Ir. H. van Rossum
S(P
206
KATERNEN 6
Ir. H. van Rossum
Uitgave: Landelijk Verband van Staatkundig Gereformeerde Studieverenigingen. 19 71
Ontwikkelingslanden
Een complex probleem Er wordt o v e r het algemeen nogal generaliserend gesproken o v e r ontwikkelingshulp. Het wordt v e e l a l v o o r g e s t e l d als een probleem dat o v e r a l g e l i j k l i g t . De hulp aan onderontwikkelde landen is echter een uitermate complex p r o b l e e m , omdat elk land een eigen aanpak nodig heeft. Dit is b e g r i j p e l i j k . N i e t alleen b . v . het klimaat, maar ook de bevolking en de bevolkingsdichtheid is van land tot land v e r s c h i l l e n d . De benadering van deze p r o b l e m a tiek is volkomen anders in een land waar bijna geen mensen wonen, dan in een land waar men l e t t e r l i j k e gesproken o v e r de mensen struikelt. A l s w e , om een voorbeeld te noemen, de afrikaanse landen bekijken, bemerken w e , behoudens enkele uitzonderingen, dat deze niet zo dicht bevolkt z i j n . De zuidamerikaanse landen vertonen eenzelfde beeld. Suriname b . v . heeft een bevolkingsdichtheid van I2 man p e r km 2 , t e r w i j l de bevolkingsdichtheid in Nederland 350 man p e r km 2 bedraagt. In Suriname woont de helft van de bevolking in de hoofdstad P a r a m a r i b o . Het grensgeschil met Guyana, gaat o v e r een gebied - o n g e v e e r g e l i j k aan een derde of de helft van Nederland waar niet één mens woont. Aan de andere kant zijn e r ook landen met een g r o t e bevolkingsdichtheid. Ik denk in dit verband aan een land als India, waar de mensen geen m o g e lijkheid hebben om aan enige werkgelegenheid te komen en waar in een stad als Calcutta ondervoede mensen op straat liggen te s t e r v e n . Dit is de
werkelijkheid van vandaag. De overbevolking van de steden en het d a a r m e e gepaard gaande gebrek aan v o e d s e l , de slechte hygiënische v e r z o r g i n g en het ontbreken van r i o l e r i n g zijn hier debet aan. Het vraagstuk wordt in het bovenstaande wellicht teveel z w a r t - w i t w e e r g e g e v e n , maar het probleem van de bevolkingsdichtheid k r i j g t in alle m o g e l i j k e kranten, periodieken en tijdschriften niet die gebondenheid aan de s i tuatie van de landen a f z o n d e r l i j k m e e . Men zegt dat e r een bepaald bedrag per hoofd van de bevolking aan ontwikkelingshulp moet worden g e g e v e n , maar e r zijn z o v e e l landen dat men het probleem nooit op deze basis kan oplossen. Want het gevolg zou z i j n , dat landen waar bijna niemand woont niets k r i j g e n , t e r w i j l landen met een z e e r dichte bevolking z o v e e l zouden k r i j g e n , dat men e r geen passende b e steding v o o r zou kunnen vinden. Z o zien w e dat e r tussen de landen onderling een g e w e l d i g e kloof l i g t , o m dat z e zowel qua bevolkingsdichtheid als qua bodemgesteldheid v e r s c h i l l e n . Om nog een voorbeeld te noemen: de republiek Tsjaad ligt v r i j w e l geheel in de Sahara. De vruchtbaarheid van de bodem is z e e r gering met als gevolg dat de landbouwopbrengsten z e e r laag z i j n . Het klimaat is v r i j warm en de regenval is miniem - minder dan 40 mm - zodat de Sahara een groot deel van het j a a r geen regen ontvangt. Er moeten hier dan ook heel andere v o o r zieningen worden g e t r o f f e n dan in landen met een m o e r a s k l i m a a t , zoals dit b . v . in de kustvlakte van Suriname aangetroffen w o r d t . Per j a a r valt daar ongeveer 3000 mm r e g e n . Dat is het v i e r v o u d i g e van wat w e in Nederland meten. Een groot aantal ontwikkelingslanden ligt aan z e e . Wanneer e r nu een r e g e ling komt om de scheepvaart van die landen te ontwikkelen en te s t i m u l e r e n , zodat ze hun eigen produkten kunnen afzetten en transporteren, waardoor ook de werkgelegenheid w e e r een handje wordt geholpen, kan het gebeuren dat e r landen zijn die protest aantekenen tegen deze r e g e l i n g , omdat z i j geen havens hebben. Z o w e r d nog niet zo lang geleden in Nepal heftige oppositie g e v o e r d tegen het feit dat e r hulp v e r l e e n d zou worden ten behoeve van de aanleg van havens. Z i j hadden geen havens, zodat de algemene r e gel v o o r het bouwen van havens en het stimuleren van de scheepvaart v o o r hen geen aantrekkelijke zaak w a s . De tegenstellingen zijn zo groot dat ze nooit onder één noemer te brengen z i j n . Met andere w o o r d e n : een a l g e m e ne regeling v o o r alle ontwikkelingslanden tezamen v e r o o r z a a k t onderlinge wrijving.
De eigendomskwestie Hulp verlenen wil dus zeggen: rekening houden met de plaatselijke omstandigheden. Dat d e z e e i s geen overbodige luxe i s , blijkt wel uit het v e r s c h i l tussen de v o r m van landeigendom in dunbevolkte en die in dichtbevolkte g e bieden. Wanneer in een land bijna geen mensen wonen, is de kwestie van de landeigendom v r i j w e l geen p r o b l e e m . Een stuk bos wordt afgebrand, de stronken worden uit de grond gehaald en de bebouwing kan beginnen. Dit is de z . g . ladangbouw zoals die in Suriname, Borneo en andere gebieden van de w e 4
foto: A u d i o - V i s i e , N Z R ,
Baarn
In de d i c h t b e v o l k t e gebieden heeft e l k lapje grond w a a r d e .
r e l d w o r d t t o e g e p a s t . D e e i g e n d o m s k w e s t i e s p e e l t h i e r n a u w e l i j k s een r o l , omdat de g r o n d staatseigendom heet te z i j n . T e g e n w o o r d i g is e r een r e g e l die s t e l t , dat m e n de staat e r iets v o o r m o e t b e t a l e n , m a a r het b e d r a g is g e r i n g en aan t o e z i c h t ontbreekt het w e l e e n s . In d e z e z e e r dunbevolkte g e b i e d e n s p e e l t de j u r i d i s c h e p r o b l e m a t i e k van e i g e n d o m s - en b e z i t s r e c h t nauwelijks een r o l . In de dichtbevolkte g e b i e d e n l i g t dit a n d e r s . D a a r heeft elk l a p j e g r o n d w a a r d e , omdat het dé m o g e l i j k h e i d g e e f t in l e v e n te b l i j v e n . In d e z e landen heeft het e i g e n d o m s r e c h t zich w e l ontwikkeld en heeft het een j u r i d i s c h e status g e k r e g e n . V e e l a l z i j n het g r o o t g r o n d b e z i t t e r s die het land in eigendom hebben, zodat het m e r e n d e e l d e r bevolking m o e t pachten. Het pachtrecht is e c h t e r niet van d i e aard z o a l s w i j dat in N e d e r l a n d kennen. W i j z i j n zo gauw g e n e i g d om o n z e b e g r i p p e n van toepassing te v e r k l a r e n op andere landen, dat ik d a a r v o o r bepaald zou w i l l e n w a a r s c h u w e n . D o o r de g e w e l d i g e v e r a r m i n g van de bevolking kwam het d i k w i j l s v o o r dat m e n z o w e l z ' n e i g e n l a p j e g r o n d als z i c h z e l f v e r k o c h t . I e t s , wat heden ten dage nog in d e z e landen v o o r k o m t . Ook in de Bijbel komen w e dit v e r s c h i j n s e l t e g e n , o . a . in Egypte, wanneer Jozef daar onderkoning i s . M a a r de c o r r e c t i e s die m e n in de Bijbel v i n d t , m i s s e n d e z e ontwikkelingslanden. Bovengeschetst p r o c e s w e r k t e niet a l l e e n het g r o o t g r o n d b e z i t in de hand m a a r ook een g e w e l d i g e v e r s n i p p e r i n g . V ó ó r de z e l f s t a n d i g w o r d i n g van India w a s het h e l e m a a l niets b i j z o n d e r s dat één 5
hectare land in honderd p e r c e e l t j e s v e r d e e l d w a s . Handarbeid en v e e l t i j d v e r l i e s waren kenmerkend. Wanneer men van het koloniale tijdperk o v e r schakelt naar m e e r zelfbestuur heeft dit ook zijn terugslag op de interne verhoudingen. N i e t alleen het juk van de buitenlandse mogendheid, maar ook de binnenlandse situatie gaat dan knellen. K o l o n i a l i s m e en m i c r o b e z i t w o r den onder d e z e l f d e noemer geplaatst. Dan vinden de zogenaamde v e r s t e r k t e landhervormingen plaats, die w e v r i j w e l in alle o v e r b e v o l k t e landen vinden. In overbevolkte landen daarentegen wordt nooit o v e r landhervormingen g e sproken. Op internationale conferenties k r i j g t dit punt i e d e r e keer w e e r g r o t e aandacht. Landhervorming is zo langzamerhand een zwarte vlek op de agenda geworden. Een groot aantal landen echter weet helemaal niet wat het i s , omdat men zelf land in o v e r v l o e d h e e f t . H i e r zien w e dus ook w e e r het g r o t e v e r s c h i l tussen overbevolkte en onderbevolkte landen. Z e e r bekend is de amerikaanse hulp aan deze gebieden. Z i j denken m e e s t al in honderden hectares t e g e l i j k en stemmen hun hulp daar ook op a f . Met andere woorden: z e v o e r e n het grootgrondbezit w e e r in op het moment dat de mensen die e r leven e r vanaf w i l l e n . Landbouwkundig g e z i e n is het iwel een goede oplossing, maar sociologisch g e z i e n is het volkomen fout. Vandaar het f e i t dat het aantal mislukkingen met d e r g e l i j k e ontwikkelingsobjekten nogal groot i s . De problemen waar deze landen m e e w o r s t e l e n , komen w e ook in Europa tegen. In de landen Italië en Spanje b . v . In 1948 heeft men in Italië in het g r o o t land onteigend van de g r o o t g r o n d b e z i t t e r s . Dit is niet op revolutionaire w i j z e gebeurd, maar men heeft e r v o o r betaald. Aan de hand van de belastingbiljetten berekende men de inkomsten en die kapitaliseerde m e n . Het was echter een publiek geheim dat de Italianen hun belasting destijds v e e l te laag hadden opgegeven. Het gevolg daarvan was dat door de regering hun kapitaal omgerekend in grond v e e l l a g e r w e r d b e rekend dan in w e r k e l i j k h e i d het geval w a s . Op die manier hield men heel wat grond o v e r dat kon worden v e r d e e l d . D e z e manier van handelen was gewoon b i j de wet g e r e g e l d in I t a l i ë . In Spanje heeft men het w e e r anders gedaan. Daar heeft men alleen de gronden die v o o r i r r i g a t i e in aanmerking kwamen - de b e v l o e i b a r e gronden onteigend. De gronden die niet bevloeid konden w o r d e n , bleven in handen van de g r o o t g r o n d b e z i t t e r s , maar aan deze w e r d op hun beurt w e e r steun v e r leend door inter-nationale o r g a n i s a t i e s . Om de s t e r k e * b o d e m e r o s i e tegen te gaan worden e r boompjes op de hoogvlakten geplant, die niet alleen g e zelschapsdames, maar ook v o e d s e l l e v e r a n c i e r s v o o r de geiten z i j n . Het gevolg is dat e r van die boompjes niet veel o v e r b l i j v e n , maar ook dit heeft men ingecalculeerd door e r m e e r te planten dan gebruikelijk i s . Een systeem wat v i e r keer z o v e e l geld kost. Op d e z e manier wordt e r heel v e e l v o o r ontwikkelingshulp uitgegeven. Wanneer men echter rekening houdt met de plaatselijke omstandigheden, kan men soms niet anders dan op ine f f i c i ë n t e w i j z e hulp v e r l e n e n . De moeilijkheden die zich h i e r b i j v o o r d o e n , moeten w e echt niet onderschatten.
6
foto: A u d i o - V i s i e , N Z R , Baarn Noord Ghana: een landbouwprojekt
in T a m a l e .
Motivaties om geld te krijgen Een van de e e r s t e p r o b l e m e n w a a r m e n m e e in aanraking komt als men t r o p i s c h e landen b e d o e k t , is dat men g e l d e i s t van de r i j k e r e landen. D e m o t i v a t i e h i e r v o o r w o r d t g e z o c h t in het f e i t , dat m e n de laatsten a a n s p r a k e l i j k s t e l t v o o r hun a r m o e d e . D e z e r e d e n e r i n g komt m e n b i j v e l e r e g e r i n g s p e r sonen van de onderontwikkelde landen t e g e n . Het v o l g e n d e citaat uit een r e d e v o e r i n g van een A f r i k a a n m o g e dit i l l u s t r e r e n : " H e t e e r s t e g e v o l g van de slavenhandel is g e w e e s t dat het d e m o c r a t i s c h e v e n wicht van ons continent v e r s t o o r d i s , omdat de slavenhandel ons b e r o o f d e van de m e e s t w a a r d e v o l l e m e n s e n . Dit v e r m i n d e r d e o n t e g e n z e g l i j k de p r o d u k t i e c a p a c i t e i t van A f r i k a van 1650 tot 1800. Gedurende m e e r dan 150 j a a r z i j n 22 m i l j o e n van de m e e s t w a a r d e v o l l e A f r i kanen g e d e p o r t e e r d en te w e r k g e s t e l d in A m e r i k a en e l d e r s . D a a r gebruikten z e hen als a r b e i d e r s op de g r o t e katoen- en s u i k e r p l a n t a g e s . In een land w a a r de produktie a l l e e n g e b r u i k maakt van m e n s e l i j k e w e r k krachten betekent d e p o r t a t i e van 22 m i l j o e n van de k r a c h t i g s t e w e r k n e m e r s een a a n z i e n l i j k e beperking van de p r o d u k t i e c a p a c i t e i t . U zult de g e v o l g e n van de slavenhandel b e t e r b e g r i j p e n als ik u zeg dat d i e 22 m i l j o e n g e d e p o r t e e r d e A f r i k a n e n o v e r e e n k o m e n m e t de totale bevolking van de d r i e Beneluxlanden. V e r d e r w a k k e r d e de slavenhandel de s t a m m e n o o r l o g e n aan, v e r s t e r k t e de s o l i d a r i t e i t d e r s t a m m e n en deed koninkrijken i n e e n s t o r t e n . Er v o r m d e n zich g e e n g r o t e gemeenschappen d i e v o o r een m o d e r n e e c o n o m i s c h e 7
ontwikkeling nodig z i j n . In psychologisch vlak heeft de slavenhandel een g r o o t trauma v e r o o r z a a k t . Men wantrouwt het w e s t e r s e kapitalisme, dat men als een systeem zonder enige menselijkheid beschouwt. V o o r de Afrikanen was dan ook lange tijd elke winstgevende onderneming onm e n s e l i j k en ontbloot van i e d e r e sociale k r i t i e k " . Een d e r g e l i j k e toon vindt men b i j v e r s c h i l l e n d e r e g e r i n g s p e r s o n e n t e r u g . A l s zodanig zoekt men naar een mogelijkheid om z o v e e l m o g e l i j k geld naar dat land toe te halen. V o o r een groot gedeelte g e e f t men dus de v r o e g e r e s l a venhandel de schuld en zo p r o b e e r t men ons min of m e e r onder druk te zetten. Wie tegenwoordig het b e g r i p kolonialisme hanteert, lijkt een vloek u i t g e s p r o ken te hebben. Men brengt het woord kolonialisme nl. in direkt verband met o v e r h e e r s i n g . Z o biedt het de mogelijkheid te zeggen dat de r i j k e landen zich in het v e r l e d e n hebben v e r r i j k t ten koste van de a r m e landen. Dit klinkt goed en e r zijn maar al te v e e l mensen en politieke partijen die in dit koor m e e zingen. M a a r men moet w e l bedenken dat het gezang niet zuiver i s . Nu wil ik m i j bepaald niet opwerpen als v e r d e d i g e r van het k o l o n i a l i s m e , maar om alleen de schaduwzijden op te sommen is de zaak in een v e r k e e r d daglicht stellen. Op het ogenblik wordt gepropageerd dat ieder land 2% van zijn nationaal inkomen r e s e r v e e r t v o o r ontwikkelingshulp. Dit is ook de roep van enkele politieke partijen in ons vaderland. Gaan w e echter even terug naar het koloniale tijdperk dan zien w e dat Nederland en Engeland destijds 7% van hun nationale inkomen inversteerden in hun koloniën. Dat waren w e l i s w a a r investeringen in de p a r t i c u l i e r e s e c t o r - plantages, machines e . d . - ,die b e doeld waren om e r p r o f i j t van te trekken, maar op die manier schiep men ook werkgelegenheid v o o r de inlandse bevolking. Het gaat natuurlijk niet helemaal op die 7% met die 2% te v e r g e l i j k e n , m a a r het is w e l eens nuttig om e r aan herinnerd te w o r d e n . Daar komt nog b i j dat ontwikkelingshulp ook v o o r een groot gedeelte uit investeringen bestaat. Toen na het koloniale tijdperk de investeringsstroom opdroogde had dit een g r o t e werkeloosheid ten g e v o l g e (denk m a a r aan J a v a ) . H i e r ontstond een geweldig vacuüm, dat de bron v o o r a l l e r l e i revolutionaire krachten is g e w o r den. Men had m . i . e r beter aan gedaan het koloniale stelsel niet in z o ' n k o r te tijd - v r i j w e l zonder overgang - af te schaffen. Het invoeren van een o v e r gangstijd is een b e t e r e methode om dan v e r v o l g e n s langzaam o v e r te gaan tot een steeds g r o t e r e mate van zelfstandigheid, zoals dit in Nederland met betrekking tot Suriname en de Nederlandse Antillen gebeurt. Dit is een systeem dat v e e l beter werkt dan het plotseling geven van z e l f standigheid, waaruit alle m o g e l i j k e conflikten v o o r t kunnen komen. Denk maar aan Kongo waar men onder g r o t e politieke druk van de ene op de andere dag de zelfstandigheid heeft d o o r g e v o e r d . Nog steeds heeft men e r met g r o t e moeilijkheden te kampen.
Kapitaalstroom De moeilijkheden in de onderontwikkelde landen ontstaan v e e l a l door het w e g vallen van de kapitaalstroom. Om die moeilijkheden op te vangen is een nieuwe kapitaalstroom nodig. In het algemeen onderscheiden w e ontwikkelingshulp in een kapitaalverschaffing op het fananciële- en op het technische 8
v l a k . Men kent zowel de direkte financiële hulp om honger te bestrijden - eten v o o r India en al dit soort akties - , als de technische hulp die e r op gericht is om op lange t e r m i j n iets blijvends tot stand te brengen. Een ander p r o b l e e m , maar nauw met het voorgaande v e r w e v e n , is de ambivalente houding van de r e g e r i n g s p e r s o n e n van de onderontwikkelde - ten opzichte van de r i j k e landen. Aan de ene kant kunnen z e de r i j k e landen niet missen en putten z i j zich uit in a l l e m o g e l i j k e liefdesbetuigingen, t e r w i j l z e aan de andere kant een g r u w e l i j k e a f k e e r hebben van de r i j k e landen. Wanneer men met deze mensen te maken k r i j g t dan valt i e d e r e keer die ambivalente houding w e e r op. En juist daardoor ontstaan die geweldige w r i j v i n g e n op het gebied van de ontwikkelinghulp. Begrip v o o r d e z e ambivalentie kan v e e l conflictstof v e r in i jden. Soms laten ze z e e r dure r e s e a r c h reports maken - plannen v o o r bepaalde projekten - die, v e r g e z e l d van een aantal sprekende handtekeningen, b i j de Wereldbank worden gedeponeerd met de bedoeling om geld te k r i j g e n v o o r de uitvoering e r v a n , t e r w i j l het helemaal niet in de bedoeling ligt om het betreffende plan uit te v o e r e n . Z e geven om dat rapport soms niets. Ik heb aan enkele van d e z e rapporten m e e mogen w e r k e n , m a a r die landen zelf gaat het helemaal niet om dat rapport. Het is m e e r bedoeld als c l a i m mogelijkheid om geld los te k r i j g e n . A l s men het geld eenmaal h e e f t , is het e e r s t e wat men doet het rapport opbergen. Soms v o e r t men een ander plan uit en of dat dan een e f f i c i ë n t plan i s , is geen v r a a g . Controle erop accepteert men l i e v e r niet, omdat dit w e e r doet denken aan de uit het koloniale tijdperk stammende bevoogding.
Ontwikkelingspeil We hebben soms maar een heel vaag b e g r i p van het ontwikkelingspeil van mensen in de onderontwikkelde landen. Omdat dit op een v e e l l a g e r niveau ligt dan in de r i j k e landen, is het dikwijls v r i j m o e i l i j k om met deze mensen tot bepaalde afspraken te komen. Wat v o o r ons gesneden koek i s , kan v o o r d e z e mensen nog onbegrepen werkelijkheid z i j n . Vandaar dat het zo ontzettend belangrijk is dat de onderwijsmogelijkheden worden uitgebreid en o p g e voerd. Ter illustratie enkele c i j f e r s uit Europe Y e a r van 1964 die betrekking op N i g e r i a hebben. De N i g e r i a a n s e bevolking i s , om het beter te kunnen v e r g e l i j k e n , even teruggebracht tot 12 m i l j o e n . In 1964 bezochten in Nederland 1,7 m i l j o e n kinderen de l a g e r e school en in N i g e r i a 600.000; 240.000 een middelbare school en in N i g e r i a 42.000; 330.000 een technische school en in N i g e r i a 1.600; aan kweekscholen 30.000 en in N i g e r i a 6.500. Van huishoudscholen, landbouwscholen e . d . heb ik geen c i j f e r s kunnen vinden. Op de universiteiten studeerden in 1964 in Nederland 60.000 studenten en in N i g e r i a 4.000. Ik geef u deze c i j f e r s even t e r v e r d u i delijking. Met deze landen hebben w e te maken. N i g e r i a is bepaald nog niet het minst bedeelde. Een andere moeilijkheid in deze landen is de g r o t e eenzijdigheid van de eko9
PT
foto: A u d i o - V i s i e , N Z R , Baaxn Uitbreiding v a n de o n d e r w i j s m o g e l i j k h e d e n : helpt anderen z i c h z e l f te helpen.
n o m i e . Z e rust in d e z e landen d i k w i j l s m a a r op één p i j l e r . In b e e l d was 92% van de h e l e e k o n o m i e van V e n e z u e l a afhankelijk e x p o r t . C o l u m b i a is v o o r 77% van de l a n d e l i j k e v e r d i e n s t e n op w e z e n . Bolivia v o o r 62% op de e x p o r t van tin en Honduras v o o r 45% op de bananenexport.
1962 b i j v o o r van de o l i e koffie aangem e e r dan
Wanneer nu d e z e ene p i j l e r w o r d t o n d e r g r a v e n of wanneer de w e r e l d m a r k t p r i j s v o o r dit ene produkt t e r u g l o o p t , dan zit het land e k o n o m i s c h aan de g r o n d . We hebben b i j o n z e hulp aan de onderontwikkelde landen nu e e n m a a l te maken m e t d e z e e e n z i j d i g g e o r i ë n t e e r d e ekonom i e . M e e s t a l is het zo dat m e n een v e r d e r e d i f f e r e n t i a t i e en uitbreiding in a n d e r e takken van de e k o n o m i e niet op p r i j s s t e l t , omdat m e n de nodige " k n o w - h o w " m i s t . Men w i l a l l e e n geholpen z i j n in het produkt w a a r i n m e n g e s p e c i a l i s e e r d i s , t e r w i j l de g r o t e m o e i l i j k h e i d juist l i g t in de e e n z i j d i g h e i d van de e k o n o m i e . Buitenlandse hulp is e r e c h t e r , als dit tenminste technisch m o g e l i j k i s , m e e r op g e r i c h t een a n d e r e v o r m van kuituur t e i n t e g r e r e n .
De hulpverlening Bij de hulpverlening v r a g e n w e ons a l l e r e e r s t af d o o r w i e d i e hulp g e g e v e n m o e t w o r d e n . Er z i j n v e e l m o g e l i j k h e d e n : a l l e r l e i w e r e l d o r g a n i s a t i e s houden zich in e r n s t i g e m a t e m e t d e z e hulpverlening b e z i g . Ook in E . E . G . v e r b a n d w o r d t e r aandacht aan b e s t e e d . We kennen ook de hulp van land tot 10
land en de p a r t i c u l i e r e hulp. Tot de laatst^ rekent men ook de zending. A l s we deze hele scala van mogelijkheden bekijken, zien w e dat w e nogal wat wegen kunnen inslaan. De politieke roep die door de w e r e l d gaat spreekt zich uit v o o r de hulp door middel van w e r e l d o r g a n i s a t i e s . Ook de m e e s t e onderontwikkelde landen w i l len dit, omdat men zich anders w e e r geknecht voelt door de een of andere mogendheid. Het l i e f s t wil men daarom geholpen worden door een o r g a n i s a tie waarin men het zelf v o o r het zeggen heeft wat de besteding van de gelden b e t r e f t . En in de V e r e n i g d e Naties hébben ze die mogelijkheid . Het g r o t e aantal kleine landen dat e r in vertegenwoordigd i s , heeft net zo goed s t e m recht als b i j v o o r b e e l d het op één na grootste land van de w e r e l d nl. B r a z i l i ë . Er is dus een groot aantal landen dat dringend hulp nodig heeft. Het is een probleem dat ons allen raakt. A l s we hier en daar de zaak wat kritisch b e naderen, dan wil dit allerminst zeggen dat we e r ons niet m e e willen b e m o e i en. Ik pleit e r v o o r de toestand niet te laten zoals ze i s . We moeten haar e c h ter wel op een m e e r e f f i c i ë n t e w i j z e benaderen. Vandaar d e z e kritische noot. Bij de hulp in wereldverband hebben de onderontwikkelde landen een g e z a g hebbende s t e m . Dat wil zeggen, men bepaalt in f e i t e zelf wat e r moet g e beuren. Z o komt het nogal eens v o o r dat het ontvangende land voorwaarden gaat stellen aan de w e r e l d o r g a n i s a t i e s , zoals het schenken van een auto aan de e e r s t e minister en m e e r van die zaken. V e r d e r kost het laten functioneren van die wereldorganisaties bijzonder v e e l g e l d : dure kantoren, r e i s g e l d e . d . Bovendien komt het geld dat aan de ontwikkelingslanden wordt gegeven meestal in de zakken van een klein aantal hoog geplaatste personen t e r e c h t , t e r w i j l de bevolking zelf e r niet v e e l w i j z e r van w o r d t . En daar moet het tenslotte terecht komen. De r e g e r i n g s p e r sonen in deze landen lijden heus geen honger, daar hoeft u zich echt geen zorgen o v e r te maken. Daar komt nog b i j dat bepaalde mensen, die weinig met het ontwikkelingsprojekt te maken hebben in die landen, hun deel eisen van de bestede ontwikkelingsgelden. Wij noemen dat korruptie, maar v o o r hen is het de gewoonste zaak van de w e r e l d . Het is te v e r g e l i j k e n met het fooienstelsel dat w e in de w e s t e r s e landen kennen. V o o r hen is dit geen punt van diskussie. Om hulp te k r i j g e n van de wereldorganisaties moet men - reeds e e r d e r g e noemd - een r e s e a r c h - r e p o r t o v e r l e g g e n dat gemaakt moet zijn door een deskundige. Op alle m o g e l i j k e punten en onderdelen zijn e r moeilijkheden. In wat kleiner verband zien we hetzelfde b i j de hulpverlening die in het kader van de E . E . G . plaats vindt aan de z . g . g e a s s o c i ë e r d e landen: Suriname, de Nederlandse A n t i l l e n , v r o e g e r e Franse gebieden in A f r i k a , Madagaskar e . d . Persoonlijk ben ik v o o r rechtstreekse hulp, omdat daarbij v e e l minder geld v e r l o r e n raakt en e r een z e k e r e kontinui'teit v e r z e k e r d i s . Op die manier kan e r ook een v e r t r o u w e n s r e l a t i e ontstaan; iets wat b i j de hulpverlening door wereldorganisaties nu niet altijd het geval i s . H u l p v e r l e 11
f o t o : A u d i o - V i s i e , N Z R , Baarn Het gaat er o m dat de bevolking z e l f ingeschakeld wordt en dat er m o g e l i j k h e d e n worden geschapen die z i n hebben voor de t o e k o m s t .
12
ning in kleiner verband verduidelijkt het beeld, doordat men e r een beter o v e r z i c h t van heeft. Bilaterale hulp kan v e r l e e n d worden v o o r a l l e r l e i projekten, zoals scholenbouw, de bouw van stuwdammen, de aanleg van w e g e n . Projekten dus waar de bevolking direkt b i j betrokken is en w a a r b i j ze zelf ingeschakeld kunnen worden. In wereldverband zet men soms projekten op zonder dat e r aan een v e r d e r e uitwerking wordt gedacht, zoals een stuwdam ergens in de w i l d e r n i s . Door het wegtrekken van deskundigen en het opdrogen van de geldstroom komt e r van een uitbouw meestal niet v e e l terecht. Z o kan het gebeuren dat men gekonfronteerd wordt met een stuwdam zonder een e l e k t r i c i t e i t s c e n t r a l e , industrialisatie, kanalen of " l e k k e " kanalen en m e e r van dat f r a a i s . Het gaat e r om dat de bevolking zelf ingeschakeld wordt en dat e r m o g e l i j k heden worden geschapen die zin hebben v o o r de toekomst. Ook de hulp door partikulieren komt steeds m e e r op gang. V e l e bedrijven investeren in ontwikkelingslanden. Niet direkt op basis van liefdadigheid, maar w e moeten niet v e r g e t e n dat handel één van de p i j l e r s is waarop de ontwikkelingshulp g e b a s e e r d i s . Men moet trachten om door handelsrelaties een v r a a g - en antwoordspel te k r i j g e n , waardoor de produkten uitgew i s s e l d kunnen w o r d e n . Ook in wereldverband gaat men daar steeds m e e r oog v o o r k r i j g e n . A l l e e n wordt het funktioneren van deze gedachte v r e s e l i j k b e m o e i l i j k t door de v e r wevenheid met de p o l i t i e k . Partikuliere investeringen l e v e r e n ook m o e i l i j k heden op. A l l e r l e i faktoren spelen daarbij een r o l : de politieke stabiliteit, de afbetalingstermijn en de d a a r m e e gepaard gaande risicodekking b i j v e r zekeringsmaatschappijen in het eigen land. Een andere m o e i l i j k h e i d is g e legen in het feit dat men de bevolking zelf ook moet l e r e n met de zaak om te gaan. Dit is een moeilijkheid w a a r v o o r a l de A m e r i k a a n s e hulp op stuit: men dringt namelijk niet door tot de bevolking z e l f . Men v o e r t w e l g r o t e projekten uit, maar de bevolking zelf laat men modderen met een v o o r hen geëigend modern instrumentarium. De landbouwbevolking moet geholpen worden en de industrialisatie moet op gang worden gebracht. D e z e l f d e oppervlakte aan landbouwgronden moet met een beperkt aantal mensen een g r o t e r e produktie geven dan nu het geval i s . V o o r de o v e r i g e n moet e r werkgelegenheid geschapen worden in a l l e r l e i takken van industrie.
Slotbeschouwing Wij hebben gezien dat ontwikkelingshulp een uitermate m o e i l i j k probleem i s . Daarbij moeten w i j bedenken dat in het bovenstaande slechts enkele punten zijn aangestipt die te maken hebben met d e z e p r o b l e m a t i e k . We moeten ook v o o r dit probleem de oplossing niet alleen zoeken in het m a t e riële vlak. Net zo min als alleen in het g e e s t e l i j k e v l a k . Want daarmee lost men de moeilijkheden niet op. We moeten ons laten leiden door het b i j b e l s e beginsel dat de mens b i j brood alleen niét zal l e v e n . De 13
c h r i s t e l i j k e naastenliefde gebiedt ons ook om het Evangelie te brengen aan d e z e a r m e mensen. N i e t alleen beton en asfalt en a l l e r l e i p r o j e k t e n , maar men moet hen ook benaderen als schepsel van God in het licht van de eeuwigheid. Dit aspekt moeten w e niet v e r w a a r l o z e n als w e het hebben o v e r de mensen in de ontwikkelingslanden. N i e t het louter s t o f f e l i j k e maakt de mens r i j k : Laat ons gebed opgaan v o o r die mensen, dat ze met het Woord in aanraking mogen komen, dat hen alleen r i j k kan maken en v r i j . Want ze menen v r i j te z i j n als ze v e r l o s t z i j n van kolonialisme en g r o o t g r o n d b e z i t , maar z e b l i j v e n slaaf van de zonde. We moeten z e daarom w i j z e n op de v r i j h e i d die e r is in de A n d e r , die zegt dat hij w a a r l i j k v r i j maakt. Dat moet door ons ook in ontwikkelingslanden verkondigd w o r d e n .
14
INHOUD
EEN DE
COMPLEX
PROBLEEM
3
EIGENDOMSKWESTIE
MOTIVATIES
OM
GELD
TE
4 KRIJGEN
7
KAPITAALSTROOM
8
ONTWIKKELINGSPEIL
9
DE
HULPVERLENING
SLOTBESCHOUWING
10 13
15
O. K.-KATERNEN Driemaandelijkse Staatkundig
u i t g a v e v a n het
Gereformeerde
Redaktie
Werkgroep met
Landelijk
O. K.-katernen
de redaktie van Oudenaarden
Tekeningen
B.
Veil inga
Vormgeving
Werkgroep O. K . - k a t e r n e n
•ruk
De Nieuwe
Administratie
Postbus 8,
Schouw,
Giro 526317,
in
van
samenwerk
"Onderling
A.
Omsl agontwerp
Verband
Studieverenigingen.
Kontakt
Zeist
Moerkapelle Telefoon 01793 -
603
