JAARVERSLAG 2008
ERASMUS MC JOSEPHINE NEFKENS INSTITUUT AFDELING PATHOLOGIE ROTTERDAM
INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE...........................................................................................................................1 VOORWOORD..................................................................................................................................3 1
DOELSTELLINGEN AFDELING PATHOLOGIE......................................................................6 1.1 Patiëntenzorg .......................................................................................................... 6 1.2 Onderwijs ................................................................................................................ 9 1.3 Onderzoek ............................................................................................................. 11 1.4
2
Mensen en middelen ............................................................................................. 13
PATIËNTENZORG.................................................................................................................18 2.1 Klinische pathologie (impact, effecten):................................................................. 18
2.1.1 Histotechniek, cytologie en postmortaal diagnostisch onderzoek .........18 2.1.2 Doorlooptijden .......................................................................................18 2.1.3 Speciale technieken................................................................................19 2.1.4 Vakinhoudelijke en organisatorische ontwikkelingen ...........................20 2.1.4.1 Havenziekenhuis ..............................................................................20 2.1.4.2 Mortuarium/obductiefaciliteit ..........................................................21
3
2.2
Productie ............................................................................................................... 21
2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4
Productie over de laatste 4 jaar ..............................................................21 Ontwikkeling productievolume versus budget vanaf 2005 ...................21 Complexiteitsindex ................................................................................26 Initiatieven voor verrekensystematiek ...................................................26
2.3
Kwaliteitsindicatoren.............................................................................................. 26
2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6
Klanttevredenheid ..................................................................................26 Kwaliteitszorg ........................................................................................27 Klachten .................................................................................................27 MIP ........................................................................................................27 Visitatie NVVP ......................................................................................27 PRISMA.................................................................................................28
ONDERZOEK.........................................................................................................................29 3.1 Onderzoeksprogramma’s ...................................................................................... 29
3.1.1
4
EMC MM-03-24-01, Solid tumors between bench and bed..................29
3.2
Wetenschappelijke publicaties .............................................................................. 30
3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6
Dissertaties.............................................................................................30 Publicaties eerste auteur.........................................................................30 Publicaties co-auteur..............................................................................34 Citatiescore; crownindicator ..................................................................44 Ranking publicaties................................................................................44 Boek- en literatuur bijdragen .................................................................44
3.3 3.4 3.5
(Buitenlandse) bezoekers...................................................................................... 44 Belangrijke externe contacten ............................................................................... 45 Subsidies ............................................................................................................... 46
ONDERWIJS..........................................................................................................................54 4.1 Academisch onderwijs........................................................................................... 54
4.1.1
Onderwijs curriculum ............................................................................54
1
5
4.1.2 4.1.3 4.1.4
Masteropleidingen..................................................................................56 AIO opleiding/onderwijs .......................................................................56 Post graduate onderwijs AIO en Invited lectures ..................................58
4.2
HBO/MBO ............................................................................................................. 62
PROFIEL VAN DE AFDELING PATHOLOGIE ......................................................................63 5.1 Organogram en overlegstructuur .......................................................................... 63
5.1.1 Organogram ...........................................................................................63 5.1.2 Overlegstructuur ....................................................................................63 5.1.2.1 Management Team...........................................................................63 5.1.2.2 Klinisch Stafoverleg.........................................................................64 5.1.2.3 Gezamenlijk Stafoverleg..................................................................64 5.1.2.4 JNI-brede Researchcommissie.........................................................65 5.1.2.5 Werkoverleg (agenda voorbereidende vergadering voor het MT) ..66 5.1.2.6 Kwaliteitsborgingsteam ...................................................................66 5.1.2.7 Klinisch Laboratorium Overleg .......................................................66 5.1.2.8 AIOS-overleg...................................................................................66 5.1.2.9 Feestcommissie ................................................................................67
6
7
5.2
Multidisciplinaire samenwerking ............................................................................ 67
5.2.1
Tumorwerkgroepen en Patiëntenbesprekingen......................................67
5.3
(Bestuurlijke) activiteiten en lidmaatschappen ...................................................... 69
ARBO, MILIEU EN VEILIGHEID ............................................................................................74 6.1 Wijziging in bezetting, activiteiten, ruimten en apparatuur .................................... 74
6.1.1 6.1.2 6.1.3
Activiteiten.............................................................................................75 Ruimten..................................................................................................75 Apparatuur (uitbreiding investeringen 2008).........................................75
6.2
Preventie van gevaren en besparing op chemicaliën............................................ 75
6.2.1 6.2.2
Preventie van gevaren ............................................................................75 Besparing op chemicaliën ......................................................................76
6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Organisatorische maatregelen .............................................................................. 76 Technische maatregelen ....................................................................................... 76 Inspecties en onderhoud ....................................................................................... 77 Arbo en Milieu gerelateerde opleidingen en trainingen ......................................... 77 Vergunningen ........................................................................................................ 77
6.8 6.9
Incidenten .............................................................................................................. 77 Behaalde resultaten .............................................................................................. 78
6.10
Conclusie en aanbeveling ..................................................................................... 78
PERSONELE BEZETTING EN WIJZIGINGEN......................................................................80 7.1 Personeel bezetting............................................................................................... 80 7.2 Personeel in dienst gekomen ................................................................................ 80 7.3 Personeel uit dienst gegaan .................................................................................. 81 7.4 Ziekteverzuim personeel ....................................................................................... 81 7.5 Overzicht AIOS...................................................................................................... 81
2
VOORWOORD Missie “Het Erasmus MC is op het gebied van ziekte en gezondheid een internationaal erkend centrum voor kwalitatief goede, met compassie geleverde zorg aan de patiënt, hoogwaardige kennisontwikkeling en gewaardeerde kennisoverdracht.” Deze missie van het Erasmus MC, uitgedragen in Koers 013, heeft de afdeling Pathologie als volgt toegespitst voor de afdeling: “De afdeling Pathologie werkt aan een vernieuwende integratie van geavanceerde morfologische en moleculaire technieken, inzichten en vaardigheden. In diagnostiek, onderwijs en opleiding wordt deze benadering toegepast over de volle breedte van het vakgebied. In het onderzoek is zij gericht op ontstaan en progressie van solide tumoren, en de objectivering van pathologische diagnostiek. De afdeling creëert synergie met andere afdelingen door haar specifieke expertise in de morfologie en de pathologie en het beheer van humaan weefsel.” De ontwikkelingen in 2008 waren gericht op het uitvoeren van deze missie Patiëntenzorg Verdergaande automatisering van het laboratorium draagt bij aan patiëntveiligheid en een snellere service. In dit kader werden in 2008 digitale aanvraagformulieren ontwikkeld en in een aantal afdelingen uitgeprobeerd. Een belangrijke innovatie was de aanschaf van het Xpress doorvoerapparaat. Hiermee is het mogelijk van een biopsie die ’s ochtends wordt genomen dezelfde middag een uitslag te geven. Voor diagnosestraten zoals voor mamma- en prostaatpathologie is het apparaat noodzakelijk. Er werd verder gewerkt aan de toepassing van virtuele microscopie in de diagnostiek. Hierbij wordt vooral ingezet op de dermatopathologie. De service aan de Daniel den Hoed heeft onder druk gestaan als gevolg van de verhuizing van het histotechnisch lab naar het de hoofdvestiging in het JNI. Besloten is de cytologie juist te concentreren in de Daniel. Daardoor is de omvang van het lab voldoende om een goede service te kunnen bieden. In 2008 zijn de voorbereidingen getroffen voor de service aan het Havenziekenhuis te beginnen 1 januari 2009. Het is buitengewoon bevredigend dat het bij de krappe arbeidsmarkt voor pathologen en analisten is gelukt om alle vacatures te vervullen waardoor de serviceverlening aan het Havenziekenhuis mogelijk is. Het lab staat klaar voor het Havenziekenhuis. Nog een interessante ontwikkeling is de samenvoeging van de obductiefaciliteit van de afdeling Pathologie met het mortuarium van het Erasmus MC. Het mortuarium wordt nu beheerd door het unithoofd van de klinische sectie van de afdeling Pathologie. Een logische stap die voordelen heeft voor het obductiebedrijf en het mortuarium. Er is nu een grotere groep betrokken medewerkers die voor verschillende taken inzetbaar zijn. Dit komt de kwaliteit en beheersbaarheid van de dienstverlening voor overledenen en de ontwikkeling van de obductiepathologie ten goede. De voorbereidingen voor de accreditatie van de afdeling hebben de volle aandacht gehad in 2008. Er was synergie tussen de ambitie van de afdeling om in 2009 accreditatie aan te vragen, en de inspanningen van het Erasmus MC als geheel om de NIAZ-accreditatie te krijgen. Borging van de pathologie in de zorgketens zal vooral vorm krijgen via de 18 tumorwerkgroepen van het Erasmus MC. In zijn algemeenheid geldt dat de doorlooptijd van de diagnostiek, gemiddeld circa 6 dagen, geen problemen zal geven in de zorgpaden die binnen het Erasmus MC worden ontwikkeld. Dat de afdeling op de goede weg is wat betreft kwaliteitsbeleid werd bevestigd door de positieve
3
uitkomst van de laboratoriumvisitatie van de NVVP. Het lab werd voor een periode van vijf jaar geaccrediteerd. Een belangrijke observatie van de visitatiecommissie was dat de werkdruk in alle geledingen hoog is; voor sommige geledingen onacceptabel hoog. De afgelopen jaren is de productie gestegen zonder dat dat heeft geleid tot aanpassingen in het budget van de afdeling. Het is daarom voor de toekomst van het lab van vitaal belang dat met de Raad van Bestuur is afgesproken dat de afdeling per 1 januari 2009 zal overgaan op een vraaggestuurd budget. Bij een verantwooord vastgestelde prijs per verrichting zal er evenwicht zijn tussen het werkaanbod en het beschikbare personeel. Een constant te hoge werkdruk leidt tot spanningen. Dat is met name onder de pathologen ervaren. De retraite van de pathologen, december 2008, was een verademing. Het werd duidelijk dat de staf tegen de verdrukking in groeit als team. Als de omvang van de staf dankzij vraaggestuurd budget in een goede verhouding komt met het werkaanbod, kunnen de talenten van de staf beter tot hun recht komen. Voor de ontwikkeling van de staf en de dienstverlening aan de kliniek is het belangrijk dat de procedures voor de benoeming van een bijzonder hoogleraar in de Gastro-intestinale pathologie, en voor de gewoon hoogleraar Klinische pathologie in gang konden worden gezet.
Onderwijs en opleiding In het verslagjaar heeft de afdeling aan zijn onderwijsverplichtingen kunnen voldoen, zowel voor het medisch curriculum als voor andere vormen van onderwijs, zoals bijvoorbeeld binnen de Master Molecular Medicine, en binnen de onderzoekscholen Molecular Medicine en MGC. Het onderwijs kreeg hoge cijfers van de studenten. Een belangrijke stap was de aanstelling van collega Den Bakker als onderwijscoördinator. Hij zal een voor het onderwijs in de pathologie een belangrijke rol spelen in de overgang naar de BAMAstructuur van het medisch curriculum. Bij de herziening van het onderwijs zal er naar worden gestreefd de pathologie als integrerend vak tussen prekliniek en kliniek een stevige plaats te geven. Den Bakker is in zijn functie van opleider ook hoofdverantwoordelijk voor de overgang van de opleiding in de pathologie naar de modulaire vorm, met alle consequenties die dit heeft voor de afhandeling van de diagnostiek. Het nieuwe opleidingsschema is door de staf geaccordeerd en zal per 1 april 2009 ingaan. Onderzoek Ook op het terrein van onderzoek heeft de afdeling goed gepresteerd. Werfkracht en publicaties waren ongeveer op hetzelfde niveau als vorig jaar. De citatiescore van de publicaties loopt op. In 2008 was de crown-indicator circa 1.6, dat is het gemiddelde van het Erasmus MC. Onze felicitaties gaan naar Prof. dr. Jan Trapman die in oktober 2008 de eerste Domonique Chopin Distinguished Researcher Award van de European Society for Urological Research heeft gekregen voor zijn hoogstaand onderzoek aan prostaatcarcinoom. Dr. Ellen Zwarthoff werd benoemd tot bijzonder hoogleraar Moleculaire Pathologie van Kanker. Haar benoeming is de bekroning van jaren van consistent onderzoek o.a. aan blaascarcinoom, dat inmiddels zijn waarde in de patiëntenzorg bewijst. Op het feest na haar oratie op 10 oktober 2008 is er wat afgezongen. Af en toe werd op de vrouw gespeeld, zoals in het onderstaande couplet uit het lied van de afdeling dat onder regie van Dr. Adriaan Houtsmuller tot stand kwam: "Vandaag ging haar oratie over DNA, werkelijk heel boeiend, nee echt niemand doet dat na, Misschien heeft u zich afgevraagd: 'wat betekent dat nou?' Stabiel en ook veranderlijk?, beschrijft zij soms een vrouw?"
4
Josephine Nefkens Instituut De afdeling heeft via de Daniel den Hoed Stichting een belangrijke rol kunnen spelen in de planning van verbouwingen in het Josephine Nefkens Instituut om te komen tot nieuwe laboratoria voor de afdeling Interne Oncologie (Laboratorium voor Farmacologie en het Laboratorium voor Tumorimmunologie) en voor de afdeling Neurologie (Proteomics Laboratorium). Van het totale budget van ruim 4 miljoen Euro is de helft ter beschikking gesteld door de Daniel den Hoed Stichting, de andere helft door het Erasmus MC. Het tienjarig jubileum van het Josephine Nefkens Instituut werd gevierd met een symposium onder auspiciën van de Stichting Josephine Nefkens Prijs met presentaties van onderzoekers van het Josephine Nefkens Instituut. Het symposium werd afgesloten met de uitreiking van de Josephine Nefkens Prijs voor kankeronderzoek aan Hans Clevers, directeur van het Hubrecht Laboratorium. Hij sloot het symposium af met een adembenemende lezing over stamcellen van darmepitheel en darmkanker.
Dank Het jaar 2008 heeft hoge eisen gesteld aan alle medewerkers van de afdeling. We tot het uiterste gegaan om er gewoon te zijn voor onze klanten, tenslotte de patiënten van het Erasmus MC. Mijn diep respect en grote dank voor zoveel vitaliteit en inzet. Wolter Oosterhuis
5
1
DOELSTELLINGEN AFDELING PATHOLOGIE
1.1
Patiëntenzorg
Toetsbare doelstellingen: Patiëntenzorg Indicator
Bron
Norm voor 2008
Realisatie t/m periode
Prognose 2008
Meldingen Incidenten
SOP MIP melding.
Eind 2008 is er een geformaliseerde
Er is een geformaliseerde
Gerealiseerd.
decentrale afhandelingstructuur van de MIP-
decentrale afhandelingstructuur (afgeleid van centraal
meldingen ingericht.
beleid en via kwaliteitsborgingsteam Pathologie).
Uitgaande
In 2008 wordt
Er is geen IS0-15189
post registratie.
aanvraag voor CCKL accreditatie gedaan.
(medische laboratoria) accreditatie. Medio 2009 wordt de aanvraag voor deze accreditatie gedaan.
(Telefonische) bereikbaarheid.
Klanttevreden heids onderzoek 2008.
Score van 8 of hoger in Klanttevredenheids onderzoek.
Call flow is geïnstalleerd. Het secretariaat is altijd bereikbaar of meldt wat het aantal wachtenden is; de mogelijkheid bestaat ook om een boodschap in te spreken.
Gerealiseerd.
Het %
Administratie
< 2%.
De afdeling is
aanvragen dat niet correct wordt aangeleverd (ordermanagement).
Unithoofd op basis van LMS.
Deels gerealiseerd.
Doorlooptijd diagnostiek.
LMS
Patiëntenzorg (FONA/MIP)
Accreditatie
Doorlooptijd < 6 dagen. 80% binnen 7
begonnen met het digitaal aan laten vragen. Er zijn 2 afdelingen bij betrokken. Zodra de kinderziektes eruit zijn, volgen meer afdelingen. De bugs zijn nu opgelost. Vanaf juni 2009 kan uitrol naar andere afdelingen plaatsvinden. Gemiddelde doorlooptijd is 6,58 dagen, 72,76% is
Niet gerealiseerd.
Deels gerealiseerd.
6
kalenderdagen.
binnen 7 dagen afgehandeld. Doorlooptijd histologie JNI: 7,13, 70,76% binnen 7 kalenderdagen; Daniel: 5,54, 72,7% binnen 7 kalenderdagen. Biopten histologie JNI: 5,45, 79,04% binnen 7 kalenderdagen. Biopten Daniel: 4,82, 83,51% binnen 7 kalenderdagen. Doorlooptijd cytologie: 2,95, 48,74% binnen 3 kalenderdagen.
Doorlooptijd uitslag vriescoupe.
Administratie Unithoofd op basis van LMS.
Binnen 30 minuten.
Niet behaald, doorlooptijd is 39 minuten inclusief transport vanaf OK, maar tijd is wel vergelijkbaar met andere centra.
Alleen te realiseren bij buizenpost.
Digitalisering Daniel in 2008.
Digitale coupes Daniel patiënten in ELPADO.
Diagnostiek is gedigitaliseerd.
Niet gerealiseerd; huidige coupescanner heeft te weinig capaciteit, wegens snelle ontwikkelingen in de markt, wordt even
Niet gerealiseerd.
afgewacht. Digitalisering Centrumlokatie in 2009.
Robotisering keten afdeling Pathologie.
Digitale coupes van alle patiënten in ELPADO.
DMO
Diagnostiek is gedigitaliseerd.
Materiaal wordt waar nodig per dagdeel verwerkt.
Momenteel loopt een pilot met de dermatologie. Afhankelijk van de uitkomsten van deze pilot zullen verder stappen worden gezet. Zie daarnaast ook doelstelling 7. Er is een doorvoerapparaat met continue output (elke 30 minuten, totale cycle 2,5
Niet gerealiseerd.
Deels gerealiseerd.
uur) aangeschaft, coupescanners zijn nog in onderhandeling. Voor de cytologie is een volautomaat aangeschaft.
7
Naast de cervixcytologie zal langzamerhand ook andere cytologie voor zover mogelijk hierin bewerkt worden. Onderzoek naar een volautomaat voor immunohistochemie is nog in beginstadium, ontwikkelingen in de markt zijn nog in volle gang. PA beelden in ELPADO.
Jaarplan Pathologie
Protocollering van toevoeging van PA beelden aan de verslagen; beschikbaar in ELPADO..
Beelden kunnen worden toegevoegd aan de PArapporten in Elpado; protocollering moet wachten tot de vacatures voor pathologen en analisten zijn vervuld.
Deels gerealiseerd.
Obductiepatholoog.
PERSIS.
Obductiepatholoog aangesteld.
Werving vindt plaats. Nog niet gerealiseerd. Wordt ernstig bemoeilijkt door incidentele financiering.
Niet gerealiseerd.
Toelichting productiegegevens (wanneer deze meer dan 5% afwijkt): In 2008 was er wederom een stijging in de productie. Deze betrof meerdere deelgebieden, met name de histologie op de centrumlocatie (+5%), de immuunhistochemie (+14%) en de moleculaire diagnostiek (+35%). Dit leidde tot een totale stijging met 8,5% van het aantal CTG eenheden tot 5662 eenheden per patholoog, hetgeen de belasting van in de periferie werkzame pathologen zeer dicht benaderd. O&O: De afdeling Pathologie heeft in 2008 4,5 promoties gerealiseerd. Dit is 50% lager dan begroot. Een aantal trajecten hebben onverwachts vertraging opgelopen. Het aantal WP2 in FTE is conform afspraak. DBC registratie: In samenwerking met directie Financiën is de afdeling druk bezig zich voor te bereiden op DBC’s op weg naar transparantie. Gewerkt wordt aan het kunnen realiseren van het rapporteren van de verrichtingen binnen 7 dagen. Daarnaast wordt een nieuwe AO gemaakt van het administratieve proces van het rapporteren van verrichten om daar ook de vertraging uit te halen. NIAZ: NIAZ: Op het kwaliteitshandboek na is de afdeling klaar voor accreditatie van ISO-15189 (medische laboratoria). De invoering van het VMS is in volle gang: melden van incidenten, MIP, calamiteiten, intern auditsysteem en het houden van PRISMA analyses. Aandachtpunten zijn: het uitvoeren van HFMEA, relatie RMS en LMS en klachtenafhandeling.
8
De 500 documenten die in het kader van ISO-15189 (medische laboratoria) zijn gemaakt, gaan als geheel over in het nieuwe kwaliteitsinformatiesysteem. De aanvraagprocedure zal als procedure in het nieuwe systeem worden opgenomen.
1.2
Onderwijs
Toetsbare doelstellingen: Onderwijs Indicator
Bron
Norm voor 2008
Realisatie t/m periode
Prognose 2008
Onderwijscontract.
BO
Tenminste niveau 2007.
Momenteel wordt de nieuwe
Gerealiseerd
structuur opgezet. Pathologie is daarin beter vertegenwoordigd. Invoering BAMA structuur pathologieonderwijs.
Onderwijsinstituut en MT pathologie.
Miv cursus 2008/2009 BAMA structuur PAonderwijs.
Volgens schema van het Onderwijsinstituut.
Afhankelijk van schema onderwijsinstituut
Obductie-onderwijs in het curriculum.
Onderwijsinstituut en MT pathologie.
Alle studenten volgen tenminste 5 obducties
Het aanbod van obducties is voldoende voor deze doelstelling. De studenten krijgen in ieder geval vier obducties te zien t/m hun vierde jaar. De vijfde obductie zien de studenten i.h.a. tijdens hun coschappen.
Gerealiseerd
VM in het vaardigheidsonderwijs.
Onderwijsinstituut en MT pathologie.
Alle VO’s maken gebruik van virtuele coupes; microscopen voor onderwijs kunnen in principe worden afgeschaft.
Gehaald.
Gerealiseerd
Vierdejaars
MT pathologie.
Tenminste 5
Er zijn 4
Niet gerealiseerd.
9
keuzeonderwijs en
studenten voor
derdejaars
keuzeonderzoek.
het 4e jaars keuzeonderwijs en 2 studenten
studenten voor het keuzeonderwijs
voor het keuze onderzoek.
geweest. Het aantal studenten voor keuzeonderzoek bedroeg 3 studenten van de EUR en 1 student van de RUL.
Opleiding tot patholoog.
Besluit over opleidingsplan.
Consilium Pathologicum en MT Pathologie.
Notulen MT.
Implementatie van nieuwe landelijke richtlijnen voor de opleiding in afstemming
Het modulaire systeem van opleiden op de afdeling pathologie zal per 1 april 2009
met de decaan.
geïmplementeerd worden volgens een "blokkensysteem".
Vastgesteld opleidingsplan voor de analisten
In 2007 al gerealiseerd.
Niet geraliseerd.
Gerealiseerd
Productiegegevens DOO en andere onderwijsontwikkelingen: Het modulaire systeem van opleiden op de afdeling pathologie zal per 1 april 2009 geïmplementeerd worden volgens een "blokkensysteem". In de laatste 2 maanden van 2008 hebben 4 AIOS DOO gevolgd. De AIOS worden nu maandelijks herinnerd aan deze vorm van onderwijs.
10
1.3
Onderzoek
Toetsbare doelstellingen: Onderzoek Indicator
Bron
Wetenschappelijke
Jaarverantwoor-
output: stijging omvang prestatiefinanciering
ding Afdeling.
in € tov 2005. aantal promoties.
Norm voor 2008
Realisatie t/m
Prognose
periode
2008 Gerealiseerd.
2007: 10% stijging ten opzichte van
Er is een stijging waar te nemen van
2005. 2008: tenminste realisatie 2007.
10%.
Niet gerealiseerd.
6 promoties Er zijn t/m augustus 4,5 promoties gerealiseerd. Weefselbank: doorlooptijd tot invriezen tumorweefsel.
Administratie weefselbank.
Max. 30 minuten.
De mogelijkheid is er, alleen wordt de norm nog niet altijd behaald.
Niet realiseerbaar.
Ondersteuning trialgebonden translationeel onderzoek (sidestudies).
Administratie weefselbank.
Systeem voor trialgerelateerde opslag.
Wordt 2010, omdat dit vanuit parelsnoer gefinancierd moet gaan worden. Met de ondertekening van de NOCIagreement met de EORTC is een deel van de doelstelling gehaald. De overeenkomst houdt in dat in de acht belangrijkste instituten die participeren in de EORTC (o.a. Erasmus MC) opslag van weefsel plaats vindt voor translationeel onderzoek in het kader van EORTCtrials.
Deels gerealiseerd
Verrekensystematiek gebaseerd op materiële en
Besluitvormingslijst RvB.
In 2009 is verrekensystematiek operationeel.
Voor wat betreft de verrekensystematiek wordt aangesloten
Niet gerealiseerd, buiten invloed van de afdeling.
personele kosten.
bij het Erasmus MC
11
brede systematiek, waardoor dit voor Pathologie vertraging heeft opgelopen. Er is nog discussie over basisjaar. Herziening werkgroepen.
MT Pathologie.
Werkgroepen op basis van prestaties
Er wordt in 2009 een retraite
en synergie kliniek/prekliniek.
georganiseerd waarin een voorstel ter sprake zal worden gebracht.
Niet gerealiseerd.
Beschermde tijd pathologen voor onderzoek.
DMO
Pathologen besteden tenminste 5% meer van hun tijd aan onderzoek.
Als gevolg van vacatures en toenemende werklast door stijgend aanbod is deze doelstelling niet behaald.
Niet gerealiseerd.
Nieuwe laboratoria JNI.
Directie Huisvesting.
Voltooiing planvorming.
Zie tekst onder Huisvesting.
Gerealiseerd.
12
1.4
Mensen en middelen
Toetsbare doelstellingen: Mensen en middelen Indicator
Bron
Norm voor 2008
Realisatie t/m periode
Prognose 2008
Hooglerarenplan.
Structuurplan
Aanstelling
afdeling.
bijzonder hoogleraar GE pathologie en
Beide trajecten lopen.
Niet gerealiseerd.
Aan patiëntenzorgkant is deze doelstelling gerealiseerd. Bij O&O
Gedeeltelijk gerealiseerd.
gewoon hoogleraar Klinische Pathologie. % medewerkers waarmee jaargesprek nieuwe
Jaargespreks applicatie.
100%.
stijl is gevoerd.
hebben niet alle medewerkers een jaargesprek gehad.
Tevredenheid interne cliënt (= aanvrager) (overall oordeel).
Intern cliënttevredenh eids Onderzoek in 2008.
Klanttevredenhei d 8 of hoger.
Er is geen nieuw klanttevrdenheidsonde rzoek gehouden. Aangesloten wordt bij het CTO dat in 2009 binnen de organisatie wordt uitgezet.
Niet gerealiseerd.
Tevredenheid medewerker (overall oordeel).
Medewerkertev re denheidsonder zoek (in 2008).
Een hogere score op een herhaald MTO via de reeds bestaande
Het MTO is nog niet uitgevoerd. Aangesloten wordt bij het CTO dat in 2009 binnen de organisatie
Niet gerealiseerd.
vragenlijsten.
wordt uitgezet.
Ziekteverzuim.
BO.
2007: max: 4,6 %. 2008: max Erasmus MCnorm (4%).
Ziet tekst onder mensen en middelen.
Gerealiseerd .
Werkdruk, gemeten met het meetinstrument van het DMO, en beoordeeld op basis van ziekteverzuim, overwerk en doorlooptijd van de diagnostiek.
Medewerkertev redenheidsond erzoek (in 2008).
5% medewerkers met significante stressfactoren;
De werkdruk is eerder hoger dan lager geworden door toename van de productie (zie ook het visitatierapport).
Niet gerealiseerd.
Alleen overwerk bij uitzonderlijke situaties.
Voor het lab en het secretariaat geldt, dat er niet of bijna niet wordt overgewerkt. Niet alle vacatures zijn ingevuld.
13
Het MTO is niet opnieuw gehouden, dit volgt in 2009. Reorganisatie van obductiefaciliteit en mortuarium.
Directeur Patiëntenzorg en Jaarplan
Geïntegreerde unit voor obducties en
Het traject van afstemming en goedkeuring is lang
Pathologie.
zorg voor overledenen binnen de
geweest. Door invloeden buiten de afdeling om kon deze
afdeling Pathologie.
doelstelling in 2008 niet gerealiseerd worden. Implementatie volgt in 2009.
Niet gerealiseerd (buiten invloed afdeling).
Pathologie voor het Havenziekenhuis.
Management Havenziekenhu is en jaarplan Pathologie.
Voorbereidingen zodat de service per 01-01-2009 kan ingaan.
Op sommige onderdelen moeizaam proces (ICT, werving personeel, verbouwing). Verbouwing is nog niet gereed en volgt pas half 2009. Dienstverlening is gestart per 01-012009.
Gerealiseerd .
Communicatie intern en extern.
Jaarplan Pathologie.
Communicatiepl an voor intern en extern gereed in 2008.
Plan is vanwege andere prioriteiten nog niet opgesteld.
Niet gerealiseerd.
Samenvoeging labs JNI en Daniel.
DMO
Alle labs geconcentreerd op JNI.
Voortschrijdend inzicht en ruimtenood in de afdeling binnen het JNI heeft doen besluiten
Niet gerealiseerd.
de Cytologie in de Daniel te laten. Personeel Analyse ziekteverzuim: Het percentage aan patiëntenzorgkant bedroeg 4,3%. Dit wordt met name veroorzaakt door de groep analisten en deels veroorzaakt door de werkdruk in combinatie met langdurig openstaande vacatures. Dit uitte zich o.a. in kort/frequent verzuim. Bij het secretariaat wordt ook werkdruk ervaren vanwege langdurig openstaande vacatures. Aan O&O kant bedraagt het percentage 2.1%, veroorzaakt door zwangerschapsklachten van een aantal medewerkers en vanwege de griep.
Analyse en bezetting GPL:
14
Bij Zorg is er sprake van een onderbezetting van 4 fte. Bij de GPL zijn geen signifcante verschillen. Bij O&O is er enerzijds sprake van een overbezetting als gevolg van een hoger dan begroot aantal EMF projecten (7 fte), anderzijds is de GPL lager (€ 5.000). Het percentage besteed aan opleidingen bedroeg bij Pathologie 0,7%. Bij Pathologie wordt veel tijd gestoken in bijscholing voor alle geledingen, dit zit niet in de 0,7% verwerkt. Jaargesprekken: Met 70% van de medewerkers is een jaargesprek gehouden. Met name aan de O&O kant krijgt niet iedere medewerker een jaargesprek. Verlofstuwmeren: Vanwege de druk op de medewerkers vanwege de voortdurend stijgende produktie is het bijna niet mogelijk medewerkers extra vrij te geven om verlofstuwmeren weg te werken, vandaar het grote aantal medewerkers met vakantie-uren van meer dan 80. Personeel Streef / doel
Jaar
Realisatie
getal %
2008
2007
Jaargesprekken Nieuwe Stijl Verlofstuwmeren -
Fte > 80 uur
53
58
-
Totaal uren
19798
22743
Financiën Patiëntenzorg 1e geldstroom: Het jaar 2008 wordt door de afdeling met een negatief resultaat (€ 71.000) afgesloten. Hierin zijn de korting van € 32.400 voor Ruimte voor Nieuw en de boekingen voor levensfase bewust personeelsbeleid opgenomen. In de realisatie is de compensatie voor het kwartiermakerschap Nieuwbouw vanaf 1 april 2008 verwerkt. Het resultaat is inclusief een niet ingevulde vacature voor een obductiepatholoog (€ 50.000). In overleg met de RvB wordt deze in 2009 aangesteld en de uitgaven lopen dan via het resultaat ten laste van de reserve. Hierdoor is het resultaat beter dan oorspronkelijk begroot en beter dan de prognose in de najaarsrapportage. Beleidsprojecten: De budgetten en kosten lopen niet synchroon waardoor in 2008 incidenteel een negatief saldo is ontstaan (€16.000). Fondsen: Het negatieve resultaat betreft bewust afdelingsbeleid om de fondsen af te bouwen (€ 43.000). Dit in overleg met de RvB. O&O 1e geldstroom: Er resteert in 2008 een positief resultaat € 54.000 positief. Dit is inclusief een niet ingevulde vacature voor een obductiepatholoog. In overleg met de RvB wordt deze in 2009 aangesteld en de uitgaven lopen dan via het resultaat ten laste van de reserve. In de najaarsrapportage is een voorzichtige prognose afgegeven. Beleidsprojecten:
15
Het negatieve resultaat is veroorzaakt doordat incidenteel gealloceerd geld gebruikt is voor aanpassingen in het JNI (zie ook najaarsrapportage). E.e.a. in overleg met RvB. Toelichting reservestand: Zorg De reservestand (- € 7.000) ultimo 2008 is enerzijds ontstaan door bewust beleid en anderszijds door onvoorziene uitgaven waardoor de afdeling geconfronteerd is met een negatief resultaat in de eerste geldstroom. Voor de afdeling is de reservestand een punt van aandacht. O&O De afname is het gevolg van bewust beleid. Ultimo 2008 resteert een reservestand van € 1,2 miljoen positief. ICT/Robotisering In 2008 werd de Sakura Xpress in gebruik genomen, een continu doorvoerapparaat waarmee het mogelijk is om op tijdig, voor 12 uur 's middags, aangeleverde biopten nog dezelfde dag een diagnose te stellen. Hiermee kan de afdeling Pathologie een uitstekende bijdrage leveren aan diagnosestraten voor bepaalde groepen patiënten. Op dit moment wordt volledige benutting nog beperkt door gebrek aan personeel c.q. de hoge werkbelasting in de laboratoria en in de staf. Faciliteiten Geen opmerkingen. Huisvesting De verbouwing van de uitsnijruimte zal in 2009 plaatsvinden, de verbouwing is noodzakelijk als gevolg van de gestegen produktie en de overname van de produktie van het Havenziekenhuis. De financiering hiervan is in principe rond. De verbouw van de 1e en 4e etage JNI is aanbesteed. De verbouwing van de 1e verdieping zal medio 2009 gaan starten.
16
Investeringen Patiëntenzorg: Het MT heeft wat betreft de besteding van investeringsgelden voor 2008 een andere keuze gemaakt dan oorspronkelijk in het jaarplan is aangegeven. In 2008 zijn voor moleculaire diagnostiek twee vriezers en een thermocycler gekocht. Ten behoeve van de verschillende laboratoria zijn een Faxitron X-ray systeem, een processor (cytologie), een kleuringssysteem en een systeem-microscoop gekocht. Vooruitlopend op het nog af te geven budget is voor het mortuarium/de obductieruimte een macro imaging grossing systeem aangeschaft. Investeringen O&O Beginstand
Begroot
(incl vrijval) Apparatuur via app fnds
76.994
0
Realisatie
Verschil
2008
begr/realisatie
79.795
79.795
Apparatuur via afd res
0
74.970
74.970
Apparatuur via EMF
0
263.365
263.365
418.130
418.130
TOTAAL Investeringen Zorg Beginstand
Budget
2008
Realisatie
Veplichtingen
2008
Verschil Budg/real/verpl
Apparatuur klein (<€ 100k)
150.361
124.587
207.232
0
67.716
Apparatuur groot (>€ 100k)
0
320.000
129.710
0
190.290
TOTAAL
150.361
424.587
336.942
0
258.006
17
2
PATIËNTENZORG
2.1
Klinische pathologie (impact, effecten):
In 2008 heeft de patiëntenzorg van de Klinische pathologie een groot aantal ontwikkelingen doorgemaakt, zoals mutaties in de staf, toename productie (hoge werkdruk) en ingebruikname van apparatuur. Deze ontwikkelingen zijn beschreven in de navolgende alinea’s.
2.1.1
Histotechniek, cytologie en postmortaal diagnostisch onderzoek 2008
2007
2006
Histologisch onderzoek Histologie Waarvan revisies histologie Waarvan consulten histologie
: 26985 : 2106 : 1645
26075 2771 1585
23599 2640 1615
Cytologisch onderzoek Cytologie Waarvan revisies cytologie Waarvan consulten cytologie Cervixcytologie
: 7099 : 387 : 31 : 1808
5161 412 33 1788
5211 293 48 1812
Postmortaal diagnostisch onderzoek Obductie Waarvan volwassenen Waarvan kinderen* Hersenobducties
: 200 : 103 : 97 : 84
231 124 107 109
230 124 106 116
* Bedoeld wordt het aantal obducties op kinderen tot 1 jaar oud (foetale en perinatale obducties).
2.1.2
Doorlooptijden
2006 Aantal werkdagen
1
2
3
4
5
6
7
Gemiddelde (in dagen)
Cytologie algemeen
7,29
47,43
81,80
93,83
97,09
98,19
98,79
2,82
Cervixcytologie *
0,27
1,29
5,54
11,51
23,52
42,07
58,17
7,43
Daniel Histologie
3,06
13,82
32,43
50,76
65,82
77,51
85,15
5,2
JNI Histologie
3,01
15,98
33,92
51,10
64,35
73,41
79,80
7,06
Klinische Pathologie totaal
3,40
19,63
38,42
51,80
62,69
72,79
75,47
5,6
18
2007 Aantal werkdagen
Gemiddelde
1
2
3
4
5
6
7
Cytologie algemeen
8,2
51,4
84,0
95,3
97,6
98,5
99,0
2,7
Cervixcytologie *
2,7
15,2
36,1
55,3
69,1
79,8
87,1
4,9
Daniel Histologie
2,5
12,4
30,9
49,7
63,6
72,8
79,5
7,3
JNI Histologie
0,2
0,2
0,2
0,5
6,2
17,9
38,8
8,6
Klinische Pathologie totaal
3,3
18,1
38,0
54,5
66,1
74,3
80,8
6,7
(in dagen)
2008 Aantal werkdagen
Gemiddelde
1
2
3
4
5
6
7
Cytologie algemeen
7,65
48,74
80,92
91,53
95,58
96,90
97,86
2,95
Cervixcytologie *
0,22
0,33
0,49
1,09
7,4
23,75
42,81
8,63
Daniel Histologie
4,63
14,74
31,24
46,74
60,33
72,62
80,70
5,55
JNI Histologie
2,92
15,97
33,68
49,47
61,54
70,68
77,47
7,15
Klinische Pathologie totaal
3,85
19,94
36,58
47,20
56,21
70,99
74,74
6,07
(in dagen)
* Cervixcytologie onderzoeken werden uitgevoerd en onderzocht in het MCRZ Zuiderziekenhuis, te Rotterdam. Getallen zijn percentueel en cumulatief. De kolom gemiddeld laat het gemiddeld aantal werkdagen per onderzoek zien.
2.1.3
Speciale technieken
Zelf verrichte puncties Immuunhisto-/ -cytologie en/of enzymhisto-/-cytochemie Morfometrie en/of Flow-cytometrie Electronenmicroscopie Moleculaire diagnostiek (bijvoorbeeld DNA-in situ hybridisatie / PCR)
90 5008 150 940
19
2.1.4
Vakinhoudelijke en organisatorische ontwikkelingen
Nierdiagnostiek is ondergebracht bij Prof. J.J. Weening in het Tergooiziekenhuizen in Blaricum. Met de aankoop van de Xpress, een continu doorvoerapparaat, is een begin gemaakt met een meer continue workflow. Deze werkwijze maakt same day diagnose haalbaar en kan ingevoerd worden voor de mamma straat in het Havenziekenhuis in 2009 en voor andere klinische paden. Er is een pilot gestart met virtuele microscopie. Als resultaat worden coupes voor de dermatologiebesprekingen gescand. Revisiecoupes kunnen hierdoor direct retour naar het desbetreffende pathologie laboratorium. Voor de mammadiagnostiek (microcalcificaties) en postmortaal onderzoek van foetussen is een Faxitron aangeschaft, een compact röntgenapparaat. De toepassing van de Xpress, de virtuele microscopie en de Faxitron wordt in 2009 verder uitgebreid.
Het installeren van de Xpress ging niet zonder slag of stoot. .
2.1.4.1 Havenziekenhuis Eind 2008 heeft het Havenziekenhuis besloten om per 1 januari 2009 al het pathologisch onderzoek uit te besteden aan de afdeling pathologie van Erasmus MC. Hiertoe is een concept samenwerkingsovereenkomst opgesteld, die in 2009 getekend zal worden. De door het Havenziekenhuis aangegeven productie bedraagt 8.327 nummers (histologie, immuno, cytologie, cervixcytologie, vriescoupes en obducties). Voor deze productieverhoging worden twee pathologen aangetrokken, 3,5 fte histologieanalisten, 1 fte cytologieanalist en 1,5 fte secretaresse.
20
2.1.4.2 Mortuarium/obductiefaciliteit In 2008 is verzoek van de Directie Patiëntenzorg aan de Raad van Bestuur een plan voorgelegd, om het beheer van het mortuarium bij de afdeling pathologie onder te brengen. De werkzaamheden met betrekking tot het ophalen en verzorgen van overledenen blijven nog gedeeltelijk berusten bij CMO. Het unithoofd laboratoria wordt aanspreekpunt voor alle klachten en problemen met betrekking tot de overledenen. Er is weer een vaste obductiemedewerker aangesteld, nadat deze werkzaamheden vanaf 2002 aan CMO waren uitbesteed.
2.2
Productie
In 2008 werd de afdeling pathologie ten opzichte van het voorafgaande jaar geconfronteerd met een duidelijke stijging van de diagnostiek. Deze was aanwezig in alle onderdelen van het diagnostisch bedrijf, met uitzondering van de obducties, waar een daling van ruim 10% optrad. Hiermee kwam het aantal obducties net boven het laagste niveau, dat in 2002 werd geregistreerd. De stijging was relatief het laagst in de cytologie (+2,2%) en in de histologie (+3,5%), waarbij de stijging van de histologie uitsluitend door een toename op de Centrumlocatie werd veroorzaakt. De grootste stijgingen deden zich voor op het terrein van de immuunhistochemie (bijna 14% meer) en de moleculaire diagnostiek (+35%). Laatstgenoemde techniek kent nog steeds een uitbreiding van de toepassingsmogelijkheden, op grond waarvan de stijging kan worden verklaard.
2.2.1
Productie over de laatste 4 jaar
Als bovenstaande cijfers worden vergeleken met die over de periode 2004-2008, dan valt op dat in de laatste 2 jaar een duidelijke groei in productie aanwezig is, metname wat betreft de histologie. Hiermee wordt de groei die ook in de jaren voorafgaand aan 2004 aanwezig was gecontinueerd. Deze groei houdt vooral verband met de toenemende productie in het Erasmus MC. Ook is er een geleidelijke toename van het aantal herbeoordelingen, zowel op verzoek van de kliniek (revisies) als van andere instituten (consulten). In vergelijking met de histologie is de groei van de cytologie iets geringer, maar eveneens continue. De groei van de speciele technieken, zoals immunohistochemie en moleculaire diagnostiek, houdt enerzijds verband met de groei van de productie in het algemeen, maar is bij de moleculaire diagnostiek ook sterk gerelateerd aan het beschikbaar komen van nieuwe tests. Dit verklaart het sterke groeipercentage in de voorbije jaren. Voor wat betreft obducties is er in de afgelopen periode een vrij constant aantal obducties per jaar, waarbij het relatieve aandeel foetale/kinderobducties geleidelijk aan is toegenomen tot ongeveer 50%. Het obductiepercentage toont na jaren van daling weer een lichte stijging, waarbij moet worden opgemerkt dat het totaal aantal overledenen in het Erasmus MC een dalende trend toont. Samengevat leiden bovenbeschreven productie veranderingen tot een al 8 jaar onafgebroken toenemende omvang van de diagnostiek van de afdeling Pathologie van het Erasmus MC, een totale toename van ruim 32%. Dit is gerealiseerd bij ongeveer gelijke personeelsomvang, zodat ook de productie per patholoog en per analist met bijna 1/3 is toegenomen.
2.2.2
Ontwikkeling productievolume versus budget vanaf 2005
Op donderdag 18 juni jl. werd in het ‘viermaandsgesprek’ het dilemma aan de orde gesteld van het productievolume versus het budget Pathologie. Met betrekking tot dit dilemma werd afgesproken om binnen 2 weken meer inzicht te bieden. Dat wordt gedaan in deze notitie. Hiertoe achtereenvolgens:
21
de relevante aspecten (1t/m 10) en conclusie, precisering van het dilemma voor 2010, opties voor oplossing van het dilemma in 2010, gevraagd: aanvullend kader voor 2010 toegevoegde waarde vanuit de afdeling. En grafisch: Het verloop van productievolume over de jaren 2005, 2006, 2007 en 2008, afgezet tegen: de werkelijke arbeidskosten, de vanaf 2005 geïndexeerde arbeidskosten en de vanaf 2005 geïndexeerde arbeidskosten gewogen met de mutatie in productievolume. Overzicht van productievolume vanaf 2002 Overzicht ontwikkeling directe kosten per producteenheid (2005, 2006, 2007, 2008) ‘Benchmark’ met Nijmegen, Utrecht, VU Amsterdam en Groningen, van de productie per aangesteld staflid Pathologie. Aspecten Het productievolume van de Pathologie is in afstemming tussen RvB en afdelingsleiding onbepaald. Dit in tegenstelling tot afstemming tussen RvB en de meeste andere afdelingen, waar afspraken worden gemaakt over de productievolumes. Het budget wordt jaarlijks vermeerderd met prijsindices, maar verminderd met bezuinigingsdoelstellingen, en houdt t.a.v. de Pathologie geen rekening met mutaties in productievolume. Het productievolume nam in de afgelopen jaren significant toe en wordt bepaald door de vraag van afdelingen naar Pathologische diagnostiek. Gezien het belang van dit onderzoek wordt elke vraag geaccepteerd en niet getoetst op een eventuele overschrijding van een in redelijkheid te stellen maximum volume. Zie overzicht 2. De productie wordt ook complexer en dynamischer, wat blijkt uit de hoeveelheid ‘blokjes’ en coupes per patiëntonderzoek en uit de toename van de z.g. vriescoupes voor onmiddellijk diagnostisch onderzoek. Complexer en dynamischer betekent een groter beslag op de productiecapaciteit. Bij het zichtbaar maken van het efficiencyresultaat tussen 2008 en 2005 (zie overzicht 1), wordt hiermee geen rekening gehouden. Tot 2008 is geen sprake van een substantiële overschrijding van het budget; de maximaal toegestane directe afdelingskosten. Voor 2008 geldt enige overschrijding en voor 2009 wordt een substantiële overschrijding voorzien. Voor 2010 geldt een extra bezuiniging van 2,5% plus een expliciete opdracht om tot een plan te komen waarmee o.m. een sluitende exploitatie rekening wordt gerealiseerd. De afdeling heeft tot en met 2008 de stijgende productie en het relatief dalend budget vrijwel geheel kunnen opvangen door: Stelselmatige efficiency verbetering (meer met dezelfde -, of minder -,of goedkopere medewerkers). Substitutie van arbeid ter beschikking van O&O, ingezet voor ZORG activiteiten. Zie overzicht 1 en 3. De directe kosten per productie-eenheid zijn hierdoor relatief sterk gedaald. Het substitueren van arbeid ter beschikking van O&O was al onwenselijk vanuit concern-O&Obeleid, maar is al helemaal in strijd met de geest van Koers ‘013 en de Perspectiefnota. De afdeling pathologie stelt nu vast dat zij de substitutie als onder aspect 7b genoemd, sterk willen reduceren om te voldoen aan de uitgangspunten van Koers 013 en de perspectiefnota. Daarmee wordt de arbeid die ter beschikking staat van de zorgproductie sterk verminderd.
22
De afdeling stelt vast dat zij de gevraagde kostenreductie voor 2010 conform richtlijnen kan realiseren door verdere reductie van arbeidsvolume. Conclusie: Op grond van voorgaande volgt een in redelijkheid maximaal haalbaar productievolume voor 2010, gelijk aan dat van 2006. Zulks op basis van schatting, op basis van de trendlijnen in overzicht 1 en 3. Daarmee kunnen we het dilemma voor 2010 als volgt preciseren: Om de werkelijk gevraagde productie boven het niveau van dat van 2006 te kunnen realiseren, moet extra arbeid worden ingezet, waarvoor vooralsnog geen budgettaire dekking bestaat. Het is de afdeling niet toegestaan de maximale kosten (het budget) te overschrijden. Niet de gevraagde diagnostiek boven het niveau van 2006 produceren en leveren, leidt mogelijk tot onaanvaardbare knelpunten elders in Erasmus MC zorgketens. Het productievolume in 2009 en 2010 zal naar verwachting ongeveer gelijk zijn aan dat van 2008. Opties t.a.v. het gevraagde productievolume boven het niveau van dat van 2006: Produceren en leveren tegen toestaan overschrijding budget met marginale kosten. Produceren en leveren tegen interne verrekening van de marginale kosten met de vragende afdelingen. Produceren en leveren tegen mutatie van budget gelijk aan de marginale kosten. Niet produceren en leveren. Gevraagd: Akkoord voor toepassing van één van de opties. Perspectief vanuit de afdeling: Transparantie in productie, kwaliteit, kosten en efficiency. Optimaliseren arbeidsproductiviteit. Actieve rol in samenwerking met vragende afdelingen teneinde primaire vraag te reduceren door betere afstemming. Actieve rol in verdere ontwikkeling Erasmus MC zorgketens en zorginnovatie. Actieve rol in verdere ontwikkeling thematisering. Wetenschappelijke output naar hoog niveau. Overzichten 1. Overzicht van productievolume, arbeidskosten en genormaliseerde arbeidskosten
23
60.000
50.000
Efficiencyresultaat plus substitutie
40.000
Productievolume Arbeidskosten werkelijk
30.000
Arbeidskosten 2005 . index (bij index gem 3,5%) Arbeidskosten 2005 . index . mut productievol 20.000
10.000
2005
2006
2007
2008
Toelichting: Het productievolume wordt uitgedrukt in equivalente eenheden. Daartoe gelden in het vakgebied Pathologie per verrichtingssoort algemeen aanvaarde omrekenfactoren. De verrichtingen zijn op de afdeling geregistreerd. De werkelijke arbeidskosten (x100) bestaan uit salariskosten van medewerkers die te boek staan onder de kostenplaatsen van de klinische Pathologie, plus overige arbeidskosten (w.o. detachering). Bron; het grootboek en de salarisadministratie. De arbeidskosten 2005 maal index zijn bedoeld als weergave van wat de arbeidskosten zouden zijn geweest als alleen de gemiddelde prijsstijging van 3,5% per jaar (schatting) zou zijn gerealiseerd. De arbeidskosten 2005 maal index maal mutatie productievolume, zijn bedoeld als weergave van wat de arbeidskosten zouden zijn geweest na indexering en bij aanname dat de arbeidsinzet rechtevenredig zou zijn met het productievolume. Het verschil tussen de laatst genoemde en de eerstgenoemde is te zien als het resultaat van efficientere inzet van de arbeid, plus het resultaat van arbeidssubstitutie. Door toename van complexiteit en dynamiek (aspect 4) is feitelijk het efficiëncyresultaat nog groter; meer prestatie bij gelijk volume. 2. Overzicht ontwikkeling productievolume
24
EMC P 60.000
50.000
40.000
EMC P
30.000
20.000
10.000
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Toelichting: Productievolume als in vorig overzicht, maar hier vanaf 2002. De stijging in productievolume volgt vanaf 2002 een zekere constante lijn. 3. Overzicht van gemiddelde directe kosten per producteenheid 98,00
96,00
94,00
92,00 Kostprijs (directe kosten) per productieeenheid absoluut
90,00
Kostprijs (directe kosten) per productieeenheid relatief (prijsnivo 2005; bij index gem 3%)
88,00
86,00
84,00
82,00 2005
2006
2007
2008
Toelichting: De bovenste lijn laat zien, het totaal aan directe kosten (bron; het grootboek) gedeeld door aantal productie-eenheden. De onderste lijn corrigeert voor een gemiddelde prijsstijging van 3% per jaar (schatting). Zo laat de onderste lijn de gemiddelde kostprijs (alleen directe kosten) zien op het prijspijl 2005. De relatief aanzienlijke daling is een indicatie voor efficiencyresultaat (en/of substitutie). 4. Overzicht productie per aangesteld staflid per academisch ziekenhuis
25
6.000
5.000
4.000 EMC P UMCN 3.000
UMCU VU AZG
2.000
1.000
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Toelichting: Productievolume als hiervoor gedefinieerd, per academisch ziekenhuis (voorzover bekend), gedeeld door het aantal aangestelde stafleden (Pathologen), ook voor O&O. Zulks op basis van ieders opgaven (zonder verificatie). Hieruit kan worden geconcludeerd dat de productie per staflid structureel het hoogst is in het Erasmus MC.
2.2.3
Complexiteitsindex
De complexiteit van de diagnostiek toont al jaren een geleidelijke toename. Deze is niet altijd in kwantitatieve zin weer te geven. Zo is het aantal verplichte items in een conclusie van met name resectie preparaten toegenomen op basis van landelijke richtlijnen, maar hiervan wordt geen registratie bijgehouden. Anders is dit voor het aantal blokjes (de eenheid waarin weefsel wordt opgeslagen) per ingevoerd pathologie-nummer. Dit toont een gestage toename, van 3,2 in 2004 tot 5,2 in 2008. Het percentage immunodiagnostiek ligt al een aantal jaren vrij stabiel tussen 15% en 20%, hoewel er aanwijzingen zijn, dat dit, mede door protocollering, in de nabije toekomst zal gaan toenemen. De toenemende complexiteit heeft er toe geleid dat in werkelijkheid de productie per hoofd (en de daarmee samenhangende werkdruk) nog sterker gestegen is dan onder 1.2.1 werd vermeld.
2.2.4
Initiatieven voor verrekensystematiek
In tegenstelling tot hetgeen verwacht werd in 2007 is de invoering van het vraaggestuurd budget uitgesteld tot 1 januari 2010, i.v.m. het feit dat de Raad van Bestuur van het Erasmus MC er de voorkeur aan gaf deze invoering gelijktijdig te doen voor alle ondersteunende afdelingen.
2.3 2.3.1
Kwaliteitsindicatoren Klanttevredenheid
In 2008 is er geen klanttevredenheid onderzoek uitgevoerd en in 2009 is een groot concernbreed klanttevredenheid onderzoek door de Raad van Bestuur gepland.
26
2.3.2
Kwaliteitszorg
Kwaliteitssysteem op de afdeling, dit alles voortkomend uit het: Kwaliteitsbeleid Pathologie 2008-2010: “ Op weg naar het VMS”. Voorgenomen aanvraag accreditatie ISO-15189 medische laboratoria door de Raad van Accreditatie. In 2008 lag de nadruk op het monitoren van elementen uit het VMS (Veiligheids Management Systeem), zoals aangegeven door de Directie Patiëntenzorg van het Erasmus MC. Dit betekende o.a.: Per 31 december 2008 staan 622 documenten op het net. Er is continu beheer van -
2.3.3
documenten door de 2 kwaliteitsmedewerkers van de afdeling. QAP (Quality Analyse Program); in 2008 is een begin gemaakt met invoering; dit systeem draagt zorg voor de kwaliteitswaarborging van de uitgevoerde analyses. Uitvoering van interne audit organisatie. Er zijn 8 interne auditoren. Er zijn in 2008 elf interne audits uitgevoerd. Indien een onvoldoende gescoord wordt, wordt het verslag besproken in het kwaliteitsborgingsteam. Het interne auditteam werkt met het digitale verbeterplan pathologie: indien de auditoren een onvoldoende constateren, maken zij een probleemschets van de situatie. Deze probleemschets wordt naar de leidinggevende gestuurd en deze maakt een doelstelling, verbeteracties en een tijdspad en beschrijft het toetsingsmoment.
Klachten
In 2008 zijn 4 klachten binnengekomen bij het afdelingshoofd. Deze klachten zijn na uitvoerig overleg met betrokkenen afgehandeld. Inzage bij de klachtenfunctionaris Erasmus MC.
2.3.4
MIP
De MIP-meldingen worden volgens Erasmus MC-beleid gemeld aan de centrale MIP-cie Erasmus MC. In 2008 is de definitie van een MIP-melding binnen het kwaliteitsborgingsteam opnieuw gedefinieerd: “ Er is een foute uitslag naar de aanvrager gegaan”. Indien een MIP geconstateerd wordt, wordt zowel in het eigen LMS geregistreerd als in de Erasmus MC-brede MIP-applicatie. Na bespreking in het kwaliteitsborgingsteam zijn in 2008 3 MIP-meldingen gedefinieerd en zijn acties uitgezet. Het kwaliteitsborgingsteam geldt als decentraal MIP-team.
2.3.5
Visitatie NVVP
Het visitatieprogramma is een instrument ter bewaking en bevordering van de kwaliteit en zorg. De Landelijke Visitatie Commissie gaat na of de voorwaarden aanwezig zijn om kwalitatief goede zorg te kunnen verlenen en toetst in mindere mate de resultaten van zorgverlening. De Klinische Pathologie was met goed resultaat gevisiteerd door de Landelijke Visitatie Commissie van de NVVP op 20 juni 2008, hun conclusie was als volgt: "de commissie waardeert de gevisiteerde praktijk ten aanzien van de beroepsuitoefening met de maximale termijn van 5 jaar". Naar aanleiding van de conclusies en aanbevelingen van de visitatiecommissie zullen daar waar mogelijk verbetertrajecten worden ingezet. Het visitatierapport is beschikbaar bij het afdelingssecretariaat.
27
Incidentregistratie in Sympathy In 2008 zijn 967 meldingen gedaan via Sympathy. 187 hiervan hadden bijvoorbeeld te maken met verkeerd inzenden. Verbeteractie: invoering van een nieuw digitaal aanvraagformulier met verplichte velden. De overige meldingen worden direct aangepakt op de units en de grove trends worden besproken in het kwaliteitsborgingsteam.
2.3.6
PRISMA
In 2008 is 1 MIP melding via PRISMA geanalyseerd.
28
3
ONDERZOEK
3.1 3.1.1
Onderzoeksprogramma’s EMC MM-03-24-01, Solid tumors between bench and bed
Projectleiders: Fodde Prof. Dr. R. and Oosterhuis Prof. Dr. J.W. The department of Pathology is the backbone of the Josephine Nefkens Institute (JNI), and thereby committed to translational research of human solid tumors. The focus of the department is to unravel the pathogenesis of solid cancers combining advanced morphological and molecular methods on human tumor material, and animal models. Leading themes are the molecular and (epi)genetic basis of cancer, tumor stem cell biology, and tumor-host interactions. Results are used to develop objective criteria for diagnosis, response prediction and prognosis of human cancers, which will then be implemented in top-referral and routine clinical pathology. This is implemented and stimulated by coupling basic scientists with clinical pathologists around specific cancer types. These activities are also meant to facilitate other Erasmus MC departments’ research programs by making available its morphologic expertise and giving access to human pathology specimens through the Erasmus MC tissue bank (Dr. P.H. Riegman). The research program of the department forms a substantial part of Main Theme 3, “Solid Tumors” of the Postgraduate Schools Molecular Medicine. Collaborations within Erasmus MC are formalized in the Postgraduate Schools Molecular Medicine, MGC and NIHES. Here below, the research program of the Department of Pathology is briefly summarized per research group: Group Dr. H. van Dekken: molecular markers for diagnosis and progression in esophageal cancer; Group Dr. W.N.M. Dinjens: molecular diagnosis of solid cancers; Group Dr. L.C.J. Dorssers: molecular mechanisms of hormone independency in breast cancer; Group Prof.dr. R. Fodde: molecular, genetic, and cellular basis of intestinal and mammary tumor initiation and progression: role of cancer stemness and tumor microenvironment; Group Dr. A.B. Houtsmuller: kinetics of molecules involved in DNA-repair, and (androgen dependent) transcription, studied in vivo using fluorescent-labeled proteins; Group Prof.dr. J.M. Kros: molecular markers for diagnosis and response prediction in gliomas; Group Dr. R.R. De Krijger: molecular markers for diagnosis and progression in pheochromocytoma; Group Prof.dr. L.H.J. Looijenga and Prof.dr. J.W. Oosterhuis: pathogenesis of germ cell tumors, and cancer risk of various types of gonadal dysgenesis; Group Prof.dr. J. Trapman and Dr. G.J.L.H. van Leenders: molecular mechanisms of origin and progression of prostate cancer; role of prostate (cancer) stem cells; Group Prof.dr. E.C. Zwarthoff: biology and molecular diagnosis of bladder cancer; function of the leukemia-associated MN1TEL fusion gene; molecular pathogenesis of meningioma. For more extensive descriptions of the work carried out in our department, the reader is referred to the “Application for Renewal of the Erasmus Postgraduate School Molecular Medicine 2003” (www.molmed.nl), “Oncological Research at the Erasmus MC University Medical Center Rotterdam, Annual Reports 2000-2004”, and recent issues of “Daniel den Hoed Cancer News”.
29
3.2 3.2.1
Wetenschappelijke publicaties Dissertaties
In 2008 waren de volgende dissertaties: Dinant C A Microscopic study of the DNA damage response Promotor: Hoeijmakers JHJ, thesis 22-10-2008 (Co)promotor(es): Houtsmuller AB en Vermeulen W Koljenovic S Towards clinico-pathological application of Raman Spectroscopy Promotor: Kros JM (Co)promoter: Puppels GJ, thesis 20-3-2008 Meijer D Identifying Genes Responsible for Tamoxifen Resistance in Breast Cancer. Promotor: Oosterhuis JW (Co)promoter: Dorssers LCJ, thesis 14-5-2008 Van Duijn P Genetic and cell biological aspects of PTEN in prostate cancer Promotor: Trapman J, thesis 19-11-2008 Van Royen ME Protein-protein Interactions of the Androgen Receptor in Living Cells Promotor: Trapman J (Co)promoter: Houtsmuller AB, thesis 10-12-2008
3.2.2
Publicaties eerste auteur
van der Aa MN, Zwarthoff EC, Steyerberg EW, Boogaard MW, Nijsen Y, van der Keur KA, van Exsel AJ, Kirkels WJ, Bangma C, van der Kwast TH. Microsatellite Analysis of Voided-Urine Samples for Surveillence of Low-Grade Non-MuscleInvasive Urothelial Carcinoma: Feasibility and Clinical Utility in a Prospective Multicenter Study (Cost-Effectiveness of Follow-Up of Urinary Bladder Cancer Trial [CEFUB]). Eur Urol. 2009 Mar;55(3):659-67
Van der Aa MNM, Steyerberg EW, Sena F, Zwarthoff EC, Kirkels WJ, van der Kwast Th.H., Essink-Bot M-L. Patients’ perceived burden of cystoscopic and urinary surveillance of bladder cancer: a randomized comparison. BJU Int. 2008; 101: 1106-1110. Van Agthoven T, Sieuwerts AM, Meijer – van Gelder ME, Look MP, Smid M, Veldscholte J, Sleijfer S, Foekens JA, Dorssers LCJ. Relevance of Breast Cancer Antiestrogen Resistance Genes in Human Breast Cancer Progression and Tamoxifen Resistance. Clin Oncol. 2009 Feb 1;27(4):542-9
30
Alberici P, Gaspar C, Franken P, Gorski MM, De Vries I, Scott RJ, Ristimaki A, Aaltonen LA, Fodde R, Smad4 haploinsufficiency: a matter of dosage. PathoGenetics 2008; 1: 2. Burger M, van der Aa, van Oers JMM, Brinkmann A, van der Kwast Th.H., Steyerberg EC, Stoehr R, Kirkels WJ, Denzinger S, Wild PJ, Wieland WF, Hofstaedter F, Hartmann A, Zwarthoff EC. Prediction of Progression of Non-Muscle-Invasive Bladder Cancer by WHO 1973 and 2004 Grading and by FGFR3 Mutation Status: A Prospective Study. Eur. Urol. 2008; 54: 835-844. van Casteren NJ, Dohle GR, Looijenga LH. Testicular microlithiasis is worrisome in a selected patient population. Curr Opin Urol. 2008; 18: 436. Letter to the editor. Van Casteren NJ, de Jong J, Stoop H, Steyerberg EW, De Bekker – Grob EW, Dohle GR, Oosterhuis JW, Looijenga LHJ. Evaluation of testicular biopsies for carcinoma in situ: immunohistochemistry is mandatory. Int. J. of Andrology 2008; Sept. 16. Ahead of print. van Dekken H, van Marion R, Vissers KJ, Hop WC, Dinjens WN, Tilanus HW, Wink JC, van Duin M. Molecular dissection of the chromosome band 7q21 amplicon in gastroesophageal junction adenocarcinomas identifies cyclin-dependent kinase 6 at both genomic and protein expression levels. Genes Chromosomes Cancer. 2008; 47: 649-656. Van Dekken H, Hop WC, Tilanus HW, Haringsma J, Van der Valk H, Wink JC, Vissers KJ. Immunohistochemical evaluation of a panel of tumor cell markers during malignant progression in Barrett esophagus. Am. J. Clin. Pathol. 2008; 130: 745-753. Dinant C, Houtsmuller AB, Vermeulen W. Chromatin structure and DNA damage repair. Epigenetics & Chromatin 2008; 1: 9 Dinant C, van Royen ME, Vermeulen W, Houtsmuller AB. Fluorescence resonance energy transfer of GFP and YFP by spectral imaging and quantitative acceptor photobleaching. J Microsc. 2008; 231: 97-104. Gaspar C, Cardoso J, Franken P, Molenaar L, Morreau H, Möslein G, Sampson J, Boer JM, de Menezes RX, Fodde R. Cross-species comparison of human and mouse intestinal polyps reveals conserved mechanisms in adenomatous polyposis coli (APC)-driven tumorigenesis. Am J Pathol. 2008; 172: 1363-1380. Goemaere NN, Grijm K, van Hal PT, den Bakker MA. Nitrofurantoin-induced pulmonary fibrosis: a case report. J Med Case Reports. 2008; 2: 169. Hermans KG, Van der Korput HA, Van Marion R, Van de Wijngaart DJ, Ziel – van der Made A, Dits NF, Boormans JL, Van der Kwast Th.H., Van Dekken H, Bangma CH, Korsten H, Kraaij R, Jenster G, Trapman J. Truncated ETV1, Fused to Novel Tissue-Specific Genes, and FullLength ETV1 in Prostate Cancer. Cancer Res. 2008; 68: 7541-7549.
31
Hermans KG, Bressers AA, van der Korput HA, Dits NF, Jenster G, Trapman J. Two unique novel prostate-specific and androgen-regulated fusion partners of ETV4 in prostate cancer. Cancer Res. 2008; 68: 3094-3098. Hersmus R, Kalfa N, de Leeuw B, Stoop H, Oosterhuis JW, de Krijger R, Wolffenbuttel KP, Drop SL, Veitia RA, Fellous M, Jaubert F, Looijenga LH. FOXL2 and SOX9 as parameters of female and male gonadal differentiation in patients with various forms of disorders of sex development (DSD). J. Pathol. 2008; 215: 31-38. Hersmus R, de Leeuw BH, Wolffenbuttel KP, Drop SL, Oosterhuis JW, Cools M, Looijenga LH. New insights into type II germ cell tumor pathogenesis based on studies of patients with various forms of disorders of sex development (DSD). Mol Cell Endocrinol. 2008; 291: 1-10. de Jong J, Stoop H, van den Bent M, Kros JM, Oosterhuis JW, Looijenga LH. A 40-year-old woman with a progressive periventricular white matter lesion. Brain Pathol. 2008; 18: 103-104 de Jong J, Stoop H, Gillis AJ, van Gurp RJ, van de Geijn GJ, Boer M, Hersmus R, Saunders PT, Anderson RA, Oosterhuis JW, Looijenga LH. Differential expression of SOX17 and SOX2 in germ cells and stem cells has biological and clinical implications. J Pathol. 2008; 215: 21-30. de Jong J, Stoop H, Gillis AJ, Hersmus R, van Gurp RJ, van de Geijn GJ, van Drunen E, Beverloo HB, Schneider DT, Sherlock JK, Baeten J, Kitazawa S, van Zoelen EJ, van Roozendaal K, Oosterhuis JW, Looijenga LH. Further characterization of the first seminoma cell line TCam-2. Genes Chromosomes Cancer. 2008; 47: 185-196. Korpershoek E, Loonen AJM, Corvers S, Van Nederveen FH, Jonkers J, Ma X, Ziel- van der Made A, Korsten H, Trapman J, Dinjens WNM, De Krijger RR. Conditional PTEN knock-out mice: a model for metastatic phaeochromocytoma. J. of Pathol. 2008; Nov. 10. De Krijger RR. European Society for Pathology Symposium, September 2007. Controversial issues in thyroid pathology: what have we learned? Endocr. Pathol. 2008; 19: 148-149. Le NH, Franken P, Fodde R. Tumour-stroma interactions in colorectal cancer: converging on beta-catenin activation and cancer stemness. Br J Cancer. 2008; 98: 1886-1893. Minireview van Leenders GJ. Editorial Comment on: Expression and Prognostic Relevance of Annexin A3 in Prostate Cancer. Eur Urol. 2008 Dec;54(6):1323
32
Lam KH. Nieuwe prognostische factoren in de diagnostiek van het non-hodgkinlymfoom. Ned. Tijdschrift voor Hematologie. 2008; 5: 175-181. Looijenga LH, Gillis AJ, Oosterhuis JW. A pure triphasic testicular wilms tumor of primordial germ cell origin. Urology. 2008; 72: 232-233. Meester-Smoor MA, Janssen MJ, Grosveld GC, de Klein A, van Ijcken WF, Douben H, Zwarthoff EC. MN1 affects expression of genes involved in hematopoiesis and can enhance as well as inhibit RAR/RXR induced gene expression. Carcinogenesis. 2008 Oct;29(10):2025-34
Meijer D, Sieuwerts AM, Look MP, van Agthoven T, Foekens JA, Dorssers LC. Fibroblast growth factor receptor 4 predicts failure on tamoxifen therapy in patients with recurrent breast cancer. Endocr Relat Cancer. 2008; 15: 101-111. Mustafa D, Kros JM, Luider T. Combining laser capture microdissection and proteomics techniques. Methods Mol Biol. 2008; 428: 159-178. Review. Mustafa D, Van der Weiden M, Zheng PP, Nigg A, Luider TM, Kros JM. Expression Sites of Colligin 2 in Glioma Blood Vessels. Brain Pathol. 2008; Dec. 5. Ahead of print. van Oers JM, Zwarthoff EC, Rehman I, Azzouzi AR, Cussenot O, Meuth M, Hamdy FC, Catto JW. FGFR3 Mutations Indicate Better Survival in Invasive Upper Urinary Tract and Bladder Tumours. Eur Urol. 2009 Mar;55(3):650-7
Petri BJ, Speel EJ, Korpershoek E, Claessen SM, van Nederveen FH, Giesen V, Dannenberg H, van der Harst E, Dinjens WN, de Krijger RR. Frequent loss of 17p, but no p53 mutations or protein overexpression in benign and malignant pheochromocytomas. Mod Pathol. 2008; 21: 407-413. Riegman PH, Bosch AL; OECI TuBaFrost Consortium. Riegman PH, Dinjens WN, Oomen MH, Spatz A, Ratcliffe C, Knox K, Mager R, Kerr D, Pezzella F, van Damme B, van de Vijver M, van Boven H, Morente MM, Alonso S, Kerjaschki D, Pammer J, Lopez-Guerrero JA, Bosch AL, Carbone A, Gloghini A, Teodorovic I, Isabelle M, Jaminé D, Passioukov A, Lejeune S, Therasse P, van Veen EB, Lam KH, Oosterhuis JW. OECI TuBaFrost tumor biobanking. Tumori. 2008; 94: 160-163. Riegman PHJ, Morente MM, Betsou F, de Blasio P, Geary P, the Marble Arch International Working Group on Biobanking for Biomedical Research. Biobanking for better healthcare. Mol. Oncol. 2008; 2: 213-222.
33
Roth S, Franken P, Van Veelen W, Blonden L, Raghoebir L, Beverloo B, Van Drunen E, Kuipers EJ, Rottier R, Fodde R, Smits R. Generation of a Tightly Regulated Doxycycline-Inducible Model for Studying Mouse Intestinal Biology. Genesis 2008; Oct. 21. Stoop H, Honecker F, van de Geijn G, Gillis A, Cools M, de Boer M, Bokemeyer C, Wolffenbuttel K, Drop S, de Krijger R, Dennis N, Summersgill B, McIntyre A, Shipley J, Oosterhuis J, Looijenga L. Stem cell factor as a novel diagnostic marker for early malignant germ cells. J. Pathol. 2008; 216: 43-54. Verdijk RM, De Krijger RR, Schoonderwoerd K, Tiranti V, Smeets H, Govaerts LCP, De Coo R. Phenotypic Consequences of a Novel SCO2 Gene Mutation. Am. J. of Med. Genetics Part A. 2008; 146A: 2822-2827. Wolters T, Roobol MJ, Schröder FH, van der Kwast TH, Roemeling S, van der Cruijsen-Koeter IW, Bangma CH, van Leenders GJ; ERSPC Rotterdam section. Can non-malignant biopsy features identify men at increased risk of biopsy-detectable prostate cancer at re-screening after 4 years? BJU Int. 2008; 101: 283-288. Zwarthoff EC. Detection of tumours of the urinary tract in voided urine. Scand. J. Urol. Nephrol. Suppl. 2008; 218: 147-153.
3.2.3
Publicaties co-auteur
Addis BJ, den Bakker MA. Classifying thymomas. Histopathology. 2008; 52: 759-766. Epub 2008 Apr 5. Alejandre-Alcázar MA, Michiels-Corsten M, Vicencio AG, Reiss I, Ryu J, de Krijger RR, Haddad GG, Tibboel D, Seeger W, Eickelberg O, Morty RE. TGF-beta signaling is dynamically regulated during the alveolarization of rodent and human lungs. Dev Dyn. 2008; 237: 259-269. Alekseev S, Luijsterburg MS, Pines A, Geverts B, Mari P-O, Giglia-Mari G, Lans H, Houtsmuller AB, Mullenders LHF, Hoeijmakers JHJ, Vermeulen W. Cellular Concentrations of DDB2 Regulate Dynamic Binding of DDB1 at UV-Induced DNA Damage. Mol. And Cell. Biol. 2008; 28: 7402-7413. Al-Mamgani A, van Putten WL, Heemsbergen WD, van Leenders GJ, Slot A, Dielwart MF, Incrocci L, Lebesque JV. Update of Dutch Multicenter Dose-Escalation Trial of Radiotherapy for Localized Prostate Cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2008 Nov 15;72(4):980-8
Alvarez H, Koorstra JBM, Hong SM, Boonstra JJ, Dinjens WNM, Forastiere AA, Wu TT, Montgomery E, Eshleman JR, Maitra A. Establishment and characterization of a bona fide Barrett esophagus-associated adenocarcinoma cell line. Cancer Biol Ther. 2008; 7. Alwani RA, Neggers SJ, van der Klift M, Baggen MG, van Leenders GJ, van Aken MO, van der Lely AJ, de Herder WW, Feelders RA.
34
Cushing's syndrome due to ectopic ACTH production by (neuroendocrine) prostate carcinoma. Pituitary. 2009;12(3):280-3
De Backer A, Madern GC, Pieters R, Haentjens P, Hakvoort-Cammel FG, Oosterhuis JW, Hazebroek FW. Influence of tumor site and histology on long-term survival in 193 children with extracranial germ cell tumors. Eur J Pediatr Surg. 2008; 18: 1-6. Van Bilsen K, Driessen GJ, De Paus RA, Van de Vosse E, Van Lom K, Van Zelm MC, Lam KH, Hartwig NG, Baarsma GS, Van de Burg M, Van Hagen PM. Low level IGF-1 and common variable immune deficiency: an unusual combination. The J. of Med. 2008; 66: 368-372. de Boer NK, Zondervan PE, Gilissen LP, den Hartog G, Westerveld BD, Derijks LJ, Bloemena E, Engels LG, van Bodegraven AA, Mulder CJ. Absence of nodular regenerative hyperplasia after low-dose 6-thioguanine maintenance therapy in inflammatory bowel disease patients. Dig Liver Dis. 2008; 40: 108-113. de Bont JM, Kros JM, Passier MM, Reddingius RE, Sillevis Smitt PA, Luider TM, den Boer ML, Pieters R. Differential expression and prognostic significance of SOX genes in pediatric medulloblastoma and ependymoma identified by microarray analysis. Neuro Oncol. 2008 Oct;10(5):648-60
Boormans JL, Wildhagen MF, Bangma CH, Verhagen PC, van Leenders GJ. Histopathological characteristics of lymph node metastases predict cancer-specific survival in node-positive prostate cancer. BJUI Int. 2008; 102: 1589-1593. Boormans JL, Hermans KG, van Leenders GJLH, Trapman J, Verhagen PCMS. An activating mutation in AKT1 in human prostate cancer. Int. J. Cancer 2008; 123: 2725-2726. van den Bos IC, Hussain SM, de Man RA, Zondervan PE, Ijzermans JN, Krestin GP. Primary hepatocellular lesions: imaging findings on state-of-the-art magnetic resonance imaging, with pathologic correlation. Curr Probl Diagn Radiol. 2008; 37: 104-114. Review. van den Bos IC, Hussain SM, de Man RA, Zondervan PE, Ijzermans JN, Preda A, Krestin GP. Magnetic resonance imaging of liver lesions: exceptions and atypical lesions. Curr Probl Diagn Radiol. 2008; 37: 95-103. Review. de Bruin AF, Verhoef C, den Bakker MA, Geel AV. Glomus Tumor of the Mesentery With Atypical Features: A Case Report. Int J Surg Pathol. 2008 Oct;16(4):440-2
Burn J, Bishop T, Mecklin J-P, Macrae F, Moslein G, Olschwang S, Bisgaard ML, Ramesar R, Eccles D, Maher ER, Bertario L, Jarvinen HJ, Lindblom A, Evans DG, Lubinski J, Morrison PJ, Ho JWC, Vasen HFA, Side L, Thomas HJW, Scott RJ, Dunlop M, Barker G, Elliott F, Jass JR, Fodde
35
R, Lynch HT, Mathers JC, for the CAPP2 Investigators. Effect of Aspirin or Resistant Starch on Colorectal Neoplasia in the Lynch Syndrome. The New Eng. J. of Med. 2008; 359: 24. Buster EH, van Vuuren HJ, Zondervan PE, Metselaar HJ, Tilanus HW, de Man RA. Thiopurine-methyltransferase and inosine triphosphate pyrophosphatase polymorphism in a liver transplant recipient developing nodular regenerative hyperplasia on low-dose azathioprine. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2008; 20: 68-72. Capello A, Moons LM, Van de Winkel A, Siersema PD, van Dekken H, Kuipers EJ, Kusters JG. Bile acid-stimulated expression of the farnesoid X receptor enhances the immune response in Barrett esophagus. Am J Gastroenterol. 2008; 103: 1510-1516. van Casteren N, Stoop H, Dohle GR, de Wit R, Oosterhuis JW, Looijenga LHJ. Noninvasive Detection of Testicular Carcinoma In Situ in Semen Using OCT3/4. Eur. Urol. 2008; 54: 153-160. van Casteren N, Dohle GR, Looijenga LH. Mar 17. Reply to Klaus-Peter Dieckmann's Letter to the Editor re: Niels J. van Casteren, Hans Stoop, Gert R. Dohle, Ronald de Wit, J. Wolter Oosterhuis, Leendert H.J. Looijenga. Noninvasive Detection of Testicular Carcinoma In Situ in Semen Using OCT3/4. Eur Urol. 2008; 54: 153-160. van Casteren NJ, Boellaard WP, Dohle GR, Weber RF, Kuizinga MC, Stoop H, Oosterhuis WJ, Looijenga LH. Heterogeneous distribution of ITGCNU in an adult testis: consequences for biopsy-based diagnosis. Int J Surg Pathol. 2008; 16: 21-24. Dost D, Van Leerdam ME, Van Dekken H, Weimar W, Kuipers EJ, Bijl AH, Van Gelder T. Crohn’sLike enterocolitis associated with mycophenolic acid treatment. Gut 2008; 57: 1330. Dammers R, Haitsma IK, Schouten JW, Kros JM, Avezaat CJ, Vincent AJ. Safety and efficacy of frameless and frame-based intracranial biopsy techniques. Acta Neurochir (Wien). 2008; 150: 23-29. Eckert D, Biermann K, Nettersheim D, Gillis AJM, Steger K, Jack HM, Müller AM, Looijenga LHJ, Schorle H. Expression of BLIMPI/PRMT5 and concurrent histone H2A/H4 arginine 3 dimethylation in fetal germ cells, CIS/IGCNU and germ cell tumors. BMC Dev. Biol. 2008; 8: 106. Open access. Eltze E, Wild PJ, Wülfing C, Zwarthoff EC, Burger M, Stoehr R, Korsching E, Hartmann A. Expression of the Endothelin Axis in Noninvasive and Superficially Invasive Bladder Cancer: Relation to Clinicopathologic and Molecular Prognostic Parameters. Eur. Urol. 2008; 2789. van den Eynden GG, Smid M, Van Laere SJ, Colpaert CG, Van der Auwera I, Bich TX, van Dam P, den Bakker MA, Dirix LY, Van Marck EA, Vermeulen PB, Foekens JA. Gene expression profiles associated with the presence of a fibrotic focus and the growth pattern in lymph node-negative breast cancer. Clin Cancer Res. 2008; 14: 2944-2952.
36
Ferone D, de Herder WW, Pivonello R, Kros JM, van Koetsveld PM, de Jong T, Minuto F, Colao A, Lamberts SW, Hofland LJ. Correlation of in vitro and in vivo somatotropic adenoma responsiveness to somatostatin analogs and dopamine agonists with immunohistochemical evaluation of somatostatin and dopamine receptors and electron microscopy. J Clin Endocrinol Metab. 2008; 93: 1412-1417. Glaesener S, Honecker F, Veltman IM, Gillis AJ, Rohlfing T, Streichert T, Otto B, Brummendorf TH, Looijenga LH, Bokemeyer C, Balabanov S. Comparative Proteome, Transcriptome, and Genome Analysis of a Gonadal and an Extragonadal Germ Cell Tumor Cell Line. J Proteome Res. 2008; 7: 3890-3899. Gosselaar C, Roobol MJ, Roemeling S, Wolters T, van Leenders GJ, Schröder FH. The value of an additional hypoechoic lesion-directed biopsy core for detecting prostate cancer. BJU Int. 2008; 101: 685-690. Hambach L, Vermeij M, Buser A, Aghai Z, van der Kwast Th, Goulmy E. Targeting a single mismatched minor histocompatibility antigen with tumor-restricted expression eradicates human solid tumors. Blood 2008; 112: 1844-1852. van Heijl M, Van Lanschot JJB, Koppert LB, Van Berge – Henegouwen MI, Muller K, Steyerberg EW, Van Dekken H, Wijnhoven BPL, Tilanus HW, Richel DJ, Busch ORC, Bartelsman JF, Koning CCE, Offerhaus GJ, Van der Gaast A. Neoadjuvant chemoradiation followed by surgery versus surgery alone for patients with adenocarcinoma or squamous cell carcinoma of the esophagus (CROSS). BMC Surg. 2008; 8: 21. Open access. Heide R, Beishuizen A, De Groot H, Den Hollander JC, Van Doormaal JJ, De Monchy JG, Pasmans SG, van Gysel D, Oranje AP; Dutch National Mastocytosis Work Group. Mastocytosis in children: a protocol for management. Pediatr. Dermatol. 2008; 25: 493-500. Hafner C, Stoehr R, van Oers JMM, Zwarthoff EC, Hofstaedter F, Landthaler M, Hartmann A, Vogt T. FGFR3 and PIK3CA mutations are involved in the molecular pathogenesis of solar lentigo. Br. J. of Dermatology 2008; Dec. 12. Hildebrand J, Gorlia T, Kros JM, Afra D, Frenay M, Omuro A, Stupp R, Lacombe D, Allgeier A, van den Bent MJ; EORTC Brain Tumour Group investigators. Adjuvant dibromodulcitol and BCNU chemotherapy in anaplastic astrocytoma: results of a randomised European Organisation for Research and Treatment of Cancer phase III study (EORTC study 26882). Eur J Cancer. 2008; 44: 1210-1216. van Hoek M, Hofland LJ, De Rijke YB, Van Nederveen FH, De Krijger RR, Van Koetsveld PM, Lamberts SWJ, Van der Lely AJ, De Herder WW, Feelders RA. Effects of somatostatin on a growth hormone-releasing hormone secreting bronchial carcinoid, in vivo and in vitro studies. J. J Clin Endocrinol Metab. 2009 Feb;94(2):428-33
Hol L, van den Bos IC, Hussain SM, Zondervan PE, de Man RA. Hepatocellular carcinoma complicating biliary atresia after Kasai portoenterostomy.
37
Eur J Gastroenterol Hepatol. 2008; 20: 227-231. Hoogstraten D, Bergink S, Verbiest VH, Luijsterburg MS, Geverts B, Raams A, Dinant C, Hoeijmakers JH, Vermeulen W, Houtsmuller AB. Versatile DNA damage detection by the global genome nucleotide excision repair protein XPC. J Cell Sci. 2008; 121: 2850-2859. Hoving EW, Kros JM, Groninger E, den Dunnen WF. Desmoplastic infantile ganglioglioma with a malignant course. J Neurosurg Pediatrics. 2008; 1: 95-98. Hulleman E, Quarto M, Vernell R, Masserdotti G, Colli E, Kros JM, Levi D, Gaetani P, Tunici P, Finocchiaro G, Rodriguez Y Baena R, Capra M, Helin K. A role for the transcription factor HEY1 in glioblastoma. J Cell Mol Med. 2009 Jan;13(1):136-46
Hulsmann AR, De Bont N, Den Hollander JC, Borgstein JA. Hamartomas of the oro- and nasopharyngeal cavity in infancy: two cases and a short review. Eur J Pediatr. 2009 Aug;168(8):9991001
Huygens A, Crnolatatac I, Develter J, van Cleynenbreugel B, van der Kwast Th.H, de Witte PAM. Differential Accumulation of Hypericin in Spheroid Composed of T-24 Transitional Cell Carcinoma Cells Expressing Different Levels of E-Cadherin. The J. of Urology 2008; 179: 2014-2019. Idbaih A, Kouwenhoven M, Jeuken J, Carpentier C, Gorlia T, Kros JM, French P, Teepen JL, Delattre O, Delattre JY, van den Bent M, Hoang-Xuan K. Chromosome 1p loss evaluation in anaplastic oligodendrogliomas. Neuropathology. 2008; 28: 440-443. Jansen MP, Ruigrok-Ritstier K, Dorssers LC, van Staveren IL, Look MP, Meijer-van Gelder ME, Sieuwerts AM, Helleman J, Sleijfer S, Klijn JG, Foekens JA, Berns EM. Downregulation of SIAH2, an ubiquitin E3 ligase, is associated with resistance to endocrine therapy in breast cancer. Breast Cancer Res Treat. 2009 Jul;116(2):263-71
Janszen EW, Van Doorn HC, Ewing PC, De Krijger RR, De Wilt JH, Kam BL, De Herder WW. Malignant struma ovarii. Ned. Tijdschr. Geneeskd. 2008; 152: 701-704. Jelier R, Schuemie MJ, Veldhoven A, Dorssers LC, Jenster G, Kors JA. Anni 2.0: a multipurpose text-mining tool for the life sciences. Genome Biol. 2008; 9: R96. Epub 2008 Jun 12. de Jonge PJ, Siersema PD, Van Breda SG, Van Zoest KP, Bac DJ, Leeuwenburgh I, Ouwendijk RJ, Van Dekken H, Kusters JG, Kuipers EJ. Proton pump inhibitor therapy in gastro-oesophageal reflux disease decreases the oesophageal immune response but does not reduce the formation of DNA adducts. Aliment Pharmacol Ther. 2008; 28: 127-136. Junker K, van Oers JM, Zwarthoff EC, Kania I, Schubert J, Hartmann A.
38
Fibroblast growth factor receptor 3 mutations in bladder tumors correlate with low frequency of chromosome alterations. Neoplasia. 2008; 10: 1-7. van der Kaaij NP, Kluin J, Haitsma JJ, den Bakker MA, Lambrecht BN, Lachmann B, de Bruin RW, Bogers AJ. Ischemia of the lung causes extensive long-term pulmonary injury: an experimental study. Respir Res. 2008; 9: 28.
van der Kaaij NP, Kluin J, Haitsma JJ, Den Bakker MA, Lambrecht BN, Lachmann B, De Bruin RWF, Bogers AJJC. Surfactant pretreatment decreases long-term damage after ischemiareperfusion injury of the lung. Eur J Cardiothorac Surg. 2009 Feb;35(2):304-12; discussion 312 Klaaver M, Kars AH, Maat AP, den Bakker MA. Pseudomediastinal fibrosis caused by massive lymphadenopathy in domestically acquired particulate lung disease. Ann Diagn Pathol. 2008; 12: 118-121. Kerkhof M, Steyerberg EW, Kusters JG, van Dekken H, van Vuuren AJ, Kuipers EJ, Siersema PD. Aneuploidy and high expression of p53 and Ki67 is associated with neoplastic progression in Barrett esophagus. Cancer Biomark. 2008; 4: 1-10. Krausz C, Looijenga LHJ. Spotlight on Germ Cells. Genetic aspects of testicular germ cell tumors. Cell Cycle 2008; 22: 3519 – 3524. Lai CL, van den Ham R, van Leenders G, van der Lugt J, Teske E. Comparative characterization of the canine normal prostate in intact and castrated animals. Prostate. 2008; 68: 498-507. Lai CL, van den Ham R, van Leenders G, van der Lugt J, Mol JA, Teske E. Histopathological and immunohistochemical characterization of canine prostate cancer. Prostate. 2008; 68: 477-488. Lans TE, van Ramshorst GH, Hermans JJ, den Bakker MA, Tran TC, Kazemier G. Perivascular Epithelioid Cell Tumor of the Retroperitoneum in a Young Woman Resulting in an Abdominal Chyloma. J Gastrointest Surg. 2009 Feb;13(2):389-92
Leeuwenburgh I, Lugtenburg EP, van Buuren HR, Zondervan PE, de Man RA. Severe jaundice, due to vanishing bile duct syndrome, as presenting symptom of Hodgkin's lymphoma, fully reversible after chemotherapy. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2008; 20: 145-147. Liljegren A, Barker G, Elliott F, Bertario L, Bisgaard ML, Eccles D, Evans G, Macrae F, Maher E, Lindblom A, Rotstein S, Nilsson B, Mecklin JP, Möslein G, Jass J, Fodde R, Mathers J, Burn J, Bishop DT.
39
Prevalence of adenomas and hyperplastic polyps in mismatch repair mutation carriers among CAPP2 participants: report by the colorectal adenoma/carcinoma prevention programme 2. J Clin Oncol. 2008; 26: 3434-3439. Lindstedt EW, Hafezi F, Veckeneer MA, Mooy CM, Paridaens D. Orbital inflammation due to intraocular malignant melanoma. Klin. Monastbl Augenheilkd. 2008; 225: 888-889. Liu W, Lan Y, Pauws E, Meester-Smoor MA, Stanier P, Zwarthoff EC, Jiang R. The Mn1 transcription factor acts upstream of Tbx22 and preferentially regulates posterior palate growth in mice. Development 2008; 135: 3959-3968. Lodder WL, Sewnaik A, Den Bakker MA, Meeuwis CA, Kerrebijn JDF. Selective neck dissection for N0 and N1 oral cavity and oropharyngeal cancer: are skip metastases a real danger? Clin Otolaryngol. 2008 ; 33: 450-457. McIntyre A, Gilbert D, Goddard N, Looijenga L, Shipley J. Genes, chromosomes and the development of testicular germ cell tumors of adolescents and adults. Genes Chromosomes Cancer. 2008; 47: 547-557. Review. Mearadji A, den Bakker MA, van Geel AN, Eggermont AM, Sleijfer S, Verweij J, de Wilt JH, Verhoef C. Decrease of CD117 expression as possible prognostic marker for recurrence in the resected specimen after imatinib treatment in patients with initially unresectable gastrointestinal stromal tumors: a clinicopathological analysis. Anticancer Drugs. 2008; 19: 607-612. Morak MJ, Van der Gaast A, Incrocci L, Van Dekken H, Hermans JJ, Jeekel J, Hop WC, Kazemier G, Van Eijck CH. Adjuvant intra-arterial chemotherapy and radiotherapy versus surgery alone in resectable pancreatic and periampullary cancer: a prospective randomized controlled trial. Ann. Surg. 2008; 248: 1031-1041. Murad SD, Dom VA, Ritman EL, De Groen PC, Beigley PE, Abraham SC, Zondervan PE, Janssen HL. Early changes of the portal tract on microcomputed tomography images in a newlydeveloped rat model for Budd-Chiari syndrome. J. Gastroenterol. Hepatol. 2008; 23: 1561-1566. Ng SB, Yong MH, Knight LA, Lee VK, Nadarajah S, Stoop H, Looijenga LH. Gonadoblastoma-associated mixed germ cell tumour in 46,XY complete gonadal dysgenesis (Swyer syndrome): analysis of Y chromosomal genotype and OCT3/4 and TSPY expression profile. Histopathology. 2008; 52: 644-646. Ringborg U, de Valeriola D, van Harten W, Llombart Bosch A, Lombardo C, Nilsson K, Philip T, Pierotti MA, Riegman P, Saghatchian M, Storme G, Tursz T, Verellen D. Improvement of European translational cancer research. Collaboration between comprehensive cancer centers. Tumori 2008; 94: 143-146. Rüb U, Brunt ER, Seidel K, Gierga K, Mooy CM, Kettner M, Van Broeckhoven C, Bechmann I, La Spada AR, Schöls L, den Dunnen W, de Vos RA, Deller T.
40
Spinocerebellar ataxia type 7 (SCA7): widespread brain damage in an adult-onset patient with progressive visual impairments in comparison with an adult-onset patient without visual impairments. Neuropathol Appl Neurobiol. 2008; 34: 155-168. Oranje AP, Halley D, den Hollander JC, Teepe RG, van de Graaf R, van den Ouweland A, Wagner A. Multiple familial trichoepithelioma and familial cylindroma: one cause! J Eur Acad Dermatol Venereol. 2008 Nov;22(11):1395-6
Rajatapiti P, van der Horst IW, de Rooij JD, Tran MG, Maxwell PH, Tibboel D, Rottier R, de Krijger RR. Expression of hypoxia-inducible factors in normal human lung development. Pediatr Dev Pathol. 2008; 11: 193-199. Ramsoekh D, Wagner A, van Leerdam ME, Dinjens WN, Steyerberg EW, Halley DJ, Kuipers EJ, Dooijes D. A high incidence of MSH6 mutations in Amsterdam Criteria II negative families tested in a diagnostic setting. Gut. 2008 Nov;57(11):1539-44
Ramsoekh D, van Leerdam ME, Dekker E, Ouwendijk RT, van Dekken H, Kuipers EJ. Sporadic duodenal adenoma and the association with colorectal neoplasia: a case-control study. Am J Gastroenterol. 2008; 103: 1505-1509. Raymond E, Brandes AA, Dittrich C, Fumoleau P, Coudert B, Clement PMJ, Frenay M, Rampling R, Stupp R, Kros JM, Heinrich MC, Gorlia T, Lacombe D, Van den Bent MJ. Phase II Study of Imantinib in Patients With Recurrent Gliomas of Various Histologies: A European Organisation for Research and Treatment of Cancer Brain Tumor Group Study. J. of Clin. Oncol. 2008; 26: 46594665. Rinksma AJ, Oosterhuis JW, Wolvius EB, Van der Wal KGH. Oral Manifestations of Oxalosis: A Case Report and Review of the Literature. J. Oral Maxillofac. Surg. 2008; 66: 1953-1956. Runyan C, Gu Y, Shoemaker A, Looijenga L, Wylie C. The distribution and behavior of extragonadal primordial germ cells in Bax mutant mice suggest a novel origin for sacrococcygeal germ cell tumors. Int J Dev Biol. 2008; 52: 333-344. Sabbioneda S, Gourdin AM, Green CM, Zotter A, Giglia-Mari G, Houtsmuller A, Vermeulen W, Lehmann AR. Effect of proliferating cell nuclear antigen ubiquitination and chromatin structure on the dynamic properties of the Y-family DNA polymerases. Mol. Biol. Cell 2008; 12: 5193-5202. Santegoets L A, van Seters M, Heijmans-Antonisse C, Kleinjan A, van Beurden M, Ewing PC, Kuhne LC, Beckman J, Burger C W, Helmerhorst T J, Blok, L J Reduced local immunity in HPV related VIN: expression of chemokines and involvement cells. Int. J. Cancer 2008; 123: 616-622.
41
van Seters M, Beckmann I, Heijmans-Antonissen C, van Beurden M, Ewing PC, Zijlstra FJ, Helmerhorst TJ, KleinJan A. Disturbed patterns of immunocompetent cells in usual-type vulvar intraepithelial neoplasia. Cancer Res. 2008; 68: 6617-6622. van Seters M, van Beurden M, ten Kate F J, Beckman J, Ewing PC, Eijkemans MJ, Kagie MJ, Meijer CJ, Aaronsons NK, KLeinjan A, Heijmans Antonisse C, Zijlstra FJ, Burger MP, Helmerhorst TJ Treatment of vulvar intraepithelial neoplasia with topical imiquimod N Engl J Med 2008; 358: 1465-1473. Scheithauer BW, Erdogan S, Rodriguez FJ, Burger PC, Woodruff JM, Kros JM, Gokden M, Spinner RJ. Malignant Peripheral Nerve Sheath Tumors of Cranial Nerves and Intracranial Contents: A Clinicopathologic Study of 17 Cases. Am J Surg Pathol. 2009 Mar;33(3):325-38
Schumacher V, Gueler B, Looijenga LH, Becker JU, Amann K, Engers R, Dotsch J, Stoop H, Schulz W, Royer-Pokora B. Characteristics of testicular dysgenesis syndrome and decreased expression of SRY and SOX9 in Frasier syndrome. Mol Reprod Dev. 2008; 75: 1484-1494. Siddappa R, Martens A, Doorn J, Leusink A, Olivo C, Licht R, van Rijn L, Gaspar C, Fodde R, Janssen F, van Blitterswijk C, de Boer J. cAMP/PKA pathway activation in human mesenchymal stem cells in vitro results in robust bone formation in vivo. Proc Natl Acad Sci U S A. 2008; 105: 7281-7286. Smal I, Meijering E, Draegestein K, Galjart N, Grigoriev I, Akhmanova A, van Royen ME, Houtsmuller AB, Niessen W. Multiple object tracking in molecular bioimaging by Rao-Blackwellized marginal particle filtering. Med Image Anal. 2008 Dec;12(6):764-77
Strijbos MH, Gratama JW, Kraan J, Lamers CH, den Bakker MA, Sleijfer S. Circulating endothelial cells in oncology: pitfalls and promises. Br J Cancer. 2008; 98: 1731-1735. Sturgeon CM, Duffy MJ, Stenman UH, Lilja H, Brunner N, Chan DW, Babaian R, Bast RC, Dowell B, Esteva FJ, Haglund C, Harbeck N, Hayes DF, Holten-Andersen M, Klee GG, Lamerz R, Looijenga LHJ, Molina R, Nielsen HJ, Rittenhouse H, Semjonow A, Shih IM, Sibley P, Sölétormos G, Stephan C, Sokoll L, Hoffman BR, Diamandis EP. National Academy of Clinical Biochemistry Laboratory Medicine Practice Guidelines for Use of Tumor Markers in Testicular, Prostate, Colorectal, Breast, and Ovarian Cancers. Clin Chem. 2008 Dec;54(12):e11-79 Takkenberg JJM, Klieverik LMA, Schoof PH, van Suylen RJ, van Herwerden LA, Zondervan PE, Roos-Hesselink JW, Eijkemans MJC, Yacoub MH, Bogers AJJC. The Ross Procedure. A Systematic Review and Meta-Analysis. Circulation. 2009 Jan 20;119(2):222-8.
42
Tirabosco R, Mangham DC, Rosenberg AE, Vujovic S, Bousdras K, Pizzolitto S, De Maglio G, den Bakker MA, Di Francesco L, Kalil RK, Athanasou NA, O'Donnell P, McCarthy EF, Flanagan AM. Brachyury expression in extra-axial skeletal and soft tissue chordomas: a marker that distinguishes chordoma from mixed tumor/myoepithelioma/parachordoma in soft tissue. Am J Surg Pathol. 2008; 32: 572-580. Titulaer MK, Mustafa DA, Siccama I, Konijnenburg M, Burgers PC, Andeweg AC, Smitt PA, Kros JM, Luider TM. A software application for comparing large numbers of high resolution MALDI-FTICR MS spectra demonstrated by searching candidate biomarkers for glioma blood vessel formation. BMC Bioinformatics. 2008 Mar 1;9:133
Tjin Asjoe FM, van Bekkum E, Ewing P, Burger CW, Ansink AC Sentinel node procedure in vulvar suamous cell carcinoma: a histomorphologic review of significance of anucleate structures on immunohistochemistry Int. J. Gynecol. Cancer 2008; 18: 1032-1036. Tran TC, van ‘t Hof G, Kazemier G, Hop WC, Pek C, Van Toorenbergen AW, Van Dekken H, Van Eijck CH. Pancreatic fibrosis correlated with exocrine pancreatic insufficiency after pancreatoduodenectomy. Dig. Surg. 2008; 25: 311-318. Verghese ET, Den Bakker MA, Campbell A, Hussein A, Nicholson AG, Rice A, Corrin B, Rassl D, Langman G, Monoghan H, Gosney J, Seet J, Kerr K, Survarna SK, Burke M, Bishop P, Pomplun S, Willemsen S, Addis B. Interobserver variation in the classification of thymic tumours- a multicentre study using the WHO classification system. Histopathol. 2008; 53: 218-223. Verhoef C, van Dekken H, Hofland LJ, Zondervan PE, de Wilt JH, van Marion R, de Man RA, IJzermans JN, van Eijck CH. Somatostatin receptor in human hepatocellular carcinomas: biological, patient and tumor characteristics. Dig Surg. 2008; 25: 21-26. Wasielewski M, Den Bakker MA, Van den Ouweland A, Meijer-van Gelder ME, Portengen H, Klijn JGM, Meijers-Heijboer H, Foekens JA, Schutte M. CHEK2 1100delC and male breast cancer in the Netherlands. Breast Cancer Res Treat. 2009 Jul;116(2):397-400. Wessels MW, De Graaf BM, Cohen-Overbeek TE, Spitaels SE, de Groot-de Laat LE, Ten Cate FJ, Frohn-Mulder IF, de Krijger R, Bartelings MM, Essed N, Wladimiroff JW, Niermeijer MF, Heutink P, Oostra BA, Dooijes D, Bertoli-Avella AM, Willems PJ. A new syndrome with noncompaction cardiomyopathy, bradycardia, pulmonary stenosis, atrial septal defect and heterotaxy with suggestive linkage to chromosome 6p. Hum Genet. 2008; 122: 595-603. Wong HY, Hoogerbrugge JW, Pang KL, van Leeuwen M, van Royen ME, Molier M, Berrevoets CA, Dooijes D, Dubbink HJ, van de Wijngaart DJ, Wolffenbuttel KP, Trapman J, Kleijer WJ, Drop SL, Grootegoed JA, Brinkmann AO. A novel mutation F826L in the human androgen receptor in partial androgen insensitivity syndrome; increased NH(2)-/COOH-terminal domain interaction and TIF2 co-activation. Mol Cell Endocrinol. 2008; 292: 69-78.
43
Zeng W, Gouw ASH, van den Heuvel MC, Zwiers PJ, Zondervan PE, Poppema S, Zhang N, Platteel I, de Jong KP, Molema G. The Angiogenic Makeup of Human Hepatocellular Carcinoma Does Not Favor Vascular Endothelial Growth Factor/Angiopoietin-Driven Sprouting Neovascularization. Hepatology. 2008; 48: 1517-1527.
3.2.4
Citatiescore; crownindicator
In 2008 kwam de crownindicator, een maat voor de frequentie waarmee artikelen worden geciteerd, op 1,70. Dat is voor het eerst boven het gemiddelde van het Erasmus MC. De crownindicator voor de afdeling was in 2006 en 2007 respectievelijk 1,57 en 1,59.
3.2.5
Ranking publicaties
Wetenschappelijke output afdeling Pathologie 2008 Publicaties
1e auteur
Totaal 31
IF bovenste kwartiel* 19 (61%)
Publicaties co-auteur Totaal 71
IF bovenste kwartiel* 42 (59%)
*impact factor publicatie in het betreffende vakgebied
3.2.6
Boek- en literatuur bijdragen
EC Zwarthoff, MNM van der Aa, TCM Zuiverloon, L Kompier, EW Steyerberg, WJ Kirkels, C Bangma, ThH van der Kwast, Blaaskanker: een terugkerend probleem, Tijdschrift Kanker Juni 2008, p16-19. EC Zwarthoff, LC Kompier, M van der Aa, TCM Zuiverloon, EW Steyerberg, WJ Kirkels, CH Bangma, ThH van der Kwast, Biomarkers for the detection of bladder cancer recurrences in urine. Daniel den Hoed Cancer News Issue 4, Nov 2008, pp15-17.
3.3
(Buitenlandse) bezoekers
JNI ONCOLOGY LECTURES 2008 January 30 William G. Kaelin (Harvard Medical School, Dana-Farber Cancer Institute, Boston, MA, USA) The von Hippel-Lindau Tumor Suppressor: Insights into Oxygen Sensing and Cancer February 27 Fiona Watt
44
(Cancer Research UK Cambridge Research Institute, Cambridge, UK) Stem cells and lineage selection in the epidermis March 26 Pierre Coulie Universite Catholique de Louvain, Cellular Genetics Unit, Brussels, Belgium Mechanisms of tumor regression following MAGE vaccination Monday, April 21 Kornelia Polyak (Harvard Medical School, Dana-Farber Cancer Institute, Boston, MA, USA) The role of the microenvironment and stem cells in breast cancer May 28 Klaus Pantel (Universität Hamburg, Universitätsklinikum Hamburg-Eppendorf, Hamburg, Germany) Circulating tumor cells and cancer micrometastasis: Detection, biology and clinical relevance Friday, November 7, Be-425 Joerg Huelsken (Cancer Stem Cell Laboratory Swiss Federal Institute of Technology Lausanne (EPFL), Lausanne, Switzerland) ß-catenin/Wnt signaling in cancer stem cells November 26 Patrick Mehlen (Centre Léon-Bérard, Lyon, France) The Dependence Receptor notion: when apoptosis regulates tumorigenesis, from a cell biology concept to putative alternative therapeutic strategies Sprekers Josephine Nefkens Prijs Symposium 28 november 2008: John Foekens, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Max Kros, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Jan Trapman, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Ellen Zwarthoff, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Leendert Looijenga, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Riccardo Fodde, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Hans Clevers, Hubrecht Institute, Utrecht, The Netherlands 13-15 May Prof. W.R. Miller, University of Edinburgh (gast Dorssers)
3.4
Belangrijke externe contacten
EORTC (European Organization for Research and Treatment of Cancer, Brussel, Belgium) OECI (Organisation of European Cancer Institutes), Brussel, Belgium TUBAFROST, European Human Frozen Tumor Tissue Bank, Consortium Coordinated by Dept. Pathology, Erasmus MC, Rotterdam, Dr. P. Riegman, (participants: F, Paris, Institut Gustave-
45
Roussy; UK, University of Oxford, NTRAC; B, Leuven, UZ Gasthuisberg; NL, Amsterdam, NKI; SP, Valencia, Fundacion institute Valencia of oncology; AU, University of Vienna; IT, Aviano, Centro di Riferimento Oncologico; SP, Madrid, CNIO; NL, Den Haag, Medlaw Consult) NL; University Medical Center Nijmegen, Dept. of Pathology, Dr. P. Wesseling NL; Leiden, Leiden University Medical Center, Lab. of Cytochemistry and Cytometry, Dr. H.J. Tanke NL; Amsterdam; AMC; Pathology; Prof. Dr. F. ten Kate NL; University of Nijmegen; Pathology; Internal Medicine, Prof. Dr. J. Lenders NL; Hubrecht Lab., Utrecht, Prof. Dr. H. Clevers NL; Amsterdam, Univ. van A’dam, Dr. P.J. Verschure NL; Amsterdam, Univ. van A’dam, Prof. Dr. M. Timmers NL; Groningen, Univ. Van Groningen, Dr. B.J. Eggen NL; Leiden, Univ. Van Leiden, Prof. Dr. B. de Water NL; Amsterdam, NKI, Prof.Dr. R. Bernards B; Brussels, EORTC, chairman Neuropathology Panel, Brain Tumor Group B; Leuven, Univ. Leuven, Prof. Dr. F. Claessens CH; University of Zurich; Pathology; Dr. P. Komminoth, Dr. A. Perren D; Erlangen, University of Erlangen, Dept. of Pathology, Prof. Dr. A. Hartmann D; Hamburg; Univ. of Hamburg (Eppendorf); Dept. of Oncol. and Hematol.; Dr. D.C. Bokemeyer D; EMBL, Prof. Dr. P.I. Bastiaens D; Univ. of Regensburg, Dept. Of Pathology, Prof. Dr. C. Klein D; Univ. of Freiburg (Dept. of Surgery), Prof. Dr. T. Brabletz De; Aarhus University, Aarhus, Prof. Dr. T. Orntoft F; Lyon, IARC, Dr. H Ohgaki I; Turin, University of Torino (Dept. of Oncological Sciences), Prof. Dr. A. Bardelli J; Japan, Univ. Kobe, Dr. R. Nishi S; Barcelona, Bellvitge Institute for Biomedical Research, Cancer Epigenetics and Biology Program, Prof. Dr. M. Esteller NL; Schering Plough, Oss, Dr. S.L. Lusher UK; Sutton; Molec. Cytogenetics, Institute Cancer Research, Dr. J. Shipley UK; Univ. York, Dr. N. Maitland USA; St. Louis, University of Washington, Dept. of Pathology, Dr. A. Perry USA; California, San Francisco, University of California, The Cancer Center, Dr. J.W. Gray USA; Memphis; St. Jude’s Children’s Hospital; Genetics; Dr. G.C. Grosveld USA; NIH Bethesda; Reproductive Endocrinology Branch; Dr. K. Pacak USA; San Francisco; UCSF; Division of Cell and Developmental Genetics; Dr. C. Lau USA; Memphis; St. Jude’s Children’s Research Hospital; Dept. of Genetics; Dr. G. Grosveld USA; New York; Memorial Sloan Kettering Cancer Center; Dept. of Pathology; Prof. Dr. S. Klimstra USA; Baltimore, Johns Hopkins University School of Medicine; Dept. of Pathology; Prof. Dr. J.R. Eshleman
3.5
Subsidies
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
ZonMw 01-10-2003 01-10-2008 Modulation of stem cell differentiation by Apc/betacatenin signal transduction R. Fodde
46
Projectfinancier: Begindatum:
NWO 01-04-2004
Einddatum: Projectomschrijving:
01-04-2010 An integrated in vivo and in silico study of the interplay between DNA repair and gene transcription
Projectleider:
A.B. Houtsmuller
Projectfinancier:
SenterNovem
Begindatum:
01-07-2004
Einddatum: Projectomschrijving:
01-07-2008 Stem cells in development and disease
Projectleider:
R. Fodde
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
European Commission 2004 2009 Androgen receptor in prostate cancer (PRIMA) FP6 project European Union J. Trapman
Projectleider: Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider: Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
Projectleider: Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
KWF kankerbestrijding 2004 2008 Activating codon 816 c-KIT mutations predict bilateral testicular seminomas and nonseminomas; pathobiological and clinical application L.H.J. Looijenga, J.W. Oosterhuis, M.M. van lindern Erasmus MC revolving fund 2004 2008 OCT3/4 en platinum-gevoeligheid; ontwikkeling van een diagnostische/prognostische test en mechanistisch onderzoek L.H.J. Looijenga, J.W. Oosterhuis, A. van der Gaast
Erasmus MC grant 2004 2008 Pre-operatieve chemoradiotherapie bij patiënten met slokdarmkanker: wie wel en wie niet?; een onderzoek naar determinanten die de respons op chemo- en radiotherapie kunnen voorspellen W.N.M. Dinjens, H.W. Tilanus (Heelkunde) KWF kankerbestrijding 01-11-2005 01-06-2010 Cross-talk between receptor tyrosine kinases and B-catenin signalling during tumor initiation and progression
47
Projectleider:
R. Fodde, M.J.M. Smits
Projectfinancier:
NWO
Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
01-11-2005 01-11-2008 Characterization and therapeutic targeting of human prostate cancer stem cells
Projectleider:
G. van Leenders
Projectfinancier:
Mrace 2005
Begindatum: Einddatum:
2005 31-12-2008
Projectomschrijving: Projectleider:
Targeting proteins involved in glioma angiogenesis for the development of anti-angiogenic therapy” (PhD student Drs. D. Mustafa) J.M. Kros
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
NWO 01-01-2006 01-03-2009 spatio temporal organisation A.B. Houtsmuller
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
European Commission 01-02-2006 31-01-2011 EuroBoNet (FP6) P. Riegman
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding 01-03-2006 01-03-2010 Unraveling of the mechanism of tumorigenesis in a targeted Pten knockout prostate cancer model J. Trapman
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding 15-08-2006 15-08-2008 Non-invasive diagnosis of recurrent bladder cancer E.C. Zwarthoff, C.H. Bangma
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
European Commission 01-11-2006 01-05-2010 Migrating Cancer Stem Cells in breast and colon cancer (MCSCs R. Fodde
Projectfinancier: Begindatum:
Marie Curie Training Programme, European Union 01-11-2006
48
Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
01-11-2009 CANcer CURe J. Trapman
Projectfinancier: Begindatum:
Ti Pharma 2006
Einddatum:
2010
Projectomschrijving: Projectleider:
Nuclear receptors in targeted cancer therapy J. Trapman, A. Houtsmuller
Projectfinancier: Begindatum:
ESMO 2006 2006
Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
2008 The role of microsatellite instability and BRAF mutations in chemotherapy resistance of germ cell tumors. F. Honecker, C. Bokemeyer, LHJ Looijenga
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Erasmus MC 2007 2011 Towards further understanding of DSD in the Netherlands and Indonesia. S.L.S. Drop, L.H.J. Looijenga
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
NCI 2006 2008 Efficacy testing of potential cancer preventing agents in the conditional PTEN knockout model of the prostate J.Trapman
Projectleider: Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider: Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
SK-Foundation 2006 2009 Moleculair genetisch onderzoek in Barrett oesophagus en adenocarcinomen van de gastro-oesophageale overgang W.N.M. Dinjens, H.W. Tilanus (Heelkunde)
Projectleider:
ZonMW 13780 2006 2008 Evaluation of l-caldesmon as biomarker for brain tumor monitoring. (Dr. PingPin Zheng). J.M. Kros
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum:
Mrace 2006 2006 2008
49
Projectomschrijving:
Mrace “Determination of the methylation status of the MGMT promoter gene in a randomized phase 3 study on adjuvant chemothearpy in anaplastic oligodendrogliomas
Projectleider:
J.M. Kros, Van den Bent
Projectfinancier:
KWF kankerbestrijding
Begindatum:
01-02-2007
Einddatum: Projectomschrijving:
01-02-2011 Role of Y-chromosomal sequences in malignant transformation of human germ cells.
Projectleider:
L.H.J. Looijenga, J.W. Oosterhuis
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding 01-05-2007 01-05-2011 Distinct dosages of Wnt/beta-catenin signalling levels underlie colon and breast cancer stemness R. Fodde
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
NFU 2007 2012 Parelsnoer (PSI) P. Riegman
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Stichting Vanderes 2007 2009 The role of endogenous retroviral sequences in cancer J. Trapman
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding 01-09-2007 01-09-2011 Tumourigenesis and disease course in superficial bladder cancer E.C. Zwarthoff, G. van Leenders, C. Bangma
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Erasmus MC 2007 2010 Disorders of sexual development: Natural course and the implications of a stepwise multidisciplinary approach S.L.S. Drop, L.H.J. Looijenga
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding 2007 2011 Role of miRNA genes in etiology of malignant germ cell tumors R. Agami, L.H.J. Looijenga, P.M. Voorhoeve
50
Projectfinancier: Begindatum:
Erasmus MC 2007
Einddatum: Projectomschrijving:
2011 Epigenetic modifications in urothelial carcinomas as markers for progression and survival and for detection of recurrences in urine.
Projectleider:
E.C. Zwarthoff
Projectfinancier:
Erasmus MC grant
Begindatum:
2007
Einddatum: Projectomschrijving:
2011 Naar een betere diagnostiek van hereditair non-polyposis colorectaal
Projectleider:
carcinoom (HNPCC) syndroom E.W. Steyerberg (Maatschappelijke Gezondheidszorg, E.J. Kuipers (MDL), A.. Wagner (Klinische Genetica), W.N.M. Dinjens
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving:
FP7 Collaborative project 2008 2013 Prediction of bladder cancer disease course using risk scores that combine clinical and molecular risk factors P.Is.Orntoft, Malmstrom, Real, Malats, Calle, Algaba, Steyerberg, Zwarthoff Association for International Cancer Research UK 2008 2011 Mechanism of action of the leukemia-associated proteins MN1 and MN1TEL P.I. E.C. Zwarthoff postdoc and benchfee. Josephine Nefkensstichting April 2008
Projectleider:
ABI sequencer (Analyse van mutaties in DNA van leukemieën en solide tumoren) E.C. Zwarthoff, W.N.M. Dinjens, J.W. Oosterhuis
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
KWF kankerbestrijding Clinically related project 2007 2009 MGMT gene promoter methylation in EORTC study 26951 J.M. van den Bent (Neuro-Oncologie), J.M. Kros, W.N.M. Dinjens
51
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum:
Erasmus MC Grant 2007 1 april 2008 1 april 2012
Projectomschrijving: Projectleider:
Functional analysis of the oncogenic BCAR4 gene in breast cancer T. van Agthoven, L.C.J. Dorssers, J.A Foekens
Projectfinancier:
Ti Pharma
Begindatum: Einddatum:
01-07-2007 01-07-2010
Projectomschrijving:
Identification od novel cancer-relevant kinases
Projectleider:
R. Fodde
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
European Commission 01-02-2008 31-01-2010 BBMRI (FP7) P. Riegman
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
European Union 01-09-2008 01-09-2011 TuMIC (FP7) R. Fodde
Projectfinancier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleider:
European Commission 01-10-2008 31-09-2012 SPIDIA (FP7) P. Riegman
Financier: Begindatum: Einddatum: Projectomschrijving: Projectleiders:
Erasmus MC 2006 2009 Regulation of the T-cell response to gluten J.N. Samsom, R.R. de Krijger, A. van Belkum, E.E. Nieuwenhuis
Financier: Begindatum Einddatum Projectomschrijving:
Erasmus MC 1 juli 2006 1 oktober 2009 Op DNA micro-array gebaseerde gen expressie profiling: een nieuwe diagnostische test voor het bepalen van het klinische gedrag van pheochromocytomen. R.R. de Krijger, W.N.M. Dinjens
Projectleiders: Financier: Begindatum Einddatum Projectomschrijving:
ZonMW 2008 2012 Fast confocal microscope for investigation of macromolecular assemblies in living cells and tissues
52
Projectleiders:
A.B. Houtsmuller, W.A. van Cappellen
53
4 ONDERWIJS 4.1 Academisch onderwijs 4.1.1
Onderwijs curriculum
Curriculum Vanaf het studiejaar 2008-2009 wordt de opleiding geneeskunde aan het Erasmus MC georganiseerd volgens het bachelor-master (BaMa) systeem onder de titel “Erasmusarts”. In de voorgaande jaren (vanaf 2001) bestond het “Erasmusarts 2007” programma, met een klassieke indeling in propedeuse, doctoraal en 2e fase leidend tot het artsexamen. De verandering in het curriculum werd ingevoerd werd naar aanleiding van de landelijke vernieuwing artsenopleiding en naar aanleiding van Europese afspraken, waarin de bachelor-masterstructuur als uniforme academische structuur werd vastgesteld. Inspanning In 2008 werd door de afdeling pathologie actief geparticipeerd in het onderwijscurriculum, met zowel activiteiten in het oude (Erasmusarts 2007) als in het nieuwe (Erasmusarts) curriculum vanwege het parallel lopen van de twee programma’s. Het curriculum Erasmusarts 2007 bestond uit vier thema’s in de preklinische fase (jaren 1-4). Het zwaartepunt van de inbreng van de afdeling pathologie lag met name in jaar 1 in thema’s 1.2 (stoornissen in milieu interieur) en 1.3 (abnormale celgroei), doch ook in de overige jaren werd geparticipeerd door de afdeling pathologie in de vorm van hoorcolleges en vaardigheidsonderwijs. In het nieuwe BaMa curriculum verschuift het accent van de inbreng van de afdeling pathologie binnen de thema’s, waarbij moet worden opgemerkt dat de organisatie van de master-fase nog afgerond wordt. Alle pathologen en AIOS en een deel van het analytisch personeel zijn als docent betrokken bij het onderwijs. Een overzicht van het verzorgde onderwijs wordt in de onderstaande tabel weegegeven: Gegeven onderwijs kalenderjaar 2008
collegejaar 2007-2008 jan - jul 2008 collegejaar 2008-2009 aug - dec 2008 Totaal 2008
VO 57 39 96*
HC 16 5 21
ZSO 9
ZSO/COO 5
COO/vo 7
9
5
7
2e jaars Keuzeonderwijs - Thema 9 - 4 weken: 3e jaars Keuzeonderwijs - 4 weken 4e jaars Keuzeonderzoek
29 studenten 4 studenten 1 student 3 maanden 1 student 2 maanden
beroepsoriëntatie:
1 student 7 mnd, 10 u p/week 2 studenten heel 2008, 10 u p/week 1 student 1,5 dag 1 student 3 mnd, 1,5 dag p/week 1 student 2 mnd, 1,5 dag p/week 3 groepen
1e jaars tutoraat
KOP 11 15 26
54
KPP 14 25 39
VO:
vaardigheidsonderwijs (“practicum”); *totaal aantal sessies, meerdere personen
HC: ZSO:
(2-5) per sessie hoorcollege zelfstudieopdracht
ZSO/COO: COO:
zelfstudieopdracht/computerondersteund onderwijs (docent begeleid) computerondersteund onderwijs (niet begeleid)
KOP: KPP:
klinisch obductie practicum klinisch pathologisch practicum
Grootschalig onderwijs, hoorcolleges, werd in 2008 door verschillende stafleden verzorgd in diverse thema’s. Hoewel het onderwijs goed beoordeeld werd, bestaat het voornemen om het aantal docenten voor hoorcolleges in het nieuwe curriculum te reduceren om de uniformiteit en de afstemming van de colleges te verbeteren en de herkenbaarheid van de pathologie als medisch specialisme te vergroten. Het kleinschalig contact onderwijs, het vaardigheidsonderwijs (VO), is een onderwijsvorm om via directe interactie met studenten pathogenetische mechanismen en de morfologische uitingen van ziekte, op macro- microscopisch en moleculair niveau, duidelijk te maken aan de student. Met groot succes wordt sinds 2007 “virtuele microscopie” toegepast, waarbij traditionele (licht)microscopen vervangen zijn door computers die via snelle verbindingen hoogresolutie beelden van gescande microscopische preparaten kunnen oproepen. Een enquête onder de studenten voor drie afzonderlijke VO’s heeft uitgewezen dat deze innovatieve wijze van microscopie onderwijs zeer gewaardeerd wordt. Beschikbaarheid van de preparaten (via internet) voor revisie op een later tijdstip, was in 2008 nog niet gerealiseerd en werd als een gemis ervaren. Het voornemen is om in 2009 deze faciliteit aan te bieden. In 2008 is de applicatie “Digital Slidebox” van Slidepath aangeschaft waarmee betere integratie van virtuele microscopie met onderwijs mogelijk is. Deze applicatie geeft de mogelijkheid virtuele coupes te koppelen aan andere vormen van multimedia (PowerPoint, PDF etc) en om interactief onderwijs te verzorgen door middel van gekoppelde vragen en (registreerbare) inlogverplichtingen. Het vaardigheidsonderwijs is een arbeidsintensieve en daardoor kostbare vorm van onderwijs en verlangt optimale didactische kwaliteiten van docenten. Zelfstudieopdrachten (ZSO) en computerondersteunde opdrachten (COO) zijn elementen van “e(lectronic)- learning” en bestaan uit programma’s die de student in zijn of haar eigen tijd kan doorlopen. Deze programma’s worden jaarlijks herzien. Het klinisch obductie practicum (KOP) en het klinische pathologisch practicum (KPP) zijn vormen van vaardigheidsonderwijs, waarin patiëntencasus aan de hand van obductie worden gepresenteerd en waarin ziektegeschiedenissen, pathogenetische mechanismen en morfologie samenkomen. Vanwege de variabiliteit aan ziektebeelden waarover geen controle bestaat in het klinisch obductiepracticum omdat actuele obducties worden besproken zal in het nieuwe studiejaar het KOP onderwijs vervangen worden door KPP onderwijs (coördinator Prof.dr. J.M. Kros). Bij het KPP onderwijs worden illustratieve voorbereide casus gebruikt waardoor een constante onderwijskwaliteit wordt gewaarborgd. De mogelijkheid om daadwerkelijk een obductie bij te wonen zal blijven bestaan, als facultatief onderdeel. In 2008 werden zowel 2e als 3e jaars keuzeonderwijsstudenten begeleid op de afdeling pathologie. In het 2e jaars keuzeonderwijs, dat 4 weken duurde werden exemplarische ziektebeelden van laboratorium tot en met kliniek behandeld. Het 3e jaars keuzeonderwijs waar 4 studenten voor intekenden in 2008, bestond uit een algemene inleidende week met introducties door diverse werkgroepleiders aan de hand van voordrachten en demonstraties op de klinische pathologie. Na
55
de inleidende week werden de studenten in de gelegenheid gesteld een verdieping bij een onderzoeksgroep of een vervolgstage op de klinische pathologie te volgen Onderwijscoördinator Door het vertrek van de onderwijscoördinator in 2008 onstond een vacature voor deze functie. Inhoudelijk wordt de functie van onderwijscoördinator vervuld door Dr. M.A. den Bakker. Recentelijk werd besloten een onderwijscommissie in te stellen, bestaande uit Prof.dr. E.C. Zwarthoff, Prof.dr. J.W. Oosterhuis, Dr. W. N.M. Dinjens en dr. M.A. den Bakker. De onderwijscommissie zal organisatorische en inhoudelijke aspecten van het onderwijs voorbereiden en rapporteren aan de Gezamelijke Staf.
4.1.2
Masteropleidingen
Master: Prof.dr. J.H.J. Looijenga Masterclass Literature discussion, May, 2008. MicroRNAs in normal and malignant development, Rotterdam, April 29, 2008.
4.1.3
AIO opleiding/onderwijs
Opleiding In 2008 waren in de opleidings- en onderwijsregio Zuidwest Nederland (OOR-ZWN) 12 AIOS in opleiding (11,6 fte). Eén van de AIOS was een deel van het jaar aangesteld (deels met de afdeling forensische medische biologie) als agiko in verband met haar promotieonderzoek. De affiliaties met de B-opleidingen in PATHAN (St. Franciscus Gasthuis), Pathologie laboratorium voor Dordrecht en omstreken en de Reinier de Graaf Groep in Delft werden voortgezet waarbij, conform voorgaande jaren, AIOS in dienst zijn van het Erasmus MC en via detachering voor een aaneengesloten periode van tenminste 6 maanden worden geplaatst in de B-opleiding. Besloten werd, in navolging op de ontdubbeling van de pathologie laboratoria op de Daniel den Hoed locatie en de centrumlocatie, de cytologie als integraal onderdeel, inclusief complete reinstallatie van de punctiefaciliteit te handhaven op de Daniel locatie. Hieruit voortvloeiend werd ook één AIOS in het opleidingsschema ingeroosterd op de Daniel locatie in een cytologiestage, mede met het oog op het modulaire opleidingssysteem (zie onder). De onderbezetting in de klinische staf, deels door problemen met de invulling van vacatures maar ook door productietoename, had ook repercussies voor de werkdruk van de AIOS. De diagnostische productie door de AIOS lag zeer hoog en vergde een optimale inzet. Als maatregel om de werkdruk het hoofd te bieden werden ervaren collegae van PATHAN en Dordrecht bereid gevonden om als externe supervisor te fungeren tot grote tevredenheid van de AIOS. Cursorisch onderwijs Door de werkdruk werd de kwaliteit van de opleiding bedreigd, hetgeen zich ondermeer uitte in minder geprogrammeerde onderwijsmomenten en een verschuiving in de balans tussen productie en opleiding. Slechts één Rosai-sessie (geprogrammeerd deelspecialistisch georiënteerd cursorisch onderwijs) werd georganiseerd in 2008 waarbij Prof. Sarah Pinder uit Londen te gast was voor het onderwerp mammapathologie. In 2009 zal de kwaliteit van de opleiding nauwgezet bewaakt dienen te worden. Overige opleidingsmomenten vonden regulier doorgang, er werden 5 coupe avonden georganiseerd met actieve inbreng van de AIOS. Aparte refereeravonden werden in 2008 niet georganiseerd, deze worden gecombineerd met de Rosai-lezingen. In de dagelijkse 8.15 bijeenkomst werden illustratieve casus besproken; op de donderdagochtend wordt aansluitend
56
een cytologiebespreking gehouden. Discipline overstijgend onderwijs (DOO) werd in 2008 vanuit het Erasmus MC georganiseerd. Vier pathologie AIOS hebben in 2008 deelgenomen aan DOO modules. Het streven voor 2009 is dat elke AIOS deelneemt aan (tenminste) één DOO cursus. Vrijwel alle AIOS namen deel aan de vergaderingen van de wetenschappelijke vereniging-NVVP en aan (tenminste één dag van) de pathologendagen. Diverse AIOS namen deel aan landelijk georganiseerde vakinhoudelijke cursussen (o.a. mammapathologie- AVL, dento-alveolaire pathologie en kinderpathologie). Toetsen De jaarlijkse diagnostiektoets vond in februari plaats. Deze voortgangstoets werd door alle AIOS gemaakt met een positief resultaat voor alle AIOS ten opzichte van 2007. In november vond de jaarlijkse landelijke decentrale “Robbins-toets” plaats, waaraan alle AIOS deelnamen. Modulaire opleiding In navolging op de landelijke vernieuwing medisch specialistische opleidingen zijn voorbereidingen getroffen om de inrichting van de pathologie opleiding in de OOR-ZWN ingrijpend te herzien. Het thans gehanteerde systeem waarbij deelspecialistische modules uitsluitend tot uiting kwamen door deelname aan klinische besprekingen voldoet niet aan de huidige opleidingseisen. Vanaf 1 april 2009 zal een “blokkensysteem” worden geïntroduceerd worden met 3-maanden roulatieschema waarin alle thema’s in door elke AIOS 2 maal doorlopen worden. Landelijk zijn 21 deelspecialistische thema’s vastgesteld welke als herkenbaar en toetsbaar element in het modulaire systeem aanwezig dienen te zijn. De thema’s mogen naar inzicht van de lokale situatie gebundeld worden in modules. Modules pathologie OOR-ZWN Module
1
Thema’s
Bespreking
Gynaecopathologie
Gynaecologie (di, wk)
Uropathologie
Hoofd-hals pathologie / KNO
(Uro) Interstitiele bespreking (ma; mnd), Longoncologie (di; wk) KNO (2e do)
Obductie (2e)
Necrologie
Gastrointestinale pathologie
Gastroenterologie (2e + 4e di)
Hepatopathobiliaire pathologie
Leverbespreking (wo, wk)
Dermatopathologie
Dermato-oncologie (do; wk)
Nefropathologie
Nefropatholoige (1e + 3e vrij)
Longpathologie 2
3 4 5
Mammapathologie Endocriene pathologie
Weke delen pathologie
Endocriene pathologie (wo; 2/mnd) Neurochirurgie (ma, wk), Kinderneurooncologie (di, wk) Sarcoom WG (DDHK; vrij)
Botpathologie
Orthopedie
Ophtalmopathologie
oog
7
Hematopathologie
Hematologie (2e+4e do), Lymfoompanel (di)
8
Cytologie
Intern cytol. bespr (dgl)
Neuropathologie 6
57
Mammapathologie (cytol; DDHK)
Mamma-chirurgie (DDHK), Mammadiagnostiek (DDHK), Interne oncologie (DDHK)
Gynecopathologie (DDHK-Cx cytol)
9
Obductie
Necrologie
Perinatale pathologie
Gastro-SKZ (ma; wk)Heelkunde SKZ (3e ma), Verloskunde neonatologie (1e di), SKZobductie (2e di), Interne necrologie (do; mnd)
Keuze (thema 1-9) research Optimale inbedding van het modulaire systeem zal mede gefaciliteerd worden door verbouwing en aanpassing van het uitsnijlaboratorium. Alhoewel de modules doorlopen in de B-opleiding volgens het opleidingsschema van de individuele AIOS, zal de daadwerkelijke invulling van de te volgen module in de B-opleiding vormgegeven worden door de Bopleiders. Algemene supervisie door de gehele opleidingsgroep wordt gehandhaafd echter met een verder doorgevoerde laagdrempelige deelspecialistische intercollegiale consultatie. In aansluiting op de invoering van het modulaire schema in 2009 zal tevens implementatie van de korte praktijkbeoordeling (KPB) plaatsvinden.
4.1.4
Post graduate onderwijs AIO en Invited lectures
Dr. M.A. den Bakker
ILD chool, Histology opf the lung - Granulomatous lung disease - Lung in connective tissue disease - case presentations, Davos, Switzerland, February 2008
Symposium, retirement dr. Bruce Addis, The A-B-C of thymoma subtyping,Southampton, UK, April 2008 NVVP pathologendagen: Keynote lecture, Interstitial lung disease, “Figi”, Zeist, April 2008 Refereeravond longartsen region, Histologische subtypering van longcarcinoom, Rotterdam, September 2008
Radiotherapie AIOS, Sarcomen, Erasmus MC, Rotterdam, September 2008
Lecture OECI,Application of Virtual Microscopy in Pathology, Cluj, Romania, October 20, 2008
BOP cursus ocologie (AIOS), Mesothelioma - Sarcoma, Papendal, Arnhem, October 2008 Pulmonary Pathology Club, Case presentation, pneumocytic adenomyoepithelioma, Birmingham, UK, October 2008 HLO, Geavanceerde technieken in de diagnostische pathologie, HLO, Rotterdam Long AIOS, Longpathologie “voor dummies”, Erasmus MC, Rotterdam
Dr. W.N.M. Dinjens Afdeling Klinische Genetica, Erasmus MC, Rotterdam, 06-03-2008, titel voordracht: Moleculaire diagnostiek van Lynch syndroom: “Multidisciplinaire Diagnostiek” Basiscursus Oncologie (NVvO), Ellecom, 07-04-2008, titel voordracht: Genetica van Kanker NWO bijeenkomst “Bessensap”, Amsterdam (NEMO), 27-05-2008, titel voordracht: Wat niet weet, wat niet deert.
58
Erasmus MC postgraduate school Molecular Medicine, course Molecular Diagnostics III, Rotterdam, 30-05-2008, titel voordracht: Molecular diagnostics of solid tumors. Lievenbergziekenhuis Bergen op Zoom, 24-6-8, titel voordracht: Moleculaire Diagnostiek van (vermoedelijk) Lynch syndroom. Afdeling Klinische Genetica, Erasmus MC, Rotterdam, 31-07-2008, titel voordracht: Case report. IKR-regiobijeenkomst Erfelijke tumoren, Ridderkerk, Hotel Van der Valk, 09-09-2008, titel voordracht: Moleculaire diagnostiek: verschil tussen HNPCC en familiair CRC. XXVIIth International Congress of the International Academy of Pathology, October 1217, 2008, Athens, Greece, 13-10-2008, titel voordracht: Detection of Hereditary NonPolyposis Colorectal Cancer (HNPCC, Lynch) Syndrome in a Pathology Laboratory. OECI Pathobiology Workshop: Structure and Genetics, the New Paradigm, October 24 and 25, Cluj, Romania, 24-10-2008, titel voordracht: Colorectal Cancer and Hereditary Colon Cancer: Improving HNPCC Diagnostics. Association for Molecular Pathology, 14th Annual Meeting and Exhibits, October 29 – November 2, 2008, Grapevine, TX, USA, 01-11-2008, titel voordracht: Applications of Tissue Identity Testing. Afdeling Klinische Genetica, Erasmus MC, Rotterdam, 13-11-2008, titel voordracht: LiFraumeni case report. Erasmus MC postgraduate school Molecular Medicine, Course Basic and Translational Oncology 2008, Rotterdam, 27-11-2008, titel voordracht: Molecular diagnostics in solid tumors..
Prof.dr. R. Fodde Integrative Cancer Genomics, Munchen, Duitsland, Februari, 12, 2008 ISCO 2008, Amsterdam, Nederland, Maart, 6, 2008 Seminar, Post-graduate course on "Molecular Biology in Cancer", Lausane, Zwitserland, Maart, 14, 2008 Invasion and Metastasis, Lille, Frankrijk, Maart, 3, 2008 TuMIC Kick off meeting, Berlin, Duitlsland, Maart, 26/29, 2008 AVANCES EN CÁNCER DE COLON, Mannheim, Duitsland, April, 1,2, 2008 Centro Nacional de Investigaciones Oncológicas (CNIO), Madrid, Spanje, April, 14, 2008 Review of Molecular Medicine Partnership Unit, Heidelberg, Duitsland, April, 22, 2008 Oncology seminar, Maastricht, Duitsland, Mei, 30, 2008 Promotie Silvia Zecchini, Milan, Italië, Juni, 20, 2008 Lezing MolMed Course, Cancer Stem Cells: old wine, new bottles, Juni 23 Signal Transduction and Molecular Mechanisms in Cancer Course, Utrecht, Nederland, Oktober, 17, 2008 Colorectal Cancer Summit, Cleveland, USA, September, 3/5, 2008 International Conference on Stem Cells and Cancer, Heidelberg, Duitsland, Oktober, 26/28, 2008 Lezing Course Basic and Translational Oncology, Stem cells and cancer, November 25 8th International Conference: The Biology of Stem Cells, Paris, Frankrijk, November, 27/28, 2008 Dr. A.B. Houtsmuller FEBS international imaging course, Wageningen, September, 12, 2008 MolMed-cursus Biomedical Research Techniques, Rotterdam, September, 2008 OIC/MolMed AOI/postdoc cursus live cell imaging 27-31, October 2008
59
CNIO Imaging Symposium, Madrid, October, 8-10, 2008 Organisator OIC cursus, Fluorescent Proteins Introduction and overview of techniques, October 14
Fluorescence Recovery After Photobleaching (FRAP) & computer modelling, October 14 Evaluation and discussion, October 14 Lezing Biomedical Research Techniques Cursus, October 27
Bridge Meeting MolMed, microscopy and new live cell imaging techniques of the OIC,
Rotterdam, December, 9, 2008 CGDB-Masterclass (post-graduate school), Doorwerth, 2008, December, 11,2008
Seminar Series, Universiteit Essen, December, 16, 2008
Overige onderwijsactiviteiten: Begeleider Kennismaking BeroepsPraktijk (KBP) voor eerstejaar
Lezing en DEMO middag mastercourse NeuroScience Avondsessie met biologie en scheikunde leerkrachten middelbare scholen
Prof.dr. L.H.J. Looijenga DSD, Lubeck, Germany, January 24-26, 2008. Swenoteca, Stockholm, Sweden, January 25, 2008. GCT, Malmo, Sweden, January 28, 2008. SGAN Symposum Stirling, Scotland, March 7, 2008. Cancer Center, South Western University, Dallas, Texas, USA. April 8, 2008. University of Indianapolis, Indianapolis, USA, April 10, 2008. Max Planck Institute, Dortmund, Germany, May 7, 2008. ESMO EIS, Munich, Germany, May 15-16, 2008. Molec. Med. Course Molec. Diagnosis, (Epi)Genomics and (micro)RNAomics for diagnosis of human germ cell tumors Chromosomal aberrations, methylation, RNA and microRNA expression, germ cell tumors, Rotterdam, Netherlands, May 29, 2008 Germ Cell Tumor Meeting Teenagers, London, United Kingdom, June 11, 2008. Molec. Med. Introd. Course Solid Tumors, Micro RNA relevance in normal development and cancer, Rotterdam, Netherlands, June 23, 2008 Pathology Society, Leeds, United Kingdom, July 1-4, 2008. German Academy of Pathology, Geisenheim, Germany, August 22, 2008. AMC, Amsterdam, The Netherlands, October 2, 2008. qPCR, Brussels, Belgium, October 6, 2008. DSD site visit, Semarang, Indonesia, October 18-20, 2008. Germ cell-soma interactions and germ cell tumours, Barzao, Spain, October 20-22, 2008. SIU World Pediatric Uro-Oncology Update, Santiago, Chile, November 19-22, 2008. Molec. Med. Course Basic and Translational Oncology, Role of DNA methylation on the (micro)RNAome of cancer, Rotterdam, The Netherlands, November 25, 2008. JNI 10 years, Rotterdam, The Netherlands, November 28, 2008. Bataafs genootschap, Rotterdam, The Netherlands, December 3, 2008. Dr. R.R. de Krijger Pheochromocytomas, gone the rule of 10, Athene, October 2008 Molecular approaches in diagnostic pathology: pheochromocytomas and paragangliomas, Athene, October 2008 Endocrinology Course: Microscopie van de bijnier: klinische aspecten, Erasmus MC Rotterdam, July 2009 Criteria of malignancy and precursor lesions of adrenal tumors, Rome, November 2008
60
Endocrine tumor syndromes related to the adrenal gland and extra-adrenal paraganglia, Rome, November 2008
Prof.dr. J.W. Oosterhuis Lezing JNI nieuwjaarssymposium, Rotterdam, January 1, 2008 Lezing Zurich, Tumors of Early Development Teratoma, the prototype, January 26, 2008
Lezing NCI – Washington, Pathobiology of germ cell tumors, April 9, 2008
Munchen, What’s new in the pathobiology of testicular germ cell tumors, May 15, 2008 Lezing Morphology, the basis of understanding tumour biology, Mol Med Cursus, Rotterdam, June 23, 2008
Lezing afscheid Bo van Damme, Leuven – België, September 26, 2008 Lezing BOP-cursus oncologie, Arnhem, October 9, 2008
Lezing Course Basic and Translational Oncology, The pathology of cancer, Rotterdam, November 24, 2008
Dr. P.H.J. Riegman
EuroBoNeT “EuroBoNeT BioBank” , Januari, 18, 2008 German Cancer Congress 2008 Workshop on Tumor banking “Tissue banking - The European perspective”, Februari, 2, 2008 Marble Arch Working Group “OECI TuBaFrost, EuroBoNeT and BBMRI, lessons learned and what to expect.”, April, 10, 2008 Clinical Proteomics Workshop Copenhagen “Biobanks in Europe, Clinical information and Standard Operational Procedures”, April, 24, 2008 ISBER Bethesda Moderator workshop “Costrecovery”, Mei, 21, 2008 OECI GA Genoa “OECI working group activities”, Mei, 23, 2008 Eurocancer Paris “Annotation of preserved samples: how to gather and share the information” Juni, 26, 2008 EuroBoNeT “EuroBoNeT BioBank” September, 18, 2008 Jornada de Formación "Red de Biobancos Oncológicos de la Comunidad Valenciana" “Why networks of biobanks” September, 22, 2008 Marble Arch Working group, Milan, “Deceiving look alikes in biobanking” Oktober, 10, 2008 Marble Arch Working group, Milan“OECI-TuBaFrost European Tissue Bank Network” Oktober, 9, 2008 Chair OECI Pathobiology workshop “Structure and Genetics, the new Paradigm” Opening lecture and “Overview of current and future biobanking”, Oktober, 24 and 25, 2008 SPIDIA Kick off meeting “Project Ethics” Oktober, 27, 2008 P3G biannual meeting Philadelphia “Deceiving look alikes in biobanking”, November, 11, 2008 Dei Riferimenti Europei About European References, I Campioni Biologici nella Ricerca Clinica Oncologica, University of Milan “The importance of samples for pharmaceutical industry within the system of European laws”, November, 18, 2009 Network meeting for EU-funded Biobanking projects, moderator and presentor “OECITuBaFrost European Human Frozen Tumor Tissue Bank”, November, 20, 2008 BBMRI Munich ”Role of Pathologist in Tissue Biobanking”, December, 18, 2008
Prof.dr.ir. J. Trapman Fusiegenen in prostaatkanker, HLO opleiding Breda, January 2008 Hormonale therapie: Nieuwe ontwikkelingen, IKR werkgroep Urologie, Rotterdam, March 2008
61
PRIMA meeting: The androgen-androgen receptor axis in prostate cancer, Innsbruck, Austria, May 2008 Genetics of prostate cancer St Odile, France, September 2008
ESUR meeting, The androgen receptor in prostate cancer, Barcelona, Spain, October 2008 Chairman Organizing Committee 3-day International Symposium “Androgens 2008”, World Trade Center, Rotterdam The Netherlands, October 2008
Overige onderwijsactiviteiten:
Coaching 6 PhD students:
Prof.dr. E.C. Zwarthoff
Diagnosis of recurrent bladder cancer in urine sediment. Kick-off meeting FP7 project, Barcelona January 2008
Biomarkers in bladder cancer for prognosis prediction and detection of recurrences. Tour d’Europe Rotterdam, March 5, 2008 Reccurence detection in urine and FGFR3 as biomarker in bladder cancer, Meeting of the WHO-associated International Consultation, Bladder Cancer from Pathogenesis to Prevention, April 24, 2008, Stockholm Prediction of progression of non-muscle invasive bladder cancer by WHO 1973 and 2004 grading and by FGFR3 mutation status, Annual Meeting AACR, San Diego, USA, April 2008 Bladder Cancer: a Recurring Problem, Annual Meeting AACR, San Diego, USA, April 2008 Bladder Cancer; a Recurring Problem, PhD student course Translational Cancer Research, Aarhus, Denmark, May 21, 2008 Lezing MolMed Course, Bladder cancer: a recurring problem, June 23 Lezing Course Basic and Translational Oncology, Molecular diagnostics in bladder cancer, November 27 Biomarkers for the detection of bladder cancer recurrences in urine. Symposium Josephine Nefkens Prijs 2008, Rotterdam, November 28, 2008 Detection of recurrent bladder cancer, Second UROMOL Consortium Meeting FP7 project Aarhus, Denmark, December 2008 Bladder Cancer: Novel Molecular Characteristics: Diagnostic and Therapeutic Implications, Society for Urologic Oncology Annual Meeting, NIH Bethesda, Maryland, USA. December 2008
4.2
HBO/MBO
Het Erasmus MC is reeds vele jaren een erkende stageverlenende instelling. De afdeling Pathologie verschaft jaarlijks stageplaatsen aan meerdere MLO en HLO studenten. De verschillende instellingen voor MLO en HLO onderwijs benaderen de afdeling Pathologie ieder jaar met het verzoek tot plaatsing van een aantal van hun studenten voor het laatste deel van hun laboratoriumopleiding: de praktijkleerperiode (PLP). De PLP is opgebouwd uit een evenredige stage en afstudeerperiode.
62
5
PROFIEL VAN DE AFDELING PATHOLOGIE
5.1
Organogram en overlegstructuur
5.1.1
Organogram
5.1.2
Overlegstructuur
5.1.2.1 Management Team Frequentie 2 x per maand Prof.dr. J.W. Oosterhuis (voorzitter) Dr. M.A. den Bakker Dr. W.N.M. Dinjens Prof.dr. R. Fodde Prof.dr. L.H.J. Looijenga (vervanger prof.dr. R. Fodde) Dr. R.R. de Krijger Drs. N.M. van der Leeden Mw. drs. A. van der Made (v.a. 17 januari 2008) Mw. drs. M. Meester (t/m 17 januari 2008) Mw. drs. W.M. Nijdam
63
Mw.drs. H. van Nispen (vanaf juni 2008) Dhr. Th. van der Poel
5.1.2.2 Klinisch Stafoverleg Frequentie 1 x per maand Dr. R.R. de Krijger ( voorzitter) Prof.dr. J.W. Oosterhuis Dr. M.A. den Bakker Drs. Biermann (v.a. 1 mei 2008) Mw. drs. P.C. Ewing Drs. J.C. den Hollander Prof.dr.r. J.M. Kros Dr. K.H. Lam Dr. G.J.L.H. van Leenders Mw. dr. C.M. Mooij Mw. drs. W.M. Nijdam Drs. P.E. Zondervan Bij het eerste deel van de Klinische Staf zijn ook de AIOS aanwezig.
5.1.2.3 Gezamenlijk Stafoverleg Frequentie circa om de maand Prof.dr. J.W. Oosterhuis (voorzitter) Dr. M.A. den Bakker Dr. H. van Dekken (tot 1 juni 2008) Mw. K. Biermann (vanaf 1 mei 2008) Dr. W.N.M. Dinjens Dr. L.C.J. Dorssers Mw. drs. P.C. Ewing Prof.dr. R. Fodde Drs. J.C. den Hollander Dr. A.B. Houtsmuller Dr. R.R. de Krijger Prof.dr. J.M. Kros Dr. K.H. Lam Dr. G.J.L.H. van Leenders Prof.dr. L.H.J. Looijenga Mw. dr. C.M. Mooij Mw. drs. W.M. Nijdam Dr. G.J. van Steenbrugge Prof.dr. Ir. J. Trapman Dr. P.H.J. Riegman Drs. P.E. Zondervan Prof.dr.. E.C. Zwarthoff
64
5.1.2.4 JNI-brede Researchcommissie Frequentie in principe maandelijks Dr. P.M.J.J. Berns (voorzitter) Dr. M.A. den Bakker Prof.dr. C.H. Bangma Dr.Ir. L.J. Blok Dr. H. Burger Dr. J.E.M.A. Debets Dr. W.N.M. Dinjens Dr. L.C.J. Dorssers Prof.dr. R. Fodde Dr. J.A. Foekens Dr. P.J. French Dr. T.L.M. ten Hagen Dr. A.B. Houtsmuller Dr. Ir. M.P.H.M. Jansen Dr. ir. G.W. Jenster Prof.dr. J.G.M. Klijn Dr. D.J. Kok Dr. Koning Dr. R.R. de Krijger Prof.dr. J.M. Kros Dr. G.J.L.H. van Leenders Prof.dr. P.C. Levendag Prof.dr. L.H.J. Looijenga Dr. T.M. Luider Dr. Ir. J.W.M. Martens Prof.dr. J.W. Oosterhuis Dr. P.H.J. Riegman Dr. A.E.M. Schutte Prof.dr. P.A.E. Sillevis Smitt Dr. S. Sleijfer Dr. M.J.M. Smits Dr. G.J. Van Steenbrugge Prof.dr. G. Stoter Dr. A.G. van Tilborg Prof. Dr. Ir. J. Trapman Dr. J.W.M. Veldscholte Prof.dr. J. Verweij Dr. ir. W.M. van Weerden Dr. E.A.C. Wiemer Dr. R.A. Willemsen Dr. P.E. Zondervan Prof.dr. E.C. Zwarthoff
65
5.1.2.5 Werkoverleg (agenda voorbereidende vergadering voor het MT) Frequentie wekelijks Prof.dr. J.W. Oosterhuis Dr. R.R. de Krijger Mw.drs. N.M. van der Leeden Mw.drs. W.M. Nijdam Mw.drs. H. van Nispen (vanaf juni 2008)
5.1.2.6 Kwaliteitsborgingsteam Frequentie 1 x per maand Mw.drs. S.H.M.M. Leenen Dhr. A.A.W. de Jong Mw. I. Bouma Dr. R.R. de Krijger Dhr. R.M. Verdijk Mw.drs. N.M. van der Leeden Mw. F. van der Ham Dhr. P. Derkx Dr. H.J. Dubbink Dr. P.H.J. Riegman Mw. E.M.C.A. de Bruijn
5.1.2.7 Klinisch Laboratorium Overleg Frequentie 1 x per maand Mw. drs. N.M. van der Leeden (voorzitter) Dr. R.R. de Krijger Mw. E.M.C.A. de Bruijn Dr. W.N.M. Dinjens Dhr. Ing. J.B.H.J. van Lier Dr. H.J. Dubbink (vanaf juli 2008) Dhr. A.A.W. de Jong Dhr. P. van der Heul Mw. F. van der Ham Dhr. P. Derkx
5.1.2.8 AIOS-overleg Frequentie 3 x per jaar Dr. M.A. den Bakker (voorzitter) Prof.dr J.W. Oosterhuis (plv voorzitter)
66
Mw. S. Koljenović Mw. F. van Nederveen (vanaf 1 oktober 2008) Mw. C. Stobbe Mw. H. van Herk (vanaf 1 oktober 2008) Dr. R.Postma Dr. J.J. de Jong (tot 1 oktober 2008) Dhr. M. Louwen Dr. R.M. Verdijk Dhr. K.J.Hoogduin (tot 1 oktober 2008) Dhr. K. van Kerckhoven Mw. J.H. Stavast
5.1.2.9 Feestcommissie Frequentie een aantal x per jaar 2007/2008 Mw. D. Gasi Mw. A.L.C.T. van Rijswijk Mw. ing. N. Dits Mw. dr. S.M. Do Mar Pereira da Cunha Dhr. ing. M. Kap Dhr. H. Wermann 2008/2009 Dhr. R. Schroeder Mw. J. Kloezeman Dhr. B. de Jong Mw. M. Ernestogodinho Mw. I. Marolin
5.2 5.2.1
Multidisciplinaire samenwerking Tumorwerkgroepen en Patiëntenbesprekingen
Tumorwerkgroepen Werkgroep Gynaecologie Regionale Leverpanel Werkgroep Leverpathologie (WELP)
Frequentie 1 maal p/maand 3e op afspraak
67
Patiëntenbesprekingen Heelkunde Sophia Regionaal leverpanel Interstitiële. longziekten Reumatologie Gastro Sophia Slokdarm Panel IKR Nefropathologie bespreking Necrologie Havenziekenhuis Oncologie Havenziekenhuis Neurochirurgie bespreking Voorbespr. derma van donderdag Verloskunde/neonatologie Hematologie Daniel den Hoed Obductie Sophia Mammawerkgroep (histologie) Interne geneeskunde, interne biopten Longoncobespreking LTX Gastro-enterologie Colorectale Oncologie Mammadiagnostiek (cytologie) Gynaecologie Orthopedie (röntgen) Interne Oncologie Oncologie Sophia Schildklier (endocriene) Lever Dermato-oncologie Int. Geneeskunde, Necrologie (obducties) Haematologie (WHO) Kaakchirurgie Pancreas Oftalmopathologie KNO Necrologie/heelkunde Obductie Hepatobiliair Oesofagus werkgroep Nefropathologie Sarcoom Weke Delen Panel IKR
Frequentie 1e maandag 3e 2e 4e wk Op afspraak Variabel/1x per maand 1e maandag van de maand 2e maandag van de maand wk wk 1e Om de dinsdag Op afspraak wk 2e PM wk 1e + 3e 2 e + 4e wk 1e + 3e Centrum, overig Daniel 1e 2e woe v/d maand wk 2 e + 4e wk wk 2e wk 3e 1e 4e 2e laatste vrijdag van de maand wk wk elke week 1e + 3e wk Elke 4e woe v/d maand
68
5.3
(Bestuurlijke) activiteiten en lidmaatschappen
Bakker den MA Bestuurlijke activiteiten: Concilium Pathologicum
Centrale opleidingscommissie Erasmus MC
Lidmaatschappen:
NVVP
British division of the International Academy of Pathology (BDIAP) Association of clinical Pathology (ACP)
Lid mesotheliomenpanel
Dinjens WNM Bestuurlijke activiteiten: Lid MT, afdeling Pathologie Bestuurslid werkgroep Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie (NVvP) Lid IKR werkgroep erfelijke tumoren Lidmaatschappen: Lid Nederlande Vereniging voor Pathologie (NVvP) Lid Nederlandse Vereniging voor Celbiologie (NVvC) Lid Association for Molecular Diagnostics (AMP; USA) Lid AACR (USA) Dorssers LCJ Lidmaatschap: Lid werkveldcommissie Moleculaire Levenswetenschappen, WUR, Wageningen Ewing PC Lidmaatschap: NVVP British Division of International Academy of Pathology (BDIAP) International Society of Gynaecological Pathologists Fellow of the Royal College of Pathologists Bestuurlijke activiteiten: lid kerngroep en werkgroep gynaecologie IKR Fodde R Internationale activiteiten: Member of the steering group of the CAPP study, a multi-national genetic trial to test the preventive potential of Aspirin and resistant starch among FAP and HNPCC patients. Contract Professor at the University of Bologna 1998. Director and faculty member of the European School of Cancer Genetics, Sestri Levante (GE) and Bertinoro di Romagna (FO), Italy, 1995-2002; Associate and Electronic Editor of Human Mutation
69
Member of the Scientific Board of Telethon Reviewer for the following journals: Science, Nature, Nature Genetics, Nature Medicine, Nature Cell Biology, EMBO Journal, American Journal of Human Genetics, Gastroenterology, Genes Chromosomes & Cancer, European Journal of Human Genetics, Journal of Medical Genetics, Genomics, Human Molecular Genetics, and several others.
Member of the Editorial Board of PathoGenetics
Member of European Molecular Biology Organization (EMBO), 2005 Member of American Association for Cancer Research (AACR)
Fellow of the Royal Dutch Academy of Science (KNAW), 1992-1997
Coordinator of FP6 EU grant Migrating cancer stem cells in breast and colon cancer (MCSCs) Ronald Raven Prize, BASO – The Association for Cancer Surgery, London, UK, 2007
Nationale activiteiten: Hoogleraar “Genetica van Kanker”, afdeling Humane en Klinische Genetica, LUMC, 2000-2003 Hoogleraar “Experimentele Pathologie”, afdeling Pathologie Erasmus MC, Josephine Nefkens Instituut, 2003 Master of Science Molecular Medicine, Chairperson, 2003 Onderzoeksschool Molecular Medicine (MolMed), lid Onderwijscommissie, 2005 Onderzoeksschool Medisch-Genetisch Centrum Zuid-West Nederland (MGC), lid Mrace, subcommissie Persoonsgerichte subsidies, lid ZonMW, VENI commissie, lid NWO VICI-laureate, 2003-2008 Frieda den Hartog Jager prijs (MLDS), 2004 KWF Wetenschappelijke Raad, lid vanaf 2007 KWF Vice-voorzitter commissie Fundamenteel Onderzoek (2008) Houtsmuller AB Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen: Secretaris Nederlandse Vereniging voor Microscopie Lid landelijke werkgroep Nucleinezuren Krijger de RR Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen: bestuurslid en voorzitter cursuscommissie Werkgroep Kinderpathologie der Lage Landen lid projectgroep NODO procedure lid onderwijscommissie NVVP lid MT afdeling pathologie Erasmus MC honorary secretary Paediatric Pathology Society associate editor Endocrine Pathology lid Editorial board Pediatric and Developmental Pathology lid Endocrine Pathology Society lid Society for Pediatric Pathology lid European Society for Pathology lid NVVP
70
Kros JM Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen: Steering Committee of the Brain Tumor Group of the EORTC
Chair Neuropathology Panel Brain Tumor Group EORTC Voorzitter Nederlandse Vereniging voor Neuropathologie
Editorial boards:
Journal of Neuropathology & Experimental Neurology Acta Neuropathologica
Lam KH Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen:
Lid Commissie Beroeps Belangen (CBB) van de NVVP Lid NVVP (Nederlandse Vereniging voor Pathologie Lid EAHP (European Association for Haematopathology Lid Erasmus MC Commissies: Commissie Patiëntgevens
Leenders van GJLH Bestuurlijke activiteiten: Algemeen lid bestuur Nederlandse Vereniging voor Pathologie (NVVP) Meetingsecretaris onderwijscommissie NVVP Lidmaatschappen: American Association for Cancer Research (AACR) – since 2000 Dutch Society of Pathologists (NVVP) – since 2002 European Society of Pathology (ESP) – since 2002 European Association of Urologists (EAU) – since 2005 European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC) – since 2005 International Society of Urogenital Pathologists (ISUP) – since 2006 The European Network of Uropathology (ENUP) – since 2007 Looijenga LHJ Bestuurlijke activiteiten: Appointed as Secretary of the Netherlands Society of Cell Biology Advisor Editorial Board Dutch Journal for Oncology Board member The Open Endocrinology Journal (Bentham Science Publicers) Editorial board member Critical Review in Oncogenesis. Editorial board member The Open Endocrinology Journal. UICC-ICRETT fellowship - and Cancer Res. UK reviewer. Member of Federa board (onbehalf on Dutch Society for Cell Biology and Oncology). Member Editorial Board American Journal of Translational Research. Member ESMO Guideline Working Group
71
Oosterhuis JW Internationale activiteiten: Editorial Board Journal Urological Pathology, member
Sci. Adv. Panel Royal Marsden NHS Trust and The Institute of Cancer Research, member Pathology Committee GU Group EORTC, chairman Commissie M5 (kankeronderzoek) Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen, lid
Steering Committee EORTC Tumor Bank, chairman, from 2006, member
International Society for Urological Pathology, fellow
Nationale activiteiten:
Kwartiermaker Thema 2 Erasmus MC Oncologisch Beraad Rotterdam, lid
Bestuur Cluster 3, lid Onderzoekschool Molecular Medicine, lid bestuur Redactieraad Daniel den Hoed Cancer News, voorzitter Daniel den Hoed Stichting, wetenschappelijk directeur Bestuur Stichting Josephine Nefkens Prijs, voorzitter Bestuur Stichting Familiehuis en Fonds Familiehuis, voorzitter Commissie van toezicht Lindeboom leerstoel Prof.dr.ir. H. Jochemsen (VU), voorzitter Adviesraad FMWV, voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad Stichting Kinderoncologie Groningen, lid Nederlandse Commissie Beentumoren, lid
Riegman P Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen: Voorziiter OECI Pathobiology werkgroep ISBER President-elect Voorzitter OECI-TuBaFrost Consortium Lidmaatschappen: Lid Nederlande Vereniging voor Pathologie (NVvP) Lid ISBER International Sociaty of biological and Environmental Repositories Lid Marble Arch Working group Trapman J Bestuurlijke activiteiten en lidmaatschappen: American Association Cancer Research European Association of Urology Nedl. Ver. Endocrinology Nedl. Ver. Biochemie en Moleculaire Biologie Zwarthoff EC Bestuurlijke activiteiten: Lid Onderwijscommissie Graduate School Molecular Medicine 2002-2008 Jaarlijks coordinator and moderator diverse cursussen van Post graduate school Molecular Medicine Voorzitter Studiegroep Nucleinezuren Gebied Chemische Wetenschappen NWO
72
Lidmaatschappen: American Association for Cancer Research Nederlandse Vereniging voor Biochemie en Moleculaire Biologie
Nederlandse Vereniging voor Oncologie European Organization for Cancer Research European Association of Urology
European Society for Urological Research
73
6
ARBO, MILIEU EN VEILIGHEID
Dit jaarverslag Arbo, Milieu, Veiligheid en Welzijn is geschreven op het realiseren van de beoogde milieudoelen en het oplossen van knelpunten op het gebied van arbeidsomstandigheden en welzijn. Met de keuze voor integraal management zijn de leidinggevenden volledig verantwoordelijk voor kwaliteit, arbo en milieu (KAM-zorg). Hierbij dient structureel aandacht besteed te worden aan verbetering van Kwaliteit, Arbo, Veiligheid, Milieu en Welzijn, inclusief terugdringing van het ziekteverzuim. Het zorgdragen voor optimale arbeidsomstandigheden is geen losstaand onderwerp. Het vormt immers een integraal onderdeel van het sociaal beleid met name gericht op Human Resources Management (HRM). Het beleid moet vooral gericht zijn op (verbetering van) de vijf A’s. Goede Arbeidsorganisatie, Arbeidsinhoud, Arbeidsverhoudingen, Arbeidsvoorwaarden en Arbeidsomstandigheden vormen de kern van een goed HR beleid. In 2000 zijn er zowel voor de klinische pathologie als voor de experimentele pathologie, Risico Inventarisatie en Evaluatie (RIE) rapportages opgesteld. Deze rapportages resulteerden in een afzonderlijk Plan van Aanpak voor beide afdelingen. In het kader van kwaliteitsborging is er het afgelopen jaar binnen de Klinische Pathologie een nieuwe RIE gestart. Naar verwachting zal de rapportage, inclusief het opstellen van een Plan van Aanpak, in 2009 kunnen worden afgerond. Hoewel er op een aantal fronten goede vooruitgang is geboekt, konden niet alle gestelde doelen gerealiseerd worden. Ondergetekende bedankt alle medewerkers van cluster 3, m.n. de afdeling Pathologie en de medewerkers van de Sector: Arbo & Milieu, die meegewerkt hebben aan de realisatie van de gestelde arbo- en milieu doelen en inhoudelijk bijgedragen hebben aan de totstandkoming van dit jaarverslag.
6.1
Wijziging in bezetting, activiteiten, ruimten en apparatuur
De afdeling pathologie is sedert september 1998 gehuisvest in het Josephine Nefkens Instituut (JNI). Het gebouw is destijds niet op groeimogelijkheden berekend. Het aanvankelijk goed geoutilleerde gebouw biedt nu dan ook onvoldoende ruimte voor het creëren van nieuwe huisvestingsmogelijkheden. Om een aantal onderzoeksgroepen uit Daniel te kunnen huisvesten en de uitbreiding van het aantal diagnostische verrichtingen te kunnen uitvoeren, zijn er verbouwingen en reallocaties van ruimten noodzakelijk. In het afgelopen jaar is de laatste hand gelegd aan de realisatie van een nieuwe obductie afdeling inclusief plaatsing van audeovisuele voorzieningen ten behoeve van het onderwijs aan medische studenten. Dit nieuwe, moderne gebouwdeel voldoet aan alle bouw- en inrichtingseisen op het terrein van veiligheid, arbo en milieu regelgeving. Met name de realisatie van een eigen ontworpen ‘fixeer straat’ is uniek, en voorziet hiermee in een ‘State of the Art’ voorziening op het gebied van (milieu)veilig en ergonomisch verantwoord werken. De afzuiging op de obductietafels is nieuw en verkleint de kans op biologische besmettingsrisico’s.
74
6.1.1
Activiteiten
Een voorraadregistratie in het kader van GROS registratie heeft geresulteerd in een aanzienlijke ‘opschoning’ van schadelijke chemicaliën. Niet meer in gebruik zijnde en/of verouderde chemicaliën werden volgens de bestaande afvalprocedures afgevoerd. De voorraad chemicaliën is opgenomen in een databestand en wordt nu beheerd aan de hand van minimale verbruiks- en verpakkingshoeveelheden.
6.1.2
Ruimten
Het aantal in gebruik zijnde vierkante meters (m2) bleef t.o.v. 2007 nagenoeg gelijk. Wel moesten er weer een aantal (nieuwe) medewerkers uitwijken naar de beschikbare zitkamers in het Ae gebouw om het aantal medewerkers per zitkamer in het Be gebouw niet verder te laten stijgen. In sommige ruimten in het Be gebouw is sprake van een krappe behuizing vanwege het tekort aan zitkamerruimte. Met name op de Klinische Pathologie (totaal 1765m2) was hierdoor een reallocatie van ruimten noodzakelijk. Hierdoor wijzigde ook de bestemming van deze ruimten (o.a. Be 204, 210, 235a, 235c) en werd het secretariaat Be 212 hiervoor verbouwd.
6.1.3
Apparatuur (uitbreiding investeringen 2008)
Investeringen zorg (diagnostiek): Diverse apparatuur zoals eerder aangegeven in het hoofdstuk ‘mensen en middelen’. De aanschaf van het ‘tap’systeem voor formaldehyde, ethanol en xyleen en de gesloten kleurmachine (vrijwaring van blootstelling aan schadelijke stoffen als xyleen) zijn belangrijke arbo en milieu gerelateerde investeringen waardoor een aanzienlijke verbetering van de veiligheid van medewerkers op het Histotechnisch Laboratorium gerealiseerd is. De totale investering in 2008 bedroeg € 336.942. Investeringen O&O: Er werd voor € 418.130 aan apparatuur geïnvesteerd. Hiervoor werden o.a. diverse vriezers, thermocyclers, genetic analyzers (ABI 3100) en een sequence detectie systeem (7900HT Taqman) aangeschaft. Bij de aanschaf van (vries)apparatuur werd o.a. gelet op energieverbruik en ECO keurmerk.
6.2 6.2.1
Preventie van gevaren en besparing op chemicaliën Preventie van gevaren
Het arbo- en milieu bewustzijn wordt daar waar mogelijk gestimuleerd door het verstrekken van mondelinge of schriftelijke informatie aan leidinggevenden, medewerkers en stagiaires. Hiertoe zijn een viertal AMK-ers actief. Indien aan de orde schakelen zij de deskundigen van de dienst Arbo & Milieu in. Binnen het werkoverleg komen vragen en knelpunten op het gebied van arbo en milieu regelmatig aan de orde. Veiligheidsprocedures zijn in de vorm van protocollen uitgewerkt en in het kwaliteitshandboek opgenomen. Een brandpreventie training wordt periodiek aangeboden aan (nieuwe) medewerkers. Hierbij gaat het om het oefenen met kleine brandblusmiddelen en instructies hoe te handelen bij brand (vluchtroutes, ontruiming enz.) De nieuwe medewerkers krijgen op hun eerste werkdag
75
(introductiedag) de benodigde informatie over preventieve maatregelen ter voorkoming van brand en instructie over calamiteiten (o.a. ontruimingsprotocol.). De gemeten werkdruk vanuit het doelmatigheidsonderzoek (DMO) is hoog. Een groot aantal medewerkers (meer dan 20%) heeft moeite om een verlofstuwmeer in te lopen. Het gemiddelde percentage ziekteverzuim bedroeg daarentegen slechts 3,2% (respectievelijk 4,3% voor de patiëntenzorg en 2,1% voor O&O).
6.2.2
Besparing op chemicaliën
Het is spijtig dat uit milieu-oogpunt de schadelijke stoffen xyleen, ethanol en aceton niet meer voor hergebruik teruggewonnen worden. Dit levert niet alleen een aanzienlijke besparing op maar voorkomt ook dat grote hoeveelheden schadelijke stoffen het milieu extra zwaar belasten. Hiervoor is in 2001 recyclingsapparatuur aangeschaft waarmee destijds zo’n 2500 liter schadelijke stoffen op jaarbasis werd teruggewonnen.
6.3
Organisatorische maatregelen
Het aantal ontruimingsmedewerkers voor het JNI is uitgebreid naar 14 personen. Voor onze 17 zitkamers in het Ae gebouw zijn 4 ontruimingsmedewerkers aangesteld. Er zijn 4 EHBO-ers binnen het JNI aangesteld. Momenteel zijn er géén BHV-ers binnen het JNI actief. Initiatieven i.h.k.v. (brand)preventie hebben geresulteerd in het protocol: ‘Instructies bij brand en ontruiming’. Dit protocol is inmiddels na toetsing van de afdeling BHV, opgenomen in ons kwaliteitshandboek. De voorraad schadelijke chemicaliën wordt tot een minimum beperkt, voorzien van de juiste documentatie en stickers met gevarensymbolen.. Indien deze stoffen niet meer gebruikt worden, worden ze volgens de afvalstroom systematiek uitgeboekt uit het GROS systeem en afgevoerd. Aan de hand van een ‘checklist housekeeping’is er door mij een housekeepingsronde in de chemicaliënruimten Be 251, 318 en 442 uitgevoerd. Naar aanleiding van ergonomische klachten werden er drie werkplekonderzoeken uitgevoerd. Daar waar noodzakelijk werd op advies van de werkplekadviseur de werkplek ergonomisch aangepast. De registratie van G.G.O.- projecten en het gebruik van radio-actieve stoffen binnen O&O is volledig geactualiseerd.
6.4
Technische maatregelen
Langdurig bestaande klimaatklachten in Be 336c en Be 320a zijn door middel van locale koelunits verholpen. Het ML II viruslab werd op een aantal punten aangepast aan de (verscherpte) inrichtingseisen. In een aantal laboratoria en zitkamers hebben we te kampen met klimaatklachten en een te kleine afzuigcapaciteit. Gemiddeld is er per etage 20% te weinig afzuigcapaciteit. Vooral het histotechnisch laboratorium Be 255 heeft te kampen met stankoverlast van organische oplosmiddelen. Naar aanleiding van een milieu-audit is in 2004 hierover schriftelijk gerapporteerd aan de Raad van Bestuur. De uitsnijruimte Be 219 en de inbedruimte Be 256 hebben te maken
76
met structureel te hoge temperaturen tot 26°C. Hier is door de arbodienst over gerapporteerd en geadviseerd. De bestaande luchtbehandelingskasten zijn te klein voor het benodigde volume en zijn zodanig technisch opgetoerd dat hierdoor extra slijtage aan deze ventilatiekasten is ontstaan. Een ander groot probleem is dat de luchtbehandelingskasten niet redundant zijn uitgevoerd, waardoor bij storing of onderhoud aan deze voorzieningen niet (veilig) meer gewerkt kan worden in de laboratoria.
6.5
Inspecties en onderhoud
De arbeidshygiënist heeft metingen uitgevoerd aan de uitsnijtafels in Be 219. Hierbij werd een vrij hoge MAC-waarde aan formaldehyde gemeten bij het uitsnijden van grote weefselpreparaten (door pathologen). De problematiek is onderkend en er komt uitbreiding van de luchtcapaciteit als onderdeel van de verbouwing van de uitsnijkamer, die voor medio 2009 gepland staat. Er zijn vaste onderhoudscontracten afgesloten op veiligheidsvoorzieningen als biohazard-, zuurkasten en zuurstofmeters (in ruimten met vloeibare stikstof opslag) Preventief wordt jaarlijks controle op, en onderhoud aan alle brandblusvoorzieningen uitgevoerd.
6.6
Arbo en Milieu gerelateerde opleidingen en trainingen
RIE diagnostiek-medewerkers hebben een opleiding AMK-er met succes afgerond. Tevens volgden zij een cursus: Milieu en Veiligheid in ziekenhuizen, verzorgd door het adviesbureau Borgers & Burghouts. De AMK-ers hebben een tweetal interne trainingen bijgewoond. Twee personen hebben een GROS (versie 3.0) computer training gevolgd. Ondanks mijn herhaald verzoek is er dit jaar géén ontruimingsoefening gehouden.
6.7
Vergunningen
In 2008 zijn er geen specifieke (deel)vergunningen voor ML I, ML II (G.G.O’s) of C-lab aangevraagd. De laboratoriumwerkzaamheden worden zoveel en zo goed als mogelijk onder GLP condities, vanuit een benadering van KAM-zorg, uitgevoerd.
6.8
Incidenten
Als gevolg van een menselijke fout was er een ‘chemicaliën spill’ in de obductie afdeling. De emisse van formaline was een gevolg van een ongewenste verwarming van een 10% formaldehydeoplossing. Als gevolg van lekkage aan het formaline doseer systeem in de uitsnijkamer Be 219 werden er tijdelijk te hoge concentraties (MAC-waarde) aan formaldehyde gemeten. Inmiddels zijn er afdoende maatregelen genomen ter voorkoming van soortgelijke emissies. In 2008 zijn er drie snij-accidenten gemeld. Het betrof twee medewerkers van de diagnostiek die zich hebben verwond aan het mes bij paraffine microtomie en één gast die zich sneed aan het mes van een cryostaat. Oplettendheid is hier de remedie. Deze verwondingen vormen een structureel risico. Het is wenselijk om de voorlichting en instructie met betrekking tot snij-verwonding aan externe medewerkers, stagiaires en nieuwe medewerkers meer aandacht te geven.
77
Aan O&O zijde zijn er geen accidenten gemeld.
6.9
Behaalde resultaten
Helaas is het RIE onderzoek, dat al langer dan één jaar loopt, nog steeds niet afgerond. De uitkomst van deze RIE moet immers leiden tot een ‘Plan van Aanpak’, waar geconstateerde arbo en milieu knelpunten voortvarend kunnen worden aangepakt. Tevens vormt deze RIE een essentieel onderdeel van ons KAM- kwaliteitszorgsysteem. Twee keer per jaar wordt er een arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) uitgevoerd, waarbij er gescreend wordt op tuberculose (TBC). De arbodienst verzorgt jaarlijks de periodieke controle op de immuunstatus na Hepatitis B vaccinatie van medewerkers die in aanraking komen met patiënten(weefsels). AMK-ers hebben regelmatig geadviseerd over VGWM- gerelateerde onderwerpen en/of knelpunten. De advisering was vooral gericht op verbetering van de attitude op het gebied van VGWM zorg. Regelmatig hebben zij advies ingewonnen bij de deskundigen van de arbodienst.
6.10 Conclusie en aanbeveling
Na afronding van de RIE in 2009 dient een Plan van Aanpak opgesteld te worden. Dit Plan van Aanpak dient dan jaarlijks bijgesteld te worden (plan-do-check-act). Structurele, intensieve communicatie en voorlichting blijven geven om de arbo- en milieuzorg op het gewenste niveau te krijgen en te houden. De AMK-ers zullen leidinggevenden nog meer moeten adviseren over (sturen op) het verhogen van het arboen milieu bewustzijn bij medewerkers. Zo zal het dragen van beschermende laboratoriumkleding en het naleven van de veiligheidsvoorschriften een continue aandachtspunt moeten zijn. De attitude van zowel leidinggevenden als medewerkers kan hierbij nog aanzienlijk verbeterd worden, d.m.v. stimulering, scholing en inzicht geven in hun individuele verantwoordelijkheidsrol. Het uitvoeren van een Medewerkers Betrokkenheids Onderzoek om de werkbeleving (motivatie en welzijn) van de medewerker te meten. Het structureel houden van Jaargesprekken. Binnen diverse units kan de implementatie van het Jaargesprek nog verbeterd worden. Aandacht voor de werkdruk van verschillende categoriën van medewerkers en leidinggevenden. Brandpreventie: Ook in 2009 weer aandacht besteden aan het trainen van (nieuwe) medewerkers in het gebruik van brandblusmiddelen en het geven van ontruimingsinstructie. Een ontruimingsoefening organiseren en laten uitvoeren. Medewerkers stimuleren om energie en water te besparen. Onderzoeken of automatische lichtsensoren een aanzienlijke energiebesparing oplevert. Het wederom uitvoeren van een ‘housekeepingsronde’ en milieu audit binnen alle laboratoria van het JNI. De laatste audit dateert alweer van twee jaar geleden. Realisatie van de geplande verbouwingen waardoor ventilatie problemen en stankoverlast na ruim 10 jaar eindelijk eens opgelost zullen zijn. Opleiden van een tweede AMK-er (dhr. T. Dollee) voor de O&O laboratoria. Opleiden van een nieuwe BHV-er (mw. M.H. Hoefman) binnen het JNI.
78
Voor de realisatie van de genoemde doelstellingen zal het afdelingsmanagement in het opstellen van de jaarplancyclus, zowel beleidsmatig als structureel, aandacht moeten schenken aan nog te realiseren voorzieningen, te nemen maatregelen en uit te werken procedures op het gebied van veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu (VGWM). Het gaat hierbij om een integrale benadering waarbij naast kwaliteitszorg ook de aandachtsgebieden arbo, welzijn en milieu in één geïntegreerd KAM-zorgsysteem beheersmatig worden ingebed.
79
7
PERSONELE BEZETTING EN WIJZIGINGEN
Het personeelsbeleid wordt beschreven in het Kwaliteitshandboek Pathologie.
7.1
Personeel bezetting
Wetenschappelijk personeel in vaste dienst (WP)
16
Wetenschappelijk personeel in tijdelijke dienst (WP) Niet-wetenschappelijk personeel in vaste dienst (NWP)
20 20
Niet-wetenschappelijk personeel in tijdelijke dienst (NWP)
14
Klinische staf Arts-assistenten in opleiding (AA) Ondersteunend personeel diagnostiek Secretariaat Overig (vd Poel, v Steenbrugge, Dinjens, Dubbink)
14 12 50 19 4
Totaal * nb aantal werknemers in dienst, geen fte.
169
7.2
Personeel in dienst gekomen
Naam M.E. Hendriks-Kramer S.A. van Dijk P.N. Atmodimedjo V.C. Povoa J. Slooff R. Dalfour R.M. Pedrosa M. Janssen M.D.A. Tavares-Fernandes J.R. Tromp J.J. Weening R. Kandimalla A. Sacchetti Y. Atlasi J. Gaal M.F. Ernesto Godinho K. Biermann H. Vekony L.P. Felida I. Marolin R. Noori G. van Tilburg A.E. Muizer-Soeteman F.M.M. Smedts
Datum 01-06-2008 07-07-2008 01-08-2008 01-10-2008 01-10-2008 06-10-2008 01-12-2008 15-12-2008 15-12-2008 15-12-2008 01-01-2008 15-01-2008 01-02-2008 01-03-2008 01-03-2008 01-04-2008 01-05-2008 01-06-2008 01-07-2008 01-09-2008 01-09-2008 15-09-2008 03-11-2008 01-12-2008
80
7.3
Personeel uit dienst gegaan
Naam
Datum
E.E.C. van Bekkum-de Jonge
01-01-2008
M.B.C.C. Brauers J.F.R. Meivogel
01-05-2008 20-06-2008
H.J. van den Berg
01-07-2008
M. Bakkes J.H.M. van Schooten
22-10-2008 01-11-2008
W.H. ter Haar
01-02-2008
H. van Dekken A. Brinkman
01-06-2008 01-06-2008
L. Sneyers-Molenaar I. de Vries C.E. van Kleef K.G.L. Hermans
01-08-2008 01-08-2008 15-09-2008 01-10-2008
7.4
Ziekteverzuim personeel
Ziekteverzuim Pathologie 2008 Subafdelingen:
Aantal fte
Percentage
Gemiddelde duur
Algemeen, staf Laboratoria Daniel den Hoed Laboratoria JNI Secretariaat Moleculaire diagnostiek Faciliteiten Weefselbank Totaal Klinische Pathologie
19,6 7,3 24,8 9,6 4,9 3,2 3,9 73,3
2,7 % 5,7 % 5,3 % 5,6 % 4,1 % 3,1 % 3,4 % 4,3 %
8,5 8,5 4,8 9,7 8,9 4,1 10 7,8
Onderzoek & Onderwijs * 70,3 2.5 % Streefpercentage Erasmus MC: 4%. * Op basis van ingeleverde gegevens bij het Clusterbureau.
6,8
7.5
Overzicht AIOS
Naam arts-AIOS
m/v v
GeboorteDatum 21-06-1968
Begindatum opleiding 01-04-2004
Einddatum opleiding in 2008 -
Dr. S. Koljenović F. van Nederveen
v
08-11-1978
01-04-2004
-
C. Stobbe
v
21-02-1972
01-04-2004
-
H.A.D.M. van Herk
v
15-07-1969
01-10-2004
-
M. Louwen
m
11-05-1966
01-10-2004
-
Dr. R. Postma
v
10-02-1978
01-04-2005
-
Dr. R.M. Verdijk
m
24-04-1970
01-04-2005
-
K.J. Hoogduin
m
24-08-1973
01-10-2005
-
K. van Kerckhoven
m
16-11-1979
01-05-2006
-
Dr. J.H. Stavast
v
02-04-1968
01-10-2007
-
81
