Jaarverslag Europa decentraal 2009 Maatwerk
Kenniscentrum Europa decentraal Nassaulaan 12 Postbus 30435 2500 GK Den Haag t: 070-3381090 e:
[email protected] i: www.europadecentraal.nl
Jaarverslag Europa decentraal 2009 Voorwoord
pagina 4
1 Organisatie
pagina 6
2 Dienstverlening
pagina 8
3 Toekomst
Inhoud
pagina 16
Maatwerk
In 2009 is vooral aansluiting gezocht bij de individuele behoeften van decentrale overheden. Het leveren van maatwerk. Zo startte Europa decentraal afgelopen jaar op 5 van de 17 webdossiers over Europeesrechtelijke onderwerpen een nog intensiever voorlichting- en adviseringsbeleid. De behoefte aan informatie op deze beleidsterreinen bleek namelijk zeer groot: maar liefst 98 % van alle vragen aan de helpdesk concentreerde zich op deze vijf dossiers.
Voorwoord
Een belangrijk onderwerp waarop Europa decentraal in het afgelopen jaar passende dienstverlening heeft aangeboden, is de Dienstenrichtlijn. Deze Europese richtlijn, met als doel de nog bestaande belemmeringen van het vrij verkeer dan diensten in Europa op te heffen, moest voor 2010 door de decentrale overheden zijn ingevoerd. Gedurende de implementatie functioneerde het kenniscentrum als onmisbare schakel tussen de ministeries van EZ en BZK (verenigd in de Projectgroep Implementatie Dienstenrichtlijn), de koepelorganisaties VNG, IPO en UvW en de
In 2009 is wederom bewezen dat het vaste pakket aan diensten en producten geliefd is bij de doelgroep van Europa decentraal. Het aantal abonnees van de nieuwsbrief de Europese Ster is verder gestegen, er wordt een solide aantal van rond de 1000 vragen per jaar aan de helpdesk voorgelegd en de website wordt almaar beter bezocht. Met deze en andere middelen legt het kenniscentrum de verbinding tussen Europa en provincies, gemeenten en waterschappen. Natuurlijk kan het altijd beter. Daarom zoekt Europa decentraal continu naar ruimte voor verbetering en bredere bekendheid bij de doelgroep.
Daarnaast heeft het kenniscentrum ingespeeld op de verschillende manieren waarop de decentrale overheden hun kennis en expertise over Europees recht bij voorkeur verrijken. Gemeenten wendden zich hiervoor voornamelijk tot de helpdesk. Met provincies en waterschappen zijn in verhouding ook veelvuldig (bilaterale) contacten geweest met de adviseurs van Europa decentraal en in diverse overlegstructuren.
decentrale overheden. Deze schakelrol is na de implementatiedeadline omgezet in het centrale informatiepunt over de Dienstenrichtlijn voor gemeenten, provincies en waterschappen die er in de praktijk mee te maken hebben. Gezien de grote behoefte aan informatie van decentrale overheden is onder meer ook besloten het jaarcongres van Europa decentraal aan dit onderwerp te wijden en hier twee publicaties over uit te geven.
Ook heeft Europa decentraal in 2009 ingezet op het ondersteunen van decentrale overheden bij zogenoemde Europabewust trajecten. Deze op maat gesneden regionale bijeenkomsten kregen voornamelijk vorm in bijeenkomsten waarbij de gemeenten en waterschappen binnen één of meerdere provincies werden gemobiliseerd en getraind in Europabewustzijn. Omdat deze bijeenkomsten veel opleveren voor de betrokken ambtenaren, stimuleert Europa decentraal overheden om dit type activiteit op te pakken en gebruik te maken van de kennis en ervaring van Europa decentraal.
Meer in detail over onze op maat dienstverlening, onze organisatie en de aandacht voor Europa decentraal in de media vindt u in dit jaarverslag. Ik wens u veel leesplezier!
Drs. Fenna Beekmans, directeur Europa decentraal
Europa decentraal
jaarverslag 2009 5
Bestuur De bestuurssamenstelling was per 31 december 2009 als volgt: • Mr. J.G.C. Wiebenga, voorzitter Namens de Vereniging Interprovinciaal Overleg (IPO): • Mw. drs. C.E. Roozemond, plv. vz • Mr. drs. L.J.M. Verdult, lid
Praktijkraad In de Praktijkraad hebben medewerkers van decentrale overheden zitting, die zich in hun dagelijks werk bezighouden met Europese wet- en regelgeving. De raad functioneert als klankbord voor de mede werkers van Europa decentraal. De leden wisselen met elkaar, maar ook met de medewerkers informatie uit. Zo signaleert de Raad knelpunten met betrekking tot Europa en (toekomstige) vragen waardoor het kenniscentrum zijn plannen, producten en diensten beter kan afstemmen op de wensen van de doelgroep. Naast de bilaterale contacten met de afzonderlijke
Adviseur communicatie: • E.E.A. (Emile) Perton Nieuwe collega’s Op 1 juni is Jos Meijerink in dienst getreden in de functie van adviseur bestuur en organisatie. Op 1 november is Maarten Aalbers gestart in de functie van adviseur staatssteun. Een drietal stagiaires heeft in 2009 werkervaring bij Europa decentraal opgedaan.
De bestuursleden van Europa decentraal worden voor een periode van drie jaar benoemd en
1
kunnen twee maal worden herbenoemd. In 2009 is de bestuurssamenstelling gewijzigd.
Organisatie
De vertegenwoordiger van de gemeenten, de heer mr. R.J. Piet, heeft het bestuur verlaten. Er is nog geen nieuw bestuurslid benoemd. Dit is wel het geval namens de waterschappen. In 2009 heeft de heer G.J. Doornbos zitting genomen in het bestuur. De heer Doornbos is dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland. In 2009 kwam het bestuur drie maal bijeen.
Namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG): • Mw. mr. drs. A. Wissink, penningmeester • vacature Namens de Unie van Waterschappen (UvW): • Mr. H.J.M. Havekes, secretaris • G.J. Doornbos, lid
leden kwam de Praktijkraad in 2009 bijeen op 10 februari. Tijdens de vergadering spraken de leden met medewerkers van het kenniscentrum over de voortgang van de dienstverlening van het kenniscentrum, zoals de ontwikkelingen op het gebied van aanbesteden, staatssteun, milieu, de Dienstenrichtlijn en het Signaleringsloket Europese regelgeving.
www.europadecentraal.nl/bestuur
www.europadecentraal.nl/praktijkraad
Adviesraad Stichting Europa decentraal kan een beroep doen op een Adviesraad waarin hoogleraren van verschillende Universiteiten zitting hebben. Via dit forum worden de contacten met de academische wereld onderhouden. Voorzitter is prof. dr. Bart Hessel (1949). Hessel is sinds 1986 Universitair hoofddocent economisch publiekrecht en sinds 1998 bijzonder hoogleraar Europees recht en decentrale overheden aan het Europa Instituut van de Universiteit Utrecht. De voorzitter fungeert tevens als wetenschappelijk adviseur van het kenniscentrum. Europa decentraal heeft in 2009 regelmatig een beroep gedaan op de expertise van de Adviesraad. Dit geldt in het bijzonder voor de voorzitter prof. dr. Bart Hessel. www.europadecentraal.nl/adviesraad
Medewerkers Het personeelsbestand kende per 31 december 2009 de volgende samenstelling: Directie: • Mw. drs. F.C. (Fenna) Beekmans, directeur • J.A.M. (Joost) Vernooij, plv. directeur Adviseur senior: • Mw. mr. A.M.K. (Ann-Marie) Kühler Adviseur: • M. (Maarten) Aalbers • Drs. J. (Jos) Meijerink • Mw. mr. M.J. (Marieke) Schiebroek • Mw. drs. A.V. (Lisa) Vermeer • Vacature
Afscheid Europa decentraal heeft van twee medewerkers afscheid genomen: op 1 juli 2009 Saida Oulhaj en op 31 december 2009 Ilze Jozepa. www.europadecentraal.nl/medewerkers
Financieel overzicht Kenniscentrum Europa decentraal wordt gefinancierd door vier partijen: de drie koepelorganisaties van de decentrale overheden, respectievelijk de Vereniging Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Unie van Waterschappen en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De koepelorganisaties dragen in totaal 50 % bij; het ministerie neemt de overige 50 % voor zijn rekening. Het totale budget van Europa decentraal bedroeg in 2009: € 719.636,00. Aan de uitgaven kant streeft Europa decentraal ernaar om de overhead/ bureaukosten zo laag mogelijk te houden. In 2009 bedroegen deze kosten ongeveer 25 % van de totale subsidie. Hierdoor was het mogelijk om de overige subsidie te benutten voor personele capaciteit en een nog betere service aan de gebruiker. Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag was er nog geen jaarrekening over het boekjaar 2009 beschikbaar.
Europa decentraal
jaarverslag 2009 7
Helpdesk In 2009 zijn in totaal 1010 helpdeskvragen afgehandeld en geregistreerd in de database (1056 in het jaar daarvoor). Dit aantal ligt sinds 2005 steeds stabiel rond de 1000 vragen. Het totale aantal komt daarmee boven de 6000 vragen. Onderstaand overzicht geeft een beeld van de onderwerpen waarop de vragen werden gesteld en door wie. Herkomst Gemeenten/ VNG 67 % Provincies/ IPO 16 % Waterschappen/ UvW 5 % Overig (samenwerkingsverbanden, ministeries) 12 % Beleidsterreinen Aanbestedingen 50 % Staatssteun 24 % Dienstenrichtlijn 19 %
Europabewustzijn in zijn algemeenheid bij gemeenten, provincies en waterschappen bevorderen. Waren de bijeenkomsten eerder vaak gericht op een of enkele beleidsterreinen; in 2009 kregen de bijeenkomsten een meer integraal karakter. Naast de behandeling van vaak meerdere beleidsterreinen kwamen tijdens deze ‘Europabewustbijeenkomsten’ ook bijvoorbeeld gesproken over subsidies en lobby in samenwerking met de koepelorganisaties. Een voorbeeld is de bijeenkomst ‘Europa is dichterbij dan je denkt’ die met de drie noordelijke provincies is gehouden op 16 april 2009 in Leeuwarden. De organisatie was in handen van de provincie Friesland in samenwerking met Europa decentraal. www.europadecentraal.nl/bijeenkomsten Website Afgelopen jaar kon www.europadecentraal.nl op
In 2009 is nog intensiever dan in voorafgaande jaren door de doelgroep van Europa decentraal
2
Dienstverlening
gebruik gemaakt van de dienstverlening van het kenniscentrum. Dit uitte zich onder meer in de stijging van het aantal presentaties en bijeenkomsten dat Europa decentraal verzorgde. Daarnaast is het gebruik van en de vraag naar informatie op de website verder toegenomen.
Milieu 2 % DAEB 1 % Europees recht en decentrale overheden 1 % Regionaal beleid en Structuurfondsen 1 % Informatiemaatschappij <1 % Justitie en Binnenlandse Zaken <1 % Vervoer <1 % Vier vrijheden <1 % Werkgelegenheid en Sociaal Beleid <1 % Het grootste deel van de vragen kon ook in het afgelopen jaar binnen de gestelde termijn van 5 werkdagen worden beantwoord. Op de gevraagde terugkoppeling op het gegeven antwoord ontvangt Europa decentraal veelal positieve reacties. www.europadecentraal.nl/helpdesk Externe optredens Bijeenkomsten zijn een belangrijk middel om de kennis en expertise over Europees recht en de juiste toepassing ervan bij decentrale overheden te vergroten. Dit is een van de doelstellingen van het kenniscentrum. Daarnaast wil Europa decentraal het
gemiddeld ruim 7000 bezoekers per maand rekenen. Opvallend was de relatie tussen het bezoek aan de verschillende webdossiers en het aantal vragen dat over het betreffende onderwerp binnenkwam. Zo kreeg de voorpagina van het aanbestedings dossier het hoogste aantal bezoekers van de gehele site, gevolgd door het dossier over staatssteun. De derde op de lijst, ook geheel in lijn met de helpdeskstatistieken, was het Dienstenrichtlijn dossier. Om een goede dienstverlening te kunnen blijven waarborgen, is in 2009 er voor gekozen om een prioritering aan te brengen in de 17 informatie dossiers die het kenniscentrum op zijn site heeft. De dossiers geven, kort gezegd, uitgebreide en actuele informatie over de doorwerking van Europees recht en beleid op het betreffende beleidsterrein voor decentrale overheden. Vijf dossiers (aanbestedingen, Dienstenrichtlijn, Europees recht en decentraal overheden, milieu en staatssteun) zijn de belangrijkste dossiers voor gemeenten, provincies en waterschappen. Niet alleen is op deze gebieden de meeste Europese regelgeving van toepassing; op deze beleidsterreinen leven ook verreweg de meeste
Europa decentraal
jaarverslag 2009 9
vragen. Van alle vragen aan de helpdesk afgelopen jaar had 98 procent betrekking op een van deze vijf beleidsterreinen. De volgende vijf paragrafen behandelen in vogelvlucht de activiteiten van Europa decentraal op deze dossiers.
uitgegeven. De nieuwsbrief vormt hét medium voor gemeenten, provincies, waterschappen en andere geïnteresseerden dat de belangrijkste Europese ontwikkelingen vertaalt naar de decentrale praktijk.
De prioriteitstelling houdt concreet in dat de ontwikkelingen op de genoemde dossiers nog intensiever worden bijgehouden en vertaald naar de website. Naast het dagelijks bijhouden van de dossiers is de extra onderhoudsdag voor de website die voorheen eens per kwartaal plaatsvond opgeschroefd naar eens per maand.
De Europese Ster verschijnt wekelijks met uitzondering van recesperiodes. In 2009 kwam dat neer op 42 reguliere nummers, hetzelfde aantal als in het jaar daarvoor. Wederom is het aantal abonnees gestegen. Aan het eind van 2008 werd de nieuwsbrief naar 5500 abonnees gestuurd; in december 2009 was het aantal de 6000 gepasseerd.
De resterende twaalf dossiers blijven ook gewoon actief op de site. Het aantal activiteiten dat op deze dossiers plaatsvindt, is teruggeschroefd. Zo worden bijvoorbeeld niet actief nieuwe geanonimiseerde praktijkvragen op de site geplaatst en, in tegenstelling tot de prioritaire dossiers, niet zeer frequent geactualiseerd.
Redactieraad Om de kwaliteit te bewaken, is in 2006 een Redactieraad ingesteld. Deze bestaat uit leden van het HNP, Europa decentraal en vertegenwoordigers van Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Vereniging Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen. In 2009 is de Redactieraad 1 keer bijeengekomen. De redactie heeft daarnaast contact gehad met afzonderlijke leden van de Raad. In 2009 is ook het redactiestatuut be krachtigd, waarin de samenwerking tussen het HNP, Europa decentraal en koepelorganisaties is geregeld.
www.europadecentraal.nl Publicaties Europa decentraal heeft in 2009 een zestal publicaties uitgebracht. Een daarvan is het boek ‘De Dienstenrichtlijn decentraal’ over de gevolgen van de Dienstenrichtlijn voor decentrale overheden. Het boek is gepresenteerd tijdens het jaarcongres dat geheel in het teken stond van de Dienstenrichtlijn. Deze uitgave is het derde deel in de reeks praktijk cahiers Europees recht dat het kenniscentrum via de Sdu Uitgevers heeft gepubliceerd. Naast deze publicaties heeft Europa decentraal in 2009 een bijdrage geleverd aan publicaties van anderen, waaronder een actualisatie van de handreiking voor gemeenten en provincies ‘Goed op weg met breedband’ van het ministerie van Economische Zaken. Verder schreven de adviseurs van Europa decentraal in het afgelopen jaar weer diverse columns en artikelen voor bestuurs- en vakbladen, waaronder Bestuursforum, Provincie&Gemeente, Europa Direct Den Haag, het tijdschrift aanbestedingsrecht en de Europese gemeente.
De Redactieraad bestond in 2009 uit: HNP: • Drs. R. van Eijkeren (voorzitter) • Mw. drs. E. Ruiter Europa decentraal: • Mw. drs. F.C. Beekmans (voorzitter) • E.E.A. Perton/ drs. J. Meijerink VNG: • Mw. dr. S.A.W. Goedings IPO: • Drs. M.P. Verhagen UvW: • Mw. mr. S.E. Timmer www.europadecentraal.nl/europesester
www.europadecentraal.nl/publicaties De Europese Ster De digitale nieuwsbrief ‘de Europese Ster’ wordt sinds begin 2003 door Europa decentraal en het Huis van de Nederlandse Provincies in Brussel (HNP)
Signaleringsloket Naast het stellen van vragen kunnen medewerkers van een decentrale overheid, ministerie of ander overheidsorgaan ook bij Europa decentraal terecht voor het melden van niet of moeilijk uitvoerbare
Europese regels. Hiervoor is in september het digitale Signaleringsloket Europese regelgeving opgezet. De helpdesk van Europa decentraal ontvangt dagelijks vragen over de toepassing van Europees recht en beleid. De meeste hiervan beantwoordt het kenniscentrum door een juiste interpretatie van de regelgeving te geven. In een enkel geval ligt de oplossing van een vraagstuk verder weg omdat de regels in de praktijk niet uitvoerbaar zijn of averechtse bijwerkingen hebben. Met het Signaleringsloket is Europa decentraal juist naar deze vragen opzoek. In 2009 was het Signaleringsloket met de actie ‘Meld waar het knelt’ in fysieke vorm aanwezig op het jaarcongres van de VNG. Burgemeester Bas Verkerk van Delft deponeerde die dag het eerste signaal. Het loket is een initiatief van Europa decentraal in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Unie van Waterschappen en het Interprovinciaal Overleg. Het Signaleringsloket heeft momenteel nog de status van een pilotproject. In september 2010 wordt het loket geëvalueerd. www.europadecentraal.nl/signaleringsloket
Aanbestedingen Helpdesk Meer dan de helft van alle vragen aan Europa decentraal in 2009 (50 %) ging over Europees aanbesteden. Gemeenten stelden over dit onderwerp de meeste vragen (70 %), gevolgd door provincies (11 %) en waterschappen (4 %). Veel van de vragen hadden betrekking op gebiedsontwikkeling, de aard van de opdracht, gunnings- en selectievraagstukken, het onderscheid tussen opdracht of subsidie, inbestedings- en alleenrechtenvraagstukken, vaak gecombineerd met vragen over publiek-publieke samenwerkingsvormen (gemeenschappelijke regelingen) en de toepassing van aanbestedings regels. Externe optredens Op diverse plekken in het land zijn ook in 2009 weer aanbestedingsworkshops verzorgd door Europa decentraal. Dit gebeurde vaak in combinatie met presentaties over andere Europeesrechtelijke onderwerpen of bij Europabewustbijeenkomsten, bijvoorbeeld in de regio Noord-Nederland in samenwerking met de provincie Friesland (Leeuwarden,
voorjaar 2009) en bij de gemeente Ede (Dienstenrichtlijn) in (maart 2009). Ook is in 2009 via een verzoek van het Eggens instituut een incompanycursus inleiding Europees aanbesteden voor gemeente- en provinciejuristen gehouden. Website Het aanbestedingsdossier op de website van Europa decentraal is, na de homepage, het best bekeken van alle pagina’s. Alleen al de voorpagina van dit dossier werd volgens de statistieken gemiddeld meer dan 500 keer per week geraadpleegd. Het onderhoud van het aanbestedingsdossier vond zoveel mogelijk plaats op de in 2009 ingevoerde webonderhoudsdagen. Dit bestond vooral uit het verwerken van nieuwsberichten in het algemene aanbestedingsdossier, het uitwerken van een aantal specifieke (actuele) onderwerpen, zoals opdracht of subsidie, rechtsbeschermingsrichtlijn, jurisprudentie op het gebied van alleenrechten, inbesteden, gebiedsontwikkeling. Nieuw in de rubriek juris prudentie is de toevoeging van een veld ‘fiches’ met informatie over verschenen ECER-fiches en samenvattingen van relevante Europese uitspraken. Ook is een veld ‘inbreukprocedures’ toegevoegd met informatie over mogelijke procedures tegen Nederlandse decentrale overheden omtrent aanbestedingskwesties. Tot slot is de informatie & services pagina geactualiseerd en onderwerpsgewijs ingericht. Publicaties In 2009 verscheen het nieuwe factsheet Sociale aspecten bij aanbesteden, over de toepassing van duurzame en sociale criteria bij aanbestedingen. Het factsheet CPV-codes is geactualiseerd omdat een nieuwe CPV-verordening was aangenomen. In het kader van het Dienstenrichtlijnboek en diverse staatssteunpublicaties is meegelezen en commentaar ingebracht op aanbestedingsonder delen. Daarnaast is het onderdeel Europees aanbesteden van de handreiking Breedband in opdracht van het ministerie van EZ totaal her schreven. In 2009 werden diverse bestaande praktijkvragen op de website geactualiseerd en is een drietal geheel nieuwe toegevoegd, waarmee het totaal aantal praktijkvragen aanbesteden op de website op 55 komt. Tot slot is bijgedragen aan de totstandkoming van de Informatiekaart ‘duurzaam inkopen door de overheid’ van SenterNovem. www.europadecentraal.nl/aanbestedingen
Europa decentraal
jaarverslag 2009 11
Staatssteun Helpdesk Bijna een kwart van alle helpdeskvragen in 2009 (24 %) had betrekking op het beleidsterrein staatssteun. Gemeenten stelden de meeste vragen (46 %), gevolgd door de provincies (31 %) en de waterschappen (10 %). De rest kwam van de koepelorganisaties van de decentrale overheden en departementen. Opvallend in het afgelopen jaar was het aantal vragen over staatssteun in relatie tot de financiële crisis: ruim een op de vijf staatssteunvragen ging over dit onderwerp. Meer dan de helft hiervan had betrekking op (crisis)steun mogelijkheden voor woningbouwcorporaties. Daarnaast werden veel vragen gesteld over de-minimissteun, landbouw, milieusteun en steun voor O&O&I. Externe optredens In 2009 heeft Europa decentraal diverse workshops en presentaties verzorgd over staatssteun. In januari leverde Europa decentraal een bijdrage aan het 5e Elsevier Congres Ontwikkelingen Staatssteun in Rotterdam. Daarnaast werden diverse workshops gegeven aan studenten van de masterclass Europees recht van de Universiteit Utrecht, vond er in Utrecht een workshop plaats voor decentrale beleidsmedewerkers over staatssteun en de financiële crisis en werden er, onder andere in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken, twee workshop gepresenteerd voor Oost-Europese staatssteun delegaties. Verder is in mei een bijeenkomst georganiseerd onder coördinatie van Europa decentraal over staatssteun en lokale duurzame energieproductie. Website De belangrijkste vernieuwing die het dossier staatssteun op de website heeft ondergaan in 2009, is de toevoeging van het subdossier financiële crisis. In dit dossier wordt voor decentrale overheden inzichtelijk gemaakt welke relevante crisisregelgeving (de Tijdelijke Communautaire Kaderregeling en het Nederlands nationaal kader) voor hen mogelijkheden biedt om goedgekeurde crisissteun te verlenen en wat hierbij de voorwaarden zijn. Op grond van het Nederlands nationaal kader mag een gemeente of provincie vanaf 1 april 2009 tot en met 31 december 2010 500.000 euro steun per onderneming verlenen, zonder dat deze steun bij de Europese Commissie hoeft te worden aangemeld. In het dossier financiële crisis worden decentrale overheden geïnformeerd over de toepassing van het nationaal kader en de rapportageplicht inzake crisissteun bij het Coördinatiepunt Staatssteun
van het Ministerie van BZK. Op de website is een rapportageformulier en een verklaring voor het verlenen van beperkte steun te vinden voor decentrale overheden. Publicaties In 2009 heeft Europa decentraal diverse publicaties verzorgd waaronder het factsheet ‘Loonkosten subsidies en staatssteun’ dat het staatssteunkader ten opzichte van loonkostensubsidies uiteenzet. Daarnaast is het onderdeel staatssteun van de handreiking Breedband van het Ministerie van Economische Zaken herschreven. Ook zijn er verscheidene praktijkvragen op de website gepubliceerd en geactualiseerd in 2009. Tot slot heeft Europa decentraal bijgedragen aan een notitie over staatssteun en de Tijdelijke Stimuleringsregeling Woningbouw in samenwerking met Senter Novem en de ministeries van BZK en VROM. www.europadecentraal.nl/staatssteun
De Dienstenrichtlijn De Dienstenrichtlijn heeft afgelopen jaar een zeer prominente plaats gehad in de dienstverlening van Europa decentraal. Daarbij is er een goede samenwerking geweest met zowel de Projectgroep Implementatie Dienstenrichtlijn (PID) als de koepelorganisaties. Hierdoor zijn de decentrale overheden zo optimaal mogelijk ondersteund en kan worden teruggekeken op een succesvolle implementatieperiode. Doel van deze Europese richtlijn is de nog bestaande belemmeringen op het gebied van het vrij verkeer van diensten en de vrijheid van vestiging op te heffen. Voor eind 2009 moest de Dienstenrichtlijn geïmplementeerd zijn in nationale wetgeving, waarbij een grote rol voor decentrale overheden was weggelegd. Niet alleen moesten zij al hun regelgeving ‘screenen’ op mogelijk strijdige bepalingen met de Dienstenrichtlijn. Ook dienden decentrale overheden te zorgen dat zij voor 2010 aangesloten waren op het Dienstenloket en het Interne Markt Informatiesysteem. Daarnaast waren zij verplicht alle regelgeving vallende onder de reikwijdte van de Dienstenrichtlijn nog te toetsen op een aantal aanvullende eisen uit de richtlijn. Dit alles leidde tot veel vragen bij de helpdesk van het kenniscentrum.
Mede hierdoor is ervoor gekozen het thema Dienstenrichtlijn tijdens het jaarcongres in november centraal te stellen. Helpdesk Het afgelopen jaar zijn er in totaal 194 vragen over de Dienstenrichtlijn bij de helpdesk binnengekomen, ruim 19 procent van het totaal. Dit percentage is nagenoeg gelijk aan 2008 (18 %). Gemeenten hebben veruit de meeste vragen gesteld, namelijk 166. Van de koepelorganisaties stelde de VNG de meeste vragen. De vragen hadden veelal betrekking op het screeningsproces en de reikwijdte van de Dienstenrichtlijn. Daarnaast werd er door de doelgroep geïnformeerd naar de invoering van de Lex Silencio Positivo (de van rechtswege verleende vergunning) en de aansluiting op het Dienstenloket en het IMI. Vooral aan het eind van het jaar, toen de implementatiedeadline naderde, was een grote stijging van het aantal vragen waar te nemen. In samenwerking met de Projectgroep Implementatie Dienstenrichtlijn is het echter gelukt al deze vragen tijdig te beantwoorden. Externe optredens Europa decentraal is afgelopen jaar, net als in 2008, het land in gegaan om door middel van informatie bijeenkomsten te informeren en adviseren over de implementatie van de Dienstenrichtlijn. In samen werking met de PID zijn vier bijeenkomsten georganiseerd (in Zwolle, Rotterdam, Haarlem en Eindhoven). Ook in de gemeente Ede heeft Europa decentraal een informatiebijeenkomst georganiseerd waar onder andere het Dienstenloket aan bod is geweest. Daarnaast heeft het kenniscentrum voor de bestuursacademie een cursus over de vier vrijheden en de Dienstenrichtlijn verzorgd voor ambtenaren van decentrale overheden. Jaarcongres Zoals hierboven vermeld stond het jaarcongres van Europa decentraal in het teken van de Dienstenrichtlijn. Tijdens het congres ‘Bent u al klaar voor de Dienstenrichtlijn’ werd zowel stilgestaan bij de taken die afgelopen jaar nog op het programma stonden, als de verplichtingen die voortvloeien uit de Dienstenrichtlijn na 28 december 2009. Na de plenaire opening door dagvoorzitter Mendeltje van Keulen begon het jaarcongres met een presentatie van prof. dr. Bart Hessel over de plaats van de Dienstenrichtlijn binnen het vrij verkeer waarna Marieke Schiebroek, adviseur van Europa decentraal, de Dienstenrichtlijn in vogelvlucht toelichtte. In diverse workshops werd
Europa decentraal
jaarverslag 2008 13
informatie verstrekt over vergunningverlening vanaf 2010, notificatie van regelgeving, de juridische kanten van het Dienstenloket en over administratieve samenwerking door decentrale overheden. Na de workshops werd de kennis van de deelnemers beproefd in een quiz over de Dienstenrichtlijn. Tot slot kregen alle deelnemers zowel de praktische handreiking als het boek over de Dienstenrichtlijn uitgereikt. Er kan worden teruggekeken op een geslaagde dag. Website Het dossier Dienstenrichtlijn op de website is één van de belangrijkste middelen om decentrale overheden te informeren over deze richtlijn. Door de vele ontwikkelingen die afgelopen jaar op het terrein van de Dienstenrichtlijn plaatsvonden, is het dossier op de website ook voortdurend aangepast om het steeds actueel te laten zijn. Ook zijn veelgestelde vragen en praktijkvoorbeelden op de website gezet zodat decentrale overheden van elkaar kunnen leren. Publicaties Europa decentraal heeft in 2009 twee grote publicaties over de Dienstenrichtlijn uitgegeven. Allereerst is in samenwerking met onder andere prof. dr. Bart Hessel in december het boek ‘De Dienstenrichtlijn decentraal; de gevolgen van de Dienstenrichtlijn voor decentrale overheden’ uitgebracht. Decentrale overheden krijgen ook vanaf 2010, na de implementatiefase, volop met de Dienstenrichtlijn te maken. Daarom is het besef belangrijk dat deze richtlijn, net zoals bijvoorbeeld staatssteun en aanbestedingen, deel uitmaakt van het Europabewust worden van de decentrale organisaties. Dit boek is dan ook bedoeld om decentrale overheden zowel te wijzen op de juridische verplichtingen voortvloeiend uit de richtlijn, als ook om stil te staan bij de plaats van de richtlijn in het Europees recht. Daarnaast wordt veel aandacht gewijd aan hoe decentrale overheden na 2009 met de Dienstenrichtlijn om moeten gaan. Hoewel het boek een praktische invalshoek kent, moet het niet gezien worden als een handreiking voor decentrale overheden. Om ook in die behoefte te voorzien heeft het kenniscentrum in samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in november 2009 de handreiking ‘De Dienstenrichtlijn handreiking voor decentrale overheden’ uitgebracht. Deze handreiking heeft als doel om decentrale overheden een handvat te bieden hoe met de Dienstenrichtlijn om te gaan na 28 december 2009. www.europadecentraal.nl/dienstenrichtlijn
Milieu Helpdesk In 2009 gingen 1 op de 40 vragen die aan Europa decentraal worden gesteld over het beleidsterrein Milieu. Daarnaast zijn er veel staatssteunvragen gesteld waarin een milieucomponent zat. Provincies stelden de meeste vragen over milieu (bijna de helft van het totaal). Eén op de 14 vragen van de provincies betrof een milieuvraag. De onderwerpen die aan de orde kwamen in de vragen waren zeer uiteenlopend van aard en bestrijken het gehele Europese beleidsterrein milieu van natuur- en waterbeleid tot de Inspire-richtlijn en uitspraken van het Europese Hof. Externe optredens In mei 2009 heeft Europa decentraal samen met PIANOo, SenterNovem (het huidige Agentschap NL) en de ministeries van BZK en EZ een bijeenkomst georganiseerd over de Europese aspecten van decentrale duurzame energieproductie. Deze bijeenkomst was bedoeld om ervaringen uit te wisselen op dit terrein en de betrokken ambtenaren en bestuurders bewust te maken van het belang om rekening te houden met Europese staatssteunen aanbestedingsregels. In navolging van deze bijeenkomst wordt er gewerkt aan een publicatie over wetten en regels bij lokale duurzame energie productie. Europa decentraal heeft eind 2009 deelgenomen aan het ‘financiële loket’ dat bij het Congres Duurzame Overheden en Duurzaam Inkopen van de VNG was ingericht. Hier konden deelnemers aan het congres specifieke situaties voorleggen om advies te krijgen over onder meer staatssteun- en aanbestedingsaspecten. Website In 2009 is het dossier Milieu opnieuw ingedeeld ten behoeve van de leesbaarheid. Daarbij is wetgeving, zoals richtlijnen en actieplannen, sturend. De jurisprudentie in het dossier is aangevuld met belangrijke historische uitspraken maar vooralsnog nog niet met recente uitspraken. Deze ambitie wordt geleidelijk gerealiseerd doordat in de nieuwsvoorziening meer nadruk ligt op uitspraken van het Europees Hof. Dit vertaalt zich in het informatiedossier door de regelmatige verwerking van nieuwsberichten. Het onderdeel ‘klimaat en energie’ bij milieu heeft zowel in Europa als voor decentrale overheden in de afgelopen tijd steeds meer prioriteit gekregen. In aansluiting hierop heeft Europa decentraal een
apart webdossier op het gebied van klimaat en energie gecreëerd. Naast een uiteenzetting van de Europese regelgeving staat de koppeling met staatssteun en aanbesteden en klimaatbeleid hierin centraal. Publicaties Gedurende 2009 is er gewerkt aan verschillende publicaties die in 2010 zullen verschijnen. Dit betreft de vierde publicatie in de serie praktijkcahiers Europees recht van uitgeverij Sdu over Europees milieubeleid. Ook neemt Europa decentraal deel aan het klankbord van een digitale publicatie van Agentschap NL over wetten en regels bij het opzetten van een lokaal duurzaam energiebedrijf. Verder zijn in het afgelopen jaar verscheidene praktijkvragen op het gebied van milieu, klimaat en energie gemaakt en geactualiseerd. www.europadecentraal.nl/milieu
Europees recht en decentrale overheden Helpdesk Van de in totaal ruim duizend vragen aan de helpdesk ging 1 % over Europees recht en decentrale over heden. Provincies stelden hier het vaakst vragen over, gevolgd door gemeenten. Waterschappen vroegen hier niets over. De vragen betroffen onder meer Europaproof of Europabewustzijn, het nieuwe Verdrag van Lissabon, de wet Nerpe en het vraagstuk van de rechtstreekse werking. Externe optredens Veel verzoeken aan het Kenniscentrum om het verzorgen van een inhoudelijke bijdrage aan bijeenkomsten in 2009 werden ingegeven vanuit de brede invalshoek Europabewustzijn. Steeds vaker blijkt een geliefd ‘format’ dat van het bijeen brengen van de diverse bestuurslagen (provincie, gemeenten en waterschappen in die regio) en het bespreken van een aantal specifieke inhoudelijke Europees rechtelijke onderwerpen, bijvoorbeeld aanbesteden (gebiedsontwikkeling, inleiding aanbesteden), staatssteun (inleidingen maar bijvoorbeeld in 2009 ook vaak gerelateerd aan de financiële crisis) en de Dienstenrichtlijn (implementatie in 2009). Ook wordt er met enige regelmaat gevraagd om een inleiding in het werk van Europa decentraal in de brede zin. In 2009 zijn er verschillende groepen ambtenaren en bestuurders met dit doel uitgenodigd op het kantoor in Den Haag.
Website Eind 2009 is een start gemaakt met het actualiseren van de informatie in het dossier ‘Europees recht en decentrale overheden’ aan de wijzigingen die het Verdrag van Lissabon met zich meebrengt. Omdat onder meer de webdossiers van de Europese Commissie, waaronder die van de DG’s, momenteel nog aan ‘Lissabon’ worden aangepast, zal in samenhang hiermee ook het dossier van Europa decentraal in 2010 verder worden geactualiseerd. Publicaties Afgelopen jaar verschenen een drietal nieuwe praktijkvragen op het gebied van Europees recht en decentrale overheden en een aantal anderen werd in 2009 vernieuwd. Ook het factsheet Rechtstreekse werking werd geactualiseerd.
Aandacht in de media In 2009 zijn de bestaande relaties met belangrijke vakmedia en persvoorlichters van gelieerde organisaties bestendigd en is Europa decentraal meerdere keren benaderd door journalisten van uiteenlopende tijdschriften en kranten. Het jaar verslag en het jaarcongres zijn actief onder de aandacht gebracht bij journalisten via persberichten en tijdens een minicongres over Europa en de regio in april 2009 heeft Europa decentraal zich gepresenteerd aan een groep lokale journalisten. Dit congres werd georganiseerd door het Bureau van het Europees Parlement in Den Haag. Europa decentraal is op verschillende manieren in de media gekomen. Interviews zijn verschenen in Breeduit Den Haag, de Europese Gemeente, het blad van Conquaestor F.inc, Cobouw en Binnenlands Bestuur. Het boek ‘1001 vragen over staatssteun’ is besproken in het tijdschrift Bouwrecht en een artikel over Signaleringsloket heeft in de VNG-congreskrant gestaan. Het kenniscentrum heeft ook bijgedragen aan een artikel in het NRC Handelsblad over lokale duurzame energieproductie, schrijft regelmatig voor bestuurdersbladen van politieke partijen en is geciteerd in regionale media zoals de Gelderlander, Edestad en Salland Centraal. Ten slotte worden nieuwsberichten van de hand van Europa decentraal regelmatig overgenomen in andere nieuwsbrieven zoals recht.nl en IKC RO. www.europadecentraal.nl/media
Europa decentraal
jaarverslag 2009 15
2010 staat in het teken van het leveren van toegevoegde waarde aan decentrale overheden. Doordat Europa decentraal in staat is alle specialistische kennis te bundelen en deze breed ter beschikking te stellen aan decentrale overheden, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen hier hun voordeel mee doen. De focus is deze kennis zodanig te ontsluiten dat deze toegankelijk is voor alle decentrale overheden. Het is en blijft van groot belang voor gemeenten, provincies en waterschappen Europabewust en dus up-to-date te zijn wat betreft de kennis Europees beleid en -regelgeving.
cohesiebeleid, grensoverschrijdende samenwerking en veiligheid. Daarbij wordt onverminderd hard gewerkt aan brede landelijke bekendheid en een reputatie als dé autoriteit op het gebied van Europees recht en decentrale overheden. Daarbij zal het kenniscentrum de ingezette koers om nog meer aan te sluiten bij de behoeften van de decentrale overheden blijven volgen. Door de complexe Europese regelgeving in een continu veranderende omgeving voor de decentrale over heden te vertalen in duidelijke taal. Concrete acties in dit kader voor 2010 zijn onder meer de eerste
Europa decentraal werkt aan een reputatie als autoriteit op het gebied van Europees recht en be-
3
Toekomst
leid voor decentrale overheden. Een reputatie als autoriteit houdt in dat Europa decentraal wordt gezien als hèt kenniscentrum voor Europa op lokaal en regionaal niveau, dat beleidsmedewerkers en bestuurders van decentrale overheden én journalisten met regelmaat een beroep doen op de onafhankelijke, betrouwbare expertise van het kenniscentrum. De media is een belangrijk medium om Europa decentraal en het belang van Europa in het algemeen onder de aandacht te brengen.
Europa decentraal heeft deze kennis in huis en werkt ook in 2010 hard aan de doelstelling om Europese regels in duidelijk taal over te brengen naar de doelgroep. Dit krijgt onder meer vorm in het proactief stimuleren van regionale bijeenkomsten over Europa, waar kennis en ervaringen worden gedeeld tussen verschillende overheden in de regio en Europa decentraal. In 2010 organiseert Europa decentraal voor de vierde keer het jaarcongres in de Malietoren in Den Haag. Verschillende onderdelen van de Europabewust discussie komen aan de orde en worden geïllustreerd aan de hand van het beleidsterrein milieu. Onder meer het vierde boek in de reeks praktijkcahiers over Europees milieubeleid en decentrale overheden wordt hier gepresenteerd.
stappen richting ontsluiting van de database met meer dan 6000 vragen en antwoorden van decentrale overheden over de doorwerking van Europees recht op decentraal niveau. Ook zal de informatie voorziening op de website nog meer aangesloten worden op de vragen die leven in de doelgroep, bijvoorbeeld door het publiceren van praktijkvragen op de website. Juist nu is het belang van Europabewustzijn bij de decentrale overheden noodzakelijk. Immers, dit bewustzijn is onontbeerlijk om de mogelijkheden die Europa biedt optimaal te blijven benutten.
Europa decentraal werkt in 2010 aan het verder uitbouwen van de sterke punten en is er speciale aandacht voor nieuwe Europese beleidsontwikkelingen met decentrale relevantie. Voorbeelden hiervan zijn het Verdrag van Lissabon, gelijke behandeling,
Europa decentraal
jaarverslag 2009 17
Europa decentraal. Europese regels in duidelijke taal
www.europadecentraal.nl
Jaarverslag Europa decentraal 2009 Maatwerk
Kenniscentrum Europa decentraal Nassaulaan 12 Postbus 30435 2500 GK Den Haag t: 070-3381090 e:
[email protected] i: www.europadecentraal.nl
