twente, het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en TNO. De vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht is uitgewerkt in drie hoofdthema’s. De expertise van de deelnemende onderzoekers concentreert zich rond deze thema’s. De drie aspecten van de verhouding van veiligheid en recht worden elk uitgewerkt in een eigen deelprogramma.

160


Deelprogramma: Rechtsstaat, organisatie en veiligheid Coördinator: prof. dr. J.P. van der Leun

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond Zeker sinds 11 september 2001 staat de urgentie van het streven naar veiligheid bovenaan de bestuurlijke en politieke agenda’s. Daardoor vragen talrijke organisatorische en juridische problemen op nationaal en internationaal niveau de aandacht. Maar al eerder was er een duidelijke tendens waarneembaar naar regelgeving en bestuurlijk-organisatorische voorzieningen die beoogden de onveiligheid tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau terug te dringen. Dit streven wordt gecompliceerd door de omstandigheid dat het maatschappelijk leven in de moderne westerse maatschappijen het nemen van risico’s als het ware opzoekt, onder meer door grootschalige evenementen, druk weg- en luchtverkeer, grote mobiliteit, enzovoort. Daardoor is de kwetsbaarheid voor rampen, ongelukken en ook terroristische aanslagen groot. Dat fenomeen bevordert allerhande vormen van regulering, die op haar beurt weer een bijna oeverloze vraag naar handhaving oproept. Die regulering en haar handhaving, alsmede de instituties en organisaties die daarbij zijn betrokken of daarmee zijn belast, vormen het onderzoeksterrein van dit deelprogramma. Het onderzoek is zowel juridisch als empirisch (bestuurskundig en criminologisch) van aard. De bestudeerde instituties zijn onder meer de krijgsmacht, de rechterlijke organisatie, de brandweer en andere bij de rampenbestrijding betrokken instellingen, het gevangeniswezen en de politie. Deze instellingen functioneren binnen de bestuurlijke en normatieve kaders van de rechtsstaat en de bundeling van rechtsstaten die samen de Europese Unie vormen. Dat functioneren wordt gekenmerkt door een spanning tussen de behoefte aan maximale veiligheid enerzijds, en het uitgangspunt dat burgerlijke vrijheden dienen te worden gerespecteerd anderzijds. Met name het grondrecht van de vrijheid van de persoonlijke levenssfeer komt onder druk te staan. De wetgever grijpt in toenemende mate naar preventieve bestuurlijke bevoegdheden, zoals de bestuurlijke ophouding en het preventief fouilleren, terwijl binnen het strafrecht het accent komt te liggen op vormen van collectieve aan-

161


sprakelijkheid, de strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en het toekennen van vergaande en ingrijpende onderzoeksbevoegdheden. Daardoor vormt de uit de rechtsstaat voortvloeiende opgave om checks en balances te behouden en de uitoefening van bevoegdheden controleerbaar en transparant te houden steeds meer een probleem. Daarnaast is er ook de roep om effectieve sancties. Ook hier speelt de kwestie van de juiste maatvoering. De roep om meer repressie en hogere straffen kan niet zonder meer worden genegeerd, maar het is zaak te onderzoeken welke sancties ‘werken’ zonder disproportionele maatschappelijke kosten en risico’s. Onderzoeksvragen De onderzoekers binnen dit deelprogramma richten zich aldus op de volgende onderzoeksvragen: • Hoe kunnen werkzame regelingen worden gecreëerd ter bevordering van de maatschappelijke veiligheid in ruime zin die ruimte laten voor de burgerlijke vrijheden? • Hoe kunnen deze regelingen op effectieve en evenwichtige wijze worden gehandhaafd? Hoe kan de uitoefening van de bevoegdheden van de handhavingsorganen worden getoetst (checks en balancse, transparantie)? • Welke verbeteringen in de organisatie en onderlinge afstemming van de bij de veiligheidszorg betrokken instellingen moeten worden gerealiseerd?

162


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Boone, M., Franken, A.A. & Moerings, L.M. Meningen van gedetineerden - 50 jaar later. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Nijboer, J.F. De (straf)rechtspleging als lerend systeem. Deventer: Kluwer. Nijboer, J.F. Strafrechtelijk bewijsrecht, vijfde druk. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Visser, R.A., Gemerden, E. van, More, P.A. & Roon, R.C.J. de. Sturing en samenwerking in handhavingsprojecten. Leiden: Leiden University Press.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Calster, P.J.V. Van & Koemans, M.L. Narrativity as dislocation. Chaotic crime movies; telling the unspeakable. European Journal of Intelligence Studies, 2(2), p. 105-121. Calster, P.J.V. Van. Netwerkonderzoek als perspectief op georganiseerde criminaliteit. Justitiële verkenningen, 34(5), p. 33-50. Calster, P.J.V. Van & Lippens, R. Niets is zo praktisch. 30 jaar theoretische impulsen vanuit panopticon. Panopticon, 29(6), p. 3-14. Calster, P.J.V. Van & Vis, T. Veranderingsprocessen bij politie: Intelligence-Led Policing. Panopticon, 29(5), p. 68-86.

Artikel in gerefereerde bundel Calster, P.J.V. Van. De publieke Veiligheidssector als cult. Over ‘prestatie’ en ‘presteren’ als cultwaarden in de organisatiecultuur van de publieke veiligheidssector. In: A. Collier & E. Devroe (Eds.), Politiecultuur (p. 147-169). Brussel: Politeia.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Bruning, M.R. & Berger, M.J.F. Recht op privacy van minderjarige delinquenten - over justitiële documentatie en DNA-afname bij jeugdigen. Strafblad, p. 183-194.

163


Cleiren, C.P.M. De procedure van het beklag tegen niet-vervolging. Strafblad, 5, p. 534-546. Nijboer, J.F. Technologische ontwikkelingen en het strafproces - een verkenning. Strafblad, p. 227241. Schermer, B.W. Virtuele Kinderpornografie in virtuele werelden: strafrechtelijk sanctioneren? Tijdschrift voor Internetrecht, 6, p. 146-151. Suurmond, G. & Velthoven, B.C.J. van. Werkt gevangenisstraf echt niet? Justitiële verkenningen, 34(2), p. 27-45. Velthoven, B.C.J. van. Kosten-batenanalyse van criminaliteitsbeleid. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 2008(4), p. 108-120. Wingerden, S.G.C. van. Schadebemiddeling door politie en openbaar ministerie. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 3, p. 89-96. Wingerden, S.G.C. van. Gebrek aan eenheid bij de beslissingen van rechters op vorderingen van de benadeelde partij. Trema, p. 62-68. Woude, M.A.H. van der & Bogaerts, A.F.A. Community notification in Nederland: een zegen of een nieuw risico? Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, 4, p. 121-131.

Bundel Franken, A.A., Lange, M. de & Moerings, L.M. (Eds.). Constante waarden. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen in bundels Calster, P.J.V. Van. Veiligheid en Burgerschap in een netwerksamenleving. In: Cahier over kunst en het publieke domein (p. 195-203). Cleiren, C.P.M. Limits to criminal law. In: M. Cupido (Ed.), Limits of Ciminal Law (p. 7-12). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

164


Cleiren, C.P.M. Op en in de bres voor de mens. In: L.M. Moerings, A.A. Franken & M. de Langen (Eds.), Constante Waarden. Liber Amicorum Constantijn Kelk. (p. 81-90). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Moerings, L.M., Boone, M. & Franken, A.A. Meningen van gedetineerde revisited. In: A.A. Franken, M. de Lange & L.M. Moerings (Eds.), Constante waarden (p. 515-528). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Woude, M.A.H. van der. Veiligheid ten koste van waarheid en waarheidsvinding? In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht (p. 335-353). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Rapport Schermer, B.W., Schmidt, A.H.J. & Mommers, L. Veiligheid en Grondrechten in Secure Haven. Leiden: Project Secure Haven.

165


Vakpublicaties Bundel Nijboer, J.F. & Cleiren, C.P.M. (Eds.). Tekst & Commentaar Strafrecht, 7e druk. Deventer: Kluwer.

Artikelen Bruning, M.R., Weijers, I. & Jonge, G. de. Ouders dwingen tot bijwonen jeugdstrafzitting is slecht idee. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 2008, p. 132-134. Bruning, M.R. & Liefaard, T. De justitiële jeugdinrichting. In: I. Weijers & F. Imkamp (Eds.), Jeugdstrafrecht in internationaal perspectief (p. 205-228). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Bruning, M.R. & Liefaard, T. De rechtspositie van jeugdigen in justitiële jeugdinrichtingen. In: I. Weijers & F. Imkamp (Eds.), Jeugdstrafrecht in internationaal perspectief (p. 229-256). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Cleiren, C.P.M. Redactioneel Strafblad. Strafblad, 5, p. 423-424. Woude, M.A.H. van der. Kritisch te allen tijde, ook in komkommertijd. Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, 4, p. 107.

Rapporten Schoep, G.K. & Schuyt, P.M. Een verkennend onderzoek naar de sanctionering van levensdelicten, verkrachting en enkele delicten uit de Opiumwet binnen het Gerechtshof 's-Hertogenbosch. Gerechtshof 's-Hertogenbosch: Kenniscentrum Milieu en Openbare Gezondheid. Schoep, G.K. & Schuyt, P.M. Feiten en percepties van de sanctionering van milieudelicten en delicten betreffende de volksgezondheid. Gerechtshof 's-Hertogenbosch: Kenniscentrum Milieu en Openbare Gezondheid.

166


Deelprogramma: Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding Coördinator: prof. dr. G.J.N. Bruinsma

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond De roep om veiligheid en zekerheid leidt ertoe dat nieuwe terreinen aan normering worden onderworpen die niet onder het klassieke domein van het strafrecht vallen. Het gaat om ordeningsregelgeving die ten dienste staat van de veiligheid en integriteit van het sociale en economische verkeer in de samenleving: geformaliseerde normen en waarden voor gedrag in de publieke ruimte, spelregels voor klant en personeel van supermarkten, regels voor reizigers van openbaar vervoer, regels met betrekking tot legaal verblijf in ons land, codes omtrent integer gedrag binnen bedrijven en overheidsorganisaties, een vergunningplicht voor tal van bedrijvigheden, nieuwe regels voor controle op jaarrekeningen door ondernemingen e.d. Overtreding van deze regelgeving wordt ook wel aangeduid als mala prohibita of regulatory crime, in tegenstelling tot de klassieke mala in se of predatory crime. Een kenmerk dat aan ordeningsregelgeving wordt toegeschreven. Andere regulering brengt ook andere vormen van handhaving met zich mee. Het concept risicojustitie is in belangrijke mate geïnspireerd op controlestrategieën die in een bestuurlijke of private setting zijn ontwikkeld. Nieuwe handhavingsarrangementen en -instrumenten worden vooral op dit terrein ingezet (handhavingsconvenanten, bestuurlijke preventie, bestuurlijke boete, bestuurlijke ophouding, bestuurlijke transactie). Aan de andere kant worden in het kader van de private recherche en de forensische accountancy technieken uit het strafrechtelijk onderzoek gebruikt om niet-strafrechtelijke overtredingen ‘op te sporen’. Onderzoeksvragen Over de dynamiek tussen van criminaliteit en overtreding van regels uit het sociaal-economisch ordeningsrecht zijn tal van belangrijke vragen te stellen. Allereerst is het van belang criminologi-

167


sche vragen over aard, omvang, oorzaken en aanpak van criminaliteit ook te stellen voor overtreding van ordeningsregelgeving. Theorieën over criminaliteit en veiligheid zijn vooral ontwikkeld op terrein van klassieke criminaliteit, terwijl nu juist ordeningsregelgeving onze onveiligheid moet verminderen en overtreding daarvan de iure en de facto wordt gecriminaliseerd. Op basis van empirisch onderzoek naar de dynamiek van criminaliteit en regelovertreding zullen bestaande criminologische theorieën worden aangescherpt en aangevuld. Daarnaast moeten specifieke vragen worden gesteld over het nieuwe domein van onderzoek. Onderzoeksvragen betreffen: • De dynamiek tussen criminaliteit en regelovertreding (bv. Welke verbanden zijn er tussen criminele loopbanen in commune criminaliteit en in regulatieve criminaliteit?); • De dynamiek tussen regulering en criminaliteit (bv. Wat is de criminogene werking van regulering? Gedijen bepaalden vormen van misdaad juist goed in een niet-gecriminaliseerde, regulatieve context?); • De dynamiek van maatschappelijke reacties (bv. Welke rol speelt de beeldvorming? Wat zijn opvattingen over strafwaardigheid van regulatory crimes?); • De dynamiek van handhavend optreden (bv. Wat zijn de effecten van het gebruik van interventiemethoden uit de wereld van het ordeningsrecht voor de aanpak van klassieke vormen van misdaad en vice versa?). Bestudering van dynamiek vraagt om een methodologische aanpak, waarbij actuele processen in kaart worden gebracht en worden verklaard. Het gaat dan om processen van criminalisering en decriminalisering, de interactie tussen normadressant en handhavende overheid en effecten van regulering op het regelnalevend gedrag van burgers, bedrijven en instellingen. Aandachtsgebieden voor het empirische onderzoek zijn relaties tussen illegaliteit en criminaliteit op de markten voor arbeid en prostitutie, de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit, de ordening op het terrein van de zeden, loopbanen in de witteboordencriminaliteit en publieke percepties van (ernst en strafwaardigheid) van regulatory crime.

168


Wetenschappelijke publicaties Dissertatie Suurmond, G. (10 december 2008). Enforcing fire safety in the catering industry. An economic analysis. Universiteit Leiden, p. 1-377, Leiden: Leiden University Press. Promotoren: prof. dr. K.P. Goudswaard & dr. B.C.J. van Velthoven.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Kaal, H.L., Vanderveen, G.N.G. & McConnell, W. Een postcodegebied is de buurt niet — Het gebruik van buurtvragen in (criminologisch) surveyonderzoek. Sociologie, 4(4), p. 371-394. Koemans, M.L. & Huisman, W. Administrative measures in crime control. Erasmus Law Review, 1(5), p. 121-145. Vanderveen, G.N.G. Laat het zien! Het gebruik van foto’s in interviews. Tijdschrift voor Criminologie, 50(4), p. 384-393. Wilsem, J.A. van & Calster, P.J.V. Van. De pleegwijze van delicten als complementair onderdeel van kwantitatief criminologisch onderzoek. Panopticon, 29(3), p. 57-62.

Gerefereerde bundel Bruinsma, G.J.N., Weisburd, D. & Bernasco, W. (Eds.). Putting Crime in its Place. Units of Analysis in Geographic Criminology. New York: Springer.

Artikel in gerefereerde bundel Bruinsma, G.J.N., Weisburd, D. & Bernasco, W. Units of Analysis in Geographic Criminology. Historical Development, Critical Issues and Open Questions. In: G.J.N. Bruinsma, D. Weisburd & W. Bernasco (Eds.), Putting Crime in its Place. Units of Analysis in Geographic Criminology (p. 333). New York: Springer.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Koemans, M.L. Ten strijde tegen overlast. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 87(6), p. 206211. 169


Moerings, L.M. & Boone, M. Detentiecapaciteit en detentieomstandigheden. FATIK, 26(120), p. 510. Muller, E.R. Veiligheidsregio in ontwikkeling. Nederlands Juristenblad, p. 1471-1474.

Bundels Muller, E.R., Rogier, L.J.J., Kummeling, H.R.B.M. e.a. (Eds.). Bestuur, recht en veiligheid. Bestuursrechtelijke bevoegdheden voor openbare ordehandhaving en terrorismebestrijding. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Muller, E.R., Rosenthal, U. & Wijk, R. de (Eds.). Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding in Nederland. Deventer: Kluwer. Schrover, Marlou, Leun, J.P. van der, Lucassen, Leo & Quispel, G.C. (Eds.). Illegal migration and gender in a global and historical perspective (Imiscoe Research). Amsterdam: Amsterdam University Press.

Artikelen in bundels Donker, A.G. & Slotboom, A. Adolescentie en delinquentie. In: Ido Weijers & Christian Eliaerts (Eds.), Jeugdcriminologie. Achtergronden van jeugdcriminaliteit (Jeugdcriminaliteit en strafrechtelijke reacties, 1) (p. 91-107). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hoeve, M., Donker, A.G., Al, C., Laan, P.H. van der & Neumann, A. Child Delinquency as Seen By Parents, Teachers and Psychiatrists. In: Rolf Loeber & Wim Slot (Eds.), Tomorrow's Criminals: The development of child delinquency and effective interventions (p. 35-61). Burlington: Ashgate. Koemans, M.L. & Dobbelaar, J. De criminele terroristische organisatie: mythe of werkelijkheid? In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 193-215). Deventer: Kluwer. Muller, E.R. De geschiedenis van terrorisme in Nederland. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 217-240). Deventer: Kluwer.

170


Muller, E.R. Politie, OM en NFI. In: E.R. Muller & A.P.A Broeders (Eds.), Forensische wetenschap. Studies over forensische kennis en organisatie (p. 591-621). Muller, E.R. & Petit, G.M. Strategieën tegen terrorisme. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 271-306). Deventer: Kluwer. Muller, E.R. Trends in terrorisme en terrorismebestrijding. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding (p. 903-917). Deventer: Kluwer. Rosenthal, U. & Muller, E.R. Terrorismebestrijding en crisismanagement. In: E.R. Muller, U. Rosenthal & R. de Wijk (Eds.), Terrorisme. Studies over terrorisme en terrorismebestrijding p. 401437). Deventer: Kluwer. Schrover, M., Leun, J.P. van der, Lucassen, L. & Quispel, G.C. Introduction: Illegal Migration and gender in a global and historical perspective. In: M. Schrover, J.P. van der Leun, L. Lucassen & G.C. Quispel (Eds.), Illegal Migration and Gender in a Global and Historical Perspective (Imiscoe) (p. 937). Amsterdam: Amsterdam University Press. Vanderveen, G.N.G. & Kaal, H.L. Criminaliteitskaarten in de media: een inhoudsanalyse. In: P. Burger & W. Koetsenruijter (Eds.), Misdaad in het Nieuws. Cijfers en Verhalen. Leiden: SNL. Wittebrood, K. & Wilsem, J.A. van. Jongeren en geweld. De relatie tussen slachtofferschap, daderschap en leefstijl. In: I. Weijers & C. Eliaerts (Eds.), Jeugdcriminologie. Achtergronden van jeugdcriminaliteit (p. 381-391). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Rapport Muller, E.R. Beter besturen bij rampen: een passende verantwoordelijkheidsverdeling bij rampenbestrijding en crisisbeheersing. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken.

171


Vakpublicaties Artikelen Donker, A.G. Kroniek. Neurobiologische processen en antisociaal gedrag in de kindertijd. Tijdschrift voor Criminologie, 50(1), p. 49-56. Eysink Smeets, M. & Vanderveen, G.N.G. Publiek vertrouwen in veiligheidszorg. Secondant, p. 2629.

Rapport Helm, G.H.P. van der, Donker, A.G. & Meer, T. van der. Veel en vervelend ...maar niet verrot. Eerste rapportage van het onderzoek naar de jeugdige veelplegers in het politiedistrict Leiden-Voorschoten in de periode oktober 2007-oktober 2008, in opdracht van de Gemeente Leiden en de politie LeidenVoorschoten. Leiden: Hogeschool Leiden en Universiteit Leiden.

Overig produkt van wetenschappelijke activiteit Rapport Kaal, H.L., Vanderveen, G.N.G. & Boer de, M. Verslag van de eerste vervolgmeting overlast- en veiligheidsbeleving rond het project “Nieuwe Energie”. Leiden: Universiteit Leiden.

172


Deelprogramma: Forensische expertise Coördinator: prof. mr. J.F. Nijboer

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond Onder invloed van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen spelen deskundigen een steeds grotere rol in de rechtspleging. Deze ontwikkeling wordt versterkt door de rol die rechtspleging wordt toebedeeld bij het streven naar een veiliger samenleving. Hoewel er al bijna een eeuw aandacht bestaat voor de vraagstellingen en problemen die de inschakeling van forensische (= op de rechtspraktijk toegesneden) expertise, is deze problematiek de laatste jaren meer in het brandpunt van de belangstelling komen te staan. Oorzaken daarvoor zijn te vinden in het toenemende besef van de betrekkelijkheid van rechtsregels in feitenonderzoek en bewijs in het recht, in de verscherpte aandacht voor het risico van gerechtelijke dwalingen, in de internationalisering van het recht – niet in de laatste plaats in de praktijk (rechtshulpcontacten en wederzijdse erkenning van vonnissen en van onderzoeksresultaten) – en in de opkomst van nieuwe stromingen en wetenschapsterreinen in de cognitieve filosofie en mathematica (probabilistiek), in de cognitieve (rechts)psychologie en in de forensische wetenschappen – niet in de laatste plaats in de criminalistiek. In het deelprogramma forensische expertise wordt op systematische wijze aandacht geschonken aan de theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen, die samenhangen met de forensische expertise en haar rol in de rechtspraktijk (in procedures, maar ook in regelgeving en beleidsvorming). In dit deelprogramma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende disciplines, waarbij vanwege de onmisbare oriëntatie op de forensische realiteit ook - naast de wetenschappelijke activiteiten, die de kern vormen - aandacht bestaat voor post-academische vorming van juristen en (forensische) deskundigen en voor maatschappelijke dienstverlening in de vorm van advisering en – soms – contra-expertise.

173


Onderzoeksvragen Hiervoor werd al aangegeven dat aandacht wordt geschonken aan theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen. Daarmee is direct al aangegeven dat het onderzoeksveld gelaagd is. Wat betreft de theoretische problemen wordt vooralsnog de aandacht geconcentreerd op drie, deels juridische, deels (wetenschaps)filosofische en (wetenschaps)sociologische vragen: • In hoeverre kunnen juridische feitenvaststellingen worden geduid in termen van waarschijnlijkheidsoordelen, die ook hanteerbaar zijn binnen andere takken van (forensische) wetenschap en praktijk? • Hoe vindt erkenning van nieuwe forensische werkwijzen plaats, zowel in het voorbereidend onderzoek in strafzaken als bij de uiteindelijke acceptatie van forensische onderzoeksresultaten voor het bewijs (bv. nieuwe technisch-wetenschappelijke opsporingsmethoden als DNA-onderzoek en op risicotaxatie gebaseerde gedragsvoorspellingsmethoden)? • Hoe vindt disciplinering plaats binnen de diverse academische en praktische rekrutering en vorming ten aanzien van de betrokken vakgebieden in het recht en in andere (forensische) wetenschappen? En wat zijn daarvan de consequenties? (Dit thema bouwt voort op de oratie van J.F. Nijboer, 2002.) Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen van dit deelprogramma wordt samengewerkt met het Nederlands Forensisch Instituut in Rijswijk en met het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving te Leiden.

174


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Herik, H.J. van den, Xu, X., Ma, Y.Z. & Winands, M.H.M. Computers and Games. Berlin: Springer. Visser, R.A., Gemerden, E. van, More, P.A. & Roon, R.C.J. de. Sturing en samenwerking in handhavingsprojecten. Leiden: Leiden University Press.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Doreleijers, T.A.H. Aggression and psychopathology in detained adolescent females. Psychiatry Research, 159(1-2), p. 77-85. Doreleijers, T.A.H., Lodewijks, H.P.B. & Ruiter, C. de. Gender differences in risk assessment and violent outcome after juvenile residential treatment. International Journal of Forensic Mental Health, 7, p. 133-146. Doreleijers, T.A.H., Lodewijks, H.P.B., Ruiter, C. de & Borum, R. Predictive validity of the Structured Assessment of Violence in Youth (SAVRY) during residential treatment. International Journal of Law and Psychiatry, 31, p. 263-271. Doreleijers, T.A.H. e.a. Predictive validity of the Structured Assessment of Violence Risk in Youth (SAVRY) during residential treatment. International Journal of Law and Psychiatry, 31(3), p. 263271. Doreleijers, T.A.H., Das, J. & Ruiter, C. de. Reliability and validity of the Psychopathy Checklist: Youth Version in Dutch female adolescents. International Journal of Law and Psychiatry, 31, p. 219228. Doreleijers, T.A.H., Lodewijks, H.P.B. & Ruiter, C. de. SAVRY risk assessment in relation to sentencing and subsequent recidivism in a Dutch sample of violent juvenile offenders. Criminal Justice and Behavior, 35, p. 696-709.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Broeders, A.P.A. De kwalijke reuk van de geuridentificatieproef. Expertise en Recht, 1(1), p. 27-29.

175


Broeders, A.P.A. Low Copy Number DNA in Engeland en Wales - weer terug van even weggeweest? Expertise en Recht, 1(3), p. 69-71. Doreleijers, T.A.H., Dil, L.M. & Schoevers, R.A. Filicide; psychiatric disorders in parents who murder their children - a literature review. Tijdschrift voor Psychiatrie, 50(5), p. 263-272. Dubelaar, M.J. & Nijboer, J.F. De deskundige en de waarheid. Een nadere beschouwing over enkele aspecten van de toekomstige Wet deskundigen in strafzaken. Delikt en Delinkwent, p. 966-983. Dubelaar, M.J. & Nijboer, J.F. De procespositie en deskundigen eindelijk wettelijk verankerd. Delikt en Delinkwent, 1, p. 15-40. Kuijl, J.G. Marketing en Meccano? reacties. Meccanonieuws, 26(3), p. 10-12. Nijboer, J.F., Haket, V. & Malsch, M. (2008). De gevaren van het proces-verbaal. NJB, 83(41), p. 2578-2582. Nijboer, J.F. Doornroosje wordt wakker. Expertise en Recht, p. 203-208. Schmidt, A.H.J. Expertise, kwakzalverij en recht - een opinie. Reactie op 'Sickesz vs. de Vereniging tegen de Kwakzalverij' van E.G.C. Rassin. Expertise en Recht, p. 12-14.

Bundels Broeders, A.P.A. & Muller, E.R. (Eds.). Forensische wetenschap: studies over forensische kennis en organisatie. Deventer: Kluwer. Pheijffer, M. & Eenennaam, F. van (Eds.). Commissaris van nu. Koninklijke van Gorcum.

Artikelen in bundels Broeders, A.P.A. Forensische wetenschap: de stand van zaken. In: A.P.A. Broeders & E.R. Muller (Eds.), Forensische wetenschap: studies over forensische kennis en organisatie (p. 11-49). Deventer: Kluwer. Broeders, A.P.A. Speaker Identification in the Forensic Arena. In: A. Lorz & D. Stein (Eds.), Law and Language: Theory and Society (p. 56-85). Düsseldorf: Dusseldorf University Press.

176


Doreleijers, T.A.H., Vermeiren, R.R.J.M. & Domburgh, L. van. Screening and assessment. In: R. Loeber, W. Slot, P. van der Laan & M. Hoeve (Eds.), Tomorrow's criminals: The development of child delinquency and effective interventions (p. 165-178). Farnham: Ashgate Publishing Limited. Dubelaar, M.J. Nullius in verba: waarheidsvinding en getuigenverklaringen in het strafproces. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde (Eds.), De waarde van de waarheid (p. 95-120). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Pheijffer, M. & Kuijl, J.G. Forensische Accountancy. In: A.P.A. Broeders & E.R. Muller (Eds.), Forensische wetenschap - Studies over forensische kennis en organisatie (p. 51-74). Deventer: Kluwer. Pheijffer, M. Over boekhoudschandalen, wetten, regels en risicomanagement. In: V. Gwosdz, L. Keuleneer & W. Verhoog (Eds.), Framework voor integraal risicomanagement (p. 137-152). Standaard uitgeverij.

177


Vakpublicaties Artikelen Broeders, A.P.A. & Muller, E.R. Inleiding. In: A.P.A. Broeders & E.R. Muller (Eds.), Forensische wetenschap: studies over forensische kennis en organisatie (p. 1-8). Deventer: Kluwer. Nijboer, J.F. Marktwerking in de (forensische) expertise. Expertise en Recht, p. 145-148. Pheijffer, M. Bord voor de kop. De Accountant, p. 60-61. Pheijffer, M. Onderzoek bestrijden witwassen en terrorismefinanciering. De Accountant, p. 54-55. Pheijffer, M. Strafrechtelijke aansprakelijkheid van de accountant. Fiducie, 15(2), p. 24-30. Pheijffer, M. Tegendraads. Toezicht, 4(1), p. 12. Pheijffer, M. The cruelest lies are often told in silence. In: M. Pheiffer & F. van Eenennaam (Eds.), Commissaris van nu (p. 165-183). Koninklijke van Gorcum. Pheijffer, M. Toon aan de top. In: W. Goedmakers, M. Otto & M. Dubbeldam (Eds.), Leven in structuren (p. 217-222). Lenthe Publishers.

Populariserende publicaties Pheijffer, M. (02-02-2008). Balanceren tussen risico en controle. Het Financieele Dagblad, p. 20. Pheijffer, M. (21-03-2008). Maatschappelijk belang aangifte doen. Het Financieele Dagblad, p. 9. Pheijffer, M. (28-02-2008). Pak top Belastingdienst aan. NRC Handelsblad, p. 8.

178


De niet-programmagebonden publicaties

179


180


Wetenschappelijke publicaties Monografieën Feldbrugge, F.J.M. Law in Medieval Russia. Leiden Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Leeuw, E. de, Fisher-Hubner, S., Tseng, J. & Borking, J.J. Policies and Research in Identity Management. New York: Springer Science Business Media.

Dissertatie Witjes, J.P.J. (14 mei 2008). Disclosure van Belastingen naar de winst in de Jaarrekening. Universiteit Leiden, p. 1-481, Raalte: A&W Uitgevers. Promotor: prof. dr. J.G. Kuijl RA.

Artikel in gerefereerde bundel Orij, R.P. Corporate Social Disclosures in the Context of National Cultures and Stakeholders (p. 1-24). Leiden: Corporate social and environmental accounting research. Available from: 2008 Corporate social and environmental accounting research, Leiden.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Engels, J.W.M. De progammaminister: een verwarrende figuur. Openbaar Bestuur, 6(7), p. 37-40. Engels, J.W.M. De staat van het dualisme in het decentraal bestuur. Bestuurswetenschappen, 5, p. 12-28. Lacroix, J.P.W., Postma, E.O., Herik, H.J. van den & Murre, J.M.J. Towards a Visual Cognition System Using Active Top-Down Saccadic Control. International Journal of Humanoid Robotics, 5(2), p. 225-246. Schadd, M.P.D., Winands, M.H.M., Uiterwijk, J.W.H.M., Herik, H.J. van den & Bergsma, M.H.J. Best Play in Fanorona leads to Draw. New Mathematics and Natural Computation, 4(3), p. 369-387. Smith, C.E., Geelhoed, W., Dubelaar, M.J., Kousedghi, S. e.a. Criteria voor goed rechtswetenschappelijk onderzoek. De omgekeerde route. Nederlands Juristenblad, 83(12), p. 685-690.

181


Verdoes, T.L.M., Offeren, D.H. van, Kuijl, J.G. & Witjes, J.P.J. Ontwikkelingen in de Nederlandse weten regelgeving van externe verslaggeving door de introdcutie van IFRS. Onderneming en Financiering, 2008/4, p. 7-24. Vliet, O.P. van. Gemeenschappelijke Diensten, Gescheiden Veranderingen: De Institutionele Factor in Organisatieverandering. Bestuurskunde, 17(4), p. 98-108. Wijffels, A.A. L’enseignement et la recherche en histoire du droit en Angleterre et au Pays de Galles au 21ème siècle. Clio & Themis, Revue électronique d’histoire du droit. Zwenne, G.J. & Schmidt, A.H.J. Opmerkingen bij het wetsvoorstel Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens (Tweede Kamer 31 145). Mediaforum, 20(7), p. 278-285. Zwenne, G.J. Remarks about ECoJ 29 January 2008, C-275/06 (Promusicae/Telefonica). World Data Protection Report, p. 4.

Artikelen in bundels Bakkes, S., Spronck, P.H.M. & Herik, H.J. van den. Rapid Adaptation of Video Game AI. In: V. Botti, A. Barella & C. Carrascosa (Eds.), 9th International Conference on Intelligent Games and Simulation GAME-ON 2008 (p. 69-76). Ostende, Belgium: EUROSIS, ETI Bvba. Bakkes, S., Spronck, P.H.M. & Herik, H.J. van den. Rapid Adaptation of Video Game AI. (Extended Version). In: Ph. Hingston & L. Barone (Eds.), 2008 IEEE Symposium on Computational Intelligence and Games (CIG'08) (p. 79-86). Los Alamitos, U.S.A.: IEEE Publications Office. Bakkes, S., Spronck, P.H.M. & Herik, H.J. van den. Rapidly Adapting Game AI. In: A. Nijholt, M. Pantic, M. Poel & H. Hondorp (Eds.), Proceedings of the BNAIC 2008, the twentieth Belgian-Dutch Artificial Intelligence Conference (p. 9-16). Enschede: Universiteit Twente. Chaslot, G., Winands, M.H.M. & Herik, H.J. van den. Parallel Monte-Carlo Tree Search. In: H.J. van den Herik (Ed.), International Federation for Information Processing 2008 (IFIP) (p. 60-71). Berlin: Springer. Engels, J.W.M. De staat van de dualisering in het decentraal bestuur. In: Congresuitgave Staat van de Dualisering. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

182


Engels, J.W.M. De verhouding tussen raad en college in de gedualiseerde Gemeentewet. In: Actualiteitencolleges 2008-2009. Den Haag. Herik, H.J. van den & Winands, M.H.M. Proof-Number Search and Its Variants. In: Hamid.R. Tizhoosh & Mario Ventresca (Eds.), Oppositional Concepts in Computational Intelligence (p. 91118). Berlijn: Springer. Kam, C.A. de & Ros, A.P. Economie en overheidsfinanciën. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2008 (p. 23-38). Den Haag: Sdu Uitgevers. Lycklama à Nijeholt, M.P. & Grift, Y.K. Goodwill, Excess Returns, and Determinants of Value Creation and Overpayment. In: European Accounting Association (p. 1-11). Orij, R.P. Competing Theories in explaining public Corporate Social Disclosures; Some Empirical Evidence. Brussels: European Accounting Association. Orij, R.P. Corporate Social Disclosures and Accounting Theories. Brussels: European Accounting Association. Schadd, M.P.D., Winands, M.H.M., Uiterwijk, J.W.H.M. & Herik, H.J. van den. Single-Player Monte-Carlo Tree Search. In: H.J. van den Herik, X. Xu, Y.Z. Ma & M.H.M. Winands (Eds.), Computers and Games (p. 1-12). Berlijn: Springer. Schadd, M.P.D., Winands, M.H.M., Herik, H.J. van den & Aldewereld, H.M. Addressing NPComplete Puzzles with Monte Carlo Methods. In: Proceedings of the AISB 2008 Symposium on Logic and the Simulation of Interaction and Reasoning (p. 55-61). Brighton, UK: The Society for the study of Artificial Intelligence and Simulation of Behaviour (SSAISB of AISB). Schadd, M.P.D., Winands, M.H.M., Herik, H.J. van den, Chaslot, G. & Uiterwijk, J.W.H.M. SinglePlayer Monte-Carlo Tree Search. In: A. Nijholt, M. Pantic, M. Poel & H. Hondorp (Eds.), Proceedings of BNAIC2008, the twentieth Belgian-Dutch Artificial Intelligence Conference (p. 361362). Enschede. Verdoes, T.L.M., Offeren, D.H. van & Witjes, J.P.J. Disclosures of Taxes in Dutch and German Annual Reports, Harmonization: fact or fiction? (p. 1-24). In: European Accounting Association.

183


Verdoes, T.L.M. & Kuijl, J.G. Opgaan, blinken en verzinken: Meccano - "the dream must go on" deel 1. In: Meccano Nieuws 2008-4 (p. 11-14). Wijffels, A.A. The Code de procédure civile (1806) in France, Belgium and the Netherlands. In: C.H. van Rhee, D. Heirbaut & M. Storme (Eds.), The French Code of civil procedure after 200 years, The civil procedure tradition in France and abroad. Le bicentenaire du Code de procédure civile (1806), La tradition de la procédure civile en France et à l’étranger. De Code de procédure civile (1806) na 200 jaar. De traditie van het Frans civiel procesrecht in vergelijkend perspectief (p. 5-73). Mechelen: Kluwer. Wijffels, A.A. Legal Books and Legal Practice. In: J.G.B. Pikkemaat (Ed.), The Old Library of the Supreme Court of the Netherlands (p. 21-38). Hilversum: Verloren Publishers.

Boekbesprekingen Wijffels, A.A. A.H. Angelo, Restitution of Benefits Acquired in Breach of Fiduciary Relations [Bespreking van het boek A.H. Angelo, Restitution of Benefits Acquired in Breach of Fiduciary Relations]. Revue de droit international et de droit comparé, 85(1), p. 126-128. Wijffels, A.A. M.A. Glendon, Introduction: Family Law in a Time of Turbulence [Bespreking van het boek M.A. Glendon, Family Law in a Time of Turbulence]. Revue de droit international et de droit compare, 85/1, p. 137-138. Wijffels, A.A. [Bespreking van de boeken, Neighbouring Rights – National and International Developments [International Encyclopedia of Comparative Law, vol. XIV, Copyright and Industrial Property, Ch. 4] & Neighbouring Rights – Comparison of Laws [International Encyclopedia of Comparative Law, vol. XIV, Copyright and Industrial Property, Ch. 5]]. Revue de droit international et de droit comparé, 85(1), p. 144-146. Wijffels, A.A. [Bespreking van het boek A catalogue of the early printed books in his library, now in the École française de Rome A catalogue of the early printed books in his library, now in the École française de Rome Dino Zanobetti]. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 75, p. 425-427. Wijffels, A.A. [Bespreking van het boek Foundations of Private Law. Property, Tort, Contract, Unjust Enrichment.], 4(1), p. 81-86.

184


Rapporten Borking, J.J. Organizational Motives for Adopting Privacy Enhancing Technologies (PET's). Vienna: ITA. Ribbers, P., Fairchild, A., Tseng, J. & Borking, J.J. Extended Business Case Analysis. Brussels: EU Commission. Tempelman-Hunen, I.M. van, Klaauw-Koops, F.A.M. van der, Mommers, L., Schmidt, A.H.J. & Zwenne, G.J. Bewaarverplichtingen en weggooiverplichtingen van informatie & administratieve lasten voor het MKB. Onderzoeksrapport voor ACTAL. Leiden: eLaw@Leiden, Universiteit Leiden.

185


Vakpublicaties Monografieën Duthler, A.W. Tien jaar bestuur, recht en ICT. Den Haag: Koninklijke de Swart. Hebbink, G.E. & Velthoven, B.C.J. van. Macro-economie en stabilisatiepolitiek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Offeren, D.H. van, Bouwer, H.J. & Veer, E.M. van der. Externe verslaggeving Opgaven. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Artikelen Duthler, A.W. Doorstaat elektronisch kind dossier privacytoets? Automatisering Gids, p. 16-17. Duthler, A.W. & Dupuis, H.M. Je hebt één jaar borstvoeding gehad, begrijp ik? In: S. Zwierink & P. Wisse (Eds.), Eerlijk zullen we alles delen; verkenningen naar interoperabiliteit (p. 124-129). Den Haag: Forum Standaardisatie. Duthler, A.W. & Walters, P. Vertrouwen in de overheid; pleidooi voor verbetering van de informatiehuishouding van de overheid. In: S. Zwierink & P. Wisse (Eds.), Eerlijk zullen we alles delen; verkenningen naar interoperabiliteit (p. 114-115). Den Haag: Forum Standaardisatie. Elias, A.M. Grondwet en financiën. Fiskaal, 2008(1), p. 35-37. Engels, J.W.M. De BABS. VNG Magazine, 17-08-2008, p. 13. Engels, J.W.M. De gemeentelijke schaal. VNG Magazine, 18-04-2008, p. 20. Engels, J.W.M. De gemeentesecretaris. VNG Magazine, 22-02-2008, p. 13. Engels, J.W.M. De griffier. VNG Magazine, 21-03-2008, p. 21. Engels, J.W.M. De VNG. VNG Magazine, 14-05-2008, p. 29.

186


Engels, J.W.M. Decentralisatie moet scherper. Staatscourant, 17-06-2008, p. 3. Engels, J.W.M. Geslaagde renovatie parlementaire enquete. Staatscourant, 12-02-2008, p. 3. Engels, J.W.M. Het Europees handvest lokale autonomie. VNG Magazine, 15-07-2008, p. 11. Engels, J.W.M. Kernwapen vrije gemeenten. VNG Magazine, 16-05-2008, p. 13. Engels, J.W.M. Mensen en hun rechten. Idee, p. 6-10. Engels, J.W.M. Misverstanden over de Grondwet. Staatscourant, 25-03-2008, p. 3. Engels, J.W.M. Onroerende Zaakbelasting (OZB). Staatscourant, 25-01-2008, p. 23. Engels, J.W.M. Tjeenk Willink roepende in de woestijn. Staatscourant, 06-05-2008, p. 3. Engels, J.W.M. Versterking minister-president naast koninklijke weg. Staatscourant, p. 4. Leen, A.R. Manoilescu's argument tegen vrijhandel. Economisch Statistische Berichten, 93(4529), p. 119. Leen, A.R. Menger en de voedselcrisis. Economisch Statistische Berichten, 93(4534), p. 281. Linnartz, M. Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5(4), p. 344-402. Linnartz, M. Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5(5), p. 475-495. Linnartz, M. Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5(6), p. 546-560. Offeren, D.H van. De goede en slechte kanten van winststuring. Controllers Journaal, 2008(8), p. 79. Offeren, D.H. van. Enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening: andere functies, andere grondslagen? Controllers Journaal, 2008(4), p. 6-8.

187


Offeren, D.H. van. Fair value en de kredietcrisis. Controllers Journaal, 2008(22), p. 8-9. Offeren, D.H. van. financiele instrumenten. Controllers Journaal, 2008(13), p. 8-10. Offeren, D.H. van. Fiscale en vennootschappelijke verslaggeving door kleine rechtspersonen. Controllers Journaal, 2008(14), p. 7-8. Offeren, D.H. van. Marktwaarde en boekwaarde van het eigen vermogen. Controllers Journaal, 2008(15), p. 6-7. Offeren, D.H. van. Nieuwe verplichtingen voor de jaarrekening. Controllers Journaal, 2008(17), p. 4-6. Offeren, D.H. van. Reele waarde. Controllers Journaal, 2008(10), p. 7-8. Offeren, D.H. van. Regels voor jaarrekeningen. Controllers Journaal, 2008(1), p. 8-10. Offeren, D.H. van. Versneld verwerken van baten: winststuring of informatieve betekenis? Controllers Journaal, 2008(6), p. 8-10. Offeren, D.H. van & Verdoes, T.L.M. Balans. In: J.W.M. van der Meer, J. Dijksma, C.J.A. van Geffen, J.A. Koning, A. Remery & F.A. van Schaik (Eds.), Leidraad voor de AA (p. A.3.7-01-A.3.7-34). Deventer: Kluwer Bedrijfsinformatie. Offeren, D.H. van & Verdoes, T.L.M. Waarderingsgrondslagen. In: J.W.M. van der Meer, J. Dijksma, C.J.A. van Geffen, J.A. Koning, A. Remery & F.A. van Schaik (Eds.), Leidraad voor de AA (p. A.3.601-A.3.6-26). Deventer: Kluwer Bedrijfsinformatie. Salgado Dominguez, M.J. & Linnartz, M. Rubriek Nationale rechter. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5(3), p. 272-305. Schermer, B.W. Microsoft versus Google. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(3), p. 53. Schermer, B.W. Signaleringen. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(1), p. 23-24.

188


Schermer, B.W. Signaleringen. Tijdschrift voor Internetrecht, 1(3), p. 75-76. Schermer, B.W. Signaleringen internetrecht. Tijdschrift voor Internetrecht, 4, p. 106-108. Schermer, B.W. Signaleringen internetrecht. Tijdschrift voor Internetrecht, 6, p. 165-166. Zwenne, G.J. Editorial: op de kop af tien jaar geleden... Tijdschrift voor Internetrecht, 1(1), p. 3. Zwenne, G.J. & Erents, C. 1,000,000 fine for distributing unsolicited software. World Data Protection Report, p. 18-19.

Annotaties Wessels, B. Noot bij : Hof Amsterdam 16-09-2008,JOR 2008, 330, p. 2852-2853. Zwenne, G.J. Noot bij: EHvJ 29-01-2008, nr. C-275/06, Tijdschrift voor Internetrecht 2008, p. 43-45 (Promusicae/Telefónica).

Boekbesprekingen Schermer, B.W. Boekbespreking ICT-recht voor de Praktijk [Bespreking van het boek ICT-recht in de praktijk]. Tijdschrift voor Internetrecht, 5, p. 126. Witjes, J.P.J. Vennootschapsbelasting in de jaarrekening [Bespreking van het boek Diclosure van Belastingen naar de winst in de Jaarrekening]. Controllers Journaal.

Rapport Ven, N.J.C. van de, Verdoes, T.L.M., Offeren, D.H. van & Iwanczuk-Prost, M.J. Rapport 'Beleid Buitenpromovendi: Mogelijkheden tot Verandering?' Leiden: E.M. Meijers Instituut.

Populariserende publicaties Duthler, A.W. & Dupuis, H.M. (22-09-2008). Je hebt één jaar borstvoeding gehad, begrijp ik? NRC Handelsblad, p. 7.

189


Hof, G. van 't & Masson-Zwaan, T.L. (09-10-2008). Op reis naar de gewichtloosheid. Algemeen Dagblad, p. 10-11. Leen, A.R. (2008). De kredietcrisis. Het liberale antwoord. Liberaal Reveil, 49(4), p. 181-186. Leen, A.R. (2008). Individuele eigenwijsheid slaat collectieve eigengereidheid. Liberaal Reveil, 49(1), p. 49-50. Leen, A.R. (25-02-2008). Crisis op de Amerikaanse markt valt mee. NRC Handelsblad, p. 7. Leen, A.R. (22-02-2008). Crisis? Zo werkt de economie. NRC.NEXT, p. 16. Leen, A.R. (14-04-2008). Maak simpele regels voor EU-budget. Het Financieele Dagblad, p. 5. Leen, A.R. (08-05-2008). Regels topinkomens zinloos. Het Financieele Dagblad, p. 9. Leen, A.R. (25-09-2008). Short selling is een recht. Het Financieele Dagblad, p. 11. Leen, A.R. (12-04-2008). Verdonk wakkert slachtoffergedrag aan. NRC Handelsblad, Opinie & Debat, p. 17.

190


In de boekenreeks van het E.M. Meijers Instituut voor Rechtswetenschappelijk Onderzoek zijn in 2008 verschenen: C. Leemans, De toetsing door de bestuursrechter in milieugeschillen. Over rechterlijke toetsingsintensiteit, bestuurlijke beslissingsruimte en deskundigenadvisering (diss. Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, ISBN 978 90 5454 986 4 (MI-137). P. Kuypers, Forumkeuze in het Nederlands internationaal privaatrecht (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2008, ISBN 978 90 13 04797 4 (MI-138). A. Meuwese, Impact Assessment in EU Lawmaking (diss. Leiden), Zutphen: Wöhrmann Printing Service 2008 (MI-139). P.C. Adriaanse e.a., Implementatie van EU-handhavingsvoorschriften, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, ISBN 978 90 5454 862 1 (MI-140). S.D. Dikker Hupkes, What Constitutes Occupation? Israel as the occupying power in the Gaza Strip after the Disengagement, Leiden: Jongbloed 2008 (MI-141). R.A. Visser, E. van Gemerden, P.A. More & R.C.J. de Roon, Sturing en samenwerking in hand havingsprojecten, Leiden: Leiden University Press, ISBN 978 90 8728 0383 (MI-142). B.M. Dijksterhuis, Rechters normeren de alimentatiehoogte. Een empirisch onderzoek naar rechterlijke samenwerking in de Werkgroep Alimentatienormen (1975-2007), Leiden: Leiden University Press, ISBN 978 90 8728 045 1 (MI-143). F.P. Ölçer, Eerlijk proces en bijzondere opsporing, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2007, ISBN 978 90 5850 376 3 (MI-144).

191


J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & J.M. ten Voorde, De waarde van waarheid. Opstellen over waarheid en waarheidsvinding in het strafrecht, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, ISBN 978 90 8974 020 5 (MI-145). G.K. Schoep, Straftoemetingsrecht en strafvorming (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2008, ISBN 978 90 1306 018 8 (MI-146). A.R. Spanjer, Structural and regulatory reform of the European natural gas market - Does the current approach secure the public service obligations? (diss. Leiden), Amsterdam: Ponsen en Looijen bv, ISBN 978 90 6464 300 2 (MI-147). E.-J. Zippro, Privaatrechtelijke handhaving van mededingingsrecht (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2008, ISBN 978 90 13 05895 6 (MI-148). G. Suurmond, Enforcing fire safety in the catering industry. An economic analysis (diss. Leiden), Leiden: Leiden University Press 2008, ISBN 978 90 8728 061 1 (MI-149). J.P. Loof (red.), Juridische ruimte voor gewetensbezwaren?, Leiden: Stichting NJCM-Boekerij 2008, ISBN 978 90 6750 048 7 (MI-150). A.G. Castermans, I.S.J. Houben, K.J.O. Jansen, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis & L. Reurich (red.), De maatman in het burgerlijk recht, Deventer: Kluwer 2008, ISBN 978 90 13 05051 6 (MI-151). W. den Ouden, De terugvordering van Europese subsidies in Nederland: Over legaliteit, rechtszekerheid en het vertrouwensbeginsel, (oratie Leiden), Kluwer: Alphen aan den Rijn 2008, ISBN 978 90 1306 247 2 (MI-153). J. Arnscheidt, Debating’ Nature Conservation: Policy, Law and Practice in Indonesia, (diss. Leiden), Leiden: Leiden University Press, ISBN 978 90 8728 062 8 (MI-154). C. Noichim, The Asean Space Organization. Legal Aspects and Feasibility, (diss. Leiden), Leiden: UFB Grafi-Media 2008 (MI-155). J.L.M. Gribnau, A.O. Lubbers & H. Vording (red.), Terugkoppeling in het belastingrecht, Amersfoort: Sdu Uitgevers 2008, ISBN 978 90 6476 326 7 (MI-159).

192


Aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden hebben in 2008 de volgende promoties plaatsgevonden: Op 6 februari promoveerde A.C.M. Meuwese (Cum Laude) op het proefschrift Impact Assessment in EU Lawmaking. Promotor was prof. dr. W.J.M. Voermans. Op 7 februari promoveerde Z.D. Heesen-Laclé op het proefschrift Notablen vernieuwen. Gevolgen van marktwerking in het notariaat. Promotor was prof. mr. N.J.H. Huls Op 13 februari promoveerde T.C. Leemans op het proefschrift De toetsing door de bestuursrechter in milieugeschillen. Promotor was prof. mr. Th. G. Drupsteen. Op 14 februari promoveerde P.H.L.M. Kuypers op het proefschrift Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht. Promotor was prof. mr. M.V. Polak. Op 21 februari promoveerde A.C. Buyse (Cum Laude) op het proefschrift Post-conflict Housing Restitution. The European Human Rights Perspective with a case study on Bosnia and Herzegovina. Promotor was prof. dr. R.A. Lawson. Op 5 maart promoveerde J.M. Ubink op het proefschrift In the Land of the Chiefs. Customary Law, Land Conflicts and the role of the State in Peri-Urban Ghana. Promotor was prof. dr. J.M. Otto. Op 14 mei promoveerde J.P.J. Witjes op het proefschrift Disclosure van Belastingen naar de winst in de Jaarrekening. Promotor was prof. dr. J.G. Kuijl RA. Op 20 mei promoveerde B.R.A. van den Bos op het proefschrift Mirakel en Debacle. De Nederlandse besluitvorming over de Politieke Unie in het Verdrag van Maastricht. Promotor was prof. dr. A. van Staden. Op 3 september promoveerde B.M. Dijksterhuis op het proefschrift Rechters normeren de alimentatiehoogte. Promotor was prof. mr. N.J.H. Huls.

193


Op 20 oktober promoveerde G.K. Schoep op het proefschrift Straftoemetingsrecht en strafvorming. Promotor was prof. mr. C.P.M. Cleiren. Op 4 november promoveerde T. Skouteris op het proefschrift The Notion of Progress in International Law Discourse. Promotoren waren prof. dr. C.J.R. Dugard en prof. dr. D. Kennedy. Op 11 november promoveerde N.G. Hansen op het proefschrift Modern Territorial Statehood. Promotoren waren prof. dr. C.J.R. Dugard en prof. dr. N.J. Schrijver. Op 13 november promoveerde R.K. Visser op het proefschrift In dienst van het algemeen belang. Promotoren waren prof. dr. W.J.M. Voermans en prof. dr. E.R. Muller. Op 19 november promoveerde G.J. Vossestein op het proefschrift Modernisation of European Company Law and Corporate Governance. Promotor was prof. mr. P.J. Dortmond. Op 27 november promoveerde E.J. Zippro op het proefschrift Privaatrechtelijke handhaving van mededigingsrecht. Promotor was prof. mr. H.J. Snijders. Op 10 december promoveerde G. Suurmond op het proefschrift Enforcing fire safety in the catering industry. An economic analysis. Promotor was prof. dr. K.P. Goudswaard en copromotor was dr. B.C.J. van Velthoven. Op 17 december promoveerde A.R. Spanjer op het proefschrift Structural and regulatory reform of the European natural gas market – Does the current approach secure the public service obligations? Promotoren waren prof. dr. K.P. Goudswaard en prof. dr. C.L.J. Caminada. Op 17 december promoveerde C. Noichim op het proefschrift The Asean Space Organization: Legal Aspects and Feasibility. Promotoren waren prof. dr. P.P.C. Haanappel en prof. dr. N.J. Schijver. Op 18 december promoveerde F. Tronchetti op het proefschrift The Exploitation of Natural Resources of the Moon and other Celestial Bodies: a Proposal for a Legal Regime. Promotoren waren prof. dr. P.M.J. Mendes de Leon en prof. dr. F.G. von der Dunk.

194


Graduate School Faculteit der Rechtsgeleerdheid - Universiteit Leiden http://www.law.leidenuniv.nl/onderzoek Uitvoering/ productie: Universitair Facilitair Bedrijf, GrafiMedia

195


196

15V030 Omslag Meijers instituut (21x21):Omslag Meijers instituut 10-09-09 14:47 Pagina 1





Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

Jaarverslag wetenschappelijk onderzoek 2008

Recommend Documents