IVF en ICSI Informatie voor patiënten
F0137-1011 september 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44 44 MCH Westeinde, Lijnbaan 32, Postbus 432, 2501 CK Den Haag 070 330 20 00
Inleiding Deze folder is voor paren die in het MCH een IVF of ICSI behandeling zullen ondergaan. IVF en ICSI komen voor een groot deel overeen, daarom worden beide methoden in deze brochure beschreven. Wij raden u aan deze informatie thuis op uw gemak te lezen voordat u aan de behandeling begint. Tijdens de behandeling kunt u deze brochure gebruiken als naslagwerk. Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen, dan kunt u die altijd aan een van de teamleden stellen. IVF (In Vitro Fertilisatie): De behandeling bestaat uit een hormoonbehandeling bij de vrouw, het wegnemen van eicellen en een bevruchting in het laboratorium. De eicellen en zaadcellen worden in het laboratorium bij elkaar gebracht. De zaadcellen moeten zelf proberen de eicel binnen te dringen en te bevruchten. ICSI (Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie): is een variatie op IVF waarbij in het laboratorium de eicel wordt geïnjecteerd met een zaadcel. Beide behandelingen zijn voor u gelijk, dat wil zeggen dat bij beide technieken embryo’s ontstaan en enkele dagen later een terugplaatsing van 1 of 2 embryo’s in de baarmoeder plaatsvindt. Het verschil zit in de reden waarom ICSI wordt uitgevoerd en in de techniek die het laboratorium gebruikt om de eicellen te bevruchten. Meer informatie over ICSI vindt u in een aparte folder. IVF/ICSI in MCH Het MCH is voor de IVF/ICSI-behandeling een zogenaamde transportkliniek. Dit houdt in dat alle onderzoeken en behandelingen in het MCH worden gedaan behalve het laboratoriumgedeelte en de terugplaatsing van de embryo(’s). Dat vindt plaats in het LUMC in Leiden (Leids Universitair Medisch Centrum). Het behandelteam Het fertiliteitsteam bestaat uit twee gynaecologen, een fertiliteitsarts en een verpleegkundig specialist. Zij zijn gespecialiseerd in de behandeling van vruchtbaarheidsproblemen. IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
2
De natuurlijke bevruchting Om de IVF/ICSI-methode beter te kunnen begrijpen, wordt eerst uitgelegd hoe een natuurlijke bevruchting tot stand komt. Iedere maand, vanaf het begin van de menstruatie, begint in één eierstok een eicel te groeien en te rijpen. Zo’n eicel is microscopisch klein en wordt omgeven door een steeds groter wordend eiblaasje (de follikel), gevuld met vocht. Bij de eisprong (ovulatie) barst dit eiblaasje en komt de eicel vrij. Het tijdstip waarop dit plaatsvindt is ongeveer midden tussen twee menstruaties in. De nog onbevruchte eicel wordt opgevangen door één van de eileiders. De zaadcellen komen bij het vrijen in de vagina en zwemmen via de baarmoeder en de eileider richting eicel. In de eileider ontmoeten eicel en zaadcel elkaar en vindt de bevruchting plaats. De bevruchting houdt in dat de eicel met één zaadcel versmelt. De bevruchte eicel wordt nu een embryo genoemd. Daarna wordt het embryo in ongeveer vier dagen naar de baarmoeder gevoerd. In het slijmvlies van de baarmoeder vindt dan de innesteling plaats van de embryo.
Wie komen er voor IVF/ICSI in aanmerking? Wanneer de bevruchting op natuurlijke wijze niet mogelijk is, kan de IVF/ICSI-behandeling uitkomst bieden. In principe komen paren met een kinderwens in aanmerking: • als de eileiders niet goed functioneren, dicht of afwezig zijn • als de man minder goed zaad heeft; als de kwaliteit onder een bepaalde grens is zal alleen ICSI mogelijk zijn • als er géén oorzaken gevonden zijn voor langdurige onvruchtbaarheid en eventuele andere behandelingen (bijvoorbeeld inseminaties) niet succesvol zijn gebleken • als er sprake is van ernstige endometriose • bij vrouwen die vervroegd in de overgang dreigen te komen
De behandeling in het kort De behandeling is erop gericht om de kans op zwangerschap zo groot mogelijk te maken. Als vrouw krijgt u hormooninjecties waardoor meerdere eicellen tegelijk gaan groeien (de stimulatie). Wanneer uit de controles blijkt dat er voldoende eiblaasjes in de eierstok(ken) zijn, worden de eicellen IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
3
tot rijping gebracht met een speciale hormooninjectie. Twee dagen later worden de eicellen via de vagina uit de eiblaasjes opgezogen (de punctie). In het laboratorium worden de best bewegende zaadcellen met de eicellen samengebracht. Indien bevruchting optreedt, kunnen na ongeveer twee à drie dagen één of twee embryo’s via de vagina in de baarmoeder worden teruggeplaatst.
Voorbereiding Wanneer u in aanmerking komt voor IVF/ICSI wordt u uitgenodigd voor een intakegesprek met de verpleegkundig specialist. Het is belangrijk dat u met uw partner komt. Tijdens dit gesprek wordt u uitgebreid uitgelegd hoe de procedure verloopt. Vooraf moeten er enkele onderzoeken plaatsvinden: • bij u en uw partner wordt het bloed onderzocht op bepaalde infecties (HIV, Hepatitis B en C) • bij de vrouw wordt slijm van de vagina en baarmoedermond afgenomen om te kijken of er een infectie is • er vindt een of twee zaadonderzoeken plaats in het LUMC om de juiste methode van bevruchting te bepalen Om de mogelijkheid van besmetting van kinderen tijdens de zwangerschap of bevalling met virussen zoveel mogelijk te vermijden, wordt IVF en ICSI niet uitgevoerd als een van u antistoffen heeft tegen het aidsvirus (HIV). ICSI kan niet worden gedaan als een van u een antistoffen heeft tegen het Hepatitis B-virus. Omdat u tijdens de behandeling elke dag een injectie nodig heeft, is het belangrijk dat u of uw partner, of iemand anders die dit voor u wil doen, leert prikken. Tijdens het intake gesprek krijgt u ook instructie over het prikken. U moet erop rekenen dat u tijdens een IVF/ICSI-behandeling gedurende 2 tot 4 weken dagelijks een injectie nodig hebt. Ook moet u ongeveer 5 tot 7 maal naar het ziekenhuis komen in ongeveer twee weken tijd.
De medicijnen Om in de eierstokken meerdere eicellen te laten rijpen moet u hormoon injecties gebruiken. Dit wordt hormoonstimulatie genoemd. De meest IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
4
gebruikte medicijnen zijn: • Orgalutran, Triptofem • Gonal-F • Ovitrelle • Utrogestan Hierna leest u een toelichting per hormoonpreparaat. Orgalutran Net als Triptofem zorgt Orgalutran er voor dat er geen vervroegde eisprong kan optreden. Orgalutran dient u dagelijks toe met een injectie onder de huid in de bovenbeen. Triptofem Om te zorgen dat het hormoonpreparaat Gonal-F goed werkt, is het noodzakelijk dat de werking niet wordt verstoord door uw eigen hormonen. De eigen hormonen kunnen een te vroege eisprong veroorzaken. Triptofem remt de eigen hormoonproductie. Triptofem moet u dagelijks toedienen door een injectie in de buik. Met de Triptofem-injecties gaat u door tot de afsluitende injectie met Ovitrelle (zie verderop). Triptofem moet in de koelkast bewaard worden. Mocht u de injecties meer dan éénmaal achtereen vergeten hebben, neem dan contact op met uw arts. Gonal-F Het medicijn Gonal-F bevat het follikel stimulerend hormoon. Dit is een hormoon dat u zelf ook aanmaakt maar niet in deze hoeveelheden. Het heeft een stimulerende werking op de eierstokken waardoor meerdere eiblaasjes tot rijping worden gebracht. De reactie op de hormoonstimulatie is bij iedereen anders: daarom wordt de reactie van de eierstokken nauwkeurig gevolgd. Gonal-F dient u dagelijks toe door een injectie in de buik. U krijgt hiervoor een speciale injectiepen. Het is verstandig de injectieplaats af te wisselen. Gonal-F wordt geleverd in kant-en-klare ampullen van 300, 600 of 900 eenheden. Welk aantal eenheden u moet gebruiken, bespreekt de arts met u. U krijgt een uitleg over het instellen van de juiste dosis en het gebruik van de injectiepen. Gonal-F moet in de koelkast bewaard worden. IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
5
Ovitrelle Als uit de controles blijkt dat de eicellen bijna rijp zijn, krijgt u een ander medicijn: Ovitrelle. Het dient om de eicellen in de eiblaasjes te laten uitrijpen. U geeft zichzelf één keer een injectie met dit medicijn in de buik. De eisprong is ongeveer 36 tot 40 uur na toediening. De tijd tussen het toedienen van Ovitrelle en de punctie luistert zeer nauw en de injectie moet dus precies worden toegediend op het uur dat u zal worden medegedeeld. Wordt de injectie later gegeven, dan kunnen de eicellen bij het aanprikken van de eiblaasjes tijdens de punctie niet meegezogen worden. Wordt de injectie eerder gegeven, dan bestaat de kans dat een aantal eicellen al uit de eiblaasjes zijn gesprongen zodat niet alle eicellen kunnen worden opgezogen. De Ovitrelle injectie komt na de laatste Gonal-F-injectie. Vanaf dit moment moet u met de andere injecties stoppen. De tijd tussen de injectie en de punctie is ongeveer 34-36 uur. Dit kan betekenen dat u de injectie ‘s avonds moet toedienen. Ovitrelle moet in de koelkast bewaard worden. Utrogestan De dag na de punctie is bekend of er bevruchting heeft plaatsgevonden. De IVF-arts uit het LUMC belt u hierover. Zijn er eicellen bevrucht dan begint u met het medicijn Utrogestan. Utrogestan is een hormoon dat u ook zelf maakt en dat dient om het baarmoederslijmvlies, waarin de innesteling moet plaatsvinden, in goede conditie te brengen en te houden. U krijgt het medicijn omdat uw eigen hormoonproductie enkele weken is stilgelegd en u daardoor nog te weinig van dit hormoon maakt. De Utrogestan-capsules werken bij een IVF/ICSI-behandeling het beste als ze in de vagina worden ingebracht. U gaat door met Utrogestan tot u nadere instructies van ons krijgt. Meestal is dat 20 dagen na de punctie. Utrogestan mag in de koelkast, maar hoeft niet: het moet in ieder geval onder de 25oC worden bewaard. Welk medicijn u krijgt voorgeschreven en volgens welk schema u de medicijnen zult gaan gebruiken is afhankelijk van uw persoonlijke situatie. Er bestaan meerdere schema’s. Tijdens het gesprek met uw arts krijgt u te horen welk schema voor u van toepassing is. U krijgt een recept mee voor alle IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
6
medicijnen die u nodig heeft gedurende de behandeling. Zorg ervoor dat u alle medicijnen tijdig in huis heeft.
De controles De reactie op de hormoonstimulatie is bij iedereen anders: daarom moet u regelmatig voor controle komen voor echo en eventueel bloedonderzoek. Een afspraak voor een eerste controle wordt met u besproken tijdens het intakegesprek. Daarna wordt na ieder bezoek aan uw arts de volgende controleafspraak met u gemaakt. Tijdens de controles kan de groei van de eiblaasjes worden bepaald. Dit gebeurt door middel van een vaginale echo. De eicellen zijn niet te zien maar de eiblaasjes wel. In de eiblaasjes zitten de eicellen. Op de echo is te zien hoeveel eiblaasjes er zijn en hoe groot ze zijn. Tijdens sommige controles (in ieder geval de eerste) zal ook een beetje bloed van u worden afgenomen, om de hormoonwaarden in het bloed te bepalen. Op de dagen dat bloed van u wordt afgenomen, wordt u ‘s middags over de uitslag gebeld. Wij spreken dan met u af welke injecties u nodig hebt, hoeveel en wanneer. Het is belangrijk dat u telefonisch te bereiken bent. Kunnen we u niet bereiken dan kan dit tot gevolg hebben dat u niet op de juiste tijd de juiste medicijnen krijgt en kan het zijn dat de punctie niet door kan gaan. Er wordt een afspraak gemaakt voor een echo en eventueel bloedonderzoek, of u hoort het tijdstip waarop de punctie kan plaatsvinden. Als de punctie gepland kan worden, krijgt u informatie over hoe laat u Ovitrelle moet laten spuiten en waar en hoe laat u zich moet melden voor de punctie.
De punctie De punctie vindt plaats op de Poliklinische Operatie Kamer (POK) op de begane grond van het MCH Westeinde. De IVF-arts of een gynaecoloog van het fertiliteitsteam doet de punctie. Een uur voordat u in het ziekenhuis moet zijn neemt u thuis 2 tabletten van 500 mgr paracetamol in. Vlak voor de punctie krijgt u een injectie met een pijnstiller (Dipidolor). Soms kunt u hiervan wat slaperig worden. De IVF-arts of de gynaecoloog maakt de vagina schoon met steriel water en geeft een plaatselijk verdoving met een injectie in de vagina. Uw benen, buik en billen worden afgedekt met steriele doeken. Met een IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
7
vaginale echo wordt gekeken naar de eierstokken met daarin de eiblaasjes. Met een naald, die in een houdertje langs de echokop loopt, worden door de vaginawand heen de verschillende eiblaasjes aangeprikt en leeggezogen. Het aanprikken van de eiblaasjes wordt meestal niet als erg pijnlijk ervaren, maar kan ondanks de verdoving soms gevoelig zijn. Het aanprikken duurt ongeveer een kwartier. Het vocht uit de eiblaasjes wordt in potjes opgevangen en in een warmtebox bewaard. Na de punctie blijft u nog een paar uur op de afdeling Short Stay/Dagverpleging om uit te rusten. Uw partner gaat hierna met de warmtebox naar het LUMC in Leiden. Dit kan met de auto of het openbaar vervoer. Het LUMC bevindt zich vlak achter het centraal station in Leiden. De IVF-afdeling is te vinden in gebouw 1, op afdeling H3 (volg de bordjes IVF-afdeling). In het laboratorium van het LUMC wordt meteen gekeken hoeveel eicellen er werden verkregen. Als uw partner terug is uit Leiden volgt er nog een gesprek op de polikliniek met de IVFarts of verpleegkundig specialist. Daarna kunt u weer naar huis. U mag niet zelf autorijden. Eenmaal thuis hoeft u geen speciale maatregelen te nemen. Vaak voelt u zich wat loom en slaperig.
Het sperma Het sperma moet op de ochtend van de punctie geproduceerd worden. Dit kan thuis vlak voor of net na de punctie gebeuren. Ook is het mogelijk dat in het LUMC te doen in een speciaal hiervoor bestemde ruimte. Het zaad wordt verkregen door masturbatie. Belangrijk is om handen en penis van tevoren te wassen en vooral goed na te spoelen met water, daar zeepresten schadelijk voor de zaadcellen zijn. Een onthouding van ongeveer drie dagen voor de punctie is aan te raden, langer heeft geen zin en kan nadelig zijn voor de zaadkwaliteit. Als u de twee maanden voor de behandeling een infectie aan een zaadbal of de urinewegen heeft gehad, of een ziekte met hoge koorts dan verzoeken wij u dit bijtijds aan ons te melden. Ook wanneer u sinds de zaadanalyse medicijnen (zoals antibiotica) bent gaan gebruiken, verzoeken wij u dit bijtijds aan ons te melden. De kwaliteit van het sperma wordt dan voorafgaand aan de behandeling nog een keer gecontroleerd. Het kan zijn dat bij een afwijkende uitslag de behandeling wordt uitgesteld. IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
8
In bepaalde gevallen kan het zijn dat er gebruik gemaakt wordt van vooraf ingevroren zaad. Als u uit ervaring weet, dat het produceren van zaad bij u problemen kan opleveren, meldt u dit dan bijtijds bij uw IVF-arts.
De bevruchting in het laboratorium In het LUMC worden de best bewegende zaadcellen geselecteerd. Aan het einde van de dag wordt bij elke eicel een aantal van de voorbehandelde zaadcellen gebracht. Bij ICSI wordt met een klein naaldje een enkele zaadcel in de eicel gebracht. De volgende dag wordt bekeken of de eicellen zijn bevrucht. De IVF-arts uit het LUMC belt u hierover op. Als er bevruchting is opgetreden start u met het medicijn Utrogestan. Ook wordt er een afspraak met u gemaakt voor de terugplaatsing van de embryo(’s) in de baarmoeder.
De terugplaatsing Een embryo deelt op de tweede dag. De terugplaatsing is daarom op de tweede of derde dag na de punctie, zodat er het best kan worden beoordeeld welke embryo’s het meest geschikt lijken. De terugplaatsing vindt op de IVFbehandelkamer in het LUMC plaats. Het terugplaatsen van de embryo is meestal pijnloos. Met behulp van een dun slangetje (katheter) wordt via de vagina en baarmoederhals een zeer kleine hoeveelheid vloeistof in de baarmoeder gebracht. In deze vloeistof bevindt zich het embryo. Indien de blaas een beetje is gevuld, verloopt het terugplaatsen soms wat gemakkelijker. Het is uiteraard prettig als ook uw partner aanwezig is. Heeft u meer embryo’s dan dat er zijn teruggeplaatst, dan kunnen deze worden ingevroren.
De periode na de terugplaatsing De nu volgende periode is een spannende tijd. Na ongeveer twee weken blijkt of u wel of niet zwanger bent. U blijft tot die tijd Utrogestan gebruiken. Op de 16e dag na de punctie kunt u voor een zwangerschapstest bloed laten prikken in het MCH. U heeft dan ook een telefonisch consult met de arts of verpleegkundig specialist. Als u vóór 10.00 uur bloed laat prikken, wordt u die uitslag tijdens het telefonisch consult meteen verteld. Als u zwanger bent dan wordt er een afspraak gemaakt voor een echo 2-3 weken later. Als u niet IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
9
zwanger bent geworden, zijn er misschien nog kansen wanneer er embryo’s zijn ingevroren de zogenaamde cryo’s. Deze mogelijkheid wordt dan met u besproken. Het terugplaatsen van cryo’s kan vaak in uw eigen cyclus. U komt dan voor controle vanaf cyclusdag 10 voor een echo en bloedonderzoek. Op basis van deze onderzoeken kan de dag van de eisprong worden vastgesteld. Een paar dagen na de eisprong wordt een embryo teruggeplaatst. Zijn er geen cryo’s (meer) dan betekent dit een eventuele volgende IVF/ICSIbehandeling. Dit vooruitzicht kan heel belastend zijn. Een paar moet samen sterk in de schoenen staan om dat aan te kunnen. Soms is hulp van buitenaf nodig. Zonodig kan de IVF-arts voor u een afspraak maken met een medisch psycholoog met ervaring op dit gebied.
Bijwerkingen en risico’s De behandeling wordt zo uitgevoerd dat bijwerkingen zoveel mogelijk worden vermeden. Daarom wordt regelmatig bloed- en echo-onderzoek gedaan. Het is mogelijk dat ondanks frequente controles er toch complicaties optreden als gevolg van de IVF/ICSI-behandeling. In een klein aantal van de gevallen zien we de volgende problemen optreden: Overstimulatie Het kan gebeuren dat er te veel eicellen rijpen waardoor onder invloed van de daardoor vrijkomende hormonen uw lichaam chemisch uit balans raakt. Wanneer dit gebeurt, wordt de behandeling gestaakt. In een volgende cyclus wordt de behandeling hervat met een aangepaste dosis van het medicijn met het follikelstimulerend hormoon. Overstimulatie kan ook optreden in de periode na de punctie en vooral dan wanneer er sprake is van een zwangerschap. Bijna iedere vrouw die met de hormonen wordt behandeld, heeft eigenlijk een lichte vorm van overstimulatie. Het gaat hierbij om gewichtstoename en lichte buikpijn klachten en het zich niet lekker voelen. In ernstige gevallen is ziekenhuisopname soms noodzakelijk. We spreken hier van OHSS (ovarieel hyperstimulatie syndroom).
IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
10
Lage opbrengst van eicellen Soms groeien er heel weinig eicellen. Dan kan overwogen worden om de behandeling te staken en opnieuw te starten in een volgende cyclus met een hogere dosis hormonen. Meerlingzwangerschappen Meerlingzwangerschappen na een IVF/ICSI-behandeling komen voor. Hoewel door het terugplaatsingsbeleid de kans op een meerling zo laag mogelijk gehouden wordt, is het toch van belang om hierover samen met uw partner na te denken vóór de start van de behandeling. Bij meerlingen gaat het meestal om tweelingen. Omdat er ook ééneiige tweelingen voorkomen is er een uiterst kleine kans dat terugplaatsing van 2 embryo’s tot een drielingzwangerschap leidt. Meerlingzwangerschappen kunnen meer problemen voor de moeder en haar kinderen opleveren dan een eenlingzwangerschap. Bij de moeder is er tijdens de zwangerschap meer kans op zwangerschapssuiker en op hoge bloeddruk, die weer op hun beurt de kinderen nadelig kunnen beïnvloeden. De bevalling verloopt vaker op een niet-natuurlijke manier, de kans op een kunstverlossing of keizersnede is groter. Bij de kinderen is er kans op vroeggeboorte en een laag geboortegewicht. Dit zijn de belangrijkste risico’s die weer gevolgen kunnen hebben op de gezondheid van de kinderen direct na de bevalling en ook in het verdere leven. Bijwerking ten gevolge van medicijnen Ten gevolge van de medicijnen kunnen er klachten optreden van: hoofdpijn, opvliegers,opgeblazen gevoel, gewichttoename, prikkelbaarheid. Bloedverlies U kunt soms op een onverwacht moment in de cyclus wat bloedverlies hebben. Dit kan door de medicijnen worden veroorzaakt en hoeft geen slecht effect op uw behandeling te hebben. Infectie Doordat tijdens de punctie onbedoeld bacteriën mee naar binnen in de buik kunnen worden gebracht, of doordat tijdens de punctie een klein gaatje in de IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
11
darm kan worden gemaakt, kan een infectie optreden. U krijgt dan antibiotica. Buitenbaarmoederlijke zwangerschap Er bestaat een kleine kans op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Bij vrouwen met niet goed functionerende eileiders of deels afwezige eileiders is deze kans iets groter. Miskraam Ongeveer 15% tot 20% van de zwangerschappen eindigt helaas met een miskraam. Complicatie bij de punctie Tijdens de punctie kan onbedoeld soms een bloedvat worden aangeprikt. Dit kan aanleiding geven tot pijn in de buik, maar soms is een ziekenhuis opname ook noodzakelijk. Er bestaan tot nu toe geen aanwijzingen dat er een verhoogde kans bestaat op aangeboren afwijkingen ten gevolge van de behandeling bij de kinderen geboren na IVF/ICSI.
Kansen Bij de IVF/ICSI-behandeling in het MCH is de kans dat er een kind wordt geboren gemiddeld 25% per poging (in 2010). Of een IVF/ICSI-poging wel of niet lukt, hangt voornamelijk af van het aantal goed delende embryo’s dat wordt verkregen. Bij een punctie waarbij meerdere embryo’s zijn verkregen worden de overgebleven embryo’s ingevroren (cryo’s). De cryo’s kunnen later in een volgende cyclus worden ontdooid en teruggeplaatst. Iedere terugplaatsing geeft weer kans op een zwangerschap. Bij iedere stap in de behandeling kunnen er positieve of negatieve factoren zijn waar niets aan te veranderen valt, zoals: • soms worden er weinig eicellen gevormd, de leeftijd van de vrouw kan hierbij een rol spelen IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
12
• soms is de kwaliteit van de zaadcellen minder. Bevruchting van de eicellen kan dan sterk verminderd zijn of zelfs helemaal mislukken • soms zijn de eicellen minder makkelijk te bevruchten • soms lukt de bevruchting helemaal niet en is de oorzaak niet aan te wijzen • soms is de innesteling in de baarmoeder minder makkelijk De meeste behandelingen leiden tot een terugplaatsing maar daarna treedt er toch vaak geen innesteling op. Hiervoor is meestal geen oorzaak aan te wijzen. Met het toenemen van de leeftijd van de vrouw vermindert de kans op zwangerschap onder andere door een afname van het aantal en de kwaliteit van de eicellen. Wanneer de kans op zwangerschap te laag wordt , moeten wij u adviseren niet meer met een IVF/ICSI-behandeling te beginnen. Boven de leeftijd van 42 jaar is gebleken dat de kansen op zwangerschap zó gering zijn dat de behandeling niet meer zinvol wordt geacht. Bij IVF en ICSI is de gemiddelde kans dat een ontstane zwangerschap ook werkelijk tot geboorte van een kind leidt ongeveer 75 tot 80%. Bij jongere vrouwen is de kans groter dat de zwangerschap goed gaat, maar bij vrouwen rond de 40 jaar daalt deze kans tot ongeveer 65%. Het één-embryo beleid van de IVF-afdeling LUMC De kans op zwangerschap is meestal groter als er meer dan één embryo na IVF of ICSI wordt teruggeplaatst. De kans op een meerlingzwangerschap (tweeling of drieling) wordt echter ook groter. Vanwege de risico’s die een meerlingzwangerschap met zich meebrengt voor moeder en kinderen wordt er, in tegenstelling tot vroeger, nu in principe maar één embryo teruggeplaatst. Toch is het succespercentage van een IVF-behandeling niet achteruit gegaan. Dat komt door de mogelijkheid om embryo’s die tijdens de eerste behandeling niet zijn teruggeplaatst in te vriezen. Het beleid van het LUMC is als volgt: • bij vrouwen tot 36 jaar wordt één embryo teruggeplaatst in een eerste of tweede IVF/ICSI-behandeling
IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
13
• vanaf 36 jaar wordt de zwangerschapskans minder. Na overleg met u, zullen één of maximaal twee embryo‘s worden teruggeplaatst Er kan ook een medische reden zijn om één embryo terug te plaatsen, zoals: • een afwijkende vorm van de baarmoeder • een eerdere (meerling)zwangerschap met ongunstige afloop (bijv. vroeggeboorte) • ziekte van moeder (bijvoorbeeld diabetes) • wanneer er sprake is van OHSS (ovarieel hyperstimulatie syndroom) Hoe is de kans op succes te beïnvloeden? Overgewicht kan op veel manieren de kans op een succesvolle behandeling negatief beïnvloeden. Bij mannen vermindert het de zaadkwaliteit en daardoor de kans op bevruchting. Bij vrouwen vermindert overgewicht de kans op een zwangerschap en verhoogt het de kans op een miskraam. Tijdens een zwangerschap verhoogt het de kans op complicaties zoals hoge bloeddruk. Ook is er een verhoogd risico dat het kind te klein of te groot is. Roken heeft een sterk negatief effect op de kansen om met IVF/ICSI zwanger te raken. Dit is wetenschappelijk aangetoond. Het geeft schade aan bloedvaten die nodig zijn voor de innesteling en de vorming van de moederkoek. Roken tijdens de zwangerschap geeft meer kans op een spontane miskraam en op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Loslating van de moederkoek en te kleine kinderen worden vaker gezien bij rokende moeders. Bij rokende mannen is er vaker sprake van verminderde zaadkwaliteit.
Stoppen of doorgaan Na elke behandeling hebben u en uw behandelend arts een evaluatiegesprek. Er wordt besproken hoe de voorgaande IVF-behandeling is verlopen en als u niet zwanger bent, wat er niet goed is gegaan en wat er veranderd kan worden. Ook komt dan aan de orde of het wel zinvol is om door te gaan met verdere behandeling en waarom het wel of niet zinvol is. Momenteel worden er door de verzekering drie IVF/ICSI -behandelingen vergoed. Als vóór de punctie de behandeling wordt afgebroken, telt deze niet mee. IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
14
Begeleiding Na de verwijzing van uw huisarts of door uw eigen gynaecoloog zult u voornamelijk worden gezien door de IVF-arts en verpleegkundig specialist. Zij zijn degenen die de echo-onderzoeken doen en met u verdere afspraken maken. In de weekeinden worden eventuele onderzoeken door andere artsen uitgevoerd, die dan de resultaten overleggen met een arts van het fertiliteitsteam. Als u vragen heeft over het verloop van de behandeling kunt u zich wenden tot de IVF-arts. Het meemaken van een IVF-behandeling kan veel spanningen met zich meebrengen. Zodra een paar aan een IVF-behandeling begint, is men er samen dag in dag uit mee bezig. Het betekent veel meer dan gewoon zwanger worden, het heeft vaak gevolgen voor de relatie. De hormoonbehandeling die nodig is om meerdere follikels te laten rijpen, kan invloed hebben op het humeur: patiënten zijn nogal eens wat prikkelbaar. Wij proberen u en uw partner zo goed mogelijk te begeleiden.
Veel gestelde vragen Is het verstandig om er met anderen over te praten, als je met IVF/ICSI bezig bent, of is het juist beter om het geheim te houden? Het is aan te raden een aantal mensen in de omgeving erover te vertellen. Mensen krijgen er op een of andere manier toch mee te maken. Het zal vanwege het frequente bezoek aan de polikliniek voor injecties en/of echoscopisch onderzoek niet makkelijk zijn om het verborgen te houden voor bijvoorbeeld de werkgever. Ook naaste familie of goede vrienden kunnen beter op de hoogte zijn. Geheimhouden geeft alleen maar extra stress. Het bezig zijn met IVF is immers al belastend genoeg. Het heeft waarschijnlijk geen zin om het aan al te veel mensen te vertellen, omdat onvruchtbaarheid vaak een moeilijk te bespreken onderwerp is. Mensen kunnen zeer ontactische opmerkingen maken die heel kwetsend kunnen zijn. Goede vrienden en naaste familie kunnen morele steun geven, als ze op de hoogte zijn. Niet nadenkende opmerkingen als: “volgend jaar nemen wij een kind”, zullen dan wellicht minder snel gemaakt worden.
IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
15
Heeft spanning of stress invloed op het resultaat van een IVF/ICSI-behandeling? Hierover is nog geen wetenschappelijk onderzoek verricht. Het is echter in het algemeen zo dat een aantal zaken makkelijker lijkt te gaan, als er weinig of geen factoren aanwezig zijn die stress veroorzaken. Aan een zekere gespannenheid ontkomen maar weinig mensen die voor IVF/ICSI kiezen. Dat is niet zo vreemd, het is immers echt de laatste strohalm. Als men er eenmaal aan toe is, betekent dat vaak het eindpunt van een reeks onderzoeken en behandelingen die (nog) niet tot het gewenste resultaat hebben geleid. Zal het ooit lukken? Bij iets minder dan de helft van de mensen resulteert IVF/ICSI nu nog niet in een zwangerschap. Het is goed u te realiseren dat de mogelijkheid bestaat dat u niet zwanger wordt. Deze groep kan in een enorm gat vallen. Na jaren van proberen, onderzoeken, behandelingen, spanning en hoop, komt voor hen een enorme teleurstelling. Op dat moment is er goede opvang nodig, van familie, vrienden en/of professionele hulpverlening, omdat men dan pas aan de verwerking van dat intense verdriet toekomt.
Onderzoek De behandelingsresultaten van IVF worden voortdurend onder de loep genomen, dit om de behandeling steeds verder te verbeteren en de risico’s verder te beperken. Wij vragen u om gegevens te mogen verzamelen over uw behandeling, de zwangerschap, de bevalling en het kind. Indien u er bezwaar tegen heeft dat er gegevens door ons worden verzameld, kunt u dit aan ons kenbaar maken.
Kosten Een indicatie van de kosten voor de behandeling is ongeveer 2000 euro exclusief medicijnen (geraamde kosten in 2014). De prijs van de medicijnen hangt af van wat er voorgeschreven wordt. U doet er goed aan om vooraf inlichtingen bij uw zorgverzekeraar te vragen over de vergoeding van IVF/ICSIbehandeling. De voorwaarden voor vergoeding verschillen per verzekeraar.
IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
16
Contact De IVF/ICSI-behandeling vindt gedeeltelijk plaats in het Medisch Centrum Haaglanden en gedeeltelijk in het Leids Universitair Medisch Centrum. MCH Westeinde, Lijnbaan 32, Den Haag Polikliniek Gynaecologie MCH Westeinde U kunt ons telefonisch bereiken van maandag tot en met vrijdag tussen 08.00 uur en 16.30 uur, telefoonnummer: (070) 330 24 22. LUMC Albinusdreef 2, Leiden gebouw 1, afdeling H3, IVF-afdeling Hier bevinden zich de kamers waar het sperma en de eicellen kunnen worden gebracht en de kamer waar de terugplaatsing plaatsvindt. U kunt de IVF-afdeling van het LUMC telefonisch bereiken via het centrale telefoonnummer (071) 526 91 11.
Belangrijke websites Nederlandse vereniging voor obstetrie en gynaecologie www. NVOG.nl Freya, Patiëntenvereniging voor vruchtbaarheidsproblematiek www.freya.nl. Het FIOM biedt persoonlijke begeleiding aan vrouwen en paren die met IVF-behandelingen bezig zijn. www.fiom.nl
IVF en ICSI • F0137-1011 • september 2015
17
