IST. PI Noord-Holland Noord. locatie Zuyder Bos- Amerswiel. Inspectierapport. Doorlichting

IST PI Noord-Holland Noord locatie Zuyder BosAmerswiel Inspectierapport Doorlichting

j1

Ministerie van Justitie

Inspectie voor de Sanctietoepassing

PI Zuyder Bos - Amerswiel Inspectierapport Doorlichting

Juni 2008

Doorlichting - PI Noord-Holland Noord locatie Zuyder Bos - Amerswiel

Juni 2008

Inhoudsopgave

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 3 3.1 3.2 3.3 4 4.1

Voorwoord

1

Samenvatting

2

Inleiding Aanleiding en doel Reikwijdte van de inspectie Opzet Toetsingskader Objectbeschrijving Eerder onderzoek

9 9 9 10 10 11 13

Rechtspositie en bejegening Rechtmatige insluiting Screening Registratie en rapportage Huisregels en introductie Dagprogramma en activiteitenaanbod Toegang tot zorg Bejegening Discipline Contacten buitenwereld Voeding & Winkel Accommodatie Hygiëne Functioneren beklagregeling Conclusie

14 14 15 16 17 19 23 25 26 28 30 32 33 34 35

Maatschappijbeveiliging Beveiliging tegen ontvluchtingen Toepassing vrijhedenbeleid Conclusie

37 37 40 41

Interne veiligheid Veiligheidsvoorzieningen

43 43


Juni 2008

4.2 4.3 4.4 5 5.1 5.2 5.3 6 6.1 6.2 6.3 6.4 7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4

Bestrijding drugsgebruik Bestrijding onderlinge agressie Conclusie

45 46 47

Maatschappelijke reïntegratie Reïntegratietrajecten Aansluiting nazorg Conclusie

49 49 51 53

Organisatieaspecten Personeelsmanagement Communicatie Integriteit Conclusie

54 54 56 58 59

Archiefbeheer Aanleiding en doel Werkwijze Overzicht van archiefbestanden Sturing Selectie en vernietiging Archiefruimten Communicatie tussen DJI en PI Conclusie Afkortingen Bronnen Inspectieprogramma Geografische ligging locatie

60 60 61 61 62 63 63 64 65 66 67 68 71

Juni 2008


Voorwoord De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) heeft in maart 2008 een doorlichting uitgevoerd bij de PI Noord-Holland Noord, locatie Zuyder Bos - Amerswiel. Gelijktijdig met deze doorlichting heeft de Erfgoedinspectie onderzoek gedaan naar het archiefbeheer binnen de inrichting. Het was voor het eerst dat beide inspecties bij de uitvoering van een onderzoek samenwerken. De ISt constateert dat het met de rechtspositie en bejegening in deze inrichting over het algemeen goed gesteld is. Op een paar onderdelen worden aanbevelingen tot verbetering gedaan. Op het terrein van maatschappijbeveiliging stelt de ISt vast dat het veiligheidsbewustzijn de afgelopen jaren veel aandacht heeft gekregen, waarbij zij wel aanbeveelt meer uniformiteit en evenwicht te brengen in de wijze waarop de verschillende groepen functionarissen in de inrichting met veiligheid omgaan. De belangrijkste constatering op het terrein van interne veiligheid is dat de medewerkers en gedetineerden de PI als een veilige omgeving ervaren. Het meest kritisch is de ISt over reïntegratie en nazorg: daar staat de inrichting en haar relevante partners op dit terrein nog veel te doen. De Erfgoedinspectie concludeert dat vanuit het dagelijkse belang van de administratie zo goed mogelijk wordt gearchiveerd, maar dat op een aantal punten het archiefbeheer tekortschiet. Ook dit hoofdstuk van het rapport wordt daarom afgesloten met een aantal aanbevelingen.

mr. W.F.G. Meurs hoofdinspecteur ISt

mw. drs. S.E.B. Siregar directeur Erfgoedinspectie

Juni 2008


Samenvatting De Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Zuyder Bos - Amerswiel is, tot aan deze inspectie, nog niet betrokken geweest bij onderzoek van de ISt. Het doel van de inspectie is te bezien hoe het in de inrichting is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Gelijktijdig met deze doorlichting is door de Erfgoedinspectie onderzoek gedaan naar het archiefbeheer binnen de inrichting.[1] Deze samenvatting is grotendeels samengesteld uit de conclusies bij de onderzochte aspecten uit de rapportage en wordt afgesloten met een weergave van de aanbevelingen. Rechtspositie De conclusie ten aanzien van het aspect Rechtspositie is dat het daarmee in de PI Zuyder Bos - Amerswiel voor gedetineerden behoorlijk goed is gesteld en dat de verhouding tussen medewerkers en gedetineerden is gericht op onderlinge samenwerking en respect. De PI voldoet, op twee uitzonderingen na, aan de gestelde criteria overwegend tot geheel. De orde wordt binnen de inrichting op een proportionele en transparante wijze gehandhaafd maar de ISt acht het tot nu toe ontbreken van een in vast teamverband opererend intern bijstandsteam (IBT) een risico voor de incidentbeheersing binnen de inrichting. Dit risico is zeker van toepassing op de avond, nacht- en weekeinddiensten wanneer ook recent in dienst getreden -en daardoor minder ervaren- beveiligingsmedewerkers voor de bedrijfsvoering worden ingezet. Op korte termijn dient de wijze van beschikbaarheid van een IBT, naar het oordeel van de ISt, dan ook beter georganiseerd te worden. Aandachtspunt is voorts het momenteel soms lange verblijf van gedetineerden op een mpc-cel. [1] Doelstelling van het gemeenschappelijk toezicht is onder andere een vermindering van de toezichtlast voor de objecten van toezicht.

2

Juni 2008


Hoewel niet primair een verantwoordelijkheid van de PI dienen gedetineerden eerder uitsluitsel te krijgen over het oordeel van de beklagcommissie; de termijnoverschrijdingen die de ISt bij dit criterium heeft vastgesteld zijn te groot. Op de door de ISt beordeelde dimensies beleid en borging bij de verschillende criteria van het aspect rechtspositie dient nog vooruitgang geboekt te worden door binnen de PI meer zaken vast te leggen in beleid en dit beleid meer systematisch te evalueren; er is hierbij nog teveel sprake van (weliswaar goed of goedbedoelde) gewoonten in plaats van op basis van beleid uitgevoerd handelen dat regelmatig op functioneren wordt beoordeeld. Zo kunnen de screeningsactiviteiten van de verschillende functionarissen beter op elkaar worden afgestemd, de huisregels worden geactualiseerd en de introductieactiviteiten beter worden gereguleerd. Hoewel de bejegening in de PI op zichzelf goed is, ontbreekt een vastgelegde visie op de daarbij behorende en kenmerkende omgang met gedetineerden. Tot slot acht de ISt het een gemis dat het aanbod van arbeidsactiviteiten op het moment beperkt is. De directie geeft wel aan mogelijkheden te zien om dit perspectief te verbeteren. Dit vereist naar de mening van de ISt van meerdere partijen gerichte en intensieve aandacht voor de huidige gang van zaken bij de arbeid. Maatschappijbeveiliging Het beveiligingsbewustzijn binnen de PI heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen; procedures zijn aangescherpt en hebben geleid tot merkbare veranderingen voor medewerkers, gedetineerden en bezoekers van de PI. De ISt acht dit een ontwikkeling die aansluit bij de landelijke trend om meer aandacht te geven aan penitentiaire scherpte. Bij dit alles constateert de ISt toch een zekere onevenwichtigheid binnen de organisatie doordat bijvoorbeeld de complexbeveiligers, qualitate qua, veel accent leggen op veiligheid terwijl andere functionarissen zoals bijvoorbeeld piw’ers en geestelijk verzorgers daar, uit oogpunt van hun op relatie gerichte grondhouding naar gedetineerden, minder oog voor en/of respectievelijk belang bij, hebben. De PI zou er in de bedrijfsvoering naar kunnen streven om meer uniformiteit en evenwicht te brengen in het veiligheidsdenken en -handelen van de aan de inrichting verbonden functionarissen.

3

Juni 2008


Interne veiligheid De belangrijkste constatering bij dit aspect is dat de medewerkers en gedetineerden de PI als een veilige omgeving ervaren. Veel van de interne veiligheidsvoorzieningen en veiligheidshandelingen zijn echter gebaseerd op daarover gemaakte afspraken en gewoonten. Hoewel er voor de meeste cruciale processen dienstinstructies beschikbaar zijn mist de ISt een integrale en door alle medewerkers gedeelde veiligheidsvisie op de bedrijfsprocessen binnen de inrichting die niet alleen aangeeft hoe veiligheid gestalte krijgt, maar ook duidelijk is over het wat en waarom ten aanzien van het creëren van die veiligheid en de rol die medewerkers bij de handhaving daarvan hebben. Maatschappelijke reïntegratie De organisatorische integratie van activiteiten op het terrein van reïntegratie en nazorg is in de meeste (GW) inrichtingen die de ISt tot nu toe heeft doorgelicht nog in ontwikkeling. Dit is zeker ook in Zuyder Bos - Amerswiel het geval. Het beeld dat bij de ISt is ontstaan is dat iedere functionaris die bij dit proces is betrokken, gemotiveerd is om resultaat te boeken maar nog niet precies weet welke richting zij/hij daar in moet volgen. Het is daarom zaak dat de directie nadrukkelijk betrokken blijft bij, en stuurt op de verdere integratie van de werkzaamheden van BSD, CB-TR, MMD en relevante externe partners zoals gemeenten. Organisatieaspecten De stevige en ‘open’ onderlinge band tussen medewerkers is een belangrijke en solide factor in het functioneren van de PI Zuyder Bos - Amerswiel. Het belang van goed functionerend personeelsmanagement, onderlinge communicatie (en dan met name werkoverleg) en integriteitsbeleid lijkt wat ondergeschikt aan eerstgenoemde -bindende- factor van onderlinge solidariteit. De ISt zou er voor willen pleiten om binnen de PI meer aandacht te geven aan de introductie van systemen van personeelsmanagement, meer gestructureerde communicatie en een vitaal integriteitsbeleid, zonder daarbij overigens het belang van een goede onderlinge (horizontale) verstandhouding tussen medewerkers uit het oog te verliezen.

4

Juni 2008


Archiefbeheer In archieven vastgelegde informatie is zowel belangrijk voor de dagelijkse administratie als voor de verantwoording achteraf. Daarbij is informatie bij een PI per definitie gevoelig, het is informatie die ‘niet op straat moet liggen’. Bij deze inspectie is onderzocht of het archiefbeheer bij PI Zuyder Bos Amerswiel aan de archiefwettelijke normen voldoet, met daaraan gekoppeld de vraag of de regels die vanuit DJI worden gesteld ook toegepast (kunnen) worden bij de PI Zuyder Bos - Amerswiel. De algemene indruk is dat er vanuit het dagelijkse belang van de administratie zo goed mogelijk wordt gearchiveerd. Op een aantal punten schiet het archiefbeheer echter tekort. De belangrijkste conclusies betreffen de gefragmenteerde sturing van het archiefbeheer en het ontbreken van overzicht van, en samenhang tussen de verschillende archieven en archiefbestanddelen. Voorts is geconstateerd dat er archiefbescheiden worden vernietigd zonder wettelijke grondslag en dat er in één ruimte opslag van archiefbescheiden en preciosa van gedetineerden plaatsvindt.[2] De genoemde tekortkomingen kunnen ertoe leiden dat documenten of dossiers ongemerkt verdwijnen en/of verkeerd terecht komen. Een belangrijke conclusie is ook dat de van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) afkomstige regelingen niet altijd goed doorkomen. Voor een deel is dit toe te schrijven aan de eerder genoemde gefragmenteerde sturing op het archiefbeheer binnen de PI, maar voor een belangrijk deel ook aan de moeilijk te interpreteren circulaires en instructies van de DJI. Aanbevelingen Voor de locatie: 1. Toon vanuit de directie frequent functionele (en persoonlijke) aandacht voor de gang van zaken bij de interne organisatie en procesuitvoering van de bevolkingsadministratie. 2. Neem het screeningsproces onder de loep en leg vast welke functionaris daarbij welke verantwoordelijkheid draagt en op welke wijze relevante informatie wordt uitgewisseld en/of gedeeld. Borg dit proces.

[2] Preciosa is de aanduiding van waardevolle persoonlijke goederen zoals identiteitspapieren en sierraden.

5

Juni 2008


3. Beoordeel de registratie- en rapportageactiviteiten op actualiteit, samenhang en effectiviteit en pas deze zonodig aan. 4. Actualiseer de huisregels en beschrijf en borg het inkomstproces, inclusief de taken en verantwoordelijkheden van de daarbij betrokken functionarissen. 5. Herpositioneer de (inrichtings)arbeid binnen de organisatie en besteedt daarbij aandacht aan de rol van arbeidsmedewerkers en de continuïteit, variëteit en het rendement van de opdrachten. 6. Leg de (solide) en kenmerkende omgangscultuur van de PI vast in een fundamentele visie op de omgang met gedetineerden. 7. Ga over tot het instellen van een in georganiseerd teamverband opererend IBT. 8. Controleer het functioneren van de telefooncellen van unit Amerswiel en herstel deze zonodig. 9. Bezie in hoeverre de mogelijkheden van bibliotheekbezoek in Amerswiel kunnen worden verruimd. 10. Overweeg om bezoekers (pro)actief te informeren over de gang van zaken bij de entree van de inrichting en de bezoekactiviteit. 11. Overweeg om de in Zuyder Bos verstrekte maaltijden periodiek door een onafhankelijke derde, bijvoorbeeld het Voedingscentrum, op kwaliteit en samenstelling te laten beoordelen. 12. Overweeg een (brede) risicoanalyse te (doen) maken van de organisatie rond de winkelvoorziening van Zuyder Bos. 13. Evalueer periodiek het toegepaste mpc-beleid en beschouw de mogelijkheden om de doorstroom te vergroten. 14. Besteedt (nog) meer aandacht aan verbetering van, met name, de uitvoering van interne, op gedetineerden gerichte veiligheidsprocedures.

6

Juni 2008


15. Bezie in hoeverre er nog verbeteringen kunnen worden aangebracht in de procedures met betrekking tot de voorbereiding, besluitvorming en evaluatie van het vrijhedenbeleid. 16. Ga na of er voldoende samenhang is in de toepassing van relevante veiligheidssystemen en -procedures door de verschillende daarbij betrokken functionarissen. Ga tevens na in hoeverre de borging van deze systemen en procedures kan worden verbeterd. 17. Overweeg de vastlegging van een integraal drugsbestrijdingsbeleid, inclusief de borging daarvan. De huidige toepassingspraktijk kan daarbij als uitgangspunt dienen. 18. Formuleer anti-agressiebeleid, handel als zodanig en bezie het beleid regelmatig op relevantie en actualiteit. 19. Draag zorg voor een volledige en actuele beschrijving van de werkprocessen en procedures van het BSD en investeer in een nauwe en effectieve samenwerking tussen het CB-TR en de inrichtingsfunctionarissen. 20. Integreer de werkzaamheden van de mmd’ers meer in de overige op de gedetineerden gerichte activiteiten van o.a. BSD en TR-functionarissen en ga na in hoeverre de geconstateerde vertraagde uitvoering van screening in overeenstemming is met de zienswijze van de DJI op dit proces. 21. Bezie in hoeverre (onderdelen van) het personeelsmanagement kunnen worden verbeterd door een eenduidiger en evenwichtiger toepassing van de instrumenten die daarvoor beschikbaar zijn en bezie in hoeverre er mogelijkheden gecreëerd kunnen worden om de opleidingsmogelijkheden voor met name de functiegroep complexbeveiliging te vergroten. 22. Evalueer de huidige wijze van procesgewijze directievoering en investeer in mogelijkheden om het werkoverleg van executieve functionarissen effectiever te maken. Schenk daarbij in het bijzonder aandacht aan de wijze van communiceren binnen de (Z)BBI nu het de ISt is gebleken dat daar geen detentieberaad plaatsvindt.

7

Juni 2008


23. Revitaliseer het integriteitsbeleid van de PI. 24. Stel een bestandsoverzicht op van de verschillende archiefbestanddelen, inclusief de digitale archiefbestanddelen en draag er zorg voor dat dit overzicht een logisch onderdeel vormt van het bestandsoverzicht van het cluster Noord-Holland Noord en de “Bestandsopname” van DJI. 25. Beleg coördinerende bevoegdheid voor het archiefbeheer bij een lid van het directieteam en benoem een centraal aanspreekpunt voor alle archiefbestanddelen binnen de PI. 26. Maak op basis van de selectielijsten van DJI een hanteerbaar selectieinstrument en hanteer dit instrument bij de selectie en vernietiging van archiefbestanden. 27. Bewaar archiefbestanden gescheiden van andere materialen zoals kantoorbenodigdheden, voorraden en preciosa. Voor de commissie van toezicht (cvt): 28. Bespoedig de afhandeling van klachten opdat gedetineerden binnen de daarvoor geldende wettelijke termijn op de hoogte worden gebracht van het oordeel van de beklagcommissie. Voor de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI): 29. Schrijf eenvoudig te begrijpen en uit te voeren circulaires als het over archiefbeheer gaat. 30. Onderhoudt regelmatig contact met de PI’s over het archiefbeheer. 30. Maak voor de PI’s een goed toepasbare selectielijst, inclusief uitvoerbare instructies.

8

Juni 2008


1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Aanleiding van de inspectie De Inspectie voor de Sanctietoepassing houdt toezicht op de sanctietoepassing in Nederland. Zij doet dit ondermeer door penitentiaire inrichtingen met een zekere regelmaat op hun functioneren te beschouwen. De PI Zuyder Bos - Amerswiel (hierna veelal de PI) is niet eerder doorgelicht door de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt). Bij deze inspectie is eveneens onderzoek gedaan door de Erfgoedinspectie om inzicht te krijgen in de wijze waarop binnen de PI het beheer van (archief)bestanden is georganiseerd.[3] De werkwijze en bevindingen van de Erfgoedinspectie zijn in deze rapportage opgenomen in hoofdstuk 7. Doel van de inspectie Het primaire doel van de inspectie is te bezien hoe het in de PI Zuyder Bos Amerswiel is gesteld met de rechtspositie van gedetineerden, veiligheid, reïntegratieactiviteiten en daarmee samenhangende organisatorische aspecten. Specifiek bij deze inspectie wordt, zoals gemeld, ook aandacht besteed aan het archiefbeheer binnen de inrichting 1.2 Reikwijdte van de inspectie De inspectie omvat de PI Zuyder Bos - Amerswiel die in de huidige bestuurlijke context van het gevangeniswezen wordt aangeduid als ‘locatie 2’ van het cluster Noord-Holland Noord. Dit cluster bestaat tevens uit ‘locatie 1’: de inrichtingen Westlinge te Heerhugowaard en Schutterswei te Alkmaar en ‘locatie 3’: de inrichting in Zwaag en de inrichting Het Keern in Hoorn.

[3] Een recent incident waarbij archiefbestanden door tussenkomst van een ex-gedetineerde openbaar werden gemaakt was hiervoor mede aanleiding.

9

Juni 2008


1.3 Opzet Methode De methodiek voor het uitvoeren van een doorlichting bestaat uit het verzamelen van feitelijke gegevens door middel van documentonderzoek, interviews met betrokkenen bij de inrichting en wordt aangevuld met observaties door de inspecteurs.[4] Al deze informatie wordt afgezet tegen het gehanteerde toetsingskader (zie 1.4) en leidt tot een oordeel over de te toetsen criteria op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Het oordeel is geformuleerd in de volgende vier waarderingen: - voldoet niet; - voldoet in beperkte mate; - voldoet overwegend maar niet geheel; - voldoet. Indien een tijdens de inspectie aangetroffen werkwijze en/of voorziening, naar het oordeel van de Inspectie, als voorbeeld strekt voor andere, vergelijkbare, inrichtingen dan wordt dit als zodanig expliciet aangegeven. Tijdpad Op 21 januari 2008 is de doorlichting formeel aangekondigd. De inspectie is op 10, 11, 12 en 14 maart 2008 uitgevoerd. Het concept-inspectierapport is op 7 mei 2008 voor wederhoor aangeboden aan de locatiedirecteur. Op 10 juni 2008 is het inspectierapport vastgesteld door de hoofdinspecteur ISt en de directeur Erfgoedinspectie en aangeboden aan de staatssecretaris van Justitie. 1.4 Toetsingskader Het toetsingskader dat de ISt bij doorlichtingsinspecties hanteert is gebaseerd op (inter)nationale weten regelgeving die van toepassing is op detentie.[5] Het gehanteerde toetsingskader omvat de aspecten rechtspositie en bejegening van gedetineerden, maatschappijbeveiliging, interne veiligheid, [4] Zie bijlage 3 voor het inspectieprogramma. [5] Het betreft internationale verdragen, gedragsregels, wetgeving, maatregelen, ministeriële regelingen, circulaires en aanwijzingen die van toepassing zijn op de tenuitvoerlegging van detentie; voor het volledige toetsingskader wordt verwezen naar de ISt website: www.inspectiesanctietoepassing.nl.

10

Juni 2008


maatschappelijke reïntegratie en organisatieaspecten. Deze aspecten geven, in samenhang, een goed beeld van de stand (en gang) van zaken in een penitentiaire inrichting. Genoemde aspecten zijn opgedeeld in criteria die door de ISt worden beoordeeld op de dimensies beleid, uitvoering en borging. Bij de dimensie beleid wordt bezien of in de inrichting ten aanzien van een te toetsen criterium (beschreven) beleid beschikbaar is, bij de dimensie uitvoering wordt bezien of en op welke wijze de uitvoering van dit beleid plaatsvindt. Daarbij dienen zowel beleid als uitvoering te voldoen aan de geldende weten regelgeving. Bij de dimensie borging wordt nagegaan in hoeverre de toepassing van het beleid is zeker gesteld en in hoeverre het beleid periodiek wordt geëvalueerd op effectiviteit en zonodig wordt bijgesteld. Het toetsingskader is uitgewerkt in een aantal gestructureerde vragen- en checklijsten die het uitgangspunt vormen voor de (groeps)interviews en observaties. Op grond van door de inrichting verstrekte documentatie zijn door de ISt aanvullende informatievragen opgesteld die tijdens de inspectie aan de orde komen. 1.5 Objectbeschrijving De PI Zuyder Bos - Amerswiel bestaat uit twee units binnen een geïntegreerd ommuurd complex dat is gesitueerd op een industrieterrein te Heerhugowaard. De inrichting Zuyder Bos is in 1994 in gebruik genomen en huisvestte toen zowel mannelijke als vrouwelijke gedetineerden. In 2000 is er, direct naast Zuyder Bos, een nieuwe inrichting in gebruik genomen: Amerswiel. Beide inrichtingen (ook wel: units) fungeerden onder één directie aanvankelijk tamelijk autonoom en gescheiden van elkaar maar vanaf medio 2001 is de bedrijfsvoering gaandeweg steeds meer gekoppeld. Vanaf de start tot 2004 verbleven er uitsluitend vrouwelijke gedetineerden in Amerswiel. De huidige bestemming is die van beperkt beveiligde inrichting (BBI) en zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI) voor mannelijke gedetineerden. Zuyder Bos heeft een dubbele bestemming en is zowel huis van bewaring als gevangenis voor mannelijke gedetineerden. Fysiek zijn de inrichtingen van elkaar gescheiden door een multifunctioneel gebouw dat op de eerste verdieping grotendeels fungeert als arbeids- en activiteitencentrum voor Amerswiel en op de begane grond huisvesting biedt aan een gezamenlijk magazijn en de metaalwerkplaats van Zuyder Bos.

11

Juni 2008


Er vindt geen vermenging van de populaties van beide inrichtingen plaats. Uitsluitend medewerkers van de arbeid kunnen zich tijdens bedrijfsuren binnen het complex van de ene naar de andere unit begeven; voor andere medewerkers is dit niet toegestaan. De verblijfsafdelingen van Zuyder Bos zijn gesitueerd in twee gekoppelde kruisvormige gebouwen. In het centrum van ieder kruis waren aanvankelijk bemensde statische posten die toezicht hielden op het gedetineerdenverkeer tussen verblijfsafdelingen, het activiteitencomplex en het entreegebouw. Door de bouwkundige opzet kan vanuit de statische post echter geen visueel toezicht worden gehouden op de verblijfsafdelingen. Mede om die reden zijn de statische posten nu onbezet en hebben alleen een functie bij calamiteiten omdat de technische voorzieningen om deuren e.d. te openen nog wel beschikbaar zijn. De vleugels aan de noordzijde hebben de bestemming van gevangenis met als bijzondere bestemmingen een individuele begeleidingsafdeling (IBA) en een verslavingsbegeleidingsafdeling (VBA). De zuidvleugels fungeren als huis van bewaring. Alleen het huis van bewaring beschikt over een inkomstafdeling. Groepen gedetineerden worden door medewerkers begeleid naar en van het activiteitencentrum; individuele gedetineerden verplaatsen zich zelfstandig. Het activiteitencentrum omvat de gehele lengterichting van de unit en huisvest op de begane grond de arbeidszalen, de winkel en de voorbereidingskeuken en in het midden, centraal in de inrichting, het strafcelcomplex. Op de eerste verdieping zijn hoofdzakelijk ruimten voor educatie en vorming, de kerkzaal, een sportzaal en bibliotheek gehuisvest. Het entreegebouw omvat op de begane grond de entree voor personeel, bezoekers en gedetineerden, de zgn. badafdeling en kantoorruimten voor beveiligingsfunctionarissen en zorgfunctionarissen. Op de eerste verdieping is de bezoekafdeling en kantine en de tweede verdieping biedt ruimte voor directie en ondersteunende functies zoals het bureau selectieen detentiebegeleiding. De unit Amerswiel kent een andere opzet. Het complex geeft, eenmaal op de binnenplaats, niet direct de aanblik van een gesloten inrichting. Hoewel het entreegebouw, met uitzondering van een gescheiden toegang voor gedetineerden(bezoek) en personeel, dezelfde (technische) beveiligingsvoorzieningen kent als reguliere inrichtingen lijkt de binnenplaats op een woonplein met daarop een elftal geschakelde woonunits die zijn ondergebracht in een kleinschalig flatgebouw, een personeelsgebouw met daaraan annex een klein strafcelcomplex en een zogenaamd ‘logeergebouw’ dat vanwege de huidige bestemming een ontmoetingsfunctie voor

12

Juni 2008


gedetineerden heeft. De gedetineerdenverblijven zijn gesitueerd op de (twee) verdiepingen van iedere woonunit waarvan de begane grond bestaat uit o.a. een gemeenschappelijke woonkamer met keuken. Tabel I: Bestemming en capaciteit Unit

Zuyder Bos

Amerswiel

Afdeling

Bestemming

Aantal cellen

Aantal

MPC-

plaatsen

plaatsen in %

A0

VBA HvB

14

14

0

A0

VBA Gev.

15

15

0

A1 + B

HvB

81

95

29

C+E

Gev.

79

90

24

D

Gev. IBA

28

28

0

Huis 1 t/m 5

ZBBI

40

45

22

Huis 6 t/m11

BBI

48

53

19

305

340

21

Totaal

1.6 Eerder onderzoek De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) bezocht de inrichting eind 2004. Het bezoekverslag vermeldt geen substantiële bijzonderheden.

13

Juni 2008


2 Rechtspositie en bejegening 2.1 Rechtmatige insluiting Criterium Gedetineerden dienen op basis van een rechtmatige titel te worden ingesloten. Het is daarom zaak dat door een inrichting alle documenten rondom insluiting en identiteit goed worden gecontroleerd. Daartoe heeft de sectordirecteur gevangeniswezen in oktober 2006 een fiatteringsregeling bevolkingsadministratie vastgesteld die bij het insluitingsproces moet worden toegepast. Bevindingen Medio 2007 is middels een (externe) audit in opdracht van de sectordirecteur Gevangeniswezen (SdGw) vastgesteld dat de fiatteringsregeling niet volgens de vastgestelde procedures door de bevolkingsadministratie werd toegepast. Op basis van de bevindingen van deze audit is een verbeterplan gemaakt en is een 1e medewerker bevolkingsadministratie aangesteld. Tijdens de inspectie had de ISt o.a. inzage in een vastgelegde procesbeschrijving van de werkprocessen die was gebaseerd op het voorgeschreven modelproces en die ook toepassing vond. De steekproefsgewijze controle van de insluitingsbescheiden door de directie behoeft, ook naar de overigens meer impliciet geuite mening van de medewerkers, nog wel enige verbetering. In deze zin is er ten aanzien van dit criterium nog sprake van een zekere broosheid van het beleid, de uitvoering en de borging daarvan. Oordeel Aansluitend bij de bevindingen is de ISt van oordeel dat ten aanzien van dit criterium het beleid, de uitvoering en de borging overwegend maar niet geheel voldoen. Aanbevelingen Het oordeel leidt tot de aanbeveling om vanuit de directie frequent functionele (en persoonlijke) aandacht te hebben voor de gang van zaken bij de interne organisatie en procesuitvoering van de bevolkingsadministratie.

14

Juni 2008


2.2 Screening Criterium Zo snel mogelijk na binnenkomst in een inrichting dient een gedetineerde te worden gescreend op gezondheidsrisico’s, het vereiste beveiligingsniveau, het risico voor medegedetineerden, zelfdestructief gedrag en de directe persoonlijke- en zorgbehoeften. Er zijn, met uitzondering van screening vanwege een meerpersoonscelplaatsing, momenteel nog geen landelijk voorgeschreven procedures voor de screening van gedetineerden bij binnenkomst. De ISt verwacht tenminste dat bij insluiting relevante informatie wordt gesignaleerd en geverifieerd en dat spoedig na insluiting in een persoonlijk gesprek met de gedetineerde wordt geïnformeerd naar zijn medisch/sociale omstandigheden en zorgbehoeften. Bevindingen Er is in de PI geen sprake van een samenhangend en vastgelegd screeningsproces. Verschillende functionarissen doen hun ‘eigen’ intake. Zo ontvangt het bureau selectieen detentiebegeleiding (bsd) bij plaatsing van een gedetineerde in de gevangenis de selectieadviezen en het selectiebesluit (eventueel met toelichting door de selectiefunctionaris). Eventuele opvallende bijzonderheden worden doorgegeven aan de verblijfsafdeling van de gedetineerde. Datzelfde gebeurt indien er, bijvoorbeeld vanaf een politiebureau, bijzonderheden bekend zijn van een in het huis van bewaring (hvb) te plaatsen gedetineerde. De medische dienst doet zijn eigen screening en meldt eveneens bijzonderheden door aan de verblijfsafdeling.[6] Eenmaal op de verblijfsafdeling wordt met de gedetineerde, kort na plaatsing, door een piw’er altijd een verkort intakegesprek gevoerd. Wanneer de toegewezen mentor beschikbaar is, wordt dit gesprek vervolgd door de mentor. Alle respondenten geven aan dat bijzonderheden met betrekking tot een gedetineerde altijd wel met elkaar worden uitgewisseld; mondeling, telefonisch of via TULP.[7]

[6] Bij plaatsing in de gevangenis vindt veelal een ‘papieren’ screening plaats op basis van het medisch dossier uit de inrichting van herkomst; de gedetineerde wordt bij inkomst derhalve niet altijd ‘gezien’ door verpleegkundige en/of arts. [7] TULP is de aanduiding van het informatiesysteem dat binnen de DJI wordt gebruikt om gegevens van gedetineerden te registreren en uit te wisselen.

15

Juni 2008


Oordeel De ISt is van mening dat er in de PI in geen sprake is van een samenhangend en geïntegreerd screeningsbeleid. Qua uitvoering zijn alle bij de intake betrokken functionarissen wel gericht op de uitwisseling van bijzonderheden rond gedetineerden indien deze zich naar hun oordeel voordoen. Deze handelwijze komt echter meer voort uit gewoonte dan op basis van vastgelegd beleid. De ISt is derhalve van mening dat de uitvoering van de screening overwegend voldoet. Van systematische borgingsactiviteiten is bij dit criterium niet gebleken alhoewel de ISt veronderstelt er in de PI ongetwijfeld bij incidenten zal worden stilgestaan bij de vraag ‘hoe het zo is kunnen gaan?’. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om inrichtingsbreed het gehele proces van screening onder de loep te nemen en vast te leggen welke functionaris daarbij welke verantwoordelijkheid draagt en op welke wijze relevante informatie wordt uitgewisseld en/of gedeeld. Borgingsaspecten dienen van dit proces eveneens deel uit te maken. 2.3 Registratie en rapportage Criterium Van iedere gedetineerde dient een penitentiair dossier te worden aangelegd met onder meer de volgende documentatie: een overzicht van insluitingsperiodes en inrichtingen van verblijf, selectieen plaatsingsvoorstellen, registratiekaarten, overige bescheiden zoals uitslagen van urine-controles, kopieën van strafrapporten e.d. Het penitentiair dossier is persoonsgebonden en wordt, indien een gedetineerde niet meer is ingesloten, bewaard in een centraal landelijk depot. Overige op het verblijf van de gedetineerde betrekking hebbende stukken kunnen worden verzameld en bewaard in een inrichtingsdossier dat bij vertrek in de inrichting blijft en op termijn wordt vernietigd. Bevindingen Dossiers worden aangelegd per cel en zijn in beheer bij het bureau selectieen detentiebegeleiding (bsd). Aan iedere afdeling is een vaste bsdmedewerker gekoppeld. Penitentiaire dossiers zijn binnen 2 à 3 weken na plaatsing van de gedetineerde in huis. Bij gedetineerden van de individuele

16

Juni 2008


begeleidingsafdeling (IBA) duurt dit vaak wat langer. De door de ISt bekeken dossiers bevatten alle relevante informatie met uitzondering van gegevens rond een traject in het kader van Terugdringen Recidive (TR). Bij navraag bleek dat deze gegevens in een dossier bij het coördinatiebureau TR berustten dat (fysiek) niet in de PI gevestigd is; het bsd ervaart deze gang van zaken als een gebrek aan informatie. In hoofdstuk 4 zal op de verhouding tussen TR en de inrichting nader worden ingegaan. Door het hoofd bsd wordt aangegeven dat het interne handboek bsd als uitgangspunt dient voor de werkwijze van de bsd-medewerkers. Naast de dossiers heeft de ISt geïnformeerd naar het gebruik van TULP. Gebleken is dat binnen de PI gebruik gemaakt wordt van TULP om over gedetineerden te rapporteren. Rapportages van piw’ers worden door afdelingshoofden van reguliere afdelingen incidenteel gevraagd en beoordeeld. Bij de IBA is dit anders omdat daar dagelijks rapportages worden opgemaakt. Rapportages van bsd-medewerkers passeren het hoofd bsd indien deze zijn bedoeld voor extern geadresseerden. Interne rapportages worden door het hoofd BSD niet gezien. Oordeel Op het criterium registratie en rapportage zijn ten aanzien van de bsdwerkzaamheden beleidsuitgangspunten aanwezig; voor de verblijfsafdelingen is dit in mindere mate het geval. De ISt heeft geconstateerd dat er sprake is van registratie- en rapportageactiviteiten door zowel het bsd als de piw’ers. Evenzo is er in zekere mate sprake van borgingsactiviteiten, zij het niet stelselmatig. Aldus is de ISt van mening dat de PI op de dimensies beleid en borging overwegend, en op de dimensie borging in beperkte mate voldoet. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om de registratie- en rapportageactiviteiten op actualiteit, samenhang en effectiviteit te beoordelen en zonodig aan te passen. 2.4 Huisregels en introductie Criterium Iedere gedetineerde moet bij binnenkomst in een inrichting zoveel mogelijk in een voor hem begrijpelijke taal op de hoogte worden gesteld van zijn rechten en plichten; daarbij moet hem expliciet duidelijk gemaakt worden

17

Juni 2008


hoe hij zich kan beklagen. Om die reden is de directeur van een inrichting (wettelijk) verplicht om huisregels voor de inrichting vast te stellen. De inhoud en structuur van deze huisregels moet aansluiten bij het door de minister van Justitie vastgestelde model huisregels penitentiaire inrichtingen. Daarnaast acht de ISt het van belang dat met iedere (op een afdeling) inkomende gedetineerde door medewerkers van de inrichting een intakegesprek wordt gehouden met onder andere uitleg over de interne gang van zaken. Bevindingen De PI beschikt niet over een vastgelegde inkomstenprocedure. Wel is er momenteel een intern werkgroepje actief om de inkomstenprocedure te stroomlijnen; een recent geweldsincident is daarvoor de aanleiding. Het feit dat gedetineerden kort na binnenkomst een intakegesprek hebben is een gegeven en dit gesprek vindt volgens de gedetineerden altijd plaats. In het hvb wordt tijdens het inkomstgesprek (ook wel: intake) aandacht besteed aan een uittreksel van de voornaamste regels van de inrichting en wordt aangegeven dat uitgebreide huisregels beschikbaar zijn op de teamkamer. In het gevangenisdeel van Zuyder Bos is minder aandacht voor uitleg van de huisregels omdat de gedetineerden bij plaatsing al ervaren zijn met de gang van zaken in een inrichting. Wel zijn daar huisregels op de teamkamer beschikbaar maar volgens de piw’ers wordt daar nooit om gevraagd. In Amerswiel gaat de intake anders. Ook hier hebben de geplaatste gedetineerden eerdere detentie-ervaring en wordt verondersteld dat zij aldus op de hoogte zijn van de voornaamste regels. Wel is er altijd een intakegesprek met een medewerker die (kort) aandacht besteedt aan de voornaamste regels van het huis en verwijst naar de huisregels die in ieder ‘huis’ van Amerswiel beschikbaar zijn. De gedetineerden waarmee de ISt in Amerswiel sprak gaven aan dat zij vonden dat er meer op een actieve wijze aandacht besteed zou kunnen worden aan uitleg over de gang van zaken; in die zin veronderstelden de piw’ers te veel dat de andere gedetineerden wel zouden zorgen voor nadere uitleg over de gang van zaken. In de aan de ISt beschikbaar gestelde huisregels staat niets aangegeven over de rol van medewerkers maatschappelijke dienstverlening (mmd’ers) en trajecten in het kader van het terugdringen van recidive (TR); in deze zin zijn de huisregels wat gedateerd. Als laatste revisiedatum is op de huisregels die aan de ISt beschikbaar zijn gesteld juni 2007 vermeld; op dat moment waren de mmd’ers al operationeel.

18

Juni 2008


In de bibliotheek werden door de ISt geen huisregels in een vreemde taal aangetroffen maar het begeleidende hoofd E&V verzekerde dat deze daar wel beschikbaar waren. Er is geen controlemechanisme om vast te stellen of een intake heeft plaats gevonden; het is meer een vaste afspraak die in de praktijk ook wordt toegepast. De gedetineerden zijn daarbij grotendeels tevreden over de informatieoverdracht. Oordeel De PI beschikt niet over een beschreven inkomstenprocedure maar op basis van vaste gewoonten wordt er wel met iedere gedetineerde een inkomstengesprek gehouden. Huisregels zijn beschikbaar maar ten aanzien van recente ontwikkelingen gedateerd. De gedetineerden geven echter wel aan dat zij (kunnen) weten hoe zaken in de PI geregeld zijn. Of er een inkomstgesprek heeft plaatsgevonden wordt niet stelselmatig gecheckt; er wordt door de leidinggevenden op vertrouwd dat dit gebeurt. De ISt begreep in dit verband dat een ernstig incident aanleiding is geweest om het inkomstproces eens tegen het licht te houden maar het resultaat van deze evaluatie is ten tijde van de inspectie nog niet bekend. De ISt is van mening dat de PI op dit criterium in beperkte mate (gewoonte)beleid heeft dat zodanig wordt toegepast dat gedetineerden wel in voldoende mate geïnformeerd worden; als zodanig voldoet de uitvoering in overwegende mate. Op het terrein van de borging van dit criterium zijn er, behoudens als gevolg van een incident, geen stelselmatige activiteiten waargenomen. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om de huisregels te actualiseren en het inkomstenproces te beschrijven, inclusief de taken en verantwoordelijkheden van de daarbij betrokken functionarissen en de borging daarvan. 2.5 Dagprogramma en activiteitenaanbod Criterium Gedetineerden hebben wettelijk recht op een aantal regimesactiviteiten, zoals dagelijks een uur luchten, minimaal tweemaal per week drie kwartier sport, wekelijks bibliotheekbezoek, onderwijs en recreatie (minimaal zes uur per week).

19

Juni 2008


Daarnaast zijn er landelijke voorschriften voor de duur van het dagprogramma. Gedetineerden in een regime van beperkte gemeenschap (o.a. regulier huis van bewaring) dienen wekelijks minimaal gedurende 43 uur gemeenschappelijke activiteiten te worden aangeboden. Veroordeelden tot een gevangenisstraf met een regime van algehele gemeenschap hebben er recht op om wekelijks minstens 59 uur buiten de cel te verblijven. Arrestanten hebben een sober regime met wekelijks 28 uur gemeenschappelijke activiteiten. Bevindingen Over de mate waarin de wettelijk vastgelegde activiteiten in de PI worden aangeboden kunnen we kort zijn: in ruime mate, ofwel ruim boven genoemde wettelijke minima. Een en ander is vastgelegd in de verschillende dagprogramma’s. Desalniettemin is er wel een aantal knelpunten die zowel door medewerkers als gedetineerden naar voren worden gebracht. Het voornaamste knelpunt is de gang van zaken bij de arbeidsactiviteiten. De inrichting fungeert als pilotinrichting binnen het landelijke project ‘WERKT’ dat ondermeer tot doel heeft de gedetineerdenarbeid zo veel mogelijk kostendekkend te maken en tevens zorg te dragen voor continuïteit in de werkzaamheden. Tot nu toe zijn de resultaten onbevredigend. De verwachtte ‘grote’ opdrachten zijn uitgebleven en de arbeidsmedewerkers geven aan soms terug te willen naar de gang van zaken van voor de introductie van ‘WERKT’ toen er veel en intensief werd samengewerkt met lokale opdrachtgevers. Het beeld van de arbeidsactiviteit dat aan de inspecteurs, zowel door de respondenten mondeling als tijdens de schouw visueel, werd voorgespiegeld kwam tamelijk desolaat over en de ISt kan zich voorstellen dat deze gang van zaken van negatieve invloed is op de motivatie van (arbeids)medewerkers en gedetineerden. Volgens zeggen van de arbeidsmedewerkers proberen gedetineerden om die reden onder de arbeid uit te komen door klachten voor te wenden die te maken hebben met allergie voor de materialen waarmee gewerkt moet worden.[8] Dit geldt overigens in mindere mate voor de metaalwerkplaats die behoort tot de unit Amerswiel maar wordt bemensd door gedetineerden uit de gevangenis van Zuyder Bos; het werken in de metaalwerkplaats doen de daarvoor gemotiveerde gedetineerden met plezier en enkele werken hele

[8] De ISt nam waar dat er in de arbeidszalen van Zuyder Bos uitsluitend inpakwerkzaamheden werden verricht van ondermeer kunststof sponzen en zemen bestemd als reinigingsset voor auto’s en recreatiewoningen.

20

Juni 2008


dagen. Hierbij moet wel de kanttekening worden gemaakt dat het om een kleine groep gaat. Tijdens de schouw van de arbeid van Amerswiel werd door een (beperkt) aantal (BBI) gedetineerden soldeerwerk verricht aan electronicacomponenten en door de overige gedetineerden eerder genoemd inpakwerk. De directie gaf overigens aan dat zij met de leiding van het project ‘WERKT’ inmiddels afspraken heeft gemaakt om de continuïteit bij de arbeidsactiviteit te vergroten en de onderlinge communicatie te verbeteren. Overigens speelde ten tijde van de inspectie nog een probleem over de introductie van een nieuw arbeidsregelement waardoor de arbeidsmedewerkers zich niet serieus genomen voelden door de directie. Geheel los van de inrichtingsarbeid zijn gedetineerden van de ZBBI Amerswiel tewerk gesteld bij werkgevers in de regio. Dit loopt volgens zeggen goed en werkgevers maken graag gebruik van deze (goedkope) arbeidskrachten uit de PI. Hoewel dit niet gebruikelijk is werkt een aantal gedetineerden van de BBI bij wijze van experiment eveneens dagelijks buiten de inrichting (beveiligd door middel van electronische monitoring ofwel een enkelband). De PI én de gedetineerden zijn van mening dat dit goed werkt en de PI zou feitelijk nog meer gedetineerden op deze wijze aan het werk willen zien. De gedetineerden van de BBI stellen nadrukkelijk dat zij, met name in de weekeinden, niet tevreden zijn over het activiteitenaanbod; zij ervaren dan veel ledigheid. Er is dan weinig te doen omdat bijvoorbeeld sport en fitness alleen maar kunnen plaats vinden als er bevoegd toezicht door piw’ers is en de mogelijkheden daartoe zijn, mede vanwege de krappe personeelsbezetting, beperkt. Zij moeten het daardoor doen met hun relatief ruime bewegingsvrijheid maar op een gegeven moment ‘loop je tegen een muur op’. Daarbij speelt een rol dat in de weekeinden de gedetineerden van het ZBBI-regime allemaal met verlof zijn terwijl de BBI populatie eenmaal per maand weekendverlof heeft. De directie geeft aan dat ook zij niet tevreden is met de vermenging van beide regimes in Amerswiel. Het onderscheid van beide groepen geeft veel rompslomp door het vele in- en uitgaande verkeer van gedetineerden en de beveiligingsrisico’s van dien. Er is sprake van een spagaat: voor de ZBBI populatie zijn er teveel beperkingen en voor de BBI wellicht teveel vrijheden. Het liefst zag de directie beide regimes uit Amerswiel vertrekken.[9]

[9] Ten tijde van de inspectie is door de DJI aan de directie kenbaar gemaakt dat de bestemming van Amerswiel zich binnenkort wijzigt in haar oorspronkelijke bestemming gericht op het detineren van vrouwen.

21

Juni 2008


Hoewel de arbeid frequent uitvalt (en de piw’ers daar aan gewend lijken te raken) is het niet zo dat gedetineerden dan worden ingesloten. In het regime van de gevangenis niet en in het hvb vindt gedeeltelijke compensatie van de arbeidstijd plaats door recreatie aan te bieden. Soms wordt dit gerealiseerd met de inzet van een extra arbeidsmedewerker op de verblijfsafdeling. Over activiteiten zoals sport, creatieve vorming, onderwijs (Zie ook par. 5.1) valt weinig meer te zeggen dan dat er sprake is van een ruim aanbod waar de gedetineerden tevreden mee zijn. Van uitval van activiteiten wordt geen registratie bijgehouden maar het is wel bekend welke activiteit vaker dan gemiddeld uitvalt. Omdat de directie van mening is dat het doorgaan van de activiteiten soms ten koste gaat van de gereserveerde tijd voor werkoverleg en sport voor medewerkers ligt er momenteel een nieuw dagprogramma voor Zuyder Bos op de plank dat er in voorziet dat er op donderdagen (weer) sprake is van een avondprogramma voor gedetineerden.[10] Het oogmerk van dit model is om de gedetineerden ’s avonds te compenseren voor de tijd die zij overdag doorbrengen op cel omdat deze dan wordt gebruikt voor werkoverleg en personeelssport. Oordeel Het dagen activiteitenprogramma van zowel Zuyder Bos als Amerswiel voldoet aan de wettelijke normen en is bekend bij de medewerkers. Qua uitvoering doet het specifiek voor de BBI gedetineerden van Amerswiel vooral in de weekeinden schraal aan en schiet de mate waarin arbeid kan worden aangeboden aan de gedetineerden van Zuyder Bos, zowel vanuit kwalitatief als kwantitatief oogpunt, te kort. Bij directie en middenkader is daarvoor oog en is er, weliswaar niet op basis van door de inrichting vastgelegde ‘harde’ gegevens, sprake van zichtbare evaluatie en acties tot verbetering. Dit leidt tot het oordeel dat ten aanzien van dit criterium het beleid voldoet en zowel de uitvoering als evaluatie overwegend voldoen. Aanbevelingen De ISt beveelt de inrichting aan om de (inrichtings)arbeid binnen de organisatie te herpositioneren met daarbij aandacht voor de arbeidsmedewerkers, de continuïteit, variëteit en (tenslotte) rendement van de opdrachten.

[10] Tot 2004 was een (dagelijks) avondprogramma voor de meeste regimes gebruikelijk.

22

Juni 2008


2.6 Toegang tot zorg Criterium Het begrip zorg omvat binnen de context van dit criterium geestelijke zorg, medische zorg (inclusief tandheelkundige zorg) en psycho-sociale zorg. In de inrichting dient voldoende geestelijke zorg beschikbaar te zijn die aansluit bij de godsdienst of levensovertuiging van de gedetineerden. Art. 42 van de Pbw bepaalt dat de aan de inrichting verbonden arts beschikbaar is voor het regelmatig houden van spreekuur. Ook in acute situaties moet kunnen worden voorzien in noodzakelijke medische zorg. Op het terrein van de psycho-sociale zorg moeten er binnen de inrichting gekwalificeerde hulpverleners beschikbaar zijn die casuïstiek bespreken in het zogenaamde psycho-medische overleg (PMO). Bevindingen Binnen de PI zijn alle zorgverleners voor gedetineerden toegankelijk maar volgens sommigen van hen ‘niet meer zoals vroeger’. Met de aanpassingen van het dagprogramma (inkorting) zijn de mogelijkheden voor ruime individuele contacten met gedetineerden aanmerkelijk beperkt. Daar komt bij dat de inrichting uit veiligheidsoverwegingen de mogelijkheid van vrije toegang tot gedetineerden van geestelijk verzorgers en psychologen (in hun perceptie: aanmerkelijk) heeft beperkt. Gedetineerden kunnen niet meer zelfstandig door geestelijk verzorgers of psycholoog worden bezocht op de verblijfsafdelingen doordat zij sinds kort niet meer over een celsleutel mogen beschikken. Een individueel gesprek dient derhalve altijd door tussenkomst van piw’ers tot stand te komen en dat vinden de geestelijk verzorgers een aanmerkelijke aantasting van hun functionele bewegingsvrijheid. Daarbij komt het gegeven dat ook de arbeidsactiviteiten niet (meer) door hen doorbroken kunnen worden voor een individueel gesprek of gespreksgroep. Alle gebruikelijke denominaties zijn in de inrichting vertegenwoordigd. De gedetineerden van Zuyder Bos zijn te spreken over de geestelijk verzorgers. Kanttekening is dat er voor het hvb een kerkdienst op zondagmiddag van 16.00 tot 17.00 uur is. Hiervoor is weinig animo omdat gedetineerden deze tijd liever gebruiken voor het bereiden van eten, sociale contacten en/of douchen alvorens weer te worden ingesloten. Ook de (BBI) gedetineerden van Amerswiel zijn minder tevreden over de mogelijkheden tot het bijwonen van een (gebeds)dienst. Zij melden dat er de Imam slechts 1x per maand beschikbaar is en dat deze geen aandacht heeft besteed aan het suikerfeest.

23

Juni 2008


De medische zorg wordt door de functionarissen zelf als toegankelijk bestempeld maar de gedetineerden vinden de medische zorg daarentegen ‘streng’. Op werkdagen kunnen de gedetineerden naar het verpleegkundig spreekuur en ’s avonds/’s nachts en in weekeinden kan een beroep worden gedaan op de dienstdoende GGD arts. Er is een (verzegeld) protocol beschikbaar dat het mogelijk maakt dat de GGD-arts ook toegang heeft tot medische dossiers. Inkomsten worden binnen 24 uur na binnenkomst door de verpleegkundigen gezien en bij plaatsing voor een weekeinde wordt getracht zoveel mogelijk (medische) informatie vooraf te vergaren; bijzonderheden worden dan door de verpleegkundige uitgezet naar de inkomstafdelingen. De medische dienst hanteert VMZ-protocollen maar deze moeten nog wel worden aangepast aan de huidige werkwijze.[11] Over de geboden tandartszorg zijn zowel de directie als de gedetineerden tevreden. Een gedetineerden die zich bij de medische dienst meldt met door medegedetineerden veroorzaakte klacht word door de verpleegkundigen geadviseerd dit te bespreken met de mentor op de verblijfsafdeling. De straf- en observatiecellen worden door de verpleegkundigen, indien bezet, dagelijks bezocht. Hiervan wordt aantekening bijgehouden. De medische dienst van de PI is nog geen onderdeel geweest van een (DJI) audit maar ten tijde van de ISt-inspectie stond een inspectie door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGz) op stapel. Psychisch kwetsbare gedetineerden (van de gevangenis) worden wel eens (tijdelijk) opgevangen op de individuele begeleidingsafdeling (IBA) en dan bij stabilisering van hun toestand teruggeplaatst op de reguliere afdeling. Dit alles wordt gevolgd door het (volgens de respondenten: goed functionerend) wekelijkse psycho-medisch overleg (PMO) van de zorgfunctionarissen, inclusief deelname van de (2) externe psychiaters. Eén van de (twee) psychologen is voorzitter van het PMO en deze heeft de ISt gewezen op de gang van zaken rond een door de psychologen beoogd kwaliteitsverbeteringstraject voor het PMO. Hoewel de directie dit initiatief al geruime tijd lijkt te ondersteunen heeft dit nog niet geleid tot een concreet resultaat zoals bijvoorbeeld structurele secretariële ondersteuning van het PMO. PMO-leden geven aan deze gang van zaken te betreuren.

[11] VMZ staat voor: verantwoorde medische zorg; een kwaliteitsontwikkelingstraject voor de medische zorgverlening binnen de DJI-inrichtingen.

24

Juni 2008


Ook lijkt de PI traag te reageren op een voorstel van de psychologen om informatie met betrekking tot de aard van hun dienstverlening in de huisregels uit te breiden; de ISt constateerde in dit verband dat de huidige informatie in de huisregels inderdaad nogal summier is. Oordeel De ISt is van mening dat de inrichting ten aanzien van de zorg(toeleiding) op alle drie dimensies overwegend voldoet. Overwegend omdat met name ten aanzien van de protocollering, integratie van, en voorlichting over het (inrichtingsbrede) zorgproces nog verbeteringen mogelijk zijn. Aanbevelingen Hoewel het oordeel niet tot een expliciete aanbeveling leidt geeft de ISt de PI in overweging om, samenhangend met de aanbeveling bij het criterium screening, het zorgproces op onderlinge samenhang en effectiviteit te beschouwen. 2.7 Bejegening Criterium Respectvolle bejegening staat centraal bij dit criterium. De bejegening komt in belangrijke mate tot uitdrukking in de wijze waarop het (executieve) inrichtingspersoneel omgaat met gedetineerden. Impliciet betekent dit dat gedetineerden niet mogen worden gediscrimineerd. Voor gedetineerden is het van belang dat de medewerkers voor hen toegankelijk zijn en dat medewerkers alert reageren op (niet altijd expliciete) verzoeken daartoe. Bevindingen De inrichting beschikt niet over een vastgelegde visie ten aanzien van de omgang met gedetineerden. Hoewel niet vastgelegd is er binnen de PI sprake van een uniforme benaderingswijze van gedetineerden welke is gestoeld op wederzijds respect en openheid voor elkaar. Het mentorschap van piw’ers speelt in dit alles een prominente rol. Er wordt gewerkt met een vaste mentor en een ‘schaduw’-mentor; informatie uit het detentieberaad wordt in voorkomend geval via de mentor naar de gedetineerde teruggekoppeld. De ISt heeft tijdens de schouw van de inrichting ook daadwerkelijk waargenomen dat de medewerkers en gedetineerden op informele wijze met elkaar om gaan en -letterlijk- tamelijk dicht ‘op elkaars lip’ zitten omdat in de

25

Juni 2008


unit Zuyder Bos de cellen zijn gesitueerd aan smalle gangen met nauwelijks enige ruimtelijke werking, behoudens een uitsparing tegenover het teamverblijf. Piw’ers houden rekening met privacy en kloppen op de celdeur als deze door hen geopend gaat worden. Hun houding is in het algemeen dienstverlenend maar er zijn wel onderlinge verschillen. Op oproepen via de intercom wordt zowel overdag als ’s nachts veelal snel gereageerd. De gedetineerden vinden zich niet gediscrimineerd door medewerkers. Door onvoldoende respons is het resultaat van de gedetineerdensurvey 2007 niet gevalideerd maar de directie rept in het jaarverslag 2007 van een positief beeld. De ISt heeft binnen de PI geen stelselmatige activiteiten waargenomen die de bejegening borgen. De afdelingshoofden geven aan dat door het detentieberaad, de gedetineerdenbespreking en hun dagelijkse aanwezigheid op de afdeling voldoende zicht is op de kwaliteit van de bejegening. Oordeel Hoewel er in de PI geen visie is vastgelegd op bejegening is de betrokkenheid van, met name, de executieve medewerkers op de gedetineerden op een vanzelfsprekende wijze groot. Volgens sommige respondenten is de omgangscultuur van de streek (West-Friesland), welke wordt gekenmerkt door nuchterheid, vriendelijkheid en directheid herkenbaar in de benadering van gedetineerden en wordt deze stijl door hen ook gewaardeerd. Als zodanig kan worden gesteld dat de PI wel beschikt over een solide omgangsbeleid maar dit beleid is niet gedocumenteerd. Aldus voldoet de PI in beperkte mate op de dimensie beleid. Ten aanzien van de dimensie uitvoering voldoet de inrichting (in ruime mate) aan het criterium. Omdat de PI niet de beschikking heeft over een valide gedetineerdensurvey en ook anderszins op beperkte wijze invulling geeft aan borgingsactiviteiten is het oordeel hier dat de PI in beperkte mate voldoet. Aanbevelingen De ISt beveelt aan om de (solide) en de kenmerkende omgangscultuur van de PI vast te leggen in een fundamentele visie op de omgang met gedetineerden. 2.8 Discipline Criterium (Inter)nationale regelgeving omschrijft hoe de inrichting dient om te gaan met de toepassing van disciplinaire- en dwangmiddelen om de orde in de

26

Juni 2008


inrichting te handhaven. Zo zijn er in de Pbw en in het model huisregels penitentiaire inrichtingen voorschriften opgenomen met betrekking tot de procedure en vormgeving van sancties, de wijze waarop afzondering ten uitvoer wordt gelegd en geweldsmiddelen mogen worden toegepast. De toepassing van geweld en het aanbrengen van mechanische middelen om veiligheidsrisico’s rond gedetineerden te beheersen is expliciet geregeld in de ministeriële regelingen Geweldsinstructie penitentiaire inrichtingen en de Regeling mechanische middelen in penitentiaire inrichtingen. Deze regelgeving is samengebracht in het zogenaamde handboek IBT van de DJI. Bevindingen De PI beschikt voor beide units over een op de regimes afgestemd sanctiebeleid dat (uitsluitend) door directieleden wordt toegepast. De gang van zaken rond de plaatsing van een gedetineerde in de isoleercel is vastgelegd in een dienstinstructie en er is een (interne) geweldsinstructie die is gebaseerd op (en verwijst naar) de geweldsinstructie penitentiaire inrichtingen van de DJI. De gedetineerden waarmee de ISt sprak geven aan weinig ervaring te hebben met het gebruik van geweldsmiddelen in de inrichting. De inrichting beschikt wel over opgeleide mensen om te participeren in een intern bijstandsteam (IBT) maar werkt niet met een georganiseerd IBT.[12] Dit betekent dat er geen sprake is van een op ieder uur van de dag inzetbaar IBT-team. De gebruikelijke gang van zaken is dat bij de noodzaak om op enig moment dwangmiddelen toe te passen een beroep wordt gedaan op de IBT opgeleide medewerkers die op dat moment beschikbaar zijn en waarbij er van wordt uitgegaan dat zij voldoende bekwaam zijn in de toepassing van geweld- en dwangmiddelen. Door de IBT-opgeleide medewerkers wordt deze gang van zaken als rommelig en niet professioneel ervaren. De huidige wijze van personeelsinzet en het dagprogramma geven de executieve medewerkers weinig ruimte om voldoende te oefenen met het praktisch penitentiair optreden (PPO).[13] Daar komt bij dat het afgelopen jaar

[12] Het IBT is binnen een inrichting een groep specifiek opgeleide medewerkers die in staat worden geacht om met zo min mogelijk geweld en in voorkomend geval met behulp van een speciale (ME) uitrusting op te treden bij crises. [13] PPO is vaardigheid in het handelen en/of nalaten bij (potentiële) geweldsincidenten met en tussen gedetineerden.

27

Juni 2008


veel tijd is gaan zitten in het opleiden van nieuwe medewerkers en opleidingen in het kader van de bedrijfshulpverlening (BHV). In de afzonderingscel geplaatste gedetineerden kunnen wekelijks bellen en bezoek ontvangen. Gedetineerden met zelfdestructief gedrag worden onder cameratoezicht geplaatst. Volgens de respondenten, waaronder de directie, wordt het disciplinaire beleid niet geëvalueerd. Acties waarbij dwangmiddelen zijn toegepast worden met de betrokken medewerkers wel geëvalueerd, maar de PI heeft niet de beschikking over een geïnstitutionaliseerd opvang- en nazorgteam. Oordeel De PI beschikt over beleidsuitgangspunten ten aanzien van geweldstoepassing en de toepassing van geweld komt incidenteel voor. Omdat bij incidenten waarbij mogelijk geweld moet worden aangewend eerst overleg met de betrokken gedetineerde(n) plaats vindt, lukt het vaak om problemen zonder inzet van geweldsmiddelen op te lossen. In deze zin voldoet het beleid. Hoewel er op zichzelf geen aanleiding is om te veronderstellen dat het niet goed gaat met de geweldstoepassing in de PI, is de ISt van mening dat de inrichting grote risico’s neemt door niet de beschikking te hebben over een IBT dat in geoefend teamverband kan worden ingezet. Er wordt te veel vertrouwd op het professionele handelen van individuele medewerkers terwijl daar onvoldoende mee geoefend wordt danwel geoefend kan worden. De ISt is dan ook van mening dat de PI bij dit criterium op de dimensie uitvoering in beperkte mate voldoet. Een zelfde oordeel is van toepassing op de dimensie borging omdat het sanctiebeleid volgens de directie geen onderwerp is van evaluatie en er na geweldstoepassing, vanwege inzetverplichtingen, niet altijd de mogelijkheid is om met de bij het incident betrokken medewerkers te evalueren. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI nadrukkelijk aan om over te gaan tot het instellen van een in teamverband opererend IBT. 2.9 Contacten buitenwereld Criterium (Inter)nationale regelgeving bepaalt dat gedetineerden bezoek mogen ontvangen van en mogen telefoneren en corresponderen met verwanten,

28

Juni 2008


andere personen en vertegenwoordigers van externe instanties. In de Pbw is vastgelegd dat gedetineerden tenminste 1 uur per week bezoek mogen ontvangen en, in beginsel op eigen kosten, tenminste eenmaal per week minimaal 10 minuten een telefoongesprek mogen voeren. In het Model huisregels penitentiaire inrichtingen is vastgelegd dat gedetineerden recht hebben op consulaire bijstand. Ook dienen gedetineerden door middel van tijdschriften, kranten, radio en TV op de hoogte te kunnen blijven van de actualiteit in de vrije samenleving. Op basis van art. 24 lid 4 van de European prison rules (EPR) verwacht de ISt dat de bezoektijden van een inrichting zodanig zijn dat schoolgaande kinderen van gedetineerden op bezoek kunnen komen. Bevindingen De bezoekmogelijkheden staan omschreven in de huisregels met daarbij in een aparte bijlage beknopte informatie over de organisatie van vader en kind-dagen. Op de woensdagmiddagen wordt door de PI rekening gehouden met bezoek van kinderen; volgens de gedetineerden is hiervoor soms een wachtlijst. Aan de gevangenispopulatie van Zuyder Bos wordt wekelijks 2 uur bezoek aangeboden; aan de hvb-populatie 1 uur. Relatiebezoek aan de inrichting ondergaat een strenge toegangscontrole en wordt daarover vooraf niet (actief) geïnformeerd door de inrichting. De bezoekzaal is klein en voorzien van losse tafels en stoelen. Een verbouwing van de bezoekaccommodatie vangt binnenkort aan waarbij een grotere fysieke scheiding tussen bezoekers en gedetineerden geïntroduceerd zal worden met de introductie van de zgn. Engelse slang.[14] De directie geeft aan te overwegen om, mede gezien de relatief hoge personele bezetting van complexbeveiligers in de weekeinden, weekeindbezoek te (her)introduceren.[15] De mogelijkheden om te telefoneren zijn voldoende ruim maar de gedetineerden van Amerswiel geven hierbij wel aan dat een aantal van de zes beschikbare telefooncellen op de luchtplaats niet functioneert. In de bibliotheek van Zuyder Bos is voldoende actuele lectuur beschikbaar in de vorm van (buitenlandse) kranten en tijdschriften; de gedetineerden van

[14] De Engelse slang realiseert in de bezoekruimte een strikte scheiding tussen het gedetineerdenverkeer en het relatiebezoek. Ook is fysiek contact moeilijker doordat (letterlijk) ‘onder de tafel’ sprake is van een afscheiding. Het is nog wel mogelijk om ‘boven de tafel’ fysiek contact te hebben. [15] Het hoge aantal medewerkers staat in verband met aangepaste eisen voor bedrijfshulpverlening.

29

Juni 2008


Amerswiel komen op dit punt wat tekort door de beperkte openingstijden van de bibliotheek. Oordeel De ISt is van mening dat de PI bij dit criterium op de drie dimensies overwegend voldoet. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan om het functioneren van de telefooncellen van Amerswiel te controleren en zonodig te herstellen; te bezien in hoeverre de mogelijkheden van bibliotheekbezoek in Amerswiel kunnen worden verruimd en bezoekers (pro)actief te informeren over de gang van zaken bij de entree van de inrichting en het bezoek, bijvoorbeeld door middel van een flyer. 2.10 Voeding & Winkel Criterium In de artikelen 42 lid 2, en 44 lid 1 en 3 van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) is bepaald dat bij de verstrekking van voeding aan gedetineerden rekening moet worden gehouden met (medische) diëten en met de godsdienstige en/of levensovertuiging van gedetineerden. Door de DJI is daarnaast een programma van eisen (pve) opgesteld dat op landelijke schaal bepaalt aan welke eisen de voeding dient te voldoen qua variëteit en voedingswaarde. Aangezien binnen het gevangeniswezen de voeding in meerderheid door cateringbedrijven wordt geleverd dienen zij te voldoen aan dit pve.[16] Op grond van art. 44 lid 5 Pbw dient de directeur van een inrichting zorg te dragen voor een winkelvoorziening. De wijze waarop dit plaats vindt varieert per inrichting. Bevindingen De verstrekking van voeding verschilt tussen Zuyder Bos en Amerswiel. In Zuyder Bos krijgen de gedetineerden via een cateraar een opgewarmde maaltijd aangeboden terwijl in Amerswiel ingrediënten worden verstrekt waarmee de aldaar verblijvende gedetineerden zelf een maaltijd bereiden. De gedetineerden van Zuyder Bos waarmee de ISt sprak zijn niet tevreden over de kwaliteit van de verstrekte maaltijd; liever bereiden zij zelf een [16] In een enkele inrichting van het gevangeniswezen wordt de voeding nog vers bereid in eigen keuken.

30

Juni 2008


maaltijd en dat is mogelijk vanwege het (zeer) uitgebreide assortiment dat de gedetineerdenwinkel aanbiedt en de mogeljkheid die zij hebben om op de huiskamer te koken. De directie geeft aan dat de wijze van voedingverstrekking binnen afzienbare tijd zal veranderen. Iedere gedetineerde krijgt een magnetron en koelkastje op cel en dagelijks worden dan koelverse maaltijden verstrekt. De gedetineerden kunnen zo zelf het moment bepalen waarop zij de maaltijd tot zich nemen. De gedetineerden van Amerswiel zijn te spreken over de faciliteiten die worden verstrekt om zelf hun maaltijd te kunnen bereiden. In de praktijk is er per woonunit een beperkt aantal gedetineerden dat voor medebewoners kookt. De maaltijden van Zuyder Bos zijn, qua samenstelling en hoeveelheid, niet onderhevig aan een onafhankelijke check; de directie gaat er van uit dat de maaltijdleverancier dat doet. In opdracht van de directie wordt de samenstelling van de ingrediëntenverstrekking aan Amerswiel wel gecontroleerd op (verantwoorde) samenstelling door een extern bureau; de ISt had inzage in een onlangs uitgevoerde rapportage daarover. Zoals gezegd is het assortiment van de gedetineerdenwinkel zeer uitgebreid en de ondernemer die deze winkel runt is bereid om ver te gaan als het gaat om de levering van goederen die niet behoren tot het standaardassortiment. Uiteraard doet hij dat niet voor niets, maar tegen een vergoeding voor de geleverde diensten. De winkel is centraal gelegen in de inrichting en de ISt nam waar dat gedetineerden (van de gevangenis) met (letterlijk) een winkelwagen vol boodschappen terugkeerden naar de verblijfsafdeling. De gedetineerden zijn, behoudens over de gehanteerde prijzen en uiterste houdbaarheidsdata, zeer te spreken over de winkel. De directie geeft aan zich momenteel te beraden over het aangeven van een zekere begrenzing aan de winkelier ten aanzien van het assortiment en de mate van dienstverlening. Oordeel De ISt is van mening dat de inrichting bij dit criterium op de dimensies beleid en uitvoering voldoet en op de dimensie borging overwegend omdat de kwaliteit samenstelling van de maaltijden van Zuyder Bos niet onafhankelijk wordt getoetst. Aanbevelingen De ISt geeft de PI in overweging om de in Zuyder Bos verstrekte maaltijden periodiek door een onafhankelijke derde, bijvoorbeeld het Voedingscentrum, op kwaliteit en samenstelling te laten beoordelen en een risicoanalyse te (doen) maken van de organisatie rond de winkelvoorziening.

31

Juni 2008


2.11 Accommodatie Criterium In ministeriële regelgeving staat gedetailleerd omschreven waaraan een cel, qua uitvoering, moet voldoen. Sinds 2004 dient een inrichting, ingegeven door het toenmalige capaciteitstekort, ook de beschikking te hebben over een substantieel aantal meerpersoonscellen (mpc). Meestal zijn dit éénpersoonscellen die zodanig zijn aangepast dat er twee gedetineerden permanent in kunnen verblijven. Alvorens een gedetineerde wordt geplaatst op een meerpersoonscel dient te worden nagegaan of er contra-indicaties zijn.[17] Bevindingen De gedetineerden zijn positief over de beschikbaarheid van een (eigen) douche in de cellen van Zuyder Bos. De (slaap)cellen van Amerswiel hebben geen douche maar daar zijn per huis een aantal douches beschikbaar en zijn er, uit oogpunt van regime, veel douchemomenten. Voor het overige hebben de cellen een redelijke oppervlakte en afdoende ventilatie.[18] Zowel de directie als gedetineerden geven aan dat het op zomerse dagen wel eens te warm wordt en klagen gedetineerden (van Zuyder Bos) over te hoge temperaturen in de winter; vooral op momenten dat de celdeur gesloten is. Na een bepaalde periode op een (individuele) inkomstencel om onder andere contra-indicaties vast te stellen, worden gedetineerden van het hvb (standaard) op een meerpersoonscel (mpc) geplaatst.[19] Gedetineerden van de gevangenis worden direct op een mpc-cel geplaatst tenzij vooraf contraindicaties bekend zijn. Gedetineerden van het hvb worden vóór mpcplaatsing eerst besproken in het detentieberaad; bij de gedetineerden van de gevangenis wordt door het bsd eerst het dossier geraadpleegd en volgt bij bijzonderheden overleg met de afdeling. Voor een deel van de mpc-capaciteit wordt gebruik gemaakt van oorspronkelijke moeder en kind cellen, met een grotere oppervlakte en twee gescheiden ruimten. [17] Dit kunnen zijn verslavingsproblematiek, de (psychische) gezondheidstoestand, gedragsproblematiek, delictachtergrond en/of opgelegde beperkingen. De ISt is van mening dat ook rekening dient te worden gehouden met rookgedrag. [18] De directie vraagt zich af of dit zo blijft nu er in het kader van te treffen brandveiligheidsvoorzieningen aanpassingen aan de ventilatie worden aangebracht. [19] In unit Amerswiel zijn meerpersoonscellen ten tijde van de inspectie niet in gebruik.

32

Juni 2008


Zowel de ZBBI als BBI van Amerswiel beschikken over mpc-capaciteit. Vanwege onderbezetting wordt de BBI capaciteit momenteel niet gebruikt. Omdat een deel van de hvb-capaciteit van Zuyder Bos momenteel leeg staat vanwege gebouwelijke aanpassingen stagneert de doorstroming en komt het voor dat gedetineerden lang bij elkaar op een cel geplaatst zijn (gesproken wordt over 10-13 maanden). Voor sommige gedetineerden is dit geen probleem. Indien zich wel problemen voordoen bemiddelen de medewerkers van de afdeling in een passende oplossing. Omdat zich bij de mpc plaatsingen relatief weinig problemen voordoen is er voor de directie nog geen aanleiding geweest om het huidige mpc-beleid te evalueren. Oordeel Het landelijke mpc-beleid, zoals vier jaar geleden geïntroduceerd, wordt in de PI toegepast. Er wordt daarbij in voldoende mate rekening gehouden met contra-indicaties en de PI spant zich in om voorkomende problemen bij samenplaatsing in overleg met de gedetineerden op te lossen. Aldus voldoet de inrichting op de dimensies beleid en uitvoering. Omdat er kennelijk nog weinig problemen zijn geweest is er geen sprake van zichtbare monitoring en evaluatie van het beleid; aldus voldoet de dimensie borging op dit criterium niet. Aanbevelingen De ISt geeft de PI in overweging om het toegepaste mpc-beleid periodiek te evalueren en dan met name te kijken naar mogelijkheden om de doorstroom te vergroten. 2.12 Hygiëne Criterium Het is van belang dat in een inrichting met name de ruimten waar gedetineerden verblijven goed worden onderhouden en aan hen de mogelijkheid wordt geboden hun kleding schoon te houden. Beddengoed moet regelmatig worden verschoond en minimaal twee keer per week moet kunnen worden gedoucht. In het model huisregels penitentiaire inrichtingen is een aantal op hygiëne betrekking hebbende zaken dwingend voorgeschreven.

33

Juni 2008


Bevindingen In de huisregels wordt melding gemaakt van mogelijkheden voor persoonlijke verzorging. De gemeenschappelijke- en individuele ruimten (cellen) ogen redelijk schoon en er zijn voldoende mogelijkheden om kleding te wassen en wekelijks beddengoed te ruilen. Douchen is, mede vanwege een douche op cel in Zuyder Bos, dagelijks mogelijk. Afdelingshoofden en piw’ers geven aan toe te zien op de hygiëne van hun afdeling. Zo nodig spreken zij medewerkers en/of gedetineerden aan. De medische dienst heeft de intentie om de komende tijd meer voorlichting te gaan geven over (persoonlijke) hygiëne en is nog op zoek naar voorlichtingsmateriaal in vreemde talen. Oordeel De PI voldoet op alle dimensies aan dit criterium. Aanbevelingen Het oordeel geeft geen aanleiding tot aanbevelingen. 2.13 Functioneren beklagregeling De Penitentiaire beginselenwet biedt gedetineerden de mogelijkheid om in beklag te gaan tegen beslissingen van de directeur van de penitentiaire inrichting. Dit beklag moet dan worden ingediend bij de beklagcommissie van de aan de inrichting verbonden commissie van toezicht. Behoudens uitzonderingsgevallen moet deze commissie vervolgens binnen vier weken uitspraak doen. Bevindingen In de huisregels is vermeld hoe gedetineerden in beklag kunnen gaan en dat de maandcommissaris uit de commissie van toezicht (cvt) tenminste eenmaal per maand op bezoek komt; feitelijk komt de maandcommissaris zo’n twee keer per maand (onaangekondigd). Sommige gedetineerden weten wel van de taak van de maandcommissaris, anderen weer niet. De beklagcommissie houdt twee keer per maand een zitting; een keer enkelvoudig en een keer meervoudig. De gedetineerden weten zich wel serieus genomen met hun klachten maar zijn van mening dat uitspraken van de beklagcommissie, met uitzondering van uitspraken ten aanzien van een zogenaamd collectief beklag, lang op zich laten wachten.

34

Juni 2008


De commissie van toezicht maar ook inzage door de ISt van het register beklagzaken, bevestigen dit beeld; het duurt te lang en de wettelijke termijnen worden meestal met een aantal weken overschreden. Dit ligt niet aan de reactietermijn van de directie omdat deze in de meeste gevallen tijdig reageert op een verzoek op nadere toelichting op een klacht. De cvt geeft aan deze gang van zaken wel te verbeteren maar is daarbij voor een groot deel afhankelijk van de mogelijkheden van het secretariaat. Zowel de cvt als directie spreken over een open en transparante onderlinge informatieuitwisseling over de interne gang van zaken. De onmogelijkheid om met het huidige dagprogramma (07.30- 17.00 uur) in de avonduren gedetineerden te spreken wordt door de cvt als een aanmerkelijke belemmering ervaren. Oordeel Op dit criterium voldoet de dimensie beleid omdat in de huisregels voldoende informatie beschikbaar is met betrekking tot beklag. De uitvoering voldoet beperkt omdat niet alle gedetineerden op de hoogte (kunnen) zijn van de feitelijke aanwezigheid van de maandcommissaris en beklagzaken veelal niet binnen de gestelde termijnen worden afgedaan. De directie en cvt evalueren hun werkwijze maar dit heeft nog niet geleid tot een structurele oplossing ten aanzien van de overschrijding van de termijn tussen zitting en besluit/beschikking. Aldus voldoet de PI op de dimensie borging overwegend. Aanbevelingen De aanbeveling richt zich met name op de beklagcommissie uit de cvt om klachten zoveel mogelijk binnen de wettelijke termijnen af te wikkelen. Werkwijzen van andere commissies van toezicht kunnen daartoe tot voorbeeld strekken. 2.14 Conclusie De algemene conclusie ten aanzien van het aspect Rechtspositie is dat het daarmee in de PI Zuyder Bos - Amerswiel voor gedetineerden behoorlijk goed is gesteld en dat de verhouding tussen medewerkers en gedetineerden is gericht op onderlinge samenwerking en respect. De PI voldoet namelijk op de dimensie uitvoering , op twee uitzonderingen na: -discipline en beklag-, aan alle criteria van dit aspect overwegend tot geheel. Hoewel de orde binnen de inrichting, zeker tijdens bedrijfsuren, op een proportionele en transparante wijze wordt gehandhaafd acht de ISt het tot

35

Juni 2008


nu toe ontbreken van een in teamverband georganiseerd IBT een risico voor onder andere de geweldbeheersing omdat het met name tijdens de avond, nacht- en weekeinddiensten de vraag is of er voldoende (IBT) ervaren medewerkers beschikbaar zijn om verantwoord op te treden. De ISt is dan ook van mening dat op korte termijn de beschikbaarheid van een in teamverband geoefend IBT dan ook georganiseerd dient te worden. Aandachtspunt is voorts het momenteel soms lange verblijf van gedetineerden op een mpc-cel.[20] Bij beklag dienen gedetineerden eerder uitsluitsel te krijgen over het oordeel van de beklagcommissie; de termijnoverschrijdingen die de ISt heeft vastgesteld zijn te groot. Op de dimensies beleid en borging dient nog vooruitgang geboekt te worden door meer zaken vast te leggen in beleid en dit beleid meer systematisch te evalueren; er is hierbij nog teveel sprake van (weliswaar goede en/of goedbedoelde) gewoonten. Zo kunnen de screeningsactiviteiten van de verschillende functionarissen beter op elkaar worden afgestemd, de huisregels worden geactualiseerd en de introductieactiviteiten beter worden gereguleerd. Hoewel de bejegening op zichzelf goed is, ontbreekt een vastgelegde visie op de in de PI zo kenmerkende tamelijk nuchtere omgang met gedetineerden. Tot slot acht de ISt het een gemis dat het aanbod van arbeidsactiviteiten op dit moment zo beperkt is. De directie geeft echter wel aan om binnen redelijke termijn mogelijkheden te creëren om dit perspectief te verbeteren. Dit vereist naar de mening van de ISt van meerdere partijen gerichte en intensieve aandacht voor de huidige gang van zaken bij de arbeid.

[20] Mede als gevolg van verbouwingswerkzaamheden.

36

Juni 2008


3 Maatschappijbeveiliging 3.1 Beveiliging tegen ontvluchtingen Criterium Het Nederlandse gevangeniswezen kent een aantal varianten met betrekking tot de daadwerkelijke vrijheidsbeneming waarvan de toepassing voor een groot deel afhankelijk is van het risico op ontvluchting. De twee uiterste verschijningsvormen daarvan zijn de (zeer gesloten) extra beveiligde inrichting (EBI) die landelijk huisvesting biedt aan gedetineerden met een extreem vlucht- en/of beheersgevaarlijk risico en de (open) zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI), die veelal gedetineerden huisvest in de laatste fase van hun detentie en die van daaruit onder bepaalde voorwaarden kunnen deelnemen aan het regulier maatschappelijk verkeer. Vanwege een aantal ontvluchtingen, veroorzaakt door onachtzaamheid in inrichtingen, is in 2006 door de sectordirecteur gevangeniswezen (SdGw) beleid vastgesteld dat is gericht op het in een inrichting vastleggen en consequent uitvoeren van handelingen en gedragingen die zijn gericht op het voorkomen van ontvluchting.[21] De ISt ontleent aan dit beleid een deel van haar toetsingscriteria waarbij zowel statische als dynamische beveiligingsaspecten worden beschouwd. De ISt betrekt bij haar beoordeling van dit criterium de resultaten van de in opdracht van de SdGw gemaakte externe security audits (ESA) van inrichtingen.[22] Bevindingen De ISt werd tijdens de inspectie op een tamelijk intensieve wijze geconfronteerd met veiligheidsmaatregelen rond de toegang tot de inrichtingen. De bevindingen van een externe security audit (ESA) medio 2006 liggen mede aan dit scherpe beleid ten grondslag. Toentertijd werd vastgesteld dat de beveiliging van de inrichting nogal wat hiaten kende. Deze zijn door aanscherping van beleid en de consequente uitvoering daarvan verbeterd.

[21] Rapportage ‘taskforce penitentiaire scherpte’, directie gevangeniswezen DJI, mei 2006. [22] Een externe security audit is een systematische intercollegiale doorlichting van de stand van de beveiligingsvoorzieningen van een inrichting.

37

Juni 2008


Een tweede ESA, een jaar later uitgevoerd in Amerswiel, bevestigt dat beveiligingsprocessen van de inrichting de nodige aandacht hebben gekregen. De in het ‘penitentiaire scherpte’-beleid geduide kritische processen treft de ISt niet allemaal (volledig) uitgewerkt in dienstinstructies aan. De gang van zaken bij het luchten is summier omschreven; er staan geen aanwijzingen met betrekking tot de telling van gedetineerden en/of de opstelling van medewerkers vermeld en bij de instructie cel- en afdelingscontrole staan uitsluitend de objecten die, en de frequentie waarmee gecontroleerd moet worden. Niet is vermeld op welke wijze of met welke intensiteit de controle dient plaats te vinden. In het werkoverleg wordt met een zekere regelmaat gesproken over aspecten van penitentiaire scherpte en medewerkers geven er blijk van te weten waar zij de instructies kunnen vinden en hoe deze toegepast dienen te worden. De afgelopen jaren is er fors geïnvesteerd in de vernieuwing van allerlei beveiligingsvoorzieningen. Hierdoor is er nu een beter werkend persoonlijk alarmeringssysteem (pzi) dan voorheen maar wel met de kanttekening van medewerkers dat alarmeren hiermee moeilijker gaat. Ook is er een geheel vernieuwde brandmeldcentrale. Men is in de PI minder te spreken over de kwaliteit van de camerabeelden van met name de buitencamera’s; deze camera’s bewegen langzaam en de beelden zijn vaag. Volgens de gebruikers, met name complexbeveiligers, is dit systeem aan vervanging toe. Daar komt bij dat de toch al krap uitgevoerde portiersloge tevens fungeert als centraalpost waar alle camerabeelden uit de inrichting binnen komen. Deze dubbelfunctie acht de directie al lange tijd onwenselijk. Aanvankelijke verbouwplannen werden met het opschorten van de introductie van het DBMV-beleid geblokkeerd.[23] Noodzakelijke reparaties aan veiligheidssystemen laten volgens de gebruikers wel eens op zich wachten maar het hoofd facilitaire zaken spreekt dit tegen. De recreatieruimten van Zuyder Bos zijn onoverzichtelijk en daardoor niet voldoende veilig. Gebouwelijke aanpassingen moeten hieraan volgens de directie tegemoet komen, maar deze voorzieningen zijn nog niet gerealiseerd. Indien gedetineerden de inrichting tijdelijk verlaten dan worden zij bij terugkeer altijd gecontroleerd op de aanwezigheid van contrabande. Dit geldt zowel voor Zuyder Bos als Amerswiel.

[23] DBMV staat voor: detentie en behandeling op maat voor volwassen gedetineerden; een binnen de DJI ontwikkelt beleidsprogramma in de periode 2004-2006. Begin 2007 werd duidelijk dat het programma niet geïmplementeerd zou worden.

38

Juni 2008


Celinspecties vinden wel plaats maar niet op basis van een vast systeem. In Zuyder Bos wordt feitelijk alleen op de individuele begeleidingsafdeling (IBA) systematisch gecontroleerd doordat daar dagelijks twee cellen worden bekeken. Op de andere afdelingen is dit meer op basis van vermoeden van de aanwezigheid van contrabande of na onderlinge afspraak tussen piw’ers. Zowel op de IBA als in Amerswiel worden uitgevoerde celinspecties geregistreerd. Bijzondere (extra uitgebreide) celinspecties worden alleen uitgevoerd op verdenking. Door de ISt is ook de gang van zaken tijdens de luchtactiviteit geobserveerd. Hierbij is geconstateerd dat bij aanvang van het luchten het aantal gedetineerden niet werd geteld en de twee toezichthoudende piw’ers zich niet diagonaal opstelden maar bij elkaar bleven. Een suggestie in het penitentiaire scherpte beleid is om piw’ers met een zekere frequentie te laten rouleren over de teams. Dit beleid vindt in de PI geen toepassing. De executieve medewerkers waarmee de ISt sprak geven aan dat zij door leidinggevenden worden aangesproken als een dienstinstructie niet goed wordt toegepast; ook spreken zij elkaar daarop wel aan. De dienstinstructies zijn in de PI toebedeeld aan (proces)eigenaren. In het overzicht, dat bij de set instructies is gevoegd, staan 13 verschillende functionarissen als zodanig vermeld. Verwacht wordt dat de eigenaren hun eigen instructies onderhouden. Zodra zich een aanpassing van de instructie voordoet dienen zij de instructie aan te passen en daarover PI-breed te informeren. Hoewel de instructies op zichzelf tamelijk volledig zijn en het grootste deel van de operationele bedrijfsvoering wel afdekken zijn zij, qua structuur, nogal verschillend. Cruciale beveiligingsmiddelen zoals pzi en hotline worden met een vaste frequentie (steekproefsgewijs) getest. Van deze testen wordt registratie bijgehouden. De ESA’s die hebben plaatsgevonden hebben geleid tot plannen van aanpak die leidden tot wijziging en/of verbetering van veiligheidsprocedures. Oordeel Op grond van bovenstaande komt de ISt tot het oordeel dat de PI op dit criterium op de dimensies beleid en borging overwegend voldoet maar dat op de dimensie uitvoering meer dan enkele verbeteringen noodzakelijk zijn. Zo dienen celinspecties op de reguliere afdelingen systematischer te worden uitgevoerd en dient het toezicht op het luchten ‘scherper’ te verlopen. Op de dimensie uitvoering voldoet de PI derhalve in beperkte mate.

39

Juni 2008


Aanbeveling Besteedt (nog) meer aandacht aan verbetering van, met name, de uitvoering van interne, op gedetineerden gerichte veiligheidsprocedures. 3.2 Toepassing vrijhedenbeleid Criterium Internationale regelgeving bepaalt dat (veroordeelde) gedetineerden in de gelegenheid moeten zijn om, op basis van een verlofsysteem, met verlof te kunnen gaan. In het Nederlandse bestel is dit systeem uitgewerkt in de ministeriële regeling voor het tijdelijk verlaten van de inrichting waarin, naast het begeleide verlof, drie vormen van onbegeleid verlof zijn uitgewerkt: het algemeen verlof dat in het laatste jaar van de gevangenisstraf de mogelijkheid biedt om de inrichting een aantal keer voor maximaal 60 uur te verlaten; het regimesgebonden verlof dat met name is gekoppeld aan de regimes van beperkte en zeer beperkt beveiligde inrichtingen en het incidentele verlof dat in bijzondere gevallen aan een gedetineerde kan worden toegekend. Het aantal onttrekkingen aan een verleend verlof maakt per inrichting deel uit van de planning & control cyclus van de sectordirectie gevangeniswezen; er is daarvoor geen landelijk geldende norm. Onlangs is de toepassing van het vrijhedenbeleid landelijk onderzocht en daarbij is vastgesteld dat de vrije beleidsruimte voor inrichtingen bij de toekenning van verlof zeer verschillend wordt ingevuld, maar ook dat, in het geval van algemeen verlof, 94% van de gedetineerden volgens afspraak terugkeert. De ISt laat de noodzaak van een nadere analyse van de verlofpraktijk van een inrichting afhangen van de mate waarin de desbetreffende inrichting, qua onttrekkingen aan verlof, substantieel afwijkt van genoemd percentage. Bevindingen Het bureau selectieen detentiebegeleiding heeft de beschikking over een -in eigen beheer ontwikkeld- handboek waarin procedures rond onder meer detentiefasering en verlof staan omschreven. De inhoud van dit handboek sluit aan bij die van het handboek bsd van DJI. Adviezen m.b.t. verlof of verplaatsing komen tot stand via het (wekelijkse) detentieberaad. Uiteindelijk heeft de directie het laatste woord bij de besluitvorming. Het besluitvormingsproces van het detentieberaad is niet vastgelegd in een procesbeschrijving maar vindt plaats op basis van daarover gemaakte afspraken.

40

Juni 2008


Het viel de ISt in de documentatie op dat het aantal onttrekkingen in 2007 aanmerkelijk lager was dan in 2006. De directie geeft aan dat dit het gevolg is van een betere, in casu zorgvuldiger, afweging van de verlofaanvragen. Men vond het aantal onttrekkingen te hoog en heeft toen een interne werkgroep criteria laten formuleren t.a.v. de (voorbereiding op) de besluitvorming. Het resultaat hiervan is dat het aantal onttrekkingen in korte tijd substantieel is gedaald. Door de PI wordt niet het initiatief genomen om verlofschema’s op te stellen; men wacht het initiatief van de gedetineerde zelf af. Het bsd heeft dan vervolgens een faciliterende rol. Voorgaande is vooral van toepassing op de gang van zaken in Zuyder Bos omdat, zoals eerder aangegeven, Amerswiel een bestemming heeft waarbij het verlof vast onderdeel is van het regime. Zo kunnen de ZBBI-gedetineerden wekelijks ieder weekeinde met verlof en de BBI-gedetineerden één weekeind per maand. De ISt heeft geconstateerd dat, indien een gedetineerde zich niet aan de voorwaarden van het regimesgebonden verlof of de spelregels gekoppeld aan het verblijf in een (Z)BBI houdt, de PI ingrijpt met een passende reactie. Oordeel De ISt is van mening dat de PI op dit criterium ten aanzien van de drie dimensies overwegend voldoet. Er is nog een aantal verbeteringen mogelijk zoals het vastleggen van een procesbeschrijving met betrekking tot de besluitvorming rond toe te kennen vrijheden en een meer stelselmatige borging van het vrijhedenbeleid anders dan op basis van incidenten. Aanbevelingen Bezie in hoeverre er nog verbeteringen kunnen worden aangebracht in de procedures met betrekking tot de voorbereiding, besluitvorming en evaluatie van het vrijhedenbeleid. 3.3 Conclusie Het beveiligingsbewustzijn binnen de PI heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen; procedures zijn aangescherpt en hebben geleid tot merkbare veranderingen voor medewerkers, gedetineerden en bezoekers van de PI. De ISt acht dit een ontwikkeling die aansluit bij de landelijke trend om meer aandacht te geven aan penitentiaire scherpte.

41

Juni 2008


Bij dit alles constateert de ISt toch een zekere onevenwichtigheid binnen de organisatie doordat bijvoorbeeld de complexbeveiligers, qualitate qua, veel accent leggen op veiligheid terwijl andere functionarissen zoals bijvoorbeeld piw’ers en geestelijk verzorgers daar, uit oogpunt van hun op relatie gerichte grondhouding naar gedetineerden, minder oog voor en/of respectievelijk belang bij, hebben. De PI zou er in de bedrijfsvoering naar kunnen streven om meer uniformiteit en evenwicht te brengen in het veiligheidsdenken en -handelen van de aan de inrichting verbonden functionarissen.

42

Juni 2008


4 Interne veiligheid 4.1 Veiligheidsvoorzieningen Criterium Iedere inrichting dient te beschikken over systemen en procedures om de veiligheid van gedetineerden, medewerkers en bezoekers te waarborgen. Een belangrijk element daarvan is dat gedetineerden, op grond van art. 52 lid 4 van de European prison rules (EPR), de mogelijkheid moeten hebben om dag en nacht in contact te komen met medewerkers van de inrichting. Onlangs is het beleid van de DJI met betrekking tot brandveiligheid en brandveiligheidsvoorzieningen aangescherpt. Expliciet is bepaald dat inrichtingen tenminste dienen te beschikken over een geldende gebruikersvergunning, een gekwalificeerde en geoefende bedrijfshulpverleningsorganisatie (BHV), een calamiteitenplan inclusief heldere en geoefende procedures met betrekking tot de inzet van externe hulpverleningsdiensten en een actuele risicoinventarisatie en -evaluatie. Aanvullend op deze eisen verwacht de ISt dat een inrichting beschikt over een goed geoutilleerd intern bijstandsteam (IBT) dat binnen 30 minuten inzetbaar is en dat de medewerkers vaardig zijn in het praktisch penitentiair optreden (PPO). Bevindingen De PI heeft de beschikking over een actueel calamiteitenplan en een gebruiksvergunning waaraan wel de voorwaarde is gekoppeld dat het oudste deel van het complex (inwendig grotendeels bestaande uit houten systeembouw) wordt voorzien van een sprinklerinstallatie.[24] De RI&E is gedateerd en wordt binnenkort herzien nu er nieuw beleid is en er onlangs een preventiemedewerker is aangesteld. De inrichting beschikt over een summiere planning met betrekking tot BHV- en calamiteitenoefeningen; hierin staan ook oefeningen met de brandweer vermeld. Nagenoeg alle (executieve) medewerkers zijn bhv-gecertificeerd maar de medewerkers waarmee de ISt sprak geven aan dat zij vinden dat er wel vaker geoefend mag worden. Oefeningen worden met de deelnemers geëvalueerd.

24

Hierin wordt momenteel voorzien; de afdelingen die het betreft zijn momenteel niet in gebruik.

43

Juni 2008


Hiervoor (par. 2.8) is in ander verband al aandacht besteed aan de wijze waarop het interne bijstandsteam (IBT) in de PI functioneert. De respondenten die de IBT-opleiding hebben gevolgd en ook wel als zodanig worden ingezet, beklagen zich over het feit dat de IBT-uitrusting zoals kleding en helmen niet ‘op de man’ zijn verstrekt waardoor de maatvoering bij een evt. IBT optreden niet altijd juist is: te groot of te klein. Volgens een leidinggevende van de beveiliging is de ‘maatkleding’ in aantocht. De ISt constateerde dat de wijze waarop het IBT wordt ingezet leidt tot verschil van opvatting binnen de directie en ook alle medewerkers waarmee de ISt over dit onderdeel sprak zijn, zoals eerder vermeld, niet tevreden over de wijze waarop het IBT momenteel functioneert. Er zijn wel voornemens voor aanpassing maar die zijn tijdens de inspectie nog niet concreet. Incidenten met een veiligheidsrisico worden intern gerapporteerd. Alle cellen zijn voorzien van een spreek- luisterverbinding met de centraalpost en zijn of worden voorzien van rookmelders. Voorzover de ISt heeft waargenomen zijn alle vluchtdeuren obstakelvrij en de blusmiddelen (voor medewerkers) toegankelijk en gecontroleerd. BHV-oefeningen vinden regelmatig plaats maar door de door de DJI opgelegde verplichte omvang van de BHV-organisatie (nagenoeg alle executieve medewerkers) heeft deze, naar de mening van de directie, ingeboet aan kwaliteit. Indien leidinggevenden participeren in een BHV-oefening dan nemen zij deel aan de evaluatie daarvan; tijdens de reguliere bedrijfsvoering wordt daar door hen geen aandacht aan besteed. Oordeel Op de dimensies beleid en uitvoering voldoet de PI op dit criterium overwegend omdat er respectievelijk beleid beschikbaar is (dat overigens wel geactualiseerd moet worden) en er eveneens aan dit beleid uitvoering wordt gegeven. De borging van het veiligheidsbeleid kan echter worden verbeterd door bijvoorbeeld meer te oefenen; om die reden voldoet de dimensie borging beperkt. Aanbevelingen De PI beschikt over veiligheidsbeleid en -voorzieningen en past deze ook toe. De ISt vraagt zich daarbij wel of er voldoende samenhang is in de toepassing van relevante systemen en procedures door de daarbij betrokken

44

Juni 2008


functionarissen. Het verder ontwikkelen en verbeteren van een borgingssysteem zou daar meer inzicht in kunnen verschaffen. 4.2 Bestrijding drugsgebruik Criterium De heimelijke beschikbaarheid van drugs onder gedetineerden vormt in het Nederlandse gevangeniswezen vaak een probleem. Mede om die reden is in de Pbw regelgeving opgenomen met betrekking tot de mogelijkheid om de verblijfsruimten van gedetineerden te doorzoeken, de gedetineerden steekproefsgewijs te visiteren en urinecontroles af te nemen. Die laatste mogelijkheid is nader uitgewerkt in de ministeriële regeling urinecontroles penitentiaire inrichtingen. Ook in het eerder benoemde beleidsdocument inzake penitentiaire scherpte zijn voorschriften geformuleerd die van belang zijn voor het drugsbestrijdingsbeleid. Zo wordt verwacht dat inrichtingen wekelijks bij 5% van de populatie een urinecontrole afnemen. Ook celinspecties worden normatief benoemd: dagelijks dienen alle cellen en verblijfsruimten op een afdeling gecontroleerd te worden; meer uitgebreide celcontroles moeten eveneens regelmatig worden uitgevoerd. Een ander belangrijk voorschrift is dat gedetineerden na elk bezoek gefouilleerd moeten worden. Gekoppeld aan celinspecties is de ISt, op basis van artikel 58 lid 8 van de European prison rules, van mening dat gedetineerden geïnformeerd dienen te worden dat hun cel is doorzocht. Uitgangspunt is voorts dat celinspecties door tenminste twee inrichtingsfunctionarissen worden uitgevoerd en dat aantekening wordt gemaakt van het resultaat van de inspectie. Bevindingen De inrichting beschikt over regelgeving met betrekking tot urinecontroles; er is een dienstinstructie urinecontrole die met name aangeeft hoe een controle dient te worden uitgevoerd. Er is geen vastgelegde regelgeving die aangeeft wanneer een urinecontrole uitgevoerd moet worden. Binnen de regimes van de (Z)BBI en VBA is dit wel duidelijk maar een gedetineerde in de gevangenis gaf aan dat hij pas na 8 maanden een eerste controle had gehad. Mede vanwege het hoge aantal controles binnen het VBA-regime voldoet de inrichting aan de 5 % norm van het penitentiaire scherpte beleid. Volgens de executieve medewerkers worden celinspecties wel uitgevoerd maar het wordt niet helder op basis van welke systematiek en of registratie van de inspecties plaats vindt. Als een celinspectie is uitgevoerd dan worden

45

Juni 2008


gedetineerden daarover niet actief geïnformeerd; men merkt het wanneer men terugkeert op cel. Na het ontvangen van bezoek in Zuyder Bos wordt er altijd gevisiteerd, in Amerswiel wordt er gefouilleerd en vervolgens op verdenking gevisiteerd. Oordeel Het drugsbestrijdingsbeleid is gedeeltelijk vastgelegd in beleid en wordt als zodanig ook uitgevoerd. Leidraad is daar in hoofdzaak de hierover gemaakte afspraken/gewoonten op de afdelingen. De ISt heeft geen monitoringsactiviteiten waargenomen maar de PI geeft er wel blijk van de introductie van alternatieve drugsbestrijdingsmiddelen te overwegen. Het drugsbestrijdingsbeleid voldoet, qua uitvoering, overwegend, qua beleid beperkt en op de dimensie borging niet. Aanbevelingen Overweeg de vastlegging van een integraal drugsbestrijdingsbeleid, inclusief de borging daarvan. De huidige toepassingspraktijk kan daarbij als uitgangspunt dienen. 4.3 Bestrijding onderlinge agressie Criterium Een concentratie van mensen met verschillende achtergrond en uiteenlopende belangen, ingesloten in een inrichting met een strak programma en regels, kan eerder tot conflictsituaties leiden dan in de vrije samenleving. Om die reden geven de European prison rules in art. 52 e.v. aan dat er in een inrichting procedures moeten zijn die de veiligheid van personen in een inrichting verzekeren en het risico van geweld tot een minimum beperken. Risicovolle gedetineerden moeten daarbij worden geïdentificeerd en, afhankelijk van hun modaliteit, extra worden beschermd en/of beveiligd. In de planning & control cyclus van het gevangeniswezen is opgenomen dat het aantal geweldplegingen tussen gedetineerden en tegen personeel moet worden geregistreerd. Op basis van een eerder door de ISt uitgevoerd themaonderzoek naar de praktijk van geweldbeheersing in inrichtingen wordt bij dit criterium ondermeer gekeken naar de inrichtingspraktijk ter voorkoming en beheersing van geweld, bedreiging en intimidatie tussen gedetineerden en of deze praktijk bekend is en wordt toegepast bij medewerkers, gedetineerden en bezoekers. Daarnaast wordt ook beoordeeld of er in de inrichting voldoende (toe)zicht is op locaties in

46

Juni 2008


het gebouw die kwetsbaar zijn voor onderlinge agressie zoals in trappenhuizen, recreatieruimten, bij telefoons en douches. Bevindingen De inrichting heeft geen expliciet beleid om agressie te voorkomen omdat agressie, volgens de geïnterviewden, weinig voorkomt. Men bevestigt wel de constatering van de ISt dat er een toename is van het aantal geweldsincidenten. Refererend aan een recent geweldsincident geven piw’ers aan dat zij de verhouding van twee piw’ers op 28 gedetineerden onvoldoende vinden wanneer zich escalaties voordoen. Vooral de ‘huiskamers’ van gedetineerden in Zuyder Bos beoordelen zij daarbij als risicovol vanwege de dode hoeken die zich daarin bevinden en het geringe overzicht dat zij daar op hebben. Incidenten worden gerapporteerd en zo nodig geëvalueerd wat incidenteel leidt tot bijstelling van beleid. Zowel medewerkers als gedetineerden geven aan zich veilig te voelen in de inrichting; er hangt een relaxte sfeer en men houdt zicht op, en rekening met, elkaar. Oordeel Er is geen expliciet anti-agressiebeleid maar de directie ziet daarvoor ook geen aanleiding omdat zij van mening is dat binnen de huidige wijze van bedrijfsvoering voorkomende agressie op een verantwoorde wijze kan worden beheerst. Er is sprake van enige monitoring van agressie- en geweldsincidenten doordat het aantal agressie-incidenten geregistreerd dient te worden als kengetal voor de planning en control cyclus. Aldus voldoet bij dit criterium de dimensie beleid niet, de dimensie uitvoering overwegend en de dimensie borging in beperkte mate. Aanbevelingen De ISt beveelt de PI aan een anti-agressiebeleid te formuleren, daar naar te handelen en dit te borgen. 4.4 Conclusie Belangrijkste constatering is dat de medewerkers en gedetineerden de PI als een veilige omgeving ervaren. Veel van de interne veiligheidsvoorzieningen

47

Juni 2008


en veiligheidshandelingen zijn echter gebaseerd op daarover gemaakte afspraken en gewoonten. Hoewel er voor de meeste cruciale processen dienstinstructies beschikbaar zijn mist de ISt een integrale en door alle medewerkers gedeelde veiligheidsvisie op de bedrijfsprocessen binnen de inrichting die niet alleen aangeeft hoe veiligheid gestalte krijgt, maar ook duidelijk is over het wat en waarom ten aanzien van het creëren van die veiligheid en het handhaven daarvan. Het zou goed zijn om daar binnen de PI aandacht aan te besteden.

48

Juni 2008


5 Maatschappelijke reïntegratie 5.1 Reïntegratietrajecten Criterium Artikel 2, lid 2 van de Penitentiaire beginselenwet formuleert de reïntegratiedoelstelling van het Nederlandse gevangeniswezen: de tenuitvoerlegging van de straf dient zoveel mogelijk dienstbaar te worden gemaakt aan de terugkeer in de samenleving. Dat kan op verschillende manieren gebeuren. In het huidige beleid ligt het accent op een methodiek om gedetineerden die daartoe gemotiveerd of te motiveren zijn, aan trainingen te onderwerpen die hun vaardigheden vergroten en vervolgens zowel in de inrichting als bij relevante instanties daarbuiten aansluiting te bewerkstelligen met maatschappelijke vervolgvoorzieningen waarmee hun kansen op een maatschappelijk aanvaardbaar bestaan worden verbeterd. Bevindingen Zuyder Bos en Amerswiel zijn samen met de andere inrichtingen van het cluster Noord-Holland Noord pilot geweest voor de werkwijze van het landelijke programma Terugdringen Recidive (TR). Volgens de TR-methodiek werken gevangeniswezen en reclassering samen aan systematisch geplande en op de individu afgestemde maatschappelijke reïntegratietrajecten voor gedetineerden. Het werkproces daarvan is beschreven in het draaiboek TR. Het Coördinatiebureau Terugdringen Recidive (CB-TR) van het cluster Noord-Holland Noord, dat op een andere locatie gehuisvest is, coördineert de screening van gedetineerden met een strafrestant van meer dan vier maanden op de mogelijkheid voor de deelname aan een reïntegratietraject. De samenwerking met het CB-TR verloopt volgens de PI tot nu toe moeizaam maar de PI put hoop uit recent gemaakte nieuwe afspraken als resultaat van twee gehouden werkconferenties over de implementatie van TR. Door de autonome werkwijze van het CB-TR hebben de functionarissen in de PI onvoldoende zicht op de uitgezette detentietrajecten van gedetineerden. Een voorbeeld hiervan is dat de TR-rapportage rond een gedetineerde niet standaard aan de inrichting wordt verstrekt. De PI wil verbetering brengen in de informatieuitwisseling tussen de PI en het CB-TR door het CB-TR onderdeel te maken van het gedetineerdenberaad.

49

Juni 2008


Om dit te bewerkstelligen komen er twee unitbrede detentieberaden naast het bestaande gedetineerdenoverleg op afdelingsniveau. Ook worden er binnen het cluster Noord-Holland Noord conferenties voor leidinggevenden georganiseerd om de integratie van de TR-methodiek te bevorderen. De medewerkers van het bureau selectieen detentiebegeleiding (bsd) die met de komst van TR alleen nog de detentiefasering coördineren voor de categorie gedetineerden die buiten TR vallen, ervaren de nieuwe werkwijze als een uitholling van hun functie. Gedetineerden geven aan voldoende geïnformeerd te zijn over hun mogelijkheden tot detentiefasering en deelname aan reïntegratietrajecten. Ze vinden wel dat ze lang op een reïntegratietraject TR moeten wachten, mede doordat de reclassering de RISc niet tijdig afneemt.[25] Naast de gedragstrainingen die gedetineerden eventueel volgen in het kader van een reïntegratietraject is er in de PI de mogelijkheid om onderwijs te volgen. De PI beschikt over één full time onderwijskracht. Zowel de gedetineerden van de gevangenis, als van het huis van bewaring hebben in hun dagprogramma één uur onderwijs per week. Gedetineerden kunnen zichzelf aanmelden waarna een intake volgt. In overleg wordt een opleiding gekozen en de onderwijskracht ondersteunt waar mogelijk. Examenkosten zijn voor rekening van de gedetineerde. Een uitzondering is het verplichte diploma VCA voor gedetineerden in Amerswiel die buiten de inrichting werken; zij krijgen hiervoor een gedeeltelijke vergoeding. Gedetineerden bij wie in hun reïntegratietraject een cursus of opleiding is opgenomen, moeten zichzelf aanmelden bij het onderwijs. De onderwijsafdeling zou graag zien dat het CB-TR informeert indien voor een TR-kandidaat een opleiding is geïndiceerd. Oordeel De werkwijzen en procedures rondom reïntegratietrajecten zijn in de PI nog niet volledig vastgelegd. Zo beschikt het BSD niet over een volledige beschrijving van de werkwijzen en procedures. Bovendien is het niet duidelijk in hoeverre het bestaande beleid geactualiseerd wordt. Voor TR-trajecten wordt het draaiboek TR gehanteerd, maar de kennis over de TR-werkwijze is bij de BSD-medewerkers nog beperkt.

[25] RISc staat voor recidive inschattings schaal, een methode om criminogene factoren bij een persoon te onderkennen.

50

Juni 2008


Het werken met het TR-programma staat nog in de kinderschoenen. De PI heeft een goed geoutilleerde onderwijsafdeling en biedt in principe educatie voor alle gedetineerden aan. De aanmelding geschiedt daarbij op initiatief van de gedetineerde. Voor TR doelgroep, waar de motivatie al is getest en een opleiding of cursus is geïndiceerd, zou een directe aanmelding bij het onderwijs via het CB-TR de vormgeving van het reïntegratietraject kunnen bespoedigen. Nauwe samenwerking tussen inrichtingsfunctionarissen en het CB-TR is cruciaal voor het ontwikkelen en begeleiden van reïntegratietrajecten. Dat deze samenwerking nog altijd moeizaam verloopt in de PI oordeelt de Inspectie als contraproductief. Samenvattend vindt de ISt dat het reïntegratiebeleid en de uitvoering daarvan beperkt voldoen; er dient meer integratie van de verschillende activiteiten en actoren plaats te vinden. Omdat de PI dit zelf heeft onderkend en het initiatief heeft genomen om aanpassingen door te voeren voldoet de borging overwegend. Aanbevelingen Draag zorg voor een volledige en actuele beschrijving van de werkprocessen en procedures van het BSD en investeer in een nauwe en effectieve samenwerking tussen het CB-TR en de inrichtingsfunctionarissen. 5.2 Aansluiting nazorg Criterium Art. 107 lid 4 van de European prison rules wijst op het belang om bij de voorbereiding van gedetineerden op hun terugkeer in de samenleving nauw samen te werken met instanties in de vrije samenleving. Om hieraan vorm te geven is enige jaren geleden in het Nederlandse gevangeniswezen de functie van medewerker maatschappelijke dienstverlening (mmd’er) geïntroduceerd die een coördinerende brugfunctie moet vervullen tussen de ingesloten gedetineerde en maatschappelijke instanties waar de gedetineerde, na afloop van zijn detentie, veelal van afhankelijk is. Op grond van hun functiebeschrijving dienen de mmd’ers gedetineerden bij binnenkomst in een inrichting binnen tien dagen te screenen op vier aandachtgebieden: identiteitsbewijs, inkomen, onderdak en zorg en daarnaast gemeenten te informeren over en te betrekken bij het oplossen van eventuele knelpunten op genoemde gebieden. Eén en ander is uitgewerkt in de instructie ‘werkprocessen-MMD’ van de DJI.

51

Juni 2008


Bevindingen De werkwijze van en procedures voor de MMD-werkzaamheden zijn landelijk vastgelegd. Lokaal hanteren de mmd’ers het systeem dat men eerst afwacht wat de vermoedelijke verblijfsduur zal worden. Vaak verlaten preventief gehechte gedetineerden vanwege opheffing van de voorlopige hechtenis binnen tien dagen de inrichting weer en dan is de MMD-screening zinloos omdat dan toch geen nazorgactiviteiten vanuit de inrichting kunnen worden geïnitieerd.[26] De kengetallen over 2007 geven aan dat van alle inkomende gedetineerden 30 % werd gescreend en er in 22 % overdracht naar gemeenten plaats vond. Volgens de mmd’ers ligt de oorzaak van dit (lage) percentage in de wijze waarop de mmd-contacten geregistreerd worden want het feitelijke aantal contacten is volgens hen hoger. Na een verblijf van veertien dagen vindt de eerste input in het systeem van Project Aansluiting Nazorg (D-PAN) plaats. De gemeente waar de gedetineerde zich wil vestigen na detentie krijgt dan het basisdocument. De mmd’ers versturen het document alleen als de gedetineerde hier toestemming voor geeft. De Inspectie heeft een willekeurig basisdocument ingezien. Hierin werd duidelijk aangegeven aan welke voorwaarden is voldaan en voor welke voorwaarden er nog acties noodzakelijk waren. Ook de acties stonden omschreven. De mmd’ers hebben een goed contact met de omliggende gemeentes. Het gaat ook steeds beter om bij meer gemeentes een contactpersoon krijgen. De mmd’ers ervaren weinig sturing en werken tamelijk autonoom. Wijzigingen in de werkwijze bespreekt men onderling in het eigen wekelijkse werkoverleg. Het nazorgbeleid is binnen de inrichting nog geen onderwerp van evaluatie geweest. Oordeel Vastgelegde procedures worden door de mmd’ers gehanteerd; als zodanig voldoet het beleid. Qua uitvoering hanteert men de methode om enige wachttijd in te bouwen die meer duidelijkheid moet geven over de

[26] Voor inkomende gedetineerden met een gevangenisstraf heeft meestal al een mmd-screening plaats gevonden in de inrichting van herkomst.

52

Juni 2008


verblijfsduur; als zodanig voldoet deze werkwijze overwegend. Van borgingsactiviteiten is nog geen sprake. Aanbevelingen De ISt beveelt aan de werkzaamheden van de mmd’ers meer te integreren in de overige op de gedetineerden gerichte activiteiten van o.a. BSD en TR-functionarissen en na te gaan in hoeverre de vertraagde uitvoering van screening in overeenstemming is met de zienswijze van de DJI op dit proces. 5.3 Conclusie De organisatorische integratie van activiteiten op het terrein van reïntegratie en nazorg is in de meeste (GW) inrichtingen die de ISt tot nu toe heeft doorgelicht nog in ontwikkeling. Dit is zeker ook in Zuyder Bos - Amerswiel het geval. Het beeld dat bij de ISt is ontstaan is dat iedere functionaris die bij dit proces is betrokken, gemotiveerd is om resultaat te boeken maar nog niet precies weet welke richting zij/hij daar in moet volgen. Het is daarom zaak dat de directie nadrukkelijk betrokken blijft bij, en stuurt op de verdere integratie van de werkzaamheden van BSD, CB-TR, MMD en relevante externe partners zoals gemeenten.

53

Juni 2008


6 Organisatieaspecten 6.1 Personeelsmanagement Criterium (Internationale) regelgeving stelt eisen aan het management en personeel van inrichtingen. Zo moet het personeel doordrongen zijn van de doelstelling van het gevangeniswezen en dient het management leiding te geven aan de processen die leiden tot het behalen van die doelstellingen. Ook moet inrichtingspersoneel zorgvuldig worden geselecteerd met nadruk op integriteit, menselijkheid, professionaliteit en geschiktheid voor het complexe werk. Daarnaast moeten vaardigheden die relevant zijn voor het werk kunnen worden onderhouden en verbeterd door aanvullende opleidingen.[27] De sectordirectie gevangeniswezen monitort per inrichting de gang van zaken door middel van de jaarlijkse opgave van prestatie-indicatoren die onderdeel uitmaakt van de p&c cyclus. Prestatie-indicatoren zijn ondermeer de veiligheid en het welbevinden van het personeel, het arbeidsverzuim, de mate waarin functioneringsgesprekken worden gevoerd en een checklist borging competentiemanagement. De ISt vindt het van belang dat in een inrichting op een actieve wijze wordt gewerkt met competentiemanagement hetgeen moet blijken uit de beschikbaarheid van competentieprofielen, vaardigheid bij leidinggevenden in de hantering van competentiemanagement en het bestaan van jaarafspraken tussen leidinggevenden op het terrein van de toepassing van competentiemanagement. Ook kijkt de ISt hier naar de verzuimcijfers en de mate van (externe) mobiliteit waarvoor een streefpercentage van 5 % wordt gehanteerd. Bevindingen De inrichting wordt bestuurd op basis van de A3-systematiek. Dit houdt in dat iedere (hiërarchisch) leidinggevende (twee)maandelijks een managementgesprek heeft met zijn naasthogere leidinggevende.[28] Uitgangspunt voor zo’n gesprek is het door die leidinggevende voor dat [27] Bron: European prison rules hoofdstuk V, standard minimum rules art. 47 ev. [28] De A3-systematiek is binnen GW-DJI een instrument om organisaties op een overzichtelijke en thematische wijze te sturen en ontwikkelen.

54

Juni 2008


(kalender)jaar opgemaakte plan om bepaalde doelstellingen die passen binnen de doelstellingen van DJI/GW/Inrichting te bereiken. Volgens de leidinggevenden en de directie vinden de gesprekken frequent plaats. De medewerkers gaven aan dat zij jaarlijks een functioneringsgesprek hebben en dat het bij hun functie behorende competentieprofiel daarvoor het uitgangspunt is.[29] De complexbeveiligers waarmee de ISt sprak zijn niet tevreden met de mogelijkheden om opleidingen te volgen. Initiatieven daartoe worden niet gehonoreerd met als voornaamste argument dat de personeelsbezetting van deze functiegroep niet toereikend is om opleidingsfaciliteiten te honoreren; ofwel: er is onvoldoende reservecapaciteit om bij ‘opleidingsafwezigheid’ te vervangen. De directie beaamt dit en geeft aan dat veel reservecapaciteit is gaan zitten in het opleiden van nieuw ingestroomde complexbeveiligers. De komende tijd zou er meer ruimte moeten ontstaan. Piw’ers geven aan dat het voor hen binnen bepaalde regimes mogelijk is om zich verder te ontwikkelen. Zo kan binnen het IBA-team één piw’er ieder jaar participeren in een HBOopleiding. Binnen de reguliere regimes is dit echter minder vanzelfsprekend, eveneens met het argument van de krappe personeelsbezetting en onduidelijkheid over de toekomstige bestemming (van met name Amerswiel). Met betrekking tot de coaching van medewerkers door leidinggevenden is er een verschil. De complexbeveiligers ervaren actieve (werk)begeleiding van hun leidinggevenden; de piw’ers in veel mindere mate. Zij vinden zich meer ‘zelfsturend’ met hun leidinggevende op afstand. Overigens reageren de (executief) leidinggevenden wel -positief- als er om actieve begeleiding gevraagd wordt. De PI heeft in 2007 meegedaan aan het (landelijke) BASAM onderzoek.[30] De resultaten van het onderzoek zijn intern met alle teams besproken maar er is ten tijde van de inspectie nog geen plan van aanpak beschikbaar. Ondanks dat worden er al wel effecten genoemd van de BASAM omdat leidinggevenden nu op een andere, meer betrokken wijze, reageren als er sprake is van een ziekmelding; dit was voor medewerkers een kritisch punt. Oordeel De ISt is van mening dat de inrichting zich bewust toont van de effecten van personeelsmanagement. Voor sommige functiegroepen is de mogelijkheid

[29] 83% van de medewerkers heeft in 2007 ten minste één functioneringsgesprek gehad. [30] BASAM staat voor basisvragenlijst Amsterdam; een gevalideerde methode om de mate van tevredenheid van medewerkers binnen een organisatie te meten.

55

Juni 2008


zich functioneel te ontwikkelen niet of nauwelijks aanwezig maar de oorzaak hiervoor ligt grotendeels bij de implementatie van landelijk beleid. De ISt is van mening dat de PI daarom op de drie dimensies overwegend voldoet omdat niet alle onderdelen van dit criterium op een evenwichtige wijze door de PI (kunnen) worden ingevuld. Aanbevelingen Tracht (onderdelen van) het personeelsmanagement te verbeteren door een eenduidiger en evenwichtiger toepassing van de instrumenten die daarvoor beschikbaar zijn en bezie in hoeverre er mogelijkheden gecreëerd kunnen worden om de opleidingsmogelijkheden voor met name de functiegroep complexbeveiliging te vergroten. 6.2 Communicatie Criterium De European prison rules refereren in art. 87 lid 1 aan de beschikbaarheid van een optimale communicatiestructuur binnen de inrichting en art. 74 van de Penitentiaire beginselenwet vereist dat de directeur van een inrichting zorg draagt voor regelmatig overleg met gedetineerden over zaken die rechtstreeks de detentie raken. Naast een beoordeling van deze thema’s is de ISt van mening dat een inrichting ten aanzien van relevante maatschappelijke partners een actief PR-beleid dient te voeren. Bevindingen Het beeld dat aan de ISt wordt geschetst ten aanzien van de interne communicatie varieert. Algemeen is men van mening dat de (informele) horizontale communicatie naar behoren functioneert doordat deze ‘open’ en ‘helder’ is; ofwel de medewerkers zeggen elkaar meestal op een nuchtere wijze en tamelijk direct waar het op staat. Aan de andere kant is het oordeel over het verticale overleg verschillend. Daarbij speelt mogelijk een rol dat de inrichting er enige tijd geleden voor gekozen heeft om binnen de lijnorganisatie ‘procesgericht’ aan te sturen. Dit houdt in dat binnen de directie de verantwoordelijkheden op een andere wijze dan gebruikelijk zijn verdeeld. Zo is er een unitdirecteur die verantwoordelijkheid draagt voor alle gedetineerdenzaken, ongeacht de bestemming waar zij verblijven, een unitdirecteur die verantwoordelijk is

56

Juni 2008


voor alle detentieondersteunende en zorg- processen en een unitdirecteur verantwoordelijk voor arbeid, beveiliging en (Z)BBI De directie lijkt verdeeld over de effectiviteit van deze manier van werken en het daarbij behorende communicatieschema. De afdelingshoofden geven aan redelijk tevreden te zijn met de interne communicatie maar de teamleiders beveiliging vinden dat het beter kan; zij moeten hun werkoverleg vaak afzeggen wegens gebrek aan deelnemers. Complexbeveiligers bevestigen dit beeld en een enkeling geeft aan dat hij al bijna een jaar niet heeft kunnen deelnemen aan werkoverleg. In het gesprek van de executieven wordt door sommigen op een beeldende wijze gerefereerd aan de rol van de locatiedirecteur in de PI: ‘hij heeft niet het gezag, hij is het gezag’. Waarmee bedoeld wordt dat men (formeel) overleg over bepaalde zaken niet altijd zinvol vindt omdat het resultaat op voorhand vast staat. Al eerder is aangegeven dat de medewerkers van de PI te spreken zijn over de horizontale onderlinge communicatie. Met name als het over gedetineerden gaat stelt men zich onderling gemakkelijk en snel op de hoogte van bijzonderheden. De rapportages in TULP komen daar dan wat achteraan maar bevatten wel alle relevante informatie over gedetineerden. In die zin wordt er in de inrichting, na eerst te hebben gecommuniceerd, ook actief gerapporteerd. De bsd-medewerkers die voor hun werk van rapportages afhankelijk zijn zijn hierover tevreden. De rapportages vormen ook belangrijke input voor het detentieberaad dat (per bestemming) tweewekelijks plaatsvindt en waar veel (verschillende) functionarissen uit de inrichting aan deel nemen. Alom is er tevredenheid over het functioneren van deze detentieberaden; deze vormen de ‘spil’ in de besluitvorming rond gedetineerden. Overigens vindt er voor de ZBBI bestemming van Amerswiel geen detentieberaad plaats; sommige functionarissen missen dit wel. Volgens de directie wordt de communicatiestructuur met betrekking tot gedetineerden wel eens geëvalueerd maar niet stelselmatig. Zo is bijvoorbeeld de recente deelname van TR-functionarissen aan het gedetineerdenberaad aanleiding om het dit niet alleen meer per afdeling maar ook per unit vorm te geven. Oordeel Binnen de PI is er zeker sprake van communicatie, deels formeel maar vooral ook informeel. Het lijkt er op dat men deze laatste vorm binnen de PI het meest effectief vindt. Als zodanig vindt de ISt dat het beleid en de uitvoering overwegend voldoen. Dit geldt in mindere mate voor de borging. Deze is niet

57

Juni 2008


stelselmatig maar wel enigszins aanwezig nu de PI er blijk van geeft overlegvormen bij te stellen en ook te experimenteren met processturing. Aanbevelingen Evalueer de huidige wijze van procesgewijze directievoering en investeer in mogelijkheden om het werkoverleg van executieve functionarissen effectiever te maken.[31] Schenk daarbij in het bijzonder aandacht aan de wijze van communiceren binnen de (Z)BBI nu is gebleken dat daar geen detentieberaad plaatsvindt. 6.3 Integriteit Criterium Integer handelen door medewerkers heeft de afgelopen jaren binnen het gevangeniswezen veel aandacht gekregen door middel van verschillende beleidsuitingen. Dit beleid is veelal een handreiking naar lokale directies om vorm en inhoud te geven aan de totstandkoming, de implementatie en borging van integriteitbeleid. Behoudens het gegeven dat in art. 77 van de European prison rules het belang van integriteit wordt benoemd is er geen sprake van algemeen geldende regelgeving ten aanzien van dit aspect; wel is integriteit een regelmatig terugkerend speerpunt in de p&c cyclus van de sector gevangeniswezen. De ISt acht integer handelen door iedere medewerker die betrokken is bij de vormgeving van detentie van groot belang voor de medewerkers zelf, voor de gedetineerden en de organisatie. Om die reden is integriteit een onderdeel van het toetsingskader. Bevindingen De inrichting beschikt niet over een expliciet integriteitsbeleid. Ooit circuleerde er wel een gedragscode maar de respondenten weten niet meer waar die is gebleven. Ook zijn er vertrouwenspersoon aangesteld maar die ‘hebben niet veel te doen’. Door de leidinggevenden wordt verwezen naar de aandacht voor integriteit tijdens de (interne) opleidingen van het opleidingsen vormingsinstituut van de DJI. Ook in functioneringsgesprekken wordt door hen wel aandacht besteed aan integer handelen.

[31] De directie gaf in dit verband aan om middels de (her) introductie van een verlengd dagprogramma op de donderdagen ondermeer in gestructureerd werkoverleg voor piw’ers en complexbeveiligers te willen voorzien.

58

Juni 2008


De medewerkers geven aan elkaar onderling aan te spreken op handelen en nalaten en refereren daarbij aan de eerder genoemde West-Friese mentaliteit. De directie geeft aan binnen de PI weinig integriteitsincidenten te ervaren.[32] Oordeel Door het -kennelijk- aanwezige interne correctiemechanisme is er weinig aanleiding om een actief integriteitsbeleid te voeren. Er is wel enige aandacht voor integriteit maar dit is meer incident-gestuurd. Ook is er geen sprake van borgingsactiviteiten. Aldus voldoen de dimensies beleid en uitvoering beperkt en de borging niet. Aanbevelingen Revitaliseer het integriteitsbeleid van de PI. 6.4 Conclusie De stevige en ‘open’ onderlinge band tussen medewerkers is een belangrijke en solide factor in het functioneren van de PI Zuyder Bos - Amerswiel. Het belang van goed functionerend personeelsmanagement, onderlinge communicatie (en dan met name werkoverleg) en integriteitsbeleid lijkt wat ondergeschikt aan eerstgenoemde -bindende- factor van onderlinge solidariteit. De ISt zou er voor willen pleiten om binnen de PI meer aandacht te geven aan de introductie van systemen van personeelsmanagement, meer gestructureerde communicatie en een vitaal integriteitsbeleid, zonder daarbij overigens het belang van een goede onderlinge (horizontale) verstandhouding tussen medewerkers uit het oog te verliezen.

[32] In de wederhoorreactie op het concept rapport wordt door de directie aangegeven dat er clusterbreed integriteitsbeleid is vastgesteld en dat in Zuyder Bos - Amerswiel aan iedere medewerker bij aanstelling en/of beëdiging een exemplaar van het vastgestelde integriteitsbeleid wordt uitgereikt. Behoudens voorgaande bevindingen is deze handelwijze door de verschillende bronnen voor deze inspectie niet bevestigd.

59

Juni 2008


7 Archiefbeheer

Het onderzoek naar het archiefbeheer bij PI Zuyder Bos - Amerswiel is uitgevoerd door de Erfgoedinspectie. De Erfgoedinspectie houdt toezicht op de naleving van de Archiefwet bij organisaties van de centrale overheid. Zij toetst of de archieven in goede, geordende en toegankelijke staat bewaard worden en of de archiefbestanden op de juiste wijze worden vernietigd dan wel worden overgebracht. Zij doet dit onder andere door na te gaan of er gebruik wordt gemaakt van een selectielijst en of er een deugdelijk overzicht van de archiefbestanden aanwezig is. Archieven hebben een belangrijke functie in de bedrijfsvoering en als verantwoordingsinformatie. Vanuit het oogpunt privacy en beveiliging is archiefmateriaal van een PI per definitie gevoelige materie. Deze soms conflicterende belangen en invalshoeken rechtvaardigen een zorgvuldig archiefbeheer. 7.1 Aanleiding en doel De aanleiding om een inspectie uit te voeren naar het archiefbeheer van locatie Zuyder Bos - Amerswiel is tweeërlei: •

•

De lopende en bijna afgeronde inspectie bij de Dienst Justitiële inrichtingen (DJI). Deze inspectie is een vervolg op eerdere inspecties bij vier penitentiaire inrichtingen in 2004/2005 en is er op gericht na te gaan in hoeverre en op welke wijze aan de eerder gedane aanbevelingen gevolg is gegeven. De algemene indruk is dat DJI veel verbeteracties in gang heeft gezet en daarbij aanhaakt op justitiebrede ontwikkelingen en projecten. Een belangrijke kanttekening is dat DJI weinig zicht heeft op de naleving van de regels met betrekking tot het archief dat op de PI’s zelf wordt beheerd (rapportagebrief van 5 februari 2008, 08/013/463/NC). Een incident met archiefdocumenten bij deze penitentiaire inrichting (PI), waarbij er per abuis archiefstukken werden meegegeven aan een net ontslagen gedetineerde. Dit incident heeft de pers gehaald, waarna de Erfgoedinspectie een onderzoek heeft ingesteld.

60

Juni 2008


Doel is een beeld te krijgen van het archiefbeheer bij de PI in relatie tot de maatregelen die zijn genomen door DJI. De bevindingen richten zich daarom niet alleen op de PI, maar ook tot DJI centraal. 7.2 Werkwijze Deze inspectie maakt deel uit van de doorlichting uitgevoerd door de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt). Het introductie- en evaluatiegesprek met de directie zijn door beide inspecties gezamenlijk gedaan. Verder liepen de inspecties een parallel traject, waarbij de inspectie voor de Erfgoedinspectie bestond uit een schouw van de archiefruimten en drie interviews, achtereenvolgens met: • • •

de directie; bva (bureau bevolking administratie) en bsd (bureau selectieen detentiebegeleiding); de informatiebeveiligingsfunctionaris (ibf), de staffunctionaris Beveiliging en hoofd Facilitaire Zaken.

Bij deze interviews is het toetsingskader voor de quick-scans van de Erfgoedinspectie gebruikt. 7.3 Overzicht van archiefbestanden Bevindingen Bij de PI Zuyder Bos - Amerswiel bevinden zich verschillende archiefbestanden, zoals het postarchief, de archieven van de afdelingen BVA en BSD, het archief van de directie en de archieven met F- en P-dossiers. Er is geen overzicht van deze archiefbestanden en het ontbreekt aan samenhang; dit geldt ook voor het grotere verband van het cluster NoordHolland Noord. In het bestandsoverzicht van DJI (Bestandsopname van de (semi-statische) archieven, periode 2004/2006) wordt een overzicht gegeven van de archiefbestanden van PI Noord-Holland Noord, maar hier is de locatie Zuyder Bos - Amerswiel niet terug te vinden en ontbreken archiefbestanden. Er zijn signalen dat er nog archiefbestanden van vóór 1976 bij PI NoordHolland Noord berusten. Ook deze komen niet terug in de bestandsopname.

61

Juni 2008


Conclusies • Het ontbreekt aan samenhang tussen de archieven. • Er is geen overzicht van de diverse archiefbestanddelen. Aanbevelingen • Stel een bestandsoverzicht op van de verschillende archiefbestanddelen, inclusief de digitale archiefbestanddelen. • Zorg ervoor dat dit overzicht een logisch onderdeel vormt van het bestandsoverzicht van het cluster Noord-Holland Noord en de “Bestandsopname” van DJI. 7.4 Sturing Bevindingen Dit gebrek aan overzicht is een weerspiegeling van de sturing op het archiefbeheer, deze is gefragmenteerd en onduidelijk geregeld. De verantwoordelijkheid voor het archief is ondergebracht op verschillende plaatsen in de organisatie. In principe zijn de unitdirecteuren verantwoordelijk voor hun unit en dus ook voor het archiefbeheer van die afdeling. Maar voor een groot deel ligt de verantwoordelijkheid voor het archief buiten de locatie zelf, zoals bij het postarchief, dat onder verantwoordelijkheid van de clusterdirecteur valt en de F- en P-archieven die onder de shared-servicecentra ressorteren. Er is geen overkoepelende sturing op het archiefbeheer en het is onduidelijk wie het centrale aanspreekpunt is voor het archiefbeheer. Dit komt onder andere tot uiting in het gebrek aan kaders voor het uitvoerend niveau, zoals instructies en procedures. Ook kunnen hierdoor instructies afkomstig van DJI concernstaf bedrijfsvoering niet eenduidig worden geïnterpreteerd en toegepast. Uiteindelijk heeft dit effect op de kwaliteit van het archiefbeheer, bijvoorbeeld met betrekking tot selectie en vernietiging (zie hieronder). Conclusie • Er is geen overkoepelende sturing binnen de PI op het gebied van het archiefbeheer. Aanbevelingen • Beleg coördinerende bevoegdheid voor het archiefbeheer bij een lid van het directieteam.

62

Juni 2008


•

Benoem een centraal aanspreekpunt voor alle archiefbestanddelen binnen de PI.

7.5 Selectie en vernietiging Bevindingen Vernietiging van archiefbescheiden vindt plaats bij alle onderzochte archieven. Het “postarchief” selecteert en vernietigt op systematische basis. Hiervan wordt een verklaring opgemaakt, waarvan een afschrift naar DJI in Den Haag wordt verzonden. In de specificatie wordt niet verwezen naar de wettelijke grondslag in een selectielijst. Het is onduidelijk of de bewaarlijst is gebaseerd op de selectielijst van DJI. Bij de afdelingen BVA en BSD vindt ook vernietiging plaats, echter zonder wettelijke grondslag en ook zonder verklaring. Ondanks de maatregelen die DJI heeft getroffen om onterechte vernietiging bij de PI’s tegen te gaan, vindt er bij PI Zuyder Bos - Amerswiel vernietiging van archiefbescheiden plaats zonder wettelijke grondslag. Hoewel de selectielijsten op het DJI intranet zijn gepubliceerd, zijn de betreffende medewerkers er niet mee bekend en worden de selectielijsten niet toegepast. Conclusies • Er worden archiefbescheiden vernietigd zonder wettelijke grondslag. • De selectielijsten van het ministerie van Justitie en DJI worden niet gebruikt.

Aanbevelingen • Maak op basis van de selectielijsten van DJI een hanteerbaar selectieinstrument. • Hanteer dit instrument bij selectie en vernietiging. 7.6 Archiefruimten Bevindingen De archiefbestanden bevinden zich in verschillende kantoorruimten behorende bij de units. Het postarchief heeft een aparte archiefruimte. In één ruimte worden zowel archiefbestanddelen als preciosa opgeslagen. Conclusie:

63

Juni 2008


• •

De archiefruimten voldoen voor zover het te vernietigen archiefbescheiden betreft. Gemengde opslag van archiefbescheiden en preciosa kan het risico opleveren dat archiefbescheiden onbedoeld op een verkeerde plaats belanden.

Aanbeveling • Bewaar archiefbestanden gescheiden van andere materialen zoals kantoorbenodigdheden, voorraden en preciosa. 7.7 Communicatie tussen DJI en PI Bevindingen In de hiervoor genoemde punten is een aantal malen de relatie gelegd met circulaires of andere producten van DJI Concern Bedrijfsvoering, zoals de bestandsopname en de selectielijsten. Deze zijn bij de PI over het algemeen niet bekend. Hierin heeft de PI de taak de communicatie zodanig te organiseren dat de circulaires goed kunnen landen. Maar DJI Concern Bedrijfsvoering heeft de taak om in heldere bewoordingen gestelde en uitvoerbare circulaires en instructies te leveren. Twee voorbeelden. Ten eerste de ‘Bestandsopname van de (semi-statische) archieven’. In het geval van deze bestandsopname lijkt er een groot verschil te zitten tussen de realiteit ter plaatse en het totaaloverzicht van alle archiefbestanddelen van DJI. Het is onduidelijk wat met de “Bestandsopname” wordt beoogd en welk abstractieniveau wordt gehanteerd. Locatie Zuyder Bos - Amerswiel is er in ieder geval niet als zodanig in terug te vinden, maar zit verstopt in het overzicht PI NoordHolland Noord. Grote delen van het archief is er niet in terug te vinden en de ‘Bestandsopname’ is bij de locatie onbekend. Een ander voorbeeld betreft de circulaire van 15 januari 2008 (5521455/07/DJI) die DJI heeft gestuurd aan alle directeuren van PI’s en andere DJI-organisaties met nadere regelgeving op het gebied van selectie en vernietiging. Deze circulaire is alleen door een vakspecialist op archiefgebied te interpreteren. Aangezien deze specialisten doorgaans niet bij de PI’s in dienst zijn, stokt de communicatie en kan de circulaire niet operationeel gemaakt worden.

64

Juni 2008


Conclusies • Er is een kloof tussen “zender”en “ontvanger” in de communicatie tussen DJI Concern Bedrijfsvoering en de PI’s. • Daardoor landen circulaires e.d. niet goed. Aanbevelingen aan de DJI • Voor DJI in het algemeen, schrijf eenvoudig te begrijpen en uit te voeren circulaires als het over archiefbeheer gaat. • Houdt regelmatig contact met de PI’s over het archiefbeheer. • Voor wat betreft de selectielijst, maak voor de PI’s een goed toepasbare selectielijst, met uitvoerbare instructies. 7.8 Conclusie Vanuit de verantwoordelijkheid voor de dagelijkse werkprocessen archiveert de organisatie zo goed mogelijk. De verschillende archieven zijn ordelijk opgeborgen in reguliere kantoorruimten. De unitdirecteuren voelen zich verantwoordelijk voor de archieven van hun afdeling en de archieven hebben de aandacht van de informatiebeveiligingsfunctionaris. Op een aantal punten is het archiefbeheer echter niet optimaal geregeld en loopt de organisatie het risico dat archiefbestanden kunnen verdwijnen. Dit is voornamelijk toe te schrijven aan het gebrek aan overzicht op de verschillende archiefbestanddelen en het ontbreken van centrale sturing binnen de PI. De circulaires van DJI centraal worden niet eenduidig geïnterpreteerd met als gevolg dat er nog steeds vernietiging zonder wettelijke grondslag kan plaatsvinden.

65

Juni 2008


Bijlage 1 Afkortingen

bad BASAM BHV bsd bva bza DJI EBI EPR ESA ESF hvb IBT ISt md mmd MPC OR Pbw PI PMO PPO Pva pve RI&E ROC RSJ SDGW TR UD VCA VMZ ZBBI

binnenkomst afdeling delinquenten basisvragenlijst Amsterdam bedrijfshulpverlening bureau selectieen detentiebegeleiding bevolkingsadministratie bijzondere zorg afdeling Dienst Justitiële Inrichtingen extra beveiligde inrichting European prison rules externe security audit Europees sociaal fonds huis van bewaring Intern bijstands team Inspectie voor de Sanctietoepassing medische dienst medewerker maatschappelijke dienstverlening Meerpersoonscelgebruik ondernemingsraad penitentiaire beginselenwet Penitentiaire Inrichting psycho medisch overleg praktisch penitentiair optreden plan van aanpak programma van eisen risico inventarisatie en -evaluatie regionaal opleidingscentrum Raad voor strafrechtstoepassing en jeugdbescherming sectordirecteur gevangeniswezen terugdringen recidive unit directeur veiligheidscertificaat aannemers verantwoorde medische zorg zeer beperkt beveiligde inrichting

66

Juni 2008


Bijlage 2 Bronnen

BASAM 2007 Calamiteitenplannen Capaciteitsoverzicht Dagprogramma’s Dienstinstructies PI Huisregels PI Jaarplan 2008 Jaarverslag 2007 Meldingen bijzondere voorvallen 2007 Ontwikkeldocument OAG Plan van aanpak ESA 2006 Resultaten audit BVA Resultaten FIT KIT Sanctiebeleid PI Verslag externe security audit 2006 & 2007 Verslag toezichtbezoek RSJ Verslagen detentieberaad Verslagen teamoverleg piw’ers Vier-maandsrapprtage 2007

67

Juni 2008


Bijlage 3 Inspectieprogramma

Maandag 10 maart ISt

Erfgoedinspectie

9.30 - 10.00 Aankomst, installatie werkruimte en kennismaking contactpersoon 10.00 - 10.30 Introductie MT + toelichting programma/werkwijze (gezamenlijk) 10.30 - 11.30 Interview directie

10.30 - 11.30 Schouw relevante locaties (archieven)

11.30 - 12.45 Schouw locatie Zuyderbos

11.30 - 12.30 Interview directie

12.45 - 13.15 Lunch in werkruimte ISt (ISt + Erfgoedinspectie gezamenlijk) 13.30 - 15.00 Interview gedetineerden

13.30 - 15.00 Bezoek aan BVA/BSD en evt. overige locaties met archieven

15.15 - 16.15 15.00 - 16.45 Interviews InformatiebeveiligingsInterview en bezoek BVA/BSD/ functionaris, hoofd beveiliging, MMD De inspecteurs spreken tijdens dit hoofd facilitaire zaken onderdeel met functionarissen, w.o hoofd BSD, medewerkers BVA en BSD en MMD-ers; ook worden BVA/BSD dossiers ingezien 16.45 - 17.15 Evaluatie met directie; inclusief eerste (informele) terugkoppeling bevindingen Erfgoedinspectie

68

Juni 2008


Dinsdag 11 maart 9.00 - 11.00

Interview executieve medewerkers Zuyderbos (zowel piw-ers als complexbeveiligers werkzaam op de verschillende afdelingen en bij voorkeur ook met vertegenwoordigers van de medezeggenschap)

11.00 - 12.00

Bezoek aan arbeidsactiviteiten, inclusief interview hoofd arbeid en medewerkers arbeid

12.15 - 13.15

Lunch in werkruimte ISt, inclusief inzage statistiek m.b.t. verloop beklagtermijnen; NB: overzicht beklagafdoening 2007 aanwezig.

13.30 - 15.00

Interview leidinggevenden i.c. afdelingshoofden en leidinggevenden van detentieondersteunende afdelingen van Zuyderbos/Amerswiel (max. 6)

15.30 - 16.30

Afname checklist/ interview hoofd beveiliging/hoofd facilitair (door inspecteur I)

15.30 - 16.30

Schouw activiteiten waaronder luchten en bezoek (door inspecteur II)

Vanaf 16.30

Evaluatie met beschikbare MT - leden

NB. Bovenstaande zijn richttijden; rekening moet worden gehouden met enige uitloop cq. vertraging

Woensdag 12 maart 09.00 - 10.00

Schouw Amerswiel

10.30 - 12.00

Interview gedetineerden Amerswiel (zie Zuyderbos)

12.00 - 13.00

Lunch, zo mogelijk met gedetineerden (Z)BBI

69

Juni 2008


+ inzage documentatie Amerswiel waaronder verslagen werkoverleg 13.00 - 14.30

Interview executieve medewerkers Amerswiel (zowel piw-ers als complexbeveiligers werkzaam op de verschillende afdelingen en bij voorkeur ook met vertegenwoordiging van de medezeggenschap)

14.30 -15.30

Schouw Educatie en Vormingsactiviteiten, inclusief interview hoofd/coördinator vormings, educatie + m.i. activiteiten.

16.00 - 17.00

Gesprek met vertegenwoordiging commissie van toezicht Z’bos/A’wiel

17.00 - 17.30

Evaluatie met beschikbare MT-leden

Vrijdag 14 maart 09.00 - 11.00

Interview leden zorgstaf w.o. arts, verpleegkundigen, psycholoog, geestelijk verzorgers

11.00 - 12.00

Restpunten; de inspecteurs hebben de mogelijkheid om nog onderdelen van het bedrijfsproces te schouwen, documentatie in te zien en/of interviews af te nemen met functionarissen; dit zal op woensdag 12 maart worden aangegeven

12.00 - 13.00

Lunch, inclusief voorbereiding eerste terugkoppeling aan directie

13.30 - 14.30

Eindgesprek directie

15.00

Einde inspectie

70

Juni 2008


Bijlage 4 Geografische ligging locatie

71

Justitie werkt aan een veiliger samenleving

Justitie voorkomt en bestrijdt criminaliteit. Adequate opsporing, snelle berechting en consequente uitvoering van straffen en maatregelen zorgen dat Nederland veiliger wordt.

Uitgave Juni 2008, Ministerie van Justitie, Inspectie voor de Sanctietoepassing,

Postbus 20301, 2500 EH Den Haag

IST. PI Noord-Holland Noord. locatie Zuyder Bos- Amerswiel. Inspectierapport. Doorlichting

Recommend Documents