Israëlvisies in beweging

Israëlvisies in beweging Gevolgen voor Kerk, geloof en theologie

Steven Paas

Israëlvisies in beweging 24 december 2013 A.pdf 1

7-1-2014 19:50:32

2

Copyright © 2014 Steven Paas Brevier Uitgeverij Kampen www.brevieruitgeverij.nl Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Wim Paas Omslagillustratie: CSWI ISBN: 978-94-91583-35-3 NUR: 700 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur, met uitzondering van algemeen aanvaard gebruik voor wetenschappelijk onderzoek, recensie en verwijzing.


7-1-2014 19:50:33

Inhoud Woord vooraf Motivatie Dankbetuiging 1. Inleiding: Zionisme en Israëlisme Joods Zionisme Niet-Joods politiek Zionisme Israëlisme: pseudo-christelijk Zionisme 2. Bijbeluitleg door het Israëlisme Letterlijkheidswaan Privilegiëring van Israël Ontwrichte verbondsvisie Decentralisering van Christus Insnoering van de Kerk Futurisering van het Koninkrijk Ondermijning van de zending 3. Het volk Israël in de Bijbel De universaliteit van het verbond Continuïteit vanaf het Paradijs Functie van de tien stammen Heel Israël zalig Het Israël van God 4. Het land Israël in de Bijbel Niet terug naar Joods nationalisme Het nieuwe Paradijs Het herschapen universum 5. De godsdienst van Israël in de Bijbel Het verbond heeft Christus als centrum De orde van Melchizedek Herbouw van de tempel 6. Bijbels Israël een schaduw De schaduw is niet de werkelijkheid zelf De werkelijkheid is Christus 7. De beginfase van het Israëlisme Even oud als het Christendom De periode van het Nieuwe Testament 8. Kerkvaders en Kruistochten Verweer tegen Judaïsme en Arianisme De kerkvaders en het vroege Israëlisme De kruistochten


6 6 11 12 12 15 18 24 24 27 28 34 38 42 47 50 50 51 52 53 55 60 60 61 63 66 66 67 69 71 71 74 79 79 80 82 82 85 87

7-1-2014 19:50:33

4 9. De 16de-eeuwse Reformatie Maarten Luther en Martin Bucer Johannes Calvijn Theodore Beza en Heinrich Bullinger Karikatuur 10. Het Piëtisme van de 18de en de 19de eeuw Verschuiving naar chiliasme Het Puritanisme De Nadere Reformatie 11. Radicaal Israëlisme na 1800 Wij zijn Israël Israël hersteld vóór de Wederkomst Israël hersteld ná de Wederkomst Radicaal premillennialisme Zending onder Joden 12. Het Duitse Israëlisme De Reformatie Spener en Francke Piëtisme en Opwekking Bengel: dimillennialist Oetinger: nabijbelse openbaring Spittler en de Hoffmann familie Luthers-Anglicaans Israëlisme Bisschop Gobat Herzl en Wilhelm II Het Tempelgenootschap De anticlimax 13. Het Nederlandse Israëlisme Het Réveil De Afscheiding De Doleantie Bevindelijk Gereformeerden Voorsorteren naar meer Israëlisme 14. Het Israëlisme na de Holocaust Grote verschuivingen Radicale en gematigde reacties Compromishouding De Angelsaksische wereld Naoorlogs Nederland Naoorlogs Duitsland Het dualisme domineert


90 90 92 94 96 99 99 102 106 112 112 117 119 122 128 132 132 135 139 144 146 149 150 152 156 157 159 165 165 170 172 177 181 191 191 193 197 201 205 217 219

7-1-2014 19:50:33

5 Afrika en Azië: het ‘Jozua syndroom’ 15. De Palestijnen en Israël Medeverantwoordelijk Raketten bij Jeruzalem Al-Nakba Palestijnse Israëli’s achtergesteld Omsingeling en bezetting Kolonisatie van de C-gebieden Verjoodsing van Oost-Jeruzalem Vastgelopen Joodse Israëli’s in morele crisis De Zionistische droom klopt niet Kairos en Apartheid Gerechtigheid en Vrede 16. Conclusies Zelfreflectie Geloof Eenheid De grote opdracht Een potentiële omslag 17. Aanbevelingen Kies voor een christocentrische hermeneutiek Geef het Zionistische chiliasme geen plaats Normaliseer de verhouding Geef voorrang aan zending Bijlage I Open brief Kerk der eeuwen onder kritiek Bezwaren tegen de kritiek Tien Stellingen Het Koninkrijk van Christus Oproep Bijlage II Termen Bibliografie Register


224 227 227 228 229 230 232 233 235 237 238 240 241 242 247 247 253 254 257 263 266 266 267 269 272 278 278 279 280 285 286 288 294 307

7-1-2014 19:50:33

Woord vooraf Motivatie In 2007 nam ik deel aan een groepsreis, georganiseerd door de Nederlandse tak van de organisatie Christenen voor Israël. Het uitbundige religieuze enthousiasme van sommige reisgenoten voor volk, land en godsdienst van Israël schokte mij. Als christen en theoloog werd ik uitgedaagd om in het reine te komen met een ongemakkelijk gevoel dat in mijn geloven en denken op de achtergrond was gebleven. Onbewust was ik jarenlang dit Israël-spagaat uit de weg gegaan, waarin positie kiezen inzake het ene je dreigt te doen belanden in het kamp van het andere, waartoe je niet wilt behoren. Liefde voor Jezus Christus maakt het onmogelijk om sympathie op te brengen voor het Judaïsme, dat Hem stelselmatig verwerpt. Liefde tot het Joodse volk en afschuw van wat het in de westerse culturele context moest ondergaan, daagden me uit om te laten zien dat ik ondanks wezenlijke kritiek op de joodse godsdienst het antisemitisme verwerp. In die moeizame positie tussen twee vuren raakte ik in verlegenheid door de uitlatingen van medechristenen die voor mijn vragen geen begrip bleken te hebben. Waarom identificeren zij zo gemakkelijk het huidige etnische Israël met het Israël van de Bijbel? Waarom denken zij dat in Gods heilsplan het Joodse volk een belangrijker en prominenter plaats inneemt dan enig ander volk? Waarom verwachten zij dat het Joodse volk als natie zich zal bekeren tot Christus en vervolgens de Kerk tot bloei zal brengen of na de Wederkomst 1000 jaar met Hem de aarde zal regeren? Op grond waarvan stellen zij dat het jood-zijn van Jezus Christus de Kerk in meerdere mate ‘onopgeefbaar verbonden’1 doet zijn met het nabijbelse Israël dan met de andere volken, voor wie Hij ook, als Heiland der wereld, is gekomen? Waarom steunen zij het Joodse Zionisme, ook als uitwassen van die ideologie hebben geleid tot onrecht voor anderen? Enzovoort. Om meer helderheid te krijgen, begon ik een discussie, redigeerde die in het Engels en in het Nederlands en mailde het resultaat naar een kring van potentieel belangstellende 1

Vgl. noot 10, regel 3.


7-1-2014 19:50:33

Woord vooraf

7 2

christenen, met verzoek om mee te denken. Hun zwijgen en hun commentaren inspireerden me tot verder onderzoek naar het verband tussen Israël, de Gemeente en het Koninkrijk van God, vooral met het oog op de herstelprofetieën in het Oude Testament. Het resultaat was een studie, die in juli 2012 verscheen in het Engels.3 Het is een poging om in beeld te krijgen waarom onder christenen niet zelden sprake is van een uitzonderlijke fascinatie voor het volk, het land en de godsdienst van het nabijbelse Israël. In navolging van anderen duidde ik in de Engelse versie het verschijnsel aan als Christian Zionism. Via een historische benadering heb ik geprobeerd om vast te stellen waar het schip van het Israëlisme, net als de slachtoffers van de monsters Scylla en Charybdis in de Odyssee van Homerus, is verongelukt. De conclusie luidt dat het Israëlisme heeft gefaald in het vinden van een veilige vaarroute tussen de klippen van vijandige en van enthousiaste georiënteerdheid op het volk, het land en de godsdienst van het huidige nationale Israël. De Heilige Schrift en de klassieke christelijke theologie wijzen in een heel andere richting. Jezus Christus is de enige Weg die gelovige Joden en heidenen (d.w.z. gojim, niet-Joden) behorend tot het nieuwe Israël van God, veilig leidt naar het eeuwige Vaderhuis. Het Israëlisme van heden bedreigt de fundamenten van Kerk en theologie. De belangrijkste reden voor publicatie van het resultaat van deze studie is om te beklemtonen dat Jezus uniek is en dat het onmogelijk is om Hem te vervangen of te verwijderen uit het centrum, waar Hij de goddelijke Messias is, de Zoon van God en de Redder van de wereld, die ieder die tot Hem gaat verlost van de eeuwige verlorenheid. De Engelstalige uitgave trok de belangstelling en werd vaak met herkenning en instemming ontvangen.4 De taalbarri2

Steven Paas (red.), ‘Koninkrijk en Kerk in relatie tot Israël’- ‘Kingdom and Church in Relationship to Israel’, 2008. Dit niet gepubliceerde maar via e-mail ruim verspreide en gelezen document bevat een discussie tussen de redacteur en Kees de Vreugd van Christenen voor Israël in Nijkerk, en Johannes van Dorp, predikant van de Free Presbyterian Church (of Scotland) te Gisborne, Nieuw Zeeland. 3 Steven Paas, Christian Zionism Examined: A Review of Ideas on Israel, the Church and the Kingdom, N rnberg: Verlag f r Theologie und Religionswissenschaft/Hamburg: Reformatorischer Verlag Beese, 2012. 4 Enkele artikelen over Christian Zionism Examined in het Engels of Duits:


7-1-2014 19:50:33

8

Woord vooraf

ère verhinderde niet dat in Nederland relatief veel commentaar werd gegeven in de christelijke media. De reacties waren in het algemeen instemmend of respectvol kritisch. Dat aanhangers van het Israëlisme vaak afwijzend reageerden, lag wel voor de hand. Helaas heeft de gevoelige aard van het onderwerp sommigen verleid tot felle en soms onaanvaardbare emotionele verwijten.5 In het artikel ‘Het Verbond met Abraham en met Israël’6 ben ik ingegaan op kernbezwaren die op waardige wijze waren ingebracht. Deze Nederlandse weergave van Christian Zionism Examined is meer dan een vertaling: zij bevat in alle onderdelen een verwerking van de discussie die ontstond na publicatie Terry Brown, in: Anglicans Online; Salaam Corniche, in: St Francis Magazine (publ. Arab Vision/Interserve), oct. 2012; Gerhard Gronauer, in: Glauben und Denken 20-12-12, S.39,40; Edward Hendrie, ‘Book Reveals that "Christian" Zionism is neither Christian nor Zionist’, Amazon site, 3-12-12; Yohanna Katanacho, site van Come and See, 21-2-13; Botero, Alexander Duane Miller, ‘A Helpful and Scholarly Contribution’, in: Nazareth Evangelical Theological Seminary, op Amazon.com site, 29-10-12; John W. Samples, Christian Holy Land Foundation, op Amazon.com site; Walter Tessensohn, Amazon.de site; Jim West, Quartz Hill School of Theology, op site Zwinglius Redivivus, 4-7-12; Ralph Wilms, ‘Great book on Zionism!’, Amazon.com site, 15-1-1 5 Enkele artikelen over Christian Zionism Examined in het Nederlands: Gied ten Berge, ‘Steven Paas breekt discussie over de Israëltheologie eindelijk open’, site Kairos-Palestina; Cora van Dijk, site van Boekenmening, 278-12; Jan M. den Hertog, site van Vrienden van Sabeel; Joop-Opinies, ‘De Zionistische droom ontmaskerd’, 7-12-12; Aad Kamsteeg, ‘Christenzionisme beoordeeld’, in: Nederlands Dagblad 31-8-12; M. van Campen, ‘Israelvisie van dr. Steven Paas is een stap terug’, in: Reformatorisch Dagblad, 7-9-12; Anneke van Maanen-Witteveen, site van Platform Appèl Kerk en Israël, 20-9-12; Nederlands Dagblad, ‘Christen-zionist zet Israël naast of in plaats van Christus’, 21-7-12; Theo T.J. Pleizier, ‘Een roep naar de overkant’ (op zijn site); P. Siebesma, ‘Karikatuur van Christenzionisme’, site Habakuk, 14-9-12; J. Strengholt, op zijn site, 15-7-12; Henri Veldhuis, op zijn site; Jan Slomp, in SIVMO-De Brug, dec. 2012; Jaap de Vreugd, in: Israël en de Kerk, dec. 2012, p.38-40; Michaël C. Mulder, ‘Debat over Israël is een debat over Gods trouw’, in: De Wekker, okt. 2012; Jan Zwart, op de site Amazon.de, 7-12-12. 6 Steven Paas, ‘Het Verbond met Abraham en met Israël’, download beschikbaar op de website van Jos Strengholt, november 2012 [naar aanleiding van reacties en vragen in de discussie over mijn boek Christian Zionism Examined, over de ‘Open Brief over Israël’(zie Bijlage I) en over een interview in het Reformatorisch Dagblad van 10-11-12, ‘Fascinatie voor Israël’].


7-1-2014 19:50:33

Woord vooraf

9

van het Engelstalige boek. De inhoud van de Nederlandse uitgave is verdeeld over een groter aantal hoofdstukken. Het historische gedeelte is uitgebreid met twee hoofdstukken, het ene over de geschiedenis van het Israëlisme in Nederland en het andere over politieke en sociale gevolgen van het Christian Zionism voor de staat Israël en de zogenaamde Palestijnse gebieden. De ‘Open Brief aan Nederlandse Christenen over Israël’, die ik samen met enkele medeondertekenaars in september 2012 verspreidde, is als bijlage I opgenomen. Aan het exegetische gedeelte is meer Bijbels materiaal toegevoegd. Een meteen al in het oog lopende verandering betreft de titel. In het boek is de aanduiding Christian Zionism niet vertaald door Christenzionisme, maar door Israëlisme. Ondanks deze wijzigingen blijft het in deze studie gaan over de opvattingen van vertegenwoordigers van een beweging die in de Angelsaksische wereld wordt aangeduid met de term Christian Zionism. Die benaming is buiten Nederland algemeen gangbaar en wordt ook aanvaard door aanhangers van de beweging zelf.7 In de Nederlandse context blijkt de aanduiding Christenzionisme echter vaak minder geschikt te worden gevonden. Zij wordt gezien als een ‘lastige term’,8 of als een contradictio in terminis9 of als een onvriendelijke aanduiding van extremisme, of men herkent zich er niet in.10 We willen 7

De International Christian Embassy in Jerusalem (ICEJ) werkt met deze naam in haar publicaties en heeft diverse ‘International Christian Zionist Congresses’ georganiseerd. Medeoprichter en initiatiefnemer van de ICEJ is Jan Willem van der Hoeven, die ook oprichter is van het International Christian Zionist Center in Israël. 8 Bart Wallet, ‘Joden, christenen en het christenzionisme’, in: De Wekker, 11-10-2013, p.8: Het ‘is een lastige term omdat het een hele brede en ook onderling verscheiden beweging omvat, waarbij sommigen wel en anderen juist niet zich tooien met de naam Christenzionisme. Voor een deel is het ook een term die door tegenstanders op hen gedrukt wordt’. 9 Vgl. Stephen Sizer, die in een bespreking van David Pawson, Defending Christian Zionism. Terra Nova, 2008, zegt de term Christian Zionism te beschouwen als ‘an oxymoron, a basic contradiction in terms’, omdat de daarmee aangeduide beweging Gods beloften buiten het geloof in Christus om toepast op de Joden [Internet: sizers.org] 10 J. Hoek, ‘Spoorzoeken bij profetisch licht’, in: J. Hoek (red.), Profetisch licht: Toekomst voor Israël en de kerk, Heerenveen: Groen, 2013, p.178,179, staat ‘van harte’ achter het ‘onopgeefbaar verbonden’ zijn met Israël zoals o.a. geformuleerd in de PKN Kerkorde, maar voelt zich toch ‘geen christenzionist’, ‘zeker niet als christenzionisten de kenmerken dra-


7-1-2014 19:50:33

10

Woord vooraf

voor zover mogelijk rekening houden met deze bezwaren. In een aangepaste formulering maken we duidelijk dat de Israëltheologie en -praktijk die wij op het oog hebben, niet in alle opzichten het Joodse Zionisme behoeft te steunen. We erkennen dat er een extra dimensie is, die gevoed wordt vanuit een bepaalde traditie van Bijbeluitleg onder christenen. Om de doelgroep van deze studie zo veel mogelijk recht te doen en de herkenbaarheid te maximaliseren, heb ik in de Nederlandse versie afgezien van de naam Christenzionisme en die vervangen door de term Israëlisme. Volgens mij was Van Delden de eerste die deze naam gebruikte voor de door hem afgewezen opvatting, ‘dat Israël naar het vlees nog steeds zonder meer Gods volk is’.11 Ik adopteer deze term en geef hem een meer algemene en ruimere betekenis. Het is niet uitgesloten dat vormen van dit Israëlisme als anticlimax uiteindelijk zullen omslaan in antisemitisme. Het is goed dit aspect erbij te betrekken, omdat is gebleken dat filosemitisme en antisemitisme minder ver van elkaar zijn verwijderd dan vaak wordt gedacht. Maar in het bijzonder dekt de term Israëlisme het verschijnsel van sympathieke Israëlfascinatie die soms leidt tot extreem filosemitisme. Het valt te verwachten dat ook deze publicatie weer gevoelige snaren gaat raken bij voor- en tegenstanders van de theologische visie op Israël die ik verdedig. Ik heb deze studie willen schrijven voor christenen, om daarmee Christus en Zijn Gemeente te dienen. Naastenliefde en respect, ook voor hen die een andere opvatting inzake Israël hebben, zijn daarbij voor mij normgevend geweest. Dit neemt niet weg dat er soms sprake zal zijn van een botsing van inzichten die pijn doet. Als Israëlistisch georiënteerde lezers vinden dat ik te scherp ben of als zij zich stoten aan mijn argumentatie of directe benadering, dan verzeker ik hun dat ik heb beoogd met objectiviteit te schrijven over Israëlvisies en niet over de personen die ze huldigen. Laten we oprecht gekwetst zijn niet verwarren met het vervelende gevoel dat kan ontstaan bij het noodzakelijke blootleggen van verschillen in opvatting. Onder gen die Steven Paas sr beschrijft, zoals het extreem letterlijk lezen van profetieën en het verdringen van Christus uit zijn centrale plaats in het christelijk geloof’. 11 J.A.van Delden, Israël is Gods volk, Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 1985,p.33. Vgl.S.N.Herman, Zionisme of Pro-Israëlisme, CIDI, 1977.


7-1-2014 19:50:33

Woord vooraf

11

christenen mag dat de onderlinge band niet beschadigen en hoeft het een waardige discussie niet in de weg te staan. Dankbetuiging Ik ben mijn belezen vriend Rob Kool dankbaar. Hij stelde mij zijn bibliotheek over het Piëtisme ter beschikking en leverde onschatbare hulp bij het zoeken naar overtuigend materiaal over een belangrijke periode in de geschiedenis van het Israelisme. De inmiddels overleden Luthers-Evangelische predikant en ‘Dekan’ (hulp-bisschop) Rolf Scheffbuch hielp me bij het verwerven van dieper inzicht in Israëlisme-opvattingen in het Zuid-Duitse W rttemberg. In de manuscriptfase profiteerde ik van kritische commentaren en vragen van ds. Peter D.J. Buijs, christelijk-gereformeerd predikant en van prof. dr. Volker Gäckle, rector van de Internationale Hochschule Liebenzell, Duitsland. In een proces van discussie, meditatie en proeflezen aanvaardde ik dankbaar adviezen en correcties van een aantal vrienden en collega’s in Malawi, buiten de westerse invloedssfeer van het Israëlisme, o.a. van (in alfabetische volgorde): drs. Wim van den Bos, in Blantyre, consulent ontwikkelingsprojecten in een Afrikaanse context; Andrew Goodson, docent klassieke talen aan de Kamuzu Academy in Mtunthama; dr. Erwin van der Meer, indertijd ‘fraternity worker’ voor de Zambezi Evangelical Church; rev. Mark A. Thiesen, nu predikant van de Church of Christ in de USA, maar indertijd directeur van de Namikango Mission en Bijbelschool in Thondwe. Bij het samenstellen van de Nederlandse versie van deze studie heb ik steun ontvangen van meelezers. Ik dank allen voor hun correcties en adviezen en noem met name Harro den Arend, drs. Piet Guijt, Ton Marz en mijn broer Wim. In het bijzonder ben ik dr. Bram Maljaars dankbaar. Als exegeet en neerlandicus droeg hij betekenisvol bij aan de kwaliteit van het boek. Veenendaal, januari 2014 Steven Paas


7-1-2014 19:50:33

Israëlvisies in beweging

Recommend Documents