JAARVERSLAG 2011
kerk in de steigers
Vereniging Stadsschoon Arnhem, Moersbergenlaan 16, 6825 AN Arnhem;
[email protected]; www.stadsschoon.nl Telefoon 026-3611207; banknr.6729285
1
JAARVERSLAG 2011. A. Inleiding. B. Actief voor het stadsschoon. C. Overige verenigingszaken. Waar de positie van politieke partijen verandert, zijn organisaties van burgers in een democratische samenleving van essentieel belang. Die organisaties vormen een aanvulling op de politieke democratie en een tegenwicht tegen overheid en markt. Vice-voorzitter Raad van State in Jaarverslag 2003. A. Inleiding. De economische crisis en de stedenbouw De economische crisis heeft grote gevolgen voor de stedenbouwkundige ontwikkeling in ons land. Na decennia van groei is er sprake van stilstand of zelfs van krimp. Ook voor de gemeente Arnhem zijn er ingrijpende consequenties. Dat betreft stedenbouwkundige plannen en de financiële situatie van de gemeente. De toenemende leegstand van winkels is een bedreiging van de vitaliteit van de binnenstad. De planning van winkels in het oostelijk stationsgebied (Oude Oeverstraat) werd wijselijk geschrapt. Toch word in het Rijnbooggebied nog de bouw van nieuwe winkels gepland. Er is ernstige stagnatie ten aanzien van de plannen voor het Bartokkwartier (Weverstraat-Kortestraat) en voor het Paradijsgebied (Rodenburgstraat- Markt).Al jarenlange vertraging van de plannen voor het Cobercoterrein Ernstige stagnatie in de geplande bouw van de nieuwe wijk Schuytgraaf. Ambitieuze plannen voor de uitbreiding van centrum Zuid ( KronenburgGelredome) verdwenen van tafel. Deze vertragingen hebben voor de gemeente geleid tot grote verliezen op de verkoop van bouwgrond. In 2009 € 30 miljoen en in 2010 € 23 miljoen.. (Gelderlander 9-2-11) Over tien jaar staat 12 procent van de winkels in de Arnhemse binnenstad structureel leeg. Dat blijkt uit een onderzoek van Roots Beleidsadvies en Bureau AnalyZus. Gelderlander 28-9-2011
2
Andere maatschappelijke ontwikkelingen en de stedenbouw Er zijn ook andere maatschappelijke ontwikkelingen die relevant zijn voor het ruimtelijk beleid. Dan denken wij b.v. aan de sterke toename van het internet-winkelen. Dat heeft grote gevolgen voor het winkelbestand en is een van de oorzaken van de leegstand. Zelfs het nieuwe Musiskwartier moet nieuw leven worden ingeblazen (Gelderlander 21-2-2010).
Musiskwartier De behoefte aan kantoorruimte in Arnhem vertoont een trendbreuk niet alleen door de economische crisis maar ook door verhuizing van bedrijven naar de Randstad, flexibele kantoorinrichting en thuiswerken. En dan zijn er ook nog grote-stads-problemen zoals verslaafdenzorg, die de voortgang van stedenbouwkundige plannen vertragen. Het enthousiasme was groot. Elf jaar na de aankoop van het Cobercoterrein leek nieuwbouw aanstaande. En toen kwamen de verslaafden. Gelderlander 28-10-2011 Aanpassing stedenbouwkundig beleid nodig De geschetste ontwikkelingen noodzaken tot aanpassing van het beleid. Niet meer voortdurend bezig zijn met groei, maar vooral zorg voor het bestaande. Er is veel leegstand van kantoren en winkels. Naar ons oordeel zijn er drastische maatregelen nodig. Een stop voor de bouw van nieuwe kantoren en winkels dringt zich op.
3
van leegstand naar verloedering Er zijn al gebieden met ernstig functieverlies. Concurrerende nieuwbouw elders is onverantwoord. Zo is de situatie op b.v. het Gele Rijdersplein en aan de Janssingels zorgelijk. Het streven om in het Rijnbooggebied levendige functies te brengen is in beginsel juist maar als die levendige functies in andere gebieden worden weggehaald dan ontstaan daar doodse stadsdelen. Gemeenten kunnen voorkomen dat nieuwe winkelgebieden uit de grond worden gestampt door als uitgangspunt te nemen, dat de kwaliteit van de bestaande gebieden vóór gaat. Trouw 6-1-2012 In het voorjaar van 2010 kwam er een nieuw stadsbestuur met een “regeringscoalitie” van een andere politieke samenstelling dan voorheen. Zo’n vernieuwd stadsbestuur heeft de mogelijkheden om het beleid aanzienlijk aan te passen. Behalve het schrappen van een geplande haven in het Rijnbooggebied, zien wij nog weinig verandering in het ruimtelijk beleid van dit gemeentebestuur. Zorg voor erfgoed ,monumenten en archeologie Wij ijveren ervoor dat de geschiedenis van de gebouwde stad zoveel mogelijk zichtbaar is. Het behoud van monumentale gebouwen heeft daarom onze bijzondere aandacht en vergt voortdurende waakzaamheid. De bedreiging voor het rijksmonument Vijzelstraat 23 (het zogenaamde Noackpand) b.v. kon in 2010 nog worden afgewend. De zorg voor leegkomende monumentale kerkgebouwen
4
is zeer actueel. Het erfgoedbeleid mag in het krachtenveld van de stadsontwikkeling niet een rest-aandachtsgebied zijn. Ook onder de grond kan belangrijk erfgoed aanwezig zijn. In verband met de bouw van een zogenaamde kenniscluster hebben op een terrein aan de Oude Oeverstraat archeologische opgravingen plaatsgevonden. Daarbij zijn belangrijke restanten gevonden van de oude stad zoals de stadsmuur, een bastion, brouwersovens en de loop van de Sint Jansbeek.
opgraving in de Oude Oeverstraat In 2009 heeft de VVD in de gemeenteraad gepleit voor een glazen vloer om de restanten blijvend zichtbaar te maken. Uit het oogpunt van erfgoedbeleid zou dat vanzelfsprekend zijn geweest. Volgens de Wet op de archeologische monumentenzorg moet immers bij de vaststelling van een bestemmingsplan rekening worden gehouden met de in de grond aanwezige of wel te verwachten monumenten. Een dergelijke oplossing, die ook interessant zou zijn uit toeristisch oogpunt, is er niet gekomen. Eerst is een bouwplan ontwikkeld en toen volgde het archeologisch onderzoek. Dat is de verkeerde volgorde. Na de archeologische ontdekkingen kon kennelijk het bouwplan niet meer worden aangepast. Er zijn enkele restanten (brouwersoven en een stuk stadsmuur) in hun geheel uit de opgraving gelicht en in bewaring genomen. Onderzocht wordt of het
5
mogelijk is die restanten ergens een plek te geven waar deze voor een ieder zichtbaar zijn. Wij hopen dat het gemeentebestuur een les heeft geleerd uit deze gang van zaken en dat in het vervolg een grondig archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd voordat een bouwplan wordt ontwikkeld. B. Actief voor het stadsschoon. Leegstandsprobleem. Wij hebben in maart een overzicht van leegstaande kantoorgebouwen en winkelpanden onder de aandacht van het gemeentebestuur gebracht. Er zijn enkele concentratiegebieden aan te wijzen. Er is grote leegstand in het gebied Gele Rijdersplein, Looierstraat, Jansbinnensingel en Jansbuitensingel. Opvallend is de leegstand van kantoren aan de Velperweg, rond het winkelcentrum Presikhaaf en op de bedrijfsterreinen IJsseloord II, Gelderse Poort en Kronenburg.
ook leegstand in nieuwe kantoorgebouwen. Ook zijn of worden diverse kerkgebouwen aan hun functie onttrokken. Wij hebben ook onze zorgen uitgesproken over bestaande (monumentale) cultuurgebouwen die hun functie gaan verliezen als de plannen voor nieuwe cultuurgebouwen in het Rijnbooggebied worden gerealiseerd
6
De opname van kantoorruimte in Arnhem bevindt zich sinds 2008 in een neerwaartse spiraal. In het topjaar 2008 werd er nog 84.500 m2 kantoorruimte opgenomen. Voor 2010 geldt dat de opname is blijven steken op 22.000 m2. Vastgoedrapportage Stadsregio Arnhem Nijmegen 2011 Plan Rijnboog en Kenniscluster Het nieuw gekozen gemeentebestuur heeft in het voorjaar van 2009 het plan voor de aanleg van een haven geschrapt. Dat betekende een herziening van het masterplan Rijnboog. In de uitvoering van dat masterplan kwam het eerst het deelplan voor de bouw van een zogenaamde Kenniscluster (bibliotheek, historisch museum, Volksuniversiteit) aan de Oude Oeverstraat aan de orde. Zoals we in het jaarverslag 2010 hebben vermeld, hebben wij in november 2010 onze opvattingen omtrent het milieueffectrapport Rijnboog en het bestemmingsplan Kenniscluster aan het gemeentebestuur kenbaar gemaakt. Wij vinden het gebouw voor een kenniscluster op die plek aan de rand van de historische binnenstad te massaal. Er moest een uitgebreid bouwprogramma en dus een omvangrijke bouwmassa worden neergezet op een veel te kleine kavel. Het gemeentebestuur veroordeelde zelf nadrukkelijk de schaal van het aangrenzende gebouw en zet er nu nog weer zo’n gigant naast. “Als geïsoleerde objecten kunnen gebouwen, die zich niets gelegen lagen liggen aan hun omgeving als architectuur geslaagd zijn, maar ze voegen dan weinig meer toe aan de stad dan vierkante meters vloeroppervlak”. Hans Ibelings in De Nieuwe Traditie blz. 119.
“Het bestaande Delta Lloyd gebouw is een erfenis uit het verleden, welke een schaalconflict oproept. Het gebouw is “uit verhouding” ten opzichte van de korrelgrootte van de binnenstad”. Tussenrapportage structuurplan Arnhem 2010.
7
Het gemeentebestuur heeft geen rekening gehouden met onze bezwaren en stelde het bestemmingsplan vast. Wij dienden een beroepschrift in bij de Raad van State. Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden werd het verschuldigde griffiegeld een dag te laat bijgeschreven op de rekening van de Raad van State met als gevolg dat ons beroepschrift niet ontvankelijk werd verklaard. Het plan voor een Kenniscluster is het eerste deelplan van het masterplan Rijnboog. Het blijft dus mogelijk dat wij een volgend deelplan van Rijnboog tot bij de Raad van State bestrijden. Dat zou kunnen zijn vanwege bebouwing van een grootschalig cultuurcomplex, dat als een mastodont stedenbouwkundig conflicteert (2x zo hoog) in de gevelwanden van de bestaande veel lagere en gedifferentieerde bebouwing van Rijnkade en Nieuwstraat. En verder de omvangrijke toename van het autoverkeer en milieuoverlast in het stadscentrum, veroorzaken leegstand elders enz. Het huidige vrijstaande schouwburggebouw aan de Eusebiusbinnensingel met nota bene de parkeergarage nabij is stedenbouwkundig een goede situatie. . Plan Rijnboog en gebied Nieuwstraat met Kunstencluster. De gemeente heeft ondertussen gewerkt aan een nieuw plan voor het gebied Nieuwstraat, waar aanvankelijk een haven was ontworpen. Het is de bedoeling dat in dit gebied o.a. een Cultuurcomplex wordt gebouwd voor Schouwburg, Museum Moderne Kunst en Filmhuis. Er zijn reeds enkele schetsontwerpen aan de orde geweest. Naar aanleiding van het laatste schetsontwerp hebben wij bij brief van 27 september 2011 ons standpunt daaromtrent aan de gemeente kenbaar gemaakt. Wij hebben o.a. gewezen op het opkomende verkeersprobleem en de dreiging van een overvloed (leegstand) van winkels.
Leeg Museum en lege Schouwburg?
8
Ook het ontrekken aan hun bestemming van de huidige cultuurgebouwen achten wij onverantwoord. Een goede afweging van het alternatief, uitgaande van handhaving, opknappen en eventueel uitbreiding van bestaande cultuurgebouwen, in vergelijking met totale nieuwbouw in één complex in het Rijnbooggebied, heeft niet plaatsgevonden. De cultuurlobby voor nieuwe gebouwen domineert zo sterk, dat een behoorlijke stedenbouwkundige toetsing niet aan de orde komt. Opvallend daarbij is, dat de breed samengestelde Grote Welstandscommissie, die normaliter adviseert over de stedenbouwkundige plannen, door burgemeester en wethouders buiten spel is gezet ten aanzien van het Rijnbooggebied. De politieke opvatting over dit gebied kan slechts worden verklaard uit de constatering dat het gemeentebestuur kennelijk nog steeds bevangen is door de megalomane geest van de ontwerper van het oorspronkelijke Rijnboogplan, de architect De Sola Morales uit de wereldstad Barcelona. In het Rijnbooggebied wil men “iets groots” tot stand brengen zonder dat de negatieve stedenbouwkundige consequenties in breder verband worden afgewogen.
Barcelona aan de Middellandse Zee
Arnhem aan de Rijn
Het grote politieke probleem ten aanzien van de realisering van een Kunstencluster is de financiering. De gemeente heeft reeds een fors bedrag ( € 4 miljoen kapitaallasten gedurende 40 jaar voor de bouwkosten) gereserveerd, doch dat is nog niet voldoende. Als er behalve ruimtelijke bezwaren ook nog financiële problemen zijn, dan
9
ligt het voor de hand dat de plannen worden heroverwogen. Zelfs uit de culturele sector wordt gewaarschuwd tegen deze plannen. “Het Cultureel Netwerk Arnhem adviseert op te passen voor een te grote investering in nieuwe gebouwen en structuren. Daarmee komt het budget voor kunst en cultuur nog meer onder druk te staan. Het geld kan maar een keer worden uitgegeven en nu is het al zo dat een aanzienlijk deel van het cultuurbudget vast zit in stenen” . Gelderlander 13-12-2011. Restauratie Eusebiuskerk Er is al veel discussie geweest over de restauratie van de Eusebiuskerk. Sommigen suggereerden het kerkgebouw te slopen of tot ruïne te laten vervallen. Voor dat standpunt is niet veel steun te verwachten onder de bevolking. In de Gelderlander van 1 oktober j.l. heeft onze voorzitter een pleidooi gehouden voor restauratie van de kerk en het zoeken naar een goede culturele bestemming. Dit in relatie tot de plannen voor de bouw van een peperduur cultuurpaleis langs de Rijn. Drijvend paviljoen Bij de Sonsbeektentoonstelling 1986 was het drijvend paviljoen van architect Wiek Röling een blikvanger. De nabestaanden van de recent overleden architect ijveren voor herbouw van het paviljoen. Indien dat in Arnhem zou zijn, zou dat een mooie aanwinst betekenen voor het stadsschoon. Wij hebben daarom bij brief van 2 augustus 2011 een beroep op het gemeentebestuur gedaan om daarvoor te ijveren. Wiek Röling was voor zijn dood reeds bezig om zijn drijvend paviljoen voor de internationale tentoonstelling Sonsbeek 1986 op een geschikte plaats te herbouwen. Na zijn dood heeft de stichting “beeldenpaviljoen Wiek Röling” deze taak overgenomen.
10
Bouwplannen Schaarsbergen en Braamweg Projectontwikkelaar Bouwinvest had een bouwplan voor een vijftal flatgebouwen tot zeven bouwlagen hoog aan de Kemperbergerweg in het dorp Schaarsbergen. In 2009 hebben wij onze bezwaren daartegen aan de gemeente kenbaar gemaakt. Ook veel omwonenden maakten bezwaar. Er kwam afgelopen jaar een iets gewijzigd bouwplan. Tegen dat bouwplan bestaat bij de dorpsbewoners ook grote weerstand. Er zal een nieuwe ontwikkelingsvisie voor het terrein worden opgesteld en een nieuw bouwplan. Projectontwikkelaar Giesbers ontwikkelde in 2008 een bouwplan voor drie flatgebouwen van vijf bouwlagen op een terrein aan de Braamweg, waar een villa staat in een groene omgeving. Het terrein is in het gemeentelijke Groenplan aangeduid als “structureel groen”. Wij hebben destijds onze bezwaren daartegen ingediend. Ook omwonenden namen stelling tegen het bouwplan. De projectontwikkelaar lijkt nog steeds van plan aldaar een bouwplan van appartementen te realiseren. Het is niet duidelijk wat dit concreet gaat worden.
“Geen bebouwing in groene vingers. De groene longen van Arnhem koesteren” VVD programma 2010-2014.
11
Bij de vertraagde voortgang van deze bouwplannen zal voor de ontwikkelaars wellicht meespelen, dat het gelet op de malaise in de bouw moeilijk is te weten voor welk soort woningen er nog een markt is. De crisissituatie kan er misschien toe leiden dat de bouwplannen geen doorgang vinden of althans zodanig worden gewijzigd dat deze o.i. stedenbouwkundig aanvaardbaar zijn. C. Overige verenigingszaken. Winterbijeenkomst Op 12 februari 2011 gaf stedenbouwkundige ir. Ad Habets in de Koepelkerk een presentatie onder de titel “Arnhem recht en krom”. Voor deze interessante lezing was, ondanks het bijzonder slechte weer, een ruime belangstelling. Jaarvergadering Op 15 juni 2011 werd onze jaarvergadering gehouden. Een inleiding werd gehouden door ir. Martin van Dort, die een aantal jaren lid was van de Arnhemse Welstandscommissie. Hij noemde expliciet als geslaagd project de verplaatsing van het voormalige stationspostkantoor naar Klarendal. Hij verklaarde altijd verbaasd te zijn geweest over de grootschalige Rijnboogplannen. .
geslaagd project Naar aanleiding van het jaarverslag over 2010 kwam onze website, de ledenwerving en de strategie van de vereniging aan de orde. Onze website is inmiddels ingrijpend vernieuwd. Wij hebben als bestuur enkele malen gediscussieerd over onze strategie. Op de jaarvergadering zullen wij nader van gedachten wisselen.
12
De bestuursleden H.J. van ’t Wout, J. Morsink en R. Vossebeld werden herbenoemd. De uitslag van de verkiezing van de Beste bijdrage aan het stadsschoon van 2010 was als volgt: Nieuw gebouw Groot Klimmendaal 47 punten. Nieuw Citogebouw 42 punten. Nieuwe fietsbrug Brugstraat 36 punten, Nieuw onderwijssportgebouw Papendal 30 punten. Uitreiking oorkonde Op 13 oktober heeft de voorzitter onze oorkonde uitgereikt aan het bestuur van Groot Klimmendaal. De band Global Groove zorgde voor een muzikaal intermezzo.
Bij deze gebeurtenis was een ruim aantal van onze leden aanwezig. We kregen een rondleiding om het fraaie gebouw te bezichtigen. Onze stad is weer een mooi gebouw rijker geworden.. Op de oorkonde staat de tekst: “Het gebouw heeft een bijzondere relatie met zijn omgeving door de plaatsing tegen de steile helling en door de uitkragende gevels. De bundeling van functies binnen één pand heeft het bebouwd oppervlak sterk verminderd, waardoor de oorspronkelijk parkachtige omgeving meer ruimte krijgt”.
13
Samenstelling bestuur eind 2011: Naam
jaar van aftreden
P. van Dijk, voorzitter H. Bod, secretaris H.J. van ’t Wout, penningmeester Ir. A. Burgers Th.Splithof, namens historische Kring Elden J. Morsink, namens Vrienden van Sonsbeek Dr. J. Vredenberg Mv. L.Korremans
2013 2012 2014 2012 2012 2014 2013 2013
.
De heer Vossebeld is in de loop van het jaar afgetreden als bestuurslid. Leden Het aantal leden bedroeg eind van het jaar 240. Stichting Monuscript. Deze mede door onze vereniging opgerichte stichting zorgt voor de uitgifte van de Arnhemse Monumentenreeks. Dit jaar verschenen de boekjes “Arnhem Zuid. De ontwikkeling van een stadsdeel” nr. 25 en “De Velperweg. Een Arnhemse weg in de tijd van de paardentram” nr.26.
14
Oprichting Vereniging Stadsschoon Arnhem in 1989. Persbericht van 9 oktober 1989 “De nieuwe vereniging dankt haar bestaan aan een merkbare opleving van de belangstelling voor de ontwikkeling van het Arnhemse stadsbeeld. Tot voor kort konden tal van waardevolle elementen zonder noemenswaardig verzet worden opgeofferd. Een oproep van enkele getergde gemeenteraadsleden in oktober 1988 om de krachten tegen verder verval te bundelen, ondervond verheugend grote weerklank bij het Arnhemse publiek. Gelijkgezinde organisaties en betrokken burgers onderkenden de wenselijkheid zich te verenigen met het doel over het stadsbeeld te waken en de meningsvorming over nieuwe ontwikkelingen te bevorderen”. Op 9 december 1988 vond op initiatief van de fractie van de Partij van de Arbeid uit de gemeenteraad een bespreking plaats ter voorbereiding van de organisatie voor stadsherstel. Als voorzitter van de bespreking trad op het raadslid van de Partij van de Arbeid, Frank Donders, en als notulist het raadslid van de Partij van de Arbeid, Henri Lenferink, de latere wethouder. Op 10 november 1989 vond de oprichtingsbijeenkomst plaats van de Vereniging Stadsschoon en de StichtingStadsherstel. Oprichters waren Jan Trooster, welziijnswerker, Eddy de Boer, stedenbouwkundige en Erno Maas, directeur van het Gelders Genootschap.
15
Vereniging Stadsschoon Arnhem De vereniging heeft ten doel het bevorderen en in stand houden van het stadsschoon en de monumentale en landschappelijke waarden in de gemeente Arnhem, in de meest ruime zin. (artikel 3 van de statuten)
16
