Ministerie van Veiligheid en Justitie
DE ISD-MAATREGEL: PERSPECTIEF VOOR DE VEELPLEGER EN EEN VEILIGER SAMENLEVING
STAATSSECRETARIS KLAAS DIJKHOFF:
‘ISD-maatregel moet nóg effectiever’
ISD in cijfers
‘Oogst’ van de dag:
12 KANSEN
2
Voorwoord/Inhoud
ISD Maatregel
pagina 6 Voorfase
Intramurale fase
Dagbesteding Basisregime + motivatie
Extramurale fase
10%
100%
pagina 8 Aanhouden, signaleren, agenderen
Nazorg
Hoopvolle maatregel
90%
S
start met traject
pagina 14
Locaties voor ISD
Zorgstraject
Zorg op maat in de gemeente
Re-integratietraject
Recidivisten na reguliere straf
(korte onvoorwaardelijke vrijheidsstraf)
COLOFON
Veenhuizen ‘Kans’ is een uitgave van het ministerie van VeiligAlmere heid en Justitie. Gegevens uit dezeZwolle uitgave mogen uitsluitend met toestemming van het ministerie van Veiligheid en Justitie worden overgenomen. Zoetermeer Vragen, suggesties of goede ideeën? Neemt u contact op met Hanna Staarink:
[email protected] Nieuwegein Zutphen Het team van Magazine on the Spot: Rotterdam Redactie Karlijn Broekhuizen, Richard Post, Hoogvliet Marloe van der Schrier en Marieke van Zutphen Vught Eindredactie Richard Post Vormgeving Nanda AlderliefsteSittard Fotografie Edwin Weers Cover en infographic Loek Weijts
85%
(Na 2 jaar, uitstroom voor 2009)
93%
(Na 6 jaar, uitstroom voor 2009)
Recidivisten ex-ISD Met vriendelijke groet,
Drs. M.C.A. Blom DIRECTEUR-GENERAAL STRAFFEN EN BESCHERMEN
Impressies
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
ONDER ONS GEZEGD
DE RECHTER “Het is belangrijk dat een zaak duidelijk op de zitting naar voren wordt gebracht. Soms is de informatie van het OM en de reclassering echter niet toereikend. Dan kunnen we de maatregel niet opleggen.”
HET OM “De ISD-maatregel is geen straf. Het is een maatregel, die ook kan worden opgelegd om overlast terug te dringen. Vaak zoekt een rechtbank eerst naar andere oplossingen, voordat wordt overgegaan tot de ISD-maatregel.”
DE GEMEENTE “De aansluiting van DJI en de gemeente kan beter. De extramurale fase moet met name wat betreft dagbesteding en opvang direct aansluiten op de extramurale fase. Daarvoor zijn extra inspanningen nodig.”
DE RECHTER “Er wordt veel aandacht besteed aan nascholing van rechters. We leggen de ISD-maatregel op na een weloverwogen beslissing.”
3
4
Bijeenkomst Amsterdam
VERSLAG VOORLICHTINGSBIJEENKOMST MAGISTRATEN
‘JONGVOLWASSENE JUIST IN EEN VROEG STADIUM BEREIKEN’ Hulpverleners zijn van mening dat de ISD-maatregel echt iets toevoegt en ook recidivecijfers laten zien dat de maatregel succesvol is. Toch leggen rechters de maatregel lang niet altijd op in gevallen waarin dat wel zou kunnen. Is er sprake van een imagoprobleem?
TE JONG?
Film ISD
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
‘Wonen, werken, wijf’ TUSSENTIJDSE TOETS
“Het hebben van een vaste rechter op de zaak is een rots in de branding voor de jongvolwassenen.”
Voorafgaand aan de werkconferentie peilden we de meningen in het werkveld. De prikkelende citaten in de videoboodschap zetten de deelnemers meteen op scherp. We halen nog enkele uitspraken voor u terug. “De ISD-maatregel geeft rust aan de ISD’er en daarmee een mogelijkheid om echt problemen aan te pakken. De maatregel geeft ook rust aan de maatschappij, het betekent dat mensen twee jaar lang in goede handen zijn.” METTE JÖBSIS, RECHTER
“De ISD-maatregel werkt omdat het een totaalpakket is. Toewerken naar de 3 W’s: wonen, werken, wijf.” GEDETINEERDE ISD, PI ALMERE
BIJWONEN OF FACILITEREN
“Vroeger was ik vrij kritisch op de ISD-maatregel, een forse maatregel voor geringe feiten. De laatste jaren ben ik ervan overtuigd geraakt dat ISD een kans kan bieden voor jonge veelplegers die we via ambulante trajecten niet bereiken.” KAREL VAN DUIVENBOODEN, MANAGER VEILIGHEIDSHUIS REGIO UTRECHT
5
6
Interview
STAATSSECRETARIS VAN VEILIGHEID EN JUSTITIE KLAAS DIJKHOFF:
‘Ultimum remedium moet optimum remedium worden’
Interview
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
Klaas Dijkhoff (1981) is sinds 20 maart 2015 staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. In die hoedanigheid is hij politiek verantwoordelijk voor de Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD). Hoewel hij trots is op de behaalde resultaten met de ISD-maatregel, signaleert Dijkhoff ook ruimte voor verbetering.
Is er ruimte voor verbetering?
de extramurale fase
ultimum
Hoe kijkt u aan tegen de ISD-problematiek?
remedium
optimum remedium – de beste
Wat is daar voor nodig?
tig keer
ISD-maatregel tot nu toe? Is het denkbaar dat de ISD-maatregel wordt
7
8
Facts
ISD in cijfers 40%
Jongvolwassen ZAV
Huidige ISD’er
Gem. leeftijd
40%
Gem. leeftijd
Lager vervolgonderwijs zonder diploma
Lager onderwijs
21
94% Grootste groepen: Surinamers en Marokkanen
40
Man
Man
70% 80%
40%
Werkloos Verslaving Huisvesting Financieel Psychisch Relaties
40% 50% 46% 40%
Geboorteland
98%
50% 50% 43% 40%
90% 80%
Grootste groep: Marokkanen
60% Geboren in NL Bron: Factsheet WODC, 2012
Definitie voor meerderjarige veelplegers per 1 januari 2014
+10 misdrijven
Misdrijven over periode van 5 jaar
Veelpleger
Zeer actieve veelpleger
Stelselmatige dader
Is een persoon van 18 jaar of ouder die in zijn gehele criminele verleden processenverbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor in totaal meer dan tien misdrijffeiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrijffeit.
Is een persoon van 18 jaar of ouder die over een periode van vijf jaren processen-verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor meer dan tien misdrijffeiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrijffeit.
Is een persoon die op grond van art. 38m Sr in aanmerking komt voor een maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders en die bovendien valt onder de in deze richtlijn gegeven definitie van een zeer actieve veelpleger. Bron: OM richtlijn voor strafvordering bij meerderjarige veelplegers (in het bijzonder de vordering van de ISD-maatregel bij stelselmatige daders) (2013R017)
Aantal jongvolwassenen (18-24 jr) (Zeer Actieve Veelpleger) periode 2003-2011
Deze ZA veelplegers zijn geanalyseerd met de oude definitie
1500
1351 1350
1187 1200
1202
1239
1329 1397
1257
1415
1104
1050 900
‘03
‘04
‘05
‘06
‘07
‘08
‘09
‘10
‘11
Facts
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
ISD Maatregel Voorfase
Intramurale fase
Extramurale fase
Nazorg
10%
Dagbesteding Basisregime + motivatie
100% Zorgstraject
Zorg op maat in de gemeente
90% start met traject
Aanhouden, signaleren, agenderen
Re-integratietraject
Recidivisten na reguliere straf
Locaties voor ISD
(korte onvoorwaardelijke vrijheidsstraf)
Veenhuizen Almere
Zwolle
85%
Zoetermeer Nieuwegein
Zutphen
Rotterdam Hoogvliet
(Na 2 jaar, uitstroom voor 2009)
93%
(Na 6 jaar, uitstroom voor 2009)
Recidivisten ex-ISD Vught Sittard
74%
(Na 2 jaar, uitstroom voor 2009)
85%
(Na 6 jaar, uitstroom voor 2009)
9
10 THEMA 1
VERLENGING DUUR ISD-MAATREGEL, EEN GOED IDEE? Ondanks de successen zijn de recidivecijfers van ISD’ers nog steeds vrij hoog. De oplossing zou kunnen zijn om de duur van de maatregel, nu maximaal twee jaar, te verlengen. s twee jaar lang genoeg om een ISD’er te behandelen en voor te bereiden op een succesvolle terugkeer in de maatschappij? In veel gevallen zouden behandelaars langer de tijd willen hebben, maar hoe lang zou dat dan moeten zijn? Is drie of vier jaar dan wél genoeg? Staat de ISD-maatregel na verlenging dan nog in verhouding tot een strafmaatregel als TBS? Hoe zullen rechters reageren als mogelijkheid tot verlenging bestaat? Zullen zij de maatregel dan nog wel opleggen? En hoe zit het met de proportionaliteit?
FRUSTREREND Het zijn vragen die ter discussie worden gesteld als het gaat om verlenging van de duur van de ISD-maatregel. De praktijk, blijkt ook weer tijdens deze sessie, wijst uit dat behandelaars vaak langer de tijd zouden willen hebben om met een ISD’er aan de slag te kunnen. De problematiek van een ISD’er is vaak zeer
complex, de motivatie om een zorgtraject te doorlopen is bij dergelijke personen ver te zoeken. Hoe frustrerend is het dan te moeten stoppen op het moment dat er eindelijk schot in de zaak lijkt te zitten? Simpelweg omdat de termijn van maximaal twee jaar is verstreken.
UITZONDERLIJKE GEVALLEN De oplossing is maatwerk, wordt geopperd. In uitzonderlijke gevallen met uitzicht op succes, zou de ISD-maatregel verlengd moeten kunnen worden. Dat het helpt, blijkt bijvoorbeeld uit gevallen waarbij een ISD’er na afloop van de maatregel bij de reclassering terechtkomt, omdat er nog een andere straf open stond. Dat zijn nu nog toevalstreffers. Maar hoe leg je in wetten vast dat je in het ene geval wilt verlengen en in het andere geval niet? Een oplossing zou kunnen zijn om rechters de mogelijkheid te bieden om de ISD-maatregel voorwaardelijk te beëindigen, zodat er in
ieder geval een juridisch kader blijft om de behandeling voort te zetten. Ook is de mogelijkheid geopperd om dit in een civielrechtelijk kader te doen.
EFFICIENCY Al filosoferend over verlenging blijkt dat de daadwerkelijke behandeltijd binnen de tijdsduur van twee jaar in werkelijkheid veel korter is. Het stellen van de juiste diagnoses en de soms lange wachttijden tijdens het behandeltraject werken vertragend. De tijd die die zaken in beslag nemen, vallen binnen de twee jaar van de opgelegde ISD-maatregel. Zou het daarom niet beter zijn om in het voortraject, tijdens de maatregel en in het natraject, de efficiency en de aansluiting zodanig te verbeteren dat de behandeltijd optimaal benut wordt? Dan is verlenging wellicht niet noodzakelijk.
THEMA 2
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
11
HOE BEREIK JE DE NIEUWE VEELPLEGER? Het zijn slimme jonge jongens, ze zijn lastig te pakken. Ze zijn niet verslaafd aan drugs en alcohol zoals de klassieke veelpleger, maar aan status en geld. Hoe krijg je deze groep in beeld? Hoe help je ze op het rechte pad? Geen BMW, maar ISD.
“Loslaten is voor hen een stap terug. Je gaat met deze groep een ander soort gesprek aan. Je moet duidelijk maken dat status niet uitmaakt, dat het niet belangrijk is van welk merk je tasje is.” METTE JÖBSIS, RECHTER
“We moeten meer investeren in deze groep, ons richten op wat wél mogelijk is bij deze jongeren. Ik zou als psycholoog graag meer de verdieping in gaan met hen, meer tijd krijgen.” AMPARA BOUWENS, PI ALMERE
“Óf je moet voor de nieuwe veelpleger de criteria aanpassen zodat ze sneller het ISD-traject in kunnen. Óf je moet zovéél informatie vergaren dat je aan de harde criteria voor veroordeling komt.” WILLEM HUP, HULPOFFICIER VAN JUSTITIE, POLITIE HAARLEM
“Samengevat: hoe krijg je bij deze groep hun criminele carrière in beeld? Bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe deze jongeren zonder baan aan van die dure spullen komen. Vervolgens tijdens de ISD-maatregel investeren: hoe bied je deze jongeren een ander perspectief?” MANON NOOTEBOOM, OM
“Tijd en aandacht, ook van psychologen, is belangrijk om tot gedragsverandering te komen bij deze groep.” HELEEN RUTGERS, PLAATSVERVANGEND HOOFD OFFICIER VAN JUSTITIE OM MIDDEN-NEDERLAND
12
THEMA 3
NAZORG VOOR EX-ISD’ERS De ISD-maatregel kan voor maximaal twee jaar worden opgelegd. Na twee jaar wordt de maatregel beëindigd en moet de ex-ISD’er zichzelf zien te redden.
Deelnemers gaan met elkaar in gesprek over wat er beter kan bij de nazorg van ex-ISD’ers. Wat zijn de belangrijkste knelpunten? Drie deelnemers aan het woord.
SJOUKJE LUIJSTERBERG, NAVODIC KENTRON GROEP, RECLASSERING
TEUN DE FREL, VEILIGHEIDSHUIS HAAGLANDEN
“In het nazorgtraject zijn er regelmatig te weinig woonvoorzieningen beschikbaar. Die verantwoordelijkheid moeten gemeenten en woningbouwverenigingen op zich nemen. Daarnaast is een cliënt na twee jaar ineens financieel zelf verantwoordelijk. Dan krijg je pijnlijke situaties waarin iemand de keuze heeft voor een nieuwe flatscreentelevisie of het betalen van zijn eigen risico voor ambulante zorg. Dan is de keuze snel gemaakt.”
“We leven in een maatschappij die is gericht op zelfredzaamheid, maar deze groep kan het niet alleen. Na twee jaar wordt iemand helemaal losgelaten. Ik pleit voor goede nazorg voor deze mensen. Denk aan een mentor, een curator, uitbreiding van de rechterlijke macht. Ook een meer bevoogdende en laagdrempelige zorg voor deze groep is wat mij betreft wenselijk.”
WAT KNELT HET MEEST? • Grote diversiteit van nazorgfaciliteiten bij gemeenten, geen landelijk beleid • Problemen met regiobinding: terugkeer moet in laatst ingeschreven gemeente. Geen nieuwe kans in andere gemeenten mogelijk • Niet alle partners worden op tijd betrokken bij het nazorgtraject • Onvoldoende duidelijk wie de regie heeft • Kosten nazorg voor rekening eigen risico cliënt
LEEN DE REGGE, PI VUGHT “Onlangs had ik een cliënt die op de wachtlijst stond voor begeleid wonen, maar omdat de ISD-maatregel afliep, stond hij ineens op straat. Dat is een vreemde knik. Na twee jaar stopt abrupt de financiering door justitie en is er geen geld meer voor begeleiding en zorg. Ik zou voorstander zijn van huisvesting die lijkt op een PI zonder muren, waar dagbesteding, gezelligheid en structuur is. Dat ontbreekt nog in Nederland.”
of het betalen van eigen risico voor ambulante zorg? Dan is de keuze snel gemaakt.”
THEMA 4
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
EEN PASSENDE SANCTIE?
Is de ISD-maatregel voor jongvolwassen veelplegers een passende sanctie? Conclusie: de ISD-maatregel kán werken, maar er moet veel gedaan worden. Onder meer op het gebied van diagnostiek, motivatie en beeldvorming.
BEHEERSING
We richten ons nog te veel op beheersing en praktische invulbaarheid. Deze veelplegers krijgen nu gevangenisstraf op gevangenisstraf. Veel van deze jongeren zijn risicomijders. We verwaarlozen de jongeren nog te vaak en we wachten te lang met het opleggen van de maatregel. Uiteindelijk moet je terugval toestaan en de jongeren perspectief bieden.
DIAGNOSE
De kern voor jonge veelplegers ligt in gedragsverandering. De eerste maanden van een traject zijn belangrijk, want juist daar wordt veel werk verricht.
SCREENING
Belangrijk is een duidelijke screening, zodat men een goed beeld krijgt van een jonge veelpleger. Dit wordt vaak niet voor het voetlicht gebracht. Rechters zien de ISD-maatregel als een laatste redmiddel. Maar wat is het beste voor een jonge veelpleger?
MOTIVATIE
BESCHERMING - KADER - TIJD
De ISD-maatregel brengt een aantal dingen met zich mee: bescherming, een kader en tijd. Jongeren komen binnen met gedragsproblemen. Na eerdere versnippering van hulpverleners en straffen kan een maatregel die twee jaar duurt heel effectief zijn.
Naast reclasseringsrapportage is ook verdiepend diagnostisch onderzoek nodig. Probleem is dat jonge veelplegers vaak niet willen meewerken aan een onderzoek. Hoe kun je ze toch motiveren? Door ze juíst de ISD-maatregel op te leggen!
IMAGO
De beeldvorming van de ISD-maatregel onder jovo’s is niet goed. Onder jongeren wordt de maatregel vaak gezien als een ‘loser’-maatregel. Het wordt gezien als een eindstation.
13
14 THEMA 5
DALING OPLEGGING ISD-MAATREGEL Sinds 2012 is er een forse daling te zien van veelplegers die de ISD-maatregel krijgen opgelegd, terwijl door nieuwe criteria de groep veelplegers juist is gegroeid.
De deelnemers aan deze sessie waren het snel met elkaar eens: er is sprake van een groot probleem. De groep stelselmatige daders groeit – in sommige regio’s is deze groep wel vervijfvoudigd – maar de ISD-maatregel wordt steeds minder vaak opgelegd. Wat zijn hiervan de mogelijke oorzaken? We zetten de belangrijkste uit deze sessie op een rij:
1•
De zogenaamde veelplegerslijsten, die essentieel zijn, worden vaak niet meer uitgedraaid.
2•
Er is een kanteling waarneembaar in de Veiligheidshuizen: van de oude doelgroepen naar een ‘Top-X aanpak’. Hierdoor wordt maar een klein gedeelte van de groep veelplegers integraal in het Veiligheidshuis besproken.
3•
Er doen zich voldoende justitiële kansen voor vanuit de ZSM-werkwijze. Deze worden echter niet altijd gepakt, omdat stelselmatige daders niet meer worden herkend. Men kijkt naar de zaak in plaats van het integrale dossier.
4•
Iedere organisatie wordt afgerekend op een andere manier, bijvoorbeeld per ‘afgedane dossier’. Die manier strookt niet per se met een persoonsgerichte aanpak.
5•
Veiligheidshuizen waren vroeger lokale netwerken. Door schaalvergroting is de lokale verbondenheid verdwenen en raken mensen uit het zicht.
6•
Calculerende verdachte (zeer actieve) veelplegers proberen tijdens zitting doelbewust ISD te vermijden.
Adviezen
KANS | DE ISD-MAATREGEL | 9 JUNI 2015
15
DE ‘OOGST’ VAN DE DAG 12 kansen
KANS
KANS Diagnostiek zo mogelijk in het voortraject, het inkorten van wachtlijsten. Winst boeken binnen het bestaande veld, betekent minder noodzaak om de duur van de maatregel te verlengen.
KANS Zorg voor meer bekend treheid over de ISD-maa ze ren, bijvoorbeeld door jaarlijks uit te nodigen avoor (verplichte) inform tiebijeenkomsten.
KANS Een leading actor, bijvoorbeeld de gemeente, moet de regie nemen. Ook het ministerie van Binnenlandse Zaken en VNG moeten een rol spelen.
KANS t Het is wenselijk om he zorgtraject te verlengen ter voor ISD’ers. Maar be ijk dan in een strafrechtel en kader kan dat misschi civielrechtelijk. Is het onderzoeken waard.
KANS De reclassering moet rapportages afstemmen met gemeenten, de ISD-inrichting en justitierapportage. Dit zorgt voor betere onderbouwing waarom re de ISD-maatregel de BESTE oplossing is.
De nieuwe ‘bling-bling’ veelpleger moet overtuigd KANS worden van een andere Er is geld no route. Dat het leven niet intensieve p dig voor syc draait om status, ook begeleiding hologische , bijv al voelt het als een stap een uur in p oorbeeld laa terug om een BMW in te tw intig minute ts van n. ruilen voor een tweede- de behandeling Passene n en prohands Fiat Panda. gramma’s b ieden binne n het traject e n het sociale netwerk betr ekken.
KA NS Belangrijk voor jonge veelplegers: houd ze niet te lang binnen en geef ze de mogelijkheid om terug te vallen. Gebruik dat gegeven ook in je programma, naast bijvoorbeeld scholing.
KANS 80 procent van de veelplegers krijgt de ISD-maatregel NIET opgelegd, terwijl de ep stelselmatige dadergro groter is geworden. er Het bewustzijn hierov moet groeien.
KANS Huisvesting is cruciaal voor goede zorg. Eerst een dak boven je hoofd, van daaruit ga je verder.
KA NS
KANS Meer focus op de doelgroep, betere voorlichting en meer specialisatie bij ketenpartners OM en rechtbank.
Patroon van zorgvermijding moet al zichtbaar zijn vóór de eerste Raadkamer. Dit kan door de cliënt in beeld te laten brengen door een onafhankelijke deskundige.
16
Eyeopeners
WELKE NIEUWE INZICHTEN NEMEN WE MEE?
MANON NOOTEBOOM - Openbaar Ministerie
CARINNE MARSE - Rechterlijke Macht
FRANK DEN OUDEN - Reclassering
EYEOPENER
EYEOPENER
EYEOPENER
“Er wordt nu weinig psychologische begeleiding ingezet, ik hoorde vandaag over 1 fte psycholoog op 48 stelselmatige daders. Juist in de beginfase van het ISD-traject zijn intensieve gesprekken met de jonge veelplegers nodig om het ‘haakje’ te vinden voor gedragsverandering.”
“Het is prettig om met zoveel disciplines bij elkaar te zijn, want iedereen kijkt vanuit zijn eigen vakgebied naar de ISD-maatregel: wij met een juridische blik, een ISD’er vanuit de praktijk. Door elkaars invalshoek te horen, krijg je meer begrip voor elkaars insteek.”
“We denken nog te veel in schotten: de fase vóór het traject, waarin wij als reclassering en gemeente betrokken zijn, de fase van de veroordeling waarin we het contact weer helemaal verliezen, en dan de fase erna. Dat moet vloeiender.”
FREEK VAN LIEMPD - PI Vught
ANNEMARIE BRAND - Nederlandse Orde van Advocaten
KITTY BERGACKER - Gemeente Eindhoven
EYEOPENER “Voor mij was het een schokkende bevestiging dat het soms te lang duurt voordat iemand de ISD-maatregel krijgt opgelegd. Dat moet echt in een eerder stadium. Dan voorkom je recidive en een hoop gesol.”
EYEOPENER “Mensen vanuit verschillende branches signaleren andere dingen, dat verraste mij. De nieuwe veelpleger bijvoorbeeld: instanties in de verslavingszorg komen hem niet tegen. Is dat omdat hij niet verslaafd is of omdat hij simpelweg niet op de radar verschijnt?”
EYEOPENER “De gebrekkige informatievoorziening rondom veelplegers is me echt opgevallen. We moeten ernaar streven zoveel mogelijk te weten te komen over jongeren, zodat ze beter begeleid kunnen worden. Informatie vanuit de familie, school en justitie moet samenkomen.”
