Italië Toscane. Jo Kostons

Italië Toscane Jo Kostons

1

Grevenbicht 18 oktober 2011 Voorwoord. Alle wegen leiden naar Rome luidt een gezegde. Uiteindelijk ontkom je er niet aan. Aan Italië, niet alleen de oorsprong van onze Christelijke cultuur maar ook van architectuur en kunst. Ook staat Italië bekend om zijn wijnen, olijfolie, prachtige landschappen en een heerlijk klimaat. Onze reis gaat naar Toscane. Veel leesplezier. Jo Kostons

2

Inhoudsopgave. 2 4 7 14 21 41 51 56 61 72 86 102 113 120 125 129

Voorwoord Inleiding Christelijke- Romeinse cultuur Italië Op reis Milaan Toscane Chianciano Termen Siena Florence Gimignano en Volterra Lucca Versiliaanse kust Pisa Terugreis Terugblik

3

Inleiding Het zat er al langer aan te komen. We maakten mooie reizen naar diverse landen waaronder Frankrijk, Spanje, Portugal, Denemarken, Duitsland, Joegoslavië, Oostenrijk, Zwitserland, we bezochten steden als Praag, Berlijn, Parijs. Busvakanties naar Spanje, Praag, maar vooral ook vakanties met de eigen auto, een hotelletje en/of de tent, kamperen, op de bonnefooi. Ook reisden we al eerder door Italië. Via Oostenrijk door de kop van Italië via Triëst naar Istrië. Op doorreis, daar is alles mee gezegd. Toscane, “ze” zeggen: “dat moet je gezien hebben” met steden als Florence, Siena, Pisa, enz. Zuid-Limburg pretendeert het Toscane van Nederland te zijn zoals Amsterdam het Venetië van het Noorden. Nou, dat wat Zuid-Limburg betreft: dat gaan we uitzoeken, speuren naar overeenkomsten in cultuur en landschap. Over Rome maar te zwijgen, zeker voor Christenen, uit geloofsoverwegingen een “must”. Mogelijk dat ik daardoor zelfs enige weerzin heb tegen Rome. Tegen de luxe en weelde van het klatergoud van het Vaticaan en de Katholieke kerk. Het heeft me nooit getrokken. Maar je ontkomt er niet aan, Christelijk Europa is ook de oorsprong van mijn cultuur. Gelovig of niet. Eerst was het de bedoeling met de eigen auto in de buurt van het Bolsenameer te gaan kamperen (op de bonnefooi, nog altijd mijn grootste voorkeur) of een 4

hotelletje te boeken. Vanuit Orte dan met de trein naar Rome en/of Florence, met de auto naar Siena. Uiteindelijk toch uit praktische overwegingen gekozen voor een verzorgde excursiebusreis met Solmarreizen. Een excursiereis door Toscane van 7- 16 oktober 2011. Rome bewaren we dan mogelijk voor een volgende keer. Maar reizen kun je op veel manieren, door een land daadwerkelijk te bezoeken, maar reizen doe je ook in je hoofd, in gedachten, in boeken, op internet, dan kun je niet om “Rome” heen. En dan bedoel ik vooral voor wat Christelijk Rome betekend heeft voor de oorsprong van onze cultuur. Dit reisverslag neemt u mee op reis. Gaat u mee? En nou komt het, nu ik dit schrijf hebben we de praktische reis met de bus al gemaakt. Velen indrukken fietsen door mijn hoofd. Velen tientallen foto’s moeten me ondersteunen om deze indrukken op te schrijven. Natuurlijk was ik voorbereid, had ik al veel gelezen over Italië, de Romeinen als basis van onze Christelijke cultuur. Het is nu zaak deze indrukken te ordenen en op te schrijven. Gedachten, mijn vrouw Marlies, foto’s, internet, boeken zijn daarbij een prima hulpmiddel. Als insteek neem ik de chronologie van de reis, de feitelijke historische en geografische gegevens. Vervolgens onze beleving, gebeurtenissen, interpretaties en relaties tot onze streek, geschiedenis. Een reisverslag over Frankrijk, Spanje, Berlijn zagen al eerder het licht. Het mag geen naam hebben, het is dan ook vooral als hobby bedoeld. 5

Christelijk - Romeinse cultuur. In mijn kinderjaren draaide alles om de kerk, geloof. Al als baby van enkele dagen oud werden kinderen gedoopt en zo Rooms Katholiek. De Katechismes was het boekje waar alles om draaide . De leidraad voor een goed Katholiek. De kleuterschool werd geleid door de nonnen. Op de lagere school bijzonder onderwijs (Sint Augustinus jongensschool Elsloo) werd wekelijke godsdienstles onderwezen. In de eerste jaren van mijn lagere schoolperiode dagelijks kerkbezoek en een keer in de maand biechten Een tip van Jo, een kameraad: hij zei altijd als laatste van de riedel dagelijkse zonden,“ik heb gelogen”. De mis op zijn Gregoriaans, je verstond er vrijwel niks van. Dat was volgens Godfried Boumans de charme, je kon er een eigen interpretatie aan geven. Geloven op je eigen manier. Iedere parochie had zijn eigen mannenkoor. Mannen in jurken, in priestergewade, in zwart en wit. Ook de misdienaars. Een zwarte rok met er over een witte halflange blouse. Dit alles werd zo aangestuurd door het Vaticaan, door Rome. Eigenlijk kregen we een degelijke klassieke opvoeding. Gregoriaanse gezangen, orgelmuziek, de componist Bach. Ieder dorp had zijn fanfare of harmonie voor het begeleiden van de jaarlijkse processies. Een belangrijk verschil tussen een harmonie en fanfare is dat in een harmonie houtblazers zijn toegevoegd zoals : piccolo, dwarsfluit, hobo's, klarinet, fagot en 6

soms niet blaasinstrumenten als contrabas, harp en gitaar. Het voordeel van deze opvoeding is dat ik nog steeds klassieke religieuze Gregoriaanse koormuziek en Bach kan waarderen. Tevens fanfare- en harmoniemuziek. Het heeft wellicht ook de basis gelegd voor mijn interesse in klassieke muziek in zijn algemeenheid. De Romeinen waren al eerder dan het Christendom in onze contreien. De Romeinse cultuur werd sterk beïnvloed door de Griekse cultuur. In Griekenland ontwikkelde zich al rond 800 voor Christus stadstaatjes. In de tweede eeuw voor Christus namen de Romeinen de cultuur van de Grieken grotendeels over. Zo werd de Grieks/ Romeinse cultuur met de uitbreiding van het Romeinse Rijk verspreid over grote delen van Zuid- en West Europa. Zo kwamen de Romeinen in ons Maasdal, ze bleven tot ca. 500 na Christus, toen werden ze verdreven door de steeds machtiger wordende Germaanse volkeren. Voor de Romeinen werd ons Maasdal vooral bewoond door boeren en Jagers. In 5000 voor Chr. was er de Bandkeramiekcultuur. De oudste bewoonde nederzettingen van Nederland waren in de buurt van Elsloo, Beek, Geleen, Sittard: zie Archeologie Museum Stein In mijn jeugd/ kinderjaren werden in Elsloo grote nederzettingen / paalwoningen blootgelegd met diverse Bandkeramische vondsten. In zie nog professor Modderman (hoe zou hij anders moeten heten) met grote laarzen rond de opgravingen struinen. 7

Het Romeinse Rijk ontwikkelde zich vanaf de zesde eeuw voor Chr. vanuit de stadsstaat Rome tot een wereldrijk: het Imperium Romanum. Keizer Julius Caesar onderwierp ca. 50 voor Chr. de Eburonen in het Maasdal die Tongeren (Atuatuca) als hoofdplaats hadden. (zie ook Gallo-Romeins museum Tongeren). Ook de Keltische muntschat in Amby (Maastricht) enkele jaren geleden getuigt van deze aanwezigheid in die tijd. De Eburonen waren Kelten met kerngebieden in Zuid-Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. Dus geen Germanen. Tien jaar voor Chr. werd door keizer Augustus het grondgebied van het huidige Nederland tot aan de Rijn definitief bij het Romeinse Rijk gevoegd. Tijdens de Romeins tijd bestond het grondgebied van het huidige Nederland uit ca. 200000 inwoners, waarvan ca. 100000 langs de Rijn linies. Deze linies werden vaker aangevallen door de noordelijke Germaanse volken zoals: Bataven; Westfriezen; Cananifate. Romeinse legionairs die hier gelegerd werden verspreiden de Romeinse cultuur. Ze bouwden forten en legden wegen aan. De Romeinse weg van Tongeren via Heerlen (Corovalum, nederzetting), Keulen naar het zuiden dwars door Zuid-Limburg is daar een voorbeeld van. Ook liep er ook een weg van Maastricht (Mosam trajectum, versterkte nederzetting) langs de westelijke Maasoever via Dilsen (Firesne, nederzetting) en Blerick 8

(Blariacum, nederzetting) naar Nijmegen (Noviomagus, versterkte nederzetting). De plaatsen Maastricht aan de Maas, en Xanten (nabijheid Dusseldorf), Nijmegen, Voorburg nabij de Rijn, waren versterkte vestingsteden en groeiden uit tot de eerste steden in deze regio. De Romeinen bouwden villa’s en agrarische bedrijven op de vruchtbare löss-grond. Ze verbouwden grote hoeveelheden graan om te voorzien in de behoeften van de soldaten en burgers langs de versterkte frontlijn lang te Rijn. Langs de Rijn lagen ca. 20 forten (castella) die ca. 600 man per fort konden huisvesten. De villa’s lagen o.a. langs de Maas en op de vruchtbare lössgrond. Gebouwen van hout en steen. Zelfs zijn er resten gevonden van badhuizen (Termen in Heerlen en Maastricht.). De leefwijze van de Romeinen werd hier steeds meer afgekeken en overgenomen: huisraad, kleding, voedsel en huisvesting (stenen huizen, vakwerkbouw). De inheemse bevolking moest zich niet alleen onderwerpen aan het Romeinse bestuur, maar ook aan de Romeinse goden zoals Jupiter en de keizer werden offers gebracht. De Romeinen hadden ruime opvattingen over de goden , ook de (huis) goden van de inheemse bevolking werden getolereerd. De villa’s hadden vaak een eigen (huis) heiligendom .

9

Ook in Grevenbicht zijn er Romeinse vondsen gedaan uit die tijd. Een vrijwel intacte putrand kan nog steeds bewonderd worden op het Kotenplein.

Ook werden er gebruiksvoorwerpen en munten gevonden. Vooral bij het uitvinden van de metaaldetector als hobbyinstrument zijn wel honderden munten gevonden nabij het Kempenveld. Vaak zijn die munten gewoon in privé bezit. Bij de grootouders van mijn schoonzoon Marc, werden Jupiterbeelden gevonden bij het uitgraven van de fundering, bij de bouw van hun woonhuis (ca. 1948) aan de Houtstraat. Een beeld is /was te zien in de bibliotheek van Centre Ceramiek in Maastricht. Ook is er sprake van een Romeinse begraafplaats (Tumulus) een grafheuvel die nadien dienst heeft gedaan als Joodse begraafplaats. Bovengenoemde geeft aan dat toentertijd sprake moet zijn geweest van een significante Romeinse aanwezigheid/ bewoning. De Romeinen brachten ons ook het Christendom dat zich rondom de jaartelling in Palestina ontwikkelde en in Rome zich verder verspreidde. De Romeinse infrastructuur en het gebruik van de talen Grieks en Latijn speelde een belangrijke rol bij de verspreiding van dit Christendom. 10

Rond 400 na Chr. waren er ook in de grotere bevolkingscentra in het Maasland Christelijke gemeenschappen. In het jaar 391 na Chr. verklaarde Keizer Theodosius het Christendom tot staatsgodsdienst, andere godsdiensten werden verboden. Maastricht gunstig gelegen aan de Maas ontwikkelde zich snel en nam in die tijd de hoofdstadfunctie van Tongeren over. In de vijfde eeuw na Chr. werd de Onze Lieve Vrouwenkerk gebouwd: van kapel tot kerk (voorloper huidige kerk) binnen de vesting Maastricht. De oudste bekende geloofsverkondiger in het huidige België en Nederland is de Heilige Servatius, ook bekend als Sint Servaas. Hij wordt wel eens de bisschop van Tongeren genoemd maar feitelijk was hij de bisschop van Maastricht. Maastricht werd bisschopstad. Tegen het einde van de zesde eeuw zorgde bisschop Monulfus voor de Heiligverklaring van Sint Servaas de grondlegger van het bisdom. Volgens Monulfus zou Servatius geleefd hebben in het midden van de vijfde eeuw. De Christelijke boodschap die Servatius verkondigde heeft de West-Europese en de Nederlandse samenleving ten diepste gevormd. Heel onze cultuur, al onze patronen van waarden en normen, zijn gevormd vanuit het Christendom. Zijn verering heeft zich verspreid over grote delen van Europa. Op zijn graf aan het Vrijthof in Maastricht werd de Sint Servaaskerk gebouwd. Eerst een kapel, vervolgens 11

een kerk / basiliek. De huidige kerk/basiliek (1100 na Chr.) deed eeuwenlang dienst als bedevaartskerk en is met zijn schatkamers één van de topmonumenten in Europa van romaanse en gotische bouwkunst. De naam van Servatius leeft nog voort in voornamen als Servé, Servais en in de familienamen als Faas, Faassen, Vaassen, Servais, Vaesens, enz. Kortom heeft onze cultuur alles met de Romeinen te maken. Zij hadden een belangrijk aandeel in de ontwikkeling van onze streek. Niet alleen hebben zij het Christelijke geloof hier gebracht maar ook de totale ontwikkeling als bestuur, infrastructuur, aanleg van wegen, gebouwen, gebruiksvoorwerpen, gebruiken, enz. Hoog tijd om dat land dat de bakermat is van deze cultuur (Italië) te bezoeken en eens nader mee kennis te maken.

12

Italië Geografisch gezien de “laars” van Europa.

Op een grondgebied van ruim 300.000 km² wonen 58.126.212 (2009) Italianen. De hoofdstad is Rome. Enkele andere grote steden zijn: Milaan, Turijn, Genua; Venetië; Florence, Verona, Napels, Palermo, enz. Er zijn 20 regio’s / provincies. Vaticaanstad en San Marino zijn twee staatjes binnen de Italiaanse grenzen. Italië was in de oudheid het centrum van het Romeinse Rijk, dat uitgroeide tot het grootste rijk van Europa. Later stond in Italië, meer bepaald in de regio Toscane, de wieg van de Renaiseance In 1861 vond de Italianse eenwording plaats en sedert 1946 is Italië een parlementaire republiek. Italië speelt een belangrijke rol in de wereld dankzij haar economie (het land is de vijfde economie van de G8 en de zevende van de wereld per bruto nationaal produkt), de cultuur, de militaire positie en de diplomatieke betrekkingen.

13

Volgens een rapport van de WHO uit 2000 had Italië in 1997 naar schatting het op één na beste gezondheidszorgsysteem in de wereld. Italië hoort bij de top tien landen in de Quality-of-life index. Voor opkomst van de stadstaat Rome was Italië bevolkt met een groot aantal volken: naast de Romeinen waren er o.a. de Etrusken, Latijen, Sabijnen, Kelten (Povlakte), enz. Vanaf 800 voor Chr. vestigden de Grieken koloniën in Zuid- Italië. De Romeinen namen al snel veel gebruiken van deze hoogontwikkelde Grieken over. De macht van de Romeinen breidde zich uit over Italië en vervolgens naar het Iberische schiereiland (het huidige Spanje, Portugal). Carthago was de grootste rivaal in het Middellandse Zeegebied, waarmee ca. 150 jaar voor Chr. definitief werd afgerekend in de laatste zogenaamde Punische oorlog. Zo kwam de weg vrij voor de opkomst van het Romeins Rijk, dat eeuwenlang het Middellandse Zeegebied, de Balkan, West-Europa en delen van het Midden-Oosten beheerste. Hieraan is toe te schrijven dat in grote delen van Zuid- en West-Europa nog romaanse talen worden gesproken die afstammen van het Latijn. De Romeinen namen kennis en cultuur van de door hen veroverde Grieken over en pasten deze praktisch toe. Zelf brachten zij veel innovaties voort op bouwkundig, militair, bestuurlijk en juridisch terrein. Hun aquaducten, gebouwen, triomfbogen en de restanten van de wegen die zij in hun hele rijk aanlegden, zijn nog op veel plaatsen te vinden. 14

Na de ondergang van het West-Romeinse Rijk in 500 na Chr. raakte Italië in verval. Rome bleef niettemin het centrum van de Rooms-Katholieke kerk die zijn invloed over Europa nog lang zou uitbreiden en vasthouden. Italië kende een veelheid aan vreemde overheersers: Lombarden; Franken (Karel de Grote); Arabieren in het zuiden; Normandiërs; de Pauselijke staat. In de elfde eeuw trok de handel langzaam weer aan. Vooral de handel overzee (Middellandse zee ) bloeide in handelssteden als Pisa, Venetië. Genua. Dante Alighieri (begin 14e eeuw) kan gezien worden als het beginpunt van een Italiaanse literaire cultuur. In de 14e eeuw brak in Italië de Renaissance aan, deze periode heeft grote Italiaanse kunstenaars voortgebracht waarvan de invloed in grote delen van Europa doordrong, zoals o.a.: Michelangelo, Leonardo da Vinci; Rafael. Aan het begin van de 16e eeuw verplaatste de handel zich van het Middellandse Zeegebied naar de Atlantische Oceaan: een gevolg van de ontdekkingsreizen en de nieuwe zeeroutes met de Nieuwe Wereld, India, China en Indonesië. Het directe gevolg was een afname van de macht van de Italiaanse stadstaten. Het pauselijke gezag en de pauselijke invloed namen in Noord-Europa sterk af door de Protestantse reformatie. De Italiaanse staatkundige vereniging was een langdurig proces gestart in de 19e eeuw. In 1861 werd de Italiaanse staat uitgeroepen, met eerst Turijn en later Florence als hoofdstad. Italië kreeg een 15

tweekamerstelsel met een door de koning benoemde Senaat en een gekozen Kamer. Het universeel stemrecht voor mannen werd op 25 mei 1912 ingevoerd met eerste verkiezingen op 26 oktober 1913. Vrouwenkiesrecht is pas in 1945 ingevoerd. Het eenwordingsproces eindigde na de Eerste Wereldoorlog waarbij de laatste onafhankelijke steden in het Koninkrijk Italië werden opgenomen. De relatie tussen het Vaticaan en de Italiaanse staat werd pas definitief geregeld met het Verdrag van Lateranen (1929), waarbij van de wereldlijke macht van de paus slechts een ministaatje in de stad Rome overbleef. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bleef Italië aanvankelijk neutraal. Nadat de geallieerde mogendheden royale gebiedsuitbreiding hadden toegezegd, verklaarde Italië in mei 1915 de oorlog aan Oostenrijk en in augustus 1916 ook aan Duitsland. In militair opzicht was de oorlog geen succes, maar bij de vrede werd Italië beloond met Istrië en Triëste, Zadar en geheel Zuid-Tirol. In oktober 1922 kwam Benito Mussolini, leider van de Partito Nazionale Fascista aan de macht. In de daaropvolgende jaren veranderde Mussolini het koninkrijk Italië in een totalitaire, fascistische staat, waarvan hijzelf de Duce (leider) was. Passend binnen zijn droom van een nieuw Romeinse Rijk werd In 1935 Ethiopië binnengevallen. Italië raakte internationaal geïsoleerd en werd een bondgenoot van nazi-Duitsland. In 1939 annexeerde Italië Albanië en in juni 1940 verklaarde het de oorlog 16

aan Engeland en Frankrijk. Frankrijk, Griekenland en gebieden in Noord-Afrika werden binnengevallen, maar alleen met veel moeite en met Duitse steun konden tegenstanders verslagen en gebieden behouden blijven. Het tij begon echter te keren toen de geallieerden vanaf Sicilië naar het noorden optrokken. De Italiaanse regering zette Mussolini af (1943) en sloot vrede met de geallieerden en verklaarde de oorlog aan Duitsland en de “Asmogendheden”, al moesten de geallieerden het in Italië nog opnemen tegen nazi's en overgebleven Italiaanse fascisten. Dit leidde nog tot felle gevechten en zware schade op Italiaans grondgebied. Mussolini werd gevangengezet, maar door de Duitsers bevrijd. Hij werd aan het hoofd geplaatst van de Italiaanse Sociale Republiek, in Noord-Italië die door nazi-Duitsland bestuurd werd. Nadat de laatste Duitse SS-eenheden zich in april 1945 overgaven in Noord-Italië werd Mussolini door partizanen gearresteerd en vermoord. In totaal kostte de Tweede Wereldoorlog in Italië aan circa 450.000 mensen, zowel militaire slachtoffers als burgerslachtoffers en slachtoffers van de Jodenvervolging, het leven. Na de ineenstorting van het fascistische regime werd de monarchie ter discussie gesteld, met name vanwege de opstelling van het koningshuis ten tijden van dat fascistische bewind. In 1946 koos de bevolking voor een staatsvorm als democratische republiek. Italië is lid van de NAVO en vanaf de oprichting lid van de EEG. 17

Geografie, klimaat. Ongeveer 75% van Italië is bergachtig of heuvelachtig en ruwweg 20% van het land is bebost. In het noorden van het land liggen de Alpen en de Dolemieten , en verder strekken de Apennijnen zich uit van Genua in het noorden tot voorbij Napels in het zuiden. In het noorden liggen de grote meren: o.a. het Lago Maggiore, het Comomeer en het Gardameer. In het midden van Italië liggen nog een aantal meren, waarvan het meer van Bolsena het grootste is. Italië heeft een gematigd klimaat, subtropisch in het Zuiden en koeler in het Noorden. Belangrijke rivieren zijn de Tiber, de Arno en de Po. De Po is veruit de belangrijkste: de meeste Alpenrivieren monden hierin uit en het is de slagader van de laagvlakte van de Po, Italiës grootste agrarische gebied en graanschuur.De hoogste berg die geheel binnen Italië ligt, ligt in Valle d'Aosta. Het land is rijk aan natuurschoon: de majestueuze Alpen in het noorden, de glooiende heuvels van Umbrië en Toscane, en het ruwe landschap van Zuid-Apennijnen. De Baai van Napels, die door de Vesusius wordt overheerst, is één van de beroemdste baaien van de wereld. Naast de beroemde vulkaan de Vesuvius, die in het jaar 1979 verwoestend uitbarstte, heeft Italië nog een aantal actieve vulkanen: o.a. de Etna op Sicilië.

18

Op reis Geboekt werd op 31 juli (onze 41e trouwdag) bij Solmarreizen. Een verzorgde excursiereis naar Toscane. Onze eerste excursiereis. Veelal waren we gewend er met zijn tweetjes op uit te trekken, op de bonnefooi. Met onze eigen auto en tent naar Italië zou natuurlijk het meest ideaal zijn. Als vrije vogels. Echter een hotelletje zou ook niet verkeerd zijn . Aan het meer van Bolsena. Rome en Florence met de trein bereiktbaar. Siena met de eigen auto. Het liep anders. Op vakantie in Cadzand, Zeeland, brandde onze randstad pyramidetent tot op de grond toe af. Met de schrik vrijgekomen. De aanleiding was waarschijnlijk een oververhitting van het tentdoek/ plastic tentraam door ons kooktoestelletje. Dank zij ter hulp gesnelde campinggasten konden we onze auto en belangrijkste papieren redden. Echter de schade was enorm. Een geluk bij een ongeluk was dat onze inboedelverzekering dekking gaf tegen nieuwwaarde. Maar toch, de schrik zat er goed in, je twijfelt aan je zelf. Wat heb ik verkeerd gedaan. Een nieuwe tent kopen was geen optie. We hebben het gehad met kamperen, een mooie tijd , jammer dat daar zo abrupt een einde aan kwam. maar het had erger kunnen uitpakken. Je hebt het gevoel dat er iets van je is afgenomen, een stukje levensstijl, niet met geld te vergoeden. Maar de tegenmoetkoming van de verzekering was wel een doekje voor het bloeden.

19

Het jaar afsluiten met de afgebroken vakantie en afgebrande tent in ons achterhoofd was ook niet verstandig. De dood van een jeugdvriendin (Gerda) van Marlies bracht de zaak in een stroomversnelling. We gaan naar Toscane, door met genieten van ons leven. Maar dan wel met de bus, geheel verzorgd. Ook niet met de eigen auto, we nemen geen onnodig risico en halen ons niks onnodigs op de hals. Een reis naar Italië, en ca. 3500 km in 14 dagen tijd rijden met de eigen auto, terwijl ik er maar ca. 6000 km per jaar rijd, lijkt ook niet zo verstandig. Een exursiereis naar Toscane van tien dagen, halfpension met overnachtings hotels op de heen- en terugreis. Marlies zou net zo graag met de pendelbus weer naar Spanje gaan, naar Salou bijvoorbeeld. Maar ik heb het wel zo’n beetje gehad met het overnachten in de bus en s’nachts over de autobanen razen. Ik kan me er wel op instellen en kan het ook wel aan maar ik heb er geen prettig gevoel bij. Vakantie is geen overlevingsoefening. We vonden een compromis in een excursiereis. De planing was in het naseizoen van 7 tot 16 oktober 2011. De temperaturen in oktober zijn ca. 20 graden gemiddeld in Toscane. Er kan wel in oktober ca. 105 mm regen vallen gemiddeld in een cluster van 4 à 5 dagen achtereen. De kans dat deze periode met regen valt in de eerste helft van oktober is echter weer klein.

20

Voor Florence te bezoeken is oktober weer de beste periode. Informatie reisgids Florence. We laten ons verrassen, we kopen nog twee nieuwe handteerbare koffers en zijn voorbereid op de reis. Marc, onze oudste schoonzoon brengt ons naar Urmond, op de parkeerplaats “meetpoint carpooling” tegenover van der Valk worden we door de bus opgepikt om ca. 8.45 uur. Tien minuutjes rijden van huis op een christelijke tijd, prima toch. We worden bij verrassing ook nog uitgezwaaid door Petra onze jongste dochter samen met Jonne onze kleinste kleindochter. Lief hè. Nicole de oudste verzorgt het vee thuis (twee kanaries: Pietje en Pieter) . Het is druk op de parkeerplaats: verschillende bussen van Solmartours pikken mensen op: naar Praag en Istrië zijn de bestemmingen. Uiteindelijk zijn we met vier mensen die in de bus naar Toscane stappen. Ook twee mensen uit Kerkrade stappen nog in. De chauffeur komt me bekend voor van foto’s op de website van Solmarreizen. De bus is half gevuld, ca. 30 mensen. We hebben alle plaats maar besluiten toch om onze toegewezen plaatsen 21 en 22 in te nemen vanwege het goede uitzicht naar buiten zonder tussenraamsteil. Sommige mensen zijn al vroeg onderweg vanuit Zeeland, Utrecht. We gaan eens lekker zitten, prima stoelen met ruim plaats, we rijden richting Maastricht, dus we rijden via Frankrijk naar Zwitserland/ Italië. 21

De hostess Susanne brengt ons twee koffie; kun je een vakantie beter beginnen. Onze chauffeur Gerwin vertelt ons over de reis naar Toscane: hij wil ons Toscane laten zien, laten ruiken en laten proeven. Verder hoeven we niks anders te doen als ons te laten verzorgen/ verwennen/ genieten. Warempel geen slecht voornemen. Hij neemt met ons de veiligheidsvoorzieningen in de bus door en de bedoelingen van de eerste reisdag. We rijden door België via Luik door de Ardennen naar Luxemburg alwaar de bus zal tanken in Marterlangen, bekend om zijn lagere brandstofprijzen, ook de rookwaren schijnen er goedkoper te zijn. Vervolgens via Frankrijk langs Metz richting Straatsburg , Mulhause . De grens over naar Zwitserland bij Basel, via het Vierwaldstätterzee door de Gotthardtunnel alwaar we in ons overnachtingshotel Gottardo dineren en overnachten. Ca. 800 km. De bedoeling is rond 19.00 uur in het hotel te arriveren. We passeren Luik, in een glimp vangen we het nieuwe station Guillemins, een prachtig modern futuristisch stationsgebouw ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava. Station Luik Guillemins heeft ook een verbinding met de hogesnelheidslijn naar Parijs. Jammer dat de snelle treinverbinding Maastricht -Luik gaat verdwijnen, er zijn vooral problemen met de veiligheidseisen waaronder de taalkennis van Waalse treinmachinisten. Wellicht dat er ook te weinig vraag/klandizie is. Het wil maar niet vlotten met de EU-regionale samenwerking. 22

Deze samenwerking wordt vooral gefrustreerd door het ontbreken van een gezamenlijke taal en de verschillende wetten en regels van Nederland, België en Duitsland. De EU samenwerking is nog ver te zoeken in de grensgebieden. Een brief doet er vier dagen over om een adres te bereiken een steenworp afstand over de grens. Luik als stad begint aardig op te krabbelen na de grote teloorgang van de kolen- en staalindustrie plus aanverwante bedrijven. In deze is een relatie met ZuidLimburg te herkennen. We zijn ondertussen de Germaans/ Romaanse taalgrens gepasseerd. In mijn schooltijd werd er nog verplicht Franse les gegeven in groep 7 en 8 van de lagere school. De Franse invloed is ook in Maastricht en in het dialect nog goed merkbaar/aanwezig. Ook de mensen lijken in het Zuiden van ons land en in deze streek kleiner. Het zijn duidelijk geen Germanen: lang, blond, blauwe ogen. Maar eerder kleiner, donker, bruine ogen. Wellicht Romaanse invloeden. Er leven ook nog veel mensen van Italiaanse afkomst in Nederlands- en Belgisch Limburg. In de tijd van de kolenmijnen werden ze massaal geronseld om de minimumlonen van de mijnwerkers te drukken en om te voorzien in goedkope arbeidskrachten. Velen zijn gebleven en makkelijk aangepast/ geassimileerd (vermengd ) met de autochtoonse bevolking, wellicht vanwege de zelfde Christelijke cultuur. In mijn jeugd werden angstvallig de meiden weggehouden van deze “Latijnse lovers”, die meestal in gezellenhuizen samen 23

woonden in een mannengemeenschap. Ze hadden een naam als “gladjes” met hun “bordeelsluipers”, Italiaanse puntschoenen. Vooroordelen te over, zeker als het vreemdelingen betreft. Het waren natuurlijk op de eerste plaats harde werkers die een boterham ver van huis probeerden te verdienen. Ook in onze kennissenkring zijn er mensen van oorspronkelijk Italiaanse komaf. Maar ook van Poolse komaf, zelfs een schoonzus. ZuidLimburg is door de kolenmijnen bekend met veel “vreemdelingen”, zelfs met Hollanders. Ook Hollanders hadden het als minderheid en zeker als ze Protestant waren niet altijd gemakkelijk in een overwegend Katholieke omgeving. Maar dat gold ook voor mijn vader, afkomstig van Heer (Maastricht) die in Elsloo kwam wonen. Minderheden/vreemdelingen hebben het altijd minder makkelijk, dat geldt voor iedere cultuur. Het is een misvatting dat het Protestantisme in Limburg uit het Westen (Holland) komt. Vooral op het voormalige grondgebied van Limburg dat verdeeld was in velen staatjes werd er een behoorlijke strijd geleverd in de begintijd van de “Hervorming”. De eerste Protestante kerk in Nederland stond dan ook in Vaals. De grote kenmerkende kerk in Maastricht (met de rode toren) de St Jan is als voormalige doopkapel van de St Servaaskerk in 1632 eeuw opgeëist / overgegaan naar de Protestantse kerk.

24

De tijd van de kolenmijnen waren voor Nederlands ZuidLimburg een tijd van relatieve welvaart en vooruitgang. De teloorgang van deze industrie met een verlies van 60000 arbeidsplaatsen betekende dan ook een enorme rem op de verdere ontwikkeling en innovaties van deze streek. Mogelijk dat zelfs door deze teloorgang en een ontbreken van voldoende economisch perspectief, zelfs het nog steeds ontbreken van een fatsoenlijke infrastructuur (mobiliteit, wetgeving, samenwerking) met België en Duitsland, een roep is naar “identiteit” (Limburg voor de Limburgers) die zich manifesteert in de mobilisatie van ontevredenheid door de politieke partij PVV. Veel Limburgers vinden dat Limburg er maar bijhangt in Nederland en alle middelen en energie zich richten op de Randstad, dat zelfs vreemdelingen uit ander culturen (Moslims) voorrang hebben. Sommige argumenten snijden hout, echter het uitgangspunt van de PVV dat de Islam geen godsdienst is, is in strijd met de Geloofsvrijheid. De vrijheid om te geloven maar ook om niet te geloven. Voor mij een brug te ver. Wat rest is de schouders er onder, niet “mauwen”, maar de handen uit de mouwen. Zo dat is er weer uit! Verder met onze reis, alle tijd om te genieten van het landschap en in gedachten af te dwalen die in relatie staan met deze reis / omgeving. Geen tijd om te lezen. Met fijne rustige muziek als achtergrond rijden we door het mooie Ardennenlandschap. In Martellangen (Luxemburg) maken we een stop. 25

Verder gaat het richting Frankrijk, het mooie van deze reis is dat we inderdaad de hele dag kunnen genieten van het uitzicht en mooie landschap dat aan ons voorbij trekt. In Noord-Frankrijk ontspringt de Maas gevoed door verschillende brongebieden/ zijriviertjes richting België, langs /door de Ardennen via Luik, en dan als Grensmaas door Zuid-Limburg, met als uitzondering de : “enclave” Maastricht, richting Noord-Limburg, Noord-Brabant, Rotterdam, naar zee. Totale lengte ca. 925 km. De Maas is een regenrivier, dat betekent dan ook soms grote verschillen in waterstroom. Vooral in/ na de winter met dooi van sneeuw in de Ardennen en neerslag in het gehele stroomgebied kan de Maas flink buiten haar oevers treden.

In dit kader wordt in Zuid-Limburg de Grensmaas meer ruimte gegeven. Meer ruimte en daardoor veiliger, ontgrinding en nieuwe natuur zijn de uitgangspunten. Het veiligheidsniveau gaat dan van 1:50 naar 1:250. In ons dorp moet dan nog 35 miljoen ton grind gewonnen 26

worden tussen 2013 en 2023. In de hierdoor ontstane gaten worden dan de afgegraven oevers gestort. Wat rest is voor Nederland een unieke natuurlijk meanderende onbevaren grindrivier door een natuurlijk stroomgebied. Hopelijk hebben we de tijd van leven dat nog mee te maken. Een schone rivier zoals in mijn vroege jeugd zou al mooi zijn, met de zalm en de forel als eetbare gezonde vis, en de bever als dammenbouwer. Prachtig, als we dit zo aan onze kleinkinderen kunnen doorgeven.

Noord-Frankrijk, de graanschuur van Europa. Enorme velden met landbouwnijverheid, alle open ruimte in cultuur gebracht. Vrijwel alles is geoogst, veel land is alweer ingezaaid met wintertarwe. De jonge scheuten leggen een lichtgroene waas over de eindeloze velden zacht glooiend heuvelland, in combinatie met het beige van de nog niet geoogste maísvelden en de rood/bruine omgeploegde akkers omzoomd met groene graften en groenperselen met enkele graslanden voor hooiproductie. Een prachtig landschap, lieflijk koesterend in het heerlijke najaarszonnetje. Veel van de verbouwde maïs zal wel naar Nederland worden geëxporteerd voor te gebruiken als veevoer. 27

Vee is er nauwelijks te zien. Dorpjes rond kerkjes ordelijk verspreid als pareltjes in het rijke Franse boerenland. De torentjes van de kerkjes veranderen van rechte spitse torentjes naar de ronde torentjes met een punt er op, zoals je ze ook vaak ziet in Zuid-Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Heerlijk ontspannen zoeven we in onze comfortabele dubbeldek touringcar met prachtig vrij uitzicht van onze plaats bovendeks naar het Zuiden. Inmiddels hebben we contacten gelegd met mede reisgenoten. Mensen uit Houten (Utrecht) ,Eindhoven, Deurne, Zeeland. Kleine aftastende gesprekjes. Eerst proeven welk vlees we in de kuip hebben.

28

Zwitserland We naderen de Zwitserse grens, de chauffeur moet betalen voor een busvignet, een prijs voor het rijden over de Zwitserse wegen en door de tunnels. De douaniers doen zenuwachtig, lijken gespannen. De chauffeur heeft niet veel op met de Zwitsers, hij vindt ze shagrijnig. Wellicht op persoonlijke minder prettige ervaringen gestaafd. Richting Basel over de Rijn, Luzern, Vierwaltstättenzee, daar beginnen de tunneltjes. Ongelofelijk, het is 40 jaar geleden dat we in de zelfde streek waren met vakantie naar het Lago Maggiore. Met Elly en Hub, met vijf mensen in de auto (Ester, als baby) met één tent. Lekker goedkoop, de kosten delend. Wij waren toentertijd nog niet in het bezit van een rijbewijs / auto. Toentertijd, de auto op de trein om door de Gottard te komen. Nu is het tunnel in en tunnel uit, veel van het lieflijke Zwitserse landschap is gewoon niet meer te zien. We maken een stop bij een snelwegrestaurant /koopcentrum/ tankstation. Prachtig, de Zwitsers hebben een hoge levensstandaard. 1 Euro = 1,20 Zwitserse Frank. De valuta is onlangs vastgelegd omdat Zwitserland te duur wordt voor de EU-landen. Ze prijzen zich daarmee vooral de toeristische markt uit. Een groot verkiezingsbord van de SVP (een Zwitserse PVV ) met grote marcherende nazi-laarzen hebben het niet voorzien op buitenlanders. Niet echt uitnodigend zo’n bord, het zal wel niet op Europeanen zijn gericht maar toch. Ik voel me toch enigszins aangesproken. 29

Zwitserland is geen lid van de EU, dat was ook te merken aan de grens, en het omrekenen van de Euro naar Zwitserse Frank. Zwitserland profiteert echter wel mee van de Europese afzetmarkt. Dat geldt overigens ook voor alle Europese landen die niet meedoen aan de geldunie zoals Engeland , Noorwegen. Zwitserland heeft ook een bankgeheim dat ter discussie staat. Nog meer dan Luxemburg biedt ze het “geboefte” van de hele wereld een goed heenkomen met hun geld. Ik kan hier niet veel waardering voor opbrengen. Wel voor de Zwitserse wegen infrastructuur/ tunnelbouw, Zwitserse uurwerkindustrie en het in cultuur gebrachte Zwitserse landschap. De Zwitsers moeten ook een grote milieu-tol betalen als logistiek doorvoerland van zowel goederenstromen als toeristen. De milieuvervuiling aan fijnstof en geluid is enorm. Logisch dat de Zwitsers daar een prijs voor vragen in de vorm van een vignet. Het is druk, veel autoverkeer wurmt zich door de tientallen tunneltjes, de eerste hoge bergtoppen met

30

sneeuw komen in het zicht, wauw, wat mooi, toch weer steeds een spectaculair gezicht. Wat maken we een prachtige reis. In een glimp vangen we nog voor de avond valt het Vierwaltstättenzee. Zee staat hier voor meer. We rijden richting Gottard. File van vijf km. Dat betekent een uur vertraging. Voor de Gottardtunnel van 17 km. duiken we in een tunnel van 9 km, ook geen kleintje. Het is donker, we staan in de file, het ziet er guur en bedreigend uit, zo tussen die hoge bergen. We zien een paar auto’s met sneeuw op het dak. Het regent. Veel mensen in Nederland vinden het berglandschap ook maar niks, krijgen zelfs last van een vorm van claustrofobie (engtevrees). In het donker zien we nog net de spoorlijn, de spoorlijntunnel loopt parallel aan de autotunnel. Het is een drukte van belang, duizenden autolichtjes en alle infrastructuur wurmt zich door het enge dal. Voor de tunnelveiligheid is er maar een tunnelbuis beschikbaar in de Gottardtunnel. De Zwitsers nemen geen risico meer na het tunneldrama/ tunnelbrand in de Mont-blanc tunnel,maart 1999. Hierbij kwamen 37 mensen om het leven, waaronder een neef, dus uit mijn eigen familie. In Chamonix staat een monument ter nagedachtenis. Veel mensen vinden het rijden in tunnels niet prettig. Niet alleen voor de veiligheid maar het is er soms ook benauwd, slechte lucht van de uitlaatgassen. Ik bedenk me, dat het statistisch gezien een kleine kans is dat twee familieleden uit Nederland in Zwitserland 31

omkomen bij een tunnelramp. Het gegeven dat ik dit bedenk is ook een klein teken van onrust in me. Op de een of andere manier vind ik het toch een beetje spannend. Ook in de bus zijn de mensen rustig, hun stemmen klinken gedempt. De kans is statistisch dan klein maar voor ieder moment toch even groot. Eindelijk, daar gaat de slagboom open, het verkeer wordt maar mondjesmaat toegelaten. De tunnel is prima verlicht, prachtig, duidelijk zijn overal vluchtwegen en veiligheidsvoorzieningen aangebracht. Wellicht wordt de reservetunnel gebruikt als mogelijke vluchttunnel bij calamiteiten. Er zijn hele verhalen en zelfs films gemaakt over de heldhaftige strijd van de arbeiders en ingenieurs bij tunnelbouw. Zeker vroeger gebeurde dat soms nog met primitieve hulpmiddelen. In 15 minuten zijn we door de tunnel.

32

St. Gottardo We bevinden ons nu in het Italiaans sprekende deel van Zwitserland. In Zwitserland worden vier talen gesproken: Zwitsers; Duits; Frans; en een Italiaans sprekend deel. Over talen gesproken: Ondertussen kunnen we natuurlijk onze “buitenlandse” talen ophalen. Dat valt niet mee. Ik betrap me er op, dat ik, nu ik langer uit het arbeidsproces ben, zelfs al moeilijker Nederlands spreek. Limburgs is mijn eerste spreektaal, schrijven doe ik wel nog dagelijks in het Nederlands. Maar te zwijgen over mijn Duits en Engels. Ik kan me heel goed voorstellen dat vooral ouderen die gewend zijn in hun eigen (spreek) taal/ dialect te praten, moeite hebben, als ze ineens weer algemeen beschaafd Nederlands moeten spreken. Met algemeen beschaafd Nederlands bedoel ik niet het Nederlands zonder accent. Beschaafd Nederlands spreek je al, als je de woorden goed uitspreekt, enigzins in de juiste grammatica. Langzaam worden we moe en zijn we toe aan effe geen bus, persoonlijke verzorging, een goede maaltijd en een hotelkamer zou niet gek zijn. File, weer een file? We staan weer stop, het verkeer staat muurvast, na een tijdje komt er beweging, chauffeurs stappen uit hun wagen en overleggen. Er kunnen geen twee auto’s tegelijk door een tunneltje. Dit wordt niet door een verkeerslicht geregeld. We moeten achteruit, dat gaat niet, we staan nagenoeg tegen de railing, enkele meters dieper ligt het spoor. 33

Weer proberen, vooruit, dan weer achteruit. Wat een gehannes, de chauffeur kan er natuurlijk ook niks aan doen, dan, naar enkele verwoede pogingen en beweging van ander verkeer komt er eindelijk ruimte. Met een opgelucht applaus voor onze chauffeur kunnen we weer vooruit. Buiten is het pikkedonker zo tussen de bergen, je hebt totaal geen gevoel waar je je bevind. Bovenin de bus heb je dan ook geen zicht op de weg. We draaien de parkeerplaats op van Hotel Gottardo. Het is ca. 20.15 uur. Het inchecken gaat als een fluitje van een cent, verzorgd door onze chauffeur en hostess. Het is een modern hotel met leuke design inrichting, we krijgen een stripkaartje als kamersleutel. Om 20.30 uur kunnen we eten. We besluiten net als de andere medepassagiers om eerst te eten voor we onze kamer opzoeken. Dineren: het lijkt toch meer op gewoon eten: de kok staat met een grote lepel / spaan/vork bij de eetvitrine. Kijk dat noemen ze nou : Zwitserse efficiëntie. Een grote groep arbeiders staat in een lange rij te wachten tot de kok met een wel gemikte beweging een bord vult met frieten en een schnitsel. Sommige mensen van onze groep sluiten al aan, ook Marlies verlekkert zich al op frieten: daar kan ze zelfs voor wakker gemaakt worden maar dan wel met een fricandel. Stop, het loopt in de soep, de frieten zijn niet voor ons, we krijgen eerst soep. We bestellen een wijntje, we durven haast niet, de chauffeur heeft gewaarschuwd voor de torenhoge prijzen in Zwitserland. We zitten met mensen uit Kerkrade aan tafel (landgenoten zoeken zich steeds op 34

als het moeilijker wordt). Al moeten we tien euro betalen voor een glas wijn, we bestellen gewoon, waarom zouden we anders doen dan thuis, we zijn niet op reis om te besparen. Iedere leefdag is een feestdag, onze slogan. De kok start met soep uitdelen: het doet me denken aan het uitdelen van het eten in mijn dienstijd. Militaire discipline. Met dit verschil dat de kok niet vraagt of het meer of minder moet zijn, gewoon een schep soep, klaar. Er volgt gebakken aardappeltjes met een varkenslapje, erwten en worteltjes, gevolgd door een toetje. Alles bij elkaar prima te eten. De prijs voor de wijn is rond de vier euro per glas. Allerzins redelijk. We zoeken onze kamer op: een prima moderne kamer met heerlijke bedden. Toch wel lekker zo’n hotelletje onderweg, even uit de bus, prima eten en een goed bed. Daar heeft toch ieder mens recht op, ook in oorlogstijd. De wekker (mobieltje, en TV) wordt gezet op 6.45 uur. Ontbijten vanaf 7.30 uur en vertrek om 8.30 uur. Marlies merkt op dat als we zouden doorrijden we al om 9.30 uur op de plaats van bestemming konden zijn. Het was een prachtige eerste reis/ excursiedag, vele indrukken, landschap, gesprekjes medereizigers. Er volgt toch wel een onrustige nacht, mijn brein maakt overuren om alle indrukken te ordenen en te verwerken. Buiten hoor ik de geluiden van treinen die met een frequentie van ca. 15 minuten door de tunnel komen. Mijn gedachten gaan naar 40 jaar geleden toen we met de auto op de trein door dezelfde tunnelbuis reden. 35

De auto werd in Interlaken via een laadperron op de treinwagon gereden en vastgezet. Vervolgens bleven we gewoon in de auto zitten en reden met de trein in ca. 15 minuten naar de andere kant. Heel efficiënt en sneller dan over de hele bergpas te rijden als dat al mogelijk was. Voor de wekker zijn we wakker. Op dd. 27 oktober 2011 maakt de tv melding van grote neerslag met overstromingen en modderstromen in het Noord-Westen en Midden Toscane. Er zou spraken zijn van 9 doden. Vervolgens op 5 november enorme overstromingen in de buurt van Genua met doden als gevolg, 500 ml per m2 regenwater op een dag. In onze streken genoeg voor 8-9 maanden.

We beginnen aan onze tweede reisdag, na een lekkere douche en een prima ontbijt gaan we weer op pad. Ook zien we nu bij daglicht waar we zitten. We rijden richting Lugano- en Comomeer. Via Bellizona, door de Italiaanse streek van Zwitserland. Zoals eerder opgemerkt waren we eerder op vakantie aan het Lago Maggiore, in Brissago, aan de Zwitserse kant van het meer. Koud water in dat meer, afkomstig uit de bergen.. Marlies was in verwachting van onze oudste dochter Nicole, ze was tijdens de vakantie vaak misselijk en moest herhaaldelijk overgeven. Op zich een duidelijke bevestiging en eerste symptonen van haar beginnende zwangerschap. We zouden voor het eerst papa en mama worden. Ik zie me nog staan in de wasruimte, de mannen keken me verbaasd aan, ik schoor me nog nat met 36

scheerkwast en scheermesje, en dat terwijl zij allen gebruikt maakte van een Philips shave. Ik was in hun ogen nog hopeloos ouderwets, en dat in 1971. Nou ik scheer me nog altijd nat, gewoon modern. Het zonnetje maakt alles nog mooier dan het al is, de bergen, de stadjes en dorpjes, de velden, natuur, prachtig. Mooie doorkijkjes naar het meer van Lugano, en het Comomeer.

Petra en Edwin met de kinderen Len en Jonne waren er nog van de zomer, hadden een overnachtingshotelletje aan het meer. Ze waren als Italië-fielen op doorreis naar de Bloemenriviëra. Ze hebben in de Baai van San Remo Pilootwalvissen gezien, een geweldige ervaring. Het is ook mede dank zij hun aanmoedigingen dat we 37

deze reis maken. En natuurlijk dankzij onze Italiëkenners Marc en Nicole. Ze waren afgelopen winter met Sam en Juul nog skiën in de Italiaanse Alpen. Onze chauffeur/ reisleider bespreekt de tweede reisdag. Hij heeft een “verrassing” in petto, als we belangstelling hebben wil hij een cultuurstop maken in Milaan. Dit om Milaan en de Dom te bezichtigen. Er zijn echter parkeerkosten, voor de prijs van 150 euro kan hij zijn bus in het centrum kwijt, 5 euro per persoon. We gaan natuurlijk akkoord. Het is inderdaad een verrassing omdat dit niet vermeld stond in de reisbeschrijving. Natuurlijk is het het gewoon een optie van Solmar aan de chauffeur en reizigers om dit te doen. We hebben 2,5 uur de tijd. Vervolgens rijden we via de Po-vlakte richting Bolonga, Toscane naar Chianciano Termen waar we drie nachten zullen verblijven. Ook is er spraken van een wisseling van de vrije dag op maandag, omdat er in de stad weinig te doen is stelt hij voor om onze vrije dag aan de kust door te brengen op donderdag. Op maandag gaan we dan naar Florence. We naderen Milaan en via de rondweg rijden we naar het centrum waar we uitstappen bij een burcht/ kasteel aan de rand van de oude vestingstad. Milaan, “here we come”. Ik voel enige opwinding.

38

Milaan De naam komt van het Latijnse Mediolanum. Dit betekent "in het midden van de vlakte" en verwijst naar het feit dat de stad midden in de Povlakte ligt in NoordItalië.. De stad heeft ongeveer 1,3 miljoen inwoners. Milaan wordt verondersteld rond 600 voor Chr. gesticht te zijn door Noord-Italiaanse Kelten, de Insubres, wier hoofdstad het was. In 222 Voor Chr. namen de Romeinen het in. Zoals de Romeinen invloed hadden in de Noordelijke landen hadden de Noordelijke Kelten invloed op NoordItalië. Dit is nog steeds merkbaar in de velen dialecten waarin de Keltische/Gallische oorsprong nog doorklinkt. Ook lijken (groter, lichtere huidskleur) de NoordItalianen meer dan hun landgenoten in het Zuiden op Noorderlingen. Kelten? Waren de Kelten (Eburonen) ook niet de bewoners van ons Maasdal in die tijd. Belangrijke gebouwen in Milaan zijn de oude vestingwerken, De Dom, Sant'Ambrogio Kathedraal en het klooster Santa Maria delle Grazie, waar da Vinci's beroemde muurschildering van het “Laatste avondmaal” te zien is . Moderner zijn de sierlijke Pirellitoren uit 1959 en het stadion SanSiro , dat gedeeld wordt door de voetbalclubs AC Milan en Inter Milan. In de voorstad Monza ligt het Formule 1 circuit. In het zeer beroemde La Scala- theater uit 1778 worden opera’s opgevoerd. Eén van de grootste conservatoria van Italië is in Milaan, het “Conservatorio 39

“Giuseppe Verdi “. Het moet een genot zijn om in het Scala operagebouw naar muziek te luisteren van deze componist. Marlies zou kiezen voor de opera “Rigoletto”. De componist zelf heeft er gewoond zoals ook automaker Carlo Bugattii en de huidige premier Silvio Berlusconi. Op dd. 12-november 2011 is Berlusconi afgetreden. Milaan is een van de meest toonaangevende steden op het gebied van de “haute couture”. Versace en Armani hebben er hun thuisbasis. Milaan is de belangrijkste zakenstad van Italië, Het is een welvarende en bruisende stad. Grote bedrijven in Milaan zijn Alfa Romeo en Pirelli Linate en Malpensa zijn de twee grote Milanese luchthavens. We worden door onze chauffeur afgezet nabij de burcht/ kasteel ( Castello Sfortzesco) deel uitmakend van de oude vestingwerken van de oude stad.

In de verte zien we de “Dom” van Milaan al snel liggen, op zijn minst een bezoekje waard. Het ziet er meteen al prima verzorgd en sjiek uit, gevels straten , plaveisel van hardsteen/ marmer. Kwaliteit. 40

De mensen ogen goed verzorgd en afgekleed, in meestal nauw passende kleding. Donker kleuren en denim zijn favoriet met vooral sjaaltjes, mooie schoenen. De sfeer is heerlijk ontspannen. Naast Italianen zie je ook veel toeristen, vooral Aziaten hebben de weg gevonden naar Europa. Op weg naar de Dom, wat een mooie gevel, mensen verdringen zich om foto’s te maken van de prachtige deur. Een en al beeldhouwwerk, zowel op de deur in metaal als de voorgevel van het gehele imposante gebouw met diverse torenspitsen. Dit is niet gewoon een gebouw, iedere m2 gevel is een kunstwerk in marmer. Ongelofelijk.

De Dom van Milaan (Duomo Santa Maria Nascente) is een van de grootste Rooms-Katholieke kathedralen in de wereld en een meesterwerk van Gotische kunst. De 41

kerk staat aan het Domplein in het hart van Milaan . In de Dom liggen velen kerkschatten en staan duizenden beelden. De bouw startte in de 14e eeuw en werd pas in de 20e eeuw definitief voltooid. Met een lengte van 157 m en een breedte van 92 m wordt de dom in grootte alleen overtroffen door de kathedraal van Sevilla en door de Sint Pieter. De oppervlakte van de kathedraal bedraagt circa 11.700 m². Er zijn meer dan 2300 beelden op de façade van het witte marmeren bouwwerk. De lichte, vriendelijk speelse buitenfaçade contrasteert schril met het eerder donkere interieur van de Dom. De kathedraal heeft een toren van 108,5 meter. Vanaf het dak kunnen de duizenden ornamenten van dichtbij bekeken worden. Op de zuilconsoles staan beelden van apostelen en profeten. De zware bronzen deuren uit de 20e eeuw zijn met voorstellingen uit de geschiedenis van Milaan versierd. Opvallend zijn de vele spitsen waarmee de kerk is gekroond, 135 in totaal. Daarnaast zijn er ook veel waterspuwers en ontelbare standbeelden. Niet alleen de gotiek, maar ook de renaissance is terug te vinden in de bouwstijl. Bekend is het vergulde Madonnabeeld (1774 door G. Perego), dat bovenop de hoogste toren van de kathedraal staat. Dit beeld staat bekend onder de naam "Madonnina". 42

In de apsis, het oudste deel van de Dom, zijn de drie grootste spitsboogvensters van de wereld ingewerkt. Binnenin worden de beuken van elkaar gescheiden door enorme zuilen en die worden verlicht door de grote glas in loodramen. Ook in ons Maasland (bij velen niet bekend) zijn vele “Glas in Loodramen” te bewonderen. Maasland kunstenaars zijn bij de deskundigen / liefhebbers bekend om hun verfijnde ambachtelijke werk, vrijwel te bewonderen in alle kerken /kloosters van iedere Limburgse stad, dorp, gehucht, tot in de kleinste veldkapelletjes In de schatkamer van de Dom ligt veel middeleeuws goud en zilver. Velen muurschilderingen, beeldhouwkunst, grafmonumenten, bronzen luchters sieren de kerk. Evenals de marmeren vloer uit de 16e eeuw in het midden en het hoogaltaar met vergulde tabernakels met reliëfs. In de Dom is het een drukte van belang; toeristen vergapen zich aan het immense decor. Ondertussen is er ook gewoon een mis aan de gang. De gebeden worden door een geluidinstallatie versterkt en de geestelijke worden via beelden weergegeven op grote projectieschermen. Een “geestelijke” met mijter (wellicht een bisschop of kardinaal zit op een troon) . Het “Pater Noster” klinkt, dat doet me wel wat, hoewel niet meer gelovig is het “Onze Vader” een universeel gebed. Abstract gezien kan dit gebed “gebruikt” worden 43

door iedereen. Gelovig of niet. Ieder gemiddeld mens ongeacht ras of afkomst heeft ontzag voor het onwetende, hoopt op een goed leven en gunt ieder ander het beste, al is het weer in het eigen belang. De kerk, de gebeden, geeft ook mij een verbondenheid in cultuur met de aanwezige mensen. Wat een imposante kerk. Marlies, wel gelovig, steekt een kaarsje op bij Maria, haar patroonheilige en naam van haar moeder, mijn schoonmoeder. Veel Katholieken maar ook niet-Katholieken steken vaker een kaarsje op bij Maria. Maria staat symbool als moeder van de kerk, maar is ook een beetje de moeder van ieder mens. Na dit kaarsje kan onze excursiereis en vakantie niet meer stuk. We verlaten de kerk en lopen een prachtig met ronde overdekking (glas en staal) straat/gebouw in. Mooie winkels, prachtige etalages.

44

We eten aan een kraampje een overheerlijk zoet broodje. We slenteren terug richting burcht en vestingwerken “Castell Sforzesco “( 15e eeuw), een imposant gebouwencomplex met diverse musea. Er achter ligt een mooi park, met op de achtergrond een beeldentafereel zoals te zien is op de “Berliner Thor” in Berlijn. Echter in deze: Italië is de oorsprong van deze kunst: Parijs, Londen, Berlijn, enz., onze steden met gebouwen, beelden, triomfbogen is vaak een kopie van kunst/ gebouwen uit het oude Romeinse Rijk. Heerlijk genietend van de rust van het park,van elkaar en het heerlijke zonnetje, kuieren we weer terug naar de fontein voor de burcht waar in de omgeving de bus ons weer oppikt. Milaan, Prachtig!. Weer op weg, door de Po-vlakte. Genoemd naar de Po, de grootste rivier van Italië, stromende van het westen (Turijn) naar het oosten via de Po-delta naar de Adriatische zee is ca. 650 km lang en wordt gevoed door ca. 25 zijrivieren, de meeste ontstaan in de Alpen in het noorden. Maar ook gevoed via de Apennijnen zuidelijker. De Po-vlakte is de graanschuur van Italië. Vruchtbare sedimentgronden tot op sommige plaatsen 1 km. dik. Sediment: vaste deeltjes meegevoerd door water vanuit de bergen en vaste deeltjes meegevoerd door de zuidelijke winden. In combinatie met water, een vruchtbare voedingsbodem voor het verbouwen van rijst. Maar ook tarwe, maïs, velerlei landbouwproducten. 45

Een bekende uitspraak voor het verorberen van de plaatselijke risotto (rijstgerecht) “Rijst wordt in water geboren en moet in wijn sterven”. We doorkruisen de Po-vlakte van noord naar zuid richting Parma, Bologna, Toscane, Florence naar Chianciano Terme, Rome. De chauffeur beschrijft de Po-vlakte als saai, lijkende op Nederland, tijd om een oogje dicht te doen in onze luie zetels. Nou, we vinden het Nederlandse landschap helemaal niet saai met zijn wijdsheid en lage horizon. We houden de ogen dan ook goed open.

Het landschap waar we doorheen rijden is wel rommelig, overal staan er gebouwtjes, schuurtjes, ligt van alles. In tegenstelling tot de graanschuur van Noord-Frankrijk. Soms is er spraken van structuur: huisjes gegroepeerd in een vierkant lijken op boerenverblijven. Soms kleine dorpjes met de beige/ rode kleur van het landschap met kleine kerkjes vaak met een stompe toren. De oogst is van het land, het land ligt er dan ook achtergelaten bij, wellicht wachtend op de tijd (meer regen) dat het weer 46

geschikt kan worden gemaakt om te bewerken en in te zaaien. Er is vrijwel geen vee te zien. Zeker niet in weilanden. We komen anders in de buurt van Parma, bekend om zijn Parma-ham. Het is geen geheim dat de varkens nodig voor het maken van Parma-ham geïmporteerd worden uit Nederland. Dus, Nederland dat voor zijn veestapel te voeden de oppervlakte nodig heeft van vier keer zijn eigen landsgrootte importeert maïs uit bijvoorbeeld Frankrijk en exporteert varkensvlees naar Parma, Italïë. Vervolgens wordt de Parma- ham weer geïmporteerd. De stront blijft achter in Nederland. Veel toeristen/ buitenlanders die Nederland aandoen zeggen wel eens dat Nederland een “luchtje” heeft. Richting Bologna, het landschap wordt weer heuvelachtiger en meer bebost. We naderen de Apennijnen, de bergen worden hoger en opeens lijkt het of we weer in Zwitserland rijden, tunneltje in en tunneltje uit, dwars door de Apennijnen richting Toscane.

47

Toscane Toscane is een regio in Midden-Italië aan de Tyrrheense Zee (Middellandse zee).

De oppervlakte van Toscane beslaat 22.992 km2 en is daarmee ongeveer half zo groot als Nederland. De totale lengte van de kustlijn bedraagt 329 km. De noorden oostzijde van Toscane worden begrensd door de Toscaans-Emiliaanse Apennijnen, waarvan de bergen hoger reiken tot 2000 m. Voor de kust van Toscane ligt de Toscaanse archipel (eilanden) , waarvan Elba (223 km2), waar Napoleon Bonaparte gevangen zat, het grootste en bekendste eiland is. De Toscaanse archipel is tot beschermd natuurgebied verklaard. Het is het grootste Europese beschermde zee-natuurgebied. Toscane ligt tussen de Apennijnen en de Tyrrheense Zee en heeft een zeer gevarieerd heuvel- en bergachtig landschap. Vlaktes liggen voornamelijk in het 48

kustgebied Versilia. Verder is een kwart van Toscane bergachtig en 65% is met heuvels bedekt. Toscane is veelal bewerkt en gevormd door mensenhanden. Steden en dorpen liggen in de regel op een heuvel, binnen hun middeleeuwse ommuring. Florence daarentegen ligt juist in het dal van de rivier Arno. Toscane wordt in noord-zuidelijke richting doorsneden door uitlopers van de Apennijnen en kenmerkend zijn de lengtedalen die parallel aan die uitlopers lopen. Door verschillende erosieprocessen hebben alle dalen een ander landschappelijk gezicht gekregen. Een bijzonderheid in het landschap van NoordwestToscane vormen de Apuaanse Alpen. De witte toppen (hoogste: Monte Pisanino 1945 m) van deze Apennijnse uitloper worden veroorzaakt door het kristallijne kalksteen of marmer. Hier ligt ook het befaamde Carrara, het grootste marmerwinningsgebied ter wereld. In het geografische hart van Toscane ligt ook de Chianti, een ca. 80.000 ha. groot heuvellandschap dat zich uitstrekt tussen Florence en Siena en een bekend wijnbouwgebied is. Een van de meest bijzondere landschappen van Toscane ligt ten zuidoosten van Siena, het heuvelachtige maanlandschap van de Crete (Latijns creta = krijt) met zijn op kegels en kraters lijkende witgrijze vlakken. Bij het stadje Volterra is een zeer bijzonder natuurverschijnsel te zien, ‘Le Balze’. Door erosie en aardverschuivingen is er een diep ravijn ontstaan, waar al kerken en een klooster in verdwenen zijn. Het afbrokkelingsproces gaat nog steeds door. 49

Verder naar het zuiden ligt de hoogste berg van Toscane, de Monte Amiata (1790 m), een uitgedoofde vulkaan. In deze vulkanische streek liggen verder nog een reeks uitgedoofde vulkanen en enkele warmwaterbronnen , onder meer bij Montecatini en Larderello. Tussen de monding van de Cécina en de grens met het gewest Lazio ligt ‘Maremma’, vroeger een gebied met veel moerassen en lagunes. Nu een vruchtbaar landbouwgebied. Langs de kust liggen vaak met dennenbossen bedekte duinen. Het grootste kustbos van de Middellandse Zee ligt bij Pisa. De langste rivieren in Toscane zijn de Arno (241 km) en de Ombrone (161 km). De Arno ontspringt op de Apennijnse Monte Falterona (1654 m), slingert zich door steden als Florence en Pisa, en stroomt uiteindelijk bij Marina di Pisa in de Tyrrheense Zee. Enkele van de velen zijrivieren van de Arno, zijn de Sieve, de Bisenzio, de Era, de Elsa en de Pesa. Andere belangrijke rivieren die door Toscane stromen zijn de Serchio, de Magra, de Cécina en de Albegna. Het grootste meer van Toscane is het Lago di Massaciuccoli. De regio profiteert van de zachte lucht die vanaf de Tyrreense Zee binnenkomt en van de bescherming van de Tosco-Emiliaanse Apennijen. De winter is gematigd, de zomer warm en de lente en herfst regenachtig. In de berggebieden van de Apennijnen heerst een typisch bergklimaat.

50

Belangrijke toeristische bestemmingen in Toscane zijn de steden: Florence, Pisa, Lucca, San Gimignano, Volterra, Siena. Toscane heeft 120 natuurreservaten en wordt vaak gezien als een van de mooiste delen van Italië. Toscane staat ook bekend om zijn wijnen De bekendste is Chianti, maar zoals Voltaire al zei: "De beste wijn komt uit Montepulciano bij Siena (De Vino Nobile di Montepulciano)" Toscane was de regio waarin de Italiaanse renaissance in de 14e eeuw wortel schoot en in 15e en 16e eeuw tot de grootste hoogten steeg. In het Toscaans ontstond een literaire traditie met voormannen als o.a. Dante Aligheiri en Machiavellii, waarmee het moderne Italiaans nieuwe status en vorm kreeg. Onder leiding van de De Medici 's maakte het toenmalige Groothertogdom Toscane een echte bloeitijd door. Het unieke artistieke erfgoed van deze regio bestaat uit literatuur, architectuur, schilderkunst en beeldhouwkunst, en is in tientallen befaamde musea verzameld, zoals in de Uffizi in Florence. Ook elders ter wereld bevinden zich topstukken, zoals de Mona Lisa in het Louvre in Parijs.

51

Wij rijden van het noord-oosten van Toscane richting het zuid-oosten, wat me het eerst opvalt is de vegetatie, die is namelijk dezelfde als in Zuid-Limburg: eiken; populieren, meidoorn, heggenrank, acasia, enz. Zuidelijker komen de eerste cipressen in beeld. Het landschap wordt minder bebost, we verlaten de Apennijnen en komen in het heuvellandschap. Ook hier is de oogst al van het veld. Het begint weer tegen de avond te lopen. We naderen Chianciano Terme, het einddoel van onze tweede excursiedag. De chauffeur geeft info over het stadje, er is momenteel weinig tot niets te doen, ook wordt er geklaagd over de crisis in de EU en wegblijvende toeristen. We krijgen een ander maar wel vergelijkbaar hotel dan vermeld op onze reispapieren. In verband met de grootte van de groep. Ook vermeldt hij dat we niet moeten uitgaan van de hotels in Spanje met de uitgebreide eetbuffetten. Ook is het hotelletje enigzins gedateerd, soms wat bijeengeraapt, maar wel schoon, het eten is er traditioneel en er wordt bediend aan de tafel. Nou, we zijn gewaarschuwd. Alles heeft zijn charme. We zien wel, het is een hele toer om bij het hotelletje te geraken, de wegen zijn soms smal en het is er erg heuvelachtig. De bovenkant van de bus wordt herhaaldelijk gepoetst door de over de weg hangende takken van plataan bomen.

52

Chianciano Termen Het stadje ligt in het zuid-oosten van Toscane in de provincie Siena. Heeft ca. 7000 inwoners. Het is bekend vanwege de bronnen met heilzaam water. Aquasancta (heilig water). Vooral goed voor de lever wordt gezegd. Het stadje ligt in het gebied van de vruchtbare Valdichiana heuvels: de heuvels van de beroemde Mulpiciano wijnen. Het stadje is een weldaad voor rust en ontspanning. Tevens een prima uitvalbasis voor het verkennen van Toscane. De heilzame bronnen waren in de oudheid al bekend bij de Etrusken en Romeinen. In de buurt zijn velen opgravingen gedaan die wijzen op een oude Etrusken stad, met honderden grafvondsten. Met Etrusk aardenwerk, brons, zilver. Urnen met bijzondere kleisculpturen van hoofdjes, enz. Zelfs zijn vondsten gedaan die wijzen op het maken van olijfolie en wijn. In het stadje zijn diverse badhuizen. In de omgeving zijn er veel natuurgebieden. Er is een watermuseum en een kunstmuseum met de geschiedenis van het stadje van 5000 jaar geleden tot nu. Zelfs zijn er etsen en gravures van Rembrandt te bewonderen Ghianciano was van 1938 tot 1988, 5 keer etappeplaats in de ronde van Italië.

53

Inchecken, we krijgen een “gewone” sleutel voor onze kamer, en worden om 19.30 uur aan tafel verwacht voor het diner. Het 3 sterren hotel oogt vriendelijk in een steile straat met plataanbomen in herfskleuren. Onze kamer op drie hoog bereikbaar met een liftje van 1 m2 oogt inderdaad wat gedateerd. De badkamer is nieuw en schoon. De afstandbediening van de tv is met plakband bij elkaar geplakt. De tv heeft een antennen ontvangst met veel spikkels in beeld en laat ons denken aan vergane glorie. We hebben een balcon van ca. 1 m2 en kijken uit over een binnenplaats. Alles heeft zijn charme. De koffers worden uitgepakt. We kunnen ons lekker verzorgen en omkleden en opmaken voor het avondeten. De tafels zijn mooi gedekt, de wijn staat voor het uitzoeken. Carla en Ton uit Deurne zijn onze tafelgenoten, waarmee we de belevenissen van de dag kunnen doornemen. Het diner bestaat uit: soep, pasta, vlees en aardappeltjes en een toetje na. Traditioneel Italiaans, prima te eten. Met een lekkere fles rode wijn, die half leeg/vol kan blijven staan tot de volgende dag. De bediening is spontaan en vriendelijk. Alarm!!!!! Suzanne, onze hostess heeft een mededeling: onze chauffeur is bestolen, waarschijnlijk tijdens het uitladen van de koffers. Zijn chauffeurstas met papieren en pasje plus ca. 1000 euro aan contanten, weg, foetsie. Of iemand iets of wat, verdachte personen gezien heeft. 54

De chauffeur is emotioneel en denkt er over om te stoppen, hij heeft het hoofdkantoor van Solmar gebeld en gevraagd om een andere chauffeur. Hij gaat nu aangifte doen bij de politie. Nou, ik weet niet meer welk toetje we hebben gegeten. De wijn smaakt opeens anders. Hoe loopt dit af, met medereizigers nemen we de ontstane situatie door. Schande, hij was als Italië-fiel nog van zo’n goed vertrouwen en relativeerde de overal wel voorkomende zakkenrollerij en criminaliteit. En dat in zijn Italië. We maken nog een kleine avondwandeling in de omgeving, het is er donker, ook wel koud, geen mens op straat. Voor het hotel staan onze mensen uit Budel/ Dorpplein. Ons gesprek gaat al vlug over de daar aanwezige zink-industrie, “de stille dood”. Ik heb er in mijn jeugd “in de kost “ gelegen en gewerkt als ovenbouwer. Iedereen had wel een bekende, zelfs vader, die er gewerkt had. De chauffeur arriveert terug van het politiebureau: hij lijkt aangeslagen. Ik geef hem mee in zijn overwegingen dat hij zich niet moet laten slachtofferen, en dat als hij enigzins zijn werk kan doen, beter kan blijven. Wij rekenen op hem. Hij zal er een nachtje over slapen. De volgende dag gaan we naar Siena. We vertrekken om 9 uur. Als het doorgaat. We gaan naar onze kamer en overdenken de dag.

55

Ondertussen, gepiel met ons mobiel. We maken er maar sporadisch gebruik van. Ik wist nog niet meer hoe ik het ding stop/uit moest zetten. Een spontaan bedoeld sms’je vanuit Milaan naar onze kinderen werd gesmoord met “geen netwerk bereik”. Ongeveer 145 km. lang. Marlies werd er helemaal kriegel van. Ik voelde me als de techneut in onze relatie met drie linkse handen. Alles geprobeerd. Na hulp van de halve bus kwam onze hostess Suzanne met de oplossing. In het menu “instellingen”, in het submenu “telefoon”, onder het sub-submenu “operator” de instelling van handmatig op automatisch zetten. Vanwege onze woonplaats aan de landsgrens met België stond het mobieltje vanaf aankoop op handmatig ingesteld. Een kind kan de was doen, als het maar weet waar alle knoppen zitten en waarvoor ze dienen. Het wordt weer een onrustige nacht, te veel indrukken, in mijn hoofd is er overwerk, het is gewoon koud in bed. Morgen om een extra deken vragen. Om 6.45 uur loopt de wekker af van ons prima werkend wekkermobieltje, ik was al wakker. Even later wordt het licht, vanaf ons balconnetje zien we een mooie zonsopkomst boven de Toscaanse heuvels.

56

Pluk de dag. We gaan aan ons ontbijt beginnen, de wijn en water en zelfs schoon bestek van het diner van gisteren staat nog op onze tafel. Het ontbijt is prima, uitgebreid met een eitje en croissants.

57

Siena. Het was natuurlijk even spannend, of onze chauffeur de draad weer zou oppakken, en jawel hoor daar komt de bus de berg af. Het gezicht straalt nog niet uit dat hij er veel zin in heeft. Op weg, van afstand zien we Chianciano in de zon liggen. Mooi, zo tussen de heuvels. De chauffeur Gerwin begint zijn verhaal; het lijkt hem inderdaad beter zijn werk weer op te pakken. Meteen een flink applaus in bus. Nu kan hij niet meer anders. Gaande de reis naar Siena begint hij zijn vakmanschap en enthousiasme over Italië / Toscane weer terug te krijgen. Hij vertelt over het prachtige landschap, de wijnbouw, olijven en ander lekkernijen van de streek. Hij maakt ons al vast lekker voor de optionele wijnproeverij op woensdag waarvoor hij wellicht geen andere optie heeft. Het water loopt zowat uit onze mond. Wat heeft de man een prachtige stem en spreekt hij goed verstaanbaar Nederlands. We rijden door een prachtig heuvelachtig landschap, de oogst is nagenoeg van het land. Ook zijn de cypressen te zien in het typische Toscaanse landschap. De omgeploegde aarde in rood/bruine/gele kleuren is nagenoegd hetzelfde als onze Zuid-Limburgse Löss-grond. Het bruin/rood wordt onderbroken door het groen van (“Zuid-Limburgse”) graften en groenpercelen struikgewas met dezelfde soort vegetatie als thuis. Waar hier cypressen staan, staan bij ons Italiaanse populieren en coniferen. En in Zuid-Limburg zien we meer groene weilanden met vee. Het is wel ZuidLimburg in het kwadraad. 58

We zoeven door het landschap met een rustig muziekje op de achtergrond, het zonnetje schijnt en net nu Suzanne ons een kopje koffie heeft bezorgd, is het zoeven afgelopen en hobbelen we over een knoebelweg. De grond is grof omgeploegd, wellicht bedoeld om verder uit drogen, zodat hij uit elkaar valt en zo klaar om verder te bewerken/ in te zaaien voor het regenseizoen. Hier en daar steken er stengels uit, saté stokskes, volgens Dick onze achterbuurman, medereiziger uit Houten getrouwd met Irma, bevriend met Gerrit en Eveline uit Eindhoven. De medereizigers uit onze bus krijgen een naam. Leuke mensen, met dezelfde soort belangstelling voor Toscane/ Italië, anders hadden ze niet deze reis geboekt. De stokskes van Dick zijn mogelijk de overgebleven stengels van tabaksplanten, zonnebloemen, enz.. Verder worden er vooral granen en maïs verbouwd, afgewisseld met olijfboomgaarden en wijngaarden. We naderen Siena. Siena Stad in midden- Toscane bekend om zijn authentieke middeleeuwse stadsbeeld met in het midden het ovale schelpvormige plein waar de drie heuvels, waar de stad op gebouwd is, bij elkaar komen. Nabij het Palazzo Publico (voormalig gemeentehuis, 13-14e eeuw), het elegantste paleis van Toscane met zijn hoogopreizende klokkentoren. 59

Siena staat op de Werelderfgoedlijst. De stad heeft ca. 50000 inwoners. In de oudheid was Siena een Etrusken nederzetting en er na een kleine Romeinse stad. In de vijfde eeuw met een bisschopzetel. In zijn ontwikkeling revalerend met zijn grote broer Florence. Beiden steden lagen op een belangrijke handelsroute naar Rome. Al in 1240 werd een universiteit menswetenschappen gesticht, nog steeds een belangrijke universiteit in Italië. Na thuiskomst werden we door de personeelsvereniging van DSM verrast met een entreekaartje voor een concert van het LSO (Limburgs Symfonieorkest) DSM (Young Masters) De “master” jonge violist “Jeroen van der Wiel “ had o.a. in Siena muziek gestudeerd. In 1348 verloor Siena ca. 25 % van haar inwoners door de pest (zwarte dood). In de 12e eeuw werd aangevangen met de bouw van de katherdraal Santa Maria Assunt (Maria ten Hemelopneming) op de hoogste heuvel van de stad. Na de pest-epedimie werd deze imposante kathedraal in grootte aangepast. In 1380 werd de kerk voltooid. De bus wordt buiten het historisch- nagenoeg autovrije centrum van de stad geparkeerd.

60

Bezoek Siena De vrouwelijke gids van Italiaanse afkomst stond al op ons te wachten. In prima Nederlands staat ze ons te woord. Wat me het eerste opviel was dat de vesting/ verdedigingsfort gemetseld was van gewone bakstenen. Rood/bruine bakstenen zoals we ze ook in onze streken bakken. De Etrusken de bewoners voor de Romeinen waren dan ook al goede pottenbakkers/ keramisten. Getuigen zijn de velen keramische vondsten. Aan de grondsoort kun je de plaatselijke ontwikkeling en bouwkunst voorspellen. Mensen bouwen huizen van de materialen direct in hun omgeving voorhanden (stenen, takken, modder). Vaak zie je dan ook dorpjes en huizen die dezelfde kleur hebben als hun omgeving. Is er meer welvaart /arbeidskracht dan wordt er uitgekeken naar de duurzamere materialen zoals: baksteen; keramische dakpannen; kalksteen; graniet; marmer. In Siena zie je alle materialen soms in het zelfde gebouw verwerkt. De vesting burcht/fort moest Siena beschermen tegen vijandelijke invloeden. Maar doordat Siena vaker het onderspit moest delven tegen aartsrivaal Florence werd het fort ook vaker gebruikt door Florence om Siena onder de duim te houden.

61

In de verte vanaf een uitkijkpunt zien we de machtige Dom liggen op het hoogste punt van de stad. We zien ook de rood/bruine daken van keramische dakpannen en nauwe straatjes van de middeleeuwse stad. Maar eerst bezichtigen we de San Dominico kerk. Onze gids is een grote aanbidster van de Heilige Catharina, waarvan in deze kerk een hoofdrelikwie en een pinkrelikwie te zien is. Inderdaad het echte geprepareerde hoofd en pink van de Heilige. Het lichaam werd eerder begraven in Rome. Daar nam Siena geen genoegen mee, het was hun Heilige, ze claimde met succes het hoofd en pink als relikwie. Wat een mooie stad, we zien verschillende bouwstijlen langskomen: romaans, gotisch, renaissance. De romaanse stijl is te herkennen aan de ronde bogen in het bouwwerk, gothiek in de spitsbogen; de 62

renaissance (vernieuwing/vrijheid in bouwstijlen). Kleuren/ vormen / patronen in de gevels/architectuur. Renaissance Een nieuwe orde die zijn oorsprong vond onder het bewind van fam. De Medici, Florence, die gepaard ging met het eigen bewustwordingsproces en de ontwikkeling van een filosofie waar in de mens centraal stond (begin Humanisme). Renaissance is meer dan verandering in bouwstijlen, kijk op kunst, het is ook een totale herziening/wedergeboorte van waarden en normen, een modernisering van de manier van denken en van bouwen/kunst. Ook de seculering in de kerk van Rome, het protestantisme is een gevolg van het hernieuwde denken. De enorme persoonsverheerlijking: heiligen, rijkdom , pracht en praal in de kerk van Rome vroeg om een tegenreactie: de beeldenstorm zoals in Nederland is een doorgeslagen geslagen reactie hier op. De “Renaissance” (hernieuwde denken) en “Verlichting” (rationaliteit boven dogmatisme) zijn twee belangrijke nieuwe intellectuele inzichten sedert de middeleeuwen. We nemen een kijkje op het “Piazza del Campo” het ovale plein in de stad. Een foto geeft ons een indruk van de paardenrennen, een wedstrijd tussen de verschillende contrades (wijken) van de stad. Een enorme massa mensen staan in het ovaal /midden van de baan die uitgezet is tegen de huizen en 63

geprepareerd is met een dikke laag grond/klei uit de omgeving.

We vergapen ons in de nauwe middeleeuwse straatjes. Vooral in de hete zomers biedt dit verkoeling. Nu is het soms wat frisjes uit de zon. Op de hoeken van de straten staat op een schildje met een dier afgebeeld, aangegeven in welke wijk men zit. De wijk van de gans; adelaar; enz. Op een pleintje staat een monument van Romus en Remelus. De stichters van Rome. Romus en Remulus In de legende uit de Romeinse mythologie de tweelingzonen van Mars en Rhea Silvia afstammelingen van Aeneas en zelfs van de godin Venus. Gevoed door een wolvin. Zij zouden Rome hebben gesticht. Uiteindelijk heeft Romus zijn broer vermoord en zijn naam verbonden aan de stad. De wolvin de Lupa Capitolina is een Etruskes bronzen beeld ( 500-480 v.Chr.). De beelden van de twee zonen zijn er nadien bijgezet. 64

De wolvin wordt ook in meerdere Italiaanse plaatsen gezien als de oorsprong van hun cultuur. De wolvin voorstellende de Etruskische / Griekse cultuur Deze cultuur bracht niet alleen Rome voort maar ook diverse Italiaanse steden. Het beeld (kopie) is dan ook in meerdere Italiaanse steden te zien. Zoals ook hier in Siena.

We naderen de Dom op het hoogste punt van de stad. Het bezoek is optioneel, we twijfelen even, we hebben al zo veel kerken van binnen gezien. Echter de buitenkant is veelbelovend, een prachtige voorgevel in verschillende kleuren marmer met honderden afbeeldingen en beelden. Ook te zien is dat de kerk aangepast is na de pest in de 14e eeuw. Een groot gedeelte van de kerk is gewoon buiten de kerk te zien. Indrukwekkend. Binnen gekomen kijken we onze ogen uit. Zo’n kerk hebben we nog nooit gezien, vloeren in inleg marmer, pilaren in verschillende kleuren marmer, beelden, fresco’s tegen het plafond. 65

De kerk etaleert de rijkdom van de kerk van Rome in die tijd. Adembenemend.

Onze gids neemt afscheid, we hebben tot 16.00 uur de tijd aan onszelf. We gaan eerst wat eten in een luchroom/ broodjeszaak. Overheerlijke broodjes, lekkere koffie. We genieten , kuieren door de stad, op het ovale plein zitten de vooral jonge mensen van alle nationaliteiten gewoon op de vloer van het schuin aflopende plein. De sfeer is geweldig. Het zonnetje schijnt. Gelukzalig laten we de indrukken op ons inwerken. We zijn echter te ver afgedwaald, Marlies vindt het maar niks, via onze plattegrond vinden we de weg terug. Op de terugweg bekijken we nog eens de San Dominico kerk en het geboortehuis van Catharina. Beeg en Siena De parochiekerk in Grevenbicht (Beeg) is ook vernoemd naar De Heilige Catharina. Maar welke Chatarina, er zijn wel acht Heilige Catharinas. Na onderzoek bleek dat de Heilige Catharina van Alexandrië te zijn. De vrouwenbond is vernoemd naar de Heilige Brigida. 66

De Heilige Catharina van Siena is o.a. samen met de Heilige Brigida (vrouwenbond) beschermheilige van Europa dus ook een beetje van Beeg. Catharina van Siena is ook beschermheilige van de contrade’s (17 stadswijken) in Siena . Een van de wijken is vernoemd naar de Gans (Oca) . Dus is ze ook beschermheilige van de gans. Ook in Beeg hebben we jaarlijks een soort race met paarden en een gans. Het “Ganstrekken” met carnaval. Volgens oude gebruiken/traditie uit de middeleeuwen trekken ruiters te paard aan de kop van een aan een stellage ondersteboven opgehangen, vooraf gedode gans. De ruiter die de kop weet af te trekken is de ganzenkoning. Het spel staat ter discussie, er is al geprocedeerd tot bij de Raad van State, nog steeds uitgepakt in het voordeel van de Ganstrekvereniging. De renaissance heeft wat dit betreft nog geen navolging in Beeg. Mogelijk een idee voor Beeg is niet meer aan de kop van een gans te gaan hangen maar de gans te beschermen en in navolging van Siena zo’n paardenrace op het Kotenplein te organiseren. Siena, wat een prachtige stad, de bus staat al klaar, met een tas vol indrukken gaan we weer richting Chianciano Termen, heerlijk, een beetje moe laten we ons vervoeren door een schilderachtig landschap, jagers hebben de jacht geopend en dwalen door de velden. Ik hoor in gedachten de “Pastorale” (Symfonie van 67

Beethoven). De herfst begint het groen te kleuren. De schuine stand van de zon doet er een schepje bovenop. Mededeling chauffeur: chauffeurstas is teruggevonden met papieren, pasjes, het geld is weg. In ons hotel aangekomen maken we nog een wandeling door onze omgeving. Het is lekker rustig in het plaatsje, het toeristenseizoen is wellicht afgelopen. Om half acht eten en de dag doornemen met Ton en Carla , onze tafelgenoten. Zij hadden duidelijk meer gezien van het dorpje, hadden nog een kerkje bezocht, winkeltjes bekeken. Na de prima viergangen maaltijd met lekkere wijn en een kopje koffie aan de bar genieten we van de rust van onze hotelkamer. De volgende dag wacht Florence, maar eerst even rusten. De nacht verloopt alles behalve rustig: te veel indrukken malen in mijn hoofd om voorrang.

68

Florence. Op weg naar Florence, slecht geslapen. Eigenlijk ben ik aan een rustdag toe. En dat op de belangrijkste excursiedag naar een van de bekendste kunststeden ter wereld. Niet voor niks was vandaag een rustdag/vrije dag gepland, de professionals die de reis hebben samengesteld weten toch beter. Milaan, Siena, Florence achter elkaar is te veel van het goede, nauwelijks te verwerken. Het programma is omgezet omdat er in Chianciano niks meer te doen was. Nou prima toch, een beetje wandelen in de omgeving, het plaatsje bekijken, allerzins de moeite waard als ik de beschrijving lees. Oude Etruskenstad, opgravingen, grafvondsten. Hoezo niks te doen? Beter kan niet. Mogenlijk kan de gids donderdag niet “gidsen” en is het programma omgezet of zijn er andere redenen. Hou je nu maar rustig zegt Marlies, en dat doe ik dan ook, ik probeer me wat meer af te sluiten van onze omgeving/indrukken. Misschien wel even te dutten in de bus, zoals ik Gerrit soms zie doen, afschakelen, het lukt natuurlijk maar ten delen, van een dutje doen is geen sprake. De bus neemt de kortste en snelste weg naar Florence over de autosnelweg. Na ca. 1,5 uur rijden is Florence in zicht. Ook nu is er een gids ter beschikking. Florence, stad. Hoofdstad vanToscane, 370000 inwoners. Ligt in het n.o. van Toscane aan de rivier de Arno. 69

Een van de grootste/ bekendste kunststeden van Europa/ de wereld. Gesticht als militair kamp/ Romeinse nederzetting, 60 jaar voor Chr. door Julius Ceasar. Aan de vruchtbare Arno-vallei en op de belangrijke noord-zuid route naar Rome. Hoofdplaats van de 7e Romeinse regio ToscaneUmbrië. De Romeinse structuur is nog te zien aan het stratenplan in het huidige Florence. Na aanvankelijke terugval na vertrek Romeinen opnieuw tot “bloei” (Romeinse betekenis Florence) gekomen vanaf ca. 1000 na Chr. Florence ontwikkelde zich tot belangrijk comercieel en internatioaal handelscentum (wol, zijde) zelfs met Vlaanderen (Gent, Brugge). De Renaissance bracht Florence tot ongekende groei in kunst, handel en rijkdom. Het bankiersgeslacht familie de Medici ( 15e eeuw- 1737) maakte het plaatselijke betaalmiddel de Gouden Florijn tot belangrijkste Europese betaalmiddel. Onze ”oude gulden” is afgeleid van de Florijn en betekent eigenlijk gewoon “goud”. De rijkdom van Florence werd vertaald in enorme kunstschatten, gebouwen en ontwikkeling literatuur, enz. Dante; Leonardo da Vinci; Michel-Angelo; waren de kunstenaars/geleerden van die tijd. De stad hangt vol met kunstschatten, fresco’s, beelden, architectuur, enz. De Dom “Maria de Fiore” werd gebouwd tussen 12961436. Kenmerkend is de 8- hoekige toren gebouwd door Brunelleschi (1420-1434). 70

Het 8-hoekige Baptisterium met bronzen deuren nabij de Dom. Het paleis van De Medici (Palazzo Vechio). Al in 393 na Chr. werd de voorloper van de Laurentiusbasiliek gebouwd, in de 11e eeuw vernieuwd en in de Renaiseance aangepast. De “Ponte Vecchio” (oude brug) is de opvolger was de eerste oorspronkelijke houten Romeinse brug. Tegenwoordig staat de stad ook bekend om zijn leer en stoffen, het bekende “damast” wordt er nog steeds gemaakt en verhandeld, heerlijke wijnen en gastronomie. Het museum “Uffici” een van Europees belangrijkste museum. Florence heeft velen partnersteden : een er van is het kleine stadje Houten, prov. Utrecht, Nederland. De bus wordt verplicht aangemeld en vervolgens wordt het parkeer tarief betaald. De Nederlandse vrouwelijke gids, in Italië wonende heet ons welkom. We staan aan de oevers van de Arno, die verder naar het oosten in de Alpennijnen ontspringt. In de verte zien we het gebergte liggen. De Arno wordt niet bevaren en dient vooral om het regenwater af te voeren via Pisa naar de Middelandse zee. Op het ogenblik is de rivier maar een ondiep stroompje van ca. 50 meter breed. De gids vertelt over de geschiedenis van Florence. 71

We staan bij een soort oude bunker/burcht wat in de oude tijd dienst deed als goudopslag. Banken, handel, het grote succes van Florence. Wat nu het Luxemburg, Lichtenstein en Zwitserland met het bankgeheim is, was in vroeger tijden Florence. Trouwens ook Nederland wordt steeds meer afgeschilderd als belastingparadijs voor buitenlandse bedrijven en ondernemers. Buitenlandse bedrijven openen een fictieve BV met postbus in Nederland en vallen zo onder een mogelijk goedkopere belastingtarief. Er is momenteel een ernstige schuldencrisis in de EU, de Euro als betaalmiddel staat onder druk. Griekenland dreigt failliet te gaan. Er wordt zelfs gezegd dat Griekse bedrijven gebruik maken van de Nederlandse route. Ook dreigt er een Griekse kapitaalvlucht naar Zwitserland. In de noordelijke lidstaten heerst er weerzin om de zuidelijke landen financieel te helpen. Terecht, het probleem ligt dan ook in het ongebreideld kapitalisme en neoliberalisme, marktwerking zonder normen op de pof van maatschappij en een duurzaam milieu. Het systeem is aan verandering toe: meer marktwerking met winst/beloning /prijs naar prestatie/ kwaliteit gerelateerd aan maatschappelijke normen en duurzaam milieu. Wensdromen in het kwadraat, “whisfull thinking”. Op pad, eerst allemaal even naar het toilet, de toiletheer rekent marktconform af tegen een prijs van 60 eurocent, wel met bonnetje. Niet gek: 30 keer 60 cent = 18 euro in tien minuutjes. 72

Meteen staan we op Piazza Sancta Croce een plein met prachtige gebouwen, kerk, gevels in verschillende patronen marmer. In de naburige wijk is er veel handel in leer van tas tot jas in allerlei vormen. Met als basis van deze handel de leerschool voor leerbewerking met werkplaats, gesticht door de Franciscanen met ervaring vanaf de middeleeuwen. Wereldwijd befaamd. De sleutel tot het maken van het Florentijnse kwaliteitsleer ligt in het looiproces met geheime natuurlijke looistoffen in plaats van Chroom. De gids wijst ons op Renaissance architectuur waarbij om optische effecten te bereiken gevels in verschillende vormen zijn opgetrokken: grote stenen onder kleinere boven, in drie verdiepingen onderverdeeld, zo lijkt het gebouw veel hoger. Afstanden tussen ramen steeds kleiner maken met het doel het gebouw langer te doen lijken. Prachtig. In de Kathedraal Sancta Croce aan het gelijknamige plein ligt Michelangelo begraven. Boven een raam zien we de bereikte waterstand aangegeven (ca. 3,5 meter vanaf de straat) bij de grote overstroming van de Arno in 1966. We lopen richting “Piazza della Signoria”. Het mooiste plein van Florence, dat in vroeger tijden het schouwspel was van grootse feesten maar ook van terechtstellingen, wordt bevolkt door bewegingsloze fuguranten, beelden (kopieën) van de beroemde David van Michel Angelo. 73

Hercules en de witte Neptunus midden in zijn fontein terwijl Cosimo de Medici zich trots te paard distantieert. Gemaakt uit sneeuwwit kostbaar Carrara marmer. Het hart van de stad met Palazzo Vecchio, de ontmoetingsplaats van toeristen en Florentijnen. Zomers worden er concerten gegeven, men flaneert er in zijn beste sjieke kleren, s’nachts wordt het plein weer overgenomen door de mystieken figuren. We kijken onze ogen uit, overal pracht en praal, we lopen richting Ponte Vecchio, de oude brug over de Arno, onderweg passeren we een standbeeld van Da Vinci. De brug met de huisjes is gebouwd op de plaats waar de eerste Romeinse brug heeft gestaan. In vroeger dagen werd bij de brug leer gelooid en waren er slagers. Het afval werd in de Arno gedumpt. Dat veranderde in de tijd van fam. De Medici. Er kwamen edelsmeden op de brug die er hun metalen bewerkten en verkochten. De legende gaat dat als de koopmannen hun belastinggelden niet op tijd betaalden de banken waarop ze handel dreven kapot werden geslagen (banca rotta) 74

“rotta” staat dan voor kapot. Daar zou het “bankroet” gaan zijn naam aan te danken hebben. De huisjes werden in 1966 door grote overstromingen van de Arno weggevaagd, waarbij een grote hoeveelheid goud in de rivier verdween. Een dam gebouwd in de Arno bovenstrooms moet dit soort problemen nu voor Florence voorkomen.

We nemen een kijkje bij de winkel waar onze prinses Maxima graag kleren koopt voor de kleine prinsesjes. Florence staat bekend om zijn verfijnde weefkunst, wolen zijde werkers, al vanaf de middeleeuwen. Het bekende “Damast” met zijn sierpatronen en satijnen glans is te vinden in alle boedels van de adel. Damast van zijde en katoen is nog altijd een van de specialiteiten van Florence. We lopen richting de Dom Sacta Maria Fiori en Baptisterium met achthoekige doopkapel met piramide dak en prachtige bronzen deuren. De bouwstijl laat zien hoe in die tijd van de Rainessance over architectuur en kunst werd gedacht. 75

Maar het meest bijzondere is toch de koepel op de Dom. Een achtvormige buitenkoepel bedekt met keramische dakpannen tussen met marmer bedekte vertikale bogen en een ronde binnenkoepel in visgraatverband gemetseld zonder houten ondersteuning.

Ring voor ring werd de ronde taps lopende koepel in zijn totaliteit gebouwd, met er bovenop een kleine toren voor de druk naar beneden en om de boel bij elkaar te houden. De koepel is honderd meter hoog en heeft een diameter van 42 meter. De koepel werd in 16 jaar tijd gebouwd. Een nog nooit ergens ter wereld destijds vertoond kunststukje van ambachtelijke meesterschap. Als ovenbouwer en oud-metselaar in mijn jeugd zijnde, spreekt me dit natuurlijk enorm aan.

76

Even heb ik getwijfeld om de hoge koepel te beklimmen, de trap (463 treden) loopt tussen de buiten en binnenkoepel en het metselwerk is dan ook goed te bewonderen. Boven is er natuurlijk een prachtig uitzicht, we zien mensen boven op de koepel lopen. De drukte en lange rij wachtende mensen weerhouden me van het voornemen. We bedanken de gids voor de uitleg en kunnen tot 16.00 uur onze eigen weg gaan. Eerst een kop koffie en een overheerlijk broodje in een broodjesbar. Daarna lopen we naar de waterkant van de Arno. We blijven niet in de drukte van de stad en besluiten naar de overkant te lopen waar we een grote burcht zien liggen met terrassen die uitkijken over de stad. We moeten wel nog even honderden trappen lopen. Maar het loont , het uitzicht is overweldigend, de stad met op de achtergrond het Apennijnengebergte. We bevinden ons op de “Piazza Michel Angelo” met een prachtig beeld van David.

77

Onder ons, tegen de heuvel ligt een park, het is heerlijk rustig, we rusten heerlijk uit, genieten van de aanblik van families met kinderen, van het mooie uitzicht en van elkaar, het heerlijke zonnetje.

Langzaam wordt mijn vermoeidheid verdreven en maakt weer plaats voor euforie en nog meer genieten. Om op tijd bij de bus te zijn slenteren we op ons gemakje door het park naar beneden naar de oever van 78

de Arno, om even verderop over Ponte Nicole (genoemd naar onze oudste dochter), de andere oever te bereiken. Op een terras aan de oever van de Arno nemen we een lekkere pot bier, dat doet een mens goed. Heerlijk ploffen we neer in de bus, toch wel een gemak zo’n bus bij de hand en alles geregeld te krijgen. Eveline en Irma hebben een leren jasje gekocht op de markt, ze hadden afgedongen en ware enigszins opgewonden over de aankoop. Best wel apart. Wij durven niet, Marlies kijkt uit naar een leren tasje maar durft dit niet op de markt te kopen. Het is eigenlijk niet een kwestie van durven maar we/ ik heb te weinig inzicht in de kwaliteit. Dan is kopen bij een winkel meer aan te raden. De chauffeur Gerwin heeft nog een verrassing en jawel hoor, even later staan we op Piazza Michel Angelo om uit te kijken- en om afscheid te nemen van de prachtige stad. Even later rijden we weer. Door mijn hoofd spoken de namen van Dante; MichelAngelo, Da Vinci, De Medici. Durante, Degli Alighieri (Dante) 1265-1321. Dichter , schrijver, politicus. Groot pleitbezorger Italië en het Italiaans (een gezamenlijke taal) Wat Veldeke, Herbenus en Erasmus was voor Nederland (o.a. grondleggers Nederlandse taal en Humanisme ) was Dante voor Italië.

79

Leonardo Da Vinci (1452-1519) De Renaissance zelf, homo universales (alles kunner), genie. Gaf de wereld hernieuwde inzichten. Architect, Uitvinder, Filosoof, Natuur- en Scheikundige, Anatomist, Beeldhouwer, Schrijver, Schilder en Componist. Zijn werk had een empirische (proefondervindelijk) praktische achtergrond en was niet wetenschappelijk. Tot zijn bevindingen kwam hij door studie en zijn resultaten gedetailleerd uit te tekenen. Zijn ideeën (o.a. over religie en astrologie) werden vast gelegd in manuscripten en zijn opgeslagen in het zogenaamde codex register. Zijn opvattingen over anatomie waren opzienbarend en vaak in strijd met de geloofsleer. Hij had technische inzichten (tekeningen) over machinebouw, vliegmachines, bruggenbouw. Schilderde o.a. De Mona Lisa (Louvre Parijs) en het Laatste Avondmaal (Milaan). Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni (Michelangelo) 1475-1564 Kunstschilder, Beeldhouwer, Architect, Dichter. Zijn werk wordt gezien als hoogste vorm van Renaissancekunst. Wereldberoemd is vooral zijn Beeldhouwkunst, liefde voor de Goddelijke Schepping, Fresco’s, Mannelijke schoonheid. Begraven in Basilica di Santa Croce Florence. 80

De Medici Geslacht “De Medici” (1360-1615) Hoe beroemder / succesvoller kan een familie zijn. Wolhandelaren, Bankiers, Bestuurders, Kunstenaars, Pausen, Kardinalen, Koninginnen . Rijk geworden als wolhandelaren, grondleggers internationaal Bankwezen. Toonaangevende rol in architectuur en kunst in Florence. In hun periode kwam de Renaissance (de wedergeboorte van kunst, bestuur en religie) tot stand. Bezitters van Palazzo Pitti in Florence. Grote politieke, bestuurlijke en kerkelijke invloed. Drie Pausen, 50 Kardinalen en 2 Koninginnen waren van het geslacht De Medici. Koningin Chatarina De Medici (1519-1589, en Koningin Maria De Medici waren Koningin van Frankrijk. In 1638 bezocht Maria De Medici als blijk van internationale erkenning “de Republiek der Nederlanden” in Amsterdam. De Medici’’s liggen begraven in het familiegraf Capella De Medicee, Florence. Op de dag van vandaag zijn er nog ca. 25 nakomelingen van dit roemrijke familiegeslacht. In ons hotelletje aangekomen maken we ons op voor onze laatste avond/nacht voordat we morgen diagonaal door het Toscaanse landschap naar de kust reizen. Met een bezoek aan de stadjes : Gimignano en Volterra. We nemen de dag door met Ton en Carla. 81

Carla en ik deelden het volgende tafereeltje: In de grote drukte in Florence was er veel politietoezicht. De Italiaanse politieagent staat er algemeen stoer op en toont een onberispelijke onverzettelijkheid en gezagsuitstraling. In de grote drukte stond er volgens een oudere medereiziger van onze groep een politieagent hinderlijk in de weg. Met een duwtje met de hand sommeerde hij de agent plaats te maken. De agent voldeed hieraan, in een natuurlijke menselijke reflex was hij vergeten dat hij het gezag zelf was, verbouwereerd over zijn falen keek hij ongelukkig en verbijsterend in een desolate toestand achterblijvend verontwaardigd om zich heen. We kunnen er nog hartelijk om lachen. We bestellen toch maar een grote fles wijn ook al moeten we hem vanavond leegdrinken, ieder feest moet gevierd worden en vandaag is zoals iedere dag een feestdag: een feestdag van “het leven” ( to be or not to be). Zoals iedere avond worden we door de bediening verwend, het hotelletje kenmerkt zich door traditie, eenvoud en hartelijkheid. Het eten is traditioneel en lekker. De bedden zijn goed en de kamer is schoon. We drinken de fles wijn uit in de loungeruimte, nemen nog een kop koffie, betalen onze rekening, kletsen gezellig met de aanwezige mensen. De vrouw van Jo uit Kerkrade zit op het politiebureau, ze is met de chauffeur meegegaan als mogelijke getuigen van het stelen van de chauffeurstas. Jo zelf vindt het wel een beetje ongemakkelijk, zijn vrouw blijft 82

wel erg lang weg. De wijn doet zijn werk, voor het eerst slaap ik goed. We worden wakker, pakken de koffers in, ontbijten, nemen afscheid van het personeel en zijn gereed voor vertrek.

83

San Gimignano en Volterra. Op naar de kust via Gimignano en Volterra. Vandaag beginnen we misschien wel aan de mooiste trip van deze excursie-reis, De verplaatsing van uit het zuid-oosten (Chianciano Termen) naar het noord-westen van Toscane dwars/ diagonaal door Toscane via de stadjes Gimignano en Volterra. Het einddoel is een hotel in Forte dei Marmi aan de Versilia kust. We nemen met dank, afscheid van Chiaciano Termen, een laatste blik, de herinnering aan enkele mooie dagen nemen we mee. We nemen de autoweg naar Siena, waarna we over secundaire wegen door het binnenland richting de kust rijden. Maar eerst gaan we koken, onze voorbuurman in de bus, Kees uit Zeeland is hobbykok. Hij is vooral liefhebber van schelpdieren en vis. Oesters, mosselen zijn de lievelingsgerechten. Hij vertel enthousiast over een speciale bereiding van mosselen. De daad bij het woord voegend schrijft hij ons een recept op. Ook ik rammel wel graag in de pannen, dit vooral in combinatie met de groentetuin. Vooral door de invloed van Zuid-Europa o.a. vakanties is ook bij ons in de supermarkt alles te koop passend bij de vraag van consumenten. Koken met kruiden en olijfolie in combinatie met wijn doet steeds meer zijn opmars. 84

Fijnproever worden is niet gemakkelijk. Dat geldt voor eten, voor olijfolie, kruiden en wijnen en alles in combinatie tot elkaar. Eigenlijk komt het aan op warenkennis en de absolute smaak van de afzonderlijke producten. Vooral de basis is belangrijk: goede verse kwaliteitsproducten. Wat gaat er boven de eerste- in olijfolie gebakken -aardappeltjes uit de groentetuin met verse peultjes en jonge worteltjes met een lekker biefstukje. Gewoon in zijn basiskwaliteit klaargemaakt? Of gewoon heerlijk verse Zeeuwse mosselen met selderij en prei met lekkere verse patat frites. De Zeeuwen hebben natuurlijk vele manieren bedacht om de mosselen aan de man te brengen: gekookt; gebakken; in het zuur; zoet; met kruiden; wijn; enz. Innovatie en specialiteiten noemen ze dat. Limburgers doen iets soortgelijks met aspergers, Hollanders met kaas, Belgen met bier, Duitsers met worst; Fransen met wijn; Spanje met olé; Italianen met olijfolie, pasta, tomaten. Ook bedrijven doen dat, de start is altijd een goed kwalitatief basisprodukt. Dat kan ook kennis zijn. Philips met electronica; DSM met chemie; Volvo met autotechniek; enz. We rijden voorbij Siena en slaan van de autoweg af het binnenland in. Al vlug rijden we door een adembenemend heuvelachtig landschap. Rood/ bruin/geel/beige aarde, groene graften (graften zijn groenstroken dwars in de heuvels gelegen ) ze voorkomen te veel erosie. Goede 85

vruchtbare grond die afspoelt wordt tegengehouden en vormt een aarde wal in de dwarsrichting van de heuvel begroeid met struiken. Zo vormt zich enigzins een terrassenlandschap. Wijngaarden; Olijfgaarden; percelen met bosbouw. De struiken en bomen verkleuren al hun blad, wellicht ook door de warmte en droogte beginnen ze eerder aan de herfst. En natuurlijk de niet ontbrekende cypressen kenmerkend voor het Toscaanse landschap. We naderen San Gimignano.

86

San Gimignano Reeds van verre zijn de familietorens van San Gimignano te bewonderen, een ommuurde op een heuvel gelegen stad. San Gimignano heeft ca. 7000 inwoners.

Een middeleeuws stadje in de provincie Siena midden in Toscane, bekend vanwege de bijzondere middeleeuwse architectuur en zijn dertien torens die het silhouet van de stad domineren. Deze zijn in de 12- en 13de eeuw door rivaliserende rijke families gebouwd. Op haar hoogtepunt had de stad zo'n 70 torens. In de late middeleeuwen was deze stad erg welvarend vanwege de ligging aan de pelgrimsroute naar Rome. Een pestepidemie, en omlegging van deze route, betekende de economische ondergang. Maar ook het behoud van zijn middeleeuwse karakter. “Ieder nadeel “heb” zijn voordeel” zou onze Johan zeggen. 87

Alle straatjes gaan opwaarts naar het hoogste punt. In 1990 is het historische centrum van San Gimignano opgenomen in de lijst werelderfgoed Unesco. San Gimignano is een van de best bewaarde middeleeuwse stadjes van Toscane. We moeten het nu doen zonder gids, verdwalen is ook wel erg moeilijk in het stadje. Of we gaan bergop of bergaf. We lopen door de toegangspoort van het ommuurde stadje. Het ziet er fraai uit, huizen, gevels, bestrating, zelfs de lantaarnpalen zijn hetzelfde, Vooral de gevels zijn interessant om te zien. Ja wat voor een stijl is dit, middeleeuwse stijl zullen we maar zeggen. Ronde bogen, soms gotisch, prachtig uitgemetseld met bakstenen en/of kalkstenen.

Het metselwerk in soms een ratjetoe, in de zelfde gevel zijn vaak diverse materialen gebruikt: bakstenen, mergel, rivierstenen, kalkstenen, hardstenen, pleisterwerk. Ook zie je dat de gevels soms een andere indeling hebben gehad en zijn oude ramen en/of deuren dichtgemetseld. 88

Mooie raamluiken versieren de ramen. Op de daken liggen beige/bruine keramische dakpannen. Het plaveisel is van graniet/ hardsteen. Alles bij elkaar passend in een zelfde stijl straalt het stadje een geweldige kwaliteit uit. Prachtige winkeltjes met allerlei waren: leer, aardewerk, enz.. Boven een pleintje met een kerkje, en dan de torens opgetrokken in een soort op maat gehakte harde kalksteen. De slanke hoog oprijzende torens zijn vaak gebouwd met vierkanten / rechthoekige ramen en een platte bovenkant. Helemaal boven ligt dan gewoon de “Hof van Olijven” met een klokkentoren. Een olijfboomgaard op het hoogste punt van het stadje met een uitzichtpunt naar de paradijselijke omgeving.

En dan hoor je muziek, een muzikant speelt begeleid door een muziekband het Ave Maria op een dwarsfluit. Even later klinkt er het sonore basgeluid van een buisachtig instrument, met symfonische new-age achtige muziek als achtergrond. We gaan er even bij 89

zitten, het is muisstil, alleen de muziekklanken vullen de ruimte. De zon reflecteert haar licht in de duizenden zilverkleurige blaadjes van de olijfboomgaard. Je wordt er stil van. Emotionele gevoelens wellen op en voelen zich één met de omliggende natuur en omgeving. Een bijzonder moment. We verlaten deze mooie plek en komen weer op het pleintje bij het kerkje en de torens.

We kopen natuurlijk een overheerlijk ijsje bij de “wereldkampioen” ijsmaken. We eten ons ijsje op, zittend op de trap van een gewezen waterput waar allemaal munten in liggen, een soort wensput dus. Marlies had eerder in Siena al een munt geworpen in en soortgelijke wensput. Eigenlijk geen wensput maar een put die beloofde dat je terug zou komen naar de plaats. Wat een prachtige omgeving. We dwalen door de straatjes met steeds weer andere vergezichten, huisjes, balconnetjes, doorkijkjes. 90

Gewoon dus bergaf dan komen we weer vanzelf goed uit. We drinken een heerlijke kop koffie met weer een overheerlijk broodje en dwalen verder naar beneden naar de bus. San Gimignano bedankt. Even later toeren we weer verder. Heerlijk zoeven we gewoon door een prachtige schilderij. Woorden schieten te kort. Vandaar dat ik maar enkele foto’s plaats. We rijden langs een grote gevangenis, gewoon gevangen zitten midden in het mooie landschap, zou dat een onderdeel van de straf zijn? Het landschap wordt ruwer, grootschaliger, langere heuvels, minder pittoresk, minder groen, minder rood/bruin, meer beige/geel/wit. Een rode kleur wijst op ijzeroxide in de bodem, wit op krijt/kalk. Heel apart. 91

Een krijt/kalk landschap. In de buurt van Volterra zit de bodem vol krijt /kalk/ mergel.

Op sommige plaatsen verzakt de bodem zelfs met gebouwen er op. Mogelijk door ondergrondse uitspoeling van zachtere kalksteen. Ook in de omgeving van- en op de -St Pietersberg Maastricht zakt de bodem weleens. Ook hier is sprake van een kalkrijke ondergrond maar ook van voormalige mergelwinning.

92

Volterra Stad in de provincie Pisa, 11000 inwoners. Volterra, de ommuurde stad is op een oud Etruskische nederzetting gebouwd, waarvan de muurgordel en een poort nog aanwezig is. Bezienswaardig zijn de Dom 13 eeuwse kerk in romaanse stijl. Het Palazza de Priori een overheidsgebouw 13e eeuw. Het fort ( momenteel staatsgevangenis) De Medici Een Romeins theater van 1 eeuw voor Chr. Een Etruskisch museum met een uitgebreide verzameling van o.a. urnen, beeldjes , sieraden. Op het hoogste punt zijn ruines / overblijfselen van een oude burcht/bewoning van de Etrusken te bezichtigen.

Ook dit stadje kunnen we op eigen gelegenheid bekijken. Weer helemaal anders dan Gimignano. De huizen en gebouwen hebben een beige/ lichtbruine kleur. De kleur van de omgeving. De huizen zijn veelal opgebouwd met een soort op maat gemaakte kalkstenen, natuurstenen, pleisterwerk, enz. In sommige gebouwen zie je de renaissance stijl weer terug, in horizontale lijnen met diverse kleuren marmer.

93

Volterra staat ook bekend om zijn Albast. Albast is een kalkachtige in zeewater uitgekristalliseerde steensoort. Zachter dan marmer, doffer van kleur, minder duurzaam. Harder dan mergel. Goed te bewerken, geschikt voor diverse gebruiksvoorwerpen. Al door de Etrusken gebruikt. We dwalen zonder bepaald doel door het stadje. Nauwe straten met huizen tot veelal drie/vier verdiepingen hoog. Zanderige kleuren. We belanden op een wandelpad op de met groen begroeide stadsmuur die zich langs de heuvel slingert waarop het stadje gebouwd is. Terug in de stad slenteren we door de straatjes en bekijken de winkeltjes. Marlies maakt me attent op de mooie tasjes in de etalage van een leerwinkeltje. En jawel hoor Marlies valt voor een prachtig mooi design rood/groen leren tasje. Apart, zo zie je ze thuis niet. Het is tevens een mooie herinnering aan Toscane, met zijn prachtige rood/bruine kleur van de aarde en olijfgroene kleur van de olijven.

94

We slenteren verder door de stad, heerlijk rustig. Uiteindelijk komen we in een park op het hoogste punt in het stadje. Hier liggen ruïnes/ overblijfselen van bewoning door de Etrusken, de eerste bewoners die het stadje gesticht hebben in de oudheid. Etrusken. In Volterra is een Etrusken museum met allerlei vondsten uit de Etruskentijd.

95

Het is onvoorstelbaar hoe ontwikkeld en gecultiveerd dit volk was en dat al voor onze jaartelling.

96

Nabij de Ruïnes hebben we een leuk gesprekje met een Italiaanse stelletje. Op zijn Engels vertellen we over “Bella Italia”. Milaan , Siena, Florence. Ze glunderen van trots. Ze komen uit Milaan, de jongen is een keer in Amsterdam geweest en vindt Amsterdam mooier/ schoner dan Venetië!!!. Op hun vraag vertellen wij met trots dat we uit de buurt van Maastricht komen, het zuiden van Nederland. Maastricht kennen ze wel van het Euroverdrag. Ze vertellen dat Forte dei Marmi, waar we naar toe reizen, een prachtige kustplaats is. We kuieren richting opstapplaats bus en genieten nog van het prachtige uitzicht over de omgeving. Marlies laat glunderend haar tasje zien aan dames reisgenoten, mooiiil!!!. De bus kan nog niet vertrekken: “Budel” is nog niet gearriveerd, na een tijdje een telefoontje, “Budel” is verdwaald en staat mogelijk op de weg onder aan de berg. Even later kunnen we ze inderdaad oppikken. Toch maar handig dat de chauffeur ons zijn mobielnummer gegeven heeft, in geval het nodig is. We gaan weer op weg, richting de kust. Volterra bedankt, we hebben “Volterra” wellicht te kort gedaan, er zijn prachtige gebouwen/kerken/musea te bezichtigen. We zijn al verwend, na Milaan, Siena, Florence. Op weg, richting Pisa, het landschap wordt vlakker, verstedelijkt, verrommeld enigzins. Op de autoweg kunnen we de scheve toren van Pisa zien liggen. 97

Er lijkt niet veel aan. In de verte zien we de Apennijnen, het hooggebergte weer opdoemen. We naderen de vlakte van de Versiliakust kust met het hooggebergte als achtergrond. We arriveren in Forte dei Marmi. De zee is nog niet zichtbaar. We checken in, krijgen een modern stripmagneetkaartje als sleutel, een mooi vier-sterren hotel met een prachtige luxe kamer van alles voorzien.

We nemen nog vlug een kijkje aan zee, een enorm breed verlaten strand met de hoge bergen als decor en een mooie zonsondergang boven een eindeloze kalme zee. We gaan dineren, zijn op zijn paasbest gekleed, schuiven we aan de mooi gedekte tafel, samen met onze vaste tafelgenoten Ton en Carla, uitgebreid met twee “Haagse” dames afkomstig van Delft en Den Bosch. De kelners staan in de houding, gereed om het 98

eten en drank uit te serveren. Onze tafeldames zijn mooi in eigenheid en verscheidenheid, de een in zijn eenvoud, de ander meer gepimpt met opmaak en sierraden. Ook de jongens zien er schoon uit. Prachtig. We hebben een ster meer als het hotel in Ghianciano Termen maar een gang minder met het diner, drie in plaats van vier-gangen, merkt Ton droog op. De pasta is anders overheerlijk “aldente” bereid. Alles bij elkaar prima, lekker eten, heerlijke wijn. We nemen nog een kopje koffie aan de bar met Ton en Carla. Daarna maken we nog een kleine wandeling naar de Pier aan Zee, nabij het centrum van het stadje. Mooi, veel marmer en veel vissers op de pier maar geen vis. Het stadje lijkt verder uitgestorven. Nog denkend aan de geweldige reis door het prachtige binnenland en de mooie stadjes genieten we verder na van de rust van onze mooie hotelkamer.

99

Lucca. Na het ontbijt, vertrekken we naar Lucca. Ongeveer 25 km rijden. De kust heeft een warmer klimaat dan het binnenland o.a door de warme westenwinden en de watertemperatuur van de Middelandse zee. Dat is ook te zien aan de aangelegde vegetatie: dennen, palmbomen in parken en tuinen. We rijden langs de Apuaanse Alpen en langs Lago Di Massaciuccoli een natuur- en plassengebied. In de buurt van het meer ligt de componist Puccini begraven. Lucca, hoofdstad van de provincie Lucca, Toscane, ca. 90.000 inwoners De stad Lucca werd gesticht door de Etrusken en werd een onderdeel van het Romeins Rijk in 180 voor Chr. Het rechthoekige schaakpatroon van het stadscentrum, herinnert aan het Romeinse stratenplan van de vroegere Romeinse nederzetting. De Piazza San Michele ligt op de plaats van het antieke forum. Lucca was in de Romeinse tijd een belangrijke stad, want het lag op een kruispunt van drie heerbane. Lucca werd geplunderd door Odoker, een Germaans stamhoofd, die Roulus Augustus afzette als laatste Romeinse keizer in 476. De stad werd in het begin van de 11e eeuw welvarend door de zijdenhandel.

100

Republiek Lucca Na 1160 vormde Lucca zich tot een onafhankelijke rupubliek. De Republiek Lucca en bleef dit gedurende bijna 700 jaar. In de eerste helft van de 15e eeuw werd Lucca bestuurd door Paola Guinigi . Hij verfraaide de stad, onder andere met het Palazzo Guinigi. In de 15e en 16e eeuw moest de stad zich verdedigen tegen Florence. Uit die tijd stamt de brede stadsmuur en verdedigingsforten rondom de stad. De muur is echter nooit gebruikt voor militaire doeleinden. In 1799 kwam de stad onder Frans bewind en werd in 1805 een klein onafhankelijk vorstendom. Door toedoen van Napoleon die zijn zus Elise als prinses van Lucca op de troon zette. In 1861 werd Lucca bij Italië gevoegd. Lucca was/is een rijke stad, de renaissance kunst is rijkelijk aanwezig in de bouwstijl. Lucca kent vele pleinen, waar onder het Piazza Dell’Anfiteatro, het vroeger Romeinse Amfibietheater, nu een plein met nog de contouren van het oude theater in een ronde aan eengesloten huizenrij. Ook verschillende kerken en paleizen zoals het Palazzo Guinigi. Een van de bekendste inwoners was Puccini een wereldbekende componist, zelfs in Grevenbicht. We worden door de bus afgezet bij een van de forten van de vestingmuur.

101

Een gemetselde muur in bakstenen met versterkte forten. 4 km. lang, rondom de stad. We besluiten maar meteen de benenwagen te nemen, wandelen met Puccini. Giacomo Antonio Domenico Michele Secondo Maria Puccini (1858-1924). Nu ik dit schrijf dd. 2 november 2011, luister ik natuurlijk tegelijk naar muziek van Puccini. Puccini heeft heel wat werken op zijn naam staan: Voor orkest, kerkmuziek, koren, vocale muziek ( wie kent niet het Nessun Dorma gezongen door Pavarottie), piano, orgel, enz. En natuurlijk opera zoals o.a. La Boheme, Tosca, Madamme Butterfly en het onvoltooide Turandot. Geweldige muziek. We wandelen lekker door over de brede statige vestingmuur met een wandelweg en fietspad. Veel mensen gebruiken de muur om te wandelen, fietsen , joggen. Een heerlijk rustige sfeer. Met een prima zicht op de stad. Rood/ bruine keramische daken dicht op elkaar. De nauwe straatjes zijn nauwelijks te onderscheiden. Er bovenuit steken de pieken van de hoge slanken torens van kerken en kastelen. Nabij Porte Maria (genoemd naar mijn vrouw) gaan we richting centrum stad, prachtige pleinen, 102

kerken met muurschilderingen van Maria aan de buitenkant, kastelen, een toren met struiken er boven op. We bekijken op ons gemak het Piazzo dell’Anfiteatro.

Mooi. De meeste huizen zijn gepleisterd in wit/beige kleur. We proeven de sfeer van Puccini nabij zijn standbeeld en het naar hem genoemde plein en museum. We slenteren door de straatjes en genieten van de prachtige gevels en de rijkdom van de renaissance.

103

Het is een drukte en levendigheid van belang. Vervolgens kuieren we weer terug naar het vestingfort aan de stadsmuur. Lucca bedankt. Op reis in Toscane zou alleen al een bezoek aan Lucca beslist de moeite waard zijn.

104

Wijnproeverij. Toscane zien, ruiken, proeven: dat was de belofte van de chauffeur, nou we hebben al ongelofelijk veel gezien, heerlijk gegeten en gedronken. We gaan deelnemen aan een wijnproeverij met natuurlijk typisch Toscaans eten. De chauffeur heeft de verwachtingen hoog doen spannen met zijn soms lyrische uitleg van het optionele smakelijke gebeuren. De mensen die geen alcohol drinken worden voorzien van frisdrank, enz. Alle mensen doen mee, er is dan ook geen derde optie. We “moeten” wel, “schande”! Wijnproductie. Wijnbereiding: vergisten suikers in sap van druiven tot alcohol door bacteriën . Vruchtenwijn: Vergisting suikers van alle soorten sappen tot alcohol van alle soorten vruchten. Rode wijn: gisting blauwe druif met schil. Witte wijn: gisting blauw en wit druivensap, zonder schil. Rosé: beperkte gisting met schil. Mousserende wijn (wijn met koolzuur). Wijnbestandelen: water, suikers, alcohol, koolzuurgas, tannine ( smaak, kleur, structuur) en/of andere stoffen in kleinere hoeveelheden. Likeur: wijnen versterkt met wijnalcohol en/of kruiden. Droge wijn (rood of wit): is een wijn waarvan alle suikers zijn omgezet in alcohol. De wilde wijnstok is de wingerdsoort die druiven produceert. Deze wingerd komt oorspronkelijk uit de Kaukasus. Al 7000 jaar geleden werd in Iran, Irak 105

(Tweestromenland, Mesopotanië) wijn sporen aangetroffen in archeologische opgravingen. Al vanaf 3000 v.Chr. zijn er vele afbeeldingen en wijnsporen van Egyptische wijnbouw bekend. Vanaf ca. 1000 v.Chr. waren de Etrusken (midden Italië) actief in het maken van wijn. De Romeinen namen kennis over, ontwikkelden en verspreidden het naar de rest van Europa. Tot in de 17e eeuw werd hoofdzakelijk jonge wijn gedronken. Door het gebruik van kurk werd het daarna mogelijk wijn langer in flessen te bewaren. Wijn kan zowel naar kleur als naar type worden ingedeeld. Het eindresultaat wordt door de vinificatie bepaald. Traditionele Vinificatie rode wijn: Alcoholgisting bij 20-30 graden, vervolgens scheiden van mos (vruchtresten), vervolgens tweede nagisting; klaren, mogelijk mengen en bottelen. Thermo Vinificatie: Alcoholgisting bij hogere temperaturen, wijn snel op dronk, geen werking tannine, korte levensduur. Macération Carboniqu: Methode om tannine en zuren te benutten, wijn sneller op dronk. Continue vinificatie: Wijnfabrieken voor tafelwijn. Na de eerste alcoholgisting tapt men de wijn af. Droge witte wijn Witte wijn van sap van de druif. Witte wijn vergist in ongeveer 2 weken bij 14- tot 20 graden. Door filtratie 106

kan de 2e gisting worden voorkomen voor jong drinkbare wijn, die bevat dan wel nog suikers en is niet helemaal droog. Zoete witte wijn Wanneer de most heel zoet is stopt de alcoholische vergisting vanzelf bij een alcoholpercentage van 14%. De gistcellen sterven dan af. Dit proces kan ook gestopt worden door zwaveldioxide, of door de gistcellen eruit te centrifugeren. Rosé: kortstondig vinificatie met schil, directe persing, korte inweking en mengen van blauwe en witte druiven. Mengen rode en witte wijn is niet toegestaan. Toscaanse smaken. Geurige olijfolie,smakelijk vlees, seizoensgroente, aromatisch kruiden,schapekazen, kwaliteitswijnen; al deze streekproducten zijn de ingrediënten voor een landelijke, eenvoudige, smaakvolle keuken. Sommige recepten zijn al ontstaan in de tijd van de Etrusken. De oorsprong van lekker eten komt gewoon uit de Toscaanse grond in combinatie met het zachte zonnige klimaat. Olijfbouw en verwerking. De vrouwelijke gids vertelt in prima verstaanbaar Duits haar verhaal en laat ons daarbij een filterpers zien waar de Extra Vierge olijfolie geperst wordt: de kwalitatief beste “eerste koude persing”. De olijven worden in de herfst groen geoogst en gekneusd tot een dikke brij. Deze brij wordt op doeken 107

gelegd en de doeken op elkaar gestapeld en vervolgens koud geperst. De uitstromende olijfolie ontdaan van plantenresten levert de extra-vierge olijfolie. Olijfbomen dragen om de twee jaar vrucht; worden met de hand geplukt en er zijn vijf kilo olijven nodig voor een liter olijfolie. Olijfolie bevat oliezuur dat het slechte cholesterol verlaagt en het goede verhoogt. Wijnbouw Toscane. Wereldberoemd zijn de Chiantiwijnen. Het recept werd geleverd door baron Ricasoli (1837), die drie Toscaanse druivenrassen combineerde. In 1965 gedecoreerd met het (D.O.C.) predicaat voor Italiaanse wijnen met hoge kwaliteit. Na neergang is de Chianti weer in opleving sedert 1984 de kwaliteits eisen werden verhoogd met het (D.O.C.G.) predicaat. Naast de Chianti zijn er nog enkele soorten die de classificatie D.O.C.G. halen. De productiegebieden en de aard van de bodem, niet de kwaliteit van de druivensoorten bepalen de classificatie van wijnen. Graanproducten. De bodem in Toscane is natuurlijk prima geschikt voor graanproducten. De basis voor brood en natuurlijk pasta. Pasta fresca (vers) of pasta secca (gedroogd). Pasta is een deegproduct, gemaakt uit voornamelijk harde tarwe, die op allerlei manieren in allerlei vormen versneden kan worden. Zoals: spaghetti; macaroni; fusili en penne. Of met vulling: tortellini (taartjes). 108

We gaan aan tafel, een eindeloze lange tafel, plaats genoeg voor ca. 30 mensen. De wijn wordt geserveerd: twee wit en twee rood waarvan elk een droge en een medium. Een dessertwijn (zoet). De pasta wordt opgediend, We beginnen met de witte droge wijn. Vervolgens lekker brood met olijfolie, gedroogde tomaten, olijven, kaas, salami, amandelkoekjes; enz. Gecombineerd met de wijnen. Als dessert: lekkere koekjes soppen in de zoete desertwijn. Natuurlijk kennen we de smaken, ook in de Nederlandse supermarkt is alles te koop. Maar toch, in deze omgeving, in deze combinatie niet te overtreffen. De sfeer wordt natuurlijk al snel erg ontspannen. Er wordt heerlijk gegeten, gekeuveld, gedronken en gelachen. Genietend van het eten en drinken, de sfeer en omgeving en niet te vergeten het heerlijke zonnetje. Heerlijk. De vrouwen bestormen na afloop het winkeltje. Vooral de Zeeuwen hebben geen cent te veel, hobby-kok Kees kan voorlopig vooruit. Marlies beperkt zich tot het kopen van zongedroogde tomaten en olijfolie. 109

Heerlijk ontspannen en voldaan nemen we afscheid en brengt de bus ons terug naar het hotel in Forte dei Marmi. Na het lekkere eten, prima geserveerd aan tafel met lekkere wijn en koffie aan de bar nog een avondwandeling gemaakt naar zee en het centrum van Forte dei Marmi. Vervolgens de rust gezocht van onze luxe hotelkamer. Er wacht nog één excursiedag naar Pisa op vrijdag. Morgen is een vrije dag.

110

Versiliaanse kust. Vandaag dus een dag ter vrije beschikking. Forte dei Marmi. Stadje aan Versiliaanse kust, provincie Lucca ca. 8000 inwoners. Luxe “mondaine” badplaats, met prachtige villa's en buitenhuizen. Vroeger was het een overslaghaven voor het marmer dat zeven kilometer landinwaarts bij Seravezza werd gedolven. De geschiedenis van Forte dei Marmi gaat terug tot het einde van de 18de eeuw toen groothertog Leopold I hier het fort bouwde waaraan de plaats zijn naam ontleend. In de 19de eeuw werd het de badplaats voor de welgestelden. Al in 1890 werd Forte dei Marmi omschreven als van oudsher de verblijfplaats voor de high society. De vele villa's getuigen van deze periode. Opvallend is de 300 meter de zee inlopende brug/pier, die vroeger werd gebruikt voor het op schepen laden van blokken marmer. Nu is het een wandelpier met een mooi uitzicht op het strand, de bergen en een aanlegplaats voor boten die excursies maken naar onder meer Viareggio en Elba. Forte dei Marmi is ook bekend om zijn exclusieve winkels, voorzien van de bekendste namen uit de modewereld. De mensen die hier verblijven, leven het goede leven. Van af het strand te zien zijn de Carrara marmergroeven hoog in de Apuaanse Alpen. Er zijn ongeveer 300 marmergroeven, die bijna vlekkeloos marmer voortbrengen. Dat marmer werd ook 111

jarenlang gebruikt door Michelangelo, o.a. voor zijn “David”. De marmergroeven stammen al uit de tijd van de Romeinen en zijn daarmee de oudste industrieterreinen ter wereld die nog in bedrijf zijn. Kort gezegd een stad van zee en marmer. Ja wat doen wij als we aan zee zijn, natuurlijk van de zee genieten, te beginnen met een fikse wandeling, pootje baden. Een enorm breed kilometers lang verlaten strand ligt op ons te wachten. Prachtig weer, wat wil een mens nog meer. We lopen in zuidelijke richting en zien na een tijdje de pier van een andere plaats aan zee. Dat wordt het doel van de dag. Heerlijk samen met zijn tweetjes, kijken naar de zee, het zachte geluid van de “kleine” branding.

Genieten van de omgeving en van elkaar. 112

Twee hobby-vissers boeten hun netten, we steken een rivierje over en arriveren rond de middag in Marina Pietrosanta. Enkele vissers proberen, vanaf de wandelpier met mooi design roestvrij stalen leuning, een visje te verschalken. We strijken neer op een terrasje voor een kop koffie. Ik haal twee koffie af aan het buffet, zoek twee kleine gebakjes uit. De koffie wordt gepresenteerd in een grote kop met een laagje sterke koffie met een kannetje heet water. Zo kon de koffie zo sterk gemaakt worden als gewild. We betalen de prijs van 4 euro. Hoezo Italië duur? Kijk daar zijn we nu “Hollanders” voor die hebben oog voor dit soort “zaakjes”. Limburgers noemen zich ook wel een “Hollanders” in het buitenland als het goed uitkomt. Bijvoorbeeld als het Nederlands voetbalelftal wint.

Een uurtje later betalen we in een broodjesrestaurant 4 euro voor 0,33 lt. bier. Koffie, broodjes en gebakjes zijn spotgoedkoop, bier is duur. We snuffelen wat rond, leuk plaatsje, rusten wat uit en doen de schoenen weer uit voor de wandeling terug. Een heerlijke eindeloze wandeling terug. Hoog in de bergen zien we kleine marmergroeven. Het lijkt wel sneeuw. 113

Marmer is gemetamorfeerde kalksteen bestaande uit zuivere Calsiumcarbonaat dat onder hoge druk en temperatuur gevormd is met dichtheden van ca. 2,6. Vanwege zijn prachtige, bijna transparante lichtval, vastheid en homogeniteit is marmer zeer gewild als bouwmateriaal en in de beeldhouwkunst, ondanks dat het een vrij harde steen is om handmatig te bewerken. De temperaturen en drukken die nodig zijn om kalksteen om te vormen in marmer zijn dermate hoog dat eventueel in de kalksteen aanwezige fossielen vernietigd worden. Marmer is dus familie van mergel zoals die ook in Limburg voorkomt. Mergel is eveneens Calsiumcarbonaat, maar dan als sediment gesteente gevormd. In water laagje voor laagje neergelegd afkomstig van kalkhoudende skeletjes van micro-organisme. Vervolgens droog komen te liggen en onder druk gevormd tot mergel. In de Zuid-Limburgse mergelgroeven gewonnen o.a. als bouwmateriaal. Mergel kan alleen gebruikt worden in de vorm zoals hij gewonnen is. Dus niet met de laagjes vertikaal dan valt hij uit elkaar. Terug naar de marmer, allemaal mooi maar hoe komt hij zo boven in de top van die bergen? Enorme krachten moeten hier hebben gespeeld bij de vorming en transport. Voor de druk en temperatuur moet hij diep in de aarde hebben gezeten, en hoe is de Calsiumcarbonaat daar dan terecht gekomen?. Waarschijnlijk door opstuwing, vulkaanwerking en vervorming aardkorst is dit landschap gevormd. 114

Hooggebergte in de Apennijnen en heuvels ten zuiden en westen hiervan aflopend naar zee, doorsnede door rivierdalen. In grote delen van Toscane heeft dit mede door sediment van rivieren en door wind (kleideeltjes) en vervolgens door erosieprocessen geleid tot een vruchtbaarheid en een lieflijk landschap. Mijmerend in gedachten, filosoferend, genietend van de zon, zee en mijn lief, pootjebadend, zijn we weer terug in Fort dei Marmi. Al waar onze reisgenoten uit Zeeland lekker in de zon zitten en heerlijk in zee hebben gezwommen. Je komt uit Zeeland of niet. Zeeuwen horen net als water bij en in de zee. We maken een praatje en slenteren een beetje loom naar onze hotelkamer. Onderweg adviseren onze Indisch-Nederlandse reisgenoten om toch ook een keertje naar Bali te reizen, het moet er prachtig zijn. Jo en zijn vrouw, uit Kerkrade, “spelen” in de tuin van ons hotel op de schommelbank.

Wat een heerlijke “vrije” dag, ca. 10 km. gewandeld en ca. 6 uur gezond. Met zonnen als werkwoord. Lekkere douche, rusten op onze hotelkamer, een dutje, heeeerlijk. 115

En dan alweer: lekker eten, drinken, gezellig babbelen met onze tafelgenoten, koffie aan de bar. Onze “Haagse” dames aan tafel hebben er geen woorden voor, een verrukkelijke reis, prachtig en voor zo weinig geld. Ze genieten met volle teugen en nippen nog eens aan de heerlijke wijn. Een avondwandeling naar het centrum , ons vergapen aan de prachtige etalages met prachtige kleren. Mijn interesse gaat uit naar een colbertjasje met doorgestikte revers, kwaliteit, dat zie ik nog. Kwaliteit in kleding herken je vaak aan het minimale gebruik van naden en toch een goede pasvorm. Dat kan alleen maar door een hoge kwaliteit aan voorgevormde en gemoddeleerde stof. De vraagprijs voor het jasje is ongeveer 800 Euro. Nu ben ik in de financiële positie dat ik gedwongen ben om keuzes te maken: ik kan niet alles kopen wat ik wil. Dat betekent voor het volgend jaar ofwel een jasje kopen of op vakantie of toch die investering doen voor zonnepanelen op ons dak. Of toch dat reisje naar Kenia zoals Dick en Irma, Gerrit en Eveline al eens gemaakt hebben.

Nabij de pier staat een monument ter ere van de marmer-arbeiders. Hoe hebben die mensen in vroeger 116

tijden met primitieve werktuigen geworsteld met die grote blokken marmer. Bijvoorbeeld een blok marmer van twee m3 weegt toch al vlug ca. 5,2 ton. Op de pier is het een drukte van belang, wel tientallen vissers, maar nergens een vis te zien, ze bijten vooral s’nachts waarschijnlijk. De pier is natuurlijk uitgerust met een marmeren leuning. We slenteren terug naar het hotel, weer een dag voorbij. Morgen: op naar Pisa.

117

Pisa. Vandaag beginnen we aan onze laatste excursiedag en brengen we een bezoek aan Pisa. De stemming is een beetje gelaten, in ons achterhoofd speelt het besef dat ook aan deze prachtige excursiereis een einde komt. We hebben al zoveel prachtige dingen gezien. Nou “moeten” we nog naar die scheve toren gaan kijken. Vanaf de autosnelweg gezien was er niet veel aan. Pisa, stad aan rivier de Arno, ca. 90.000 inwoners. De stad is vooral beroemd om zijn scheve toren. Zijn bekendste inwoner en wetenschapper Galileo Galilei. In de Middeleeuwen was Pisa een van belangrijkste maritieme republieken van Italië. In de 12e en 13e eeuw beleefde Pisa als stadsstaat zijn glorietijd . In 1406 werd Pisa veroverd door de Florentijnen en was het definitief gedaan met de zelfstandigheid. Pisa heeft prachtige kerken en gebouwen die getuigen van het roemrijke verleden. Nu een moderne stad, met de internationale luchthaven Galilei. Ook een vliegbestemming vanaf Airport Maastricht- Aachen. We worden al meteen na het uitstappen belaagd door Afrikaanse (nep) verkopers. Paraplu’s , tasjes, enz. Langs marktkramen lopen we richting centrum. Het ziet er rommelig uit. 118

Voorbij de stadsmuur, slaan we de hoek om, en opeens, totaal onverwachts, staan we oog in oog met een werkelijk prachtig plein/ enorm grasveld met grote kerken, en in wit marmer “de scheve toren van Pisa”. Wouw, dat hadden we niet gedacht, prachtig, de mond open van verbazing, zoveel schoonheid. Dat merk je ook aan de opgewonden sfeer van de mensen. En wat staat hij scheef !! Niet alleen de toren, ook een andere ronde kerk staat behoorlijk scheef. Wat een prachtig plein, half ommuurd door de oude stadsmuur.

Natuurlijk denk je bij de scheve toren aan de natuurkunde lessen over val-eigenschappen. Galilei bewees dat de massa van een voorwerp niet van invloed was op zijn valsnelheid. 119

Hij zou daar o.a. deze toren voor gebruikt hebben. De valsnelheid van een voorwerp is afhankelijk van de aantrekkingskracht van de aarde, luchtomstandigheden en zijn eigen volumeweerstand. In het luchtledige gelden ander normen en is massa gewichtsloos. Gerrit onze medereiziger uit Eindhoven met “vliegen” als hobby zou daar meer over kunnen vertellen. We wandelen rustig rond en laten de gebouwen op ons inwerken, het is druk, vooral veel Aziaten bezichtigen het plein. Toch is er een rustige sfeer. We wandelen verder de stad in en genieten van de mooie gebouwen, straatjes pleintjes. Er is een universiteit met veel levendigheid van jonge mensen. Drinken een kop koffie met weer een overheerlijk broodje. Langzaam slenteren we terug langs de marktkraampjes en kopen wat kleinigheden voor de kinderen / kleinkinderen. We hebben nog heel wat Afrikaanse “hordens” te doorstaan. Mogelijk dat 5 euro per dag netto opbrengst al genoeg is voor wat eten en drinken, slapen doen ze wellicht in onbeheerde gebouwen/schuurtjes met wel of geen toestemming van de eigenaar. De leveranciers van deze illegale(n) handel is de motor waarop alles draait. In de zuidelijke landen gaan ze op deze manier om met vreemdelingen / illegaliteit. Zo kost het vrijwel niks, ook heeft de EU- politiek geen antwoord op de migratiestromen van het arme Zuiden (Afrika) naar het rijke Noorden. 120

We verlaten de drukte van de stad en rijden terug naar de rust van de kust. We hebben een laatste vrije middag ter beschikking. Wat we gaan doen staat al vast, genieten van de zee, een fikse wandeling, de zon, onze rust, heerlijk.

We hebben nog een fijne middag, wandelen zeker tien km. bezoeken het centrum, pinnen wat contantgeld. De avond loopt als vanouds: lekker eten en drinken; de dag doornemen met onze tafelgenoten; Carla en Ton wezen ons op de Arno in Pisa en het mooie park, dat hadden we gemist, je kunt niet alles zien. En we hebben veel niet gezien, dat hoeft ook niet. We betalen de hotelrekening: tot grote hilariteit is de koffie opgediend door de baas zelf lauw en betalen we voor ieder keer dezelfde koffie vier keer een ander bedrag. We krijgen vijf euro retour met de verontschuldigingen en een nieuwe kop koffie. 121

Onze financieel deskundige Ton laat zich niet met een onverantwoord bonnetje het bos insturen, en terecht. We maken nog een laatste avondwandeling samen, vergapen ons aan de grote- en soms mooie auto’s, de sjieke etalages, de wandelpier, en zoeken er na de rust op van onze hotelkamer. Enige weemoed overvalt ons; we gaan afscheid nemen van Toscane en Italië, morgen begint de terugreis.

122

Terugreis We gaan naar huis. We zijn de laatste gasten in het hotel dat in de wintermaanden dicht gaat. We rijden via een prachtige route door de Apennijnen richting Milaan. Wat me opvalt zijn de grindrivieren, ze ontspringen in het berglandschap, zoeken hun weg naar het dal van de rivier de Po, vanwaar het water wordt afgevoerd naar de Middellandse zee. Op het moment dat ik dit schrijf dd. 8 november 2011, is het waterpeil van de Po vijf meter gestegen vanwege ernstige overvloedige neerslag.

De rivieren geven een voorbeeld hoe de Grensmaas er in de toekomst mogelijk uit gaat zien na ontgrinding en verbreding van de oevers. . In Miliaan maken we een stop bij het San-Siro voetbalstadion.

De meeste mensen vinden het niet mooi, eerder een bak beton. Wat me opvalt is de industriële vormgeving met renaissance elementen in de pilaren.

123

Een gelaagdheid in de kleuren marmer van de kerken/gebouwen zoals te zien was in o.a. Florence. In de kerk van Siena is dit ook goed te zien in de pilaren. Het voetbalstadion lijkt wel een voetbalkathedraal. Het San Siro is het thuisstadion van zowel Internationale Milaan als AC. Milaan. Onze landgenoten Marc van Bommel (Fortuna, SittardGeleen) en Wesley Sneijder (Utrecht) verdienen er de kost. Langs de meren in Noord-Italië door de Gottardtunnel, door het Noord-Italiaanse- en Zwitserse berglandschap stoppen we bij een tankstation/ rustplaats in Zwitserland. Hilariteit bij onze reisgenoten uit Houten en Eindhoven. Staan daar niet die Zwitsers uit ons hotel, komen die ons gedag zeggen, wat leuk? Inderdaad leuk, maar niet om op de eerste plaats om gedag te zeggen, ze hadden hun beurs laten liggen in het hotel. En via hotelreceptie en onze chauffeur kregen ze die nu terugbezorgd. Via de tientallen tunneltjes in Zwitserland, we zien Zwitserland meer onder de grond dan boven de grond, bij wijze van spreken. Neemt niet weg dat veel van het prachtige landschap vanaf de autoweg minder zichtbaar wordt. In Nederland herkennen we eveneens dit fenomeen, daar gaat het landschap steeds meer schuil achter de lintbebouwing van bedrijfsgebouwen langs de autoweg.

124

Via Basel richting Mulhause Frankrijk. We overnachten in een luxe design hotel op een industrieterrein, “Novotel” in Mulhause.

Prima eten, lekker bed, wel luidruchtige airconditioning en warme kamer. Mensen zetten ramen open voor frisse lucht waardoor systeem nog harder gaat werken. Dit gesloten luchtconditioneringssysteem werkt niet goed en is in grote gebouwen vaak de oorzaak van Sick Building Syndrome. Na een prima ontbijt op naar de lage landen, nog circa 550 km te rijden. Een zondagstripje. Door het mooie Franse heuvellandschap rijden we richting Luxemburg. In de stad Luxemburg organiseert onze chauffeur een laatste diner. De bus tankt in Martelangen ca. 800 liter diesel. We hebben ca. 3800 km gereden, de bus heeft een brandstofverbuik van: 1 liter brandstof op 2,5 kilometer. De lagere brandstofprijzen in Martelangen zijn wellicht een belangrijke afweging voor de reisorganisatie om door Luxemburg/ Frankrijk naar het zuiden te rijden in plaats van over de Duitse autobanen. In de Ardennen maken we nog een tussenstop met een glaasje “Prossecco” als laatste toost op een prachtige 125

excusiereis. We bedanken de chauffeur /reisleider Gerwin en Suzanne de hostess voor hun kwaliteiten en zorgen, in de vorm van een gedicht. Via Luik, Maastricht, arriveren we op onze eindbestemming Urmond/ Stein. We nemen afscheid van onze reisgenoten, ruilen emailadressen uit en worden afgehaald door onze dochter Petra en de kleinkinderen Len en Jonne. We worden ontvangen als of we maanden zijn weggeweest. Mensen gaan op reis voor het geluk van thuiskomen. Even later zijn we dus gewoon thuis, in een heerlijk rustige omgeving aan de Maas. Verder met ons leven leven.

126

Terugblik. Toscane en Zuid-Limburg. Zuid-Limburg pretendeert het Toscane van Nederland te zijn zoals ook in mijn inleiding verwoord. Eigenlijk niet te vergelijken, relatief gezien zijn er wel gezamenlijke kenmerken. Let wel: Toscane is ca. 30 maal groter in oppervlakte en heeft 6 maal zoveel inwoners. Zuid-Limburg telt ca. 600.000 inw. Kun je nagaan hoe dicht bevolkt ZuidLimburg is. De zon is de zelfde zon als hier schijnt. Het cultuurlandschap is ontstaan door opstuwing aardkorst doorsneden door rivieren, verder gevormd door sedimenten van rivieren en door de lucht (lössgronden, door de wind gebracht), erosieprocessen. Kalkrijke ondergrond: oorsprong van mergel als sedimentgesteente tot marmer als metamorfgesteente in Toscane. Net zoals Toscane is Zuid-Limburg intensief in cultuur gebracht. Stadjes als oude ommuurde vestingsteden met wallen en met forten, kastelen, kerken. Maastricht, Sittard. Verschillende warmwaterbronnen / termen. Gebouwd werd/wordt er vaak met dezelfde soort bakstenen/ kalkstenen/ rivierstenen. De keramische (oude) dakpannen hebben vaak dezelfde kleur. Kenmerkend zijn de graften (natuurterrassen) in het heuvelland, de kleur van de grond en vergelijkbare vegetatie. De Arno en de Grensmaas zijn beiden grindrivieren.

127

Zoals de oorspronkelijke bewoners van Toscane Etrusken waren o.a. met een Keramiekcultuur, waren in het Maasdal de Bandkeramiekers en Eburonen/ Kelten. Zoals de Romeinen, Florence hebben gesticht hebben ze ook Maastricht gesticht met een versterkte verdedigingsvesting bij een rivier als oorsprong. Gelijktijdig werd door de Romeinen het Christelijk geloof gebracht in Toscane maar ook in Limburg. Kerken zijn in dezelfde tijd ontstaan. Kerken die in de 12- 14e eeuw hun grootste roem hadden: Maastricht, Sittard, Roermond, Meerssen, Susteren, enz. In ca. 1800 begon voor zowel Zuid-Limburg als voor Toscane de Franse Tijd. Zuid-Limburg heeft in de twintigste eeuw een sterke economische ontwikkeling, volksgroei, verstedelijking en economische neergang door het ontginnen en sluiten van de kolenmijnen in een tijdsbestek van ca. 40 jaar. Toscane is een rijke streek van “ wijn en honing”. Toscane heeft veel van zijn oudheden: historische centra in steden/ stadjes goed in dezelfde oorspronkelijke staat gehouden. De tijd heeft er soms stil gestaan. Toscane heeft sterke streekproducten zoals olijfolie en wijn. Toscane is de bakermat van de Etrusken, die o.a. aan de basis stonden van het Romeinse Rijk, de oorsprong van de Renaissance, toentertijd een hernieuwde manier van denken en doen. Toscane heeft een enorme rijkdom in kunstschatten, prachtige gebouwen en kerken. Een prachtige streek die vele toeristen trekt uit de gehele wereld. Wat een mooie reis en wat hebben we veel gezien. 128

Prima geregeld door Solmar Tours. Prima hotels, lekker gegeten en gedronken, zeker gezien de kwaliteit/prijs verhouding. Wat een luxe zo’n bus bij de hand. Trouwens, wat hebben we een goed weer gehad. Een leuke groep mensen met een selectieve belangstelling voor excursiereizen. Samen gereisd , gegeten en gedronken, ervaringen gedeeld, gelachen, leuke gesprekjes. Mensen bedankt. Persoonlijk was de reis incluis voorbereiding en reisverslag ook een enorme invulling/verdieping over mijn kennis van Italië. ItaIië bedankt.

Foto: Marloes

129

Toscane, Rood/ bruin / beige aarde, Groene olijven, een zon die blijft schijnen, Heuvels en dalen, Wijngaarden, helder water, Land van wijn en honing, Er mogen zijn was een bekoring. Etrusken, zij kwamen Brachten normen en waarden, Steden ontstonden, Keramiek en bestuur, Samenwerken, Begin van volkscultuur. Italië land, Romeinenland, Mijn land, Ook oorsprong van mijn cultuur, Joods/Christelijke waarden, Mooie kunst en natuur, Rijk, en puur.

Jo Kostons.

130

131