764066
“Oogst van de communicatie” Verslag en discussie van de visie van de diverse betrokken partijen op de varianten van het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
7 januari 2014
Inhoud 1
Inleiding
3
2
Communicatie
4
2.1 2.2 2.3
Waarom?...........................................................................................................................................4 Waarover?.........................................................................................................................................4 Met wie? ............................................................................................................................................4
3
De varianten kort toegelicht
3.2 3.3
Variant 2: robuust watersysteem .......................................................................................................5 Variant 3: waterrobuust landgebruik ..................................................................................................5
4
De maatschappelijke inbreng op de keuze voor de varianten
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Een brede maatschappelijke vertegenwoordiging in de klankbordgroep...........................................6 Het landbouw belang: de eerste stappen naar een landbouwvisie....................................................6 Het agrarische belang........................................................................................................................7 Het natuurbelang ...............................................................................................................................8 Cultuurhistorisch belang ....................................................................................................................9 Samenwerking overheden.................................................................................................................9 De communicatie-oogst samengevat ................................................................................................9
5
Discussie over “de maatschappelijke oogst”
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5
Grootschalige ingrepen versus de acceptatie van wateroverlast in het gebied ...............................10 Lange termijn wensen voor de ontwikkeling van de econo-mische pijler fruitteelt: wat te doen op korte termijn?...................................................................................................................................10 Zorgplicht waterschap en ver-antwoordelijkheid ondernemers........................................................12 Synergie in de opgaven en financiële mogelijkheden......................................................................12 Beheer en onderhoud......................................................................................................................12
6
Vervolg participatieproces Raamwaterplan
6.1 6.2 6.3
Terugkoppeling oogst participatieproces .........................................................................................13 Bijeenkomst agrarische sector: fruittelers........................................................................................13 Brede gebiedsbijeenkomst maart/april 2014 ...................................................................................13
5
6
10
13
2
1
Inleiding
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden werkt aan het opstellen van een raamwaterplan Eiland van Schalkwijk. Dit raamwaterplan moet het waterschap richting geven aan het oplossen van de verschillende wateropgaven tot 2025, door middel van het uitwerken van drie varianten. Tijdens het planproces van het raamwaterplan werkt het waterschap samen met de gemeente Houten en provincie Utrecht om de waterdoelstellingen te koppelen aan die van de gemeentelijke en provinciale doelen, verwoord in de structuurvisies. Daarnaast is de input van maatschappelijke organisaties en belanghebbenden belangrijk voor het planproces.
Voorliggend document, “Oogst van de communicatie”, bevat een integraal verslag en de discussie van de verschillende gesprekken met maatschappelijke organisaties en belanghebbenden in deze fase van het planproces. Ook geeft deze notitie aan hoe hun inbreng doorwerkt bij de keus voor een voorkeursoplossingsrichting. Het waterschap werkt deze oplossingsrichting uit tot een raamwaterplan. Medio 2014 vindt naar verwachting de bestuurlijke besluitvorming over het raamwaterplan plaats binnen het waterschap. Voorliggend document is bedoeld voor de direct betrokken belanghebbenden van het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk.
Communicatie vooraf en naast de variantenanalyse Het Eiland was in het verleden in beeld voor grootschalige woningbouw. Hierdoor is veel grond in handen gekomen van projectontwikkelaars. De nieuwe generatie agrarische ondernemers is uit het gebied weggetrokken, omdat er geen toekomst meer was voor landbouw. De gemeente Houten en de provincie hebben in hun structuurvisie aangegeven dat grootschalige woningbouw niet meer wenselijk is op het Eiland. Landbouw en recreatie krijgen nu de kans om als economische drager van het gebied tot ontwikkeling te komen. LTO heeft naar aanleiding daarvan het initiatief genomen een landbouwvisie op te stellen. Eind 2011 zijn in dit kader zowel huiskamergesprekken als keukentafelgesprekken gevoerd met agrariërs. Het waterschap is aangeschoven bij de huiskamergesprekken om te inventariseren wat er in het gebied leeft, waar knelpunten liggen op het gebied van waterbeheer en om uitleg te geven over het (destijds) op handen zijnde planproces rond het raamwaterplan. In augustus 2011 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden de Wateragenda Eiland van Schalkwijk vastgesteld. De Wateragenda is een eerste stap om met gebiedspartners, medeoverheden en bewoners op het Eiland in gesprek te gaan over water en ruimtelijke ordening in het gebied. In de Wateragenda staat welke wateropgaven en globale oplossingsrichtingen het waterschap ziet voor het Eiland van Schalkwijk. De Wateragenda is onderdeel van de structuurvisie van de gemeente Houten (vastgesteld december 2011) en is door het waterschap actief naar het publiek gecommuniceerd. Naar aanleiding van de structuurvisie Eiland van Schalkwijk heeft de gemeente Houten de oproep gedaan aan ondernemers in het gebied om met initiatieven te komen die aansluiten bij de structuurvisie. De samenwerking tussen gemeente Houten, provincie Utrecht en het waterschap vindt met name plaats in het gezamenlijk overleg om deze initiatieven uit de streek gezamenlijk te begeleiden (het zogenaamde “Accounthoudersoverleg”). Het doel is om initiatieven door de drie overheden zodanig te begeleiden dat ze passen binnen de visie en vervolgens efficiënter de planfase en vergunningenfase doorlopen bij de drie overheden. Duurzaamheid en “het Eiland” staat daarbij voorop. Dit heeft als voordeel dat initiatiefnemers niet pas achteraf bij de vergunningverlening horen wat de overheden vinden, maar actief begeleid worden in hun ontwerptraject.
2
Communicatie 2.3 Met wie?
Er is de laatste jaren veel gecommuniceerd op en over het Eiland van Schalkwijk. Door het waterschap en door bijvoorbeeld gemeente Houten in verband met gewijzigde inzichten in de gewenste ruimtelijke ontwikkeling voor het eiland. Begin 2012 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden van het waterschap een communicatieplan voor het raamwaterplanproces vastgesteld. De inbreng van externe partijen is hier een belangrijk onderdeel van.
Het raamwaterplan wordt met gebiedspartners, medeoverheden en bewoners op het Eiland opgesteld. Het waterschap wil in gesprek gaan over water en ruimtelijke ordening in het gebied. Actieve participatie van direct betrokkenen is beoogd in de klankbordgroep. Deze groep is samengesteld uit mensen die alle direct betrokkenen kunnen vertegenwoordigen. De klankbordgroep heeft een adviesfunctie. Voordat de varianten worden gecommuniceerd (intern of extern), worden deze aan de klankbordgroep voorgelegd. De klankbordgroep bestaat uit: LTO/NFO, Natuur- en milieuwerkgroep Houten, Gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Nieuwegein, Staatsbosbeheer, Recreatieschap, Enveloppecommissie Linieland, Provincie Utrecht en de Visstand Beheer Commissie.
2.1 Waarom? In 2010 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden gekozen voor een participatieve planvorm voor het Eiland van Schalkwijk. De mogelijkheden voor een vergaande samenwerking met de actoren uit het gebied gaven de doorslag voor de keuze van een planvorm die flexibel is om mee te liften met de samenwerking uit het gebied.
Tijdens de fase van de afweging tussen de varianten is mede door de klankbordgroep geconstateerd dat belanghebbenden meer betrokken moesten worden in deze fase van het proces om een juiste afweging te kunnen maken. Om deze reden zijn diverse bijeenkomsten georganiseerd. In hoofdstuk 4 is het resultaat hiervan weergegeven.
2.2 Waarover? De tijd is rijp voor een integrale visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem. Actuele knelpunten in het watersysteem, deadlines voor wettelijke wateropgaven, maar vooral plannen en projecten van gebiedspartners vormen de aanleiding om nu een raamwaterplan op te stellen. Het waterschap streeft hierbij naar een duurzaam watersysteem dat tegemoet komt aan de behoeften van de gebruikers van het water voor de lange termijn tegen zo laag mogelijke kosten.
Klankbordgroep Ontwerp-sessie
Gebiedsavond agrarische sector
Cultuurhistorie Klankbordgroep Schetsschuit
Knelpunten 2012
Natuur
Variantenanalyse 2013
Figuur 1: bijeenkomsten tijdens variantenanalyse
4
Bestuurlijk-overleg Provincie-gemeente-waterschap
Plan 2014
3
De varianten kort toegelicht In variant 2 krijgt de samenwerking met andere partijen een veel grotere kans om zowel onze doelen als die van anderen te halen. Een goed voorbeeld hiervan is de aanpak van de wateropgave wateroverlast in polder Blokhoven: de aanleg van waterberging is hier goed te combineren met de wensen van Linieland om het inundatielandschap meer beleefbaar te maken. Daarnaast kunnen bij de aanleg van waterberging ook natuurvriendelijke oevers aangelegd worden. Op deze manier voldoen we meteen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. Herinrichting van het watersysteem in ‘de Pothoek’ is nodig om de huidige fruitteelt in de toekomst ook van voldoende water te kunnen blijven voorzien.
De oplossingsrichtingen voor voorkomen van wateroverlast, verbeteren van de wateraanvoer voor fruitteelt en het zorgen voor schoon water zijn verkend in drie varianten. Deze drie varianten zijn opgesteld om een breed spectrum van reële mogelijkheden te schetsen om op de langere termijn met het waterbeheer duurzaam om te gaan. Hieronder zijn de varianten kort toegelicht. 3.1 Variant 1: optimalisatie huidig watersysteem Het Eiland van Schalkwijk wordt gekenmerkt door een fijnmazig watersysteem met veel peilgebieden en kunstwerken. Waar er knelpunten in de aan- en afvoer in het watersysteem zijn, wordt het systeem in deze eerste variant opgewaardeerd door het aanleggen van grotere duikers en bredere watergangen. Sommige kunstwerken worden geautomatiseerd om de aansturing van het peilbeheer te optimaliseren.
3.3 Variant 3: waterrobuust landgebruik Bij het zoeken naar robuuste oplossingen is in variant 3 gekeken naar de herschikking van ruimtelijke functies. Investeringen in wateraanvoer ten behoeve van de beschikbaarheid van water in periodes van droogte of nachtvorstbestrijding vraagt aanzienlijke investeringen. Optimalisatie van het aanbod van en de vraag naar water ligt dan voor de hand. Het waterschap is van mening dat de arealen fruitteelt dan niet altijd op de meest logische plek liggen voor wat betreft wateraanvoer. In deze variant laat het waterschap inundaties op sommige plaatsen toe. Daarvoor moeten de ruimtelijke functies worden aangepast, bijvoorbeeld door extensieve veeteelt. Er kunnen afspraken worden gemaakt voor tijdelijke piekberging in de lager gelegen delen van polder Blokhoven.
3.2 Variant 2: robuust watersysteem In deze variant is gezocht naar meer robuuste oplossingen dan in variant 1: bijvoorbeeld minder peilgebieden en minder gemalen. Hierbij zijn de ruimtelijke functies richtinggevend. Deze robuuste ingrepen maken het watersysteem beter beheerbaar, ook in de toekomst.
Variant 1 Variant 2 Variant 3 Figuur 2: de verschillende varianten voor de oplossingsrichtingen voor het toekomstige waterbeheer op het Eiland van Schalkwijk in beeld gebracht
5
4
De maatschappelijke inbreng op de keuze voor de varianten 4.2 Het landbouw belang: de eerste stappen naar een landbouwvisie
In de fase waarin varianten worden afgewogen is de maatschappelijke inbreng essentieel om later in het proces tot een goede besluitvorming en uitvoering van maatregelen te komen. In dit hoofdstuk geven we middels een tijdsaanduiding aan op welke manier de maatschappelijke inbreng is vormgegeven.
Eind 2011 zijn er zowel huiskamergesprekken als keukentafelgesprekken gevoerd met agrariërs. Het waterschap is aangeschoven bij de huiskamergesprekken om te inventariseren wat er in het gebied leeft, waar knelpunten liggen op watergebied en om uitleg te geven over het proces rond het raamwaterplan. In november 2012 heeft de Dienst Landelijk Gebied in opdracht van LTONoord en de Streekcommissie Kromme Rijnstreek een schetsschuit georganiseerd om inzichten, ambities en oplossingsrichtingen voor het Eiland van Schalkwijk in beeld te brengen. Een gemêleerd gezelschap van agrariërs, specialisten op diverse vakgebieden en ambtelijke vertegenwoordigers van diverse overheden was aanwezig. Belangrijke conclusies waren: • ,et het verplaatsen van enkele bedrijven en een grondruilproces kan een stap gezet worden in de versterking van de landbouw en een duurzaam waterbeheer. Verplaatsing van de veehouderij uit het lint kan de leefbaarheid en het leefmilieu fors verbeteren; • uitdaging is om bronnen in de keten te organiseren om als Eiland energieneutraal of wellicht als energieleverancier voor de omgeving te worden; • ook in het afvalwatersysteem kunnen meer doelen gerealiseerd worden dan alleen sanitatiedoelstellingen; • de kansrijkheid van vormen van decentrale afvalwater-zuiveringen en het terugwinnen van energie zijn wel afhankelijk van de omvang en innovatiemogelijkheden binnen de sector en van bestaande woningen en nieuwbouw.
4.1 Een brede maatschappelijke vertegenwoordiging in de klankbordgroep In juni 2013 is de klankbordgroep (die bestaat uit een brede vertegenwoordiging van maatschappelijke organisaties, vertegenwoordigers van belanghebbenden en overheden) bijeen geweest om input te leveren op de oplossingsrichtingen voor de wateropgaven. Eén van de belangrijkste constateringen van de klankbordgroep was dat belanghebbenden meer moeten zijn betrokken om een juiste afweging te kunnen maken. De klankbordgroep heeft voor het proces in deze fase een aantal aandachtspunten meegegeven. De klankbordgroep heeft aangegeven dat het succes van compensatieregelingen en wijzigingen in het grondgebruik (ten behoeve van verplaatsing van de fruitteelt) afhankelijk is van de wens tot structuurverbetering vanuit de agrarische sector, de dynamiek op de grondmarkt en de mogelijkheden binnen de wetgeving van ruimtelijke ordening. Zowel vanuit de agrarische invalshoek als de natuur wordt aangegeven dat de vrijheid van de individuele ondernemer belangrijk is om lokaal tot een optimalisatie van de waterwensen te komen. Het waterschap kan al heel veel sturen in het hoofdwatersysteem. Aandachtspunt is wel dat individuele vrijheid tot conflicten kan leiden omdat er verschillende belangen zijn.
6
4.3 Het agrarische belang 'Toekomstgericht boeren met water op het Eiland van Schalkwijk' was het thema van de gebiedsavond met agrarische ondernemers op 31 oktober 2013. Het waterschap wilde graag in gesprek met melkveehouders en fruittelers op het Eiland van Schalkwijk om hun mening te horen over een duurzaam toekomstperspectief met water voor het Eiland. Hierbij moet wel gezegd worden dat de fruittelers onderbezet waren tijdens de bijeenkomst. Oplossingen voor onder andere wateroverlast, de beschikbaarheid van voldoende water en schoon water wil het waterschap graag koppelen aan de doelstellingen voor een goede ruimtelijke kwaliteit waarin de landbouw een belangrijke plek heeft.
De aanwezige agrarische ondernemers zijn met het waterschap aan de slag gegaan om de haalbaarheid van verschillende maatregelen voor wateroverlast, wateraanvoer voor de fruitteelt en schoon water te verkennen. Via een interactief spel gingen ondernemers en het waterschap aan de slag om met de toebedeelde “euro’s” de meest kansrijke maatregelen uit te kiezen. Een greep uit de opbrengt van deze avond: wateroverlast komt voor op het Eiland van Schalkwijk. Echter, niet altijd wordt dit als een probleem ervaren. Dit is afhankelijk van het groeiseizoen van gewassen. Naast het treffen van maatregelen willen de agrariërs wel tijdelijk de overlast accepteren. Met het waterschap moet worden bekeken welke (financiële) compensatie hier tegenover staat. Hoewel de aanleg van een waterbergingsplas niet de voorkeur van de agrariërs heeft, wordt de
maatschappelijke meerwaarde wel gezien; maatregelen zouden niet ten koste moeten gaan van grond. Ook andere nadelige neveneffecten van maatregelen in het watersysteem (bijvoorbeeld het aantrekkende effect op wilde ganzen) moet worden voorkomen; bundeling van financiële middelen biedt kansen. Dit noemen we synergie in financiële middelen van wateropgaven, investeringen in de agrarische sector en ruimtelijke ontwikkelingen (zoals de nieuwe Hollandse Waterlinie); binnen de agrarische sector levert het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid kansen om schoonwater maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling; concentratie van fruit heeft een lange termijn perspectief. Duidelijk kwam een dilemma naar voren op het gebied van de fruitteelt: de wens voor concentratie van fruitteeltpercelen op een optimale locatie (inclusief uitbreidingsmogelijkheden) versus de haalbaarheid van verplaatsen in verband met financiering en mobiliteit. Aangegeven wordt dat de berekende kosten van € 9 miljoen voor de investeringen voor verplaatsing overschat zijn; vervanging van emissieuitstoot van agrarische bedrijven door bedrijven zonder uitstoot (zoals fruit) komen het woonklimaat in het bebouwingslint ten goede; “kan het een beetje concreter?”. De agrariërs gaven aan graag te willen praten over concrete maatregelen in het watersysteem. Dit raamwaterplan levert medio 2014 “slechts” oplossingsrichtingen op voor de geconstateerde knelpunten. De vervolgprojecten (deelprojecten), zoals het watergebiedsplan Blokhoven, geven invulling aan de behoefte van de betreffende agrariërs.
Op 25 november 2013 heeft de gemeente Houten de resultaten van het onderzoek “Naar een toekomstbestendige fruitsector in de gemeente Houten” gepresenteerd. De vraagstelling van het onderzoek was “wat zijn de ontwikkelingen binnen de fruitsector in de gemeente Houten voor de komende 10 jaar en hoe kan de gemeente Houten met de beschikbare beleidsinstrumenten
7
Water en moeras natuur In Polder Blokhoven zijn kansen voor diffuse plas-dras situaties; natuur profiteert het meest bij de aanleg van natuurvriendelijke oevers met een talud van 1:10 met extensief beheer; voor natuurontwikkeling is een diepe waterplas voor waterberging niet optimaal, een ondiepe plas (of met hele flauwe oevers), veel peilfluctuatie om opslag van bomen af te remmen wel; de meest geschikte zoekgebieden voor natuurvriendelijke oevers specifiek voor weidevogels moeten dieper in de polder gezocht worden; her en der plas-dras poelen voor weidevogels kunnen ook. Deze zijn echter niet geschikt voor amfibieën, want dan moeten de poelen geïsoleerd liggen en dat gaat niet samen met waterberging.
bijdragen aan een toekomstbestendige fruitsector?” Belangrijke conclusie uit dit onderzoek is dat de fruitsector groeit. Gezien de toename van het aantal bedrijven zal naar verwachting de watervraag ook toenemen. De sector heeft dit zelf nog niet aangegeven.
4.4 Het natuurbelang In september 2013 heeft het waterschap om tafel gezeten met de gemeente Houten en de natuur- en milieuwerkgroep Houten om te verkennen wat de kansen zijn voor natuur bij de mogelijke oplossingen voor de wateropgaven op het Eiland van Schalkwijk. Hieronder zijn de wensen vanuit natuur opgesomd. Kleinschalig landschap Goede wateraanvoer naar kleinschalig landschap (waar de fruitteelt zit) is ook van belang voor natuurwaarden. Kans: poelen aanleggen voor amfibieën en libellen; extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan is wenselijk. Optimalisering van het wateraanvoerstelsel inclusief intensief onderhoud en beheer is niet gunstig. Concrete aanpassing van ‘de Spoorsloot’ voor wateraanvoer ten behoeve van de fruitteelt kan ongunstig uitpakken. Compensatie van natuur is hier lastig. Er is weinig ruimte vanwege de weg die er ligt en een aantal boerderijen dat er staat; nabij Wijk bij Duurstede liggen kleine plasjes die wellicht als natuurcompensatie ingezet kunnen worden.
Goudplevier en Kieviet in de polder Blokhoven (bron Weblog Sjep Weima)
Het waterschap wordt gevraagd te overwegen om in het kader van het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk een potje op te nemen voor kleinschalige natuurmaatregelen voor kansen die zich voordoen. Als bijvoorbeeld een agrariër zou willen meewerken aan weidevogelbeheer en het peil van half maart tot half juni op zou willen zetten, zou het goed zijn als het waterschap hier welwillend tegenover staat.
Bermen en kades Waterschap pakt het maaibeheer grondig aan. Kans is om overhoekjes te laten staan zodat vlinderpopulaties kunnen overleven en om niet strak op de datum te maaien, maar kijken naar natuur. Daar kan wat slimmer op gestuurd worden.
8
Waterplas, vrije vorm Nadeel bij deze inrichtingsschets is dat je met meer eigenaren dan bij het “vlakvormig" verlagen van kavels te maken hebt. Landschappelijk kan wel rekening worden gehouden met de verkavelingstructuur. Kans van slagen is afhankelijk van kansen om grond te kopen of door derden te laten uitvoeren.
4.5 Cultuurhistorisch belang De wensen van Linieland kunnen goed gecombineerd worden met het oplossen van de wateropgaven van het waterschap. In maart 2012 hebben Linieland, het waterschap en de gemeente Houten voor polder Blokhoven de wensen bijeengebracht in de vorm van mogelijke inrichtingsschetsen. Deze zijn gescoord op een aantal aspecten zoals oplossen wateropgave wateroverlast, landschappelijke kwaliteiten, beheer, functies in de polder, uitvoerbaarheid en draagvlak, kosten en natuur en waterkwaliteit.
4.6 Samenwerking overheden In maart 2012 heeft het waterschap een ontwerpsessie georganiseerd met specialisten en ambtenaren van de gemeente Houten, het waterschap en de Dienst Landelijk Gebied. Deze ontwerpsessie heeft aan de wieg staan voor de nadere detaillering van de varianten in de vertaling van de principes uit deze varianten naar in de praktijk te realiseren maatregelen op de korte en lange termijn. Het raamwaterplan was ook onderdeel van het gesprek tijdens twee bestuurlijke overleggen tussen de gemeente, provincie en het waterschap op 7 februari 2013 en 4 december 2013. Op 20 juni 2013 is een samenwerkingsovereenkomst tussen de overheden ondertekend.
4.7 De communicatie-oogst samengevat De oogst van verschillende maatschappelijke organisaties, belanghebbenden en mede-overheden is niet alleen afkomstig van door het waterschap georganiseerde bijeenkomsten, maar ook uit communicatie activiteiten van de gemeente Houten en LTO. Het blijkt dat het loont om ook met communicatieactiviteiten samen te werken en gebruik te maken van elkaars initiatieven. De opbrengt van deze communicatiemomenten geeft een goede aanzet tot haalbaarheid van de diverse maatregelen. In het volgende hoofdstuk is dit verder uitgewerkt.
Vlakvormig verlagen van kavels In de inrichtingsschets wordt waterberging gerealiseerd door afgraving van kavels, die permanent onder water staan. Voordeel van deze oplossing boven het verbreden van sloten is dat je het beter kan compenseren/afkopen bij de agrariër. Beheer is bij voldoende diepte eenvoudiger dan bij lijnvormige elementen. Aandachtspunt is de waterkwaliteit in relatie tot de bodemkwaliteit. Voor de recreant/beleefbaarheid van het landschap is dit een erg aantrekkelijke variant.
9
5
Discussie over “de maatschappelijke oogst” de meest voor de handliggende maatregel. Vooral omdat deze maatregel hoge kosten met zich meebrengt en de ruimtelijke impact groot is. Een uitzondering hierop zou kunnen zijn de combinatie van een waterplas met andere maatschappelijke opgaven zoals cultuurhistorie of het meeliften met oplossingen voor schoon water en natuur. Concreet voorbeeld is het initiatief polder Blokhoven/ Uijttewaal (Linieland).
De drie varianten bevatten een breed spectrum van reële mogelijkheden om op de langere termijn met het waterbeheer om te gaan. De mogelijkheden om op een duurzame gebiedsontwikkeling en toekomst gericht waterbeheer op het eiland in te spelen is hierbij belangrijk. De maatschappelijke inbreng op de varianten geeft richting aan het proces om uiteindelijk een voorkeursoplossingsrichting samen te stellen. Wat kan deze maatschappelijke inbreng betekenen voor de verschillende oplossingrichtingen? Dit bediscussiëren we in dit hoofdstuk.
Wat betekent de maatschappelijke inbreng voor dit thema? Het antwoord hierop zou kunnen zijn dat het waterschap zich niet op één oplossingsrichting moet concentreren, maar zich zou moeten richten op een mix van oplossingsrichtingen (in samenhang met andere initiatieven). In figuur 3 is een indicatie gegeven van de mate waarin het waterschap gebruik zou moeten maken van de verschillende oplossingsrichtingen voor de opgave wateroverlast.
5.1 Grootschalige ingrepen versus de acceptatie van wateroverlast in het gebied Een belangrijke drive achter de wens tot grootschalige maatregelen met een grote ruimtelijke impact is dat de oplossing van een knelpunt als urgent en belangrijk wordt ervaren. Opvallend is dat tijdens de gebiedsbijeenkomst van 31 oktober 2013 is gebleken dat wateroverlast binnen de agrarische sector tot een bepaalde mate wordt geaccepteerd ten aanzien van tijdelijke overlast van teveel aan water.
Figuur 3: de mate waarin het waterschap gebruik zou moeten maken van de verschillende oplossingsrichtingen voor de opgave wateroverlast.
5.2 Lange termijn wensen voor de ontwikkeling van de economische pijler fruitteelt: wat te doen op korte termijn? Het waterschap heeft de wens om fruitteeltarealen (inclusief uitbreidingsmogelijkheden) te concentreren op een vanuit waterperspectief optimale locatie ten zuiden van het Amsterdam-Rijnkanaal. De genoemde wens van het waterschap komt voort uit de overtuiging dat het waterschap betere vestigingsvoorwaarden voor de
Een grootschalige ingreep als een grote waterplas voor de berging van het overtollige water zien de agrariërs niet als
10
aanmerkelijke reductie betekenen voor de kosten van de fruittelers, maar is dit ook mogelijk voor de investeringen van het waterschap? Bijkomend positief effect van deze ontwikkeling kan de uitplaatsing van veehouderijbedrijf (-ven) uit het bebouwingslint zijn, de woningen van het fruitbedrijf(-ven) erin. Dit resulteert in de verbetering van het woonklimaat in het lint.
watervoorziening kan scheppen. Daarnaast ziet het waterschap mogelijkheden om ook door de concentratie van fruit een maatschappelijke meerwaarde te creëren. Deze meerwaarde uit zich in vergroting van de mogelijkheden om de milieubelasting (drift) tegen te gaan en optimalisatie van de samenwerking binnen de sector. Het waterschap ziet op de huidige locaties geen mogelijkheden om de wateraanvoer te vergroten. De wateraanvoer voor de huidige fruitteeltarealen kan het waterschap zelfs niet onder alle omstandigheden garanderen.
Koers nu en 20 jaar Wat betekent optie a voor de koers nu en 20 jaar? Optie a betekent dat o.a. op individueel niveau gestuurd zou moeten gaan worden op oplossingen, gericht op ruimtelijke verplaatsingen door de sector zelf, onze RO-partners en het waterschap. Het waterschap moet er bij deze lijn rekening mee houden dat de investeringen van het waterschap na 20 jaar voor de watervoorziening op de “oude locatie” niet worden gecontinueerd. Om geen-spijt investeringen op de korte termijn uit te voeren, zou nu al in beeld gebracht moeten worden wat de maatregelen betekenen voor de andere wateropgaven als 'schoon water' en 'wateroverlast'. Ook als deze wateren na 20 jaar hun functie voor de wateraanvoer fruit verliezen. Zoals in het overleg met belangenbehartigers van natuur is aangegeven, kan natuur profiteren van extensief onderhoud, waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan.
Wat betekent deze wens voor de mogelijkheden op de korte termijn binnen het Eiland van Schalkwijk? Deze wens sluit op dit moment (nog) niet aan bij de haalbaarheid daarvan. Dit komt door onvoldoende financieringsmogelijkheden en mobiliteit van deze sector. Er zijn enige signalen dat de fruitteeltsector wensen heeft tot uitbreiding (zie enquête gehouden onder de fruittelers door de gemeente Houten). Het is niet aan het waterschap alleen om de haalbaarheid van deze potentiële ontwikkeling nader in beeld te brengen, te ondersteunen of in andere zin aan te jagen. De sector zelf en onze RO-partners zijn hier belangrijke spelers in. Het ontwikkelingsperspectief voor de fruitsector zou met de partners en de sector gevalideerd en versterkt moeten worden. Mogelijkheden zijn: a. een vitale op uitbreiding gerichte sector, die een meerwaarde ziet in onderlinge samenwerking en het bijdragen aan een duurzame gebiedsontwikkeling, of b. een individueel op bedrijfsniveau gerichte sector, die enkele lokaal gerichte uitbreidingsplannen heeft.
Optie b Het waterschap zal de afweging moeten maken om de beleidslijn “voorziening fruitteeltsector” te heroverwegen of niet. Deze beleidslijn houdt in dat het waterschap alleen het huidig aanwezige areaal fruit (peiling in 2007) van voldoende water voorziet ter bestrijding van de effecten van nachtvorst en beregening bij droogte. Deze heroverweging is tevens gerelateerd aan de landelijke ontwikkelingen zoals de economische crisis en de Deltabeslissing voor zoet water (zie toelichting onder varianten 1 en 2). Op een bepaald moment zal bij uitbreiding van de fruitteelt op de huidige locaties de wateraanvoer ontoereikend zijn. Binnen de ruimtelijke ordening moet worden geanticipeerd op individuele oplossingen zoals de aanleg van waterbassins.
Wat zijn de opties? Optie a Zou het mogelijk zijn dat het waterschap zich, voor de lange termijn ontwikkeling van deze sector, zou kunnen richten op de ontwikkeling van de watervoorziening in het gebied ten zuiden van het Amsterdam Rijnkanaal? Deze ontwikkeling vraagt een aanzienlijke investering, zowel van de sector zelf als van het waterschap. De fasering in de tijd van deze ruimtelijke ontwikkeling, verplaatsing van fruitpercelen, zou een
11
Wat zijn de consequenties voor de varianten? variant 1: hier vindt optimalisatie van het huidig watersysteem plaats. Het systeem in deze variant wordt opgewaardeerd met grotere duikers en bredere watergangen. Het draagvlak van agrariërs om gronden te leveren voor natuurvriendelijke oevers is gering. De mogelijkheden van het waterschap voor synergie zijn hierdoor beperkt; variant 2: zoekt de oplossing van de diverse wateropgaven in herinrichting van het watersysteem. De mogelijkheden voor het waterschap om meekoppeling van “schoon water en ecologie” te realiseren zijn hierdoor groter. Ook vanuit andere belangen zijn de synergie mogelijkheden omvangrijker. Als indicatie kan bijvoorbeeld bij een waterplas van enkele hectares voor de berging van het overtollige water gedacht worden enkele honderden meters natuurvriendelijke oevers. Echter ook beheer en onderhoud kan geoptimaliseerd worden voor doelstellingen met betrekking tot schoon water; variant 3: uiteindelijk spelen in deze variant ook grootschalige herinrichtingvraagstukken. De kansen voor synergie worden gelijk ingeschat met variant 2. Echter doordat de mogelijkheden voor deze variant verder weg in de tijd liggen is de haalbaarheid van deze variant moeilijk in te schatten.
5.3 Zorgplicht waterschap en verantwoordelijkheid ondernemers De laatste jaren wordt de reikwijdte van de zorgplicht van het waterschap en de doelmatigheid van maatregelen steeds meer onderwerp van gesprek. Het waterschap streeft ernaar om knelpunten en opgaven in het gebied op een duurzame, klimaatbestendige en doelmatige wijze aan te pakken. Eén van de vraagstukken die in het plan voorliggen is dat het waterschap een keuze moet maken met betrekking tot verantwoordelijkheden voor het peilbeheer en de peilscheidende en peilregulerende kunstwerken in de tertiaire watergangen. Ofwel: wie gaat straks welke kunstwerken beheren en de daarmee gepaard gaande kosten dragen: het waterschap of de particuliere perceeleigenaar? Dit vraagstuk speelt bij alle drie de varianten.
5.4 Synergie in de opgaven en financiële mogelijkheden Zowel door behartigers van natuur, de cultuurhistorie en de agrarische sector is het belang van synergie aangegeven. De wens van Linieland voor beleving van een landschap met meer water is een typerend voorbeeld hiervoor. Zijn hiervoor mogelijkheden? Te denken valt aan het beheer en inrichting van het water als maatschappelijke verantwoord onderdeel van de bedrijfsvoering van agrariërs.
5.5 Beheer en onderhoud Vanuit het natuurbelang is de wens uitgesproken om meer in te zetten op extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties ontstaan. Optimalisering van het wateraanvoerstelsel inclusief intensief onderhoud en beheer zou deze ontwikkeling tegen werken. Vanuit het natuurbelang is de wens uitgesproken om meer in te zetten op extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan. Optimalisering van het wateraanvoerstelsel inclusief intensief onderhoud en beheer is niet gunstig.
Recreatief gebruik van het inundatiekanaal Hoe gaan we de samenwerking aan of verder versterken? En wat hebben we er (financieel) voor over? Ook vanuit het natuurbelang is de wens uitgesproken om meer in te zetten op extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan.
12
6
Vervolg participatieproces Raamwaterplan 6.2 Bijeenkomst agrarische sector: fruittelers
Met de opbrengst van de actieve participatie in de variantenanalyse is nu het bestuur van het waterschap aan zet. Het bestuur van het waterschap zal richting geven aan de vertaling van deze voorkeursoplossingsrichting in termen van een programmering van maatregelen, financieringsconstructies, samenwerkingsverbanden en kaders voor de gebiedsgerichte inrichtingsplannen. Dit alles krijgt een plek in het ontwerp raamwaterplan Eiland van Schalkwijk.
Om een beeld te krijgen van “Toekomstgericht boeren” van zowel de veehouderij als de fruitteelt sector organiseert het waterschap in januari 2014 een bijeenkomst voor deze doelgroep.
6.3 Brede gebiedsbijeenkomst maart/april 2014 Het waterschap zal in maart/april 2014 een ontwerp raamwaterplan Eiland van Schalkwijk gereed hebben. Voordat dit aan het bestuur van het waterschap wordt voorgelegd wordt eerst een brede gebiedsbijeenkomst georganiseerd. Onderwerpen van gesprek zijn o.a.: (h)erkenning van de vertaling van de inbreng van maatschappelijke organisaties, belanghebbenden en overheden in de voorkeursoplossingsrichting; programmering maatregelen/ activiteiten, financiering; verdeling verantwoordelijkheden waterschap en belanghebbenden - doelmatigheid kunstwerken tertiaire systeem; - samen verantwoordelijk voor processen/maatregelen water/RO.
6.1 Terugkoppeling oogst participatieproces Dit document zal worden toegezonden aan alle betrokkenen bij het participatieproces. Het waterschap heeft de resultaten van de bijeenkomsten gebundeld en heeft de discussie-onderwerpen voor de keuzes binnen de voorkeursoplossingsrichting aangegeven.
20 1 2
201 3
20 1 4
Inh ou d, tijd, ge ld
W ate ro pga ven ruim telijke w e nsen
>
Integ rale varianten
>
Ke uzes
>
O p lossin gsrich tin g/vo orke ursvarian t
Figuur 4 : planning vaststelling raamwaterplan Eiland van schalkwijk
13
>
P ro gra m m a stu rin g
