Irritatie en tolerantie van lokale bevolking risico voor duurzame toeristische sector

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015

Irritatie en tolerantie van lokale bevolking risico voor duurzame toeristische sector

P. 108


Boven: Mambo Beach (kunstmatig) nabij Willemstad. Onder: Talk of the Town, het eerste hotel op Aruba (foto's: Albert Postma)

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015

Achtergrond: Albert Postma

Achtergrond

P. 109

Albert Postma

Toerisme is wereldwijd één van de grootste en snelst groeiende economische sectoren. Naast de economische voordelen verdienen ook de nadelen aandacht. Inzichten over de manier waarop deze nadelen het beste kunnen worden onderzocht veranderen. Er is steeds meer aandacht voor het perspectief van bewoners en hoe zij toerisme beleven. Hoe ervaren bewoners die gebeurtenissen en met welke gevolgen voor hun loyaliteit aan de toeristische ontwikkeling?

Vrije tijdstoerisme (ter onderscheiding van zakelijk toerisme) is een fenomeen dat vooral na de Tweede Wereldoorlog tot ontwikkeling is gekomen. Het einde van de oorlog markeerde het begin van een periode van wederopbouw en een groeiende welvaart in de westerse wereld. Daardoor werd het voor steeds meer mensen mogelijk op vakantie te gaan, wat een enorme impuls gaf aan de ontwikkeling van toerisme, vooral in de jaren vijftig en zestig. Inmiddels is toerisme uitgegroeid tot één van de grootste en snelst groeiende economische sectoren ter wereld. Het voorziet wereldwijd in 9 procent van het Bruto Nationaal Product (BNP), in 10 procent van de werkgelegenheid en in 6 procent van de export en een exportwaarde van 1,3 triljoen Amerikaanse dollars. Het aantal toeristen is gegroeid van 25 miljoen in 1950 naar 1087 miljoen in 2013. De verwachting is dat dit aantal zal oplopen naar 1,8 miljard in 2030, met een gemiddeld groeipercentage van 3,3 procent per jaar (UNWTO, 2014). Wereldwijd wordt steeds meer in de ontwikkeling van toerisme geïnvesteerd, omdat toerisme wordt gezien als een zogenaamde stimulerende sector. Dat wil zeggen dat toerisme bijdraagt aan de inkomsten, werkgelegenheid, ontwikkeling van infrastructuur en het BNP van het land van bestemming.

Duurzame toeristische ontwikkeling

Wanneer toeristische ontwikkeling vooral vanuit economische motieven wordt aangezet, bestaat het gevaar dat de aandacht voor niet-economische gevolgen ondergesneeuwd raakt. Dit besef zette de toeristische sector ertoe aan de ideeën van duurzame ontwikkeling, zoals zich die in de jaren tachtig van de twintigste eeuw ontwikkelden, te vertalen naar toerisme. De basisprincipes van duurzame toeristische ontwikkeling zijn vastgelegd tijdens de World Conference on Sustainable Tourism in 1995 (Martin, 1995). Daarbij is een balans nagestreefd van economische, sociale en natuurlijke perspectieven van toeristische ontwikkeling om de duurzaamheid op lange termijn te kunnen waarborgen (UNWTO, 2014). De kernprincipes van duurzame toeristische ontwikkeling komen op het volgende neer: verbeteren van de kwaliteit van leven van de gemeenschap op de plaats van bestemming, het bieden van een hoge belevingswaarde aan de bezoeker, en het behoud van de kwaliteit van de natuurlijke omgeving, waarvan zowel de gemeenschap als de bezoeker afhankelijk zijn (Mill & Morrison, 2002). De kwaliteit van leven in de gemeenschap is van deze drie het belangrijkst en volgens Kim (2002) wordt deze beïnvloed door de negatieve beoordeling van toerisme. Dergelijke

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


negatieve belevingen vormen dus een bedreiging voor de duurzaamheid van toerisme op de lange termijn. Deze gedachte vormde de aanleiding voor het proefschrift, When the tourists flew in (Postma, 2013), waar dit artikel op is gebaseerd.

De lokale impact van toerisme

Niet alleen is toerisme nog een betrekkelijk jong fenomeen, dat geldt evenzeer voor de studie van toerisme. Dit onderzoek kan gepositioneerd worden in het groeiende domein van de bestudering van de relatie tussen toerisme en de lokale gemeenschap (tourism impact studies). In lijn met de opkomst van duurzame toeristische ontwikkeling en de groeiende omvang, veelvormigheid en complexiteit van toerisme is het inzicht over hoe die relatie het beste kan worden onderzocht, geleidelijk veranderd van economisch getint onderzoek naar meer interdisciplinair onderzoek. Daarbij wordt toeristisch onderzoek gepropageerd dat de economische, sociale en milieuperspectieven integreert en de locatiespecifieke context respectievelijk de betekenis voor de gemeenschap als uitgangspunt neemt. Deze keuze sluit aan bij de paradigmaverschuiving in sociaalwetenschappelijk onderzoek die wordt aangeduid met de term cultural turn. Dit uit zich in een verschuiving van de aandacht voor de invloed van toerisme óp de gemeenschap (gevolgen), naar de interactie tussen toerisme én de gemeenschap (proces), in het Engels aangeduid met de term encounter. Genoemde accentverschuiving in toeristisch onderzoek is echter nog vooral theoretisch van aard. Empirisch onderzoek volgens deze nieuwe inzichten is vooralsnog beperkt. Daar komt bij dat in die (schaarse) onderzoeken gebruik gemaakt wordt van verschillende conceptuele uitgangspunten en de resultaten vaak incompleet of tegenstrijdig zijn. Dit zorgt ervoor dat het inzicht in de interactie tussen toerisme en lokale gemeenschap vooralsnog incompleet is en onduidelijk. Dit vormt bij het proefschrift de motivatie om het onderzoek specifiek te richten op de plaatsgebonden relatie tussen toerisme en lokale gemeenschappen. Het doel is meer inzicht te krijgen in de verschillende manieren waarop

P. 110

de wisselwerking tussen toerisme en de plaatselijke gemeenschap (multiple encounters) in de ogen van de bewoners vorm krijgt en hoe deze wisselwerking hun leven en hun oordeel over toerisme beïnvloedt. Vanwege de interesse in duurzame ontwikkeling van toerisme ligt de focus op de interacties (encounters) die de relatie verstoren. Verondersteld wordt dat inzicht in deze grenzen van toeristische ontwikkeling kan helpen bij beleid en planvorming om tot een duurzame ontwikkeling van toerisme te kunnen komen.

Kritieke interacties

Een grondige analyse in het kader van het proefschrift van de meest invloedrijke literatuur rond tourism impacts, levert geen concreet theoretisch kader op waarmee de interactie tussen toerisme en de lokale gemeenschap kan worden bestudeerd vanuit het belevingsperspectief van de bewoners. Daarom is buiten deze literatuur naar een alternatief gezocht. Het concept van critical incidents uit de bedrijfskunde is als kernconcept gekozen om de complexe interactie tussen toerisme en lokale gemeenschap op een holistische en interpretatieve manier te bestuderen. Het concept critical incident speelt een belangrijke rol in de hedendaagse literatuur rond service management, ofwel management in de dienstverlenende sector. Critical incidents worden hier vooral gebruikt om de kwaliteit van diensten te meten en aanbevelingen te doen voor verbeteringen. Bij critical incidents gaat het om belangrijke voorvallen (gebeurtenissen, incidenten, processen of kwesties) zoals die door een klant worden waargenomen (Chell & Pittaway, 1988). Ze kunnen positief zijn of negatief. Een gebeurtenis wordt ‘kritiek’ genoemd als wat iemand meemaakt afwijkt van wat hij of zij vooraf verwachtte. Een kleine afwijking kan nog worden geaccepteerd, maar zodra het verschil een bepaalde acceptatiegrens overschrijdt treedt een mechanisme in werking waarbij er positieve of negatieve gevoelens ontstaan, zoals boosheid, angst, of opwinding. Deze gevoelens leiden weer tot bepaalde vormen van gedrag, bijvoorbeeld het aanraden of afraden van die dienst bij vrienden, zelf niet of juist

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


wel weer opnieuw van de dienst gebruik maken, of een klacht indienen. Uiteraard is die acceptatiegrens persoonlijk. Kenmerkend is dat mensen zich critical incidents lang blijven heugen en lange tijd later vaak nog in detail kunnen beschrijven. Zoals gezegd richt dit onderzoek zich op de negatieve critical incidents. Om het verschil met de service management literatuur te benadrukken is in het onderzoek de term critical incidents vervangen door critical encounters (kritieke interacties). Van die critical encounters kan worden verondersteld dat ze negatieve invloed hebben op de loyaliteit van bewoners jegens toerisme. Dit terwijl steun en loyaliteit van lokale bewoners belangrijke voorwaarden zijn voor de succesvolle en duurzame ontwikkeling van toerisme. Uit de analyse van literatuur in het kader van het proefschrift komt naar voren dat de relatie tussen toerisme en lokale gemeenschap sterk afhankelijk is van lokale politieke, economische, sociaal-culturele en natuurlijke omgevingsfactoren. Om een zo volledig mogelijk beeld te kunnen krijgen van de critical encounters die een rol spelen tussen toerisme en bewoners is gebruik gemaakt van een meervoudige case study waarin enkele verschillende lokale gemeenschappen onder de loep worden genomen. Bij de keuze van deze cases spelen verschillende criteria een rol. Om lokale gemeenschappen vanuit het oogpunt van toerisme duidelijk te kunnen begrenzen is in de eerste plaats gekozen voor een studie op een aantal kleine eilanden. Ten tweede wordt verondersteld dat de belevingen van bewoners pas goed kunnen worden doorgrond wanneer er geen gebruik wordt gemaakt van tolken of vertalingen. Daarom is gekozen voor eilanden waar Nederlands de voertaal is. Als derde criterium is het onderscheid in koud en warm water eilanden gebruikt bij de keuze van de eilanden. Deze keuze komt voort uit het feit dat het toerisme naar beide categorieën eilanden verschillend van aard is; denk bijvoorbeeld aan de seizoenen. De twee laatste criteria brachten de populatie terug tot eilanden in het Nederlandse Waddengebied en de eilanden in het Caribische gebied die behoren tot het Koninkrijk der Nederlanden. Tot slot is er de wens het

P. 111

onderzoek uit te voeren op eilanden met uiteenlopende intensiteiten van toeristische ontwikkeling. Een berekening van de Tourism Penetration Index van de eilanden in beide regio’s heeft uiteindelijk de keus doen vallen op (in volgorde van toeristische penetratie): Terschelling, Ameland, Curaçao en Aruba.

Critical incident technique

In aansluiting op het kernconcept critical encounters, is gebruik gemaakt van de critical incident technique. De techniek is gebruikt op een interpretatieve manier waarbij de bewoners zelf aan het woord komen in semigestructureerde interviews met open vragen. Bij de keuze van respondenten is niet representativiteit als uitgangspunt genomen, zoals gebruikelijk bij positivistische/kwantitatieve studies, maar een zo groot mogelijke variatie in belangrijke achtergrondvariabelen, zoals de woonafstand tot het toeristische kerngebied, economische afhankelijkheid van toerisme, geslacht, leeftijd, binding met het eiland (geboren en getogen, woonperiode). In de interviews wordt de betrokkenheid van de respondent met toerisme en de beleving van toerisme vanuit verschillende oogpunten besproken met als doel zoveel mogelijk critical encounters en de details en consequenties daarvan op te tekenen. Om de uiteenlopende kennis en beleving van toerisme van de geïnterviewden als uitgangspunt te kunnen nemen zijn de interviews volledig uitgetypt en op een kwalitatieve en inductieve manier geanalyseerd. De analyse is gericht op het stapsgewijs blootleggen van dimensies en patronen in de gegevens, een intensief en tijdrovend proces dat is uitgevoerd met behulp van softwarepakket NVivo. Ter verificatie en validatie zijn de ontstane patronen in voorgelegd en besproken met experts op elk van de eilanden. Het betreft hier mensen die door hun werk of vrijwilligerswerk midden in de gemeenschap staan en daardoor weten welke kwesties er spelen. Hierbij kan gedacht worden aan predikanten, artsen, cultureel werkers, plaatselijke winkeliers en verslaggevers. De interviews met experts zijn ook benut om de dimensies verder uit te werken en meer diepgang te creëren in de gevonden patronen.

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


P. 112

Emotie en gedrag

De analyse resulteert in een typologie van kritieke interacties (critical encounters) en de emotionele en gedragsmatige reacties daarop. Er kunnen drie categorieën van kritieke interacties worden onderscheiden. De eerste categorie heeft betrekking op interacties met stakeholders in toerisme. Het gaat hier om de manier waarop bijvoorbeeld de overheid, individuele politici, toeristische bedrijven, projectontwikkelaars, milieugroepen, bewoners en de media bij toeristische ontwikkeling betrokken zijn. Dit gedrag uit zich bijvoorbeeld in een gebrek aan visie bij de overheid, de verkoop van openbare stranden aan projectontwikkelaars, het belemmeren of verbieden van de toegang tot publieke stranden, de aankoop van woningen door niet-eilanders, of het lastigvallen van toeristen door bewoners. In de tweede categorie staan de ‘directe interacties’ met toerisme centraal. Dit betreft de manier waarop toerisme zich in directe zin bij de bewoners manifesteert, op sociaal, economisch en ruimtelijk gebied. Denk hierbij aan het gedrag van toeristen, toeristische bebouwing, privatisering van stranden, ontbossing, aantasting van het oorspronkelijke landschap, seizoensverlenging, tekort aan arbeidskrachten en arbeidsmigratie. Tot slot is het ook belangrijk aandacht te hebben voor de derde categorie van interacties die kan worden gekenschetst als ‘indirecte interacties’ met toerisme. Daartoe behoren de indirecte implicaties van toerisme voor de levenskwaliteit van de bewoners, zowel in persoonlijke, sociaal-culturele, sociaal-maatschappelijke, sociaalruimtelijke als sociaaleconomische zin. Voorbeelden van interacties in deze categorie zijn: beïnvloeding van privacy, druk op het sociale leven, criminaliteit, veranderende levensstijlen, druk op gezondheidszorg, gokverslaving van bewoners, vervuiling, verminderde toegankelijkheid van stranden, en prijsstijgingen. De analyse van de wijze waarop de ondervraagden op de kritieke interacties reageren resulteert in een schaal met vier niveaus in emotie (irritatieniveaus) en in gedrag (tolerantieniveaus). Die irritatieniveaus lopen uiteen van het tonen van begrip en het bagatelliseren

Typische baai op Curacao, Playa Lagun (foto: Albert Postma)

van wat er gebeurt tot een hoge mate van negativiteit, boosheid en irritatie. De tolerantieniveaus lopen uiteen van acceptatie of negeren tot het proberen te beïnvloeden van de institutionele context (beleid, planvorming, publieke opinie) met bijvoorbeeld petities, klachtenprocedures, discussieprogramma’s op radio en TV,

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


of ingezonden brieven. Halverwege beide schalen is sprake van het overschrijden van een irritatiedrempel respectievelijk tolerantiedrempel. In de volgende vier paragrafen zullen de patronen in critical encounters en de emotionele en gedragsmatige reacties daarop beknopt worden beschreven.

Terschelling

P. 113

Uit de analyses komt naar voren dat onder de respondenten op Terschelling de critical encounters in de tweede categorie het meest dominant zijn. Dat betreft de wijze waarop toerisme zich in directe zin sociaal, economisch en ruimtelijk manifesteert. In deze catego-

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


rie worden de houding en het gedrag van toeristen in het algemeen en de overlast van jongeren specifiek het vaakst genoemd. In het algemeen relativeren en bagatelliseren de respondenten de gebeurtenissen. Sommige ondervraagden zijn echter erg negatief en schieten in het defensief voor het behoud van vrijheid en hun rechten. Deze algemene houding van stille acceptatie wordt weerspiegeld in de manier waarop de respondenten in het algemeen op de incidenten reageren. Ze vervangen bijvoorbeeld kapotte spullen direct, ze passen hun gedrag aan dat van de toeristen aan (bijvoorbeeld tijd waarop men naar de winkel gaat of de tijd waarop men de veerboot neemt), of ze wijken uit naar andere plaatsen om te wandelen en te fietsen.

Fietskaart Ameland (bron: Ambla Nesserduin)

Ameland

P. 114

Toerisme is op Ameland sterk met de samenleving verweven en bijna alle eilanders hebben een baan die op één of andere manier met toerisme in verbinding staat. Toerisme lijkt hier in een fase terecht te zijn gekomen waar de effecten van toerisme op veel manieren wordt ervaren. De critical encounters die door de respondenten worden genoemd zijn dan ook meer divers van aard dan op Terschelling en komen in alle categorieën voor. De ondervraagden op Ameland noemden vooral critical encounters die verband houden met de rol van stakeholders, gevolgd door de directe gevolgen van toerisme voor samenleving, economie en natuur, en als laatste de indirecte gevolgen van toerisme voor de kwaliteit van leven. In de eerste categorie zijn het vooral de rol van de gemeente en de VVV, de span-

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


ningen tussen het westelijke en oostelijke deel van het eiland en de externe bemoeienis met eilanderzaken die een rol spelen. In vergelijking met Terschelling zijn de ondervraagden sceptischer en negatiever. Er zijn ondervraagden die de voorvallen relativeren, maar het aandeel dat dit doet is kleiner dan op Terschelling. De meeste respondenten laten zich negatief uit over toerisme en onderstrepen dat met hun taal- en soms ook stemgebruik. In lijn met de grotere diversiteit aan critical encounters laat ook de manier waarop de Amelanders op de in hun ogen vervelende situaties reageren een grotere verscheidenheid zien dan op Terschelling. Net zoals op Terschelling zijn er respondenten die direct de boel schoonmaken, repareren, kapotte spullen vervangen

P. 115

of hun gedrag aanpassen, bijvoorbeeld door hun fiets voortaan op slot te zetten, de kinderen te vergezellen naar school, op andere tijden naar de winkel gaan, of zelfs naar een rustiger dorp op het eiland te verhuizen. Maar er zijn ook Amelander respondenten die zich bij ergernis of irritatie direct tot de veroorzaker wenden (soms met niet mis te verstane bewoordingen) of ze spreken de gemeente of bedrijven erop aan of weigeren verdere samenwerking met hen. Ook zijn er respondenten die aangeven dat ze gehoor proberen te vinden bij andere eilandbewoners, of actie ondernemen door het organiseren van bijvoorbeeld een petitie voor behoud van de natuur.

Curaçao

Net als op Ameland noemen de respondenten op Curaçao de meeste critical encounters in de eerste categorie, die verband houdt met de rol van stakeholders. Het gaat dan vooral om de rol van de Curaçaose overheid en de rol van de bewoners zelf. De overheid wordt vooral een korte-termijn focus en een gebrek aan visie verweten op de toekomstige ontwikkeling van toerisme. De bewoners worden bekritiseerd omdat drugsverslaafden soms toeristen aanvallen en beroven, dat ze juist vanwege hun dienstverlenende houding te opdringerig worden, of dat ze over te weinig vaardigheden beschikken om met toerisme om te gaan en te weinig kennis hebben van de buitenlandse culturen. De meeste ondervraagden relativeren en bagatelliseren de critical encounters die ze benoemen. Opvallend is dat de respondenten zich vrijwel niet uitlaten over hoe ze op de genoemde voorvallen reageerden.

Aruba

Op Aruba is de situatie volstrekt anders dan op de andere drie eilanden. Hier noemen de ondervraagden vooral critical encounters die in de derde categorie vallen, situaties die indirect van invloed zijn op de kwaliteit van hun leven. Het gaat hier om ruimtelijke gevolgen, zoals de ontoegankelijkheid van publieke stranden door de zogenaamde territoriale houding van hotels en de fysieke barrière die de hotels vormen om de

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


stranden te kunnen bereiken, commodificatie, verlies aan oorspronkelijke landschappen, en milieuvervuiling. Daarnaast gaat het om de sociaal-culturele gevolgen van de vele arbeidsmigranten uit Latijns-Amerika die naar het kleine eiland komen. Voorbeelden hiervan zijn de overbezetting van sociale voorzieningen zoals huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg, misdaad, het verdwijnen van de Arubaanse taal, muziek en keuken, en het gebrek aan integratie.

P. 116

wijst uit dat het op Ameland en Aruba vooral de stakeholder encounters en indirecte encounters zijn die bij de ondervraagden een hoge mate van ongenoegen en irritatie veroorzaken.

De meeste respondenten tonen over de gebeurtenissen lichte tot sterke irritatie. Ook in gedrag reageren de respondenten anders dan op de andere eilanden. De meesten zijn ondanks hun negatieve gevoelens toch passief. Sommigen uiten hun frustraties het liefst anoniem op radio en TV in speciaal daarvoor in het leven geroepen uitzendingen. Anderen houden hun mening het liefst voor zich en komen niet in het geweer, ten dele omdat ze voor hun inkomen van toerisme afhankelijk zijn of omdat ze denken dat de beslissingen democratisch tot stand zijn gekomen.

Bij een vergelijking tussen de eilanden blijkt dat de meeste respondenten op Terschelling tolerant zijn en de situatie zelf oplossen of hun eigen gedrag aanpassen om het probleem te ontlopen. Op Ameland en Aruba lopen de reacties nogal uiteen. Sommige respondenten blijken reacties te vertonen die duiden op tolerantie, anderen blijken juist intolerant. Op Curaçao laat men zich niet duidelijk uit over de critical encounters, maar geeft men wel vaak suggesties voor de manier waarop de situatie zou kunnen worden verbeterd. Uit de analyses blijkt verder dat naar gelang de mate van irritatie toeneemt, de variatie in reacties groter lijkt te worden. Opnieuw blijkt dat op Ameland en Aruba het vooral de stakeholder encounters en de indirecte encounters zijn die de intolerantie vergroten.

Grote belevingsverschillen

Loyaliteit aan toerisme

De manier waarop de respondenten de genoemde critical encounters beleven verschilt tussen de eilanden. Op Terschelling en Curaçao toont men in het algemeen begrip voor wat er gebeurt. Echter, op Ameland en Aruba is men licht tot erg geïrriteerd. Het onderzoek

Op Aruba vinden de respondenten dat de negatieve kanten van toerisme gelijk of zwaarder wegen dan de positieve. Op Curaçao, Ameland en Terschelling vinden de respondenten de voordelen over het algemeen groter dan de nadelen. Deze patronen worden gedeeltelijk weerspiegeld in de steun van de respondenten voor verdere toeristische ontwikkeling. De respondenten op Terschelling en Curaçao zien – onder voorwaarden – ruimte voor verdere groei van toerisme. Op Aruba vinden de respondenten dat

Gebleken is dat alle drie categorieën van critical encounters op alle vier eilanden voorkomen, maar dat er duidelijk verschillende patronen zijn te ontdekken in de omvang en aard van deze categorieën. Zo blijken op Ameland en Curaçao de stakeholder encounters het meest door de respondenten te worden genoemd, op Terschelling de directe encounters en op Aruba de indirecte encounters. Maar ook binnen de categorieën doen zich duidelijke verschillen voor in wat er werd benoemd. Het lijkt erop dat persoonskenmerken zoals sekse, inkomensafhankelijkheid van toerisme en de woonafstand tot het toeristische kerngebied van invloed zijn op hoe bewoners toerisme beleven, maar dit is niet eenduidig: ook hier doen zich tussen de eilanden verschillen voor.

Tot slot is ook geanalyseerd welke invloed de kritieke interacties (critical encounters) hebben gehad op de houding van de geïnterviewde tegenover toerisme en toeristische ontwikkeling in de gemeenschap (loyaliteit). De houding tegenover toerisme is gecategoriseerd in (sterk) positief, neutraal en negatief. De houding tegenover toeristische ontwikkeling is onderverdeeld in: grens van toeristische ontwikkeling is nog niet bereikt, de grens is nagenoeg bereikt, en de grens is allang overschreden.

Rooilijn

Jg. 48 / Nr. 2 / 2015


het verzadigingspunt is bereikt of overschreden. De gegevens laten zien dat respondenten die buiten het toeristische kerngebied wonen, zich sterk verbonden voelen met de gemeenschap, en, opmerkelijk genoeg, een baan hebben in de ontwikkeling van toerisme (overheid, banken, projectontwikkelaars en marketing) en daarvan inkomensafhankelijk zijn, zich negatiever over toeristische ontwikkeling uitlaten dan de andere respondenten.

Belang van lokale steun

Toerisme is sinds de jaren tachtig uitgegroeid tot een veelvormig en complex fenomeen. In lijn met de paradigmaverschuiving naar duurzame toeristische ontwikkeling raakt men er steeds meer van doordrongen dat het voor die duurzame ontwikkeling van toerisme van belang is de locatiespecifieke context en de betekenis van toerisme voor de gemeenschap als uitgangspunt te nemen. Het onderzoek in vier eilandgemeenschappen laat zien dat er sprake is van duidelijke gelokaliseerde patronen in hoe bewoners toerisme beleven en daar mee omgaan. Deze verschillen komen onder meer voort uit de aard van de toeristische ontwikkeling, de penetratie van toerisme in economie, samenleving en milieu, en de kenmerken van de persoon in kwestie. Duidelijk is dat geen van deze factoren eenduidig van invloed is. Wel blijkt het zo te zijn dat het vooral de indirecte encounters (gerelateerd aan de kwaliteit van leven) en stakeholder encounters te zijn die de irritatie en intolerantie bij de respondenten vergoten. Wanneer de critical encounters die een indirecte invloed hebben op de kwaliteit van leven gaan domineren wordt de reactie van bewoners uitgesprokener: het irritatieniveau en de intolerantie nemen toe, de manier waarop mensen met deze situaties omgaan wordt diverser en de loyaliteit aan toerisme neemt af.

P. 117

bewoners kritieke situaties in kaart worden gebracht, wat dat emotioneel met mensen doet en de wijze waarop zij daarop reageren en de invloed die dat heeft op de steun voor verdere toeristische ontwikkeling. De aandacht is daarbij expliciet gevestigd op de in de ogen van bewoners negatief gepercipieerde situaties, omdat hiermee de grenzen van (sociaal) duurzame toeristische ontwikkeling helder gemaakt kunnen worden. Het instrumentarium is geschikt gebleken om de manier waarop bewoners de grenzen aan toerisme beleven te beschrijven, te interpreteren en te begrijpen in vier verschillende toeristische bestemmingen. Beleidsmakers, planners en ontwikkelaars van toerisme kunnen er bij de vormgeving van duurzame toeristische ontwikkeling hun voordeel mee doen. De perceptie, steun en betrokkenheid van de lokale gemeenschap speelt bij duurzame toeristische ontwikkeling immers een cruciale rol.

Albert Postma ([email protected]) is werkzaam bij het European Tourism Futures Institute aan de Stenden Hogeschool.

Literatuur Burns, P.M., & A. Holden (1997) ‘Alternative and sustainable tourism development – the way forward?’, L. France (red.), The Earthscan reader in

sustainable tourism , Earthscan Publications, London, p. 26-28 Chell, E., & L. Pittaway (1998) ‘A study of entrepreneurship in the restaurant and café industry: exploratory work using the Critical Incident Technique as a methodology’, International Journal of Hospitality

Management , jg. 17, nr. 1, p. 23-32 Haywood, K.M. (1988) ‘Responsible and responsive tourism planning in the community’. Tourism Management , jg. 9, nr. 2, p. 105-118 Kim, K. (2002) The effects of tourism impacts upon quality of life of

residents in the community, Proefschrift, Virginia Polytechnic Institute and State University, Virginia Martin, C. (1995) Charter for sustainable tourism , World Conference on Sustainable Tourism (conference paper), Lanzarote Mill, R.C., & A.M. Morrison (2002) The tourism system , Kendall/Hunt,

Haywood, (1988) stelt dat lokale overheden meer verantwoordelijkheid moeten tonen aan de plaatselijke bewoners wier levens en gemeenschappen kunnen worden beïnvloed door toerisme in al zijn positieve en negatieve uitingen. Met het instrument dat in deze studie is ontwikkeld kunnen de in de ogen van

Dubuque Iowa Postma, A. (2013) “When the tourists flew in”, critical encounters in

the development of tourism , Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen UNWTO (2014) Tourism Highlights, 2014 edition, mkt.unwto.org/ publications, 20-03-2015

Irritatie en tolerantie van lokale bevolking risico voor duurzame toeristische sector

Recommend Documents