JAARVERSLAG. Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle Agence fédérale de Contrôle nucléaire

JAARverSLAG

08

JAARVERSLAG

2008

Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle Agence fédérale de Contrôle nucléaire

Onze missie en activiteitendomein Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Contrôle (FANC) heeft als missie om de gezondheid van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu te beschermen tegen de negatieve effecten van ioniserende straling. Het FANC bestrijkt daartoe een breed activiteitendomein dat gaat van de controle op nucleaire installaties en centrales, over het gebruik van isotopen in de medische sector en de industrie tot en met het bewaken van de natuurlijke en kosmische straling in ons land. Een veilig transport van nucleaire bronnen en de beveiliging zijn eveneens voortdurende aandachtspunten. Als federale organisatie voert het FANC zijn acties waar relevant over het gehele Belgisch grondgebied. In het jaarverslag 2008 is een selectie van projecten opgenomen om een indruk te geven van de werkzaamheden van het FANC in het voorbije jaar. Tenslotte nog dit: het FANC is een parastatale C en sorteert onder de bevoegdheid van de Minister van Binnenlandse Zaken. Basiswetgeving is het ARBIS, in voege sinds 2001.

Onze waarden: •

Wij wensen een integere, onpartijdige en betrouwbare organisatie te zijn.

•

m onze geloofwaardigheid te versterken, zien wij erop toe dat onze acties O zichtbaar zijn en voor iedereen te begrijpen.

•

Wij streven naar een onafhankelijke, nauwgezette en multidisciplinaire expertise.

•

Wij communiceren op een transparante, neutrale en objectieve wijze.

•

We werken proactief.

•

We streven naar continue verbetering.

•

Wij onderhouden met al onze stakeholders eerlijke en constructieve relaties.

•

Wij wensen overleg, gebaseerd op wederzijds respect, actief luisteren en dialoog.

3

AFCN 2009

Meest markante feiten IRE incident te Fleurus Het IRE incident te Fleurus ligt nog vers in ieders geheugen. Het betreft hier een gebeurtenis waarbij in augustus 2008 jodium in de omgeving werd geloosd. Het incident haalde een score van 3 op de internationale INES-schaal. Dit betekent een ernstig incident met een risico buiten de site. Het nucleaire noodplan werd in werking gesteld en het FANC liet onmiddellijk de productie stilleggen. Nadat het actieplan dat door het FANC werd opgelegd, door het IRE werd opgevolgd, kon de isotopenproductie weer worden hervat. Lees meer op pagina 7, 9, 14 en 15

FANC-Bel V samenwerking Op 11 april 2008 is een overeenkomst gesloten waarbij de controleactiviteiten van AVN en het daarvoor benodigde personeel werd overgedragen aan Bel V. Het FANC en Bel V staan voortaan samen in voor een geïntegreerde aanpak van de veiligheid in de grote nucleaire basisinstallaties en de meer risicovolle inrichtingen van klasse II. Inmiddels zijn de programma’s op elkaar afgestemd en heeft het Agentschap initiatieven genomen om het door hem uitgevoerde toezicht op de werking van de erkende instellingen ter verscherpen. Lees meer op pagina 7 en 18

Initiatieven voor kwaliteitsborging en het voorkomen van incidenten in de radiotherapie Het FANC heeft het initiatief genomen om met artsen, stralingsfysici en verpleegkundigen actiepunten uit te werken om de kwaliteitsbevordering in de radiotherapie sector te bevorderen. Zo zal er worden gestart met een basis dosimetrie audit. Er werd overeengekomen om een intern registratieen analysesysteem van incidenten in alle radiotherapie diensten in te voeren. Er zal een geleidelijke invoering plaatsvinden van een kwaliteitsmanagementsysteem, aangepast aan de radiotherapie sector. Tenslotte is overeengekomen dat een systematische rapportering van incidenten en ongevallen aan het FANC zal gebeuren, waarna in samenwerking met de betrokken partijen de gebeurtenissen geanalyseerd worden die zich hebben voorgedaan. Al deze actiepunten hebben als doel om desgevallend maatregelen te nemen en herhaling in de toekomst te voorkomen. Lees meer op pagina 8, 21 en 26

4

Inhoudstafel 07

BERICHT VAN DE VOORZITTER Marc Sapir

09

BERICHT VAN DE DIRECTEUR-GENERAAL Willy De Roovere

12 20 28 34

# hoofdstuk 1

GROTE NUCLEAIRE INSTALLATIES # hoofdstuk 2

MEDISCHE TOEPASSINGEN # hoofdstuk 3

INDUSTRIELE INRICHTINGEN # hoofdstuk 4

nucleair afval # hoofdstuk 5

40 44 52 60 65

beschermiNg van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu # hoofdstuk 6

Beveiliging en Vervoer # hoofdstuk 7

Regelgeving # hoofdstuk 8

Het FANC organisatorisch # hoofdstuk 9

HET FANC IN CIJFERS

70

AFKORTINGEN

73

ORGANIGRAM

5

AFCN 2009 / hoofdstuk 4

6

Bericht van de Voorzitter Raad van Bestuur

Algemene situatie veiligheid Het afgelopen jaar was bevredigend op het gebied van nucleaire veiligheid in onze nucleaire centrales. Het Agentschap is van mening dat de Belgische kerncentrales zich ingespannen hebben om een verbetering van de veiligheidscultuur in hun bedrijfsvoering na te streven. Internationale audits en peer reviews die periodiek een externe doorlichting bij de kerncentrales uitvoeren, hebben verder bijgedragen aan deze situatie. Toch mogen we niet op onze lauweren rusten, maar continue blijven streven naar verbetering. Het Agentschap zal in de toekomst nog meer dan in het verleden, een goede veiligheidscultuur vragen en hiervoor samenwerken met en een beroep doen op de inbreng van internationale deskundigen zoals het IAEA (Internationale Organisatie voor Atoomenergie).

IRE incident Helaas werpt één incident een negatieve schaduw op de veilige uitbating van nucleaire installaties in België. Het nucleaire incident bij het IRE (Instituut voor Radio-elementen) te Fleurus ligt nog vers in ieders geheugen. Het lozingsincident waarbij jodium (I-131) in de omgeving geloosd werd, vond plaats in augustus 2008. Het incident haalde een score van 3 op de internationale INES-schaal, waarbij het nucleaire noodplan preventief in werking werd gesteld. Op verzoek van de Minister van Binnenlandse zaken werd binnen de schoot van de Raad van Bestuur een onderzoek verricht naar het optreden van het FANC in al zijn facetten in het kader van dit incident. Op grond van de informatie waarover de Raad van Bestuur beschikt, luidt de conclusie dat het Agentschap adequaat heeft gereageerd op en tijdens het incident. Desondanks zullen door het Agentschap een aantal verbeteracties worden uitgevoerd. Zo dient er gezocht te worden naar andere bestuurlijke maatregelen met het oog op het doen naleven van rechtsregels of opgelegde verbeteringsacties. Naast een bij Telerad geplande vernieuwing wordt eveneens bekeken of er een uitbreiding mogelijk is met bijkomende vergunningsvoorwaarden die de exploitant verplicht emissiegegevens en het overschrijden van vastgelegde alarmdrempels dwingend te melden. De Raad van Bestuur is ervan overtuigd als de verschillende verbeteracties geïmplementeerd zijn, het FANC in de toekomst zijn rol binnen het nucleair crisisgebeuren nog beter kan invullen.

Samenwerking FANC-Bel V De nieuwe samenwerking met Bel V sluit naadloos aan op deze uitdaging. Op 11 april 2008 hebben de erkende instelling AVN en Bel V een overeenkomst gesloten waarbij de controleactiviteiten van AVN en het daarvoor benodigde personeel werden overgedragen aan Bel V vanaf 14 april. Het FANC en Bel V staan voortaan samen in voor een geïntegreerde aanpak van het veiligheidstoezicht in het domein van de grote nucleair basisinstallaties. Om hun onderlinge relaties verder te stroomlijnen werd een gemeenschappelijk overlegplatform opgezet met als doelstelling een klare taakverdeling en een afstemming van de programma’s van beide instanties. In alle gevallen is de strategie die het Agentschap volgt om zijn kerntaken te verwezenlijken steeds toegespitst op het beschermen van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu beschermen tegen de ioniserende straling.

Dosimetrienetwerk In dit verband kan men ook het project van overdracht zien van het beheer van het dosimetrienetwerk van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (WASO). Het dosmetrie-netwerk omvat het geheel van spelers in het veld die betrokken zijn in het monitoren van personen die beroepshalve blootgesteld worden aan ioniserende straling. De toegang tot deze persoonsgegevens door

7

AFCN 2009

de bevoegde personen en diensten vergt een wettelijk en reglementair kader, dat momenteel wordt uitgewerkt. De aanpak maakt het voorwerp uit van een ronde tafel conferentie met alle betrokkenen in 2009. Dank zij deze rondetafel was het mogelijk de standpunten van het Consilium Radiologicum (representatief orgaan van Belgische radiologen), de medische stralingsfysici, de technologen medische beeldvorming en de gebruikers van de gezondheidsdiensten (patiënten) te vergelijken en met elkaar te verzoenen. Om de stralingsbescherming in de radiologie te kunnen verbeteren heeft het FANC verschillende studies gefinancierd die betrekking hebben op de door de patiënten en het personeel ontvangen doses. Deze ronde tafel bleek in zijn geheel beschouwd positief en bemoedigend. Van het aantal radiologiediensten dat op 400 werd geschat, hadden er een honderdtal, of 25%, dosimetriegegevens overgemaakt. Anderzijds heeft de enquête aangetoond dat ongeveer 45% met de dosisstudie begonnen zijn. Hoewel enig optimisme toegestaan is, mag er toch niet worden voorbijgegaan aan het feit dat het nodig blijft om een gezonde druk op deze sector te blijven uitoefenen om zo de beste veiligheidscultuur te kunnen garanderen.

ISO certificaat Bij het uitoefenen van zijn opdrachten stellen de medewerkers van het FANC een voortdurende zorg voor een kwaliteitsvolle werking centraal. In 2008 werden deze inspanningen beloond met het behalen van een ISO-certificaat 9001. Dit dankzij de grote inzet van de medewerkers, die hiervoor een welverdiend compliment verdienen.

Actualisatie parlementaire resolutie In het komende jaar zal verder werk gemaakt worden aan de uitvoering van de aanbevelingen in de parlementaire resolutie met het oog op de verbetering van de werking van het FANC. Deze resolutie is aangenomen door de Kamer van Volksvertegenwoordigers tijdens de plenaire zitting van 26 april 2007. Het Agentschap heeft deze aanbevelingen van meet af aan ernstig genomen en de nodige initiatieven genomen om de verschillende suggesties die in de resolutie naar voren werden gebracht zo vlug mogelijk in de praktijk brengen. De realisatie van alle aanbevelingen vergt uiteraard de nodige tijd. In 2008 heeft het FANC in een publicatie een eerste stand van zaken punt voor punt behandeld. Deze publicatie is ook gepubliceerd op de website van het FANC. Ook in de nabije toekomst zal het FANC verder aanbevelingen van de nieuwe subcommissie nucleaire veiligheid opvolgen teneinde de nucleaire veiligheid van alle nucleaire instellingen in ons land te verbeteren. We streven er naar om het veiligheidsbeleid krachtdadig te ontplooien om onze opdrachten als veiligheidsautoriteit op een volwaardige wijze vorm en invulling te geven.

Marc Sapir Voorzitter van de Raad van Bestuur

8

Bericht van de Directeur Generaal

Preventie Het hernieuwde debat over kernenergie vormt voor het FANC een uitdaging om zijn controlerende functie verder te versterken. Controle moet bij dit alles ruim opgevat worden: de nadruk bij ons beleid ligt vooral op het aspect preventie om incidenten te voorkomen en desgevallend schadelijke effecten zoveel als mogelijk te beperken. Het ALARA is daarbij het basisprincipe, dwz het nastreven dat elke straling zich situeert op een niveau ‘as low as reasonably achievable’ Maar indien wij vaststellen dat de naleving van de wetgeving niet wordt nagekomen, moeten veiligheidsmaatregelen worden opgelegd en kan de overtreder zonodig worden gesanctioneerd.

Stopzetting en Heropstart IRE Illustratief voor dit beleid is de stopzetting van de productie bij het IRE naar aanleiding van de lozing van I-131 die via de schouw in het leefmilieu terecht kwam. Gezien MDS Nordion ook productie-activiteiten in hetzelfde gebouw heeft, is door het FANC ook aan MDS NORDION een verbod opgelegd om bepaalde activiteiten verder te zetten. Ondanks dat hier sprake was van een maatschappelijke afweging - het ging hier immers om een isotopenproductie voor medische toepassing en een belang van de toevoer van deze isotopen voor de volksgezondheid - werd in deze afweging een duidelijke prioriteit in de ondernomen acties gegeven aan de veiligheid van de bevolking in de omgeving. Voordat de vergunning voor een heropstart kon worden gegeven diende het IRE aan een reeks van voorwaarden te voldoen om de productie op een veilige manier te kunnen hernemen. Intussen voert het FANC een grondig onderzoek uit naar de oorzaken van het incident en maakt de balans op van de eventuele inbreuken op de reglementering. Indien – via het onderzoek van het FANC – nieuwe elementen aan het licht zouden komen, kunnen deze voorwaarden verstrengd worden. Ook zal Telerad, het automatisch meet- en alarmeringsnetwerk, verder evolueren en mogelijk worden uitgebreid met emissiegegevens, ondersteund door bijkomende vergunningsvoorwaarden en vastgelegde alarmdrempels voor de exploitant. Los van dit incident en in het kader van de lopende acties om de situatie op de site van het IRE te verbeteren, heeft het FANC het initiatief genomen om aan de Wetenschappelijke Raad een hervergunning van het IRE met bijkomende exploitatievoorwaarden voor te leggen. De hieruit getrokken lessen zullen geïmplementeerd worden en het FANC toelaten zijn rol binnen het nucleair crisisgebeuren optimaal in te vullen om de kans op een incident of ongeval verder te verkleinen.

Transparantie Het FANC werkt sinds een aantal jaren aan een kwaliteitstraject. De resultaten van dit traject zijn positief. Het afgelopen jaar heeft het FANC een ISO certificaat gehaald. De komende periode zal dit traject dan ook worden voortgezet met extra aandacht voor houding en gedrag, waarbij openheid en transparantie steeds een leidraad is bij de uitoefening van de werkzaamheden. Zo worden alle meldingen van buitengewone gebeurtenissen – hoe negatief die eventueel ook zijn – geplaatst op de website en worden de media pro-actief geïnformeerd. De website maakt gebruik van de modernste technieken voor actualisering en een interactieve ontsluiting van informatie. In het kader van het radon actieplan werd in 2008 een volledig nieuw luik op de website ontwikkeld specifiek voor radon. Alle aspecten van de radonproblematiek worden hier uitvoerig besproken. De website bevat ook een interactieve kaart van België waarop de gegevens in verband met radonmetingen en eventuele maatregelen voor elke gemeente kunnen worden opgevraagd.

9

AFCN 2009

De FANC website werd in 2008 bijna 100.000 keer bekeken, terwijl er 283.508 paginaweergaves waren. Voor de pers heeft het FANC in het voorbije jaar één direct aanspreekpunt gecreëerd via de woordvoerder. Op deze manier willen wij het brede en gespecialiseerde publiek beter bereiken om hen te informeren over onze acties rond stralingsbescherming.

Geïntegreerde Inspectie- en Controlestrategie Het afgelopen jaar is ook verder gewerkt aan het verfijnen van de werking tussen het FANC en Bel V. De afstemming van de programma’s van beide instanties zal verlopen op basis van een Geïntegreerde Inspectie- en Controlestrategie (GIC) die voor opeenvolgende perioden van 3 jaar zal worden uitgewerkt. Het GIC voor de periode 2009-2011 is te raadplegen op de website van het Agentschap. In november 2008 werden alle exploitanten van de nucleaire basisinrichtingen door het FANC en Bel V ontvangen op een eerste, grote stakeholdersmeeting. Er werd vooral toelichting gegeven bij de nieuwe samenwerking FANC-Bel V en bij de laatste nieuwe ontwikkelingen. Hiermee is voor een belangrijk gedeelte voldaan aan de vraag van de kamer om de veiligheid binnen de nucleaire inrichtingen te reorganiseren. Het FANC zal zich nog beraden over de voor- en nadelen van een volledige filialisering, die aansluitend dient te worden uitgewerkt.

Initiatieven voor de tandartsen en dierenartsen Het FANC is al enige jaren geleden een regularisatiecampagne gestart voor de tandartsen die gebruik maken van röntgentoestellen. Het doel is om een optimale bescherming voor de arts, zijn/ haar personeel en vooral de patiënten te garanderen. Nationale en internationale wetenschappelijke organisaties hebben recentelijk nog bevestigd dat elke dosis, zelfs de allerkleinste, een risico voor de gezondheid kan betekenen. Toestellen die niet regelmatig gecontroleerd en dus juist afgestemd worden, kunnen de oorzaak vormen voor onnodig blootstelling van bevolking op het betrokken personeel. De campagne verloopt gefaseerd, waarbij telkens per geografische zone gewerkt wordt. Inmiddels zijn een groot deel van de dossiers volledig in orde. Het Agentschap is begin 2008 ook een regularisatiecampagne gestart bij dierenartsen. Hiervoor werden eerst een aantal reglementaire wetteksten uitgewerkt of aangepast die ervoor moesten zorgen dat het algemene beschermingsniveau bij de dierenartsen verhoogd wordt.

Partnership Al deze praktijken dienen er voor te zorgen dat het Agentschap zijn onafhankelijke status als veiligheidsautoriteit kan invullen. Dt betekent echter niet dat het FANC geïsoleerd te werk gaat. Integendeel, de intentie bestaat om de activiteiten zoveel mogelijk samen met onze stakeholders uit te werken in de vorm van partnerships. In de toekomst zal het FANC streven naar een nog betere afstemming met de stakeholders. Bij dit traject neemt preventie en het bevorderen van de veiligheidscultuur een belangrijke plaats in.

Willy De Roovere Directeur-generaal

10

11


Grote nucleaire installaties

Algemene situatie nucleaire basisinrichtingen

13

Kerncentrale Doel

13

Kerncentrale Tihange

13

Belgonucleaire

13

SCK • CEN

13

Radiologisch incident op het IRE

14

Voorbereiding van OSART-audit in kerncentrale Doel

15

Inspectiecampagne Klasse II-inrichtingen

16

INESSCHAAL

17

Samenwerking FANC - Bel V

18

Contactmeeting met de stakeholders

18

Internationale samenwerking

18

Interview met An Wertelaers, Diensthoofd Nucleaire Basis Inrichtingen 19

12

hoofdstuk 1

Grote nucleaire installaties Algemene situatie nucleaire basisinrichtingen Het toezien op de veiligheidstoestand in de grote nucleaire installaties in België behoort tot de taken van de dienst nucleaire basisinrichtingen. Hieronder volgt een beeld van de voornaamste projecten van 2008.

Kerncentrale Doel Voor de kerncentrale te Doel werden tijdens 2008 volgende aanvragen behandeld: - Vergunningsaanvraag voor de vervanging van de stoomgeneratoren Doel 1: de vergunningsaanvraag werd overgemaakt aan de bestendige deputatie van de provincie Oost-Vlaanderen, die op 5 september 2008 een gunstig advies betreffende de vergunningsaanvraag uitbracht. - Vergunningsaanvraag voor de verlenging van de cyclus van Doel 4: er werd een openbaar onderzoek gehouden voor dit vergunningsdossier in de gemeentes binnen een straal van 5 km van de kerncentrale. Er werden geen bezwaren ingediend tijdens dit openbaar onderzoek. Alle gemeentes gaven een gunstig advies over dit dossier.

Kerncentrale Tihange Van 5 tot 23 mei 2007 heeft een team van deskundigen onder leiding van de Internationale Organisatie voor Atoormenergie (IAEA) een OSART-missie (Operational Safety Review Team) uitgevoerd in de kerncentrale te Tihange. Als vervolg daarop wordt een post-OSART-actieplan uitgewerkt.

Belgonucleaire Via het Koninklijk Besluit van 26 februari 2008 werd de ontmantelingsvergunning verleend aan de NV Belgonucleaire om de installaties van de MOX-splijtstoffabriek in de gemeente Dessel te ontmantelen. Dit besluit legt de vergunningsvoorwaarden vast betreffende de veilige ontmanteling van de MOX-fabriek. In voorbereiding van de geplande ontmanteling Belgonucleaire werd met de exploitant overlegd over de kwalificatievereisten voor het personeel en de kwalificatie van de onderaannemers betrokken bij de werken.

SCK • CEN Er werd een gunstig advies ontvangen van de Europese Commissie betreffende de verdere ontmanteling van de BR3 reactor van het SCK • CEN. In overleg met Bel V en de exploitant werd een verslag voor de Wetenschappelijke Raad voorbereid, dat de vergunningsvoorwaarden betrefende de verdere ontmanteling van de BR3 bevatte. In september 2008 gaf de Raad een gunstig gemotiveerd voorlopig advies betreffende deze aanvraag.

13


Het IRE (Instituut voor RadioElementen) is een nucleaire inrichting. Zijn hoofdactiviteit bestaat uit de productie van isotopen voor de medische wereld. De productieactiviteiten hebben betrekking op de extractie, de zuivering, de conditionering en de verdeling van targets uit uraniumtargets. Deze targets worden evenwel niet op deze site zelf bestraald gezien er geen reactor aanwezig is.

De lozing bij het IRE eind augustus 2008 bestond niet uit een mengsel van radioactieve elementen, maar uitsluitend uit jodium-131. De concentratie aan jodium was te laag om de detectiedrempel van de TELERAD- detectoren te overschrijden. TELERAD heeft evenwel gewerkt zoals voorzien in het ontwerp. Onderzocht wordt welke verbeteringen nog verder aangebracht kunnen worden aan het toezichtsmodel.

http://www.fanc.fgov.be/nl/ page/incident-ire-fleurus2008/930.aspx

Radiologisch incident op het IRE (Instituut Voor Radio-Elementen) Context De afdeling “Waste” van het IRE heeft tijdens het weekend van 22 augustus een transfer uitgevoerd van vloeibare radioactieve effluenten van een opslagtank naar een andere. Vlak erna trad er een lozing van radioactief jodium op via de schouw. De exploitant die wettelijk verplicht is om de bevoegde overheid op de hoogte te brengen verwittigde het FANC op 25/08/2008 om 17h15 van een abnormale verhoging van het niveau van radioactief jodium in de door het IRE uitgestoten gasvormige effluenten. Na vastgesteld te hebben dat er geen nieuwe productie in de eerste dagen gepland was, heeft het FANC een deskundige ter plaatse gestuurd, samen met twee deskundigen van Bel V (filiaal van het FANC dat zorgt voor de technische ondersteuning) en een onafhankelijk ventilatiedeskundige. Het FANC heeft de productie op 26/08/’08 formeel en tot nader order laten stilleggen op basis van het onderzoek van de deskundigen. De in één weekend in de omgeving geloosde activiteit komt - volgens een eerste conservatieve schatting - overeen met een grootteorde van 45 GBq. Op basis van de resultaten van het bodemonderzoek, dat op verzoek van het FANC in Fleurus is uitgevoerd door het WIV (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid), en van de verkregen informatie via de op het IRE uitgevoerde analyses, werd het Coördinatie- en Crisiscentrum van de Regering geactiveerd en het nucleair en radiologisch noodplan in werking gesteld. Het incident wordt geklasseerd als een INES-gebeurtenis van niveau 3.

Oorzaak van het incident Op 18 september werd er door het IRE aan het FANC een eerste analyse van de grondoorzaken van het incident verstrekt. Verschillende deskundigen van Belgische universiteiten hebben aan dit verslag meegewerkt. Bevestigd werd dat de oorzaak van het incident ligt bij het overpompen van 3 kleine (twee van 50l en één van 23l) kuipen met het vloeibaar afval naar een grotere kuip van 2700l. De vermenging van deze verschillende soorten vloeibaar afval veroorzaakte zeer waarschijnlijk één (of meerdere) onverwachte chemische reactie(s) met voornamelijk jodide (131I-) en waterstofperoxide (H2O2). Dit verslag wordt nog verder geanalyseerd door het FANC. Het volgende blijkt echter te kunnen worden bevestigd: • Er kwam enkel jodium vrij (als gasvormig I2); geen enkel ander splijtingsproduct kwam vrij; • Er kwam geen jodium onder vloeibare vorm vrij, waardoor opborreling of verneveling in de kuip kon worden uitgesloten; • Er heeft zich geen kritikaliteitsongeval voorgedaan; Experimentele chemische simulaties van het incident toonden aan dat de vooropgestelde chemische elementen in de kuipen aanwezig waren en dat het ongevalscenario dat door het IRE werd uiteengezet, geloofwaardig is.

14

Daarnaast waren er nog enkele bijzonderheden: • Het overgepompte afval had een kleine vervaltijd; • De oorspronkelijke inhoud van de 2700 l kuip was gering (+/- 200 l), waardoor er weinig verdunning van de inhoud van de drie kleine kuipen optrad; • De inhoud van de drie kuipen werd bijna tegelijkertijd overgepompt, wat in het verleden slechts uitzonderlijk gebeurde.

Aanpak Het actieplan waartoe het IRE zich geëngageerd heeft en dat aan het IRE door het FANC werd opgelegd, omvat: • Op korte termijn: de analyse van de uitstoot om er de precieze oorzaak van te kunnen verklaren en om maatregelen te treffen die noodzakelijk zijn om een herhaling ervan uit te sluiten; • een volledige analyse van het productieproces met als doel de technische wijzigingen aan de installaties te identificeren en te preciseren om de gasvormige uitstoot in de omgeving significant te beperken. Dit doel kan waarschijnlijk - bijvoorbeeld dank zij opvang- en retentiesystemen voor de effluenten in de installaties - bereikt worden.

Resultaat De activiteiten op het IRE die het FANC sinds 26/08/2008 had opgeschort, werden opnieuw toegelaten met uitzondering van het overpompen van effluenten naar de reservoirs in de kelder. Het FANC heeft het IRE ervan op de hoogte gebracht dat het een zerotolerantie zou toepassen voor elk veiligheidsgebonden probleem op de site. Het IRE heeft zich geëngageerd om zijn veiligheidscultuur te verhogen en om werk te maken van de bestendiging van de correctieve en preventieve acties die door het FANC worden geëist.

Om de bevolking in de omgeving van Fleurus te informeren werd een geografische kaart op de website gepubliceerd waarop de straal werd aangegeven waarbinnen men rekening moest houden met preventieve maatregelen (zie pagina 42).

Voorbereiding van OSART-audit in kerncentrale Doel België heeft op vraag van het FANC het IAEA verzocht om een doorlichting door een OSART-team (Operational Safety Review Team) van de operationele veiligheid van de kerncentrale Doel. Deze OSART-audit zal plaats vinden in maart 2010 en wordt uitgevoerd door deskundigen van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA), bijgestaan door een team van internationale deskundigen. Een OSART-audit heeft als doel de continue verbetering van de operationele veiligheid binnen de centrale te bevorderen en vormt aldus een aanvulling op het wettelijk voorziene toezicht door het FANC en Bel V.

15


Inspectiecampagne Klasse II-inrichtingen Context

Klasse I De inrichtingen van Klasse I zijn de nucleaire installaties met de grootste risico’s, waaronder de kerncentrales.

Klasse II inrichtingen zijn inrichtingen of bedrijven waar gebruik wordt gemaakt van bronnen of toestellen waarbij een hoge stralingsintensiteit voorkomt. Zo bijvoorbeeld cyclotrons voor de productie van medische isotopen, bestralingsinstallaties voor onderzoek of therapeutische doeleinden, enz. Deze installaties van klasse II kunnen aanleiding geven tot hoge dosistempi. Het criterium van dosisdebiet is dan ook weerhouden als belangrijkste criterium voor de indeling van deze installaties.

Naar aanleiding van het zware bestralingsongeval van een werknemer bij Sterigenics in 2006, werd een “campagne klasse II+” opgestart om in andere installaties met een risico op hoge doses de veiligheid te inspecteren. Het FANC heeft, in overleg met de erkende instellingen, een inspectiecampagne opgesteld voor klasse II inrichtingen met een risico op hoog dosistempo.

Doel Voor het Agentschap waren de doelstellingen van deze campagne enerzijds om een beter begrip te hebben van de huidige situatie van de uitbating van de betrokken installaties en anderzijds om na te gaan of bijkomende maatregelen dienden opgelegd of aangeraden, ten einde het veiligheidsniveau van deze installaties op een zo hoog mogelijk peil te brengen.

Actieplan De lessen die getrokken werden uit het ongeval bij Sterigenics en de daarop volgende analyse hebben geleid tot een document met aanbevelingen. Op deze manier worden alle betrokken hogere risico meebrengende inrichtingen van klasse II op een gelijkwaardige manier behandeld als deze van klasse I. Om zo transparant mogelijk te werken en met de bezorgdheid om de betrokken uitbaters, gebruikers, deskundigen,... en in het algemeen de belanghebbenden inspraak te geven in de toekomstige regelgeving, heeft het FANC tijdens de herfst van 2007 een ontwerptekst op zijn website gepubliceerd. Alle betrokkenen en het publiek kregen aldus de mogelijkheid opmerkingen en aanbevelingen bij deze ontwerptekst te maken. Alle ingediende opmerkingen werden door het FANC onderzocht en werden - waar mogelijk- in de finale versie van de aanbevelingen “Organisatie van de Stralingsbescherming in Bestralingsinstallaties met Hoge Dosisdebieten” verwerkt.

Resultaat http://www.fanc.fgov.be/nl/ news/het-fanc-publiceertaanbevelingen-ensyntheserapporten-klasseii-inrichtingen/197.aspx http://www.fanc.fgov.be/nl/page/ klasse-ii-inrichtingen-met-risicoop-hoog-dosistempo-of-risico-opbestralingsongeval/492.aspx

16

Gedurende de campagne zijn in de periode van begin januari 2008 tot einde juni 2008 in totaal bij 40 ondernemingen inspecties uitgevoerd. Hierbij maakten 72 toestellen het voorwerp uit van de inspecties. Daarvan behoorden er 58 tot de doelgroep van de campagne. De overige 14 toestellen vielen daar niet onder, maar vertoonden gelijkaardige risico’s op bestralingsaccidenten. Zij werden eveneens in de campagne opgenomen. De volledige tekst van het syntheserapport met de voornaamste resultaten van deze FANC-inspectiecampagne is beschikbaar op de FANC-website. Het FANC verwacht dat de betrokken uitbaters dit syntheserapport analyseren, in het bijzonder wat de “goede praktijken” betreft. De bedoeling is immers om, waar mogelijk, de globale veiligheid van deze installaties verder te verhogen.

7. ZEER ERNSTIG ONGEVAL 6. ERNSTIG ONGEVAL 5. O NGEVAL MET RISICO B UITEN DE SITE 4. O NGEVAL ZONDER RISICO BUITEN DE SITE 3. ERNSTIG INCIDENT

2. Incident

1. Anomalie

incident

INES (International Nuclear Event Scale) is een schaal die tolaat de mededeling van de exploitant naar aanleiding van een gebeurtenis in zijn nucleaire installatie, gemakkelijker te situeren. Alle gebeurtenissen die een impact hebben of kunnen hebben op de veiligheid van een nucleaire installatie en van het transport van radioactief materiaal kunnen op de INES schaal geklasseerd worden volgens 7 niveaus (van 1 tot 7).Vergelijkbaar met de schaal van Richter om de ernst van aardbevingen uit te drukken, laat de INES-schaal toe om de ernst van een nucleaire gebeurtenis eenvoudig in te schatten.

O N G E VA L

INESSCHAAL

Gebeurtenissen, ingedeeld op de INES-schaal, in België van de laatste 12 maanden. DATUM

INR.

niveau

Beschrijving van de gebeurtenis

2008- 12-16

Doel

1 Tijdens een maandelijkse controle op de eenheid Doel 1 werd vastgesteld dat een afsluiter in de secundaire kring niet correct gepositioneerd was. Deze afwijking werd meteen verholpen. Deze gebeurtenis had geen radiologische impact op of buiten de site.

2008- 11-13

BP

1 In de Pamela-installatie van Belgoprocess wordt middelactief en alfahoudend afval verwerkt en geconditioneerd. Na het versnijden van een handschoenkast in deze installatie, werd bij de meting van de geproduceerde afvalvaten vastgesteld dat deze handschoenkast ongeveer 15 keer meer plutonium bevatte dan door de eigenaar van de handschoenkast gedeclareerd werd. Hierdoor werden de hoeveelheden plutonium overschreden die in de Pamela-installatie per handschoenkast en in de verwerkingscel toegelaten worden. Deze gebeurtenis had geen radiologische impact op of buiten de site.

2008- 10-03

BP

1 Omstreeks 11u30 is er een begin van een brand ontstaan in de versnijdingcel op site 2. In deze cel worden grote componenten verkleind. De eigen operatoren en de interne brandweer van Belgoprocess hebben onmiddellijk de nodige maatregelen genomen om de brand onder controle te krijgen. De brandweerdienst van Mol werd eveneens opgeroepen indien er bijkomende assistentie vereist zou zijn. Analyse van grasstalen in de omgeving van de site hebben aangetoond dat deze gebeurtenis geen radiologische impact op of buiten de site had.

2008- 08-28

Tihange 1

1 De reactorgebouwen van de Belgische kerncentrales zijn opgebouwd uit een dubbelwandige constructie. De ruimte tussen deze wanden wordt permanent in onderdruk gehouden door een ventilatiesysteem. Tijdens onderhoudswerken heeft men opgemerkt dat één van de twee ventilatoren van dit systeem niet operationeel was wegens de onvolledige vervanging van zijn elektrische besturing. De tweede ventilator is altijd beschikbaar gebleven. Deze gebeurtenis had geen radiologische impact op of buiten de site.

2008- 08-25

IRE

3 De afdeling “Waste” van het IRE heeft een transfer uitgevoerd van vloeibare radioactieve effluenten van de ene tank naar een andere. Vlak erna trad er – omwille van een nog onbekende reden – een radioactieve lozing op via de schouw. De in de omgeving geloosde activiteit wordt geschat op ongeveer 45 GBq I-131, wat overeenkomt met een dosis van 160 microsievert (effectieve dosis) voor een hypothetische persoon die zich permanent aan de omheining van de site zou bevinden.

Deze gebeurtenis heeft niet geleid tot een besmetting of een overschrijding van de dosislimieten voor het personeel van de site. Het FANC heeft vandaag gevraagd de productie stil te leggen in afwachting van de oplossing van het probleem. 2008- 08-06

Doel 3

1 Tijdens een stop van de centrale Doel 3 werd bij een inspectie vastgesteld dat de goede werking van een pomp niet langer onder alle omstandigheden met zekerheid gegarandeerd kon worden. De pompen in kwestie worden gebruikt om de centrale af te koelen wanneer ze gestopt is. In de centrale zijn drie soortgelijke pompen aanwezig die dezelfde functie vervullen. Na een grondige analyse van het probleem werden voor de eerste pomp de nodige corrigerende maatregelen genomen. Ook op de twee andere pompen werden preventief dezelfde aanpassingen uitgevoerd. Deze gebeurtenis had geen radiologische impact op of buiten de site.

2008- 06-26

Tihange 3

1 Tijdens een periodieke verificatie, heeft een operator een defect geconstateerd in een persluchtkring. Een schakelaar was in de verkeerde positie gezet en verhinderde het starten van een luchtcompressor. Een tweede luchtcompressor was toen in onderhoud. Het is een noodsysteem waarbij twee van de drie luchtcompressoren onbeschikbaar waren. Onmiddellijk werden de nodige corrigerende maatregelen genomen om deze situatie te verhelpen. Deze gebeurtenis had geen radiologische impact op of buiten de site.

2008- 05-22

Doel 2

1 Gedurende de vermogendaling van de kerncentrale Doel 2 met het oog op de revisie werd ontdekt dat een isolatieafsluiter van een pomp in de veiligheidsinjectiekring gesloten stond. Dit is in strijd met de technische specificaties. De vermogendaling is nochtans doorgegaan zoals gepland.

2008- 05-21

SCK • CEN

1 Studsvik (Zweden) is gespecialiseerd in de behandeling van besmet metaalafval. Het SCK heeft een collo van licht besmette metalen naar de smeltoven van Studsvik gezonden. Op 21 mei heeft Studsvik een hoger dan toegelaten dosistempo voor dit type van transportverpakking gemeten. De lading in de verpakking zal toch in Studsvik behandeld worden omdat deze aan de acceptatiecriteria voldoet. Deze gebeurtenis had geen enkele radiologische impact, noch voor het personeel, noch voor de bevolking, noch voor de omgeving.

17


Algemene inspectie-en controlepolitiek v/h FANC

Geïntegreerde inspectieen controlestrategie v/h FANC

Controleprogramma van Bel V

Controleplanning van Bel V

Inspectieprogramma van het FANC

Inspectieplanning van het FANC

Samenwerking FANC - Bel V Op 11 april 2008 hebben AVN en BEL V een overeenkomst gesloten waarbij de controleactiviteiten van AVN en het daarvoor benodigde personeel werden overgedragen aan BEL V vanaf 14 april. Het FANC en BEL V staan voortaan samen in voor een geïntegreerde aanpak van het veiligheidstoezicht in het domein van de grote nucleaire basisinstallaties. Om hun onderlinge relaties verder te stroomlijnen werd een gemeenschappelijk overlegplatform opgezet. De afstemming van de programma’s van beide instanties zal verlopen op basis van een Geïntegreerde Inspectie- en Controlestrategie (GIC), die voor opeenvolgende perioden van 3 jaar zal worden uitgewerkt en gepubliceerd.

Figuur 1: geeft schematisch de werking van het GIC aan.

Contactmeeting met de stakeholders Op 25 november 2008 heeft het Agentschap op een contact-meeting met de belangrijkste uitbaters, een nieuwe stap in de filialisering aangekondigd en daarna officieel bevestigd in een schrijven van 6 februari 2009. Vanaf 1 juni 2009 zal het Agentschap de controle overnemen in de inrichtingen van klasse I en in de meer risicovolle inrichtingen van klasse II, waar deze controle nog door AVC of Techni-Test wordt verzekerd. Deze stap is overigens in lijn met een nog niet uitgevoerde aanbeveling van de Tsjernobyl-commissie van de Senaat. Met deze ingreep zullen immers alle betrokken inrichtingen van klasse II die een hoger risico meebrengen op een gelijkaardige wijze worden behandeld als deze van klasse I. Gaandeweg is de visie van het Agentschap op de filialisering van de controles in de inrichtingen van klasse III en in de minder risicovolle inrichtingen van klasse II geëvolueerd. Zijn standpunten en bedenkingen worden uiteengezet in een nota, die aan de subcommissie ‘Nucleaire Veiligheid’ werd bezorgd.

Perspectief voor 2009 Inmiddels heeft het Agentschap initiatieven genomen om het door hem uitgeoefende toezicht op de werking van de erkende instellingen te verscherpen. De inspectieprogramma’s van deze instellingen en de aangerekende tarificatie hebben het voorwerp uitgemaakt van diverse overlegrondes tussen het Agentschap en de 3 betrokken instellingen, met het oog op een standaardisatie en harmonisatie van deze programma’s per groep van inrichtingen.

Internationale samenwerking Betreffende de internationale ervaringuitwisseling werd vooral samengewerkt met ASN (Frankrijk) en KfD/ VROM (Nederland). Met de Nederlandse collega’s gebeurde dit o.a in het kader van de gekruiste inspectie in Petten n.a.v. het IRE-incident.

18

“ Constant blijven verbeteren ”

An Wertelaers Diensthoofd Nucleaire Basis Inrichtingen

Mijn job wordt mooi geïllustreerd in deze tekening: dagdagelijks bezig zijn met en bekommerd zijn over de veiligheid en de veiligheidscultuur in onze nucleaire inrichtingen. Samen met een enthousiast team van ingenieurs en technisch hoogopgeleide personen, zetten we ons in om de veiligheid en de veiligheidscultuur op het terrein te stimuleren en te verbeteren. Dit doen we via het opleggen van bijkomende uitbatingsvoorwaarden in vergunningen, via het verstrengen van de regelgeving, via inspecties waaruit duidelijke acties binnen bepaalde termijn dienen te resulteren,… Het is enorm boeiend om als bevoegde overheid hier doeltreffend en efficiënt op te treden. Dat is immers wat het publiek van ons verwacht. Zelfs als het een keer fout gaat en er zich toch een incident of een ongeval voordoet, verwacht ik van iedereen om daar maximaal lessen uit te trekken voor de toekomst. De bedoeling is en blijft immers om waar mogelijk - de globale veiligheid van de installaties te verhogen. Veiligheid komt er niet vanzelf. Als wij in pure zandgrond moeten werken, zal er geen enkel plantje groeien! In veiligheid moet je investeren. Je moet het sturen en cultiveren. Elke tuinder met groene vingers weet dat dit een werk is dat nooit af is …

19


Medische toepassingen

Initiatieven voor kwaliteitsborging en het voorkomen van incidenten in de radiotherapie

21

Initiatieven in de radiologie om de patientendosis te optimaliseren

22

Initiatieven in de tandheelkunde: medische stralingsfysica

22

Regularisatiecampagne tandartsen

23

Initiatieven in de diergeneeskunde: aanvullende opleiding 24 in stralingsbescherming Regularisatiecampagne dierenartsen

24

Rondetafel radiotherapie

26

Interview met Tom Clarijs, Deskundige medische toepassingen

27

20

hoofdstuk 2

Medische toepassingen Initiatieven voor kwaliteitsborging en het voorkomen van incidenten in de radiotherapie In navolging van de Ronde Tafel ‘Radiotherapie’ van 24 oktober 2007, werd op initiatief van het FANC een multidisciplinaire werkgroep van artsen, stralingsfysici en verpleegkundigen opgericht om kwaliteitsbevorderende initiatieven uit te werken. Een consensus werd bereikt voor volgende actiepunten, aangenomen dat extra financiële middelen verzekerd worden: • De invoering van een systematische externe dosimetrie audit van de bestralingstoestellen, ter ondersteuning van de medische stralingsfysici. Er werd overeengekomen te starten met een basis dosimetrie audit: de verificatie van fotonen- en elektronenbundels in referentieomstandigheden. Voor speciale bestralingstechnieken zoals stereotactische radiotherapie en tomotherapie zullen specifieke audits worden ontwikkeld. • De invoering van een intern registratieen analysesysteem van incidenten in alle radiotherapie diensten. • De geleidelijke invoering van een kwaliteitsmanagementsysteem, aangepast aan de radiotherapie sector. Tegelijkertijd werd een tweede multidisciplinaire werkgroep opgericht met als taak het ontwikkelen van richtlijnen met betrekking tot de modaliteiten en criteria voor de melding aan het FANC van alle belangrijke gebeurtenissen op het gebied van stralingsbescherming in radiotherapie: wie moet wat aangeven, wanneer en hoe? Een systematische rapportering van incidenten en ongevallen aan het Agentschap laat het FANC toe om zich ervan te vergewissen dat lokaal de vereiste maatregelen werden genomen. Dat wil zeggen dat de situatie werd verholpen en dat herhaling van gelijkaardige gebeurtenissen kan worden voorkomen. Ook dient men desgevallend de nodige maatregelen te treffen nemen om herhaling van soortgelijke evenementen in andere centra te voorkomen. Tenslotte worden de gebeurtenissen die zich hebben voorgedaan in samenwerking met betrokken partijen geanalyseerd om de doorstroming van de informatie naar de sector toe te verzekeren.

21


In tussentijd werd het FANC ook geconfronteerd met de voorgenomen sluiting van het Standaard Dosimetrie Labo van de Universiteit Gent. Het FANC onderzocht talloze pistes om een oplossing te vinden.

INITIATIEVEN IN DE RADIOLOGIE OM DE PATIENTENDOSIS TE OPTIMALISEREN Het FANC heeft in samenwerking met het Consilium Radiologicum en de BVZF (Belgische Vereniging van Ziekenhuisfysici) richtlijnen uitgewerkt m.b.t. de patiëntendosimetrie. Het doel hiervan is enerzijds te komen tot een evaluatie van de individuele dosis (retrospectieve evaluatie van de ontvangen dosis) en anderzijds tot driejaarlijkse dosisstudies. Deze driejaarlijkse dosisstudies zullen het mogelijk maken de gemiddelde dosis op een radiologiedienst met de diagnostische referentieniveaus (DRN) te vergelijken en over te gaan tot eventuele aanpassingen om de opgelopen dosis constant te optimaliseren. Eerst worden de beschikbare internationale diagnostische referenties gebruikt tot er op basis van deze driejaarlijkse dosisstudies Belgische referentieniveaus kunnen worden bepaald. Om de toepassing van de patiëntendosimetrie aan te moedigen en te stimuleren heeft het Agentschap een rondetafel georganiseerd met alle betrokken partijen (stakeholders). Het Agentschap heeft de conclusies van de enquête die bij de radiologiediensten (privé en in ziekenhuizen) werd gehouden over de problematiek van de patiëntendosimetrie en de eerste resultaten van deze dosimetriestudie gepubliceerd. Om de stralingsbescherming in de radiologie te kunnen verbeteren heeft het FANC verschillende studies gefinancierd die betrekking hebben op de door de patiënten en het personeel ontvangen doses. Tijdens de ronde tafel werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om de resultaten van eerdere studies weer terug te bespreken en de stand van zaken van actuele studies te becommentariëren.

INITIATIEVEN IN DE TANDHEELKUNDE: MEDISCHE STRALINGSFYSICA Context Het gebruik van röntgenstraling voor diagnose kent ook in de tandheelkunde een brede toepassing. Zij laat toe de juiste diagnoses te maken en preventief of corrigerend op te treden waar nodig. Het gebruik van ioniserende straling in deze context heeft ook een keerzijde; het gebruik van slecht onderhouden of ingestelde toestellen kunnen tot gevolg hebben dat de patiënt evenals de tandarts onbewust worden blootgesteld aan hogere doses dan diegene die nodig zijn voor de vorming van het beeld. Daarom voorziet de internationale en Belgische regelgeving op vlak van ioniserende straling dat een röntgentoestel voor medisch gebruik op periodieke basis dient onderworpen te zijn aan een kwaliteitscontrole.

22

Doel Een erkende deskundige in de medische stralingsfysica dient periodiek na te gaan of het röntgentoestel beantwoordt aan welbepaalde aanvaardbaarheidscriteria. Echter, daar waar vroeger Europese criteria van toepassing waren bij deze controle, zijn er recent specifieke aanvaardbaarheidscriteria geformuleerd voor tandheelkundige apparatuur. In het bijzonder zijn er, door de Belgische stralingsfysici in overeenstemming met internationale aanbevelingen en rekening houdende met de situatie op het werkveld, criteria geformuleerd voor intra-orale, panoramische, cephalometrische röntgentoestellen en dentale Cone-Beam CT. Het doel van deze periodieke kwaliteitscontroles is het garanderen dat het apparaat correct functioneert, waarbij men een behoud of verbetering van de beeldkwaliteit nastreeft met een zo laag mogelijke dosis (volgens het ALARA-principe - as low as reasonably achievable), ten gunste van de stralingsbescherming van de patiënt, de tandarts en de omgeving.

Resultaat Het besluit van 12 december 2008 houdende de aanvaardbaarheidscriteria voor röntgenapparatuur voor diagnostisch gebruik in de tandheelkunde, verschenen in het Belgisch Staatsblad van 30 december 2008 en beschikbaar via de juridische databank van het FANC op www.jurion.fanc.fgov.be.

REGULARISATIECAMPAGNE TANDARTSEN Context Al in 2005 is het FANC een meerjarige regularisatiecampagne gestart voor de tandartsen die gebruik maken van röntgentoestellen Ook hier is het doel om een optimale bescherming voor de tandarts, zijn/haar personeel en vooral voor de patiënten te garanderen. In deze campagne worden de volgende reglementaire vereisten onderzocht: • Exploitatievergunning: deze vergunning is nodig opdat een röntgenapparaat op een voor practicus, personeel en omgeving veilige en reglementaire wijze is geinstalleerd in een tandartskabinet. Deze exploitatievergunning betekent m.a.w. een eerste controle aangezien de vergunningsaanvraag grondig bestudeerd en geanalyseerd wordt inzake stralingsbescherming patiënt. • Gebruikersvergunning: deze individuele vergunning van de tandarts garandeert dat

het röntgenapparaat op een gerechtvaardigde manier wordt aangewend, met een minimale stralingsbelasting in functie van de beoogde diagnostische kwaliteit. Daartoe dient de practicus over de nodige kennis inzake stralingsbescherming te beschikken. De vergunning wordt verleend aan practici die kunnen aantonen dat zij een universitaire opleiding hebben genoten die voldoet aan de reglementaire vereisten. • Jaarlijkse controle door een erkende instelling (AVC, TT): deze behelst de minimaal jaarlijkse controle van de veiligheidsvoorzieningen van het röntgenapparaat alsook de inrichting waarin deze is opgesteld zoals beschreven in de exploitatievergunning.

Aanpak De campagne verloopt gefaseerd, waarbij telkens per geografische zone gewerkt wordt. Enkel de tandartsen die niet voldeden aan één of meerdere van voormelde reglementaire vereisten worden gecontacteerd. Het FANC heeft alle betrokken partijen, niet enkel de tandartsen maar ook de beroepsverenigingen, aangespoord om vanaf de eerste stappen actief mee te werken aan deze campagne en blijft dit ook doen tijdens het verdere verloop van de campagne. De aanpak gebeurt in verschillende stappen. Mede dankzij de goede medewerking van alle betrokken partijen werd vorig jaar beslist om de Provinciale Geneeskundige Commissie (PGC) en het RIZIV op de hoogte te brengen van de enkele hardnekkige dossiers, d.w.z. dossiers welke onbeantwoord blijven, zelfs maanden na een inspectiebezoek door een nucleair inspecteur van het FANC. De PGC treedt op als bemiddelaar tussen het FANC en de betrokken tandarts. In de meest gunstige gevallen kunnen de dossiers worden geregulariseerd, waardoor de tandarts in orde blijft met het RIZIV. In de minst gunstige gevallen zal het RIZIV de tandarts sanctioneren tot de regularisatie van zijn dossier is gebeurd bij het FANC.

Resultaat Alle regio’s in België werden aangeschreven. Met de gegevens die het RIZIV hiertoe jaarlijks zal bezorgen, zal het FANC onmiddellijk de in het voorbije jaar afgestudeerde tandartsen, welke actief worden op het Belgisch grondgebied, in haar databank opnemen om hen blijvend te informeren. Het overgrote deel van deze dossiers zijn intussen volledig in orde gebracht.

23


INITIATIEVEN IN DE DIERGENEESKUNDE: AANVULLENDE OPLEIDING IN STRALINGSBESCHERMING Context

Herevaluatie / herziening van het medisch luik van het A RBIS en ermee gepaard gaand overleg In het driejarenplan van het Agentschap 2008-2010 werd voorzien om een grondige herziening door te voeren van de hoofdstukken m.b.t. de medische toepassingen, en dit in overleg met alle betrokken partijen en met naleving van een aantal criteria (toegevoegde waarde op het gebied van de stralingsbescherming, administratieve vereenvoudiging, doeltreffendheid en efficiency, aangepastheid van de vereisten van het ARBIS aan de opleiding van de verschillende actoren en intervenanten,…) Deze actie wordt in nauwe en permanente samenwerking met de verschillende betrokken diensten en deskundigen van het Agentschap uitgevoerd. Het overleg met de stakeholders over het model van de rondetafel radiotherapie vormt een essentieel onderdeel van deze herziening. In 2008 werd een interne consensus bereikt over de grote oriënteringen die door het Agentschap in het kader van deze herziening worden overwogen. Deze oriënteringen werden voor de eerste keer op de rondetafel radiologie van 20 november 2008 voorgesteld waar ze zeer gunstig onthaald werden. Ze zullen tevens aan de andere betrokken groepen worden voorgesteld (nucleaire geneeskunde, enz.) in het kader van een vaste raadpleging van de stakeholders die in 2009 regelmatig zal worden herhaald.

24

In 2008 startte het Federaal Agentschap met een nationale regularisatiecampagne in de diergeneeskunde. In bijzonder, wenst het Agentschap alle dierenartsen in regel te stellen met de reglementaire bepalingen van het ARBIS. Eén van deze bepalingen is de opleidingsvereiste voor het gebruik van röntgenstraling voor diergeneeskundige diagnose.

Doel De vereiste opleiding volgens de huidige regelgeving omhelst 40 uren van universitair niveau waarvan ten minste 20% praktijk. Deze opleiding zit inmiddels vervat in de basisopleidingen van de Belgische Universiteiten voor het diploma van dierenarts. Volgens een welbepaalde overgangsbepaling, dienen de personen die deze opleiding nog niet volledig gevolgd hebben, hun opleiding te vervolledigen voor 1 juni 2009.

Resultaat Het Federaal Agentschap heeft, in samenwerking met de Universiteit Gent, aanvullende opleidingen ingericht voor dierenartsen die de reglementair vereiste opleiding nog niet hadden gekregen. Deze opleiding ‘op maat van de gebruiker’ draagt bij tot de stralingsbescherming van de werknemer, het publiek en de omgeving. Ook in het kader van permanente vorming kon deze opleiding gevolgd worden. Aan Franstalige kant werden de aanvullende opleidingen voor de dierenartsen georganiseerd door de Universiteit Luik.

REGULARISATIECAMPAGNE DIERENARTSEN Context In recente jaren is gebleken dat de röntgenapparaten die gebruik worden in de dierengeneeskunde vaak “oudere” toestellen afkomstig uit de humane geneeskunde zijn. Risico daarbij is dat deze veelal onaangepast zijn aan de toepassingen waarvoor ze gebruikt worden in de dierengeneeskunde of dat ze gewoonweg zodanig verouderd zijn dat ze mogelijk vanuit radiologisch oogpunt een verhoogd risico opleveren voor de gebruiker of voor de eigenaar van het dier wanneer zij assisteren tijdens het nemen van radiografieën. Nationale en internationale wetenschappelijke organisaties hebben recentelijk nog bevestigd dat elke dosis een risico voor de gezondheid kan betekenen. Toestellen die niet regelmatig gecontroleerd en dus juist afgesteld worden, kunnen de oorzaak zijn tot voor onnodige blootstelling van bevolking of het betrokken personeel.

Aanpak Om deze redenen is het Agentschap begin 2008 ook een regularisatiecampagne gestart bij dierenartsen. Hiervoor werden eerst een aantal reglementaire wetteksten uitgewerkt of aangepast die ervoor moesten zorgen dat het algemene stralingsbeschermingsniveau bij de dierenartsen verhoogd wordt. In de eerste fase van de FANC campagne werden alle dierenartsen die de dierengeneeskunde beoefenen in België, aangeschreven. De bedoeling van deze mailing was om aan de dierenartsen via een “verklaring” te vragen of ze al dan niet gebruik maken van röntgenapparatuur. Het FANC organiseerde verder 6 opleidingssessies in beide landstalen. In totaal werden tot hiertoe bijna 4800 dierenartsen aangeschreven, waarvan ongeveer 245 in het Brussels Gewest. Van deze 4800 bevestigden in totaal 1397 gebruiker te zijn van röntgenapparatuur, hetzij in eigen naam of in een vennootschap of bij derden. Figuur 2 geeft een duidelijk overzicht. Uit deze cijfers blijkt dat er een 1000-tal dierenartspraktijken zouden zijn, waar röntgenapparatuur gebruikt wordt.

3

gebruikers eigen naam

143

gebruikers bij vennootschap 437 814

gebruikers bij derden gebruikers van isotopen bij derden

figuur 2 - geeft een overzicht van het aantal gebruikers van RX (1397)

Perspectief 2009 In de volgende fase van de campagne worden de dierenartsen die eigenaar (in eigen naam of via rechtspersoon) en/of gebruiker zijn van röntgenapparatuur gevraagd de nodige stappen te ondernemen om de hierboven aangehaalde verplichtingen na te komen. Gedurende de uitvoering van de verschillende stappen is er voortdurend overleg met de belangrijke verenigingen uit de dierenartsenij, zoals NGROD, CRFOMV, VDV, UPV, SAVAB, ULg, UGent,… alsook met het college van Procureur-Generaals voor wat betreft mogelijke handhavingmiddelen voor die dierenartsen die zich niet in orde stellen.

25


Rondetafel radiotherapie Context In aansluiting op het stralingsincident in het Universitair Ziekenhuis Gent heeft het Agentschap op 24 oktober 2007 een rondetafel georganiseerd met alle stakeholders in de radiotherapie (de Belgische Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie, Het College voor Radiotherapie, de Erkenningscommissie, de Belgische Vereniging van Ziekenhuisfysici, de erkende instellingen, de FOD Volksgezondheid, de AFMPS, de fabrikanten, de organisaties die de verpleegkundigen vertegenwoordigen, de patiënten, de ziekenhuizen,...). Het FANC heeft zowel tijdens deze ronde tafel als tijdens de voorbereiding ervan kunnen rekenen op de medewerking en de deelname van vertegenwoordigers van de Autorité de Sûreté nucléaire (Franse Veiligheidsautoriteit ASN), het Institut national du Cancer (INCA), het Agence française de Sécurité sanitaire des Produits de Santé (AFSSAPS) en de Société française de Radiothérapie oncologique (SFRO).

Doel Het doel bestond erin om, in overleg met de stakeholders en rekeninghoudend met de initiatieven die nu door de Franse autoriteiten worden genomen, bijkomende maatregelen te treffen die tot een verdere verbetering van de veiligheid tijdens radiotherapiebehandelingen zouden moeten bijdragen.

Resultaat De rondetafel werd afgesloten met de oprichting van twee werkgroepen waarvan de ene als taak had een aangiftesysteem voor incidenten/ongevallen, geïnspireerd op het Franse systeem dat nog in de experimentele fase is, in te voeren en de andere betrekking had op de kwaliteitsborging in de radiotherapie.

Perspectief voor 2009 Voor het komende jaar staan er zeker nog twee ronde tafels op de planning. Een ronde tafel is voorzien voor eind mei 2009 en zal gaan over de thema’s in verband met het medisch en dosimetrisch toezicht van werkers blootgesteld aan ioniserende straling. Tegen het eind van het jaar 2009 zal het FANC een ronde tafel organiseren rond het thema ‘nucleaire geneeskunde’.

26

“ Dialoog met alle stakeholders is belangrijk ”

“Dat ik voldoening haal uit het feit dat ik zelf mijn steentje mag bijdragen in dit geheel, spreekt vanzelf. De enorme diversiteit van personen en toepassingen waarmee ik in contact kom, herinneren er mij dagelijks aan dat er nog veel uitdagingen zijn in de medische sector. De noodzaak voor optimalisatie houden mij dan ook 100 % gemotiveerd in mijn job.”

Het gebruik van ioniserende straling voor medische toepassingen brengt heel wat verantwoordelijkheden met zich mee. Het gaat tenslotte om een bewuste toediening van doses die een nadelig effect kunnen betekenen op langere termijn. Deze verantwoordelijkheid dient in eerste plaats gedragen te worden door de gebruikers van ioniserende straling, maar evenzeer door alle betrokken actoren, zoals het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle.

Tom Clarijs Deskundige medische toepassingen

Een van de voornaamste taken van het Agentschap is om in dialoog te gaan met de gebruikers van ioniserende straling, en dit op alle niveaus: van overkoepelende organisaties tot de individuele eindgebruiker. Want een regelgeving interpreteren blijft natuurlijk iets anders dan ze te implementeren. Het is juist daarom dat de dienstverlenende ondersteuning naar de sector toe zo transparant en neutraal mogelijk dient te blijven, om uiteindelijke kwaliteit en veiligheid te waarborgen naar de patiënt en zijn zorgverstrekker toe. Niet alleen tracht men deze kwaliteit na te streven via een open communicatie met alle betrokkenen in de medische sector door middel van webpagina’s op maat, ronde tafelconferenties, het co-organiseren en geven van opleidingen, het ontwikkelen van brochures, mailings,… Ook via direct ondersteunende initiatieven op het terrein poogt men gaandeweg de lat hoger te leggen: inspectie en audit, ontwikkelen van kwaliteitscriteria, opzetten van een kwaliteitscontrole managementsysteem, ontwikkeling van een meldingssysteem voor incidenten, cofinanciering van wetenschappelijke studies, ontwikkelen van referentieniveaus en aanbevelingen,….

27


Industriële Inrichtingen

Globale aanpak voor de weesbronproblematiek

29

Ontmanteling gecrashte Boeing

30

Onderzoek liftknoppen

31

Radioactieve Bliksemafleiders (RABA)

31

Interview met Karina De Beule, Woordvoerder

33

28

hoofdstuk 3

Industriële Inrichtingen Globale Aanpak voor de weesbronproblematiek Context Het FANC heeft in samenwerking met de beroepsfederaties van de betrokken industrieën, met de voor leefmilieu bevoegde administraties in het Vlaams, Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en met de Nationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen (NIRAS) een aangepaste en globale aanpak voor het beheer van weesbronnen op poten gezet. Daarmee wil het Agentschap voorkomen dat er weesbronnen in de omgeving terechtkomen. Met dit doel werden in de eerste plaats die afvalstromen geïdentificeerd die een risico inhouden op de aanwezigheid van weesbronnen tussen het materiaal dat door de afvalverwerkings- en recyclagesector wordt behandeld. Deze stromen worden weesbrongevoelige stromen genoemd en alle niet-nucleaire industriële sites waar een of meerdere van deze weesbrongevoelige stromen worden behandeld, zullen de facto als weesbrongevoelige inrichtingen worden bestempeld.

Aanpak Maatregelen op het gebied van opleiding zijn daarbij noodzakelijk. Zo werd o.m. een educatieve voorlichtingsfilm voor de medewerkers van containerparken gerealiseerd waarin wordt uitgelegd hoe men moet reageren op elke ontdekking. Ook werd een aangepaste procedure opgesteld die de verdere behandeling omschrijft na vondst. Bij de weesbrongevoelige inrichtingen lopen bepaalde inrichtingen een groter risico op de aanwezigheid van weesbronnen. Deze inrichtingen moeten zich bijgevolg houden aan de verplichting om de binnenkomende weesbrongevoelige stromen door middel van een meetpoort systematisch en automatisch te screenen. Er werd tevens bepaald dat deze verplichting om de afvalstromen systematisch te screenen van toepassing zou zijn op de inrichtingen die meer dan 25.000 ton schroot per jaar verwerken, op elke verbrandingsinstallatie voor huishoudelijk afval en elk centrum voor technische ingraving van weesbrongevoelig afval. Een ontwerp van koninklijk besluit werd door het FANC en zijn partners in overleg met de beroepsfederaties opgesteld. Dit ontwerp doorloopt op dit ogenblik het parcours om administratief door de officiële

29


technische en juridische instanties te worden gevalideerd vooraleer het officieel aan de Voogdijminister van het FANC wordt voorgelegd. Het FANC zal de gegevens verzamelen van alle inschrijvingen van meetpoorten en weesbrongevoelige inrichtingen, onder meer om ervaringsuitwisseling toe te laten. Telkens een radioactieve bron wordt ontdekt of wanneer er een alarm afgaat aan een meetpoort, moet dit aan het FANC worden gemeld.

Ontmanteling gecrashte Boeing Het FANC heeft ondersteunende opdrachten naar de bevolking (zoals informatieverstrekking) alsook naar de parketten. In opdracht van het Parket, kunnen de nucleaire inspecteurs van het FANC optreden als expert om hun bijdrage te leveren aan gerechtelijke onderzoeken. Voorbeelden uit het voorbije jaar waren onder meer de vliegtuigcrash Kallita: dit betrof een vliegtuigcrash, waarbij in het vliegtuig tegengewichten vervaardigd uit verarmd uranium aanwezig waren. Gezien de mogelijke toxiciteit alsook de radioactiviteit van dit verarmd uranium werden inspecteurs van het FANC ingeschakeld om de nodige metingen uit te voeren naar eventuele besmetting van het vliegtuigwrak en de nabije omgeving, ten einde de veiligheid te garanderen van de personen die de bergingswerkzaamheden uitvoerden. Dezelfde inspecteurs hebben het Parket ook bijgestaan in het verder verloop van het gerechtelijk onderzoek, bij de repatriëring van de teruggevonden stukken verarmd uranium. Om nodeloze onrust te voorkomen bij de bevolking heeft het FANC haar (geruststellende) meetresultaten in de omgeving via de pers gecommuniceerd. Dit gebeurde na en in overleg met het Parket. In een ander onderzoek in een medisch centrum te Brussel stuitten de agenten op enkele röntgentoestellen. Op vraag van het Parket werd onmiddellijk een nucleair inspecteur ter plaatse gestuurd om na te gaan of het al dan niet vergunde toestellen waren en of ze zich in een goede staat bevonden en onderworpen waren aan een regelmatige controle door een erkende instelling. Naast deze reactieve acties van het FANC neemt het FANC ook regelmatig deel aan vergaderingen met het College van Procureur Generaals alsook het Platform Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

30

Onderzoek liftknoppen Context Op 7 oktober werd door ASN in Frankrijk vastgesteld dat er bij het bedrijf Mafelec een lading staal afkomstig uit india, die besmet was met het radioactieve cobalt-60 is verwerkt o.a voor de productie van liftknoppen voor Otis Frankrijk. Het bleek dat sommige liftknoppen ook in België waren geïmporteerd, afkomstig van de lading staal van het Franse bedrijf Mafelec. De liftknoppen die mogelijks radioactief zijn en cobalt 60 bevatten geven hoe dan ook een zeer lage stralingsdosis, zodat er geen enkel risico bestond voor de bevolking en/of werknemers.

Aanpak Het FANC heeft echter uit voorzorgoverweging onmiddellijk een actie opgestart met een team van inspecteurs om te onderzoeken of de liftknoppen mogelijks radioactief zijn. Daar het om recente leveringen gaat, bevinden de meeste liftknoppen zich voornamelijk op opslagplaatsen of werven. Het onderzoek richt zich op drie typen knoppen: • knoppen die al geïnstalleerd zijn in liften die operationeel zijn • knoppen op werven waar het publiek geen toegang heeft • knoppen die nog in stockage zijn

Resultaat Op één na gaven alle knoppen geen verhoogde stralingsdosis en kunnen dus verder gebruikt worden. De enkele besmette knop werd deskundig verwijderd.

Radioactieve Bliksemafleiders (RABA) Context Tot in het midden van de jaren ‘80 waren er in de handel bliksemafleiders verkrijgbaar die voorzien waren van één of meer radioactieve stralingsbronnen, zoals radium-226, americium-241 of krypton-85. Geschat wordt dat over gans België enkele duizenden van zulke toestellen werden geplaatst. Sinds oktober 1985 is de plaatsing van een nieuwe radioactieve bliksemafleider verboden. Het verwijderen van de opgestelde RABA’s is sindsdien verplicht.

Aanpak Daarom is het FANC een campagne gestart in 2003 met als doel al de nog aanwezige RABA’s in ons land te laten verwijderen. De meeste RABA’s staan al jarenlang zonder vergunning opgesteld en hadden dus al lang verwijderd moeten zijn. Hun aanwezigheid is strikt genomen illegaal, hoewel vele eigenaars volkomen te goeder trouw zijn. Om de campagne doeltreffend te laten verlopen was het daarom nodig afspraken te maken tussen de politie, de gerechtelijke

31


instanties en het FANC. De inspecteurs van het Agentschap kunnen in hun hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie hun officiële vaststellingen melden aan de gerechtelijke instanties. Door overleg tussen vertegenwoordigers van de verschillende Parketten, de Dienst Leefmilieu van de Federale Politie en het FANC werd een schema uitgewerkt dat leidt tot een uniforme aanpak van de problematiek in het hele land. Het Parketgeneraal licht de lokale parketten in van de problematiek en van het voorstel van uniforme aanpak. De Dienst Leefmilieu van de federale politie licht op haar beurt de lokale politiezones en de GDA’s (gerechtelijke dienst van het arrondissement) van de federale politie in. Raba’s staan meestal op grote kantoorgebouwen, appartementsblokken of andere hoge constructies, zoals klokkentorens en pylonen. Sporadisch worden ze ook aangetroffen op privéwoningen.

Resultaat Tot hiertoe werden over het hele land bijna 4000 RABA's gelokaliseerd, waarvan het grootste deel reeds door het FANC werd gecontroleerd. Ongeveer 3100 hiervan werden al verwijderd. Deze die verwijderd zijn worden verder door NIRAS behandeld als radioactief afval.

32

“ Transparant en pro-actief de bevolking informeren ”

Karina De Beule Woordvoerder

Sinds een jaar maak ik nu deel uit van de FANC ploeg. En dat is al heel boeiende ervaring geweest. Niet in het minst omwille van de samenwerking met heel enthousiaste collega’s, maar vooral ook omwille van hun engagement om onze opdracht te realiseren: de bescherming van de gehele bevolking en het leefmilieu tegen de negatieve gevolgen van ioniserende straling. Dit is spijtig genoeg voor het grote publiek nog een (te) weinig bekend gegeven. Mijn bijdrage is het onze acties meer bekendheid te geven via de media, informatiebron bij uitstek voor het publiek. En stilaan wordt het FANC een aanspreekpunt voor de pers. Om dit te realiseren maak ik er punt van om 7 dagen op 7 bereikbaar te zijn én vooral om snel de gevraagde informatie te bezorgen. Dat is dit jaar al behoorlijk gelukt, met onder meer enkel (voor)pagina krantenartikels of ook met meerdere items in de journaals of actualiteitenprogramma’s omtrent bvb. radon, de meetpoorten of de rondetafels in de medische sector. En ik kan u nu reeds vertellen: er komen nog heel wat interessante items aan! Tenslotte was de crisiscommunicatie rond het IRE incident te Fleurus voor mij een bijzondere ervaring.

33


Nucleair Afval

Stand van zaken

35

Overleg FANC NIRAS

36

Saneringsactiviteiten te Olen en omgeving

36

Het project oppervlakteberging van afval van categorie A

37

Het “Afvalplan” en het project geologische berging van afval van categorie B&C

38

Interview met Laetitia Vereecken, Interne auditor

39

34

hoofdstuk 4

Nucleair Afval Stand van zaken Radioactieve stoffen kunnen zich bevinden onder diverse vormen en op diverse locaties. Deze locaties zijn gekend en geïnventariseerd via meerdere uitgevoerde studies en onderzoeken (o.a. door SCK) en via de inventaris “van de nucleaire passiva”, opgesteld door de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) in het kader van artikel 9 van de programmawet van 12 december 1997, waarin NIRAS ondermeer wordt opgedragen een repertorium op te stellen van de lokalisatie en de staat van alle nucleaire installaties en alle sites die radioactieve stoffen bevatten (op Belgisch grondgebied). Daarnaast wordt o.a. aan NIRAS opgedragen de kosten van de klassering en sanering te ramen. Bekendste dossiers bij het FANC zijn de verontreiniging afkomstig van respectievelijk de vroegere bedrijfsactiviteiten van het toenmalige UMICORE te OLEN/GEEL (Bankloop) waar een eerste deelsanering loopt en van de Molse Nete (Belgoprocess/SCK), waar de jaarlijkse dosis voor de bevolking minder dan 1mSv bedraagt en waarbij het (door een actiegroep gecontesteerde) standpunt van de overheid is dat er geen onmiddelijke sanering nodig is maar wel opvolging en evaluatie. Naast het dossier Umicore zijn eveneens andere dossiers in het vizier van het FANC, zoals de verontreiniging van de Winterbeek en de gipsstorten.

Perspectief voor 2009 De uitdagingen waar wij nog voor staan zijn van praktische (saneringtechnieken en –aanpak, opslagmogelijkheden, uitwerken technische richtlijnen), juridische (aanpassen wetgeving) en financiële (LT-financiering) aard. Samenwerking met de gewesten is hiervoor vaak nodig en zal binnenkort officieel worden geregeld via een conventie.

35


Overleg FANC NIRAS (Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen)

Saneringsactiviteiten te Olen en omgeving

Context Teneinde een beter overleg te hebben met de deskundigen van NIRAS werd tot een meer gestructureerd en geïntensiveerd overleg overgegaan.

Doelstelling De bedoeling is dat door regelmatige wederzijdse uitwisseling van standpunten een constructief platform wordt gerealiseerd dat uiteindelijk zal resulteren in een tijdswinst met betrekking tot het verlenen van adviezen, commentaren en leidraden.

Resultaat Een contactcommissie FANC-NIRAS heeft plaatsgevonden in december. In het kader van het samenwerkingsakkoord werden een aantal acties vooropgesteld. Deze hebben voornamelijk betrekking op de regelgevende aspecten, het opstellen van criteria voor acceptatie van afval, het afvalplan, de problematiek van de zeer laag radioactieve stoffen, de interventies en de projecten oppervlakteberging en diepe berging.

Perspectief Het is de bedoeling om in het voorjaar een ontwerp van de regelgeving afval en berging ter discussie voor te leggen.

Als gevolg van de productie van radium en later van uraniumoxide ontstond er op de site en in de omgeving van Umicore te Olen een radiologische verontreiniging. Voor dergelijke verontreinigingen dient een oplossing uitgewerkt te worden die kadert binnen een uit te werken regelgevend kader voor interventies en binnen een globale visie betreffende het lange termijn beheer van dergelijke materialen. Reeds in mei 2000 drong de toenmalige bevoegde overheid, met name de Dienst voor Bescherming tegen Ioniserende Stralingen, er bij Umicore op aan de sanering van de stortplaats D1 in detail uit te werken, rekening houdend met de gehele sanerings-problematiek en met de wens om te komen tot één globale eindoplossing. Als eerste fase werd de sanering van de rivier Bankloop aangepakt. De materialen afkomstig van de sanering van de Bankloop werden opgeslagen in een daartoe vergunde inrichting van klasse II. Ten laatste in december 2012 dient Umicore een plan voor de definitieve bestemming van deze tijdelijk opgeslagen materialen aan het FANC voor te leggen. Momenteel wordt op initiatief en in opdracht van Umicore door een extern studiebueel een studie betreffende mogelijke scenario’s van sanering van de stortplaats D1 (buiten het fabrieksterrein) en van de opslagplaatsen binnen de omheining uitgevoerd. Zowel FANC, NIRAS als OVAM worden door Umicore geïnformeerd betreffende deze aan de gang zijnde studies. Het FANC werkt in het kader hiervan momenteel aan het uitwerken van een globale strategie/methodologie inzake sanering van verontreinigde terreinen. Hierbij wordt intens overleg gevoerd met andere betrokken partijen zoals de gewestelijke administraties en NIRAS.

36

Het project oppervlakteberging van afval van categorie A De Ministerraad heeft in 2006 formeel aan het NIRAS opgedragen om over te gaan tot de projectfase m.b.t. de oppervlakteberging op het Belgisch grondgebied van categorie A-afval, dit is kortlevend laag- en middelactief radioactief, in Dessel. In deze beslissing werd opgenomen dat het FANC een vergunningsprocedure dient uit te werken die aangepast is aan het specifiek karakter van een bergingsproject voor radioactief afval. Tevens dient het FANC aan NIRAS de elementen mee te delen die nodig zijn om over te gaan tot de veiligheidsevaluaties. Daarenboven dient het FANC aan de Regering de modaliteiten voor te leggen die moeten worden ingevoerd om de tussenkomst te organiseren van de regionale instanties bevoegd voor milieueffectstudies. Het FANC wordt tevens opgedragen om over te gaan tot een formele opvolging van de werkzaamheden van NIRAS en tot een systematische analyse van de aandachtspunten inzake veiligheid van het te kiezen voorontwerp. Het FANC kent aan de verwezenlijking van de toegewezen opdrachten een grote prioriteit toe en heeft vanaf 2006 een intern project opgestart met als doel de leidraad uit te werken en het reglementair kader aan te passen. Dit werk zal worden verder gezet en zal leiden tot de opstelling van een koninklijk besluit “afval” evenals tot de invoering van een vergunningsprocedure voor de definitieve berging van radioactief afval. Overeenkomstig het samenwerkingsakkoord tussen het FANC en NIRAS en het specifiek akkoord dat in het kader van dit project werd afgesloten, blijven het FANC en NIRAS actief op een constructieve en doeltreffende wijze samenwerken. Dit biedt het FANC de mogelijkheid bemerkingen te maken. Ook kan op vraag van NIRAS, voorlopig en niet-bindend, advies verstrekt worden over bepaalde documenten voor het vergunningsaanvraagdossier. In dit stadium ontbreekt n.l. hiervoor nog het specifiek reglementair kader. In 2008 heeft het FANC een reeks documenten geëvalueerd die door NIRAS werden ontwikkeld m.b.t. het ontwerp en de veiligheidsbenadering van de installatie. Het FANC heeft zijn bezorgdheden dienaangaande aan NIRAS overgemaakt. Volgens de huidige planning van NIRAS zal de projectfase tot in 2011 duren. Eind 2010 zal NIRAS de vergunningsaanvraag bij het FANC indienen dat, in geval van een gunstig advies, een voorstel inhoudt om een vergunning overeenkomstig de wettelijke procedure af te leveren.

37


Het “Afvalplan” en het project geologische berging van afval van categorie B&C Er is op dit ogenblik, in tegenstelling tot het afval van categorie A (kortlevend laag- en middelactief radioactief afval, definitieve oppervlakteberging), nog geen principebeslissing van de Regering over de keuze van een langetermijnoplossing voor het hoogactief langlevend radioactief afval (afval van “categorie B&C”). NIRAS bereidt op dit ogenblik het “Afvalplan” voor. Dit plan moet de verschillende opties behandelen voor het langetermijnbeheer van radioactief afval (buiten afval van categorie A waarvoor in 2006 geopteerd werd). NIRAS moet dit in 2010 aan de regering voorstellen. NIRAS wil onder andere een principebeslissing verkrijgen over de langetermijnbeheersstrategie voor hoogactief en langlevend radioactief afval. Deze principebeslissing van de regering vormt de eerste fase van het beslissingsproces die zich over verschillende tientallen jaren zal uitspreiden. Het FANC wordt gevraagd een advies te verstrekken over het Afvalplan en over de milieueffectbeoordeling (MER). In deze context is het FANC in oktober 2008 van start gegaan met het project voor geologische berging. Dit project heeft tot doel de leidraad uit te werken waardoor in een eerste fase de vereiste elementen voor de opstelling van het “Afvalplan” aan NIRAS kunnen worden meegedeeld, voor de uitvoering van de veiligheids-evaluaties en op langere termijn voor het onderzoek van de aan het FANC in het kader van het beslissingsproces voorgelegde documenten. Dit project dekt tevens de internationale activiteiten dienaangaande, zoals de deelname aan verschillende werkgroepen of internationale projecten en de samenwerking met internationale instellingen. Voor dit project is er net als voor het oppervlaktebergingsproject een nauwe samenwerking en een goed uitgewerkt werkprogramma nodig. Deze werden reeds binnen het samenwerkingsakkoord tussen het FANC en NIRAS aangevat.

38

“ Kwaliteit, fanc heeft voorbeeldfunctie ”

Laetitia Vereecken Interne auditor

In het streven naar continue verbetering staat de interne audit in om op regelmatige basis de procedures te herzien, ze zoveel mogelijk onderling te uniformiseren en op elkaar af te stemmen, te verifiëren of de nodige controlemechanismes werden ingebouwd om risico’s te vermijden en toe te zien op een correcte toepassing ervan. Persoonlijk vind ik het belangrijk dat men als controlerende overheid zelf ook bewust is van het belang van een kwaliteitsvolle dienstverlening. Daarom moedigen wij ook alle personeelsleden van het FANC aan om hierin een actieve bijdrage te leveren. Al deze inspanningen hebben geresulteerd in het behalen van het ISO-9001:2000 certificaat. Maar dat is echter geen eindpunt. Om het te behouden is een voortdurende aandacht en betrokkenheid noodzakelijk. Dat vraagt om een intens overleg met de medewerkers. Voor mij is dat de grote uitdaging van mijn job!

39


Bescherming van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu

Noodplan en Wachtrol

41

Radon actieplan

42

Kosmische straling

42

Industrie

42

Interview met Marc De Gauquier, Technicus TELERAD

43

40

hoofdstuk 5

Bescherming van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu Context Het FANC heeft onder meer als doel om het leefmilieu te beschermen tegen de gevaren van ioniserende straling. Om deze doelstelling te bereiken heeft de dienst Toezicht op het Grondgebied en Natuurlijke Straling een meet- en alameringsmeetwerk TELERAD, dat elke 10 minuten, 24/24 u, metingen verricht. Ter aanvulling van het TELERAD-meetnet heeft het FANC in 2008 mobiele meetstations aangekocht. Deze 24 mobiele meetstations zijn autonome detectoren die overal kunnen ingezet worden en die voortdurend de radioactiviteit meten in de lucht en deze metingen via een radioverbinding doorsturen naar de deskundigen.

Doel Deze meetstations hebben als doel het lokaal versterken van het vaste TELERAD-meetnetwerk bij radiologische noodsituaties. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht aan terroristische aanslagen (bvb. een ‘vuile bom’) waarvan men op voorhand niet kan weten waar deze zich zal voordoen. Doch deze meetstations kunnen ook aangewend worden ter versterking van het vaste meetnetwerk rondom de nucleaire installaties wanneer dit aangewezen zou zijn.

Resultaat Vandaag is de radio-ontvangst van deze mobiele meetstations gerealiseerd voor het Brussels Gewest en zal in de toekomst uitgebreid worden tot het volledige grondgebied.

Perspectief Het FANC voorziet tijdens de periode 2009-2011 in een volledige vernieuwing en een uitbreiding van het vaste TELERAD-meetnetwerk. Hierbij zal de volledige datacommunicatie gemoderniseerd worden en zullen de meetsondes vervangen worden. Verder zal het netwerk uitgebreid worden met een aantal bijkomende meetpunten en zal er op bepaalde plaatsen een meer gevoelige meting (op basis van gammaspectrometrie) geïnstalleerd worden.

Noodplan en Wachtrol Naast zijn functies inzake regelgeving en controle staat het FANC mee in voor de noodplaning bij nucleaire en radiologische crisissituaties. De verantwoordelijkheid voor de noodplanning behoort tot de bevoegdheid van de FOD Binnenlandse Zaken. Het FANC stelt zijn deskundigheid, evenals zijn menselijke en technische middelen ter beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken.

41


Het nucleair en radiologisch noodplan werd effectief geactiveerd ten gevolge van de incidentele lozing van iodium door het IRE op 22 augustus 2008. In de periode van 28 augustus tot 12 september vergaderde de Evaluatiecel vrijwel dagelijks. 4 leden van de dienst waren actief betrokken bij het afhandelen van deze noodsituatie, waarvan 2 permanent. De adviezen van de Evaluatiecel werden door het Crisiscentrum van Binnenlandse Zaken opgevolgd. Uit voorzorgsmaatregel werd er aan de inwoners van Fleurus, Keumiée, Lambusart en Wanfercée-Baulet aanbevolen om geen bladgroenten en fruit uit de tuin te eten en geen regenwater te gebruiken. Om de bevolking in de omgeving te informeren werd een geografische kaart gepubliceerd waarop de straal werd aangegeven waarbinnen men rekening moest houden met preventieve maatregelen. Deze situatie werd continu opgevolgd en aangepast.

radon actieplan Context In het kader van het radon actieplan werd in 2008 een volledig nieuwe website ontwikkeld specifiek voor radon (http://fanc.fgov.be/nl/page/hetradonactieplan-van-het-fanc/653.aspx). Alle aspecten van de radonproblematiek, gaande van de gezondheidsrisico’s bij langdurige blootstelling over radonmetingen en meettoestellen tot de methodes voor radonpreventie en –remediëring worden hier uitvoerig toegelicht. De website bevat ook een interactieve kaart van België waarop de gegevens in verband met radonmetingen en eventuele maatregelen voor elke gemeente kunnen worden opgevraagd. Verder bevat de website een lijst met veelgestelde vragen, nuttige links en adressen, en van bouwprofessionelen die een opleiding radonpreventie en –remediëring bij het FANC hebben gevolgd. Er werden in 2008 een algemene radonbrochure en een vouwfolder met de essentiële radoninformatie uitgewerkt en gepubliceerd in de drie landstalen. Deze brochures worden via de website ter beschikking gesteld van het publiek, en ze worden ook verdeeld in de radongevoelige gemeenten van het land.

Actieplan In 2008 werden er detailmeetcampagnes uitgevoerd in 6 gemeenten in de radongevoelige zones van België. Het betreft hier metingen van radon in woningen (~700), alsook metingen van radon in de bodem en van ondergrondkarakteristieken (~900).

42

Kosmische straling Context Behalve over radon waakt het FANC ook over de blootstelling aan andere natuurlijke radioactieve componenten: de kosmische straling en de radioactiviteit die aanwezig is in bepaalde industriële activiteiten (“NORM -industrieën”). De kosmische straling - die afkomstig is uit onze Melkweg (supernova-explosie,…) of van onze zon (zonne-uitbarstingen) – wordt grotendeels geabsorbeerd door de aardatmosfeer, hoewel de intensiteit ervan ter hoogte van de aardbodem beperkt is. De blootstelling aan deze straling kan daarentegen wel aanzienlijke waarden bereiken voor het luchtvaartpersoneel. Daarom wordt er in de regelgeving gevraagd dat de luchtvaartmaatschappijen aan het FANC een dosisevaluatie overmaken van de door hun vliegtuigpersoneel ontvangen straling. In 2008 hebben alle in België geregistreerde commerciële luchtvaartmaatschappijen deze evaluaties aan het FANC overgemaakt: 1400 dosimetrische gegevens werden behandeld en hieruit blijkt dat ongeveer 2/3 van het luchtvaartpersoneel wordt blootgesteld aan een stralingsdosis die hoger ligt dan 1 mSv/jaar, de blootstellingslimiet voor personen van het publiek.

Actieplan Het FANC heeft aan de luchtvaartmaatschappijen gevraagd om hun personeel te informeren en om verder regelmatig dosisevaluaties uit te voeren. Het FANC heeft tevens een informatiecampagne opgestart voor de privéluchtvaartmaatschappijen.

INDUSTRIe Met betrekking tot de blootstelling aan natuurlijke straling in de industrie heeft het FANC in 2008 op zijn website een informatiedossier gepubliceerd om de betrokken bedrijven te informeren en te sensibiliseren. De regelgeving bepaalt de lijst met de industriële sectoren waar het blootstellingsrisico het hoogst is: het gaat hier in het bijzonder over de sector van de fosfaten en over de industrieën die gebruik maken van zirkoonzand. De bedrijven die actief zijn in deze sectoren worden verzocht om aan het FANC een aangiftedossier over te maken waardoor het blootstellingsrisico kan worden geëvalueerd. Van de bedrijven waarvan de dossiers in 2008 geëvalueerd werden, vertoonde geen enkel bedrijf een blootstellingsrisico dat hoger lag dan 1 mSv/jaar en diende er dus geen enkele bijzondere maatregel te worden opgelegd.

“ Door weer en wind om bevolking te beschermen ”

Marc De Gauquier Technicus TELERAD

Het TELERAD-meetnet meet 24:24 u de radioactiviteit in het leefmilieu. De meetstations staan verspreid over het ganse Belgische grondgebied, maar in het bijzonder rond de nucleaire installaties. Om de tien minuten sturen ze hun metingen automatisch door naar het FANC. Mocht er een incident zijn, dan wordt dat meteen gesignaleerd. Het spreekt vanzelf dat het netwerk altijd goed moet werken! Herstellingen en onderhoud zijn dan ook prioritair. Er zijn drie technici dagdagelijks mee bezig. Daarnaast is er nog iemand die preventief rond de meetnetten werkt en een collega die instaat voor de dispatching. We leggen heel wat kilometers af in onze auto’s die lijken op rijdende werkplaatsen. Ze zijn immers uitgerust met alle nodige apparatuur om onze werkzaamheden optimaal te kunnen uitvoeren. Wij hebben ook allemaal een GPRS, waarop we de toestand van het netwerk vanaf afstand kunnen zien. Ik vind het belangrijk om een bijdrage te kunnen leveren aan de bescherming van de bevolking, ook al moet ik soms in een 10 m hoge meteomast klimmen om de installatie te inspecteren!

43


Beveiliging en vervoer

Bijzondere acties naar aanleiding van incidentopvolging

45

Inspecties van transporten

46

Internationale samenwerking

46

Voorbereiding tweede fase repatriëring opwerkingsafval uit La Hague

47

Veiligheidsdossiers voor nieuwe Belgische ontwerpen van model van collo

47

Regelgeving m.b.t. de beveiliging van radioactieve bronnen

47

Invoering van een nationaal systeem voor de fysieke beveiliging van het kernmateriaal

48

Waarborgsysteem

49

Veiligheidsonderzoekingen

50

Illegale handel van kernmateriaal

50

Interview met Erik Cottens, Diensthoofd Invoer & Vervoer

51

44

hoofdstuk 6

vergunningen

Bijzondere acties naar aanleiding van incidentopvolging

In 2008 werden 259 vergunningen afgeleverd:

Context

• vervoer (art. 57): 38 • bijzonder vervoer (art. 57): 14 • speciaal vervoer (art. 57): 103 • algemene invoer (art. 38): 27 • bijzondere invoer (art. 38): 77 Uitvoervergunningen voor besmette uitrusting en materialen, waarvoor het radioactieve afval moet terug genomen worden (art. 44bis): 7. Er werden nog 67 dossiers betreffende de overbrenging van ingekapselde bronnen tussen Lidstaten van de EU afgehandeld en 7 dossiers met betrekking tot de procedure voor grensoverschrijdende overbrenging van radioactief afval afgehandeld.

Goedkeuringen Er werden in 2008 in totaal 11 goedkeuringscertificaten voor modellen van colli en 10 goedkeuringen door middel van validatie van een buitenlands goedkeuringscertificaat toegekend. Er werden eveneens 4 goedkeuringen verleend voor modellen van bronnen onder speciale vorm.

B eveili g in g

Beveiliging en Vervoer

Tijdens het jaar 2008 werden verschillende grondige opvolgingsacties opgestart naar aanleiding van incidenten en meldingen. Dergelijke acties geven aan de FANC tussenkomsten een meerwaarde door de verbeteringsacties die aan de betrokkenen worden opgelegd en die de risico’s op incidenten en desgevallend ernstige veiligheidsproblemen terugdringen.

Acties - Een doorgedreven audit bij de vervoersonderneming betrokken bij het collo dat in Waver onbeheerd werd aangetroffen, was aanleiding tot het opleggen van een omvangrijk actieplan. Dit actieplan voorziet in een aantal structurele verbeteringen voornamelijk op het vlak van personeelsopvolging, de correcte uitvoering van het stralingsbeschermingsprogramma en de uitvoering van interne controles en audits op basis van een gedocumenteerd kwaliteitssysteem. - Aan een tweetal afzenders werd een grondige herziening van hun controleprocedures opgelegd naar aanleiding van vastgestelde problemen bij de door hen verstuurde colli. - Bij de overbrenging van bestraalde splijtstofelementen op de site van Tihange naar de centrale opgeslagbekkens op site werd een lichte overschrijding van sommige karakteristieken van de splijtstofelementen vastgesteld. Alhoewel er kon worden aangetoond dat er geen veiligheidsprobleem was, werd het opstellen van een strikte opvolgingsprocedure opgelegd aan de exploitant voor ieder individueel splijtstofelement dat moet afgevoerd worden.

Klacht over container De klacht van een ex-werknemer bij een constructiebedrijf voor de bouw van verpakkingen voor het vervoer en de opslag van bestraalde splijtstof ( o.a. voor de kerncentrale van Doel) en hoog actief afval, leidde tot een grootschalig onderzoek door de deskundigen van de dienst in samenwerking met het Luikse parket. Dit onderzoek wees op

45


een zeer gebrekkige interne kwaliteitsopvolging bij het bedrijf en bij de externe opdrachtgever, de nood aan gedetailleerde werkprocedures, en een gebrek aan kwaliteitsmotivatie en kwaliteitsbewustzijn op de werkvloer. Behoudens een mogelijke impact op de gebruiksprocedures verbonden met nog lopende rapporteringen door de ontwerper van de verpakkingen blijft de veiligheid van de colli verzekerd, in ‘t bijzonder deze met bestraalde splijtstof die in Doel zijn opgeslagen.

Resultaat Het FANC heeft de onmiddellijke doorvoering van een actieplan vereist met een doorlichting en volledige herbronning van het kwaliteitssysteem, inclusief het opkrikken van het kwaliteitsbewustzijn van de medewerkers op de werkvloer. Dit plan is in uitvoering en wordt verder door het FANC van nabij opgevolgd.

Perspectief voor 2009 Een gezamenlijke kwaliteitsaudit met de franse collega’s van ASN is gepland voor 2009.

Inspecties van transporten

Inspecties In het totaal werden bij de inspecties 62 wegvoertuigen met radioactieve stoffen aan boord geïnspecteerd. Hiervan waren er 42 volledig in orde. Bij de overige 20 voertuigen werd minstens één inbreuk vastgesteld. De meest voorkomende inbreuken waren: niet conforme ADR uitrusting voertuig, ontbrekende informatie in het vervoerdocument, niet conforme schriftelijke richtlijnen en gebrekkige etikettering/ signalisatie van colli of voertuig. In de gevallen waar de Europese Richtlijn met betrekking tot de uniforme controleprocedures voor het vervoer over de weg van gevaarlijke goederen het vereist, werden onmiddellijk corrigerende maatregelen afgedwongen vooraleer toelating werd gegeven tot het verder zetten van het vervoer.

46

De meeste inspecties die door de dienst Vervoer worden uitgevoerd, gebeuren op locaties waar colli worden geladen, overgeslagen (treinstations, havens of luchthavens), of losplaatsen. Er werd ook deelgenomen aan een tweetal door de locale politie georganiseerde wegcontroleacties van het goederenvervoer op locaties die vanuit onze controlebevoegdheid voldoende interessant zijn. Er waren ook verschillende inspecties op de luchthaven naar aanleiding van incidenten met colli met radioactieve stoffen: o.a. beschadigde colli, gebrekkige of foute etikettering, en een aantal gevallen waarbij colli werden verloren gemeld met mogelijke implicatie van de afhandelingsmaatschappij op de luchthaven. In alle gevallen werden de verloren gemelde colli met enige vertraging teruggevonden en bleken routing fouten op buitenlandse luchthavens aan de basis van het verlies te liggen. In één enkel geval leidde een foute codering op het collo door een Belgische afzender tot de aflevering bij een verkeerde bestemmeling. In een ander geval werd het collo na ongeveer één maand onbeheerd teruggevonden te Waver en ging het om een vermoedelijk doelbewust achterlaten van het collo. Deze laatste zaak werd in handen gegeven van het Parket te Nijvel.

Internationale samenwerking Een aantal (12) Europese Lidstaten, waaronder ons land, wenst een intensief samenwerkingsverband op te zetten rond gemeenschappelijke interessepunten en de afstemming van de benaderingen in elk afzonderlijk land. Dit jaar werd gewerkt rond het uit te oefenen toezicht door de bevoegde overheden op dossiers voor modellen van colli waarvoor deze geen goedkeuring moeten verlenen en rond de dosisreductie bij bestuurders die instaan voor de verdeling van radiopharmaceutica. Deze laatste groep loopt in een aantal specifieke gevallen dosissen op die tot de hoogste behoren van alle beroepshalve aan straling blootgestelde werknemers.

Perspectief voor 2009

Op 19 december 2008 heeft de ministerraad op voorstel van de minister van binnenlandse zaken, een ontwerp van koninklijk besluit goedgekeurd dat nieuwe regels zal invoeren betreffende de invoer, doorvoer en uitvoer van radioactieve stoffen, met inbegrip van afvalstoffen en bestraalde splijtstoffen. Deze regeling verzekert tevens de omzetting van de Europese richtlijn 2006/117/Euratom van 20 november 2006 betreffende toezicht en controle op overbrenging van radioactieve afvalstoffen en bestraalde splijt¬stof. De nieuwe richtlijn is sinds 24 december 2008 van kracht en is in de plaats gekomen van de richtlijn 92/3/Euratom die in 1992 tot stand was gekomen als gevolg van de affaire Transnuklear rond de verwerking van radioactieve afvalstoffen in de vroegere installaties van het SCK • CEN. De omzetting van de nieuwe richtlijn in Belgisch recht vereiste eigenlijk een aanpassing van hoofdstuk IV van het ARBIS. Er werd evenwel voor gekozen om dit hoofdstuk in zijn geheel op te heffen en te vervangen door een autonoom koninklijk besluit. Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om het vergunningsstelsel op de distributie van radioactieve stoffen en de grensoverschrijdende overbrenging, grondig te herzien.

Voorbereiding tweede fase repatriëring opwerkingsafval uit La Hague Momenteel wordt verder gewerkt aan de voorbereiding van een nieuwe campagne voor de overbrenging van het samengeperste metaalafval afkomstig van de structuren van de in La Hague opgewerkte Belgische brandstofelementen. Deze campagne is voorzien om op te starten in het najaar en omvat in totaal een tiental transporten met telkens 2 containers die vergelijkbaar zijn met deze die voor het verglaasde hoogactieve afval werden gebruikt en te spreiden over een vijftal jaar. Vergelijkbare transporten doorheen ons land en bestemd voor Nederland zijn voorzien om eveneens in 2009 te worden opgestart.

Veiligheidsdossiers voor nieuwe Belgische ontwerpen van model van collo Twee nieuwe ontwerpen van model van collo die als Belgisch ontwerp werden ingediend en waarvoor het FANC de eerstelijns goedkeuring in handen heeft, liggen voor ter verificatie. Het eerste betreft een collo voor het vervoer van een ruim gamma aan staaltjes van splijtstoffen en radioactieve stoffen en bronnen waarvoor het ontwerp in handen is van Transnubel. Dit dossier werd tijdens het afgelopen jaar grondig door het FANC geanalyseerd, maar kreeg nog geen groen licht voor goedkeuring. De ontwerper werd voorgesteld om het dossier op verschillende punten grondig te herzien. Het tweede betreft een ontwerp van de tijdelijke vereniging Transnubel-Robatel-SCK • CEN. Deze verpakking wordt in eerste instantie gebouwd met het oog op de terugkeer vanuit het Schotse Dounreay van de hoogactieve opwerkingsresidu’s van de gebruikte splijtstof van de BR2 reactor. Dit afval is in een cement matrix gegoten in stalen vaten. In totaal zullen hiervoor 42 transporten van telkens één verpakking met drie vaten nodig zijn. Het transport zelf wordt voorzien vanaf 2010. In 2009 zullen de reglementaire testen door het FANC worden opgevolgd.

Regelgeving m.b.t. de beveiliging van radioactieve bronnen De veiligheidsrisico’s die inherent zijn aan de aanwezigheid van ingekapselde radioactieve bronnen in installaties, ziekenhuisinrichtingen of opleidingscentra, evenals de risico’s verbonden met het vervoer van deze bronnen werden door het Agentschap geanalyseerd. Op basis van deze analyse en de ter zake dienende internationale documenten was het mogelijk om een aantal beveiligingsmaatregelen te identificeren die van toepassing zijn op elk van de drie categorieën radioactieve bronnen.

vervoer

Nieuwe regeling voor de in- en uitvoervan radioactieve stoffen

Na deze voorbereidende fase die werd aangevuld met de evaluatie van onze reglementaire behoeften ter zake, kon er worden gestart met de opstelling van de voorontwerpen van de reglementaire teksten. Gezien er radioactieve stoffen aanwezig zijn in verschillende activi-

47


teitssectoren die ieder hun eigen kenmerken hebben, dient de regelgeving rekening te houden met deze realiteit, om voor de gebruiker leesbaar en makkelijk uitvoerbaar te blijven; Bij de uitwerking van deze nieuwe regelgeving werd dan ook voorrang gegeven aan de aanpak per sector. De oriënteringen van de IAEA over de in- en uitvoer van ingekapselde radioactieve bronnen hebben als basis gediend voor de uitwerking van een voorontwerp van koninklijk besluit over de in- en uitvoer van hoogactieve ingekapselde radioactieve bronnen buiten de Europese Unie.

Perspectief voor 2009 • Afronding van de voorontwerpen van tekst om het overleg met de verschillende betrokken sectoren begin 2010 te kunnen aanvatten; • Opstarten van het overleg met de Gewesten in het kader van de regelgeving over de in- en uitvoer van hoogactieve ingekapselde bronnen; • Voorbereiden van de sensibiliseringscampagnes voor de verschillende gebruikers m.b.t. de beveiliging van radioactieve bronnen.

Invoering van een nationaal systeem voor de fysieke beveiliging van het kernmateriaal Context De voorontwerpen van reglementaire teksten m.b.t. de fysieke beveiliging van het kernmateriaal en de nucleaire installaties wachten nog steeds op goedkeuring. Het Agentschap is de uitbaters en de vervoerders evenwel blijven bijstaan om de beveiliging van hun activiteiten verder te verbeteren.

Aanpak Er zijn twee rondetafelconferenties georganiseerd die gewijd waren aan de definiëring van de vitale zones in een nucleaire installatie evenals een workshop over de preventie van aanvallen met explosieven op een installatie en over de middelen om de aanwezigheid van explosieven op een bepaalde plaats te detecteren. Oorspronkelijk was het thema van deze workshop voorzien voor 2009 maar wegens een incident dat zich in Zweden heeft voorgedaan werd beslist om hiermee reeds in 2008 te starten. In samenwerking met OCAM (Coördinatieorgaan voor de analyse van de Dreiging) werd de eerste fase van het proces voor de bepaling van de referentiedreiging afgerond. Deze fase bestond uit de evaluatie van de dreiging voor onze installaties, de identificatie van mogelijke agressoren en de middelen waarover ze beschikken. Wanneer de regelgeving m.b.t. de fysieke beveiliging van het kernmateriaal en de nucleaire installaties in werking zal zijn getreden, dan zal het op basis van deze evaluatie zijn dat de exploitanten zullen moeten beslissen over de fysieke beveiligingsmaatregelen die ze voor hun installaties willen treffen om elke mogelijke kwaadwillige handeling hiertegen te kunnen voorkomen.

48

Perspectief voor 2009 • Interactieve campagne die in alle installaties wordt gevoerd en waarbij het toekomstig reglementair kader wordt uiteengezet evenals het model van een erkenningsaanvraag voor het fysiek beveiligingssysteem van de installatie (Initial Agreement File Action – IAFA); • Voortzetting van het proces voor de bepaling van de referentiedreiging; • Organisatie van een workshop gewijd aan het reactievermogen in geval van een agressieve daad gericht tegen het kernmateriaal of de nucleaire installaties.

Waarborgsysteem Het verbeteren van de beveiliging is een ‘ongoing’ activiteit die meer en meer aandacht vereist, zowel nationaal als internationaal. De nucleaire activiteiten op het Belgische grondgebied worden derhalve ook aan internationale controles onderworpen en hebben als doel de proliferatie van kernwapens tegen te gaan. De internationale inspecteurs van Euratom (cfr.Euratom Verdrag) en deze van de IAEA (cfr. Non-proliferatie Verdrag) worden tijdens hun inspecties aan onze nucleaire installaties opgevolgd en begeleid door nucleaire inspecteurs van het Agentschap. Als gevolg van het Aanvullend Protocol, waarvan de modaliteiten vervat zijn in het document INFCIRC/540 van de IAEA, dat België als niet-kernwapenstaat heeft gesloten met Euratom en de IAEA, beschikken de IAEA-inspecteurs ook over meer bevoegdheden om clandistiene nucleaire activiteiten op te sporen op het nationaal grondgebied.

Perspectief voor 2009 In 2008 werden beide waarborgovereenkomsten nog afzonderlijk uitgevoerd in onze nucleaire installaties, maar het is de bedoeling van de IAEA om beiden te laten overvloeien in wat men noemt ‘Integrated Safeguards’ in de loop van volgend jaar. Op international vlak neemt de dienst nog steeds deel aan de werkzaamheden van de ESARDA Working Group Integrated Safeguards (European Safeguards Research and Development Association). De internationale controles op de spijtstoffen zijn en blijven een belangrijke opdracht van het Agentschap die ook in de toekomst gehandhaafd blijft.

49


Veiligheidsonderzoekingen De dienst is belast met het indienen van de aanvragen en de opvolging van de veiligheidsonderzoekingen voor de personeelsleden van het FANC bij de Nationale Veiligheidsoverheid (NVO) aangesteld door de wet van 11 december 1998 betreffende de classificaties en veiligheidsmachtigingen. Met de wet van 3 mei 2005 wordt de oorspronkelijke wet uitgebreid met het afleveren van veiligheidsattesten aan alle personen die beroepshalve op korte termijn toegang moeten hebben tot een nucleaire installatie. Het opstellen, opvolgen, opvragen van inlichtingen, onderzoekingen op het terrein, beheren, beoordelen en uiteindelijk erkennen van een veiligheidsattest binnen de nucleaire sector, gebeurt binnen de dienst. In 2008 werden er 9383 veiligheidsattesten afgeleverd. Het sensibiliseren, opmaken van procedures en verbeteren van de veiligheidsmaatregelen van geclassificeerde documenten blijft zeer actueel.

Illegale handel van kernmateriaal De dienst levert bijstand aan elke aanwijzing die duidt op een mogelijke illegale verhandeling van kerntechnisch materiaal. Dergelijke onderzoeken vergen het onderhouden van nauwe contacten met de politiediensten, het parket, de gerechtelijke diensten en ‘Points of Contacts (POC) in verschillende landen.

50

“ Vervoer van radioactieve stoffen moet duurzame activiteit worden ”

Erik Cottens Diensthoofd Invoer & Vervoer

De dienst Invoer en Vervoer is een belangrijke tussenschakel tussen producent van radioactieve stoffen of afvalstoffen en de gebruiker of verwerker ervan. Tijdens het overbrengen van deze stoffen worden de courante vervoersroutes gebruikt waardoor radioactieve stoffen tijdelijk rechtstreeks in de onmiddellijke leefomgeving van de mens vertoeven. Het opleggen en handhaven van de veiligheidsmaatregelen die er zorg moeten voor dragen dat deze stoffen tijdens het vervoer goed ingesloten blijven en de blootstelling aan straling in de omgeving ervan beperkt wordt, vormen dan ook de kerntaak van de dienst. Naast de klassieke aanpak van vervoervergunningen en veiligheidsgoedkeuringen voor de verpakkingen, die uiteraard belangrijk blijft, zal de dienst in de toekomst nog intensiever aanwezig zijn op het terrein. Ook die operatoren die bij het FANC geen vergunningen noch registratieplicht hebben maar toch een belangrijke rol hebben bij het verzekeren van de veiligheid bij het vervoer vormen hierbij een belangrijke

doelgroep. Een degelijke opleiding voor eenieders taak is hiervoor het noodzakelijke startpunt. De dienst draagt hier ook toe bij door zelf in te staan voor opleiding van bestuurders van voertuigen voor het wegvervoer of de organisatie van de opleiding voor veiligheidsadviseurs die vervoerders en afzenders moeten bijstaan in de realisatie van de veiligheidsobjectieven. Ik denk dat de realisatie van een breder aanbod aan efficiënte doelgerichte opleidingen voor de toekomst belangrijk zal zijn om van het vervoer van radioactieve stoffen een duurzame activiteit te maken. Onze dienst heeft hierin ook een bezielende rol te spelen.

51


Regelgeving

Herstructurering van de regelgeving

53

Hervorming van de fysische controle

53

Interventies

53

Internationale activiteiten en coordinatie

54

Internationale samenwerkingsprojecten

56

Herziening van de basisnormen voor stralingsbescherming

56

Studies en ontwikkelingen

57

Interview met Patrick Smeesters, MD Deskundige Stralingsbescherming

59

52

hoofdstuk 7

Regelgeving Opsmukoperatie voor het A RBIS De creatie van het Agentschap als autonome veiligheidsautoriteit leidde in 2001 tot een herformulering van het Algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen (ARBIS). Het nieuwe besluit werd vastgesteld bij het koninklijk besluit van 20 juli 2001, dat in de plaats kwam van het gelijknamige besluit uit 1963. In een aantal specifieke toepassingsgebieden zorgt de actueel geldende tekst van het ARBIS voor problemen die verholpen kunnen worden door kleine tekstverbeteringen. Dit is het opzet van een ontwerpbesluit tot ‘opsmuk’ van het ARBIS, waarin al deze ingrepen werden samengebracht. De meeste van deze ingrepen raken niet aan de fundamentele concepten van het ARBIS, wijzigen niet de bevoegdheden van het FANC en creëren geen nieuwe fundamentele verplichtingen voor de rechtsonderhorigen. Onder de meer fundamentele aanpassingen vermelden we een versoepeling van de omstandigheden waaronder tandartsen en dierenartsen over een persoonlijke vergunning moeten beschikken om gebruik te mogen maken van röntgenapparatuur. Deze aanpassing volgt uit het overleg met de betrokken beroepsinstanties. Tenslotte werden de erkenningscriteria voor de deskundige in de medische stralingsfysica aangepast rekening houdend met de Bolognahervorming in het hoger onderwijs.

Herstructurering van de regelgeving De nationale regelgeving die werd uitgevaardigd met het oog op de bescherming van de bevolking tegen de risico’s van ioniserende straling en van radioactieve stoffen, gaat terug op het Euratomverdrag uit 1957 en de verschillende opeenvolgende Europese richtlijnen die in gans de Unie uniforme basisnormen hebben ingevoerd inzake stralingsbescherming. Na 50 jaar dienst vertoont de architectuur van deze nationale regelgeving evenwel ernstige vermoeiingsverschijnselen. Institutionele ontwikkelingen in eigen land, op Europese schaal en in internationaal verband hebben de noodzaak tot modernisering van de regelgeving nog verder aangescherpt. Het FANC heeft het initiatief genomen om de architectuur van de regelgeving grondig te vernieuwen in de richting van een modulair uitgebouwde structuur. Een maquette van de modulaire structuur is ter beschikking om aan diverse consultaties te worden onderworpen.

Hervorming van de fysische controle Zoals elders in dit verslag geschetst is de oprichting van Bel V onder de vorm van een filiaal van het Agentschap, sinds het najaar van 2007 een feit. Om de juridische basis van Bel V te verankeren was het wenselijk om zo snel mogelijk de wettelijke grondslag te verduidelijken in de organieke wet van 15 april 1994 van het Agentschap. Dit werd gerealiseerd via de wet van 22 december 2008 houdende diverse bepalingen. Een meer allesomvattende herwerking van de wettelijke principes die aan de basis liggen van de organisatie van de fysische controle in de diverse nucleaire inrichtingen is in voorbereiding en zal in een later stadium onder de vorm van een wetsontwerp ter bespreking bij het parlement worden ingediend.

Interventies Historische activiteiten met radioactieve stoffen, van zowel kunstmatige als natuurlijke oorsprong, hebben aanleiding gegeven tot een aantal radioactief besmette sites, die inmiddels in kaart werden gebracht. De juridische basis om eigenaars van zulke radioactief besmette terreinen ertoe aan te zetten over te gaan tot de sanering ervan is nagenoeg afwezig in de huidige regelgeving. Naar analogie met het Vlaamse bodemsaneringsdecreet zou het wenselijk zijn om een meer uitbreide regelgeving tot stand te brengen, die het FANC zou toelaten

53


Diverse FANC-besluiten Het Agentschap heeft in de loop van 2008 enkele technische richtlijnen uitgewerkt en in het Belgisch Staatsblad bekend gemaakt, die het regelgevend kader verder moeten aanvullen in diverse domeinen. Het gaat om de volgende richtlijnen: • c riteria voor de erkenning van dosimetrische diensten Besluit van 1 juli 2008, BS van 30 juli 2008 • m inimum criteria voor röntgenapparatuur voor diagnostisch gebruik in de diergeneeskunde. Besluit van 17 juli 2008, BS van 11 augustus 2008 • a anvaardbaarheidscriteria voor röntgenapparatuur voor diagnostisch gebruik in de tandheelkunde Besluit van 12 december 2008, BS van 30 december 2008

om op basis van objectieve criteria uit te maken of een interventie al of niet noodzakelijk is vanuit overwegingen inzake stralingsbescherming. Rekening houdend met sociaal-economische overwegingen moet vervolgens worden nagegaan of een sanering noodzakelijk is, dan wel of bewarende maatregelen volstaan. Gezien de mogelijke financiële gevolgen van een dergelijke beslissing is een solide juridische basis absoluut noodzakelijk, die haar oorsprong vindt in een wettelijke bepaling. Een werkgroep heeft ter zake voorstellen uitgewerkt.

Internationale activiteiten en coordinatie De 4de plenaire vergadering van alle verdragsluitende landen van het Verdrag inzake de nucleaire veiligheid (VNV) De Context Nadat ze door het Parlement werd goedgekeurd, werd de wet tot bekrachtiging van het Verdrag inzake de Nucleaire Veiligheid, (Wenen 20 september 1994) door de Koning op 26 november 1996 ondertekend en in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt op 22 augustus 1997. Bijgevolg is dit verdrag van kracht in de Belgische wetgeving. In uitvoering van het Verdrag dient er om de drie jaar een nationaal verslag te worden opgesteld met daarin een uiteenzetting van hoe de principes van het VNV worden toegepast. Het Belgisch verslag dat onder de coördinatie van het FANC werd opgesteld, werd aan de IAEA eind 2007 overgemaakt.

Doel Het hoofddoel van het verdrag is om op wereldschaal de veiligheid van de nucleaire installaties op een hoog niveau te tillen en dit niveau in stand te houden.

De resultaten De peer review van het Belgisch systeem heeft de volgende goede praktijken aan het licht gebracht: - Het systeem van de periodieke veiligheidsherzieningen, waarvan de nieuwe overeenkomstig de recente aanbevelingen van de IAEA hieromtrent zullen worden uitgevoerd; - Het systeem van de ervaringsuitwisseling m.b.t. de exploitatie, de opvolging ervan door Bel V en de wettelijke mogelijkheid die de veiligheidsautoriteit heeft om veiligheidsanalyses aan de exploitant te vragen;

54

- Het kwaliteitsborgingssysteem van de exploitant, met integratie van de aanbevelingen van de IAEA op dit gebied; - De overdracht van AVN naar een filiaal van het FANC (BEL V) werd eveneens beschouwd als een verbetering van de controlepositie van de overheid. De volgende uitdagingen (challenges) werden tevens benadrukt: - Het handhaven van bekwame menselijke middelen op het gepaste niveau, rekening gehouden met de op pensioenstelling van ervaren personeelsleden; - Het welslagen van de oprichting van de nieuwe organisatorische structuren, zowel bij de exploitant als bij de regelgevinginstantie (FANC + BEL V) om zo een hoog veiligheid- en toezichtniveau te kunnen blijven garanderen; - Het nakomen van de verplichtingen die in het kader van WENRA werden aangegaan; - Het voorbereiden van de in het vooruitzicht gestelde internationale evaluatie (IRSS) van de Belgische regelgevinginstantie.

Het Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval België heeft het Gezamenlijk Verdrag (GV) op 9 december 1997 ondertekend en de Belgische wetgever heeft zijn akkoord met de verplichtingen van het Verdrag uitgedrukt in de wet van 2 augustus 2002. Ingevolge de ratificatie van het Verdrag op 5 september 2002 werd het van kracht op 4 december 2002. De doelstellingen van het GV bestaan erin: - Een hoog veiligheidsniveau te bereiken en te behouden, dank zij de intensifiëring van nationale maatregelen en de internationale samenwerking; - Maatregelen in te voeren die in alle stadia van het beheer van het radioactief afval en van de bestraalde splijtstof moeten toelaten dat individuen, de maatschappij en het leefmilieu vandaag - en in de toekomst - beschermd zijn tegen het gevaar van de ioniserende straling; - Ongevallen te voorkomen die radiologische gevolgen hebben en, in geval er zich een dergelijk ongeval voordoet, de gevolgen ervan te reduceren. Met toepassing van het GV, zijn de verdragsluitende partijen verplicht om om de drie jaar een nationaal verslag over te maken waarin wordt uiteengezet hoe zij de verschillende artikels van het GV in toepassing brengen. Deze verslagen worden vervolgens onderzocht en maken het voorwerp uit van schriftelijke vragen. Op de toetsingsvergadering stellen de verdragsluitende partijen hun verslagen voor en vervolgens maken deze het voorwerp uit van mondelinge vragen en van debatten waardoor ervaringen kunnen worden uitgewisseld. Het derde Belgisch nationaal verslag dat door het FANC gecoördineerd en samen met de Belgische betrokken partners (NIRAS, Bel V, Electrabel en SCK • CEN) opgesteld werd, werd uitgegeven en in oktober 2008 aan de IAEA overgemaakt. Het verslag werd in deze laatste uitgave grondig herzien. http://www.fanc.fgov.be/nl/page/952.aspx

55


Internationale samenwerkingsprojecten — Heads of the European Radiation Control Authorities (HERCA)

Op initiatief van het Franse ASN, werd in het voorjaar van 2007 een nieuw overlegorgaan gecreëerd, samengesteld uit de hoofden van de Europese stralingsbeschermingautoriteiten. Op hun vraag werden vijf werkgroepen opgericht, die zich moesten buigen over een aantal onderwerpen, die door de autoriteiten als problematisch werden ervaren. Elke werkgroep wordt geleid door een duo van covoorzitters, die telkens behoren tot verschillende nationale overheden. Een eerste werkgroep, die zich buigt over “stralingspaspoorten”, kwam in 2008 en op uitdrukkelijk verzoek van HERCA, onder FANC-medevoorzitterschap. Twee andere werkgroepen: rond “rechtvaardiging” en rond “nieuwe medische technieken” worden sinds hun oprichting mee voorgezeten door deskundigen van FANC. Ook aan de werkzaamheden van de twee overblijvende werkgroepen wordt actief deelgenomen door FANC-medewerkers.

Herziening van de basisnormen voor stralingsbescherming Het herzieningsproces van de “ internationale basisnormen ” (Basic Safety Standards of BSS) dat door verschillende internationale organisaties mee gesponsord wordt (the International Atomic Energy Agency (IAEA), the International Labour Organisation (ILO), the Nuclear Energy Agency of the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD/NEA), the World Health Organization (WHO), the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) en het Pan American Health Organization (PAHO)) is reeds enige tijd geleden van start gegaan, parallel met de werkzaamheden die op Europees niveau worden uitgevoerd. Er zijn personeelsleden van het agentschap actief binnen de comités van de IAEA die betrokken zijn bij dit proces. Begin juli werd er een eerste geconsolideerd project gepubliceerd en op ruime schaal ter raadpleging voorgelegd (Draft 1.0 van 2 juli 2008 van de “International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation sources”). Op initiatief van RIAD werd er een horizontale interdepartementale groep opgericht en geraadpleegd om deze draft te bespreken en de posities van de verschillende Belgische vertegenwoordigers in de geraadpleegde internationale instanties te harmoniseren. We herinneren eraan dat eind 2007 de Internationale Commissie Stralingsbescherming (ICRP in het Engels) uiteindelijk haar nieuwe aanbevelingen m.b.t. de basisnormen voor de stralingsbescherming gepubliceerd heeft. Ondanks het intens proces van internationale raadplegingen hebben de diverse versies van de projecten hevige kritiek opgewekt, ook van het Agentschap. De belangrijkste problemen waren de verzwakking van het stralings-

56

beschermingssysteem dat bijna overal werd aangenomen ingevolge eerdere aanbevelingen van de ICRP, zonder dat er een daadwerkelijke discussie had plaatsgehad en zonder dat er rekening werd houden met nieuwe wetenschappelijke gegevens, zoals de problemen die door de deskundigen van artikel 31 van het Euratomverdrag werden aangehaald op het seminarie van 17 oktober 2006 “New insights in Radiation Risk and BSS” dat door de Europese Commissie werd georganiseerd (beschikbaar in de verzameling Radiation Protection van de EG: Issue No 145; (http://ec.europa.eu/energy/nuclear/radiation_protec tion/publications_en.htm). De deskundigen hebben een reeks aanbevelingen gemaakt voor de ICRP: een verhoging van de bescherming tegen radiogeïnduceerde cataract (de huidige dosislimieten zijn ontoereikend), het behoud van een strikte bescherming van zwangere vrouwen, de garantie op een voorzichtige aanpak van genetische risico’s (vooral duidelijk benadrukken dat deze niet beperkt zijn tot de eerste twee generaties), een aanpassing van de voorzichtige aanpak van de groep BEIR (Academie voor Wetenschappen van de USA) m.b.t. de risicocoëfficiënt bij lage doses en dosisdebieten en een verhoging van de bescherming tegen radon (ingevolge de resultaten van binnenlandse studies).

Studies en ontwikkelingen —

Research Implications on Health Safety Standards

Er werd een nieuw RIHSS wetenschappelijk seminarie gehouden op 25 november 2008 te Luxemburg. Ter herinnering vermelden we dat deze seminaries door de Europese Commissie georganiseerd worden, bijgestaan door de RIHSS-werkgroep van de groep van wetenschappelijke deskundigen van artikel 31 van het Euratomverdrag (RIHSS: Research Implications on Health Safety Standards; een groep die door een personeelslid van het RIAD-departement wordt voorgezeten). Dit seminarie had betrekking op de laatste wetenschappelijke gegevens m.b.t. de radio-inductie van aandoeningen van de bloedsomloop (hartinfarct; cerebrale vasculaire aandoeningen). Zeer recente gegevens over de werknemers van Mayak suggereren dat deze gevolgen zich kunnen voordoen na een chronische blootstelling (en niet alleen bij intensieve blootstellingen zoals in de klassieke gevallen van de gevolgen van de radiotherapie) en bij opeenvolgende relatief lage doses (in de buurt van 0.5 Sv). De implicaties van deze nieuwe gegevens over de stralingsbescherming kunnen belangrijk zijn.

—

Tritium en laagenergetische bètastralers

De ASN heeft aan de voorzitter van de RIHSS-werkgroep, een personeelslid van het FANC, het voorzitterschap aangeboden van een reflectiegroep belast met het opstellen van de stand van zaken van de wetenschappelijke kennis m.b.t. de milieu- en gezondheidsimpact van tritium en met het desgevallend uitwerken van aanbevelingen. De groep werd samengesteld uit de belangrijkste Franse betrokken partijen (ASN, CEA, IRSN, AREVA, EDF, ITER, SFRP, CNRS, …), met inbegrip van bepaalde NGO’s (ACRO, ANCLI, GSIEN). Dit werk zou moeten leiden tot de organisatie door de ASN van een internationale conferentie over tritium en de opstelling van een “witboek”. De voorzitter van de groep heeft een presentatie gegeven over de gezondheidsrisico’s van een blootstelling aan tritium op het colloquium dat door ANCLI (Nationale Vereniging van Lokale Informatiecommissies) op 4 en 5 november 2008 in Orsay georganiseerd werd. We herinneren er aan dat belangrijke hoeveelheden tritium bestemd zijn om te worden aangewend in het kader van de kernfusie. Het thema tritium heeft in november 2007 het voorwerp uitgemaakt van een wetenschappelijk seminarie dat door de Europese Commissie georganiseerd werd met de hulp van de RIHSSwerkgroep (Research Implications on Health and Safety Standards) van de deskundigen van artikel 31 van het Euratomverdrag.

57


De acties van dit seminarie werden onlangs gepubliceerd in de reeks Radiation Protection van de Europese Commissie (No 152: “Emerging issues from tritium and low energy beta emitters”; gratis beschikbaar op de website van de EG). Hieruit blijkt onder andere dat bijkomend onderzoek naar de biologische gevolgen van tritium in organische vorm nodig is en dan vooral tijdens de diverse stadia van de zwangerschap. Het belang van het concept orgaandosis als risico-indicator wordt tevens in vraag gesteld. — Ondersteuning van het wetenschappelijk onderzoek en bescherming van doelgroepen

In 2007 werd er een onderzoek gevoerd naar de stralingsrisico’s voor embryo’s in de eerste stadia van de zwangerschap (vanaf de eerste dagen, zelfs voordat de zwangerschap gediagnosticeerd werd) wanneer deze embryo’s bepaalde frequent bij de bevolking voorkomende genetische modificaties in zich dragen. Dit onderzoek - op diermodellen – dat door het laboratorium voor radiobiologie van het SCK • CEN wordt uitgevoerd en door het Agentschap wordt gesubsidieerd, heeft een looptijd van drie jaar, en werd in 2008 verder gezet en zal begin 2010 worden afgerond. Dit onderzoek heeft mogelijk belangrijke implicaties voor de praktische stralingsbescherming (mogelijke genetische voorbestemdheid van sommige bevolkingsgroepen op aangeboren radiogeïnduceerde misvormingen). Verschillende andere onderzoeksprojecten ter verbetering van de stralingsbescherming van bepaalde groepen die meer aan straling werden blootgesteld of hiervoor bijzonder gevoelig zijn, werden door het FANC aangevat en zijn in 2008 van start gegaan: - onderzoek van de doses waaraan de werknemers bij interventionele radiologische en nucleairgeneeskundige procedures ter hoogte van de ledematen en de ooglens worden blootgesteld; - bepaling van de alarmdrempels bestemd om radiodermatitis te voorkomen bij patiënten tijdens interventionele radiologische procedures; - TIARA-onderzoek (Treatment Initiative After Radiological Accidents) m.b.t. het overzicht van behandelingsmiddelen en mogelijkheden voor besmette personen; - Evaluatie van de jaarlijks door de bevolking ontvangen doses (in verband met de dosisstudies die in 2007 in de radiologiediensten gelanceerd werden).

58

“ De grote uitdaging voor de toekomst bestaat in de ontwikkeling van een veiligheidscultuur op het terrein ”

“Ik vind dat een zekere nederigheid van de kant van de wetenschappers wel op zijn plaats is en dat het voorzorgsprincipe zich opdringt bij de beslissingsbevoegden, want er staat inderdaad heel wat op het spel. De bevolking heeft het recht om een voorzichtige houding te verwachten van diegenen wiens taak het is hen te beschermen.”

Patrick Smeesters, MD Deskundige Stralingsbescherming

Als arts is de bescherming van de gezondheid mijn hoofddoel. In dit geval gaat het binnen de context van het Agentschap in de eerste plaats om de bescherming van de gezondheid tegen de gevaren van de ioniserende straling, van welke oorsprong deze ook is (nucleaire installaties, medische sector, ongevallen, radon,...) en welke ook de personen zijn die ermee in aanraking komen (beroepshalve blootgestelde personen, patiënt(en) of publiek, met inbegrip van de toekomstige generaties). Samen met mijn medewerkers krijg ik de kans om dit ruime actiegebied op interdisciplinaire wijze te kunnen benaderen en dit zowel binnen het Agentschap – in het kader van de interdepartementale coördinatiefuncties van mijn departement - als door deel te nemen aan de werkzaamheden van Belgische en internationale organisaties die hoofdzakelijk op het niveau van de Europese Commissie en de Verenigde Naties gebeuren. Wanneer we over bescherming van de gezondheid spreken, moeten er twee vragen worden gesteld: Welk risico loopt men? En, hoe kan men zich hier tegen beschermen?

Laten we met dit laatste punt beginnen. Er bestaat wel degelijk een heel arsenaal aan reglementen die grotendeels in een internationaal kader werden ontwikkeld. Andere strategieën zijn ook doeltreffend gebleken: gidsen voor goede praktijken, audits, opleidingen, informatie, organisatie van wetenschappelijke seminaries,… Welk risico lopen we? Het lijkt paradoxaal om deze vraag te stellen, want zijn de risico’s van de ioniserende straling niet evident en reeds lang gekend? In werkelijkheid is het zo dat de grote epidemiologische studies - op basis waarvan men de schadelijke gevolgen van ioniserende straling heeft kunnen aantonen – nog niet al hun geheimen hebben prijsgegeven, vooral dan door het feit dat de onderzochte personen die tijdens hun kindertijd aan straling werden blootgesteld nog niet de leeftijd hebben bereikt waarop de uitgestelde effecten (zoals kanker) tot uiting kunnen komen. Bovendien is het zo dat zowel de biologie als de radiobiologie de laatste tijd een daadwerkelijke explosie kennen met verrassende onderzoeksresultaten waarvan de ongelofelijke complexiteit dag per dag toch iets meer in kaart kan worden gebracht.

59


Het FANC organisatorisch

ISO certificaat

61

JURION

61

Medewerkersbevraging

62

Het “Records management”

62

Interview met Fabienne Nsanze, Inspecteur-deskundige bescherming van de gezondheid

63

Personeel

64

Raad van Bestuur

64

60

hoofdstuk 8

Het FANC organisatorisch ISO certificaat Context Het Agentschap hecht groot belang aan een kwaliteitsvolle dienstverlening. Dit streven naar kwaliteit werd in 2008 bevestigd door het behalen van het ISO-9001:2000 certificaat.

Aanpak In dit kader werd een procesanalyse uitgevoerd en werd procesdocumentatie opgesteld voor alle operationele, ondersteunende en sturende processen binnen het Agentschap. Expliciete aandacht werd gegeven aan specifieke processen, vereist door de kwaliteitsnorm, zoals klachtenbehandeling, continue verbetering, interne audit, jaarlijkse kwaliteitsrapportering en kwaliteitsbeoordeling door de directie.

Resultaat Het behalen van de ISO-certificatie verliep stapsgewijs: uit de documentaire Audit tijdens de zomerperiode bleek de volledigheid en maturiteit van de beschreven processen en kwaliteitsopvolgingsmethodes. De auditcampagne zelf werd in het najaar uitgevoerd, en werd bekroond met de overhandiging van het ISO-9001:2000 certificaat in de maand december door de externe auditor BCC/CBC. Tegelijk ontving het voltallige personeel een opleiding die het belang toelichtte van een kwaliteitgerichte dienstverlening in het kader van de missie van het Agentschap.

Perspectief Het behoud van dit ISO Certificaat vereist een voortdurende betrokkenheid van iedere medewerker in een actief kwaliteitsbeleid. De processen zullen regelmatig geëvalueerd en bijgesteld worden in het licht van de continue verbetering van de dienstverlening, en de verhoging van de efficiëntie. Het interne actieplan houdt dan ook rekening met de resultaten van audits, de terugkoppeling van stakeholderbevraging, klachten en voorstellen voor verbetering van de werking van het FANC.

JURION Het FANC heeft de relevante reglementering gecentraliseerd in de Juridische databank Ioniserende Stralingen, of kortweg ‘JURION‘. In tegenstelling tot de oude rubriek ‘regelgeving’ biedt Jurion niet alleen een overzicht van de vandaag geldende regelgeving (wetten, uitvoeringsbesluiten, technische richtlijnen) maar ook ‘extra info’ (voorbereidende werken, interpretatiefiches, rechtspraak, rechtsleer, verdragen en richtlijnen) die gekoppeld is aan de regelgeving en die dienstig

61


kan zijn bij een correcte interpretatie en toepassing van de regelgeving. Naast een overzicht van de vandaag geldende regelgeving wil het FANC hiermee een extra service bieden aan de bezoeker van onze website. Zo krijgt de bezoeker een overzicht hoe de huidige versie van een tekst tot stand is gekomen. Er zijn een aantal interpretatiedocumenten toegevoegd die een woordje uitleg geven, relevante vonnissen en arresten, en referenties van artikelen, tijdschriften en boeken. Ook de meest relevante Europese en internationale regelgeving is opgenomen in JURION. Via de module ‘kalender’ wordt men vlekkeloos teruggeloodst in de tijd naar het toen van kracht zijnde artikel. JURION is uitgerust met een performante zoekfunctie en via ‘my jurion’ kan je een eigen profiel samenstellen. Jurion is een initiatief van het FANC. De toepassing is gegroeid uit een gemeenschappelijk project van het FANC, VITO (Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek), LNE (Het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid), en HEMMIS.

Perspectief Jurion is vanaf begin januari ‘09 te consulteren via de FANC website of rechtstreeks via www.jurion. fanc.fgov.be.

Medewerkersbevraging Context In 2007 werd de reorganisatie van het FANC gerealiseerd. Om te weten hoe de medewerkers tegen deze reorganisatie aankijken en of deze naar hun mening vruchten afwerpt werd in oktober 2008 een bevraging gelanceerd onder alle medewerkers via een uitgebreid digitaal vragenformulier in Outlook. De verwerking van de gegevens werd door een extern bureau uitgevoerd.

62

Resultaat De response op de enquête was erg hoog, 85% van de FANC medewerkers heeft deelgenomen. Uit de medewerkersbevraging kunnen volgende globale conclusies getrokken worden: - De missie van het FANC wordt breed gedragen - De interne werking is nog te zwaar waardoor veranderingen minder snel gerealiseerd worden - De visie en communicatie rond het doel en status van het veranderingstraject moet helderder worden

Perspectief Het is de bedoeling om in de volgende fase van het veranderingstraject werk te maken van de verbeteracties. Bij de concrete aanpak zal gebruik gemaakt worden van de talrijke suggesties die naar aanleiding van de enquête door de medewerkers zijn voorgesteld.

Het “Records management” In 2007 heeft het Agentschap een studie aangevat over het “Records management”. Het “Records management” heeft als uiteindelijk doel ervoor te zorgen dat het Agentschap steeds over alle nodige en gepaste informatie kan beschikken om zijn activiteiten uit te voeren. We spreken over “record” om een document aan te duiden dat gegarandeerd authentiek, betrouwbaar en integer is en dat in de tijd qua inhoud en vorm exploiteerbaar is. Het “Records management” is in september 2008 een volwaardig project geworden. De bedoeling is om een dagelijks documentbeheer in te voeren en om een doeltreffend antwoord te bieden op de wettelijke en reglementaire vereisten m.b.t. de archivering. Dit project kadert natuurlijk in het kwaliteitsbeheer van het Agentschap.

“ Werken in een inspirerende omgeving ”

Fabienne Nsanze Inspecteur-deskundige bescherming van de gezondheid

Als jonge arts zonder verdere specialisatie in de radioprotectie heeft het Agentschap mij de kans geboden om een job uit te oefenen op het terrein van de bescherming van de patiënten en medewerkers die beroepsmatig met ioniserende straling te maken hebben tegen het gevaar van ioniserende straling. Ik ben mij ervan bewust dat ioniserende straling patiënten beter kan maken. Het is daarom een uitdaging om er voor te zorgen dat er geen negatieve effecten bij de behandeling optreden en er voor te waken dat er geen incidenten gebeuren. Ik werk hier nog maar een heel korte tijd en heb weinig ervaring. Maar ik krijg de kans om te evolueren en mij via opleidingen verder te bekwamen en eventueel door te groeien naar andere functies. Daarnaast is het menselijk aspect ook van groot belang. Ik kan werken met mensen met een passie voor hun beroep en dat is natuurlijk erg interessant. Bovendien kom ik in contact met heel veel verschillende diensten en collega’s. Tenslotte is de sfeer in onze dienst optimaal. Daardoor ontstaat er een hechte samenwerking. Kortom het is werken in een inspirerende omgeving!

63


Personeel Eind 2008 telde het FANC 138 personeelsleden, waarvan: 80 mannen (56%) 58 vrouwen (44%) De indeling per leeftijd is als volgt: Leeftijd

20-29

30-39

40-49

50-59

60-69

Aantal

16

39

33

35

15

83 personeelsleden hebben een universitair diploma, dit komt overeen met 60% van het personeelsbestand. Om het hoofd te kunnen bieden aan de toegenomen vraag van de betrokken partijen op het gebied van de nucleaire veiligheid en beveiliging, zet het Agentschap zijn inspanningen verder om het personeelsbestand verder uit te bouwen. Zo is het personeelsbestand van 132 personeelsleden in 2007 aangegroeid tot 138 personeelsleden in 2008, wat een toename betekent van 4.5% vergeleken met het personeelsbestand op 31 december 2007. De personeelsbezetting werd hoofdzakelijk uitgebreid met de volgende functies: diensthoofd informatica, interne audit, departementshoofd Beveiliging en Vervoer, webmaster en deskundigen binnen het RIADdepartement, opgericht bij de reorganisatie van september 2007. Het Agentschap heeft daarenboven de opleiding van zijn personeel significant geïntensifieerd. Het opleidingsbudget is in 2008 verdubbeld t.o.v. 2007 (van 50.000 tot 100.000 euro) en toenemende aandacht wordt besteed aan de relationele- en managementcompetenties. Er werd in de loop van het jaar een nieuwe functieclassificatie onderzocht om enerzijds de in september 2007 doorgevoerde reorganisatie beter te kunnen weerspiegelen en anderzijds om zich te verzekeren van de competitiviteit van de loonstructuur van het Agentschap vergeleken met de concurrentie. Deze nieuwe classificatie moet nog door de betrokken instanties worden goedgekeurd.

Raad van Bestuur Sinds 2008 is de Raad van Bestuur als volgt samengesteld: Voorzitter: Michel Jurisse tot 1 Juni 2008 - Voorzitter: Marc Sapir vanaf 1 Juni 2008 - Willy Baeyens - Tom Dekeyser - Klara De Neve Philippe De Sadeleer - Marc Heselmans - Sandrine Lonnoy Quentin Michel - Michèle Oleo - Bernard Pendeville - Peter Roose Pierre Tonon, regeringscommissaris - Alphonse Vanderspeeten Willy Weyns. De Raad van Bestuur staat er voor in dat het bestuur gebeurt conform de bepalingen van de wet van 1954, van de FANC-wet. Het Agentschap is onderworpen aan de wet van 16 maart 1954 betreffende de controle op bepaalde instellingen van openbaar nut. Minister van Binnenlandse zaken Guido De Padt volgde op 30 december 2008 Patrick Dewael op als voogdijminister van het FANC.

64

hoofdstuk 9

FANC in cijfers Balans op 31 december 2008

66

Resultatenrekening op 31 december 2008

67

Toelichting bij de jaarrekening

68

Samenstelling van inkomsten en uitgaven

69

Afkortingen

70

Colofon

72

65


Balans op 31 december 2008 (bedragen in 1.000 €) Activa

39.871

Vaste Activa

12.956

III.

2.492

IV.

Materiële vaste activa B. Installaties, machines en uitrusting

1.575

C. Meubilair en rollend materieel

917

Financiële vaste activa

10.464

Vlottende Activa

26.915

VII.

760

Vorderingen op ten hoogste één jaar A. Handelsvorderingen

663

B. Overige vorderingen

97

VIII.

Geldbeleggingen

25.355

IX.

Liquide middelen

782

X.

Overlopende rekeningen

18

Passiva

39.871

Eigen Vermogen

28.616

IV.

Reserves

28.616

Voorzieningen en uitgestelde belastingen VII.

Voorzieningen voor risico’s en kosten

7.532 7.532

Schulden IX.

3.723 Schulden op ten hoogste één jaar C. Handelsschulden

2.197 2.197

E. Fiscale, sociale en loonschulden

66

1.436

Belastingen

454

Bezoldigingen en sociale lasten

982

F. Overige schulden

88

Overlopende rekeningen

2

Resultatenrekening op 31 december 2008 (bedragen in 1.000 €) 2008 Omzet

2007

17.838

17.629

-

675

95

55

17.933

18.359

9.495

8.716

10.333

8.280

1.281

1.230

-306

-56

6.442

697

116

90

TOTAAL BEDRIJFSKOSTEN

27.361

18.957

Bedrijfsresultaat

-9.428

-598

1.435

1.561

-7.993

962

Activatie CIS Andere bedrijfsopbrengsten TOTAAL BEDRIJFSOPBRENGSTEN

Diverse goederen en diensten Bezoldigingen en sociale lasten Afschrijvingen Terugname van waardevermindering op handelsvorderingen Voorzieningen voor risico’s en kosten Andere bedrijfskosten

Financiële kosten en opbrengsten Courant resultaat Uitzonderlijke opbrengsten Uitzonderlijke kosten Boekjaarresultaat

102 4

53

-7.997

1.011

67


TOELICHTING BIJ DE JAARREKENING Opstart Bel V Voor de opstart van het filiaal Bel V, dat in 2007 door het Agentschap werd opgericht, werd een bedrag van 10.232 k€ uitgetrokken (waarvan 25 k€ reeds in 2007). Naast een lange termijn lening van 5.500 k€ voor de aankoop van een kantoorgebouw, werd een kapitaalsinbreng gedaan van 4.732 k€. Deze inbreng garandeert de financiële onafhankelijkheid van Bel V en zorgt voor een gezonde kapitaalstructuur.

Bedrijfsopbrengsten Het Agentschap wordt voornamelijk gefinancierd door heffingen en retributies die ten laste zijn van diegenen waarvoor het Agentschap prestaties levert. Het gaat hier om alle personen en bedrijven die een vergunning aanvragen bij het Agentschap (waarvoor een éénmalige retributie verschuldigd is) of die houder zijn van een vergunning en die onder de permanente controle staan van het Agentschap (waarvoor een jaarlijkse heffing wordt aangerekend). Tijdens het boekjaar 2008 heeft het FANC ook voor een bedrag van 1.185 k€ gefactureerd aan Niras in het kader van het project voor de oppervlakteberging van radioactief afval van categorie A. Er was een omzetstijging van +1,2% ten opzichte van 2007.

Bedrijfskosten De stijging van zowel de kosten voor diensten en diverse goederen als de loonlast kan worden verklaard door volgende elementen: -d e stijging van het personeelsbestand (+13% in gemiddeld aantal FTE’s ten opzichte van 2007); -e n de stijging van de gezondheidsindex (+3,5%), deze index wordt gebruikt voor de aanpassing van lonen en huurprijzen. In de loop van 2008 is een grote inspanning geleverd voor de inning van achterstallige heffingen. Als gevolg hiervan kon eind 2008 een bedrag van 306 k€ worden teruggenomen van eerder geboekte waardeverminderingen op deze vorderingen. Er werden diverse voorzieningen aangelegd om het hoofd te kunnen bieden aan mogelijke toekomstige uitgaven. Ook werden enkele in het verleden aangelegde voorzieningen teruggenomen. In totaal werd 6.442 k€ toegevoegd aan de voorzieningen voor risico’s en kosten.

Financiële kosten en opbrengsten Het financieel resultaat is gedaald met 8% en omvat grotendeels intresten op de reserves.

68

Volgende grafieken tonen de samenstelling van de inkomsten en uitgaven van het FANC

1%

Diversen

4%

Retributies

6% 7%

82%

2%

Werkingskosten (incl. ict & personeelsbeheer)

Radiologische analyses Infrastructuur

9%

10%

NIRAS project berging radioactief afval

Intresten

Jaarijkse heffingen

Telerad-netwerk Projecten

9%

(incl. investeringen)

59%

Loonmassa

11%

69


Afkortingen

70

AFSSAPS

Agence de Sécurité des Produits de Santé (FR)

ALARA

As low as reasonably achievable

ARBIS

Algemeen Reglement op de Bescherming van de Bevolking, van de Werknemers

en van het Leefmilie tegen het gevaar van Ioniserende Stralingen (BE)

ASN

Autorité de Sûreté Nuclaire (FR)

BEIR

Biological Effects of Ionizing Radiation (VS)

BVZF

Belgische Vereniging van Ziekenhuisfysici

ERPAN

European Radioprotection Authority Network

ESARDA

European Safeguards Research and Development Association

FANC

Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (BE)

FAVV

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (BE)

HGR

Hoge Gezondheidsraad (BE)

GDA

Gerechtelijke Dienst van het Arrondissement

GIC

Geïntegreerde Inspectie- en Controlestrategie

IAEA

Internationale Organisatie voor Atoomenergie

IAFA

Initial Agreement File Action

ICRP

International Commission on Radiological Protection

INCA

Institut National du Cancer (FR)

INES

International Event Scale

IRE

Instituut voor Radio-elementen (BE)

IRSN

Franse Instituut voor Stralingsbescherming en nucleaire veiligheid (FR)

LNE

Het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid

LSDG

Laboratorium voor Standaarddosimetrie Gent (BE)

NIRAS/ONDRAF

Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen

OCAM

Coördinatie-orgaan voor de Analyse van de dreiging

OSART

Operational Safety Review Team

OVAM

Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (BE)

POC

Point of Contacts

PGC

Provinciale Geneeskundige Commissie

RABA

Radioacieve Bliksemafleiders

RIHSS

Research Implications on Health Safety Standards

SCK • CEN

Studiecentrum voor Kernenergie (BE)

SFRO

Société de Radiothérapie oncologique (FR)

TIARA

Treatment Initiative After Radiological Accidents

VITO

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

VNV

Verdrag inzake de Nucleaire Veiligheid

VROM/KfD

Ministerie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (Kernfysische Dienst) (NL)

WASO

Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg

WENRA

Western European Nuclear Regulators’ Association

Coördinatie en eindredactie: Communicatiedienst (FANC) Redactie: Communicatiedienst i.s.m. Departementen (FANC) Design: Simonis Corporate Communication Druk: Impresor

Verantwoortlijke Uitgever: Willy De Roovere Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) Ravensteinstraat 36, B-1000 Brussel

Een PDF versie kan worden gedownload via de FANC Website: www.fanc.fgov.be/jaarverslag Ce rapport est disponible en français.

Dit jaarverslag werd gedrukt op gerecycleerd papier (80% gerecycleerd, 20% FSC-certificaat)

71

72

Ce rapport est disponible en français

Ravensteinstraat 36 B-1000 Brussel Tel. : +32 (0)2 289 21 11 Fax : +32 (0)2 289 21 12 Website : www.fanc.fgov.be E-mail : [email protected] www.fanc.fgov.be/jaarverslag

JAARVERSLAG. Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle Agence fédérale de Contrôle nucléaire

Recommend Documents