Jaarplan ZonMw Deel I: algemeen

Jaarplan ZonMw 2012 Deel I: algemeen

Jaarplan ZonMw 2012 Deel I: algemeen

November 2011

Colofon

ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. Vooruitgang vraagt om onderzoek en ontwikkeling. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek én stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis – om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Nederlandse organisatie voor wetenschappelijk onderzoek (NWO). Voor de programmabeschrijvingen wordt verwezen naar Jaarplan ZonMw 2012, deel II ‘Programmarapportages’.

ZonMw Laan van Nieuw Oost-Indië 334 Postbus 93245 2509 AE Den Haag Tel. 070 349 51 11 Fax 070 349 51 00 www.zonmw.nl

November 2011

Inhoudsopgave Vooraf

.. ....................................................................................................................................1

1.

Algemeen Beleid ........................................................................................................................3 1.1. Beleidskader ...................................................................................................................3 1.2. Bestuurssamenstelling ....................................................................................................5 1.3. Strategisch beleid............................................................................................................5 1.4. Kwaliteitsbeleid ...............................................................................................................7 1.5. Investeren in het gebruik van kennis................................................................................8 1.6. Internationaal ................................................................................................................10

2.

Programmakaders ....................................................................................................................11 2.1. Programmakader Wetenschap en innovatie...................................................................11 2.2. Programmakader Preventie...........................................................................................14 2.3. Programmakader Langdurende Zorg .............................................................................17 2.4. Programmakader Zorg en Samenleving.........................................................................19 2.5. Programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid.................................................................22

3.

Bedrijfsvoering..........................................................................................................................25

Afkortingenlijst ..................................................................................................................................27

ZonMw-Jaarplan 2012 Deel I: algemeen deel november 2011

Vooraf Het Jaarplan 2012 van ZonMw bestaat uit twee delen. Deel I ‘Algemeen’ beschrijft het algemene beleid van de organisatie en van de vijf programmakaders, waarin de programma’s zijn ondergebracht. Ook gaan we in op de bedrijfsvoering. Deel II ‘Programmarapportages’ beschrijft alle programma’s. Geordend naar de in Deel I beschreven vijf brede programmakaders worden van elk programma de beoogde doelen, verwachte resultaten en activiteiten voor 2012 beschreven. De twee delen van het Jaarplan leveren in de eerste plaats informatie voor de hoofdopdrachtgevers (VWS en NWO). Omdat ook het betrokken onderzoeks- en praktijkveld interesse heeft voor het jaarplan, is het te downloaden via de website www.zonmw.nl. Tegelijk met het Jaarplan heeft ZonMw de Begroting 2012 aan haar opdrachtgevers aangeboden. Voor financiële cijfers verwijzen we naar de Begroting, die niet breed verspreid wordt maar door belangstellenden kan worden opgevraagd.

1


2


1.

Algemeen Beleid

1.1.

Beleidskader

Voor dit Jaarplan 2012 is het in juni 2011 uitgebrachte nieuwe beleidsplan Investeren loont een richtinggevend kader. In dit beleidsplan hebben we al rekening gehouden met de Maatschappelijke Opgaven van VWS en de NWO strategie 2011-2014 ‘Groeien met Kennis’ d.d. juni 2010. In dit Jaarplan houden we óók rekening met de meest recente ontwikkelingen sindsdien, te weten de opdrachtbrief 2012 van VWS, de strategische kennisagenda van VWS voor de komende periode, en het topsectorenbeleid van het kabinet. VWS en NWO hoofdopdrachtgevers In de Opdrachtbrief 2012 is door VWS met name gewezen op de nota ‘Gezondheid Dichtbij’, de totstandkoming van het Kwaliteitsinstituut, de ontwikkeling van de strategische kennisagenda van VWS en het vervolg geven aan de conclusies van de externe evaluatie ZonMw. Over elk van deze onderwerpen heeft overleg met het departement plaatsgevonden met de uitkomsten waarvan rekening is gehouden in dit jaarplan. Wij zijn blij dat voor de start van het onderzoeks- en ontwikkelprogramma Kwaliteit van Zorg € 1 miljoen uit de programmareserve beschikbaar is. We verwachten dat dit programma in de toekomst zal voorzien in onderzoek op kennisvragen van het op te richten Kwaliteitsinstituut. Ook hebben wij met veel belangstelling kennis genomen van de passage in de VWS-begroting 2012 dat nagedacht wordt over een vervolg op het nationaal programma Ouderenzorg. ZonMw zal hieraan bijdragen met een toekomstvisie. Samen met het VUmc/Alzheimer centrum en Alzheimer Nederland werkt ZonMw in 2012 aan het tot stand brengen van een Deltaplan Dementie. In het beleidsplan zijn de belangrijkste aanbevelingen van de in 2010 uitgevoerde externe evaluatie verwerkt. Die aanbevelingen hadden betrekking op: Meer samenhang en synergie: De samenhang tussen programma’s kan versterkt worden. De evaluatiecommissie is daarom voorstander van grotere programma’s. Aansluiten bij de praktijk: ZonMw is ontvankelijk voor signalen uit de praktijk. Maar ZonMw kan de aansluiting op de praktijk nog versterken. Heldere taakafbakening en implementatie op maat: Dankzij de inzet van ZonMw staat implementatie steviger op de agenda dan vijf jaar geleden. ZonMw moet maatwerk blijven leveren, d.w.z. dat implementatie afhankelijk van de situatie en de context wordt ingevuld. Effectmeting: De evaluatie is positief over de effectiviteit van ZonMw, tegelijk is de aanbeveling (het gebruik van) resultaten zichtbaarder te maken. Betere interne afstemming: De relatie met onze hoofdopdrachtgevers, VWS en NWO, is goed. Maar de opdrachtverlening van VWS kan volgens de commissie verbeteren, door meer interne afstemming binnen het ministerie. Meer financiering uit andere bronnen: De evaluatie wijst uit dat het aantal medefinanciers weliswaar is toegenomen, maar dat er geen duidelijke verschuiving is. Kortere doorlooptijd: De evaluatie is positief over de kwaliteitsprocedures van ZonMw, maar stelt ook vast dat de processen verbeterd kunnen worden. Instellingen die vergelijkbaar zijn met die van ZonMw doen er meer aan om hun doorlooptijden te verkorten. Met VWS is overleg gestart over hoe de relatie tussen VWS en ZonMw nog verder kan worden verbeterd. Daarbij gaat de aandacht specifiek uit naar: De terugkoppeling en het gebruiken van resultaten uit programma’s. De samenhang van de programma’s en de afstemming van de ZonMw-programmering vanuit VWS. De bezuiniging die VWS aan ZonMw oplegt als onderdeel van de rijksbreed opgelegde bezuinigingen en ombuigingen is eind mei 2011 bekend geworden. Deze heeft betrekking op het programma preventie, het programma landelijke leefstijlcampagnes en het programma Gezonde Slagkracht. De consequenties hiervan zijn in dit jaarplan verwerkt. Inmiddels is ook de omvang van de korting voor NWO duidelijk geworden. Voor ZonMw betekent dit een korting van M € 1,4 op de basissubsidie voor 2012. Voor de jaren daarna is de korting nog niet vastgesteld. De bezuiniging heeft het bestuur doen besluiten niet de kaasschaaf te hanteren maar per 1 januari 2012 een heel subsidieprogramma te schrappen, te weten het Agiko Stipendia programma.

3


Een belangrijke nieuwe ontwikkeling is het topsectorenbeleid van het kabinet, aangekondigd in februari van dit jaar, dat begin 2012 zijn beslag moet krijgen. Dit beleid is ontwikkeld om research en innovatie beter dan voorheen aan elkaar te koppelen. Op negen prioritaire topsectoren zullen overheid, onderzoek en bedrijfsleven de krachten bundelen om beter dan voorheen de economische en maatschappelijke waardecreatie van kennis te garanderen. De financiële middelen van diverse ministeries (onder andere VWS en OCW), van kennisinstellingen en intermediaire organisaties en van bedrijfsleven zullen hiertoe gebundeld worden ingezet. NWO zal vanaf 2012 oplopend tot 2015 tot circa 50% van haar budget gaan inzetten voor het topsectorenbeleid. Hoe dit zal gaan gebeuren is onderwerp van onderhandeling in de zogenaamde regiegroepen die voor elk van de topsectoren zijn ingesteld. Ongeacht de uitkomst daarvan zal het topsectorenbeleid een belangrijke en pas in 2012 duidelijk wordende wissel trekken op het financieringsbeleid van NWO en haar gebieden, inclusief voor ZonMw. ZonMw heeft een belangrijke rol in de topsector Life Sciences and Health (LSH). Zo voeren we onder meer het netwerksecretariaat voor LSH, in nauwe samenwerking met andere betrokken partijen. Ook andere topsectoren zijn voor ZonMw van belang zoals Agrofood en High Tech Systems and Materials. ZonMw was al de trekker van het NWO thema Leven in Gezondheid waarvan de invulling nu afgestemd zal worden met de topsector LSH. Voor het overige volgt ZonMw het NWO-beleid en rekent het tot haar opdracht aan de NWO-strategie voor het gezondheidsonderzoek concreet invulling en uitvoering te geven. Dat wordt ook zichtbaar in de speerpunten van ons nieuwe beleidsplan. Participatie patiënten Evenals vorig jaar heeft VWS in de opdrachtbrief 2012 verzocht, mede naar aanleiding van de uitkomsten van de evaluatie, bij (nieuwe) programma’s, daar waar relevant, aandacht te geven aan het thema patiëntenperspectief. Patiëntenparticipatie krijgt uitgebreid aandacht in de programma’s. In deel II van dit jaarplan is bij elk programma aangegeven of en in welke vorm er aandacht is voor patiëntenparticipatie is. Bij 78 van de 94 beschreven programma’s is sprake van een vorm van participatie (door patiënten, cliënten, ouders, verzekerden of burgers). Participatie krijgt op veel manieren invulling. Er is sprake van deelname van patiëntenvertegenwoordigers of eindgebruikers in programmacommissies, in begeleidings- of gebruikerscommissies van projecten, er is actieve betrokkenheid bij de ontwikkeling van programma’s, daadwerkelijke deelname in de uitvoering van projecten, het is een beoordelingscriterium bij aanvragen en soms een voorwaarde voor honorering, patiëntenvertegenwoordigers treden op als referent en het is soms een expliciet onderwerp van projectleidersbijeenkomsten. Vermeldenswaard is het initiatief van ZonMw en een aantal patiëntenorganisaties om een Taakgroep Wetenschap en Patiënt te vormen die samenwerkingsmogelijkheden bij aansturing van wetenschap tussen patiënten en wetenschappers verkent. De werkzaamheden van deze Taakgroep worden in 2012 voortgezet. Het programma ‘Participatie in onderzoek, kwaliteit en beleid’ is specifiek gericht op participatie vanuit patiënten/cliënten-/ burgerperspectief en in alle activiteiten en projecten staat dit onderwerp dan ook centraal. In het programma wordt onder meer gewerkt met een patiëntenpanel. ZonMw zet (patiënten)participatie ook als ‘dwars-onderwerp’ voort en geeft daarmee organisatiebreed extra aandacht aan (patiënten)participatie. Samenwerking met RIVM, UMC´s en andere partijen Overeenkomstig de wens van VWS zet ZonMw het overleg met het RIVM voort over hiaten in kennis indien dat van belang is bij het ontwikkelen van de programmavoorstellen voor nieuwe ZonMwprogrammering. Ook wisselen we regelmatig kennis en resultaten uit ZonMw-programma´s uit die het RIVM in haar rapportages gebruikt. De samenwerking tussen ZonMw en het RIVM is goed. Sinds 2007 voert ZonMw jaarlijks bestuurlijk overleg met de NFU, waarin de acht UMC’s zijn verenigd. In dit overleg bespreken we diverse zaken van strategisch en administratief belang, op nationaal en internationaal niveau, opdat we met elkaar afstemmen en elkaar kunnen versterken. Andere partijen waarmee ZonMw samenwerking onderhoudt zijn de Gezondheidsraad/RGO, RVZ, CVZ, NZa, IGZ en het hierboven al genoemde op te richten Kwaliteitsinstituut. In paragraaf 2 Programmakaders noemen we nog diverse andere samenwerkingspartijen en ook in de afzonderlijke programmabeschrijvingen zijn talloze organisaties vermeld waarmee ZonMw nauw samenwerkt. Over de nieuwe definitie van gezondheid, waarover in de zomer 2011 werd gepubliceerd in de British Medical Journal, wordt in 2012 de goede samenwerking met de Gezondheidsraad voortgezet.

4


Verdeling programmabudget over de kennisketen In Deel II van dit Jaarplan zijn voor 2012 ruim negentig programma’s beschreven. De programma’s bestrijken gezamenlijk het brede gebied van gezondheidsonderzoek, zorg en preventie. Om zichtbaar te maken hoe het totale programmabudget verdeeld is over de diverse fasen van de kennisontwikkeling, presenteren we deze verdeling in een schema: fundamenteel onderzoek, strategisch en translationeel onderzoek, toegepast onderzoek, ontwikkeling, (landelijke) implementatie. De tabel laat zien dat het programmabudget in 2012 fors terugloopt, na een periode van exponentiële groei. Procentueel is de terugloop met name zichtbaar in de kolom (landelijke) implementatie. Dit betekent geenszins dat de inspanningen van ZonMw op implementatiegebied afnemen, in tegendeel. Implementatie is onderdeel van alle programma’s. Echter de grootschalige landelijke verbeterprogramma’s (zoals Zorg voor Beter, Sneller Beter, Beter Voorkomen en het Landelijk Actieprogramma voor de GGZ) zijn beëindigd of lopen af. Het relatief hoge bedrag hiervoor in voorgaande jaren is daardoor in 2012 aanzienlijk minder. Tabel: Kennisketen ZonMw 2008 – 2012 in miljoenen euro’s (afgeronde bedragen) JAAR

2008 2009 2010 2011 2012

1.2.

FUNDAMENTEEL ONDERZOEK

STRATEGISCH EN TRANSLATIONEEL ONDERZOEK

21,6 (14,2%) 27,6 (16,9%) 29,4 (13,9%) 42,3 (17%) 41,0 (19,8%)

17,5 (11,6%) 15,0 (9,2%) 17,2 (8,2%) 24,6 (9,8%) 26,4 (12,8%)

TOEGEPAST ONDERZOEK

52,4 (34,5%) 51,8 (31,8%) 66,5 (31,6%) 84,8 (34,0%) 69,0 (33,4%)

ONTWIKKELING

24,8 (16,3%) 35,0 (21,5%) 57,8 (27,5%) 47,8 (19,2%) 37,0 (17,9%)

(LANDELIJKE) IMPLEMENTATIE

35,6 (23,4%) 33,5 (20,6%) 39,5 (18,8%) 49,9 (20%) 33,3 (16,1%)

TOTAAL

151,9 (100%) 162,9 (100%) 210,4 (100%) 249,6 (100%) 206,8 (100%)

Bestuurssamenstelling

Het bestuur bestaat in 2012 uit: mw prof. dr. P.L. (Pauline) Meurs, voorzitter, prof. dr. M.M. (Marcel) Levi, vice-voorzitter, prof. dr. R.T.J.M. (Richard) Janssen (penningmeester), prof. dr. B.R. (Bas) Bloem, mw E.R. (Elisa) Carter MBA, mw prof. dr. C.L. (Christine) Mummery, mw T.H. (Hwa) Tjoa, prof. dr. F.C. (Frank) Verhulst, mw drs. M.I. (Marjolein) Verstappen. Als waarnemer: mw prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers, namens de RGO (en Gezondheidsraad). En op uitnodiging van de voorzitter drs. J.H. (Hans) de Groene, algemeen directeur NWO.

1.3.

Strategisch beleid

Nieuw beleidsplan voor 2012-2015 Het beleidsplan voor 2012-2015 is in juni uitgebracht. De vijf speerpunten van het beleid zijn in concrete uitvoeringsplannen uitgewerkt en de uitvoering daarvan volgen we jaarlijks met een interne beleidsmonitor. In de voortgangsrapportage en het jaarverslag zullen we daarvan verslag doen. De sturing van elk van de speerpunten is belegd bij een lid van het Managementteam. Hoewel niet voorzien heeft ZonMw zich in 2011 via NWO èn VWS bijzonder ingezet voor de ontwikkeling van de topsector Life Sciences and Health (en de doorverbinding daarvan met andere topsectoren), vooralsnog belegd bij de directie. Dit betekent ook een versterking van de positionering van ZonMw richting het bedrijfsleven, die naar verwachting in 2012 verder zijn beslag zal krijgen. Dwarse-onderwerpenbeleid Ook in 2012 zet ZonMw de stimulering van het organisatiebrede ‘dwarse-onderwerpenbeleid’ voort. Het dwarse-onderwerpenbeleid is een van de middelen waarmee we de door de externe evaluatiecommissie bepleite versterking van de samenhang en synergie tussen programma’s aanpakken. Dit resulteert zowel binnen de organisatie van ZonMw als extern in samenwerking en samenhang op belangrijke thema’s over verschillende programma’s heen. Jaarlijks wijst ZonMw de onderwerpen aan die organisatiebreed gedurende minimaal één jaar extra stimulering krijgen.

5


Zo heeft het Managementteam van ZonMw Onderwijs recent als nieuw dwars onderwerp aangewezen. ZonMw zet meer dan voorheen in op onderwijs om het gebruik van nieuwe kennis te bevorderen. Veel ZonMw programma’s en projecten richten zich op onderwijs. Recent honoreerde ZonMw in een gezamenlijk uitgezette subsidieronde van het Nationaal Programma Ouderenzorg en het programma Zorg voor Beter 25 samenwerkingsprojecten van MBO-instellingen en zorgorganisaties die werken aan een betere aansluiting tussen kennis, zorgonderwijs en de zorgpraktijk. De projecten leveren lesmateriaal op dat het zorgonderwijs vooruit helpt. Op meso- en macroniveau stimuleert ZonMw de vorming van netwerken bijvoorbeeld door de organisatie van matchmakers bijeenkomsten. In de negen Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid werken onderwijsgevenden samen met onderzoekers en professionals. Gezamenlijk worden onderzoeksprojecten gekozen die aansluiten bij concrete vragen die in die regio leven. De resultaten worden in het onderwijs verwerkt. ZonMw ondersteunt samen met de HBO-raad praktijkgericht onderzoek via het convenant Praktisch Beter! Een ander initiatief is het project Proeftuin Praktijkgericht Onderzoek, gesubsidieerd door OCW. Dit zijn maar een paar voorbeelden waarmee ZonMw in het Dwarse Onderwerp Onderwijs kennis uit de projecten via het onderwijs verspreidt en verbindingen legt tussen beleid, onderzoek en onderwijs en praktijk. Zie voor meer informatie: www.zonmw.nl/onderwijs. De intensiteit waarmee het dwarse-onderwerpenbeleid wordt ingevuld verschilt per onderwerp. Soms gaat het om het organisatiebreed bundelen en aanbieden van resultaten op programmaoverstijgende onderwerpen, daarnaast kan het gaan om het uitbrengen van signalementen om opdrachtgevers op kennislacunes te attenderen. De communicatie en implementatie over ZonMw-brede onderwerpen gebeurt, naast via de gebruikelijke kanalen, meer en meer via de themapagina’s op de vernieuwde website. Strategisch budget (VWS) en vrije beleidsruimte (NWO) Het door VWS gefinancierde strategisch budget zet ZonMw in voor de strategische doelen van haar beleid. Dat heeft als consequentie dat het strategisch budget meerjarig bestemd wordt voor een beperkt aantal grotere clusters van onderwerpen. Evenals in 2011 gaat het om de doorlopende onderwerpen: gezondheidszorgonderzoek, participatie (samen met VSB Fonds) en disability studies, de doorontwikkeling van de nieuwe website, implementatie, innovatie, de ‘dwarse-onderwerpen’ (zie hierboven) en nieuwe programmastrategische verkenningen. Bovendien zetten we een bedrag in om de start van een nieuw programma revalidatieonderzoek mogelijk te maken. Ook voor 2012 hebben we de middelen van de vrije beleidsruimte (structureel 2.7 miljoen euro per jaar in de NWO-MW begroting) en de vrijval in de MW basissubsidie (ontstaan door onderbesteding van subsidieontvangers) samengevoegd en een keuze gemaakt voor voortzetting van lopende of toevoeging van nieuwe beleidsdoelen. Deze beleidsdoelen willen we bij voorkeur richten op de versterking van het gemeenschappelijk opdrachtgeverschap van NWO en VWS. Zo is het al eerder gelukt elkaars opdrachten te verrijken door ofwel toevoeging van beleidsonderbouwend wetenschappelijk onderzoek ofwel toevoeging van specifieke kennisbenutting en implementatie activiteiten. Door de middelen in meerjarig verband te bestemmen is de ruimte voor nieuwe activiteiten helaas zeer beperkt. Derhalve hebben we voor de nieuwe inzet in 2012 gekozen voor een enkele substantiële bestemming van middelen voor translationeel onderzoek, naast overige kleine onvermijdbare uitgaven (waaronder voor Hersenen&Cognitie en EATRIS). Actieprogramma Zorgvernieuwing Begin mei 2011 zijn de activiteiten van het Actieprogramma Zorgvernieuwing van start gegaan. Het programma wordt gedragen door VWS, CVZ, NZa en ZonMw gezamenlijk. Hoofddoelen van het Actieprogramma zijn: Stroomlijnen van het zorgvernieuwingsproces en de toegang tot reguliere zorg, zodat goede, veelbelovende zorgvernieuwingen tijdig beschikbaar komen. Versnellen van verspreiding en opschaling van zorgvernieuwingen die leiden tot verbeteren kwaliteit, arbeidsbesparing en doelmatigheid. Hierbij is tevens aandacht vereist voor de uitstroom van oude of obsolete zorgproducten of –diensten. Een van de acties in dit kader is het inrichten en beheer van één centraal aanspreek- en informatiepunt voor zorgvernieuwers. Hiertoe is een nieuwe website tot stand gebracht waarin de bestaande websites en activiteiten van de ZorgInnovatieWijzer (ZIW) en van het ZorgInnovatieplatform (ZIP) zijn ondergebracht: www.zorgvoorinnoveren.nl.

6


De andere acties, formeel ondergebracht in een drietal werkgroepen, betreffen het stroomlijnen van publieke onderzoeks- en experimenteergelden en procedures die voor toegang van bewezen innovaties naar de reguliere zorg en bekostiging, en het organiseren van voorwaardelijke toegang tot verzekerde zorg van veelbelovende innovaties. Het Actieprogramma inclusief de structurele implementatie van de nog te maken samenwerkings- en afstemmingsafspraken loopt tot uiterlijk eind 2012. Hiertoe is van groot belang dat alle teams betrokken blijven. Immers voor belangrijke (toekomstige) ZonMw-programma’s zoals Doelmatigheidsonderzoek, Goed gebruik geneesmiddelen en Kwaliteit van Zorg kunnen aanpassingen in de werkwijze noodzakelijk zijn. Als voorbeeld moge dienen onze afspraak met het CVZ. Als het CVZ kennisvragen heeft ter onderbouwing van adviezen over het verzekerde pakket kan het deze aan ons voorleggen om te adresseren in onze programma's. Naar een optimaal gebruik van dataverzamelingen en biobanken ZonMw zal in 2012 de organisatie van en randvoorwaarden voor het gebruik van dataverzamelingen en biobanken verder helpen optimaliseren. Het doel is onderzoek, beleid en praktijk optimaal van gegevens te voorzien en een efficiënte benutting van (publieke) onderzoeksgelden door hergebruik van data en materialen te stimuleren. Essentiële onderdelen zijn de eenheid van taal bij het vastleggen van gegevens, de vindbaarheid van verzamelingen, de toegankelijkheid ervan, en het delen en koppelen van gegevens en materialen. ZonMw sluit hiermee aan bij een groeiend aantal initiatieven in het veld en zal - waar nodig - de regie nemen in verdere ontwikkelingen. In toenemende mate stimuleert ZonMw een optimaal gebruik in eigen programma’s.

1.4.

Kwaliteitsbeleid

Continue kwaliteitsverbetering Het kwaliteitsbeleid blijft gericht op het optimaliseren van de programmaprocessen. Met als doelen, mede in vervolg op aanbevelingen uit de externe Evaluatie van ZonMw 2010: Waar mogelijk verkorten van de doorlooptijden van de aanvraag- en beoordelingsprocessen. Wegnemen van belemmeringen in de procedures voor praktijkgericht onderzoek en projecten. Verder vereenvoudigen en stroomlijnen van de subsidieprocedures en formulieren. Verbeteren van het intern kennisdelen (o.a. verbetering Intranet). We starten als uitwerking van het beleidsplan een organisatiebreed project om maatschappelijke impact van de programma’s beter zichtbaar te maken. Evaluatie De uitvoering van het nieuwe beleidsplan 2012-2015 volgen we met een intern monitorinstrument waarmee we jaarlijks de voortgang van de beleidsdoelen in kaart brengen. Een in 2011 voorbereide meta-evaluatie van de in 2009 en 2010 afgeronde en geëvalueerde programma’s zal in 2012 worden afgerond. De uitkomsten zijn vooral bedoeld als interne aandachtspunten. De resultaten worden zowel door het managementteam als het bestuur besproken. De eveneens nog in 2011 voorbereide tussentijdse evaluatie van de ervaringen met het VRAPinstrument, waarmee we het vervolg op de resultaten van afgeronde projecten monitoren, zal eveneens in 2012 worden afgerond. Workshops formuleren subsidieaanvragen In 2012 organiseren we opnieuw vier workshops ‘Formuleren subsidieaanvragen’, tweemaal voor praktijk- en veldorganisaties en twee keer voor onderzoekers. Er blijkt nog steeds veel belangstelling voor deze workshops die positief gewaardeerd worden. Waar mogelijk geven we medewerking aan workshops op maat, zowel in het kader van subsidierondes van programma’s als op verzoek op locatie in het veld zoals bij hogescholen.

7


1.5.

Investeren in het gebruik van kennis

Kennis beter en sneller gebruiken, dat heeft van meet af aan centraal gestaan bij ZonMw. Wij willen dat de resultaten van projecten zoveel mogelijk gebruikt worden in de concrete zorgpraktijk. We lichten hier de belangrijkste communicatie- en implementatie activiteiten toe die hieraan moeten bijdragen. Interactie met de gebruiker Om te stimuleren dat resultaten van onderzoek in de praktijk gebruikt worden is een goede interactie met de uiteindelijke gebruiker een belangrijke voorwaarde. Wij zoeken deze interactie al tijdens het samenstellen van de programma’s. Ook gedurende de uitvoering daarvan bepalen we al de vervolgstappen en zetten die zo tijdig mogelijk in. In 2012 gaan we onze kennis over gebruikers en andere doelgroepen en hoe we hen kunnen faciliteren versterken. Resultaten en toepassingsmogelijkheden op de website Het ontsluiten van nieuwe kennis is een belangrijke eerste stap op weg naar succesvolle toepassing. De nieuwe website biedt daartoe meer mogelijkheden. Resultaten van afgeronde projecten worden inzichtelijk gepresenteerd en daar waar relevant worden suggesties voor toepassing gegeven. Themapagina’s op de nieuwe website geven de mogelijkheid om kennis rond een specifiek onderwerp te bundelen. Door deze informatie overzichtelijk en op de doelgroep afgestemd te presenteren, wordt de toepassing van de ontwikkelde kennis in de praktijk bevorderd. De themapagina implementatie bijvoorbeeld biedt de bezoeker gebundeld actuele informatie over het toepassen van kennis in de praktijk. Tevens biedt deze pagina de gebruikers een aanpak om zelf goede implementatieplannen te maken en uit te voeren. In 2012 worden de mogelijkheden van de vernieuwde website verder benut en uitgebreid, om verschillende typen bezoekers nog beter te kunnen bedienen. Crossmedia Doordat de nieuwe website de resultaten van afgeronde projecten inzichtelijk presenteert, is het mogelijk deze informatie crossmedia - website, social media, pers, mediator – bij de doelgroepen van ZonMw te brengen. De website zal nog verder doorontwikkeld worden. Dit heeft de hoogste prioriteit voor de hele organisatie. Relaties van ZonMw kunnen in de nabije toekomst via een widget rechtstreeks informatie van de ZonMw website zichtbaar maken op hun eigen website. Verdiepen in de context ZonMw realiseert zich dat het publiceren en ontsluiten van projectresultaten niet garandeert dat deze ook worden gebruikt. Gebruik van nieuwe kennis en interventies is alleen succesvol als rekening wordt gehouden met de context waarin ze worden ingezet en met de doelgroep die er mee gaat werken. We verdiepen ons dan ook nog meer in deze contexten zodat we interventies hier ook beter op kunnen aansluiten. Hoewel het een bewuste keuze is in de programma’s en projecten actief de verbinding van onderzoek en het gebruik van onderzoekskennis tot stand te brengen, heeft ZonMw terdege oog voor het onderscheid tussen onderzoek en implementatie. Het doen van onderzoek en het implementeren van de resultaten ervan vereist andere kwaliteiten en competenties. Het is dan ook steeds afhankelijk van het type programma en projecten welke aanpak en strategie we volgen en welke expertise en inzet daarbij het meest effectief zijn. Samenwerking en interactie met kenniscentra en opleidingen ZonMw zoekt vaker samenwerking en interactie met de kenniscentra en opleidingen om het gebruik van nieuwe kennis te stimuleren. Met name beginnend beroepsbeoefenaren die opgeleid worden in het Hoger- en Wetenschappelijk Onderwijs vormen een doelgroep. Daarnaast hebben patiënten en patiëntenorganisaties een belangrijke plek in de dialoog rondom het toepassen van nieuwe wetenschappelijke inzichten. In 2012 starten wij met een ZonMw implementatienetwerk, waarmee we de contacten en samenwerking met implementatie experts buiten ZonMw versterken.

8


Samenwerking tussen beleid, onderzoek en praktijk Voor een duurzame doorwerking van de kennis naar de praktijk is - gelet op de relaties tussen onderzoek, praktijk en beleid - ook interactie met beleidsmakers van belang. Wij zullen deze waar mogelijk versterken en met concrete middelen ondersteunen, bijvoorbeeld met thematische kennisbundeling of beleidssignalementen. Intern kennis delen Via het intranet van ZonMw wordt veel informatie aan de medewerkers ter beschikking gesteld. Echter binnen een organisatie als ZonMw moet niet alleen informatie beschikbaar zijn, maar kennis en ervaringen moeten ook actief worden gedeeld. Eind 2011 is onderzocht waar een intranet binnen ZonMw aan zou moeten voldoen, wil het de medewerkers echt kunnen ondersteunen bij hun dagelijks werkzaamheden. In 2012 worden de bevindingen van dit onderzoek uitgewerkt in een nieuw intranet.

9


1.6.

Internationaal

Internationalisering is een van de speerpunten van het ZonMw-beleidsplan 2012-2015. In ons jaarplan voor 2011 hebben we de grote lijnen daarvan aangegeven. Het nieuwe internationale beleid verschilt niet veel van het vorige, maar wel willen we door scherpere keuzes meer focus en daarmee geconcentreerde inzet van mens en middelen mogelijk maken. De keuzes en intensiveringen van vorig jaar zijn onverkort van toepassing voor 2012. Dat betekent dat we ons in opdracht van de betrokken ministeries vooral inzetten op gezamenlijke programmering en grootschalige infrastructuur in de context van de European Research Area. Door recente nationale ontwikkelingen zijn deze keuzes alleen nog maar pregnanter geworden. Het nieuwe topsectorenbeleid van het kabinet voorziet in een topsector voor Life Sciences and Health (LSH), waarin de partijen van de driehoek kennis, overheid en bedrijfsleven vanaf begin 2012 hun samenwerking versterken en bestendigen. De kennis en innovatie contracten zijn hiertoe volop in ontwikkeling. De topsector LSH sluit aan de kenniskant goed aan bij het NWO thema Leven in Gezondheid, dat getrokken wordt door ZonMw. De gehele NWO ‘familie’, inclusief NGI, STW en FOM, is hierbij aangesloten. Internationaal sluit de topsector LSH goed aan bij het recent door ‘Brussel’ ontwikkelde European Innovation Partnership (EIP) on Active and Healthy Ageing. Onder de paraplu van dit EIP zullen verschillende lopende initiatieven in het kader van Joint Programming Initiatives (onder andere voor More Years Better Lives, Neurodegenerative diseases en Healthy Diet for a Healthy Life) en grootschalige infrastructuur (onder andere voor EATRIS, BBMRI, EuroBioImaging en ECRIN) worden samengebracht tot een “topsector” healthy ageing op Europees niveau. ZonMw ontwikkelt samen met de NFU een position paper met een gemeenschappelijke nationale agenda teneinde de voorloperpositie in het EIP te kunnen waarborgen. Dit document zal in oktober/november 2011 worden gelanceerd. Het is de uitdaging voor ZonMw voor 2012 om de ontwikkelingen op het niveau van het NWO thema Leven in Gezondheid, van de topsector Life Sciences and Health en van het EIP on Active and Healthy Ageing in lijn met elkaar verder te (helpen) ontwikkelen, opdat de drie niveaus elkaar aanvullen en versterken. Hiervoor is een goede positionering van ZonMw onontbeerlijk. Door een actieve opstelling in de diverse gremia op de drie niveaus zijn de vooruitzichten gunstig. Uiteraard blijft ZonMw zich beijveren om haar programma’s waar zinvol en nuttig te verbinden met internationale programmering, zowel inhoudelijk als financieel/procesmatig. In de context van krimpende overheidsmiddelen wint de doorverbinding van nationale naar internationale projecten en daarmee het verwerven van Europese financiering alleen maar aan belang. In 2011 is het eerste bescheiden subsidie uitgereikt aan een project van het NIVEL om de verspreiding en implementatie van resultaten van een Europees gefinancierd project in de nationale omgeving te ondersteunen, dus juist de omgekeerde richting. Een voorbeeld dat ons inziens navolging verdient. ZonMw heeft in 2011 haar website vernieuwd. In 2012 zal de verdere ontwikkeling van een ‘levende’ Engelstalige website ter hand worden genomen. Hiervoor worden de nodige middelen gereserveerd.

10


2.

Programmakaders

De programma’s van ZonMw zijn ondergebracht in vijf programmakaders. Deze programmakaders bundelen de aan de inhoudelijke programmering gerelateerde activiteiten door een speciale focus op een zorgsector en/of doelgroep. Daarmee bestrijken zij samen het hele ZonMw-speelveld. De programmakaders zijn meer dan een organisatorische indeling, zij voorzien ook in een manier van werken die het mogelijk maakt over een bredere horizon en langere termijn (8-12 jaar) pro-actief te programmeren. Programmakaders brengen overzicht en samenhang door onderwerpen inhoudelijk en budgettair te verbinden. Zoals uit de hierna volgende beschrijvingen blijkt, zetten de programmakaders waar nodig ook in op samenhang en verbinding over de grenzen van de programmakaders heen.

2.1.

Programmakader Wetenschap en innovatie

Strategisch beleid Speerpunt 1 Ruimte voor talent, excellent onderzoek en grensverleggende ideeën van het ZonMw beleidsplan behoort tot de kern van dit programmakader. Het wetenschappelijk talent wordt gestimuleerd via de subsidie-instrumenten Vernieuwingsimpuls, TOP subsidies en klinische fellows. Als gevolg van de opgelegde bezuiniging is besloten het Agiko programma per 2012 te beëindigen. Dit programmakader blijft inzetten op het stimuleren van het benutten van de resultaten van excellent en vernieuwend gezondheidsonderzoek. Nederland heeft hiervoor een goede uitgangspositie vanwege de hoge impact/citatie van het klinisch geneeskundig onderzoek en de stevige basis van het biomedische onderzoek. De translationele programma’s zorgen ervoor dat kennis sneller gebruikt wordt en opgepakt kan worden door bedrijven. Daarmee draagt WEI bij aan speerpunt 3 Investeren in gebruik van kennis en aan het stimuleren van bedrijvigheid in de topsector Life Sciences. WEI is gestart met gesprekken met relevante partijen om ervoor te zorgen dat dit type subsidie voortgezet kan worden na 2012. Bij het programmakader is veel kennis opgebouwd over het stimuleren van start-ups (door het uitvoeren van Stigon en Biopartner FSG en momenteel van de PreSeed regeling voor het NGI). Wij willen deze kennis hiervoor in blijven zetten en zo ook bijdragen aan het realiseren van de invulling van de topsector agenda voor de Life Sciences. De blijvende aandacht bij de overheid voor vervanging, vermindering en verfijning (3V) van dierproeven stelt ons in staat om de kennis te verbinden tussen de achtereenvolgende 3V programma’s en zo mogelijk te verbreden naar andere programma’s. Ook stelt het ons in staat om kennis die wordt gegenereerd in andere programma’s bijv. stamceltechnologie, genomics (Horizon), systeembiologie/bioinformatica (CSBR) en uit het Open Programma te verbinden met de 3V programma’s. Wij werken op 3V terrein nauw samen met het Nationaal Kenniscentrum Alternatieven voor Dierproeven dat onder andere een taak heeft in de communicatie van de kennis naar relevante partijen. Het programma Elektromagnetische Velden en Gezondheid met als doel het versterken van de kennisinfrastructuur op dit terrein verloopt voorspoedig. Het opdrachtgeverschap van dit programma is overgegaan van het voormalig ministerie van VROM naar het ministerie van Infrastructuur en Milieu. In 2012 zal met de opdrachtgever worden gekeken naar de toekomst van dit programma. Voor 2012 heeft NWO een bezuiniging van M€ 1,465 aangekondigd op de basissubsidie. Hoe deze bezuiniging doorwerkt op de beschreven plannen is nog onduidelijk, evenals de bijdrage die NWO zal gaan leveren aan de topsectoren. Nieuw Het Gezondheidsraad advies ‘Medische producten: Nieuw en nodig’ heeft geleid tot het verzoek aan ZonMw om samen met STW en NWO en in afstemming met veldpartijen een plan op te stellen. Het plan zal betrekking hebben op het stimuleren van vraagarticulatie, het up to date houden van de maatschappelijke onderzoeksagenda en het stimuleren van onderzoeksinstellingen om bedrijven, collectebusfondsen en verzekeraars bij hun plannen te betrekken. Het vorm geven aan het NWO thema Leven in Gezondheid wordt door dit kader getrokken. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat dit thema bij zal dragen aan de topsector Life Sciences and Health. In het kabinetsstandpunt op de topsector Life Sciences wordt het Innovative Medical Devices Initiative (IMDI) expliciet benoemd en ZonMw is er voorstander van om IMDI zo snel mogelijk te realiseren en een plaats te geven in dat thema. Zo ook behoort convergentie tussen het thema en het GR-advies Medische producten tot de mogelijkheden.

11


De stuurgroep Weesgeneesmiddelen beëindigt per 1 januari 2012 haar werkzaamheden. Een aantal van de activiteiten van de stuurgroep zijn ondergebracht bij andere organisaties. Echter er zijn nog enkele activiteiten die niet ondergebracht zijn en die nog nadere coördinatie verdienen. Deze worden op verzoek van VWS belegd bij ZonMw. Internationalisering Het programmakader participeert in diverse internationale samenwerkingsverbanden, waaronder Eranet (E-Rare 2; zeldzame aandoeningen), EraSysBio; systeembiologie, Transcan; kanker), deelname aan Europese koepels (Ecopa, Epposi), of beoordelingscommissies (BMBS-COST). De monitoring en vervolgactiviteiten van de internationale call in het kader van het inmiddels afgelopen Eranet PrioMedChild blijft bij WEI belegd. Voor de systeembiologie worden de mogelijkheden verkend voor een internationaal vervolg van ERASysBio. ZonMw haakt aan bij deze mogelijkheden, vooral daar waar de koppeling naar patiëntgegevens of alternatieven voor dierproeven gemaakt kan worden. Als vervolg op de Forward look van de ESF op het terrein van RNA onderzoek en RNA-gebaseerde therapie zal begin 2012 een verkenning van de Nederlandse situatie gereed komen. Communicatie en implementatie De C&I inspanning van dit programmakader zal vooral aansluiten bij beleidsspeerpunt 3: Investeren in gebruik van kennis. In de open Vernieuwingsimpuls programmering wordt de kennisbenuttingsparagraaf in het aanvraagproces verplicht gesteld. Om commerciële toepassing van resultaten vaker mogelijk te maken zal in samenwerking met de technology transfer offices van de kennisinstellingen worden toegewerkt naar meer aandacht voor patentering van projectresultaten. Verder zal de toepassingsgerichte wijze van programmeren zoals die is ontwikkeld voor het translationele onderzoek en voor Pre-Seed waar zinvol en mogelijk worden ondergebracht in de topsectoragenda Life Sciences. In 2012 zal de ingeslagen weg van het toepassen van het CIP stramien worden vervolgd. Bij het bepalen van de juiste communicatiemiddelen zal meer nadruk liggen op het gebruik van de (nieuwe media) mogelijkheden die de nieuwe ZonMw website biedt. Zo kunnen eigentijdse middelen zoals film en twitter vaker worden toegepast. Ook onderzoeken we, in relatie tot de wens om de communicatiedoelgroepen beter te leren kennen, welke middelen in welke context het meeste effect hebben. Tot slot gaan we, gezien het internationale karakter van wetenschap relevante communicatiemiddelen in afstemming met de ontwikkeling van de Engelstalige website ook in de Engelse taal beschikbaar maken. NAAM PROGRAMMA

DIRECTIE/ AFDELING

Open programma gezondheidsonderzoek Vernieuwingsimpuls (Veni,Vidi,Vici) NWO: BOO

CONTACTPERSOON CONTACTPERSOON OPDRACHTGEVER ZONM W

FASE

N.G. den Hollander

Veni: I. Valstar Vidi: M. Biegstraaten Vici: I. Valstar

Goedgekeurd, lopend

AGIKO Stipendia

ZonMw: team WEI

N.v.t.

M. Biegstraaten

Beëindigd in 2012, wel doorlopende projecten

Klinische fellows

ZonMw: team WEI

N.v.t.

M. Biegstraaten

Goedgekeurd, lopend

TOP- subsidies

ZonMw: team WEI

N.v.t.

E. van Oort

Goedgekeurd, lopend

Investeringen Middelgroot en Groot

NWO: BOO

C. Maessen

A. Koopman

Goedgekeurd, lopend

Translationeel Onderzoek

ZonMw: team N.v.t. WEI

J. Blom

Goedgekeurd, lopend

Netwerksubsidies

ZonMw: team WEI

N.v.t.

A. Koopman

Goedgekeurd, lopend

ESF: EMRC

EuroSTRESS: R. Heinsbroek

ECT: J.de Boer EuroSTRESS: J. de Boer

Goedgekeurd, lopend

Internationale programma’s EUROCORES (ECT, EuroSTRESS)

12


ERA NET SysBio

EU: G. Clarotti ALW, ZonMw F. Martens

R. Diemel

Goedgekeurd, lopend

Internationale call Priority Medicines for ZonMw Children

N.v.t.

H. Moonen

Goedgekeurd, lopend

ERANET E-Rare II

EU

S. König

S. van Weely

Goedgekeurd, lopend

EUROPLAN

EU

EC PHEA/ mr. G. J. Huizer Margetidis

Goedgekeurd, lopend

TRANSCAN

EU

M. Hallen

E. Hackenitz

Goedgekeurd, lopend

I&M: Risicobeleid VWS: GMT VWS: PG VWS: GMT VWS: PG VWS: GMT

R. Schutte

S. van ’t Padje

H. Seeverens

H. Moonen

H. Seeverens G. Dekker H. Seeverens

H. Moonen

I. Hartgers

E. van Oort

I. Hartgers

E. van Oort

Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, te beëindigen eind 2011

Onderwerpgeboden programma’s Elektromagnetische Velden & Gezondheid Priority Medicines Kinderen Priority Medicines Ouderen

Priority Medicines Zeldzame aandoeningen en weesgeneesmiddelen Dierproeven begrensd II, VWS: VGP programmeringstudie Dierproeven Begrensd III VWS: VGP

H. Moonen

Weesgeneesmiddelen III

VWS: GMT

H. Seeverens

S. van Weely J. Huizer

Infectieziekten en Vaccinontwikkeling

NWO: BOO

C. Naus

H. Dijkhuis

Eind 2011 beëindigd

Translationeel Gentherapeutisch Onderzoek

VWS: GMT

J. van den Wijngaard

J. Blom

Goedgekeurd, lopend

G. Olthof

T. Ras

Goedgekeurd, lopend

Tissue Engineering (incl. BSIK – Dutch NWO: BOO C.Naus Program Tissue Engineering) DPTE J. Feijen OC&W: OWB J. Lely

T. Ras

Goedgekeurd, te beëindigen

Centres for Systems Biology Research ZonMw (CSBR) NWO, ALW

E. Beem F. Martens

R. Diemel

Goedgekeurd: lopend

Horizon

NGI

C. Laane

R. Diemel

Goedgekeurd, lopend

Pre Seed regeling

NGI

C. Laane

J. Selhorst

Goedgekeurd, lopend

ASAT 2010

VWS: VGP

I. Hartgers

R. Diemel

Goedgekeurd, lopend

Meer kennis met minder dieren

VWS: VGP

I. Hartgers

R.Diemel/E. van Oort

Programmavoorstel ingediend

Medische Producten: nieuw en nodig

VWS: GMT

J. van den Wijngaard

D. Alfarez

Opdracht ontvangen

Leven in Gezondheid

NWO:BOO, ZonMw

C. Naus H. Smid

D. Alfarez

Opdracht volgt innovatiecontract Life Science and Health

H. Seeverens

S. van Weely J. Huizer

Opdracht ontvangen

Translationeel Adult Stamcelonderzoek VWS: PG

Coördinerende activiteiten Zeldzame VWS: GMT aandoeningen en weesgeneesmiddelen

13


2.2.

Programmakader Preventie

Strategisch beleid Op 25 mei 2011 verscheen de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid Dichtbij’. Hiermee zijn de kaders voor het nieuwe gezondheidsbeleid helder. De komende periode gebruikt het ministerie om dit beleid verder uit te werken. In de nota staan drie speerpunten benoemd die zeer relevant zijn voor het programmakader Preventie: 1. Vertrouwen in gezondheidsbescherming. 2. Zorg en sport dichtbij in de buurt. 3. Zelf beslissen over leefstijl. Het kabinet legt hoge prioriteit bij gezondheidsbescherming van de burger. Het programmakader zet hier fors op in middels o.a. deelprogramma 3 ‘Screening en preventieve interventies’ van het vierde preventieprogramma, de programma’s Infectieziektenbestrijding, Q-koorts en Priority Medicines antimicrobiële resistentie en de aandacht voor academisering van het thema crisisbeheersing van de Publieke Gezondheid binnen het programma Academische Werkplaatsen. Momenteel vindt al intensief overleg plaats met de ministeries van VWS en EL&I over een vervolg op het programma Infectieziektenbestrijding en een nieuw programma Zoönosen. Een vervolg op het programma Priority Medicines antimicrobiële resistentie is voor wat betreft het goed gebruik van antibiotica inmiddels geborgd in het nieuwe programma Goed Gebruik Geneesmiddelen. Voor zorg en sport dichtbij in de buurt, zijn er belangrijke aanknopingspunten in o.a. de programma’s Zichtbare schakel, Preventiekracht dicht bij huis, het vervolgprogramma Academische werkplaatsen publieke gezondheid, Gezonde slagkracht en het programma Sport bewegen en gezondheid. Overigens ‘trekt’ het programmakader Preventie het interne ZonMw overleg ‘complexe programma’s rondom de zeven ZonMw programma’s die componenten rondom de afstemming preventie-curatieeerste lijn en de optimalisering van de keten centraal stellen. In dit overleg worden waar dat opportuun is, procedures, criteria, werkwijzen, activiteiten en stappen richting stakeholders afgestemd dan wel gezamenlijk opgepakt. Op een zelfde wijze ‘bewaken’ we de afstemming tussen de diverse academische werkplaatsen (Publieke Gezondheid, Thuiszorg, Jeugd, Diversiteit). In toenemende mate is er binnen de preventieprogramma’s sprake van de verbinding tussen preventie en curatie en de versterking van de positionering van preventie in de keten. Eind 2011 is o.a. met de PCP (Programmakaderbrede Commissie Preventie) de discussie gestart over de invulling van het nieuwe leefstijlbeleid. Als achtergrondinformatie voor deze discussie is, naast de nieuwe nota, o.a. gebruik gemaakt van een aantal documenten waaronder de concept strategische kennisagenda van VWS en het nieuwe beleidsplan van ZonMw. In 2012 zal deze dialoog worden voortgezet als opmaat naar o.a. het vijfde programma Preventie. Onderdeel van de discussie over leefstijl is het bevorderen van de zelfredzaamheid van de burger en het type informatie wat de burger nodig heeft om zelf een geïnformeerde keuze te maken. Daarbij blijft aandacht voor sociaaleconomische gezondheidsverschillen nodig. Het programmakader Preventie volgt actief deze discussie en draagt hier mede aan bij via het programma Preventie en het met NWO gezamenlijk uitgevoerde programma Begrijpelijke taal. Naast de nieuwe prioriteiten uit de nota ‘Gezondheid Dichtbij’ zetten we ook fors in op de duurzame inzetbaarheid van werknemers middels o.a. het huidige programma Participatie en gezondheid. Met de ministeries van SZW, VWS en BZK vinden reeds gesprekken plaats over de voorlopige resultaten van dit programma en een aantal waardevolle verkenningen die zijn uitgezet, respectievelijk naar stressmanagement en naar agressie en geweld in de (semi)publieke sector. In 2012 zal besloten worden of er een vervolg wordt gegeven aan dit programma. Binnen het gehele programmakader Preventie zijn de vijf speerpunten uit het nieuwe beleidsplan van ZonMw leidend. Zo wordt bijvoorbeeld bij alle programma’s gelet op een goede vertegenwoordiging van beleid, praktijk en onderzoek bij zowel de voorbereiding van een programma als de uitvoering en implementatie (beleidslijnen praktijkgericht programmeren en investeren in gebruik van kennis). Om dit nog verder vorm te geven, starten we met een nieuwe teambrede groep beleid, onderzoek en praktijk om de ervaringen binnen het programmakader goed te kunnen delen en elkaar te inspireren bij het ontwikkelen van nieuwe methodieken om de samenwerking binnen deze driehoek verder te

14


optimaliseren. Hierbij wordt nadrukkelijk ook de rol van het onderwijs betrokken. Praktijkgericht onderzoek is speerpunt in de meeste onderzoeksprogramma’s. Fundamenteel onderzoek heeft een plaats in de onderzoeksprogramma’s door opdrachtverlening vanuit NWO en samenwerking met het programmakader Wetenschap en innovatie. Zo is op bepaalde onderwerpen kennisontwikkeling in de hele keten geborgd, van fundamenteel onderzoek tot en met toepassing. Nieuw Voor het programma Sport, Bewegen en Gezondheid (SBG) is in 2011 een aanvullende subsidie verstrekt voor een overbruggingsperiode tot eind 2013 in aanloop naar een nieuw programma. Met de ministeries van VWS en EL&I vinden intensieve besprekingen plaats voor een vervolg op het programma Infectieziektenbestrijding (alleen VWS) en een nieuwe opdracht op het gebied van zoönosen (VWS en EL&I gezamenlijk). In 2011 is voor het laatste een programmeringsopdracht verstrekt. Met de ministeries van VWS en SZW wordt gekeken naar een zinvol vervolg op het huidige programma Participatie en gezondheid voor de periode 2012-2014. Voor het programma Preventiekracht dicht bij huis staat bij VWS nog een bedrag gereserveerd voor een vervolg. Het is op dit moment onduidelijk of deze middelen zullen worden ingezet voor een nieuw programma. In principe staan ook de middelen voor de uitvoering van de motie Hamer (resulterend in Zichtbare schakel) structureel gereserveerd. Internationalisering Het programmakader Preventie is betrokken bij twee Joint Programming Initiatives (JPI’s). Preventie is in samenwerking met Agentschap NL trekker van de JPI Healthy Diet for a Healthy Life. Momenteel wordt gewerkt aan het opstellen van de strategic research agenda die in 2012 klaar moet zijn. De thema’s van de onderzoeksagenda zijn tevens ingebracht in de topsector Agrofood. Daarnaast is ZonMw betrokken bij de JPI Antimicrobial Resistance. Deze JPI bevindt zich nog in een opstartfase. Vanuit het programmakader Preventie wordt met name de link gelegd met het programma AMR en de eventuele nieuwe opdracht voor een programma Zoönosen. Bij nieuwe programmaopdrachten wordt de internationale component meegenomen. Daar waar internationale samenwerking een meerwaarde kan opleveren voor de programmering wordt voorgesteld om per programmaopdracht een apart budget te reserveren voor internationale samenwerking. Het programmakader Preventie participeert in meerdere internationale werkgroepen zoals de werkgroep internationalisering van het CGL, de werkgroep Europa van de NPHF en GONet (Global Obstetrics Network). Communicatie en implementatie Het uiteindelijke doel waaraan het programmakader Preventie een bijdrage levert is de (bevordering) van de gezondheid van de burger. Gezond in de brede betekenis van het woord, niet alleen fysiek, sociaal, mentaal maar ook in de zin van kwaliteit van leven en participatie in de maatschappij. Hiertoe stimuleren wij dat onze programmering kennis oplevert die toepasbaar is in de praktijk en het beleid. Hiervoor maken wij behoeften, wensen en beleving van de (intermediaire) doelgroepen, partijen, organisaties en settings binnen de context van de Publieke Gezondheid inzichtelijk. Specifieke aandacht heeft bijvoorbeeld de wijk (bij elkaar brengen van zorg en preventie), de schoolsetting voor de jeugd en de werksetting. Waar het kan dragen wij kennis over zoals aan databanken en zorgstandaarden. Daarnaast ligt onze focus op het samenbrengen van verschillende partijen zodat zij in dialoog elkaar in onderzoek, uitvoering en praktijk kunnen aanvullen en kennis toegankelijk en meer gebruikt gaat worden. Zo kunnen via een expertmeeting met relevante (implementatie)partijen de implicaties van resultaten besproken worden. Ook implementeren wij zelf bijvoorbeeld via onze regie- en uitvoeringsprogramma’s. C en I adviseert en ondersteunt ook voor wat betreft de inhoudelijke, organisatorische en financiële borging van programma’s en de aansturing op eigenaarschap na programma-afronding. Het verbeteren van de kennisinfrastructuur is een ander aandachtspunt, zoals het laten samenwerken van zorgverleners in de geboortezorg en het academiseren van de Sport- en Beweegwetenschap. Uit onze programma’s leveren wij betrouwbare, toegankelijke en doelgerichte informatie die wij terugkoppelen naar de verschillende doelgroepen en partijen. Zo brengen wij periodiek een PrePost uit waarin thematisch onze kennis op het gebied van onderzoek, praktijk en beleid beschreven wordt. Daarnaast maken wij gebruik van onder andere (programma)websites, digitale nieuwsbrieven, bijdragen aan congressen en symposia.

15


NAAM PROGRAMMA

DIRECTIE

Preventieprogramma 3

PG, VGP, S

Preventieprogramma 4

PG, VGP, S

Gezonde leefstijl

PG, VGP

CONTACTPERSOON VWS Y. de Nas en M. van der Weiden Y. de Nas en M. van der Weiden M. Nijstad

Psychische Aandoeningen

PG

J. Hulleman

Abida Durrani, Patty Proost Julia van Os

Screeningen

PG

A. Rendering

Vacature

Methodologiestudies

PG

Y. de Nas

Marja Westhoff

Fundamenteel en Strategisch Onderzoek Gezonde Slagkracht

NWO VGP

T. Noorlander

Corna van Tol

Participatie en gezondheid

MEVA, PG, SZW

Linda Horn

Proefimplementatie Chlamydiascreening Zwangerschap en geboorte

PG

Dhr. C. Vos (MEVA) en mw. C. Klijwegt (PG); SZW, P. van der Gaag (Directie Gezond en Veilig werken) BZK, A. Stet (Directie Arbeidszaken Publieke Sector) R. van Riel

CZ

P. Boom en M. Hink

Gezonde Voeding

VGP, EL&I

Preventiekracht Dicht bij Huis

PG

H. Klerken-Cox en M. Boshuizen H. Slingerland

Marieke Breden en Milly Vesters Valesca Kuling

Zichtbare Schakel

LZ, BZK

I. Rasser

Ineke Voordouw

Landelijke Leefstijlcampagnes II Sport, bewegen en gezondheid Beweegkuur

VGP, PG, S

Manon Hekman

S

M. Nijstad en L. Hesemans M. Koornneef

S

M. Koornneef

Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid II Infectieziektebestrijding

PG, VGP

L. van der Heijden en A. van Iersel P. van Dalen

Priority Medicines Antimicrobiële Resistentie Q-koorts

GMT, PG

Seksuele gezondheid van de jeugd Verkenning Abortushulpverlening

PG

CONTACTPERSOON ZONM W Jeanet Bruil Jeanet Bruil

Marja Westhoff

Jeanet Bruil

Ines van Rooijen

Abida Durrani, Marja Westhoff Margreet Bloemers Arthur Eyck

PG

H. Seeverens en E. de Boer J.W. van den Brink en J.W. Zijlker R. van Riel

Miriam L’Herminez-Hofs Miriam L’Herminez-Hofs Miriam L’Herminez-Hofs Mirre Hubers

PG

P. Engels

Mirre Hubers

PG, EL&I

16

FASE Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend

Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Te beëindigen (voortijdig) Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Goedgekeurd, lopend Te beëindigen Goedgekeurd, lopend


2.3.

Programmakader Langdurende Zorg

Strategisch beleid Het programmakader Langdurende zorg en zorg voor kwetsbare groepen richt zich op onderzoek en zorgverbetering voor ouderen, chronisch zieken, mensen met verstandelijke, fysieke of visuele beperkingen, mensen met psychische problemen en verslaafden. In de langdurige zorg zal de zorgbehoefte van de cliënt, meer dan nu het geval is, steeds meer centraal komen te staan. Effectiviteit van de gezondheidszorg neemt in belang steeds meer toe. Er zal meer en slimmer gebruik gemaakt moeten worden van nieuwe (technologische) ontwikkelingen, zoals e-health. Het is hierbij van belang dat innovaties niet bovenop, maar in plaats van bestaande methodes en behandelingen komen. Het programmakader Langdurende Zorg draagt met haar programma’s aan deze ontwikkelingen bij. Dat doen we op de volgende manieren: In 2012 zal Zorg voor innoveren, de bundeling van de krachten van CVZ, NZa, ministerie VWS en ZonMw er toe bijdragen dat het proces van innoveren eenvoudiger, transparanter en beter voorspelbaar wordt voor zorgvernieuwers. Kwaliteitsverbetering - betere resultaten, meer regie en zelfredzaamheid - hand in hand met kostenbesparing. Vanuit het kader Langdurende zorg wordt aan dit initiatief meegewerkt door waar mogelijk programma’s open te stellen en resultaten door te geleiden. Ook aan het initiatief Gepast Gebruik, waarin knelpunten voor gepast gebruik worden geanalyseerd en waar mogelijk weggewerkt, doet dit programmakader mee. In de programma’s wordt toegewerkt naar een kennis- en innovatie-infrastructuur ook voor de langere termijn, zo mogelijk met mede- of vervolgfinanciering van andere partijen zoals private fondsen, zorgverzekeraars, de branche zelf of het bedrijfsleven. Mooie voorbeelden van programma’s die hierin succesvol zijn geweest, zijn de programma’s InZicht, Revalidatieonderzoek, Geestkracht en Onderzoek voor mensen met een verstandelijke beperking. Van een groot aantal programma’s uit dit kader komen de resultaten van de projecten in 2012 beschikbaar. Dat maakt het beleidsspeerpunt ‘Investeren in gebruik van kennis’ extra actueel. In 2012 zal fors worden ingezet op het verspreiden en implementeren van de resultaten van de aflopende programma’s. Vanuit het dwarse onderwerp GGZ worden de resultaten van alle ZonMw-programma’s met een GGZ component voor het voetlicht gebracht door middel van een digitale Nieuwsbrief en de presentatie op de Themapagina GGZ van de vernieuwde ZonMw website. Voor de langdurende zorg is ZonMw de samenwerking aangegaan met partijen in de sector die de kennis kunnen uitdragen, zoals kenniscentra, opleidingsinstituten en landelijke beroeps- en brancheorganisaties. Hierbij wordt aangesloten op de context waarin interventies worden ingezet, zodat we interventies hierop ook beter kunnen laten aansluiten. Het organiseren van meer verbindingen tussen de ZonMw- programma’s onderling en met andere landelijke programma’s en het intensiveren van de samenwerking met opleidingsorganisaties voor het beroepsonderwijs, met gemeenten (WMO) en met organisaties op het terrein van bekostiging van zorg (verzekeraars, CVZ, NZA, en ZN) blijft speerpunt voor 2012. De bestaande hechte samenwerking met patiënten- en cliëntenorganisaties blijft in alle programma’s centraal staan. Overstijgend aan de afzonderlijke programma’s heeft het programmakader in 2012 het trekkerschap van drie ZonMw-brede dwarse onderwerpen: GGZ, ICT en innovatie in de zorg, en Onderwijs. Alle drie onderwerpen hebben een tweeledig doel: het ZonMw-breed bundelen en uitdragen van resultaten uit de afzonderlijke programma’s, en het signaleren en agenderen van nieuwe prioriteiten voor onderzoek, ontwikkeling en/of implementatie. Nieuw Verbeterprogramma Palliatieve Zorg In 2011 is gestart met de voorbereidingsfase van het Verbeterprogramma Palliatieve Zorg. Vanuit de doelstelling dat patiënten in de palliatieve fase en hun naasten zo veel mogelijk kwaliteit van leven ervaren is eigen regie van de patiënt en diens naasten hierbij het uitgangspunt. De zorg dient afgestemd te worden op de individuele (cultureel gekleurde) behoeften. Het is ook van belang dat zorg doelmatig is, om de beschikbare middelen optimaal voor de patiënt en diens naasten in te kunnen zetten. Na goedkeuring van het programmavoorstel zal het programma in 2012 daadwerkelijk starten. Het Nationaal Programma Ouderenzorg De oorspronkelijke looptijd van dit programma is van april 2008 tot april 2012. Het programma is in volle gang. Binnen het programma lopen 75 projecten met een verschillende einddatum in 2012, 2013 of 2014. Zoals al benadrukt bij de opdrachtverlening in 2008 is een periode van vier jaar te kort om de

17


uit het programma voortkomende beweging én kennis te kunnen borgen en breder te implementeren. In de begroting van VWS en OC&W van 2012 is opgenomen dat wordt nagedacht over een vervolg op het NPO. Daarover zijn wij inmiddels in overleg. Voorts is in paragraaf 1.1 van dit jaarplan al genoemd dat ZonMw actief meewerkt aan het tot stand brengen van een Deltaplan Dementie. Geestkracht De in 2011 uitgevoerde acties om te komen tot een nieuw programma rond de geestelijke gezondheid hebben helaas nog geen concreet resultaat gehad. Dit vormt een forse bedreiging voor de continuïteit van de kennisontwikkeling in de GGz-sector, omdat begin 2011 de specifiek op de GGz gerichte programma’s GeestKracht, Risicogedrag en Afhankelijkheid (Verslaving) en Maatschappelijke Opvang vrijwel tegelijkertijd zijn afgelopen. Recent is duidelijk geworden dat het ministerie van VWS heeft besloten geen vervolg te geven aan het programma Geestkracht. ZonMw betreurt dit. Nu er geen financiële ruimte is voor een nieuw GGZ programma zijn veldpartijen aan zet. ZonMw beziet of het onderwerp GGZ in andere programma’s extra aandacht kan krijgen. Revalidatieprogramma’s In 2012 wordt gewerkt aan de voortzetting van de succesvolle onderzoeksprogrammering in samenwerking met fondsen op het terrein van Revalidatie. Er is enthousiasme in het veld. Het moet nog blijken of dat ook leidt tot een vervolgprogramma. Gehoord Met de Hoorstichting is gestart met het voorbereiden van een bescheiden onderzoeksprogramma. Begin 2012 zullen de resultaten van de verkenningsfase beschikbaar zijn. Op basis daarvan zal het programma nader worden uitgewerkt. Onderzoek voor mensen met een verstandelijke beperking Dit programma loopt af. Er is overleg over een mogelijk vervolg op dit programma. Internationalisering Internationalisering is in 2012 op diverse terreinen aan de orde. Los van het lopende art. 169 programma Ambient Assisted Living, het samenwerkingsprogramma met India en China Medical Devices for Affordable Health en de bestaande bilaterale samenwerking met het Amerikaanse National Institute of Drug Addicton (NIDA, zie de afzonderlijke programmarapportages) is het programmakader betrokken bij enkele kansrijke nieuwe trajecten. Op het terrein van verslaving werkt ZonMw in nauwe samenwerking met VWS en het Trimbos-instituut aan de voorbereiding van een voorstel voor een ERA-net on Illicit Drugs, met Nederland als beoogd trekker (deadline februari 2012). Op het terrein van mental health is ZonMw betrokken bij de voorbereiding van een aanvraag voor een European Roadmap Mental Health Research. Op het terrein van ouderen hebben we als ZonMw een stevige rol in de ondersteuning van de Joint Programming Initiatives Neurodegenerative Diseases (JPND; trekker Frankrijk), More years, better lives (trekker Duitsland) en European Innovation Partnerships on active and healthy ageing (EIP). Samen met the Canadian Institute of Health Services and Policy Research verkent ZonMw de mogelijkheid om te werken aan gezamenlijke projectsubsidies en werkbezoeken voor onderzoekers op het gebied van community based primary health care. Ook de mogelijkheid van de implementatie in Canada van een minimale dataset die kwaliteit van leven en zorggebruik meet wordt verkend. Een dergelijke set is ontwikkeld binnen het Nationaal Programma Ouderenzorg. Communicatie en implementatie Ieder programma heeft concrete communicatie en implementatiedoelen en activiteiten, zie daarvoor de programmajaarplannen. Daarnaast is het C&I beleid in 2012 gericht op het stimuleren van programmaoverstijgende en doelgroepgerichte activiteiten. Een belangrijke doelgroep zijn de MBO opleidingen in zorg en welzijn. De in 2011 gestarte activiteiten met ROC’s, die worden vormgegeven en gefinancierd vanuit het Nationaal Programma Ouderenzorg en het verbeterprogramma Zorg voor Beter worden gecontinueerd. Het medio 2011 gestarte Dwarse onderwerp Onderwijs is hier mede uit voortgekomen. Het zal zich richten op het tot stand brengen van verbindingen tussen beleid, onderzoek, onderwijs en praktijk. Onderwijs als implementatiekanaal zal hierdoor binnen ZonMw meer aandacht en afstemming krijgen. De verzekeraars en de beleidsorganisaties rondom de bekostiging van zorg (NZA, CVZ, ZN) zijn een belangrijke doelgroep voor het overdragen van resultaten uit de programma’s. Ook hier is sprake van een ZonMw-brede aanpak en wordt nauw afgestemd met de andere programmakaders, met name programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid. 18


De bestaande samenwerking met de convenantpartijen ActiZ, VGN, MEE, GGZ-NL, Vilans en het Trimbos-instituut wordt in 2012 gecontinueerd. NAAM PROGRAMMA Ouderen Nationaal Programma Ouderenzorg Chronisch zieken Revalidatieonderzoek II

Innovatieprogramma Revalidatie InZicht Onderzoek voor mensen met een verstandelijke beperking Disease Management Chronische Ziekten

Chronisch Vermoeidheidssyndroom Medical Devices for Affordable Health Medical Devices for an Ageing society Mental health Geestkracht Risicogedrag en Afhankelijkheid Zorg voor Beter Zorg voor Beter Ambient Assisted Living Verbeterprogramma Palliatieve Zorg

2.4.

DIRECTIE/ AFDELING

CONTACTPERSOON

CONTACTPERSOON ZONM W

FASE

OPDRACHTGEVER

VWS: DLZ

P. Roelfsema

Carla Bakker

goedgekeurd, lopend

RN, VRA, RF JKF, KFA, PBF, VSBfonds Fonds NutsOhra

Jojanneke Hillmann

lopend, te beëindigen

VWS: CZ

J. Smale S. van der Weerd A. van der Leeuw E. Sterrenburg J. Riteco M. Bais R. de Heus S. Oppenheim

Jojanneke Hillmann

Stichting Inzicht VWS: DLZ

M. de Bruine I. Blok

Jojanneke Hillmann Linda Gerth

lopend, te beëindigen Lopend goedgekeurd, te beëindigen

VWS: ICT-Regie, Picasso voor COPD, Gezamenlijke gezondheids-fondsen, NWO (NIG) VWS: PG

J. Hulleman C. Klöditz D. Schuiten M. de Jong

Divera Borsboom / Linda Gerth

goedgekeurd, lopend

J. Hulleman

Divera Borsboom

NWO

L. Lancee

NOW, OC&W, KNAW

Berry Bonenkamp

Denice Moi Thuk Shung Carla Bakker

goedgekeurd, te beëindigen lopend

VWS: CZ VWS: VGP

E. Memeo W. de Zwart

Stijn Tersmette Els van Gessele

afgerond afgerond

VWS: DLZ

I. Blok

Inesz van Benten

VWS: DLZ VWS

S. Kishna S. Bos

Geja Langerveld Emma van Dongen

lopend, te beëindigen lopend nog niet goedgekeurd / te starten

lopend

Programmakader Zorg en Samenleving

Het programmakader Zorg en Samenleving richt zich op de mens in zijn maatschappelijke context en de gevolgen daarvan voor gezondheid en welzijn. Die maatschappelijke context wordt bezien in de totale levensloop van de mens en varieert dus ook afhankelijk van de leeftijd van de persoon. Bezien in deze maatschappelijke context heeft welzijn en gezondheid van de jeugd de meeste invloed op de samenleving als geheel op langere termijn. Daarom heeft jeugd een centrale positie binnen dit programmakader. Strategisch beleid ZonMw investeert veel in de gezondheid en het welzijn van de jeugd. De jeugdprogramma’s van ZonMw ontwikkelen en onderzoeken initiatieven waarmee de kansen op een gezonde ontwikkeling toenemen. Dat doen we samen met professionals, onderzoekers, bestuurders, vrijwilligers, ouders én de jeugd zelf. De kansen om zich te ontwikkelen tot gezonde individuen vol zelfvertrouwen zijn niet voor iedereen gelijk. Veel kinderen hebben bijvoorbeeld last van de gevolgen van echtscheiding. Ouders ervaren opvoeden soms als een belasting. Het aantal kinderen met overgewicht neemt toe.

19


De schooluitval onder scholieren is hoog. En de hulpverlening bereikt migrantenjongeren minder goed dan autochtone jongeren. Opgroeien in een stabiele en veilige omgeving is geen vanzelfsprekendheid. Daarom is hulp bij opvoeden belangrijk. De ‘pedagogische taak’ van de gemeenschap moet weer nieuw leven ingeblazen worden. En de hulpverlening staat voor de uitdaging zich verder te professionaliseren. Dat betekent dat we moeten wéten wat werkt. En dat we moeten dóen wat werkt door die kennis goed te benutten in de praktijk. ZonMw investeert in methodieken die bijdragen aan een gezonde ontwikkeling van de jeugd. Ook investeren we in instrumenten die risico’s tijdig helpen signaleren. Daarnaast werken we aan gerichte hulp als er problemen zijn. Daarbij staat de wetenschappelijke onderbouwing voorop. We doen effectonderzoek om te weten wat werkt en wat niet. En we zorgen ervoor dat nieuwe kennis haar weg vindt naar de professionals in de praktijk. ZonMw selecteert, financiert en brengt partijen bij elkaar. Ook investeren we in een goede kennisinfrastructuur, zodat praktijk, onderzoek, onderwijs en beleid elkaar beter kunnen voeden. Voor ZonMw blijft de positie van de patiënt c.q. burger onverminderd actueel in het licht van een goed functionerend gezondheidszorg- en welzijnsysteem. Daarbij gaat het enerzijds om verdere versterking van de positie van de patiënt in de driehoek van patiënt-verzekeraar-zorgverlener en anderzijds om het vergroten van de zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Om de positie van de patiënt verder te versterken is de wet cliëntenrecht in de zorg opgesteld. Daarnaast is er met grote investeringen vanuit het ministerie veel werk verzet om randvoorwaarden te creëren om van de patiënt een betere consument te maken. Er blijven echter een aantal vragen actueel, zoals in hoeverre mensen willen kiezen en wat er nodig is om mensen te laten kiezen, welke mix van instrumenten nodig is om de verschillende groepen mensen te laten kiezen, wat de rol van verzekeraars en zorgaanbieders in deze is en wat de gevolgen van de kiezende consument voor deze partijen zijn. Dit zijn duidelijke kennisvragen die in 2012 en later geadresseerd dienen te worden. Het vergroten van de zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers komt terug in programma’s als Participatie in onderzoek, praktijk en beleid, Disability Studies en Winst door Verschil (etniciteit en gezondheid). De lessen die daaruit geleerd kunnen worden komen deels in 2012 vrij. Binnen dit programmakader vallen de dwarse onderwerpen participatie en diversiteit. Beide onderwerpen zijn tevens speerpunt van ZonMw. Voor beide thema’s geldt dat er de laatste jaren een goede kennisinfrastructuur is aangelegd. Voor 2012 wordt dit verder doorgezet en wordt bekeken in hoeverre in de aansturing van ons werk en onze medewerkers deze thema’s meer leidend dienen te zijn. Nieuw ZonMw heeft vanuit de directie Jeugd en de directie Publieke Gezondheid van VWS op 26 juli 2011 het verzoek gekregen een nieuw jeugdprogramma te ontwikkelen (Effectief werken in de jeugdsector). Het programma kent een looptijd van zes jaar (2013-2018) met een beoogd totaal budget van € 21 mln. Het programmavoorstel sluit aan bij de in ontwikkeling zijnde nota Kwaliteit voor jeugd. Het bouwt voort op de ervaringen die in de lopende ZonMw-jeugdprogramma’s zijn opgedaan. Belangrijke elementen worden naar verwachting het verbeteren van instrumenten en interventies en het versterken van eigen kracht (‘Kind en omgeving’). VWS heeft in de opdrachtbrief van 26 juli 2011 ZonMw gevraagd om, in nauwe afstemming met het NCJ, een voorstel te maken voor een vervolgprogramma Richtlijnen jeugdgezondheid (2013-2017). Om het vervolgprogramma inhoudelijk te onderbouwen, wordt een nieuwe programmeringstudie uitgevoerd. In de opdrachtbrief is ZonMw tevens gevraagd een programmavoorstel te dienen voor een vervolgprogramma Ethiek en Gezondheid dat in 2012 van start dient te gaan. ZonMw heeft eind 2011 de signalementen "Mantelzorg" en "Eenzaamheid" aangeboden aan het ministerie van VWS. In 2012 gaat ZonMw in gesprek met het ministerie om te bepalen in hoeverre op deze thema's ZonMw-programmering wenselijk is. Internationalisering Veel kennis over de effectiviteit van interventies en instrumenten in de jeugdsector is afkomstig uit Engelstalige landen. Buitenlandse interventies en instrumenten zijn echter lang niet altijd één-op-één te vertalen naar toepassing in de Nederlandse situatie. Het kennisnemen van de effectiviteit en van uitvoeringsproblemen van deze interventies in het buitenland blijft desondanks leerzaam. Het wiel moet vooral niet opnieuw worden uitgevonden, wel moet er voortgebouwd worden op bestaande kennis en ervaringen. Gerezen dilemma’s rond bijvoorbeeld licenties, eigenaarschap en borging bij het gebruik van buitenlandse interventies hebben de aandacht. In het programma 20


Patiëntenparticipatie in onderzoek, praktijk en beleid zal in 2012 een internationale netwerkbijeenkomst worden georganiseerd van waaruit de mogelijkheden voor internationale samenwerking verder zal worden geëxploreerd. Communicatie en implementatie 2012 wordt voor veel programma’s een intensief jaar op het gebied van communicatie- en implementatie. Voor (af)lopende programma's geldt dat communicatie over de resultaten en de toepassing daarvan al vanaf de voorbereiding aandacht hebben gekregen. Relevante doelgroepen zijn vanaf de start van de programma’s betrokken om ook in de fase van verspreiding van resultaten en toepassing in de praktijk, succesvol te zijn. In 2012 wordt nauw samengewerkt met deze partijen om te zorgen voor het doorleiden van resultaten naar het veld, maar ook naar onderwijs. Onze communicatie is veelal themagericht, waarbij belangrijke resultaten worden gebundeld. Voor programma’s die in de eerste fase verkeren zijn inspanningen vooral gericht op het stimuleren en ondersteunen van de projecten. Voor nieuwe programma’s die starten wordt al direct een communicatie- en implementatieplan opgesteld om te zorgen dat relevante stakeholders vroegtijdig worden betrokken en sprake is van een praktijkgerichte benadering. De vernieuwde website vormt het meest centrale communicatiekanaal waarop alle relevante informatie beschikbaar is. Daarnaast gebruiken we diverse eigen en externe kanalen. Insteek is het ontsluiten van kennis rond beleidsrelevante thema’s. NAAM PROGRAMMA

DIRECTIE/ AFDELING

CONTACTPERSOON


FASE

R. van Herk E. vd Heuvel S. Hoedjes E. vd Heuvel

Marjolein Scholten Yvonne Benard

Goedgekeurd: lopend

Gonny ten Haaft

S. Potting

Vicky Verschoor

Goedgekeurd: lopend Goedgekeurd: lopend Goedgekeurd: lopend

OPDRACHTGEVER

Coördinatie Jeugd: Karin van Gorp Zorg voor Jeugd DJ DJ PG MST, FFT, PMTO DJ (systeeminterventies jeugd) Richtlijnen jeugdgezondheid PG Vernieuwing uitvoeringspraktijk jeugdgezondheidszorg Academische werkplaatsen jeugd Effectieve jeugd GGZ

PG

S. Postma

Matthea van Leeuwe

DJ

R. den Os

Vicky Verschoor

CZ

E. Memeo

Vicky Verschoor

Diversiteit in het jeugdbeleid

DJ BZK DJ DJ DJ

I. Tavares E. Faber R. Korevaar D. van Dijk K. Zandvliet

Karin van Gorp

DJ DJ PG PG

R. van Herk E. vd Heuvel S. Postma S. Potting

Karin van Gorp (coördinatie)

Vrijwillige inzet voor en door jeugd en gezin Longitudinale effectmonitor plus Jeugdzorg Effectief werken in de jeugdsector

Richtlijnen jeugdgezondheid (vervolg) Coördinatie Samenleving: Radjesh Manna Evaluatie Regelgeving PG Thematische wetsevaluaties PG Patiëntenparticipatie in MC onderzoek, praktijk en beleid Vervolg Ethiek en PG Gezondheid Winst door Verschil nvt Disability Studies

nvt

Jolien Wenink Marjolein Scholten

Vicky Verschoor

Goedgekeurd: lopend Goedgekeurd: te beëindigen Goedgekeurd: te beëindigen Goedgekeurd: te beëindigen Goedgekeurd: lopend In ontwikkeling In ontwikkeling

L. Geldof van Doorn Maarten Slijper L. Geldof van Doorn Maarten Slijper M. Wijnhoud Meralda Slager

Lopend Lopend Lopend

J. vd Berg

Meralda Slager

In ontwikkeling

nvt

Denice Moi Thuk Shung Judith Jansen

Lopend

nvt

21

Lopend


2.5.

Programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid

Strategisch beleid Kwalitatief hoogstaande zorg tegen aanvaardbare kosten is de missie van het programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid. De nadruk ligt op het vergroten van het evidence-based handelen van professionals. Het programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid beoogt effectieve innovatie in de zorg. Tot de kernactiviteiten van het kader behoort het ontwikkelen van instrumenten gericht op verbetering in de zorg, met een focus op doelmatigheid, veiligheid en participatie en daarnaast het aanleveren van de wetenschappelijke onderbouwing voor het oplossen van problemen in de zorgpraktijk. Naast de reguliere ZonMw-programma’s biedt het programmakader ruimte en ondersteuning voor het bureau van de Regieraad Kwaliteit van Zorg. De activiteiten van het programmakader staan vanzelfsprekend in het kader van de beleidsspeerpunten zoals geformuleerd in het beleidsplan 2012-2015. Samenhang aanbrengen tussen de verschillende programma’s van het kader en afstemming met relevante ontwikkelingen buiten het kader is daarbij in 2012 opnieuw een belangrijk aandachtspunt. Dat doen we op de volgende manieren. Binnen ZonMw streven we naar grotere en bredere programma’s. In het kader Kwaliteit en Doelmatigheid is het programma DoelmatigheidsOnderzoek daar al een voorbeeld van en wordt gewerkt aan het Nationaal Programma Kwaliteit van Zorg als tweede voorbeeld. De activiteiten binnen deze twee grote programma’s dragen gezamenlijk bij aan het verbeteren van de kwaliteit van de zorg in al haar facetten. In 2012 zal nader vorm gegeven worden aan de onderlinge afstemming en de doorgeleiding tussen de programma’s. Dit geldt ook voor de andere relevante programma’s binnen ZonMw, met name het programma Goed Gebruik Geneesmiddelen dat in 2012 van start gaat. ZonMw neemt samen met CvZ, NZA en VWS deel aan Zorg voor Innoveren. Om haar rol in die samenwerking goed te kunnen spelen past ZonMw haar werkwijzen aan. Ook dat zal met name binnen de hiervoor genoemde programma’s vorm krijgen. Samen met de andere partijen wordt gekeken wat nodig is om de programma’s van ZonMw zo effectief mogelijk in te zetten bij het bevorderen van innovatie. ZonMw maakt deel uit van Gepast Gebruik. Vanuit dit programmakader worden actief onderwerpen, voortkomend uit de lopende programma’s, aangedragen waarvan het gepaste gebruik ter discussie staat. Met de partners van Gepast Gebruik wordt geanalyseerd wat nodig is, bijvoorbeeld in regelgeving of financiering om het juiste gebruik te stimuleren. Eén van de onderwerpen in 2012 is de preoperatieve fysiotherapie. Het programma Op een lijn is nauw verbonden met actueel VWS-beleid ‘zorg dicht bij huis’. Vanuit dit programma wordt het dwarsverband met hetzelfde naam getrokken, waarbij vooral programma’s uit het programmakader preventie zijn betrokken. Het programmakader is trekker van het Dwarse onderwerp Doelmatigheid (DODO). Hiermee wil ZonMw een rol spelen in het bundelen en beschikbaar stellen van juiste doelmatigheidsinformatie voor VWS, CVZ, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, e.a. Het dwarse onderwerp beoogt agendasettend en kennisdelend te zijn. Het programmakader neemt deel aan andere dwarse onderwerpen zoals ICT en innovatie in de zorg, Diversiteit en GGZ-dwars. ZonMw is nauw betrokken bij de ontwikkelingen van het door het ministerie van VWS op te richten Kwaliteitsinstituut. Het programmakader Kwaliteit en Doelmatigheid levert de contactpersoon. De activiteiten ten behoeve van de Zorg voor Innoveren, Gepast Gebruik en de Regieraad sluiten goed aan op programmamogelijkheden en programmaresultaten, en bieden extra kansen voor versterking van de (beleids)relevantie van de programmering. Nieuw Nationaal Programma Kwaliteit van Zorg De vraag naar een breed programma kwaliteit van zorg, is meermalen vanuit het veld, het beleid en het toezicht gesteld. Voor zo’n programma zijn inhoudelijke voorbereidingen, in overleg met vele veldpartijen en het ministerie van VWS getroffen. Met een dergelijk breed programma kan samenhang met èn een betere aansluiting op het kwaliteitsbeleid worden gerealiseerd. De agenda voor het programma zal worden afgestemd op de thema’s en prioriteiten van het op te richten Kwaliteitsinstituut. Eind 2011 is een concreet uitgewerkt programmavoorstel gereed.

22


Inmiddels is, met eigen middelen van ZonMw, een start met het programma gemaakt door het werven van een onderzoeksproject rondom volume criteria in ziekenhuiszorg. Samen met de IGZ wordt gewerkt aan de onderzoeksprogrammering van Effectief Toezicht. De eerste projecten in het programma gaan in 2012 van start. Onderzoek en ontwikkeling opleidingen gezondheidszorg. In het voorjaar van 2010 hebben het CBOG en ZonMw gezamenlijk een voorstel gepresenteerd voor onderzoek en evaluatie op het gebied van de vernieuwing en kwaliteit van beroepen en opleidingen in de gezondheidszorg. Nu de taken van het CBOG worden ondergebracht bij het Kwaliteitsinstituut in oprichting/College voor Zorgverzekeringen zullen wij in 2012 bekijken op welke wijze dit voorstel moet worden aangepast. Het wordt zo mogelijk ondergebracht in het Nationaal programma Kwaliteit van Zorg. DoelmatigheidsOnderzoek In 2011 is een programmavoorstel voor een volgende 3-jaarsperiode ingediend. In 2012 wordt met de uitvoering van het programma gestart. Voor de concrete plannen zie het jaarplan van het programma. Geneesmiddelen Samen met het programmakader Wetenschap en Innovatie is op verzoek van het ministerie een programmavoorstel Goed Gebruik Geneesmiddelen uitgewerkt. In dit programma, dat in 2012 van start gaat, worden de activiteiten uit het programma Dure Geneesmiddelen opgenomen. Internationalisering Internationale samenwerking betekent voor de team voornamelijk inhoudelijke uitwisseling en afstemming. Deze zal in 2012 worden voortgezet. Collega’s uit cluster doelmatigheidsonderzoek zijn betrokken in verschillende health technology assessment netwerken, zoals internationale INAHTA en door EU gesteunde EUnetHTA. INAHTA werkt aan een database van HTA onderzoek, EUnetHTA probeert methodologie en processen af te stemmen en uitwisseling te faciliteren, daar werken we samen met CvZ die een volle partner is. Voor het programma Kwaliteit van Zorg is deelname aan GIN / guidelines international network, samen met het bureau van de RegieRaad een belangrijke contact voor methodologie en kennis rondom richtlijnen. Patiëntveiligheid programma’s onderhouden contact met het door EU gesteunde EUnetPaS project en WHO’s High 5. Verder is er samenwerking met IHI/BMJ Quality Forum (in 2011 was het Forum in Amsterdam, in 2012 in Parijs) en European Quality Exchange met Britse Health Foundation. Communicatie en Implementatie Het is onze taak om resultaten van onderzoek toegankelijk te maken en opname in de praktijk te faciliteren. Daarnaast leveren we informatie ter ondersteuning van het beleid. Streven is om informatie op maat aan te bieden aan doelgroepen zoals beleid, praktijk en consument, waarbij meerdere programma’s werden samengebracht. Resultaten en informatie uit individuele projecten zijn vanaf 2011 veel makkelijker toegankelijk met de nieuwe website van ZonMw. We streven er naar om informatie te bundelen en toegespitst op de doelgroep te presenteren via bijvoorbeeld congressen en publicaties in doelgroepgerichte bladen. Over programma’s heen, en regelmatig door hele organisatie. Voor veel andere onderwerpen zoeken we partners uit andere teams, bijvoorbeeld door de plannen en resultaten uit het programma Dure Geneesmiddelen af te stemmen binnen de geneesmiddelengroep, of doelmatigheid met een dwarse onderwerp (DODO). Implementatie kan ZonMw niet alleen. Naast de hierboven al genoemde contacten in het kader van het Actieprogramma Zorginnovatie en Gepast Gebruik werken we actief samen met partijen als OMS, NHG, NFU, het kwaliteitsconsortium van de UMC’s, NVZ, IGZ etc. Het programmakader is accounthouder van ZonMw voor verschillende organisaties, onder meer OMS, IGZ en het onderzoeksconsortium IQ/Nivel/iBMG. De contacten met deze organisaties worden geïntensiveerd.

23


NAAM PROGRAMMA

DIRECTIE/ AFDELING CONTACTPERSOON


FASE

OPDRACHTGEVER

Doelmatigheidsonderzoek Doelmatigheidsonderzoek Vroege Evaluatie van Medische Innovatie Doelmatigheidsonderzoek Effecten & Kosten

GMT GMT

Patrick Kruger Patrick Kruger

Mariëlle Snijders Karen van Liere

lopend lopend

GMT

Patrick Kruger

lopend

Doelmatigheidsonderzoek Implementatie Doelmatigheid Dure geneesmiddelen Diabetes ketenzorg Spoedzorg Kennisbeleid Kwaliteit Curatieve Zorg (KKCZ) Alledaagse ziekten Veiligheid in de zorg Patiëntveiligheid eerste lijn Palliatieve zorg Op één lijn

GMT

Patrick Kruger

Viviënne Lahaut, Judith van Rossum, Marleen Jonker Geertje Appel

GMT

Huib Kooijman

lopend

PG CZ CZ

Eric Koster Cilie Alberda Marlies Sloover

Benien Vingerhoed, Lissy Terhell Bart Kooiman Judith van Rossum Pieter ten Have

CZ CZ CZ LZ CZ/LZ

Dunja Dreesens Pieter ten Have Pieter ten Have Dineke Abels Annette Pietersen

lopend lopend lopend lopend lopend

Tussen Weten en Doen II Gezondheidszorgonderzoek Regieraad Kwaliteit van Zorg

MEVA Bestuur ZonMw MC

Karen van Ruiten Maaike Prins Margret Hink Stephanie Bos Elvira van Eijck, Inge Rasser Ellen Leistra

Dineke Abels Wendy Reijmerink Jannes van Everdingen, Dunja Dreesens

lopend lopend lopend

Margaret Hof, Gerard Wiggers

24

lopend

lopend lopend lopend


3.

Bedrijfsvoering

Huisvesting De druk op het aantal beschikbare werkplekken is de afgelopen periode wat afgenomen. De flexplekken die zijn ingericht hebben in een behoefte voorzien en worden steeds minder gebruikt. Dit betekent dat een aantal in de loop van het jaar kan worden opgeheven. Het onderbrengen van nieuwe en bestaande programma’s in de organisatiestructuur heeft tot gevolg dat een betrekkelijk omvangrijke verhuizing zal worden uitgevoerd in de eerste helft van het jaar. Het in 2010 ingezet beleid om het aantal kopieën dat wordt gemaakt terug te dringen is succesvol. Elk jaar daalt het aantal afdrukken. Vergaderstukken worden steeds vaker digitaal aangeboden: op CDrom of via de website. In samenwerking met Ipse De Bruggen wordt de koffievoorziening en de catering van kleine bijeenkomsten uitgevoerd. De collega’s van Ipse De Bruggen hebben om verschillende redenen een steuntje in de rug nodig. Zij doen hier werkervaring op om met die ervaring makkelijker een baan buiten ZonMw te kunnen vinden. Informatisering en automatisering In overleg met de gebruikersgroep van ZonMw is door de afdeling een jaarplan opgesteld. Speerpunten zijn de verdere ontwikkeling van de website en het ontwikkelen van de internationale website. De introductie van het nieuw financieel systeem heeft tot gevolg dat het management informatiesysteem opnieuw moet worden ingericht. De website is een belangrijk communicatiemedium voor de organisatie. Dit betekent dat zwaardere eisen worden gesteld aan de kwaliteit van data in ZonMw delfi. Het beheer van de data zal in overleg met de organisatie opnieuw worden ingericht. De communicatie met indieners van subsidieaanvragen, referenten en commissieleden via de website vraagt continue aandacht en verbetering. De kwaliteit van dienstverlening aan interne en externe gebruikers zal verbeteren door het beheer van ProjectNet intern te organiseren. ProjectNet is het digitale systeem voor het indienen van subsidieaanvragen, voortgangsrapportages en referentrapporten. In de planning van de afdeling is ook de verdere ontwikkeling van het Personeel Registratie en Informatie Systeem (PRIS) opgenomen. Personeel en Organisatie In 2012 zal de personeelsformatie aanzienlijk teruglopen. Medewerkers van de afdeling werken nauw samen met het management om de schade voor de individuele medewerkers zo beperkt mogelijk te houden. Maar dat laat onverlet dat de huidige vooruitzichten ertoe leiden dat voor veel mensen met een tijdelijke aanstelling het werken bij ZonMw zal eindigen. Het plaatsingsbeleid zal worden aangescherpt, ZonMw bevindt zich niet in de positie dat zij haar medewerkers veel keuze kan bieden in het aanvaarden van vervangende werkzaamheden binnen de organisatie als het “eigen” programma is afgelopen. Er zal een nieuw beleid op het gebied van beoordelings- en functioneringsgesprekken worden geïmplementeerd dat meer recht doet aan de ontwikkeling van de medewerkers en aan de eisen die de organisatie stelt als het gaat over het resultaatgericht werken en de positie van ZonMw in de kennisoverdracht. Financiën en Control Met ingang van 1 januari 2012 wordt na een intensieve test en scholingsperiode het nieuwe financieel systeem in gebruik genomen. Dit levert voor de organisatie veel voordelen op. Zo zal de autorisatie van facturen volledig zijn gedigitaliseerd, en de informatie over uitputting van budgetten is altijd actueel. De verwachting is dat - als het gebruik van het nieuwe systeem is geoptimaliseerd - de personeelsbezetting van de afdeling met 1 FTE kan worden teruggebracht. Procedures en processen worden uitgebreid en geactualiseerd, als voorbeelden kunnen worden genoemd de site visits die ZonMw uitvoert op het gebied van financiën bij instellingen en de inkoopprocedure. Archief Het is verheugend vast te mogen stellen dat de archiefinspectie steeds lovend is over de uitvoering en inrichting van de archieffunctie binnen de organisatie. Het vasthouden van deze hoge standaard is het streven. Met de introductie van het nieuw financieel systeem zal de dossiernummering worden aangepast en met name vereenvoudigd.

25


26


Afkortingenlijst AGIKO ALW BBMRI BMBS-COST BOO BZK CBOG CIP CSBR CVZ CZ DJ DPTE EATRIS Ecopa ECRIN EIP EL&I EMRC Epposi E-Rare EraSysBio ESF FOM FSG GGZ GMT GONet iBMG IGZ IMDI INAHTA JKF JPI KFA KNAW LSH LZ MC MEVA MW NCJ NFU NGI NHG NIDA NIVEL NPHF NPO NZa OCW OMS PBF PCP PG

Assistent geneeskundige in opleiding tot klinisch onderzoeker Gebied Aard en Levenswetenschappen van NWO Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure Domeincommissie Biomedicine and Molecular Biosciences van de Committee for Science and Technology Afdeling Beleidsontwikkeling en -ondersteuning van NWO Ministerie van Binnenlandse Zaken Het College voor de Beroepen en Opleidingen in de Gezondheidszorg Communicatie en Implementatie Plan Centra voor Systeembiologie Research College Voor Zorgverzekeringen Directie Curatieve Zorg bij het ministerie van VWS Directie Jeugd bij het ministerie van VWS Dutch Program Tissue Engineering European Advanced Translational Research InfraStructure in Medicine European consensus-platform for alternatives The European Clinical Infrastructure Network European Innovation Partnerships Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie European Medical Research Councils European Platform for Patient Organisations, Science and Industry E-Net for Research Programmes on Rare Diseases ERA-NET op het gebied van Systeembiologie European Science Foundation Stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie van NWO First Stage Grant Geestelijke GezondheidsZorg Directie Geneesmiddelen en Medische technologie bij het ministerie van VWS Global Obstetrics Network Instituut Beleid en Management in de Gezondheidszorg Inspectie voor de Gezondheidszorg Innovative Medical Devices Initiative International Network of Agencies for Health Technology Assessment Johanna Kinderfonds Joint Programming Initiative Kinder Fonds Adriaan Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Topgebied Life Sciences & Health Directie Langdurende Zorg bij het ministerie van VWS Directie Markt en Consument bij het ministerie van VWS Directie Macro-Economische Vraagstukken en Arbeidsvoorwaardenbeleid bij het Ministerie van VWS Gebied Medische Wetenschappen Nederlands Centrum Jeugdgezondheid Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra Netherlands Genomics Initiative Nederlands Huisartsen Genootschap National Institute of Drug Addicton Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg Nederlandse Public Health Federatie Nationaal Programma Ouderenzorg Nationale Zorgautoriteit Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap De Orde van Medisch Specialisten Prinses Beatrix Fonds Programmakaderbrede Commissie Preventie Directie Publieke Gezondheid bij het ministerie van VWS

27


RGO RIVM RN RVZ S SBG STIGON STW SZW Transcan UMC VGP VRA VRAP VROM WEI ZIP ZIW ZN

Raadscommissie voor Gezondheidsonderzoek Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Revalidatie Nederland Raad voor Volksgezondheid & Zorg Directie Sport bij het minsterie van VWS Programma Sport, Bewegen en Gezondheid Stimuleringsprogramma Geneesmiddelonderzoek en Ondernemerschap in Nederland Stichting voor Technologie en Wetenschap van NWO Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ERA-NET op het gebied van translationeel kankeronderzoek Universitair Medisch Centrum Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen Voortgang Resultaten Afgeronde Projecten Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Programmakader Wetenschap En Innovatie ZorgInnovatieplatform ZorgInnovatieWijzer Zorgverzekeraars Nederland

28


29

Jaarplan ZonMw Deel I: algemeen

Recommend Documents