Ir^r DE. [Wervelwind. y^aandblad VOOR VRIJHEID, WAARHEID EN RECHT " ^ - ^ No. 23 Augustus 1944 Verspreid door de Geallieerde Luchtmacht

Ir^r

i

DE

1

5

i

[Wervelwind y^AANDBLAD ^

B

B

f

No. 23

t

*

VOOR

1

1

1

'

*

Augustus 1944

*

VRIJHEID,

"

*

*

'

'

'

WAARHEID

1

1

"

^

-

^

EN

RECHT

Verspreid door de Geallieerde Luchtmacht

Wervelwind iANDBLAD

VOOR

VRIJHEID,

WAARHEID

EX

RECHT

Realisten versus Fanatici W T U de nederlaag nadert heeft .,JCT| het eeuwig krijgszuchtige ö&itschiand, dat een vrede slechts ah wapenstilstand beschouwt, oprifeuw behoefte aan een „dolkstoot%ende". In 1918 wisten de Duitsche generaals op knappe en leugenachtige wijze de schuld voor de nederlaag af te schuiven op de IjN-gers, om de reputatie van de prslagen Reichswehr te redden, ïh 1944 probeeren Reichswehrgfcneraals en Nazi-fanatici elkaar wederzijds de schuld voor de lederlaag in de schoenen te schuilen ; zij doen dit over en weer Éet het oogmerk, hun respectieve. Rke reputatie te redden, opdat Itere generaties van „normale" !>uitschers (d.w.z. Reichswehrsotpten eenerzijds, of van NaziiÉatici anderzijds) den strijd met • p v l e k t blazoen zullen kunnen •vatten. Wat zich dus in •ptschland afspeelde was een dubI spel. Het loont de moeite de ïprnaamste phases kort samen te * „

AL

D

BWTSCHÈ MINISTER

^

r a a < l

l n

r

zl&'LZiïrSF,? Lil n J

van ™ f>ön/e. S

P

897

?°™

f l

V o

,

W

t

r t

v

H

/

ZAKEN.

' *« ° « O x f o r d en behaoWe eersten wereldoorlog deed hit dienst in

s t u r f e e

r f e

£ t

J

was M

''\%Z 2 f t , " L M""" ™ BuZZltcne ff.' f ^ ' "on-intervent/e 0o/rt/efc ten oonzien i ' W O Al/mster voor de Dom/n/ons. O * 10 M e / 1940 trad de Heel o

9

3

r

f

, n

9 3 5

V e r Ö O n <

t

0

m

t

e

1

t

9

d

3

8

e

a

t

S / W Jon het M JLZ ïr ï heeft r 5 °ttidmn* f . ? ' •»» ° t o e n eenouden M i* _

6

Mi

b r ü

D

VAN BUITENLANDSCHE

''rtalen. «SGedurende ?™- ' den

n 1922ZnarLTin J n ? cl l l i < l ? Oostersche

0

^

V

,*

C h GZ - ,

W z

6 u

n

e

v

e

n

u».«

x . . .

n

v

. . » »

T * * "'*"'* Churcn

r»M

teven, benoemd d/e . de j, A i _ » i ". .«t >. r von... een rede, . . . . H e. e. r. uc „Mngio-rveinerfanas >ociety op M lult IJ.

Biet bericht van den aanslag Hitier's leven herinnerde een fwnerkzaam beschouwer aan vandijk scherp aan gebeurtenissen in I vroege dagen van het Nazipime: de Rijksdagbrand en de word partij op Roehm en diens •kelijke of vermeende medepiders. Toen immers Hitier

l

zelf, daarna Doenitz en tenslotte Goering midden in den nacht van 20 op 21 Juli radio-redevoeringen meenden te moeten afsteken, gaf vooral Goering's réde de heele wereld den indruk, dat dit stel desperado's een omvangrijke en bliksemsnelle opruiming, geheel in den ouden stijl, aan het beramen waren van al hun politieke tegenstanders. De benoeming van Himmler tot bevelhebber van het Duitsche leger op het thuisfront wees duidelijk in die richting; en in een rede, die Ley twee dagen later tot de Duitsche arbeiders richtte, verheugde dit heer zich klaarblijkelijk op het vooruitzicht om eindelijk nu eens blauw bloed te kunnen proeven. Maar toen, na een dag van stilte, vaardigde Guderian, de nieuwe Chef van den Generalen Staf, een oproep uit tot de Wehrmacht, waarin hij, met zeer weinig respect voor de werkelijk historische gebeurtenissen, een beroep deed op^de nagedachtenis van Hindenburg ten voordeele van een strijd tot het bittere einde. Goebbels bracht voor het Duitsche volk een merkwaardig gedokterde versie van den aanslag ten gehoore, en gaf de namen van belhamels prijs, die echter zorgvuldig werden onderscheiden van de andere Duitsche ?eneraals. Klaarblijkelijk hadden (3)

de Nazi-extremisten te hooren gekregen, dat zij hun plan tot uitroeiing der traditioneele officierskaste nog maar even moesten opschorten. Deze kaste immers was onontbeerlijk voor een verlenging van Hitler's oorlog. Na de bekendmaking der eerste fusiileeringen en zelfmoorden grepen de geruchten echter blijkbaar zoo snel rond zich heen, dat in de oogen van den gewonen burger thuis en den gewonen soldaat aan het front het heele ofheierskorps als verdacht ging gelden. Het werd daarom voor de Nazi's noodzakelijk het kaf openlijk te scheiden van het koren. Het Duitsche leger „verzocht" Hitier dus een eereraad te mogen instellen. Deze „eereraad", waarin Hitier op handige wijze den ontslagen Maarschalk Rundstedt wist te manoeuvreeren (wiens sympathie ongetwijfeld aan den kant der rebellen was) stiet voorloopig slechts 23 officieren uit de rangen, waaronder 10 generaals. De vijf daarvan, die nog niet door den kogel, zelfmoord of desertie waren verdwenen, werden overgeleverd aan het Nazi-volksgerecht, met andere woorden : zij werden voor de partijwólven geworpen. Tijdens het proces voor de ,volks"-rechtbank bleek, dat de i

samenzwering reeds dateerde van Februari 1943, d.w.z. na Stalingrad, UH.II

UC

/.tlllliwi-'iuv.iitiiw

I«.VIN,

de nu opgehangen V o n Witzleben samen tot de overtuiging kwamen, dat de intuitieve amateur-strateeg Hitier desnoods met geweld verwijderd moest worden, o m de Reichswehr te redden van een ramp, die zij toen reeds als onafwendbaar beschouwden. U i t al deze gebeurtenissen springt één zeer belangrijk feit duidelijk naar voren : verantwoordelijke Duitsche militairen begrijpen, dat Duitschland den oorlog onherroepelijk verloren heeft. In het bijzonder de oproep tot het staken van den strijd, gedaan vanuit de Russische krijgsgevangenschap door de 16. plus later nogmaals 8 versch gevangen generaals, toont de scherpe breuk tusschen de verantwoordeiijker elementen van de Wehrmaeht en de va-banque spelers rond Hitler. Beek,, voormalig Chef van den Generalen Staf,

een koelbloedig en voorzichtig generaal, die reeds in 1938 de intuitieve theorieën van zijn Fuehrer wantrouwde; de eveneens terechtgestelde Hoepner, die door een tijdig terugtochts-bevel groote Duitsche legerscharen van de vernietiging redde, toen zij door Hitler's onvoorzichtigheid vlak voor de muren van M o s k o u zonder eenige winteruitrusting door S i berische stormen werden overvallen, wat hem echter zijn commando kostte : de 24 in Rusland gevangen generaals, die de debacle in het Oosten aan den lijve hadden ondervonden : — zij allen tezamen begrepen, dat het spel voor Duitschland verloren was, en dat voortzetting van den oorlog slechts verergering van de ramp beteekende en bovendien het verspelen van de kansen op toekomstig herstel. In een vorig hoofdartikel hebben wij onze lezers reeds uitgelegd, waarom onvoorwaardelijke overgave ditmaal absolute noodzaak is. Deze oorlog mag niet weer eindigen

NEDERLANDSCHE

met een dolkstoot-legende, w fv»n

komende

Uuitscne

cencr

bezielt met de beueerte opni als kanonnen vleesch voor Duitsche Rijk te dienen. Geen gevaarlijker, hoop daarom, dan de hoop op een snelle beëindiging van den oorlog door middel van een militaire putsch, welke Hitler uitschakelt en den Junkers de macht kuit. Indien een dozijn generaals tegen Hitler samenzwoeren, indien twee dozijn andere opriepen fo^ het staken van den strijd, dan was dit slechts omdat' hij volgens hun opvatting Duitschland's kansen had verknoeid om de nederlaag in dezen oorlog te voorkomen, en vooral, omdat hij Duitschland's kansen voor het winnen van den volgenden oorlog reeds nu in, gevaar bracht. De „ r e a l i s t e n " in de Duitsche militaire kaste zijn daarom op den duur minstens even gevaarlijke tegenstanders als fanatieke Nazi's. Het zal trou » wens waarschijnlijk later een zege ;

:

blijken

voor ae geneeie

werau^

TROEPEN

dat Generaal G r a f von Stauffcnberg slechts een amateur was in de kunst der politieke aanslagen. Want een Hitler i n de lucht geblazen door een bom vóór de uiteindelijke nederlaag zijner legers, zou door de school der Nazifanatici gemakkelijk afgeschilderd kunnen worden als een legendarische tiguur, die als zoodanig voor hun opvolgers veel nuttiger zou zijn, dan een levende Hitler, die de gezonde militaire leer van Clausewitz verkracht volgens het schema zijner intuitieve inspiraties. Daarnaast moeten wij bedenken, dat de stroppen, die zich sloten rond den nek van Duitsche maarschalken en generaals, later door de Nazi-fanatici als bewijs zullen worden aangevoerd, dat de schuld der nederlaag op de schouders rust der verraderlijke Reichswehr-clementen. Het is onze taak als democraten deze pogingen tot een dubbele dolkstoot-legende van meet af aan te doorzien. De samenzwering der generaals

LANDEN

zal zonder twijfel het einde ver- ker-generaals en de korporaal-huishaasten, . a l zal dit waarschijnlijk schilder, tezamen aanzittend aan geschieden o p een wijze, welke het drinkgelag der zegepralen zich de samenzweerders niet hadden tezamen zat gedronken uit de voorzien. Het is n.1. hun eigen schedels hunner verslagen vijanden. Wehrmaeht, die het eerste slacht- Vanaf 1938 tot op heden hebben offer van hun actie vormt. Onzeker- hooggeboren bevel voerders en proheid en een gevoel van onbestemd letarische Gestapo-beulen gezamengevaar gaan sluipend door alle lijk de galgetouwen gedraaid en gelederen. Geen enkel officier de vuurpelotons aan den loopenden voelt zich veilig voor de Gestapo. band van slachtoffers voorzien. De een of andere generaal vraagt De nu openbaar geworden en zich heden zorgelijk af, welke inderhaast schijnbaar herstelde ooren meegeluisterd hebben, toen breuk pleit de „ r e a l i s t e n " niet hij maanden geleden naast Hoepvrij van schuld. D i t schuldgevoel, ner zat. Jonge Staf-officieren zullen verhevigd door de onbehagelijke een bitteren nasmaak in den mond gewaarwording van verdacht te hebben van de borrels, die zij met zijn, vreet aan de geestkracht van V o n Stauffenberg gedronken hebhen. die heden als aanvoerders een ben. In zijn kwartier en op onafwendbare nederlaag tevergeefs straat zal de officier menigen probeeren af te weren. De ontzorgelijken blik over den schouder wikkeling der krijgsgebeurtenissen werpen, uit vrees, dat hij gevolgd toont duidelijk, dat het sluipend wordt door Himmlcr's bloedhongif zijn werk doet, en dat de den. Daarnaast komt het bewust„ r e a l i s t e n " in de kuil vallen, die zijn der gezamenlijke en onuitzij voor Hitler groeven. wisbare schuld; vanaf 1938 tot i n 1942 hebben de gemonokelde Jun-

IN NORMANDIE

De Redactie

...

Engelsch-Nederlandsche betrekkingen O

P een openingsbijeenkomst van toekomstige conflicten tusschen een nauwe en voortdurende samenvan de ., Ar.gio-Netherlands dergelijke groepen, te bezweren. werking niet alleen mogelijk, maar Society " op Maandag 24 Juli 1944 Wat dit alles betreft zal er alle verzekerd." In zijn antwoord zei Minister werd het woord gevoerd door gelegenheid zijn tot nauwe samenMinister Eden en Minister Van werking tusschen onze beide landen, Eden o.a.t „Ik ben het volkomen Kleffens. De problemen, die zij vanzelfsprekend niet op een ex- eens met dit alles en wensch alleen behandelden betreffen niet alleen clusieve basis, maar als twee deel- maar, dat al mijn landgenooten vandaag maar ook morgen; van- hebbers in een grooter geheel. Dit deze woorden hadden kunnen daar, dat. de redactie van deveronderstelt natuurlijk eenheid van hooren. Het doet mij genoegen „Wervelwind" het belangrijk achtte handelen en gelijkgerichte kracht hier aanwezig te zijn, tezamen^jnet de beide redevoeringen te resu- van de groote mogendheden. den Nederlandschen Ministermeeren en het commentaar van de Het Nazi-regime zal ter aarde president en den Minister van Times eveneens weer te geven. storten, evenals het huidige Buitenlandsche Zaken. In deze Minister Van Kleffens zei ö.a.: Japansche bewind. Maar de verder- moeilijke jaren hebben zij hun „Na dezen oorlog zal er zeer waar- felijke leerstellingen der Duitsche Regeering geleid, en wij stellen schijnlijk de een of andere uni- en Japansche aanvalslust zijn te hun moed en hun raad op prijs. verseele organisatie tot stand komen diep geworteld in de betreffende Wij hebben hen nooit meer beom de vreedzame ontwikkeling naties dan dat zij tegelijk ver- wonderd dan toen zij standvastig der internationale betrekkingen te dwijnen zouden met hun huidige bleven ten tijde der tragische gebevorderen. Algemeen wordt nu verkondigers. Deze beide naties beurtenissen in het Verre Oosten, erkend, dat in de moderne wereld zullen gevaarlijk blijven, en wijnadat Hitler's horden hun land vrede en voorspoed een en ondeel- zijn aan onszelf en aan de volgende reeds hadden overweldigd. Onder baar zijn; en algemeen wordt generaties verplicht om de maat- alle gemartelde landen van Europa gevoeld, dat er aan deze waarheid regelen te nemen, die de kans op heeft Nederland in ons hart een een organischen vorm moet worden herhaling hunner schadelijkheid zul- bijzondere plaats. Wij zijn vergegeven. Duurgekochte' ervaring len beletten. Wij willen geen wraak, bonden door oude vriendschapsheeft echter geleerd, dat zulk een maar wel gerechtigheid, benevens banden en door een lange georganisatie op zichzelf zeer weinig voldoende maatregelen ter ver- schiedenis van onderlingen wedijver. doen kan om den vrede te bewaren. wezenlijking van het zoojuist Nederland heeft eerst den aanval Er kan niet genoeg den nadruk op vermelde doel. In dit verband zal en toen de onderdrukking trouwworden gelegd, dat wat meetelt de ontwikkeling van het luchtwapen hartig weerstaan, waarvan allen, allereerst de wil van de leden van in zijn oude en nieuwe vormen niet die het land kenden, zich trouwens zulk een organisatie is om dit doel ontsnappen aan de aandacht der zeker hadden gevoeld. En vandaag te verwezenlijken. De enkele naties, ,die tot kort geleden hun hebben de Duitschers dat deel van oprichting van een internationale veiligheid verzekerd dachten door hun land, dat zij zelf aan de organisatie is geenszins voldoende den afstand, welke hun grondgebied baren hadden ontworsteld, weer scheidde van den oorlogshaard. om den vrede te verzekeren. Voor de gewichtige problemen, die aan de overstrooming prijsgegeven. Als vertegenwoordiger van een jarenlang onze aandacht zullen Onze deernis gaat uit naar de vele land, dat zoowel in Europa als in vragen is een verlichte publieke duizenden, die aldus dakloos geAzië deze problemen als lévensopinie overal noodzakelijk. Deze worden zijn en wellicht voor vele belang beschouwt, zou ik nog iets bestaat in vele landen en zeker in jaren van hun bestaansmiddelen anders naar voren willen brengen. Maar wij weten Groot-Brittannie' en Nederland, met zijn beroofd. Indien er uiteindelijk in het kader hun vrije pers en lange ervaring in eveneens, dat het dappere en standvan het algemeene schema bijinternationale zaken. Ik weet. dat vastige Nederlandsche volk, het zondere beveiligings-overeehkommijn landgenooten thuis onze oogenblik verbiddend, waarop wij sten tot stand zouden komen tussamenwerking wenschen terwille Europa konden binnenvallen, in schen groepen van staten in bevan het gemeenebest. Zij begeeren weerwil van deze zware tegenslagen paalde wereldstreken, dan ben ik niemands goed, maar wenschen nimmer heeft gewanhoopt. Met van meening, dat er passende internationale orde en vooruitgang. volkomen opoffering van eigen schakels en waarborgen moeten Op dit stevig fundament schijnt leven en goed hebben velen van worden ontworpen, om hei gevaar hen dapper en daadwerkelijk raeege(6)

werkt tot het ten onder brengen van den vijand met behulp van elk middel, dat zij maar bedenken konden. Velen van hen hebben deze dapperheid met hun leven betaald. Duizenden en duizenden zijn onderduikers geworden in een land, waar het buitengewoon moeilijk is om een veilige schuilplaats te vinden. Nu is de bevrijding echter verzekerd en recht en orde zullen in dit vredelievende land worden hersteld. Maar tegelijk zunen ae misdadigers, die zulke onvoorspelbare ellende over de gansche beschaafde wereld hebben gebracht, hun gerechte straf ontvangen." Op 25 Juli schreef de Times in • een hoofdartikel, getiteld „GrootBrittannië en Nederland": ..Het noenmaal van de „Anglo Netherlands Society" had de voorsmaak van een afscheid, want de Geallieerde landing in Normandië heeft de hoop gevestigd, dat onze Nederlandsche gasten, die tijdens een vierjarig verblijf in Engeland

omdat zij evenzeer veiligheid zoeken tegenover toekomstige Duitsche en

ten behoeve van haar vreedzame bedoelingen, ruimte blijft voor bijzonder nauwe betrekkingen tusverbindingen zich even als de onn, schen naties, die buren zijn op den rond den aardbol uitstrekken, daar aardbol, verbonden zijn door bloed beseffen zij het bijzonder belang of historie, en die gelijke gevaren van zeemogendheden, niet alleen onderkennen en gelijke verantin plaatselijke veiligheid, maar in woordelijkheden dragen. Indien een ondeelbare wereldvrede. er ooit natiën waarachtig waren Het is daarom niet verrassend, toegerust om in hun gemeenmaar bevredigend, dat Mr. Van schappelijk belang te handelen na Kleffens* gedachten over een inter- gezamenlijk overleg, dan behooren nationaal toekomstig systeem, zich tot hen voorzeker de beide parlevoortbewegen langs lijnen, die ook mentaire democratieën, de beide in Engeland krachtig worden aan- liberale wereldrijken, die trouw bevolen. Hii ripf Hat »r h l m u i , U„, betuigen aan Koningin Wilhelmina raam van een wereldorganisatie Koning George V I . " Japansche bedreieineen. Waar hun

. . . EN TÉEÈKEN

7nnnf>ni)lair7iin naiuAriliin k;.-,,,,...

kort weer thuis zullen zijn, waar zij hun nationaal bestaan mede zullen helpen opbouwen op grondslagen, waaraan een onverschrokken volk zich gedurende de gansche Duitsche overstrooming heeft vastgeklemd. Het was zelfs een óverstrooming in letterlijken zin, zooals de Heer Eden opmerkte, met als gevolg een vernieling, die de vijand weer goed zal moeten maken. De rede, die M r . Van Kleffens gisteren hield toont, dat de Nederlandsche Regeering zich bewust is van het gemeênschaDDeliik Beloof

en belang, dat de twee volkeren in de komende moeilijke jaren moet < vereenigen. M r . Van Kleffens spreekt namens een land, dat midden in West-Europa gelegen, een onontbeerlijk bestanddeel vormt in een gemeenschap, die tijdens den oorlog naar voren is getreden en die de politieke grensafbakingen overschrijdt. Als zeevarend volk bekijken de Nederlanders zoowel Europa als het Verre Oosten met denzelfden blik als het Britsche Gemeenebest, (7)

OP

Unie onder de spanning van den burgeroorlog zou bezwijken. Maar de gebeurtenissen gaven een bevestigend antwoord op Lincoln's vraag „of een natie, zoo ontworpen en dergelijke idealen toegewijd, lang kan voortleven". Het is waar, dat de Amerikaansche triomf niet de eenige les was van deze jaren. Terwijl Lincoln sprak over Vrijheid, sprak Bismarck over JBloed en Uzer, De les van Gettysburg en Lincoln's rede aldaar werden weersproken door Sadowa en Sedan. Een nieuwe wereld werd geboren, waarin de geest van Bismarck streed met den geest van Lincoln.

BIS1VIAR,CIC TEGrEIN" LI]N"CC3L1N* Door Professor D. W. Brogan T T * EEDS twee generaties lang W\ staat voor de haven van New York het Vrijheids-standbeeld, met het gezicht naar Europa gekeerd en in de hand de toorts der „Vrijheid, die de wereld verlicht". Het is heel makkelijk om grapjes te maken over deze Vrijheidsfiguur, die Amerika den rug toekeert ; en nog gemakkelijker om erop te wijzen, dat de verzen op het voetstuk, waarin Amerika de armen en verdrukten der wereld verwelkomt, ten opzichte van de moderne Amerikaansche immigratie-politiek een vrij ironischen klank hebben. Maar zulke grappige ironie is oppervlakkig, want vanuit Amerika heeft de Vrijheid wel degelijk de wereld verlicht. We hebben nu wel genoeg gehoord over Hitler's Nieuwe Orde, de propaganda-campagne, die de

geschiedenis zal boekstaven als de grootste van zijn mislukkingen. Maar toen de Amerikaansche koloniën in 1776 als vanzelfsprekende waarheden verkondigden, dat „alle menschen gelijk geboren worden, dat zijn door hun Schepper begiftigd worden met een aantal onvervreemdbare rechten, waaronder leven, vrijheid en het streven naar geluk", toen verkondigden zij een werkelijke Nieuwe Orde, die een persoonlijke ruzie tusschen de koloniale vergaderingen en het Britsche Parlement tot een der groote keerpunten der moderne geschiedenis verhief. Het was ter herdenking van het eeuwfeest der Amerikaansche revolutie van 1776, dat het Fransche volk, verminkt en vernederd door het Tweede Rijk, het Amerikaansche volk dit standbeeld schonk. En het was meer (8)

dan enkel toeval, dat de beeldhouwer de Elzasser Bartholdi was, die eveneens den Leeuw van Belfort had gebeiteld, welke de succesvolle verdediging herdenkt van dat fort tegen de Bismarcksche versie van de Nieuwe Orde. Tijdens de eerste eeuw van hun bestaan vormden de groei en het succes der Vereenigde Staten een verwijt aan de Europeesche pessimisten en een aanmoediging voor Europeesche optimisten. De Amerikaansche burgeroorlog was een zware proef voor deze nieuwe democratie. Het is een droevig maar onomstootelijk feit, dat de wereld een politiek systeem alleen au sérieux neemt, wanneer het in staat blijkt de schokken van een oorlog te weerstaan. De conservatieve krachten in Europa waren overtuigd, dat de Amerikaansche

de openlijke aanvaarding van het concurrenlie-kapitalisme door de Amerikaansche vakverbonden, droegen bij tot de vervreemding tusschen de Europeesche massa's en de Amerikaansche. Maar tegelijkertijd werd er voortdurend een band gesmeed, die sterker was dan alle ideologieën. Uit alle deelen van Europa stroomden millioenen naar wat zij nog altijd het „Goudland Amerika" noemden. De Vereenigde Staten werden het tijdelijk nationaal tehuis van menig onderdrukt volk. Tsjechoslowakijc werd gegrondvest in Pittsburgh ; Littauwsche grammaire's werden gedrukt in Chicago.

zijdsche gebelgdheid voor de hand. Tegelijk hadden economische rr.mpen het Amerikaansche volk en de volkeren van Europa dichter bij elkaar gebracht. Of de oorzaak der ineenstorting van 1929 nu allereerst in Europa of in Amerika ligt—het bleek duidelijk, dat geïsoleerde eilanden van welvaart drijvende eilanden waren, waarop men niet bouwen kon. De omvang der rampspoed leerde het Amerikaansche volk, dat werkloosheid en armoede niet noodzakelijk de gevolgen hoefden te zijn van slecht gec' dg. Het „ruige individualisme", verkondigd door welvarenden, werd aan beide zijden van den Atlantischen Oceaan een kwalijke grap ; en de magnaat, die zijn sigaar lang genoeg uit zijn mond nam om de noodlottige gevolgen van sociale veiligheid te verkondigen werd zelfs tot een kwalijker grap in Amerika dan in Engeland.

De gevolgen van den

vorigen oorlog Maar oorlog en politiek zijn niet alles of bijna alles. De wereld van Maar de vorige oorlog veroorBismarck en die van Lincoln ver- zaakte of versnelde een verananderden in de wereld van Rocke- dering in de algemeene Amerifeller en van de Allgemeine Elek- kaansche politiek. De Ver.Staten trizitaetsgesellschaft. De gericht- richtten tariefmuren op en brachtheid der massa's in Europa en ten de stroom der immigratie terug Amerika begon uiteen te loopen. tot een dun straaltje. Amerika De politieke problemen welke de keerde zich van Europa af. En er harten der Europeesche arbeiders was meer. Tusschen 1914 en 1918 verwarmden werden in Amerika hadden de volkeren van Europa een opgelost : algemeen stemrecht, de vaag en onsamenhangend begrip verhouding tusschen kerk en staat, gekregen van Bismarck's les. opvoeding voor een ieder, het Bloed en Uzer was weliswaar niet openstaan van carrières voor elk alles, maar de beteekenis ervan talent, de erkenning der algemeene politieke gelijkheid — in Amerika viel toch niet te. onderschatten. debatteerde men er niet of nauwe- * Zij was waar, de Amerikaansche lijks meer over. Dat Europa deze opvatting, dat „rechtvaardigheid maar debatten voortzette versterkte het een volk verheerlijkt" ; Amerikaansche geloof, dat de halverwege een dergelijke verheerburgers der Ver, Staten verheven lijking kon een volk ook bijna Meer in het bijwaren boven de bevolkingen van doodbloeden. een werelddeel, dat zich nog aan zonder na de mislukking der het ontwortelen was aan verslapte pogingen tot moreele overreding, aristocratieën en versleten monar- welke de jaren rond 1930 te zien chieën. Aan den anderen kant gaven, geraakten de kleinere en raakte Europa eerder dan Amerika zwakkere naties van Europa in de in den greep van de industrialisatie gemoedsstemming van den Engelmet al haar dringende problemen ; schen geestelijke, die zei, dat hij te en het vraagstuk van de verhouding arm was om er een geweten op na ' tusschen politieke en economische te houden. Ook vele menschen en gelijkheid werd in Europa veel bewindhebbers in Engeland sloegen die richting in, zij het minder eerder onderkend. openlijk. En waar Amerika zich nog altijd de weelde kon veroorHet feit, dat geen der socialis- loven van een prachtig gestroomtische bewegingen, in Amerika lijnd vernikkeld geweten, daar lag werkelijk wortel kon schieten, en een nieuwe oorzaak van weder(9)

'

De „Nieuwe Bedeeling" maakte Amerika veel belangwekkender voor de Europeesche massa's dan het in langen tijd geweest was. Het was een onverwacht geluk, dat Hitler bij het openen van zijn campagne tegen de demo-plutocratie te kampen kreeg met een aantal technische problemen, die zijn middelmatige geest niet op kon lossen, waaronder een fundamenteel probleem. Hij moest de vijandelijke houding verklaren van President Roosevelt tegenover de Nieuwe Orde. En het was uiterst moeilijk om President Roosevelt voor te stellen als een vriend der plutocraten. Hij was een bekend tegenstander van Wall Street ; hij was zelfs niet bevriend met Dr. Schacht of den heer Montague Norman.

De doodswade der neutraliteit En de overvallen, bedwongen ea bedreigde volkeren van, Europn sagen in Roosevelt*s houding een voorbeeld van democratisch leiderschap, dat op de gebeurtenissen /ooruitliep in plaats van sluimerend *f te wachten oitder de witte wade

der neutraliteit, die maar ai te vaak publieke opinie is meer theoretisch is en dat Europa nog uit natiën een doodswade bleek te zijn. wan- tegen kartels, trusts en controle bestaat. H i j moge dat feit beneer de vijand gereed was voor dan i n d é practijk : maar het treuren, maar het is voor hem een den sprong. Ondanks angstvallige bestaan van dezen afkeer is niet- feit. H i j weet, dat niemand, die verkondigt over constitutioneele protesten kreeg temin een feit. Sommige Britsche luchtkasteelen het Amerikaansche Volk een voor- „ i n d u s t r i e b a r o n n e n " zijn niet be- Europeesche eenheid en de ouderbeeld van die politiek door den paald zeer i n trek op de Ameri- wetschheid van den afzonderlijken staat, ook maar een kansje z o u overdracht van torpedojagers, door kaansche markt. het Pacht- en Leenstelsel en o p Tevens moet men vooral niet maken o m b.v. i n Clcvcland tot gekozen te tientallen andere manieren. D e vergeten, dat i n de Vereenigde gemeenteraadslid H i j twijfelt er tevens Japanners gaven het Ameri- Staten, meer dan i n eenig ander worden. land, wetgeving en politiek ten terecht aan o f de verkondigers van kaansche volk een nog betere les. zeerste verstrengeld zijn. D e dergelijke opvattingen, die in Een goed geweten was niet alles ; Amerikanen deinzen terug voor sommige intellectueele kringen te ziedaar de les van Pearl Harbour. duidelijke en bindende overeen- Londen opgeld doen, een kans zouEn de Amerikanen leerden evenkomsten, zwart-op-wit. Immers, den maken o m i n een Donau-raad eens, dat geen enkele natie, zelfs de wanneer zij zulke overeenkomsten gekozen te worden. Want verVereenigde Staten niet, zich ver- sluiten dan beschouwen ze "die ook oorloven k a n de bok kesprongen als waarlijk bindend en niet, zooals kiezingen, de uitdrukking van den van zijn naburen op dezen i n in de landen, die het verder volkswil, de vrije keuze van den omvang krimpenden aardbol enkel gebracht hebben i n de vernuftige kiezer, zijn voor den Amerikaan met onverschilligheid o f uitsluitend redeneerkunst, 'als nuttige aan- hpogen ernst. Zij vormen zijn politieke religie. H i j moet niets hebben met moreele verontwaardiging te duiding van een eventueele politiek, van den staat met één partij, onveraanschouwen. rebus sic stantibus (de zaken schillig wat deze partij is, o f beweert staande zooals zij nu zijn). E n te zijn. H i j heeft niets op met het Strooming naar daarom zijn een groot deel van de denkbeeld, dat menschen voor hun , rechts Amerikaansche haarkiooverijen en eigen bestwil geregeerd worden N a deze lessen, die Britten, pietepeuterigheden het uitvloeisel door de Britten o f andere i m Russen en Amerikanen achtereen- van een deugd en niet van een fout. periale mogendheden. D e redeWanneer zij een verdrag sluiten, volgens kregen, zullen er natuurneeringen over politieke efficiency, lijk optimisten zijn, die denken, dan zullen zij er zich, wat er ook onverschillig o f zij van Londen o f dat alles nu in orde is. Het is gebeuren moge, aan houden. Deze hen vanzelf- M o s k o u komen, laten hem ijskoud. daarom de moeite waard erop te opvatting maakt E n wat andere soorten v a n effiwijzen, dat het geestelijke huwelijk sprekend eenigszins kopschuw o m tusschen Londen, Washington en verdragen te sluiten. Het maakt ciency betreft huldigt hij de opM o s k o u nog verre van volmaakt hen tevens hoogelijk en onnoodig vatting, dat die allemaal i n A m e r i k a is. D e algemeene richting der critisch ten aanzien van die landen, uitgevonden zijn, wat nog voor de Amerikaansche opinie neigt waar- wier standpunt minder den letter helft waar is ook. Daarom zal hij Engeland é n in een regeling van het wereldschijnlijk naar rechts, terwijl zij i n der wet huldigt. verder bestel en van het Europeesch Engeland naar links neigt ; en de Europa zullen daarom berichten uit bezet Europa doen komen met een paar concrete en bestel, beinvloed worden door vermoeden, dat ook daar de legale verplichtingen door de Ver- practische argumenten, d.w.z. tot stroomingen naar links vloeien. eenigde Staten aangegaan, dan met op zekere hoogte. Want altijd zal E r is geen sprake van, dat de funda- meer indrukwekkende, doch vager hij zich 1776 herinneren, toen menteele hervormingen van deomlijnde beloften, die niet door bevestigd werd, dat „alle regeeringen hun rechtvaardig gezag ont„Nieuwe Bedeeling" ongedaan den Senaat geratificeerd zijn. kenen aan de toestemming der gemaakt zullen worden, maar de geregeerden". D i t is een dogma dagen van haar bezielenden kruisWaardelooze ficties in zijn politieke geloofsbelijdenis, vaardersgeest zijn voorbij. Tendat hij nog steeds aanhangt. E n gevolge van de nog altijd beperkte Tenslotte bestaan er nog zekere inwerking van den oorlog op het ficties over Europa, die men demet deze belijdenis moeten de Amerikaansche leiders rekening Amerikaansche economische leven Amerikanen niet moet probeeren houden. De onze trouwens evenzal het daar te lande gemakkeaan te smeren, behalve dan lijker zijn den terugkeer tot het eens. Want indien deze belijdenis de lichtgelooven. H e t is vol„particulier initiatief" als populair wordt losgelaten, dan zou de A m e r i komen vruchteloos o m te trachen uitvoerbaar voor te stellen kaan kunnen besluiten o m maar ten voor den gemiddelden Ameridan i n G?oot-Brittannië het geval weer naar huis te gaan en de zondige kaan het feit te verbergen, kan zijn. D e Amerikaansche wereld aan haar lot over te laten. dat Europa verre van eensgezind (10)

luuti een zoo groot productie en een uit-

invii w / i n v u u i g

mogelijke l„»„i.„„

•*

i-

-i'<

,

De idee. dat de economische poliuci\ van een siauc sociaie doeleinden na moet streven, is geboren U H een nooger soort opvatting omtrent de menschelijke gemeenM.nup, n.i., aat net ae pnent eener gemeenschap is aan a l haar leden uc mogenjKneoen te verzekeren om een menschwaardig bestaan te leioen m den vollen zm des woords. H>t .

h«»tt.mr> ™.uu,i

uan ,nu

uvll

V. JMCIIM.il

wordt, zooals Sir William Beveridge ...

.v,v.wVIIVIIJ*. lai^jjuii

gezet

heeft,

...wo.^.j.

bedreigd

uiteen-

door

vijf

uv, i i t M , uc ai moetic,

de ziekte, de Verwaarloozing en de ii<.rll„,Ml,»;,l

-r

J

.

i egen aezc euveis

„viitii'iou^iu.

moet de maatschappij haar leden UVJWMIIWII.

uu

wu nog geenszins

zeggen, dat de bescherming, gek I .4 -7 . uvucii uoui siociaie vemgneto, voldoende is voor het leiden van een mcuivuwaaruig oestaan. Deze veiligheid biedt den menschen enkel uc mugeiijKneia oaanoc. i n philosophische termen sprekend zou men Kunnen zeggen, dat de ve.ligheid het leven op zichzelf garanoceri. terwijl de menschen zichzelf een bestaan moeten scheppen door georuiK te maken van de mogelijkheden, welke hun geboden worden. *m rviLUAM

at YbRIDGE

de schrijver von het rapport over sociale verzekering.

De economie en de mensch Door J. W. Beyen

In discussies over economische politiek ontmoet men dikwijls de opvatting, als zou de Staat. Hi* een gescheiden bestaan voert van het individu, de mogelijkheid en de plicht hebben om dingen te doen, waartoe de individuen niet bij machte zijn. Het is echter ook belangwekkend om de zaken nu eens niet te bezien vanuit het standpunt van dezen nnnersnnnlijken en almachtigen kolos, en om het vraacstuk van de. A<\*\t>\nAt>n der politieke economie niet vanuit

Overgenomen uit "La France Libre"

D

E economische politiek van worden ten dienste van sociale den staat draagt nooit haar doeleinden. Maar' cr bestaan doel i n zichzelf, maar is altijd een andere opvattingen; i n zekere instrument. President Roosevelt stelsels wordt de MVMinmic^ïifi ««".liheeft onlangs verklaard, dat dit llek gericht op een militair o f een instrument gebruikt z o u moeten zuiver politiek doel. Elders streeft (11)

een o f andere enlIfiriivitiMi

t<» KA.

kijken, maar met het individu als methode heeft de bekoring minder »*-

vi» i w v v n gw.•wind-

hoeken naar voren te brengen, die —

_

.iii-t^ .„

,

persoonlijke bevrediging op, dan is het effect van deze inspanning toch wel zeer onpersoonlijk, waar Resultaat en inspanning het bijna uitsluitend uit een zekere Elk menschelijk bestaan, dat hoeveelheid verdiend geld bestaat. dezen naam waardig is, vertoont Het individu weet bijna nimmer, twee zijden: het resultaat en de wie per slot van rekening het inspanning. Het resultaat bestaat resultaat van zijn werk koopen zal uit de bevrediging van materieele om ervan te profiteeren; en alles behoeften, zooals voedsel, onder- wat hij zelf overhoudt is een salaris dak (voor zichzelf en de zijnen), of een winst- en verliesrekening. opvoeding, verstrooiingen, maat- Men beseft al minder en minder schappelijke positie, waardeering waar de dingen vandaan komen, der medemenschen, de vol- die men met het resultaat van zijn doening, dat men zich een nuttig werk koopt. Maar er zijn erger wezen voelt, dat zijn gaven ge- dingen. Het komt voor, dat men bruikt, en tenslotte een zeker heel goed in staat is tot de noodige materieel en intellectueel vermogen. inspanning voor het levensonderDe inspanning wordt gevormd houd van zichzelf en de zijnen, door het werk, dat noodig is om maar dat niemand de vrucht van deze baten te verkrijgen. Resultaat dezen arbeid hebben wil. Het en inspanning zijn ten nauwste komt evenzeer voor, dat de opmet elkaar verbonden. De in- brengst van arbeid te klein is om spanning hangt gedeeltelijk af van aan de behoeften te voldoen, om het resultaat; zij kan ook een redenen, die het individu meestal onafscheidelijk deel van het re- niet kan doorzien. En dan kan sultaat vormen, in dezen zin, dat men ook nog wel eens een fortuin zij een gevoel oproept van inner- bezitten, dat baten afwerpt, waarlijke bevrediging, van menschelijke van men niet weet waar ze vandaan waardigheid. Resultaat noch in- komen, zoodat men zich veel spanning zijn uitsluitend stoffelijk meer dan het noodige kan verof geestelijk; zij hebben beide hun schaffen zonder eenige inspanning. stoffelijke en geestelijke kanten Het menschelijk geluk hangt af Streven naar persoonlijker van de harmonie tusschen resultaat en inspanning en deze harmonie is verhoudingen op haar beurt zoowel geestelijk Wanneer men betreurt, dat de als stoffelijk. In de moderne menschelijke verhoudingen steeds maatschappij nu worden de vooronpersoonlijker worden, dan moet waarden, waaronder deze harmonie men zich tevens afvragen, of de te verwezenlijken valt, al meer en moderne maatschappij geen gelegenmeer bedreigd. Deze bedreiging heid biedt om deze verhoudingen vormt geen veroordeeling van het weer een persoonlijker karakter te moderne leven op zich zelf, want geven. Men moet er niet bepaald dit moderne leven, heeft tenslotte twee grondslagen, die aan een op rekenen, dat het étatisme steeds groeiende bevolking een hiervoor bevorderlijk zou zijn. Het zeker beschavingspeil geschonken heeft de neiging om de verhoudinhebben: n.1. de verdeeling van gen tusschen menschen steeds arbeid en de mechaniseering van minder nauw te maken, de neiging om de inspanning te de voortbrenging. Maar daarnaast ook lijdt het geen twijfel, dat deze twee regulariseéren, maar vooral het grondslagen er tegelijk toe neigen resultaat te standariseeren. De resultaten om het direct verband tusschen gelijkvormigheid dèr resultaat en inspanning in het kan natuurlijk leiden tot een gelijkpersoonlijke leven al meer én meer vormigheid van inspanningen, maar uit te schakelen. A l roept de dit is nu niet bepaald de manier, inspanning ook een gevoel van waarop de harmonie tusschen inspanning en resultaat verkregen men steeds den nadruk op • de collectiviteit blijft leggen.

v

(12)

moet worden. Ook al slaagt de staat erin om een juiste verhouding te handhaven tusschen resultaten en inspanningen, dan is hij niet en nooit in staat tot het scheppen van een harmonie in het persoonlijke leven. Want de staat berekent nu eenmaal onvermijdelijk den prijs van elke inspanning. Maar in het menschelijk leven gaat het niet om prijzen, maar om waarden, die niet berekend kunnen worden, maar enkel geschat en gewaardeerd door den betrokken persoon. Door een dergelijke tweespalt juist is het moderne leven eentonig geworden en arm aan voldoening. Moet men hier nu de sombere gevolgtrekking uit maken, dat het gevoel van moreele leegheid heden enkel maar gevuld zou kunnen worden door het bewustzijn, dat men meedoet aan een collectieve inspanning, zooals de oorlog, of, zooals in Rusland, aan het vestigen van een nieuw vaderland ? Het zou absurd zijn om af te geven op deze gemeenschappelijke aandriften en de gevoelens, die ze in de zielen vermogen op te roepen, zooats heroïsme, inspanning tot het uiterste, opoffering en vreugde. Hieruit volgt echter nog geenszins, dat het toekomstig goed eveneens in deze gemeenschappellijke aandriften gelegen is. Indien de tijd, waarin het menschelijk leven zijn glorie vond in de persoonlijkheid, voorgoed voorbij zou zijn, dan vraagt men zich af, waarom er nog gesproken wordt over de Democratie, waarvoor wij strijden. In het persoonlijke leven is geen voldoening dan vanuit het gevoel, dat men zijn gaven ontwikkeld en gebruikt heeft. En als Democratie iets beteekent, dan moet zij den mensch tot een dergelijke voldoening in staat stellen, Het is waar, dat ook de democratie tot taak heeft de massa te bevleugelen tot gemeenschappelijke aandriften. Maar deze gemeenschappelijke aandrift moet als het ware een rivier zijn, waarin alle kleine stroomen der individueele aandriften zich uit-

storten, en niet één enkele bron, of in zulke omstandigheden leven zooals bij een totalitair regime. dat hun gaven tot niets dienen Dit is de reden, dat de democratische Daarom moet de democratisch! staat geen absolute macht kan doen staat zich nog veel meer bekommerer gelden over het leven, zelfs het om de opvoeding ; en hij moet d( economische leven, van de behoeftigheid, de ziekten en d< menschen ; en dit niet omdat de werkloosheid bestrijden. Maar ook democratische staat minder goed daarmee is het probleem niet op georganiseerd is, maar omdat hij gelost. Men blijft dan nog altijd de beschermer is van menschelijke zitten met het onpersoonlijk waarden, die niet binnen het machts- makende element in den arbeid, bereik liggen van welken staat of en de standariseering van hel welke collectieve macht dan ook. fabrieksproduct (beide gevolgen van De totalitaire staat bekommert zich de massaproductie); met de onverniet om dergelijke waarden : zij schilligheid der groote adminizijn hem vijandig en hij probeert straties en met de onpersoonlijke ze met alle middelen, propaganda kilheid van de financieele machine, en terreur, te bestrijden. De totali- die zich inschuift tusschen den taire staat eischt een gemeen- mensch en de vruchten van zijn schappelijke aandrift, die de gelijk- arbeid. Waarom voedt men eigenvormige samenbundeling is der per- lijk de menschen op, wanneer het soonlijke pogingen, omdat hij geen werk dat hen wacht enkel doodgeandere dan politieke doeleinden wone routine-arbeid is. waarbij kent, afgezien nog van de mogelijk- zij de verkregen kundigheden niet heid, dat hij zijn neiging volgt te pas kunnen brengen? Het is zichzelf uit te roepen als eenig en evenmin voldoende om de menschen meest verheven doel. ontspanning te verschaffen tijdens hun vrije uren. Vrije tijd heeft in Doel der sociale politiek het menschelijk leven enkel waarde De democratische staai daaren- als deel van het resultaat; vrijen tijd tegen behoort aan zijn onderdanen deel uit te laten maken van de toe en niet omgekeerd. Het doel inspanning dient daarentegen tot der sociale politiek in een demo- niets. Maar het voornaamste is, cratischen staat moet zijn dat aan weer een persoonlijk element te de menschen terug te geven, wat brengen in een productie, die onhet moderne gemeenschapsleven vermijdelijkerwijze collectief gehen dreigt te ontnemen: de harmonie worden . is. Gelukkig heeft de tusschen inspanning en resultaat. machine nu het eind van de étappe De politieke economie is een der bereikt, waarin zij niets anders was afstompend werktuig. De middelen om dit doel te bereiken. dan moderne machine kan gemakkelijker Het is niet heelemaal waar, dat de worden bediend en met minder economische krachten, wanneer zij inspanning, zoodat het mogelijk is aan zich zelf worden overgelaten, den werkman van den eenen naar deze harmonie absoluut vernietigen; den anderen tak van bedrijf over maar het is evenmin waar, dat hurï te plaatsen, hetgeen zijn belangvrije loop deze harmonie zou verstelling in wat er eigenlijk gebeurt zekeren. Ook deze vrije krachten en ten slotte tot stand komt, zal neigen er toe de menschelijke ververlevendigen. Zoo kan in den houdingen op den duur van al het arbeider het gevoel van deelhebpersoonlijke te berooven. berschap aan een belangrijk werk Wanneer de voldoening, om niet ontwikkeld worden. Dit zal een te spreken van het persoonlijk voldoening in hem verwekken, geluk, voortkomt uit het gevoel, grooter nog dan deelachtigheid in dat men zijn gaven heeft kun- de winst hem verschaffen kan, nen ontwikkelen en gebruiken, op voorwaarde echter, dat zijn dan mag het niet gebeuren, belooning voldoende is. dat velé menschen niet de kans Wat het wejaJc betreft moet de krijgen om zich te ontwikkelen

v

/

collectiviteit levend worden ; de werkman moet zich medelid voelen van een organisme en geen raadje in de machine. En daarom moet hij het nut begrijpen van het product, dat mede door zijn arbeid tot stand komt. En als het onvermijdelijk is, dat de meerderheid der producten gestandariseerd is, dan kan toch heel goed vermeden worden.dat deze leelijk en vulgair zijn. Daarnaast moet er plaats blijven voor den werkelijken handwerksman ; en de begeerte naar origineele producten moet hier den ondernemingsgeest bevorderen. Verder moet in de administraties de geest der dienstbaarheid binnendringen. In de groote, al of niet gesocialiseerde monopolies is de klant niet meer dan een nummer. Tot nu toe heeft alleen de concurrentie in dit opzicht een gunstigen invloed gehad. Men hoede er zich voor de concurrentie af te schaffen onder voorwendsel van afschaffing der winst, zoolang men er niet in geslaagd is de groote staatsadministraties te doordringen met den geest van gewillige voorkomendheid. Men vermijde misvattingen omtrent de sociale taak van den democratischen staat. Te zorgen, dat iedereen een dokter heeft en school-opleiding; dat niemand van gebrek omkomt, en dat er werk is voor iedereen ;— dit alles is noodzakelijk, maar het is niet meer dan een begin. Want door dit alles heeft men nog slechts de omstandigheden geschapen, waarin de mensch in staat is zijn existentie te ontwikkelen. En indien het begin wordt uitgevoerd op een wijze, welke de persoonlijke ontwikkeling belemmert, dan heeft men zijn doel gemist. #

De democratische staat is lang u'et tot alle dingen bij machte ; liet omdat zijn middelen onvolioende zijn, maar omdat hij doelsinden nastreeft, die grootendeels ruiten de collectiviteit liggen. N é t ils de tuinman kan hij enkel maar runstige en beschermende voorvaarden scheppen. Want het is nu enmaal niet de tuinman, die de >loemen laat groeien!

Wederopbouw van het onderwijs door Prof. M. Bokhorst

I

N een voorafgaand nummer van De Wervelwind hebben wij verteld hoe in Londen de geallieerde ministers van onderwijs en hun adviseurs op geregelde tijden bijeen komen onder voorzitterschap van hun Engelschen collega Butler. Deze heeft zich een grooten naam verworven door zijn ingrijpende voorstellen tot hervorming van het Engelsche onderwijs, die kort geleden door het Parlement zijn aangenomen. Binnenkort hopen wij daarop terug te komen, omdat ze ook voor Nederland leerzaam zijn. Onder leiding van Butler is door de geallieerde ministers-conferentie reeds heel wat goed werk gedaan, nog afgezien van het vruchtbaar persoonlijk contact tusschen collega's uit zoovele landen. E r is een boeken- en tijdschriftencommissie ingesteld, onder leiding van den' bekenden historicus Sir Ernest Barker. Hier wordt de leerstof voor de noodlijdende o f vernielde scholen, instituten en universiteiten verzameld, voor de landen waar de Duitsche soldatenlaars thans heerscht.

Op 12 Juni /./. bracht H.M. de Koningin een bezoek aan den Nederlandschen Marine Vliegdienst, waar Zij eenige decoraties uitreikte. De Koningin in gesprek met een sergeant der Mariniers.

Hetzelfde geschiedt voor films, lichtbeelden en andere visueele hulpmiddelen i n een commissie waarvan de Tsjechische minister Slavik voorzitter is, terwijl onder leiding van den bekenden Britschen expert Armstrong gewerkt wordt aan de vervanging van gestolen o f vernielde laboratorium-uitrusting. Een andere groep van experts,onder den Franschen professor Vaucher, verzamelt de gegevens i n verband met gestolen en vernielde kunstschatten, de bescherming van monumenten en historische bouwwerken tegen oorlogsgeweld en de restauratie van beschadigde gebouwen. In een comité van historici, eveneens geleid door Prof. Barker, tenslotte, worden de grondslagen gelegd voor een drietal geschiedwerken, die na

den oorlog door de samenwerking van de beste geallieerde historieschrijvers uit alle landen tot stand zullen moeten komen en die, naar wij hopen, i n alle beschaafde talen ter wereld zullen worden vertaald. Het zijn : een geschiedenis van de Europeesche beschaving, een geschiedenis van den huidigen oorlog en een handboek voor het onderwijs i n geschiedenis. N o g een belangrijk probleem heeft van den beginne af de aandacht van de conferentie gehad, maar men was er in ruim een jaar tijds niet veel verder mee gekomen. Wij bedoelen de voorbereiding van een Wereldorganisatie voor O p voeding en Onderwijs. Het leek alsof ervaringen van voor den oorlog op dit gebied remmend werkten en alsof men den grooten sprong niet goed aandurfde van de huidige informeele bijeenkomsten op een permanente organisatie met eigen siatu'en. Totdat plotseling met waarlijk Amerikaansche voortvarendheid een delegatie uit de Vereenigde Staten daarin verandering heeft gebracht. Het geheim van hun spoedig succes is waarschijnlijk gelegen in het feit, dat hun voorstellen een tusschenvorm tusschen ministersconferenties en permanente wereldorganisatie belichaamden, zonder echter het uiteindelijk doel uit het oog te verliezen. D e gedachte is, dat de ministersconferenties, die natuurlijk voorbestemd zijn om op te houden bij de bevrijding van Europa, bijtijds zullen worden omgezet i n een organisatie van de Vereenigde V o l keren voor den wederopbouw op het gebied van Onderwijs en Cultuur. E n — zooals wij reeds zeiden —- in de statuten van dit lichaam is ruimte gelaten, om het op zijn beurt later o m te zetten in een wereldomvattende organisatie ten (15)

bate van opvoeding en onderwijs. Deze trapsgewijze ontwikkeling heeft het voordeel, dat de vertegenwoordigers der thans bezette landen, die geen bindende besluiten willen nemen ten opzichte van een organisatie, waarover de menschen in bezet gebied beslissen moeten, zonder gewetensbezwaren kunnen medewerken. Een ander voordeel is, dat men nu begint samen te werken op den grondslag van een welomschreven en practisch doel : wederopbouw, waarover in den gemeenschappelijken nood weinig verschil van meening kan bestaan. Loopt de machinerie van de nieuwe organisatie eenmaal geruischloos, dan k a n ' m e n ze aan krachtproeven blootstellen, van het gehalte der problemen, waarmee het Internationaal Arbeidsbureau te worstelen heeft. De delegatie, die door het Amerikaansche departement van buitenlandsche zaken gezonden was om met de ministersconferentie te Londen overleg te plegen, bestond uit den voorzitter, Fulbright, lid van het Congres ; Prof. Studebaker, „ C o m m i s s a r i s voor het Onderwijs" ; D r . Turner, Prof. Kefauver en M e j . Prof. Thompson, allen bekende onderwijsmenschen en tenslotte D r . MacLeish, den grooten Amerikaanschen dichter, tevens bibliothecaris van het Congres. Wij willen thans i n het kort nagaan, waartoe de besprekingen tusschen deze delegatie en de ministersconferentie hebben geleid. Voorgesteld wordt, dat de uitgebreidere organisatie, waarin de ministersconferentie zal worden omgezet, de naam zal dragen vim „ U n i t e d Nations Organization for Educational and Cultural Reconstruction". Het uitgangspunt is de gedachte, dat de vrijheid van opvoeding voor alle volkeren ter wereld, sn vrije uitwisseling van kennis en

ideeën tusschen die volkeren, onmisbaar zijn voor de haijdhaving van vrede en veiligheid. O m hiertoe de grondslagen te kunnen leggen stelt de nieuwe organisatie zich tot taak : 1. Den omvang vast te stellen van de vernietiging der cultureele en opvoedkundige hulpbronnen van de bezette gebieden en een program van actie te ontwikkelen, teneinde het onderwijs in al zijn geledingen weer op gang te krijgen, zij het met tijdelijke maatregelen. Hieronder valt ook de voorziening met- en de opleiding van leerkrachten. 2. Den omvung vast te stellert van de hulp, op het gebied van personeel en materieel, die noodig zal zijn om het onderwijsstelsel van deze landen op den langen duur in zijn geheelen omvang te herstellen en na te gaan, in hoeverre internationale samenwerking hierbij van nut kan zijn. 3. Vast te stellen in hoeverre het cultureel bezit der verschillende landen vernietigd of gestolen is, en na te gaan in hoeverre door internationale samenwerking van bibliotheken, musea, archieven, producenten van laboratoriurnmateriaal, onderwijsinstellingen en dergelijke, bij den wederopbouw kan worden meegeholpen. Hierbij wordt zoowel aan kunstschatten, monumenten en gebouwen gedacht, als aan boeken, archivalia en laboratoriumapparatuur. Het probleem van de terugvordering of vergoeding van door de Duitschers gestolen materiaal valt echter geheel buiten het arbeidsveld van de nieuwe organisatie, daar dit aan de intergeallieerde wapenstilstandscommissie is opgedragen. 4. Het uitwisselen van inlichtingen tusschen de volkeren op het gebied van cultureelen en opvoedkundigen wederopbouw en het behulpzaam zijn bij onderlinge hulpverleening op dit gebied tusschen de volkeren. 5. Het voorbereiden van de stichting—na den o o r l o g - v a n een permanente organisatie voor opvoeding, onderwijs en cultureele aangelegenheden. Het lidmaatschap zal thans reeds

worden opengesteld voor alle Vereenigde Volkeren. N a den oorlog zullen odk andere volkeren op verzoek kunnen worden toegelaten door de jaarlijksche ledenvergadering. Deze Algemeene Ledenvergadering stelt het beleid van de organisatie vast, zij heeft het opperbestuur, benoemt de leden van den Uitvoerenden Raad en den Directeur en wijzigt eventueel de statuten. E l k land heeft i n de Ledenvergadering slechts één stem, onafhankelijk van zijn machtspositie in de wereld. Deze stem zal worden uitgebracht door een delegatie van maximum vijf personen, die de regeering. het onderwijs en het verdere cultureele leven in het betrokken land zullen vertegenwoordigen* E l k land regelt zelf de manier van aanwijzing dezer vijf vertegenwoordigers. De dagelijksche leiding zal berusten bij een Uitvoerenden Raad vah ten hoogste vijftien leden, or de Ledenvergadering aangewezen uit haar midden, ongeacht hun nationaliteit, doch zoodanig, dat geen twee leden tot hetzelfde land mogen behooren. Bovendien worden de leden niet geacht hun eigen land te vertegenwoordigen, doch uitsluitend de Ledenvergadering als geheel. Het eigenlijke werk voor den wederopbouw zal worden verricht door een — waarschijnlijk zeer omvangrijk — Bureau, onder leiding van een Directeur, aangewezen door de Ledenvergadering. Het treffende in dit systeem is, dat het alle volkeren gelijke rechten geeft, omdat op cultureel gebied de economische o f militaire machtspositie van een staat van weinig belang is. Anders staat het natuurlijk, wanneer de bekostiging ter sprake komt van het wederopbouwwerk in die landen, die uit eigen middelen zelfs de tijdelijke maatregelen o m het onderwijs weer op gang te krijgen niet kunnen nemen. Hiervoor wordt ingesteld een NoodRehabilitatie fonds, waartoe elk land dat daartoe i n staat is, naar verhouding van zijn krachten zal moeten bijdragen. De grootte van deze bijdrage wordt vastgesteld (16)

door de Ledenvergadering, doch niet dan met toestemming van het betrokken land en op grond van een rapport, door een speciaal comité uitgebracht. D i t comité, dat ook de gelden uit het Fonds aan de noodlijdende landen zal toewijzen, zal samengesteld zijn uit één vertegenwoordiger van elk der drie landen die het meeste zullen moeten bijdragen en drie vertegenwoordigers van andere landen, aangewegen door den Uitvoerenden Raad. Het is niet meer dan billijk, dat deze regeling een grooteren invloed geeft aan die staten, waar tenslotte de hulp grootendeels vandaan moet kpmen. Verder wordt nog voorgesteld, dat aan de nieuwe organisatie i n alle landen, die l i d zijn, rechtspersoonlijkheid zal worden verleend en dat haar leden diplomatieke immuniteit zullen genieten. Met het oog op de eventueele stichting van een nieuwe volkerenbond in den een of anderen vorm, wordt tevens voorgesteld, dat de nieuwe organisatie, bij besluit van de Ledenvergadering, zal kunnen deel uitmaken van zulk een internationale organisatie. Hoewel voor het inwerkingtreden van de nieuwe organisatie het fiat van twintig staten noodig is, gelooven wij niet optimistisch ^te zijn, wanneer wij meenen, dat we'hierop niet lang zullen behoeven te wachten. Immers : de voorgestelde statuten zijn opgesteld door de betrokken ministers van onderwijs persoonlijk, o f door hun onmiddellijke vertegenwoordigers en adviseurs. Deze statuten zijn nu aan de regeeringen ter bekrachtiging gezonden, maar het zijn deze zelfde ministers die daarover hun regeeringen van advies moeten dienen. Het welbegrepen belang van het onderwijs in de thans nog bezette gebieden vereischt, dat met bekwamen spoed wordt gehandeld, want wie spoedig helpt, helpt dubbel. E n daarmee zal dan tevens het vraagstuk van een permanente wereldorganisatie een groote stap nader tot de oplossing zijn gekomen.

DE OORLOG AAN ALLE FRONTEN VRIJHEID VAN DRUKPERS NA VIER JAAR LEUGEN. De hoofdredacteur en zijn medewerkers bekijken de eerste vrije bovengrondsche krant, die onmiddellijk na de bevrijding uitkwam.

Amerikaansche soldaten rennen voorwaarts door een rookgordijn,

NORMANDIE EN

Onze opmarsth

hun terugtocht.

BRETA GNE i.

De veroveraar van Bretagne — GENERAAL OMAR BRADLEY

Organisathn Toeft — Dood /

Twee in

leiders

der

Baveux.

Fransche

worden

na

„ Spotlied

ondergrondsche de

bevrijding

groepen

gedecoreerd.

iWWWTFKiBB.^iifii nff . r - ^ » * zonder

woorden.

Zooals vlag

in dit

verbrand

Een j. i e

Z

der * Q

O

n

Fransche

dorp,

en verbannen

met g

r Q O

raketten t f

vernietiging

e

r o

van

zoo worden

zal

eens

bewapende hebben gespeeld Duitsche

de

in gansch

tqnks.

NaziEuropa.

f<< T w«jw> uvvrijvavn Rennes,

de oude

oe HmeriKonen

hoofdstad

i auu x.m.

van. Bretagne,

rranscnen

op den dag

der

boaem. bevrijding.

Typhoons, bij de Ondergrondsche

en

bovengrondsche

strijders

reiken

elkaar

de

hand.

OOSTELIJK FRONT Het „Herrenvolk" geeft zich r>ver aan drie „ moerasmenschen".

De weg van Stalingrad naar Berlijn is geplaveid met wrakken.

Voorwaarts naar het Westen ! De Russische opmarsch naar Lemberg.

Hun intocht in de stad, waar zij eens hotels bespraken.

STILLE

OCEAAN

Dwars door de verpletterde palmen rukken Amerikaansche tanks voorwaarts ob het atol Kwaialein

Een Britsche en een Amerikaansche

Een der Super-Vliegende Forten, waarmee de Amerikanen doelen In Japan hebben gebombardeerd, oefenvliegtuig, dat de enorme afmetingen van het fort toont.

en een

soldaat brengen eenige Japanners op, die aan de Noordkust van NieuwGuinea gevangen werden genomen.

Naast den strijd tegen de Japanners voeren de Geallieerden tevens een strijd tegen de malaria. Twee Amerikaansche ingenieurs onderzoeken het water van een poel in Nieuw-Guinea op broedplaatsen van moskieten.

ITALIË .

>

,

• ••

ÉN Z.

FRANKRIJK %

?

Een Fransche gemotoriseerd* colonne trekt of in Noord - Italië.

'

-

Na de landing in Nor mandie de gelukte • aamal op ZuidFrankrijk, (radiofoto.)

De Britten ruimen den laqtsten weerstand in een Italiaansch dorp op.

, ZVÏD-EN

GELAND "

inboorlingen van Nieuw-Guinea bekijken met verbazing den reuzenvogel, die op hun eiland Is neergestreken

De herovering van Nieuw-Guinea Mot vlammende staart bromt de „vliegende bom" over de stad, Een knal, en een zwarte rookkolom stijgt, op.

'

Door een Indischen medewerker

de motor stobt en de bom suist naar beneden.

Even later is het opruimingswerk reeas aan den gang.

O

O K bij bedachtzame tempering van de vreugde, welke de herovering van Hollandia en van de andere steunpunten op de Noordkust van Nieuw-Guinea begrijpelijk heeft gewekt, blijft het een vaststaand feit. dat deze gebeurtenis van bijzondere beteekenis is. Zij ontleent haar belang vooral hieraan, dat thans duidelijker dan tot dusver de tegenwoordige stand van zaken in den oorlog i n den Zuid-Westelijken Stillen Oceaan zichtbaar wordt en tegelijk de waarschijnlijke ontwikkeling van de gebeurtenissen met betrekking tot Nederlandsch-Indiè' i n een nabije toekomst. Opmerkelijk is hierbij, (gelijk nader z a l worden ontvouwd), dat het beeld zooals wij dat verkrijgen aan de hand van gegevens en doelstellingen aan onzen kant, zeer wel past bij datgene wat wij weten o f kunnen afleiden aangaande de doelstellingen en methoden aan den kant van Japan. Verwonderlijk is

dit overigens niet, waar de meeste oorlogen en ook die in den Stillen Oceaan terug te brengen zijn tot botsingen van nationale machtsorganisaties, ingezet ter wille van hedcndaagsche of toekomstige levensbegeerten, doch afhankelijk van het begrip der leiders omtrent de begrensdheid van het beschikbare oorlogspotentieel en het meest doelmatige gebruik daarvan. D a t alles is m i n o f meer nauwkeurig kenbaar. W i e van den aanvang a f getracht heeft den oorlog in het Verre Oosten ook zuiver verstandelijk waar te nemen, ziet i n de herbezetting van Nieuw G uinea de heldere bevestiging van een aantal positieve gegevens, welke men benutten moet voor een deugdelijk oordeel over hetgeen gebeurd is en hetgeen waarschijnlijk gebeuren gaat: de i n letterlijken zin overweldigende materieele overmacht van A m e r i k a welke geleidelijk tot aanwending is gekomen; de plotselinge en sprongsgewijze (33)

opstootende tactiek van onze bond genooten; de onophoudelijk naar het Noord-Westen gerichte aanval der Amerikanen welke de Philippijnen en uiteindelijk de kust van China in de kijkers heeft; het verzekeren van flankdekkingen op de kusten en eilanden aan bakboord en stuurboord. A a n den Japanschen kant ziet men daarentegen thans bevestigd de drijfveeren van dat haastige vooruitdringen in begin 1942, zoover als de aanvalsgolf van die maanden slechts dragen wilde: de pogingen de alom gelegde Japansche garnizoenen spoedig zoo goed mogelijk onafhankelijk te maken van aanvoeren overzee; en ten slotte de speculatie op de bereidheid van den soldaat om ook op technisch verloren posten te vechten tot den dood. In de richting van deze ontwikkeling in het verleden en het heden is het mogelijk — maar ook redelijk verantwoord — thans de omtrekken te ontwaren van de situatie van

tersche imperialisme. Vandaar dc grootscheepsche toekenning van geheele of gedeeltelijke onafhankelijkheid door Japan aan de bevolkingen van gebieden, waar zijn heerschappij toch slechts tijdelijk zou zijn (een methode, in laatste instantie bedoelend om bij verlies van den militairen oorlog althans een hoeveelheid politieke ontploffingsmiddelen onder de terugkeerende tegenstanders achter te laten). Vandaar ook de pogingen der Japanners o m hulptroepen te recruteeren uit de inheemsche bevolkingen. E n ten slotte, op materieel gebied, hun streven o m den achter te laten strijdkrachten een van Japan overzee onafhankelijke economische basis te verschaffen, door de opvoering o f vestiging van bepaalde industrieën.

Britsche, Amerikaansche, Nederlandsche, Australische en Fransche vliegers namen deel aan een aanval op Soerabaja. Tien Japansche schepen werden tot tinken gebracht of beschadigd, een raffinaderij werd vernietigd, een droogdok beschadigd en een fabriek van vliegtuigonderdeelen in puin gegooid. Nederlandsch-Indië in een betreklijk nabij te rekenen toekomst. Een phase van den oorlog teekent zich dan af, waarbij het groote scheepvaartverkeer tusschen het Japansche machts-en industriecentrum in het Noorden en den Indischen archipel in het Zuiden, zooal niet tot stilstand gekomen, dan toch uiterst beperkt en riskant kan zijn geworden. D e Japansche oorlogsvloot, grootelijks in zwaarte en getal door de zeemacht der bondgenooten overtroffen, zal naar redelijk vermoeden slechts met spaarzaamheid worden ingezet voor vitaler doeleinden dichter bij huis, nl. de verdediging van steeds nauwer geworden machtskringen om het

middelpunt van den tegenwoordigen Japanschen staat é n van de inwendige verbindingslijnen in deze engere sfeer. Z o o kan men dan tegen dien tijd Nederlandsch-Indië zien (met Malaya en Singapore) als een gebied, bezet met Japansche land- en luchtstrijdkrachten, wellicht met wat Japansche marine op de van vroeger bekende steunpunten, doch vrijwel geheel op zichzelf aangewezen. D e strategische opgave van Japan zou dan zijn, dit gebied, den drempel tusschen den Indischen en den Stillen Oceaan, zoo lang mogelijk te houden tegen de sterkere tegenstanders, wier macht het terrein van Noord-West over het Zuiden tot (34)

Noord-Oost en het Noorden als een sikkel zou omklemmen. Zie nu i n dit licht de bezigheid der Japanners i n NederlandschIndië sedert de bezetting i n de eerste helft van 1942, hun ijveren voor opvoering v a n
gehavend o f elders waren gebonden.' Wetende dat deze voor Japan gunstige samenloop van omstandigheden onherroepelijk eens een einde zou nemen, hebben zij klaarblijkelijk en i n militair, en in politiek opzicht de consequenties daaruit getrokken. Z o o verstaat men, dat de Japanners reeds van eind 1942 a f i n Nederlandsch-Indië, gelijk elders i n het Verre Oosten, al 'hun propagandistische vlijt hebben aangewend o m de Inheemsche bevolking te overtuigen, dat er later nog een strijd, op leven en dood te wachten stond, daarbij tevens insinueerende dat voor alle Oostersche volken het verlies van dien strijd door Japan als voorvechter der Aziaten, zou beteekenen een terugval i n eeuwigdurende onderworpenheid aan de machten van het Wes-

Het spreekt vanzelf, dat dergelijke gevolgtrekkingen het welkom perspectief openen van een oorlog om Nederlandsch-Indië, waarbij de rollen van 1942 zouden zijn omgekeerd. Evenwel zou het schadelijk zijn, wanneer deze gedachte zou leiden tot gemakzuchtige opvattingen omtrent de moeilijkheden, welke wij zullen hebben te ontmoeten op den weg naar een hersteld gezag van het Koninkrijk over het gebiedsdeel in OostAzië. Integendeel, het wordt nu de hoogste tijd. dat de Nederlanders aan den eenen kant en de Indonesische bevolking aan den anderen, zich zoowel individueel als i n vereeniging gaan rekenschap geven van de zware inspanning welke ons i n den komenden tijd ter wille van Indië te wachten staat. A a n den Indonesischen kant schijnt het toekomstvraagstuk, vooral na de opgedane ervaringen, betrekkelijk eenvoudig. Bij de verhoudingen tusschen de v«. <en op aarde zooals die zich nu eenmaal in werkelijkheid voordoen, is het niet moeilijk i n redelijkheid i n te zien, dat i n onzen tijd voor den Indonesischen nationalen levenswil geen meer verkieslijk verschiet is te ontwaren dan een samengaan, op waardige zelf aanvaarde wijze, met het r35)

gematigde Nederlandsche volk in een Staatsverband. Elke andere denkbare levenswijze spelt vroeger of later onheil. Gegeven de gelegenheid, laat geen volk na te reageeren, naar de mate van zijn krachten, in de richting van zijn politiek instinct. V o o r het Nederlandsche volk echter is meer noodig, waar het om Indië gaat. Geraakte het ooit los van Indië, verstoken van de nationale inspiratie welke op geestelijk en op stoffelijk gebied uitgaat van de leidende functie in de groote organisatie van het Koninkrijk, dan zou ons volk geleidelijk anders moeten worden, en onherroepelijk minder dan het is. D o c h een vitaal volk als het onze streeft naar de toekomst, naar gezonden groei en naar volle ontplooiing van al zulke vermogens als wij juist in Indië tot in lengte van dagen ruimschoots tot aanwending kunnen brengen.

Onbeperkte inzet van alle krachten Het wezenlijk herstel van het Koninkrijk i n het Oosten, waarmede zoodoende Nederlands lot in de toekomst nauw verbonden is, hangt voor een groot deel af van den feitelijken invloed, dien wij daar nu en in de volgende jaren op de ontwikkeling der gebeurtenissen kunnen doen gelden. Hieruit volgt, dat in dit verband mag en moet worden gevergd de onbeperkte inzet van de menschelijke en materiecle krachten, waarover wij thans beschikken en waarover wij later de beschikking zullen herkrijgen. Deze zware nationale taak echter kan alleen dan met vertrouwen worden ondernomen, wanneer i n Nederland kan worden gerekend op een eenvoudige, vanzelfsprekende, maar algemeene volksovertuiging, als politieke realiteit gelijkwaardig aan onze onvoorwaardelijke onafhan kei ijkheidsbegeerte, dat de nationale existentie van het Koninkrijk staat o f valt. m é t Nederlandsch-Indië. weshalve elk nff*r

r>nlf

gebracht

hpt 7u/a.trctp

moet

worden.

orvnnr

Het Lot der Landverraders Vrij bewerkt naar „Le Musée Grévin van den ondergrondschen Franschen dichter Francois la Colbre. 99

In 't vierde jaar van de apocalyps Komt een vreemd licht de dageraad voorspellen. Is dit het naadrend einde van de éclips ? De hoop gaat ritslend door het stroo der cellen.

Laat hen met breed gebaar beredeneeren Het kromme recht van hun verloren zaak ! Vogelverschrikkers zijn 't ; hun slappe kleeren Hangen reeds leeg te fladderen aan een staak.

De nacht gaat kraken als een deur, die knerpt : Het zijn de beulen, die naar huis toe sluipen. Hun lijfwacht heeft haar waakzaamheid verscherpt. Toch beven zij, want hun gewaden druipen

Laat hen maar schermen met gebroken degen r De dag komt, waaraan geen van hen gelooft : Die hen nu ziet voorbijgaan op de wegen, ' Die ziet al rompen wandelen zonder hoofd.

Van 't bloed, dat aan elk wasschen weerstand biedt En hen belet, de schuld van zich te schuiven. „Maar welke staat erkent 't asylrecht niet ? " Hun barsche stemmen kirren nu als duiven.

Bang zi' :ijn, bang, voor alles wat er ademt. Bang voor een wiegelied, een vogelvlucht ; Een hartslag doet hen sidderen ; in den avond Krimpen ze ia elkaar bij 't kleinst gerucht.

Eens waren wij het vraatsel voor hun hengsten Wier hoefslag vonken uit de keien sloeg ; Zij brulden om het gillen der beangsten ; En striemden, wie naar recht en regel vroeg. Die watertandende het recht schoffeerden Pleiten nu voor de wet met heilig vuur ; Maar door het masker dezer snelbekeerden Gluren de trekken van hun gluipnatuur. Zij, die de standbeelden der helden sloopen En laf bejubelden des vijands leus ; Zij, die het vleesch van 't vaderland verkoopen, Rauw of geroosterd, naar des vijands keus, Die 't gif spuiten in de gezwollen puisten Wriemelend door de nacht, die jeukt en bijt — De dageraad zal tusschen koopren vuisten Verpletteren hun volgezogenheid. Eens gnuifden zij bij 't angstig kinderhuilen Brallend als helden in des vijands rok ; Nu zijn ze als kussens, die wijd openpuilen Met ingewanden van vervuild kapok. Hun moorden zijn geteld ; en afgesleten ls 't grootboek van der landverraders schuld. Geen hunner namen is ons ooit ontschoten ; Wij hebben een verschrikkelijk geduld.

Rondom hun bed hooren zij passen schuiflen, Zij werpen zich van de eene op de andere zij ; Waar droomen zij toch van, dat zij zoo huivren ? Wie gaat daar aan hun voeteneind voorbij ? Schroeiend en sissend door hun gillend droomen Woelt 't brandijzer van de herinnering. Nu is voor hen de slechte tijd gekomen ; Nu is het hun beurt voor de marteling. Een ieder ziet, hoe valsche slangen sluipen Hun mond uit, die van blanke duiven sprak. Een ieder ziet de zwarte kringen kruipen Rondom hun oogen, die de zon ontstak. Zij lachten om de doodsangst van de Joden ; Hun schrokfestijn tergde ons broodsgebrek ; Een ieder ziet, hoe achter hen een doode Een wervel aanwijst van hun gladde nek. Een Een Een Dat

ieder ziet de toekomst naar hen tasten : wentlend wiel, dat rollend naar hen grijpt. ieder hoort den aanklager gelasten er geen misdaad onvergolden blijft.

Nog wandelen, tot bedrog der argeloozen Hun uitgestelde lijken over straat; Zij dragen in hun vleesch, gelijk leprozen 't Merk, van wat onvermijdlijk komen gaat. A. D E N DOOLAARD.

Verzet tegen de totale mobilisatie waarom en hoe?

maakt van bescheiden, met het doel Nederlanders te helpen o m den strijd tegen den vijand voort te zetten, handelt in den geest der regeeringslastgeving, omdat hij werk doet dat personeel in overheidsdienst verzuimde te doen, o m welke redc:i dan o o k . In het bijzonder de burgemeesters hebben in dit verband een duidelijke taak. De Regeering heeft hen uitdrukkelijk gelast hun ingezetenen op E Duitsche regeering, die het regelrecht tegen de lastgeving der Duitsch bevel niet op te roepen onvermijdelijk einde ziet na- Nederlandsche regeering i n . W i j voor het verrichten van werk, dat deren, heeft bij monde van Goebbels vestigen er nadrukkelijk d e aan- de Duitsche oorlogvoering ten de nieuwste en laatste totale mo- dacht op, dat deze regeerings- goede komt. bilisatie afgekondigd voor Duitsch- lastgeving in vollen omvang geldig Wie de lastgeving der regeering land en de bezette gebieden. D i t blijft. wil opvolgen, wie met het interfeit brengt natuurlijk voor bezet Wij meenen voorts te handelen nationaal recht aan zijn zijde Nederland vele vragen met zich in den geest van het bezette gebied, principieel weigert diensten voor mede. Deze vallen uiteen i n twee wanneer wij. hieraan toevoegen den vijand te verrichten, die heeft gedeelten: dat b.v. de ondergrondsche groepen vroeg o f laat dikwijls maar eén 1. O p welke wijze kan Nederland geschaard rond „Vrij Nederland'' uitweg: onderduiken. en „ H e t P a r o o l " in een manifest zich hiertegen verzetten? Zoolang de mogelijkheid tot uitdrukkelijk hebben verklaard, dat onderduiken niet bestaat moet werk 2. Welke richtlijnen kunnen zij niet alleen het personeel in voor den vijand op alle mogelijke vanuit Londen gegeven worden? M e n wil ons wel toestaan te overheidsdienst, doch eiken Neder- manieren worden vertraagd. Over beginnen met punt 2, o o k a l . lander verplicht achten deze re- de methoden daartoe is men i n omdat het standpunt hier kort geeringslastgeving op te volgen. Nederland voldoende op de hoogte. en duidelijk geformuleerd k a n Het blijft echter niet alleen bij Het onderduiken is een probleem worden. slavenjachten; de Duitschers dwin- op zichzelf, en ondergrondsche O p 4 Februari 1943 heeft de gen o o k vele Nederlanders tot groepen i n bezet gebied hebben er Nederlandsche regeering bij monde werk. regelrecht in strijd met het genoeg kostbaren raad over van Minister President Prof. P. landoorlog-reglement. Artikel 53 gegeven. Wij kunnen en willen dien S. Gerbrandy een lastgeving uit- zegt, dat diensten te verrichten dus slechts samenvatten : gevaardigd, naderhand herhaalde- door de bevolking voor een bezetO p de vraag : Hoe en waar lijk bekrachtigd, tót het geheele tingsleger, nimmer van zoodanigen onderduiken, kunnen wij hier personeel in overheidsdienst, welke aard mogen zijn, dat de bevolking natuurlijk niet antwoorden. W i e als volgt kan worden samengevat: daardoor verplicht wordt, deel werkelijk onderduiken wil, die vindt Werk alle maatregelen tegen, be- te nemen aan krijgsoperaties tegen meestal den %eg wel. H e l gaat nevens alle voorbereidingen tot die eigen land. echter niet alleen om den weg, doch maatregelen, welke kunnen dienen Het bruikbaar maken van ver- ook o m de middelen, in den meest tot verhooging van 's vijands oor- nielde, o f de aanleg van nieuwe prozaischen en financieelen zin van logskracht. Ieder in overheids- Duitsche vliegvelden, het aanleggen het woord. Onderduiken met geld dienst, die dus werkt aan lijsten van alle soorten versterkingen voor is gemakkelijker dan zonder; dit is van slachtoffers voor de Duitsche de Wehrmaeht, j a ook het afschutjammer, maar waar. Dit beteekent slavenmarkt, of, w a l even nood- ten van een stuk polder, opdat de dus niet alleen een beroep op alle lottig is, aan het opstellen van vijand de rest kan gebruiken als huizen, waar nog een bed o f uitzonderingen op die lijsten, han- militair inundatiegebied, het wachtkermisbed over is, maar tevens o p delt dus welbewust tegen de last- loopen tegen sabotage door Nederalle geldbuidels, waar nog geld'in geving der Nederlandsche regiering landsche patriotten bij installaties over is, i n het bijzonder voor hen in. Ieder in overheidsdienst, politie- der Wehrmaeht, het wachthouden vóór wie onderduiken een gezinsman o f niet, die Nederlanders, in gemeentehuizen, distributie- probleem vormt. Sommige bestemd voor de Duitsche slaven- bureaux enz. legen overvallen door markt, opspoort o f helpt opsporen, vrijheidsstrijders — het is alles gehuwde arbeiders met kinderen identificeert o f helpt identificeeren, deelnemen aan krijgsoperaties tegen zouden wel onderduiken, als ze hun gezin maar verzorgd wisten. aanhoudt o f helpt aanhouden, weg- eigen land. D e Nederlandsche voert o f helpt wegvoeren, handelt vrijheidsstrijder, die zich meester V o o r kostwinners is de zaak net zoo. Het is aangewezen, dat p a -

D

(38)

Enkele maanden geleden bliezen Fronsche ondergrondsche strijders ammunitledepots in Grenoble op. De oonmi gijzelaars gevangen, aie ZIJ, onaanus net aringena verzoen van ae patriotten, weigerden los te laten. Als gevolg van deze weigering werden barakken opgeblazen, waarbij 220 Duitschers werden gedood en 500 gewond. ' troons hier bemiddelend optreden. ten gevolge gehad. Zeer belangrijk loofde te zoeken, o f naar een Doch er moet ook een beroep is het volgende: vele onderduikers familielid; de persoon, die z.g. gedaan worden op de'onderduikers kennen nog altijd hun personalia onderdak zoekt voor een zieken zelf. E r zijn er nog altijd, die de niet voldoende van buiten. Wie een J o o d ; de nette mijnheer, die 's wijd verspreide 10 geboden voor valsch persoonsbewijs heeft, moet avonds na donker o f zelfs brutaalonderduikers niet opvolgen. Bij alles wat er op staat en er verband weg overdag aan komt bellen en de drukke plaatsen (cafés, schouw- mee houdt vlot op kunnen dreunen, om suiker o f vet vraagt, z.g. voor burgen, pleinen, stations, treinen, anders valt hij bij een razzia door onderduikers — : voor hen allen enz.) die de onderduiker zooveel de mand. Wanneer de vijand U geldt, indien ü hen niet deugdelijk mogelijk diént te vermijden, tót liegen dwingt, Heg dan steek- kent : O P G E P A S T ! G E S T A P O ! behoort in het bijzonder de bios- houdend. In dit verband mogen L a a i U niet in met onbekenden, coop. Het zich verslingeren aan wij ook alle treinreizigers die niets zonder deugdelijke legitimatie hunDuitsche films is voor alle Neder- van de politie te vreezen hebben, nerzijds. Help, maar help met landers afkeurenswaardig; voor een wel dringend op het hart drukken, beleid. Zwijg over U w onderonderduiker is het bovendien roeke- om bij een inspectie i n treinen en duikers, leg U w buren en kennissen loos. bij razzias zoo traag mogelijk te het zwijgen er over op. OnderHoe moeilijk het ook valt — de werk te gaan bij het te voorschijn duikers, zwijg over U w gasthceren, onderduiker dient zoo onopvallend halen van hun P . B . ' s ; op die manier maakt U nuttig en val niet op. mogelijk te leven als een net en veroorzaken zij vertraging en kun- Een duikboot, die boven water eerzaam burger. H i j dient daarom nen zij , aderen, die de politie wel gaat liggen seinen, wordt ook i n den grond geboord. Bedenkt het de Duitsche voorschriften over zoekt, redden. verduistering en spertijd stipt op Bijzonder gevaarlijk, ook voor allen in deze laatste phase: te volgen. Wie n o g fietsen k a n , onderduikers en degenen die hen Elke man uit Hitler's hand Is een man voor Nederland! denke o m zijn verlichting. Over- herbergen, zijn de provocateurs. Het lijkt aangewezen o m ook een treding van den spertijd heeft reeds Het bekende meisje, dat adressen herhaaldelijk een reisje naar Vught alstroopt, o m z.g, naar haar ver- bijzonder woord tot de vrouwen te » » ' » » ™ ' » ««uren luviuy

(39)

richten. De vijand immers probeert in dienstbetrekkingen, b.v. bij post en tram. zooveel mogelijk mannen door vrouwen te vervangen. Elke vrouw, die een man vervangt, dient te beseffen, dat zij een man het land uitjaagt naar de Duitsche hel; en dat is weer een man minder, onontbeerlijk voor den opbouw van het nieuwe Nederland. Nu de laatste phase is aangebroken zal de vijand ongetwijfeld probeeren onze laatste reserves vrijheidsstrijders te decimeeren. door laffe weerwraak op gevangenen, zooals helaas reeds is geschied, door provocatie, door verraad, door nienschenjacht. Wij weten met trots dat de vrijheidsstrijders zich door weerwraak niet zullen laten intimideeren. Zij weten dat staken van den strijd zou zijn: handelen tegen den geest der gevallenen in. Dubbele voorzichtigheid in deze laatste phase blijft echter geboden, en de ondergrondsche pers heeft dit herhaaldelijk tot uitdrukking gebracht. Wij willen dit slechts onderstrepen. Laat U niet, overmoedig geworden door de militaire gebeurtenissen, verleiden om Uw oude, langzame maar beproefde methoden prijs te geven. Hoedt U meer dan ooit voor kletskousen. Wij roepen hierbij de hulp der gansche bevolking in om allen, die in het openbaar sterke verhalen vertellen over ondergrondsche strijd en strijders, over contacten met den „overkant" e.d., geducht op hun nummer te zetten. Wie kletst, werkt voor den vijand. Het bloed van vrijheidsstrijders, die, zooals helaas maar al te veel is voorgekomen, door loslippige bluffers in den dood zijn gekletst, komt neer op de hoofden dergenen, die, na. vier jaar Gestapojachten. nog geen wacht voor hun mond weten te zetten. Dat de ondergrondsche strijder zicji tevens hoede voor de laatkomers m de illegale wereld, die voor de bevrijding nog eventjes mee willen doen. Dergelijke onervarenen kunnen slechts ongelukken aanrichten. Elke ondergrondsche

strijder zij voorzichtiger dan ooit in het aanknoopen van nieuwe relaties. Weiger alle opdrachten die op een ander terrein liggen dan het Uwe. tenzij in uiterste noodzaak. Een mensch heeft maar één lichaam en één stel zenuwen. Werkt vooral met schuilnamen en ontmoet Uw relaties liever buiten in den regen dan hun Uw adres af te staan en Uw telefoonnummer, zoo dit nog bestaat. Zorg voor duidelijke afspraken met Uw medewerkers; weet, hoe U elkaar kent, waar en wanneer U elkaar ontmoet hebt, de reden waarom gij tezamen zijt. Dit is noodzakelijk bij eventueel verhoor en confrontatie. Elké noodzakelijke leugen moet over en weer doordacht en steekhoudend zijn. Schrijf zoo weinig mogelijk op en berg belastend materiaal elders. Huis en portefeuille van eiken ondergrondschen werker moeten „schoon" zijn. Is iemand uit Uw groep gearresteerd, houdt er dan rekening mede dat hij „doorslaat" en namen en adressen noemt. Wantrouw aanvankelijk eiken vrijgelatene, ook al js het Uw beste vriend. Wellicht volgt de Gestapo hem. Het komt helaas ook voor, dat de Duitschers iemand vrijlaten, nadat hij zich heeft laten africhten tot lokvogel. Vergewis U of een adres zuiver is voor gij het betrekt, en voor gij de huisdeur binnen gaat. Dit is moeilijk, want de Gestapo kent reeds vele trucs dor dndergrondsche strijders toegepast. Bedenk tenslotte, dat oververmoeide en nerveuze werkers een gevaar vormen voor hun groep. Wees sterk in het bewustzijn dat dit.de laatste phase is, maar wees daarom dubbel behoedzaam.

met bloed betaalde conclusies hebben getrokken. Zoolang de vijand krachtig is, is elke volksbeweging, die niet gedragen wordt door organisatie, hachelijk. Wanneer er verzet is in diensten en bedrijven, dan dient dit verzet verticaal georganiseerd te zijn: Ieder dient zich gedekt te weten door zijn superieur, om zelf leiding te geven aan degenen, die aan hem ondergeschikt zijn. Dit mag echter het initiatief van den enkeling niet uitsluiten: baanbrekers moeten er altijd zijn. De practijk leert, dat zoogenaamde wilde stakingen, niet gebonden aan een tijdslimiet en niet gericht op een scherp afgebakend doel,- gedoemd zijn te verlopen. Wij meenen in dit verband te mogen wijzen op de welgelukte Juni-stakingen in Kopenhagen, die enkel gericht waren op de verwijdering uit de stad van de Deensche SS. en die daarom geslaagd zijn, ook omdat er een goede organisatie achter zat. Wannéér de vijand eenmaal in verwarring begint te geraken, komt het béefd natuurlijk anders te liggen, 'maar ook dan blijft organisatie een primaire eisch.

Tenslotte dit. Mochten de gevechtshandelingen ooit Nederlandsch grondgebied gaan bestrijken, dan zal de vijand er zijn voordeel in zien in bepaalde omstandigheden zooveel mogelijk menschen de straat en de wegen op te jagen, teneinde den Geallieerden opmarsch te bemoeilijken. Duitsche radio - uitzendingen voorzichtigheidshalve op het Verre Oosten gericht (b.v. Transocean van 26.7,44) hebben geopenbaard welke schromelijke ellende hiervan het gevolg is voor de bevolking. Wilt gij de Geallieerden helpen, blijf dan Tusschen het oogenblik dat dit zooveel mogelijk waar gij zijt. artikel geschreven wordt en de En tot de bevrijding aan Neerbevrijding, kunnen vele dingen gebeuren. Op een gegeven oogen- land's poorten klopt: Geen man blik zouden er massale verzets- en geen vrouw voor de moffenbewegingen kunnen ontstaan. Waar mobilisatie* Nederland reeds de Februaristaking en de Mei-stakingen uit- Nd overleg met Engelandvaarders gestreden heeft, daar zullen onder- samengesteld door grondsche groepen reeds de daaruit A. DEN DOOLAARD. (40)

Tijdens den opstand in Denemarken wierpen de patriotten barricades op met de Deensche vlag in top, en ontstaken een vreugdevuur.

Het dagelijksch leven op een onderzeeboot Kapitein van Duim op de brug van tijn onderzeeër, die in snelle vaart door het water snijdt, terwijl de mannen in de „ badkuip " op den uitkijk zitten naar den vijand.

D

E W E R V E L W I N D " heeft mij gevraagd U iets te vertellen over het dagelijksch leven op een onderzeeboot. Het spreekt tot een ieders verbeelding', en toch kan men er zich geen' voorstelling van maken. Voor de ingewijden, die antwoord op die vraag moeten geven, is het ook al weer niet zoo makkelijk, omdat het hun zoo normaal lijkt. Als we op patrouille zijn (voor de Geallieerde onderzeebooten beteekent dat altijd in vijandelijke wateren) wordt de dag nacht en omgekeerd en daarmee ook het leven aan. boord. Want overdag zijn wij onder water en eerst na donker komen wij boven om de accu-batterij op te laden en het hoogedruk-luchtnet weer op peil te pompen. Om de nu toch al zwaar wordende lucht niet nog meer te bezwangeren, wordt er onder water niet gekookt. Dus is nu het middageten gesteld op middernacht, ontbijt om zes uur *s avonds en de avondboterham, theewater bij de Marine, om zes uur *s morgens. Die tijdsverschillen van zes uur houden verband met de oorlogswachten, zes uur op en zes uur af.

Met de oorlogswacht wordt telkens de halve bemanning afgelost, en het schaften loopt dan van een half uur vóór tot een half uur na het aflossen. De lange ruk van twaalf uur wordt halfweg onderbroken door een bord soep. Daarenboven wordt aan iedere wacht om de twee uur nog koffie en poeroet (cacao) uitgedeeld. Iedere leek, die de kleine eleetrische kombuis ziet, verbaast zich er altijd over hoe het ter wereld mogelijk is, dat daarop al dat eten klaar gemaakt wordt. En daarbij moet men niet vergeten, dat de kok dan ook nog eiken nacht brood bakt. Vooral in de tropen is dat geen pretje in de hitte. Behalve het brood en de aardappelen kan er maat voor enkele dagèn versch eten meegenomen worden; verder is men op blikken aangewezen. Wat fruit, citroensap en pillen moeten dan de hoogstnoodige vitaminen verschaffen. Een regelmatig terugkeerende tractatie, kunststuk van den kok, is „Rijsttafel belazer*'. Naast den kok moet hier de verdienste genoemd worden van den konstabel, die niet alleen het. kanon bedient, maar ook als bottelier en inkooper optreedt. Over (42)

de heele wereld heeft hij kans gezien de juiste voorraden in te slaan, en er voor gezorgd dat het Hollandsche karakter van het schaften niet verloren ging. Het was voor een aantal Engelandvaarders, die onderweg op hun tocht naar Engeland bij mij aan boord kwamen, dan ook een bijzondere gewaarwording, Hollandsche pot op vrijen Hollandschen grond te krijgen. Wat een begin ! zult ge opmerken ; alles draait om de „hap". Ja, het lijkt erg materialistisch in dezen tijd, maar het is op onderzeebooten belangrijk. Want het is de eenige afleiding, die de lange dag ons geeft, tenzij de vijand, voor afwisseling zorgt. Maar helaas voor ons isf zijn scheepvaart niet van dien aard, dat we het daar druk mee kunnen hebben. Hoe vaak liggen we niet een heele patrouille van twee of drie weken op den loer en komt er niets langs. En dan wordt de sleur vervelend. Ieder geluidje en ieder wolkje aan de kim is welkom, want het kan de zoo lang verwachte prooi beteekenen, zelfs al bijt zoo'n ding wel eens van zich af, en worden we dan zooals het aan boord heet „weer op een lage pit gedrukt". Een pit echter, die

gelukkig steeds weer is opgevlamd. Ook m den aanval doen wij net met de oorlogswachtdivisie die dan op post zit. De geoefendheid van het geroutineerde personeel is van dien aard, dat we geen speciale bezetting voor de alarm posten noodig hebben. De rest laten we dus rustig liggen, want het «kan best zijn dat het niet eens tot een aanval komt. Gaat de aanval wel door, dan komt er in den regel daarna van rust niet veel meer. En alle slaap dien we hebben gehad, kan ons niet ontnomen worden. Aan den anderen kant is soms het ontwaken van de slapers heel ,,._..-,(

n» « v n l A s i A c

van (nnv>Hn\

of dieptebommen vertellen hun dan pas dat er weer iets aan de hand is. En dan is het bewonderenswaardig om die zelfbehcersching te zien, waarmee zij oogenschijnlijk rustig in hun kooien blijven liggen. Het 'otale gemis van een eigen verblijf laat zich dan pas eerst goed voelen. Hoe groot de schrik of angst ook zouden zijn, men kan en mag ze tegenovef de anderen niet toonen. Want men kan nog steeds van voor naar achter kijken in de . boot en een ieder die zich zou aanstellen loopt dadelijk in de gaten.

De onderlinge band Tijdens zoo'n aanval is het een groot voorrecht en voordeel voor Commandant en Wachtofficieren om te weten wat er eigenlijk gaande is. De rest kan slechts gissen wat er gebeurd is of te gebeuren staat. Voor hen is alles even duister. Zoodra de omstandigheden het toelaten gaat er dan wel een van'de officieren rond om den toestand uit te leggen, maar dat is ook alles wat er aan te doen is. Geen lof is dan ook te groot voor de menschen, die rustig hun werk blijven doen of rustig blijven liggen in die doodstille boot, waar de stilte alleen maat verstoord

In deze oogenblikken groeit de band, in samen doorleefd gevaar, en ontstaat dat vertrouwen in den „ouwe", den Commandant, die hen al eerder uit dc narigheid heeft gebracht en het nu ook wel weer zal scheeren. Omgekeerd geeft de zware verantwoordelijkheid voor het leven van die vijftig man een liefde voor het personeel, die sterker wordt naarmate de gevaren grooter waren.

Hollandsche humor Mijn persoonlijke indruk is dat het personeel van de Nederlandsche Marine juist die karakter-eigenschappen bezit, die het uitermate geschikt maken voor den dienst aan boord van onderzeebooten. Niemand van hen zal durven beweren, dat hij niet weet wat angst eh zenuwen zijn ; maar het is meesterlijk zooals die gevoelens Vu»K«»rt<~lit

En hoe moppen bewijzen humor, humor. Van

*n nnderrtrnkt worden.

verademend werken de en goeie zetten! Ze het groote gevoel voor soms met recht galgen-

'„ifr.rii'oi»

ViioM

M X »

vnnr

een vertrek naar zee een toespraak, en had het over de gedenksteenen met gebeitelde namen, die bij het nageslacht de namen der gevallen helden levendig zouden houden. Kort daarna, op een patrouille, toen een serie dieptebommen boot en mensch had doen sidderen, riep er plotseling een door de boot : „Hoor je ze weer beitelen ! " Of de opmerking van den duikroerganger, die al zijn volle aandacht noodig heeft om de boot op diepte in bedwang te houden: d'r zeepkissies, alsof er geen rantsoeneering bestaat".

Men vergelijkt den toestand wel eens met een schuilkelder tijdens een bombardement. Maar deze j _ j _ J '. i,.:J vergelijking gaat Sn zooverre mank, worcu aoor ae aavcrenue gcuuwu. dat men bij een onderzeeboot van de explosies of het nog meer weet, dat iedere bom op het enervee rende geluid van nabije slachtoffer gemunt is. i-y»Vi tii*r*» \'Ctv\ r\f* 1 1 1 Cff*r< (44;

Vooral in de tropen is het geen pretje. De temperatuur van de boot is dan van dien aard, dat we zweten als otters. Zakdoeken en handdoeken zijn in een ommezien doorweekt, en het uitwringen wordt dan een regelmatige beweging. De kleeding is navenant : een enkel khaki broekje en soms een witje, alles vies en doorweekt. Als dan 's avonds het luik opengaat, is het in den waren zin van het woord een opluchting. Dan ruikt men frissche lucht. De eerste sigaretten smaken dan zelfs niet meer, en dat wil wat zeggen. In de tropen staan tegenover de warmte in de boot onder water, de heerlijke nachten boven water. Maar daarvan heeft alleen het dekspersoneel voordeel, dat als uitkijk dienst doet. De overigen zien de buitenlucht voor het laatst als ze de haven verlaten en niet eerder voordat ze weer terug zijn. Verder zien zij enkel de wanden van de boot. In de koude gewesten is men meestal blij als men weer beneden is. Daar bekomt men van de bijtende kou en nattigheid van het leven op de brug, in de scheepstaal badkuip gehceten. Dan is het een verlossing als men zich van het oliegoed kan bevrijden, de natte plunje kan uitdoen en op de dieselmachines drogen. Het verbaast mij altijd dat we zoo weinig met ziekte te kampen hebben. Misschien komt het wel omdat er geen dokter of verpleger aan boord, is, zoodat men aangeSM7M is <>n het oordeel en de handigheid van de Hoofd-Machinekamer. Twee maal hebben we een ernstig verwonde hand te behandelen gehad, en de amputatie van een stuk vinger gebeurde toen met een gewone schaar. Maar het was zoo goed gedaan, dat na binnenkomst veertien dagen later de echte dokter alles rustig liet zitten, waarna het geheel keurig terecht kwam. Voor de wijze, waarop de slachtoffers zich gedroegen heb ik altijd het meeste

Kapitein van Du/m en zijn bemanning, die samen verschillende vijandelijke schepen tot zinken hebben gebracht.

ontzag gehad. Een Hollander komt pas goed tot zijn recht in de bedondering. Er zijn echter ook meerdere rustige perioden geweest en dan bracht de bibliotheek haar geld op. ü moet vooral niet denken, dat Janmaat met rommel tevreden is. Een welwillend Comité, ergens in den vreemde; had eens een voorraad boeken aan boord laten bezorgen, die de goede zielen geschikt achtten voor wat zij voor den „gewonen man" houden. Maar derderangs-ontspanningsliteratuur en detectiveromannetjes willen er bij onze men-

schen niet in. De heele lading over theologische, economische en werd dan ook overboord gezet, politieke problemen toe. zoodra we buitengaats waren. BoeHet is jammer dat de personeelsken van stevig geestelijk gehalte, aanvulling door de bezetting van ook letterkundige, worden daaren- ons Vaderland afgesneden is, anders tegen met aandacht gelezen. Dehad de Nederlandsche Onderzeeromans van Van Schendel b.v. dienst uitgebreid kunnen worden. zijn zeer. geliefd. Want deze oorlog heeft bewezen, Ook werd menig kunstig huis- dat de Ónderzeedienst de Hollanvlijtproduct afgeleverd, waarbij ders ligt. Moge de dag niet meer leege hulzen vaak het ruwe veraf zijn, dat deze uitbreiding materiaal leverden. En dan wordt verwezenlijkt kan worden en wij er natuurlijk heel wat afgepraat, met verdubbelde kracht onzen vijvan alledaagsche dingen tot de and in het Verre Oosten te lijf meest ingewikkelde beschouwingen kunnen gaan. (45)

strijd in Normandié steunt, staat onder bevel van den Zuid-Afrikaanschérf majoor K. Kuhlman. D.F.C.

VAN VERRE VRIENDEN

*

•

»

Het eerste contingent volledig geoefende West-Indische troepen is in Australië aangekomen om deel te nemen aan de bevrijding van Nederlandsch Indie. Het bestaat uit vrijwilligers van Nederlandschen, Crcoolschen, Javaanschen en Britsch-lndischen bloede, onder commando van luitenant-kolonel Meyers.

kaansche schilders. Een van zijn eerste werken was een portret van President Kruger. Hij was in 1867 in Rolterdan geboren en een levenslange vriendschar, tv bond hem aan Anton van Wouw, den beroemden Nederlandsche beeldhouwei in Pretoria. Zijn laatste groote werk was een voornaam portret van General Smutj ten voeten uit.

*

Eind Augustus wordt over de lengte en breedte van Zuid-Afrika een Neder* * • landsche week gehouden teneinde £50.000 Waltcr A. Foote, de populaire Ameritn te zamelen voor eerste hulp na d« kaansche consul-generaal te Batavia, is bevrijding van Nederland. De Kamer', bebenoemd tot consul-generaal op van Mijnwezen is voorgegaan met een Curacao. gift van £10.000 door bemiddeling van. * * * de echtgenoote van Minister Van deri Onder de missionarissen die door d# D R I N S E S Juliana is op 17 Juli uit Canada Bijl, De Z . A . Vrouwelijke Hulpdienst Amerikanen in Hollandia bevrijd zijn, *• vertrokken naar Cape Cod in de is, samen met Mevrouw Van Lennepl Vereenigde Scaten, waar Zij een deel van bevonden zich drie Nederlanders : Pater met de leiding belast en Prinses Juliana;: J. Donkers en de zusters Anna van Rosden zomer mei Haar kinderen zal doorzal dt openingsrede per radio uitspreken^ malen en Bertha van Kempen, alle drie brengen. Op doorreis in Montreal maakte van de R.K. missie in Karira. * * * Zij kennis met 60 Nederlandsche koop• * » Op 17 Juli heeft de K . P . M . te Hol-] vaardijmaRnen. landia haar eerste agentschap in bevrijd! • « * Dr. Loudon heeft in Washington een Nederlandsch Indië geopend. tentoonstelling geopend, die Nederlands Aan luitenant-vlieger H. Polderman te aandeel demonstreert in de ontwikkeling * Melbournc is het Vliegerkruis verleend Op 30 Juni werd uit Melbourne gemeld' ï voor moed en plichtsbetrachting in den der moderne achitectuur. Hij bracht daarbij hulde aan Koen Limperg en Dr. dar luitenant kolonel J. G . te Roüer, | luchtstrijd tegen Japan. T. F. van Royen, die beiden door de Commandant van ons Miichell bom-a • " * • Duitschers zijn vermoord. werper-eskader, bij een aanval opjl Een Nederlandsen gevechtsvlieger, die Japansche schepen gesneuveld is. H i j l i * • * bij de R.A.F. is ingedeeld, had op 16 was een broer van den K . L . M . piloot T e i l Onze soldaten in Suriname hebben door Juli reeds twaalf „ vliegende bommen " Roller, die thans in West-Indië vliegt..! middel van een vrijwillige belasting op neergeschoten. Tot zijn opvolger is benoemd luitenant | ! bier en sigaretten in de cantines een - t ' •', • ' ' -»»v..kolonel D . L . Asjes, welbekend om zijn *l bedrag van fl.50.000 bijeen gebracht In Londen is bericht ontvangen, dat deelneming a3n de Melbournc race in l voor voedselpakketten voor onze krijgsde volgende Nederlansche priesters en 1934 en houder van het record tusschen ; ! gevangenen. missionarissen in een interneeringskamp Amsterdam en Batavia sinds 1933. * * « in dc Philippijnen zijn omgekomen : * • * Pater P. J. Oudendijk, een Nederlandsch Arie van Amstel. Adrianus Aarts, Matpriester in Brisbane (Australië) heeft een Voor de eerste maal heeft het Ned.'1 theus Neiman en Piet Koster. boek gepubliceerd onder den titel.. Paus Departement van Onderwijs in Londen I * • * Pius XII en de oorlog der nazi's tegen de •agere- en middelbare examens in de ; | Dr. W. Burggraaff. onze Vlootpredikant Katholieke Kerk " . Engelsche taal afgajaóinen. Voor L O. ,1 m Amerika, zal voor de gezamenlijke * * * daagden drie canjHdaten, voor M.O., -1 Amerikaansche zendstations een reeks \ vier. De commissie bestond uit den. | In Sydney is op 21 Juli overleden van dertien radiotoespraken houden teer H . Koolhoven en Mevr. H . Bansky- i over „ De geestelijke weerstand van de Raden Loekman Djajadiningrat, Direc/an Gils, onder voorzitterschap van j i teur van Onderwijs van Nederlandsch Nederlanders." >rof. M . Bokhorst. Indië, die zijn laatste en beste krachten • 'X | > ' '>* . gegeven heeft aan de voorbereiding van * * * Oit Washington wordt gemeld, dat onzen terugkeer naar den Oost. Hij een Nederlandsche zeeman, Jan HoogDr. F . S. Franck, een Nederlandsch ff heeft zeer veel gedaan voor den groei van werf genaamd, die viermaal getorpedeerd andarts uit Pittsburgh in Amerika, is ji het Indisch onderwijs en zijn laatste boek JS, de Amerikaansche koopvaardij-gesp aar Australië vertrokken om een tand- I daarover, getiteld „ Van Analphabetisme met vier sterren heeft ontvangen. celkundigen dienst voor onze troepen I tot Universiteit " H kort geleden in New : organiseeren en later te helpen bij den 1 * * * Irork gepubliceerd. •ederopbouw van den dienst der volks- ,.; Querido's Uitgevers Mij. te New York • ' -1 ezondheid in Indië. kondigt tegen den aanstaanden herfst de De Koningin heeft geniaal MacArthur gnej verschijning aan van een groot boekwerk >enoemd tot Ridder Grootkruis met de * * * „ Nieuw Nederland " samengesteld door ; Zwaarden in de orde van Oranje Nassau. , In New York is een kaartsysteem van I Mr. Dr. A . A. van Rhijn, waarin vijftien •f.M. heeft hem persoonlijk ontmoet i leerdan 30.000namen van Nederlandsche '?M vooraanstaande Nederlanders te Londen j oen hij als leider optrad van de Ameririjgsgevangenen in Japansche handen j | hun inzichten omtrent den wederopbouw | aansche delegatie naar de Olympische imengesteld door 35 Nederlandsche f f l van Nederland weergeven. < ipelen in Nederland. £ tmesin New York onder toezicht van den | f l * » * •eren Mevrouw De Voogd en Mevrouw I Het Nederlansche Spitfïre-escadrille, Op 37 Juli is in Pretoria overleden c oefer. Het publiek kan de kaarten | J | dat met zijn verkenningsvluchten den { «... ...v, vcifccmnngsvtucnten den rans Oerder, de nestor der Zuid-Afrt- 1; •nstiltecren ten kantore van Het Neder- WL ndsche Roode Kruis aldaar. ;

;

(46)

Wijzigingen in het kabinet der Nederlandsche Regeering J T V E Regeenng heeft, na rijpe overI 9 weging, noodig gcoordeeW cenigc ««pijpende wijzigingen in afbeidrverdeciing en wertrwisze van het kabinet u n te brengen, met het oo% op de huidige en komende gebeurtenissen. Daaromtrer* koot thant het volgende worden medcgjadtead. Allereerst heeft daarbij het beheer van dc NederlaRdsche Koopvaardijvloot haar bijzondere aandacht gevraagd. De Ncdcrlandscbt vloot moet niet alleen haar zware ooriofjuak Wijven voortzetten, totdat Nedertand en bledertandseh lndté' bevrijd zullen zijn. maar moet tevens haar g r o o t » mogelijke bedrage kunnen leveren lat het economisch bestel van het Koninkrijk. Daarom is besloten «en afzonderlijk departement van Scheepvaart en Vtsacherij i n ie stellen onder leiding van «en vak-miniatcr. De zorg voor de scheepvaart, voorzoover voordien resjortoerende onder het Departement van Handel. Nirvcrheid en Schoepvaart, is i a verband hiermede toevertrouwd aan den Hoer J. M de Booy, oaaJ^EfeeaAcicr en directeur der Bauafscht Petroleum Maatschappij, die reed» sinds 1949 aks Vice-voorzrttef der NederUndsche Scheepvaan- an Handel*c«Tirnwsie op attarve wijze bij de exptonaue van de Nederlandsche Koopvaardijvloot wat betrokken. Bij rijn intrede m het Kabinet heeft d e Heef de Booy ontslag genomen ai* caTccreur der Bataafsche Petroleum Maat» schappij, a h lid van den Buitengewonen Raad van Advies, waarvan hij cvencet» ginds de oprichtmg van dien Raad deal heeft uitgemaakt, t n a h lid van t k Nederhtndfcbe .Scheepvaart- en Handebcomassaste. De Heer de Booy zal ztch aidoa gahfft aan zijn nieuwe Functie, de leiding van het Departement van Scheepvaart « * Vissoherij. kunnen wijden. Aan den Heer Kerstent werd de leiding van het Departement van Handel, Nijverheid en Landbouw aangeboden. Laatst genoemde heeft zich echter met de herini a e i m g an de mutaties op dit tijdstip en onder deze omstandigheden rue; k u n n e » vertcuigen en heeft aan H a r t Majesteit de Koningin r n n omslag aangeboden, hetwelk hem eervol verleend is, onder dankbetuiging voor de aan Hare Majesteit en aan het Koninkrijk ook ander aear moeilijke cttwtandtahcdea Bewezen vele en gewichtige diensten. Het Departement van Handel, N j h e r h u d en Landbouw zal, tevans o m dc onder
Departementen van Bmnetriandacht. r var Aai Zaken en van Algemeene Zaken »teMaang bereid om a h Saereaaru-Gencruw' Oaa aangebracht Bu d< naderende invasie arbeafl. dien h a a h Maaicter 11 iaën van Europa moet ernatig rekening gevoort te artsen en dot voor zijn t a a l houden woeden met dc naogeuJI.hcid dat «x-r-oe! m y f d : e i>eno»iöer te nli/>«». mhs de Minister van Btnnenlaadarhe Zaken hij aktchat a h vtrann^xadehja Vtmaacr a k eca der eersten naar Nederland moet vervangen werd. Maar het beparkir t e r u g k e e r » onder c*rwand*gheo>n, cue reaervotr vaa Nade^endan i a Ben een sterken physieken toestand \-ereisehen vreemde uit wte men een k» kmatni Da vraag raat o f da Heer van Bocycc Muuaaer vaa Juauiie kaa aieaen. iwaakat aterk genoeg te om deer raak zoo noodcg aanvankehe. Cue Mervar^pag aiaiiiajaagl te vervatfiea. Aangezien b»; aan zoo Dwaron bleef vooriooptg de Heer wan spoedig mogeiuke aanwezigheid -van don A n a a n u aan a h voer de taak dar RcMinister van Binneeiandacht Zaken i a geenog mcoc verantwoevdetuk M nart ar Nedertand «en dringende ettert acht, * Toen echter later vervanging wet oordeelde hij het juister run e » r u i e * * i * ' m o p r l o i werd moest ui «en hemmuwth ver bcsch&king U swhea van Hare ontsiag-eanvrag* warden berust ea waad Majesteit de Koningin, die. d e n xezaade vervsearang tr, vofluanan harswasue wgjel waardeerend ea daarmede Inaajiri aan Hart %L*jeu&i o r Koetnaan voor« e n d , z t > ontslagaanvrage a h Minister gelegd Z o o trad op M i . G J . «aa van Biraenhmdache Zaken heeft aanHcuven G n a d h a r . dteaeóart roa eattkemat vaard, onder dankzegging voor Oc vek kccigeke<4enuabemNihaerstnd,ahKaaoen gewichtige diensten aan gen lande » Advaeav aa« het Departement voor moertgkc osnsTtndiahcden bewezep. TegeAlgemeen* Ocffkagvoerwg •erhimdaii n Ujkenód ia d r Heer ven Boeyen aangeweest, er. d x wen, (kt' zijn iiingaaaii geaocht, «n deze heeft z é n daartoe beread hen. aBe snadewerkaag m l >erk»srwti v e r k t e m t A s Mmuati van Algemeene Zoo kregen wij een neauwea Masnaaar uan Zaken i a het Kabinet te Wijven, zoodat Juatutc, die bijna vier jaar lang dc hsssnd h hij vewtdjarlng profijt U n Wyven xmg v-an o m v B i r t a n d heelt mtaat trekken van z g a ervaring en deskuadigmaakL Zijn band met het taasViatai hetd. V e e m ztje rrragc zaten, die tot volk, >ón nelder aarscht ta wat goede au toe onder Bwtnrntandwhe Zaken vrxtrheresdmg vanshchv zijn diepe overressorteerden, naar Algemeene Zaken tuiging, dat der* oorlog ook «ea innaai overgebracht cm» btteekent, zjjn «Be nadanen «an asja intrede w het Kabinet met vreugde te tót Mhuater van Binoentandsche begroeten Zaken « hrtwetnd M t . J . A W Borger die sedert Augustut van het vorig jaar ais Minister zonder Portefeuille deel un«taakt v«n het Kabinet Minister Borger De positie *»• ket Koofvguirn. v o o r n beiasi met zaken a h PerszuivemffmmÊÊti hij im*Ae ring, ecu-en ander BI aanskirung op en ter voortzetting van de taak, «bc hem was Eee bewapend kcopaardijschtr wordt toevertrouwd met betrekking tot dea nimmer eb oortagasrnir beschouwd terugkeer en het herstel van het BurgerHet gewapend verzet van handeli lijk Gezag m Nederland schepen tegen hoftmakmg o f 111niaMijieag Oc* de Mmtstrr van Justitie bad '« door eeuwea been a h recnenaug Rurtdefc ontsktfi gevraagd. D a directe e*aend aanleiding tot d c ontslag-aanvrage van Het deataemen aan aan pMerzeeache den Heer van Angaren iax i n een voormffttaire retorit.it fhs>. m v w ) door een bereidenden maatraad : ru. veracht! van ktmpvaard^pxfup verandert n a m aan den trukht over de hataeormg der potitk op status van temp es bewamning. evenwwa het oogenbiik der bevnjdtog. O c acdea ah het vanen ht oMvoot-werhaad invloed van het Kabénet en met name de Monster heeft or> den status vaa tohap e a bcPresident, hebban aBet gedaan om onzen meneang Minister van Justitie te overtuigen, dat De statut van het eaopwutrdtjaihiu h dc verschillen met ham m wezen te gering door het veren ia een kwvant cuw^uui waren o m daarom heen te wihen gaan. niet veranderd Er n daarom geen enkew ttuuu waar de Msattter van Justitie per- aanleiding te veimidijsiaBta «an de •oaMök dc overttngiQg had dot toch invijand dc b t n u n a w g ven een raodeatc derdaad zijn verantwoordelijk, beid a h schip, mocht rit al io n m handen vaBen Minister geraakt werd, mocht hem het anders roe behandelen, dar de ovengc recht niet worden ontzegd, dc cecnekoopva ardi.nnar» ner, ouenties te trekken. Sedert hét uitbrri er van der oortoa Er tag inntaschen «en ander t-

(47)

~i\tt- --jrvport«t jppco.'.i.indeereTi • in • S J M.nw»er Deze overeenkomal dateert «aa Augustus 1943. doch kon toen aict tot M-tha. Kutiam» . >nvoc*n .-nz Lurvocrmg «orden gebracht tengevolge • leeraard «.^n rJee Rcfrvrruirf R een >an (nwoorzicne ontwikkelingen in den •^r>)d op cv^ii aft Jood *..i.>r . u t « m a l e in Italië. N u deze i.iopvaardi; • erpth.riter. Jan Jcz* opera- oorlogstoestand beletselen vervallen rijn. zal san de overJe»i te server, fenkornst onverwijld uitvoering worden

N^riaodsdh la^bcs* Reget firtki te Brfabeae

aeaeven.

Jhr M r M . W v t n Weede. tot dusver klabinctschcf van den Minister van Buitenlandsche Zaken, die voor dezen post is aangewezen, zal zich, zoodra de t>ostandigheden dit toelaten, naar RomeJ Nasevtn. Hij wis tevoren in Berlijn en" Peking werkuam. Zijn laatste posuaas at« «an Secretaris van de NetitrlajdMkr I rgatir te ftornc. i n S e p u » n b c f « ) U B kwam hij te Londen aan. ^ajw ^^k^

viicusier v»n M o o t heeft Je ruimer, bekend gen-Mik', van hen. die de«t ruiten jitirus'in 4e N<dertandsch i..otKtve -tikteenrif, Jje rtuuvenkort ral «orocn j o o r m d . V ooi j« hierna te .•»oemen departementen taf hit Je voiMrvde runwfi jan Economische Zaken Dr J Hoogstraten. Onderwijs Kaden Loesman DjajadminaTat i Nederla r e a a ^ f ^ g s k W d i a i n a ter Hoofd »oo^ejke]«amigde Staten) gedu•erken cn Transport ö nog tiet aan*cadc Juli j.1. b c M s j S i t de heeren ataaaam M r J. W BevetejWoorzitrer : M r D ). Cassw de Jongh. Dr H Riemene en Oe benoemineen «an de Heeren van èet Pkas e i Smits rist) 'udrtijk daar de hoofden vleze ttetatnememen a c h op vJHgjjk^oeSde «aperts '.raden de het eoajentMtk m door ia pan bezet gebied hcvindtn De zetel der Ree*er«ng :*M L_^A *ajVjn«ce. A Bcsrebreurtje, 7 J Noortoopij gevestigd zijn te Brisbeae apIIfpiagy en C . M . Schoen . ais acH«eurs AuatraiMi. practscn gesproken het thcHt ^ U K t r t n J Jerome WtKrarm, l . H . hij onzen archipel gfcSgJHI C ^ n l e s , terwijl M r . A . Broche» eaj i e c r e u r » aptrad

MoaetBire CM,fei«Mii Brettoa ffw

Zrktnmi*% van de Voej)|Afi4ge

Op 29 lui. s orrVieeiafcjsJjrHl gemaakt, dat de Ncuerlanja^^Bj-|saTint Set Fransen* ' rjmtajfagfcor ^ P N a t tonele 9e>r;^i:njerlteno**iO)jm al* devoofloopiae »e«ee< ~t +t* r l a t > Repuiiei. r

C*i*al&pK\ Vatic*» D^^g»jer<3iflftcf»e

Regeering en de

Heihtè^kWpj* -.;n ivtreeneeicojT'en. dai

4e Sec^gjtndsche Hegeering öij het v*iic**« wc r trge/n» oor di t d at) zijn door een Burten»e**.x?r Gezant en Gevoknach-

Lsxatvaaft sa éea oorlog

Oo 17 Juli zijn in Washington voor 'oeptgc Scsprekingcn aatopana lasacaen de Vereenigde Staten «f Nedrrtamd ut verband -net de hervatting vast het burgerlijk luchtverkeer na den oorlog. Ah Nederlaadsche delegaue treden op de heeren Mr. M P. L . Steenberg»*, voorzitter. M r B. Kleyn Molekamp. t C. Aron•tem. en D r F. H . Copes van Hasselt. regeertngsadv»eur voor CAtete luchtvaart. De Vereenigde Staten zijn "ertegen «roordigd door de heeren J. C . Crew,

(oorziuer. \ d o l f Berie fonder-«oretaris tin Buitrnlandsche Za/ioej^Stokiey Mor-

|an. Hariey, \w. D '•sjjj^den en H . Curnrnrng.

, ^

^g^^Bj)>

Buj eeaJjVhgneenacl&ppelijke Beschikk . n g ^ l ^egjjjjV i**** van de Ministers vasjdWvjientaaar van Marine etn van O o r S j g f l ujge$ic!d ten Lucht-Tran.tportcf^ezc^rnmst heelt tot taak op doelEfAajc wijze tc voorzien in de bekjoefte Bgjjkffjv-hi-transport. «vclke na de bc^ t h n g van ISlederland en gedurende de voortzetting van den oorlog in het Verre Oosten zat bestaan. De uitvoering van dc taak van den Lucht-Transport Dienst wordt opgedragen aan de K L M . Daartoe worden ter aeschikking van die maatschappij gesteld het materieel en het personeel, dat de genoemde drie Ministers voor den? Lucht r < ^ « p o n - O k t o H ruHen tjesterr-rrwi Het toeuem op ck veihge uitoef*-' i« van de luchtvaart «a » verbase iua; roede OP de gaschik rWcV*-*?* * « ?* rik .. en op de Hvcht>vaardiejr«;;i3 »• Sr NscgP vaartuigen, tot cier. Dier*.. •*>: «ar «ordt uiigeoriend loet Y* * ••ar Water»!aft! Met loezich» o%.' tan i-»t*«s. - '<ü opgeaVager san sen t. t*rr>rf i s.ï-« V UKhtTTAtetpon Bij een andere Bas * • • * ' ' 1944 van dezelfde * ' i « r van de CJ*»»»I*Ï

-< :

*>•.'•

*

-

port geregeld. De Comrmssie ^estiiai e.: -;. >d jan geweren door Je.» Mtmstt' Waterstaat, een Itd. *ange*rr«! doca den Mtnister van Marine, een lid. aA
De punten moeten streepjes worden Wij hebbori tot onze »pijt weer gehoord, dat de " Wei^elwind " lang niet voadoende wordt doorgegeven» In navolging van het ondergrom&ch* Yr\\ N«der1and " plaatsen wij daarom een controle-middel op het aantal keer en, dat «Ut exemplaar gelezen wordt. Wij verzoeken een ieder, die dit nummer feest van een punt een streepje te maken. En dan: minstens doorgeven tot alle punten streepfes zijn. u

HA

4S>