interview
Investeren in de toekomst
Jaap Westerman 72
5 2 013
Jaap Westerman
1
1 Jaap Westerman bij het woningbouwproject Laan op Zuid, Rotterdam foto: Boudewijn Bollmann,
Jaap Westerman, directeur en eigenaar van
Twisted Streets Fotografie
het middelgrote ingenieursbureau SmitWesterman, is positief over de toekomst. Hij zit dan ook vol ambitieuze plannen en ziet bijvoorbeeld kans om meer werk naar constructeurs toe te trekken. Op die manier wil hij groeien als bureau, tegen de stroom in. “Wij willen sterker uit deze crisis komen.”
Zoals veel leeftijdsgenoten op de lagere school weet Jaap Westerman goed wat hij later wil worden: dierenarts. Andere geven hem mee dat ‘tegen de tijd dat jij bent afgestudeerd, er meer dierenartsen zijn dan koeien’. Maar dat is niet de belangrijkste reden dat hij een andere kant opgaat. Meer van belang is dat, eenmaal op de middelbare school, techniek hem toch meer blijkt te trekken. Na de MAVO gaat hij naar de MTS Weg- en Waterbouwkunde in Gouda. Het zijn vooral de grote projecten, zoals de Deltawerken, die indruk op hem maken. Een van de hoogtepunten tijdens zijn opleiding is een werkweek naar diezelfde Deltawerken. Zijn enthousiasme over dat project doet hem besluiten verder te gaan op de HTS, wederom in de Weg- en Waterbouwkunde. “Bouwkunde vond ik maar niks, dat gepriegel met kozijntjes en details. Ik had meer met grote elementen, grote krachten.” Westerman is zeer te spreken over de HTS. Vooral vakken als mechanica, beton- en staalconstructies liggen hem goed. Zijn stage loopt hij bij Rijkswaterstaat, directie Sluizen en Stuwen.
Rijkswaterstaat en D3BN
CV n Naam ing. Jaap Westerma Leeftijd 53 en Opleidingen MTS Wegg- en We HTS de, kun Waterbouw en Staal on Bet HTI de, Waterbouwkun D3BN t, taa ters Werkgevers Rijkswa u rea Den Haag, Ingenieursbu n rma SmitWeste
Na het afronden van zijn HTS in 1983 heerst er een flinke crisis. Het werk ligt niet voor het oprapen. Na wat uitzendwerk bij een poedercoatbedrijf, wordt Westerman gevraagd door Rijkswaterstaat. Daar gaat hij aan de slag met de betonnen luifel over de A28. “Door de complexe vorm was het een crime om die constructie goed in de coördinaten te krijgen. Dat was grotendeels handwerk. Wel was Rijkswaterstaat toen relatief ver met automatisering. Het had een aantal grote tekenstations staan en er werd gerekend met DIANA. Met dat pakket werkte ik op een gegeven moment bijna dagelijks. Een van de grote pluspunten bij Rijkswaterstaat vond ik de goede begeleiding. Ook professor Blaauwendraad liep daar rond. Als het lastig werd, kon ik bij hem terecht.” Na anderhalf jaar wordt duidelijk dat zijn driejarig contract niet zal worden verlengd. Rijkswaterstaat is bezig met het uitbesteden van werk aan de markt en moet dus inkrimpen. Westerman besluit te gaan solliciteren. Zijn eerste poging is meteen raak: hij kan aan de slag bij D3BN in Den Haag. John Kraus, recent gekozen tot constructeur van het jaar, heeft de taak een nieuwe vestiging op te zetten in de hofstad en Westerman is de tweede medewerker. “Het was een compleet andere wereld dan bij Rijkswaterstaat. We moesten alles zelf doen. Geld voor ondersteuning was er niet. Het was hard werken maar het was wel een heel leuke en leerzame periode.” Zijn overstap naar D3BN tekent ook de overgang van infra naar utiliteitsbouw. “Dat was een bewuste keuze. Bij Rijkswaterstaat was je heel lang bezig met één en hetzelfde project, soms wel 10 jaar. Daar was ik een beetje op uitgekeken.” Inhoudelijk vindt hij de overgang van infra naar utiliteitsbouw wel meevallen, mede dankzij de stevige basis mechanica die hij op de HTS heeft gelegd.
5 2 013
73
interview 2 Het negenlaagse betonnen Novotel op het World Forum, Den Haag foto: M.M. Minderhoud
foto: Boudewijn Bollmann, Twisted Streets Fotografie
3 Facet, het hoofdkantoor van Mediq, langs de A2 bij Utrecht 4 Project Dillenburgh, renovatie- en nieuwbouw van levensloopbestendige appartementen in Leidschendam
Hoewel zijn bedrijf ondertussen uitgroeit tot een gerenommeerd middelgroot bureau, merkt hij dat het een andere positie heeft dan de grotere spelers in de markt. Toch is SmitWesterman ook bij Europese aanbestedingen succesvol. “Vaak eindigen we in de top 5 en over het geheel genomen hebben we een goed slagingspercentage. En niet alleen in de gevallen waar het alleen om de prijs ging.”
Bij D3BN kan hij direct aan de gang met spraakmakende projecten, vooral veel uitbereidingsprojecten. Hij is meteen heel enthousiast. Een van zijn eerste projecten is de uitbereiding van het Europese Octrooibureau, gevolgd door een negenlaags betonnen hotel bovenop het Nederlands Congres Centrum (nu World Forum). Van Kraus leert hij de kneepjes van het vak. Bijvoorbeeld dat door goed te kijken naar reserves van een gebouw, er vaak heel veel mogelijk blijkt. Ook bij het kantoor Equinox in Den Haag wordt gebruikgemaakt van de bestaande constructie. Door het gebouw op het middensteunpunt van de Utrechtsebaan te zetten, kon het aantal extra palen sterk worden beperkt. Westerman krijgt al snel een belangrijke rol binnen D3BN. De eerste weken is hij nog tekenaar maar spoedig wordt hij constructeur/projectleider. De vestiging groeit vlot naar een man of 20-25. Niet al te lang daarna wordt hij raadgevend ingenieur en adjunct-directeur.
In 2005 wordt hij partner bij BRS, een innovatief staalbedrijf dat is gespecialiseerd in complexe staalconstructies. Het idee is de engineeringsafdelingen van SmitWesterman en BRS te laten samenwerken. Maar omdat de mede-eigenaar zijn aandelen wil verkopen, wordt besloten het hele bedrijf te verkopen en de samenwerking stop te zetten. Omdat de tijd die hij in SmitWesterman kan steken onder druk is komen te staan, heeft
“Bouwkunde vond ik maar niks, dat
SmitWesterman In de jaren bij D3BN heeft Westerman altijd een goed team gevormd met Kraus en heeft hij het prima naar zijn zin gehad. Toch komt er een ommekeer als D3BN wordt overgenomen door DHV. “De cultuur bij zo’n groot bedrijf is toch anders. Wij waren meer de vrije vogels en bij DHV werd er veel van bovenaf opgelegd.” In die periode (1999) wordt hij benaderd door Frits Smit van Advies en Konstruktieburo Smit uit Waddinxveen. Het is niet het eerste bedrijf dat hem benadert, maar het momentum is nu zodanig dat hij er open voor staat. Hij start als adjunct-directeur met de intentie het bedrijf over te nemen. Ze spreken eerst een periode af waarin beiden aan elkaar kunnen wennen, maar al na een halfjaar blijkt dat de klik goed is. In 2000 wordt Westerman partner en Smit bouwt in drie jaar tijd af tot aan zijn pensioen. De firmanaam is inmiddels gewijzigd in SmitWesterman. “Ik heb direct geprobeerd om wat ik had geleerd bij D3BN door te zetten in het nieuwe bedrijf. Ik denk dat dat goed is gelukt. Bij mijn overstap bleek ik veel te hebben aan mijn netwerk dat toch sterk verschilde van dat van Smit. Daardoor kregen we snel de kans mooiere en grotere projecten te doen. Een van de eerste was de uitbereiding van het Stadshart Zoetermeer met als blikvanger de ufo.”
74
Begin 2003 gaat Westerman een avontuur aan in Eindhoven en neemt een lokaal bureau over. Hij wil meer voet aan de grond krijgen in het zuiden en is ervan overtuigd dat dit het beste gaat als je daar ook een kantoor hebt. “Je moet de cultuur en de mensen kennen, de opdrachtgever in de kroeg of op de golfbaan tegenkomen. Zo werkt het gewoon.” Helaas is dit geen succes en moet hij al snel zijn verlies nemen.
gepriegel met kozijntjes en details”
5 2 013
2
Jaap Westerman
“Je kunt niet blijven doen wat je altijd deed” 3
Westerman Rob Stark, een oud-collega bij D3BN, aangetrokken als mededirecteur. Dat past ook bij de ambitie om verder te groeien.
3D In 2009 voelt SmitWesterman de eerste gevolgen van de crisis. Tot dan toe is er weinig aan de hand geweest, maar als binnen een paar weken een aantal grote bouwprojecten wordt stilgelegd, slaat de schrik toe. “Het werd noodzakelijk in te krimpen. Gelukkig lukte dat vooral door tijdelijke contracten te beëindigen en het inhuren van externe medewerkers te stoppen. Sindsdien is ons personeelsbestand min of meer stabiel gebleven.” Westerman benadrukt dat de crisis ook zijn positieve kanten heeft. Hij maakt van het moment gebruik om de overstap naar 3D tekenen te maken. “Wij zijn in die fase in één keer overgegaan. Die mogelijkheid was er omdat het minder druk was. We hebben geïnvesteerd in apparatuur en cursussen. Ik vond het van belang om direct volledig over te gaan. Als je dat gefaseerd doet, is het risico dat je terugvalt in oude patronen te groot. En het bleek goed te werken. Onze mensen pakten het heel snel op.” SmitWesterman werd zo een voorloper op het gebied van 3D-modelleren en Westerman zelf gelooft nog altijd stellig in deze ontwikkeling. “Met Revit modelleren wij op hoog niveau. In een gezamenlijk BIM-model met de architect en installatieadviseur worden veel clashes ondervangen. En de ontwikkelingen gaan steeds verder. Ook de aannemer en leveranciers werken steeds meer met BIM en de stap wordt gemaakt naar volledig virtueel bouwen. Zaken als planning, hoeveelheden, geld, materialen en onderhoud zijn in modellen te integreren. Een groot voordeel van BIM is dat er efficiënter wordt gewerkt. Er wordt minder aangepast tijdens het ontwerpproces, een DO is ook echt een DO. De architect en opdrachtgever worden gedwongen eerder over bepaalde dingen na te denken. BIM is dus van groot belang voor onze beroepsgroep. Als je het nu nog niet in huis hebt, denk ik dat je de boot hebt gemist.” Wel moet er volgens Westerman nog veel gebeuren om een goede uitwisseling van het IFC-model van de verschillende pakketten vlekkeloos te laten verlopen. “Het is een illusie te denken dat
Jaap Westerman
4
iedereen met hetzelfde pakket gaat werken. Wat dat betreft moeten softwareleveranciers elkaar nog wat beter vinden. Maar daar wordt hard aan gewerkt en ik ben ervan overtuigd dat dat snel goed komt. Een valkuil is wel dat de modellen vaak heel nauwkeurig ogen, ook al in een VO- of DO-stadium. Dat, terwijl dan nog lang niet alles bekend is. Je moet van grof naar fijn blijven werken.” De samenwerking in de bouwkolom is volgens Westerman enorm gebaat bij BIM. “Omdat we samen in één systeem werken, ben je gedwongen samen te werken. Daarbij is het onze taak heel goed naar de wensen van de opdrachtgever en architect te luisteren en te komen tot de meest heldere structuur. We moeten meedenken met de architect, iets wat hij ook erg waardeert. Dat geldt ook voor het installatieadvies. Inmiddels hebben wij zelf zo veel meegemaakt in dat vakgebied, dat we daar best in grote lijnen over mee kunnen denken. Je moet je als constructeur dus niet beperken tot je eigen rol.”
Toekomst De samenwerking met Stark verloopt succesvol, maar in 2012 besluit de mededirecteur van SmitWesterman over te stappen naar IMd. “Toen stond ik er ineens weer alleen voor.” Wester-
5 2 013
75
interview 5 Paviljoen van de Floriade in 2000, Haarlemmermeer 6 Stadshart Zoetermeer, een van de eerste projecten van SmitWesterman
“Ik denk niet dat de oude situatie ooit nog terugkomt”
5
Behalve ideeën over een gewijzigd bedrijfsplan, heeft het afgelopen halfjaar ook de conclusie opgeleverd dat er weer een directielid gewenst is. “Een bedrijf leiden, acquisitie voeren, projecten doen, dat is gewoon te veel. Zeker omdat wij de regel hebben dat bij elk ontwerp een raadgevend ingenieur betrokken is. Op dit moment hebben we naast mijzelf alleen Bert Offringa in die rol. En ik wil zelf ook projecten blijven doen, want daar haal ik nog altijd het meeste voldoening uit. Ik krijg echt een kick als ik door Nederland rijd en ik zie talloze projecten die ik in de afgelopen 30 jaar heb gedaan.”
VNconstructeurs
6
man besluit bewust een half jaar de tijd te nemen om na te denken over de toekomst. “Ik heb dat moment aangegrepen om te bepalen wat ik wil. Je kunt namelijk niet blijven doen wat je altijd deed. De markt verandert daar op dit moment te veel voor. Je moet continu kijken naar wat voor kansen er in de markt liggen en nagaan wat de behoefte is. Kansen zijn er, ook voor ons soort bureaus. Ik geloof dat we meer werk naar ons toe kunnen halen. Ik zie niet alleen een ontwerpende rol weggelegd voor constructiebureaus, maar vooral ook een coördinerende rol in de engineering. Zeker nu een groot deel van de projecten als Design&Build wordt aanbesteed. Door die coördinerende rol kunnen we ook een belangrijker stempel drukken op constructieve veiligheid. Vooral aannemers zien de waarde van de constructeur steeds beter in. Als wij inderdaad een grotere rol krijgen, vraagt dat wel een grotere flexibiliteit van het bureau. Nu al hebben wij geregeld modelleurs die op locatie bij een aannemer zitten. Maar vaak werken zij aan meerdere projecten tegelijk, wat een inventief gebruik van onze interne planning vereist.“
76
5 2 013
Buiten zijn eigen bedrijf was Westerman actief voor VNconstructeurs. Begin 2013 is hij daar teruggetreden. “Het was sowieso de bedoeling dat we als bestuur vanaf dit moment één voor één ruimte zouden maken voor vers bloed. Daar kwam bij dat er veel op mij afkwam door het vertrek van Rob Stark. Dus voor mij was dit het goede moment. Want zo’n bestuur kost toch veel tijd. Er gaat heel veel energie zitten in het eigen bureau, om het hoofd boven water te houden. VNconstructeurs krijgt op zo’n moment niet de hoogste prioriteit. Heel begrijpelijk maar wel jammer. Overigens mis ik het nu wel. Vooral het sparren met elkaar. Je hoorde wat er speelde bij collega’s en in de markt.” Hij vindt wel dat de organisatie nog meer samen moet doen met andere partijen, vooral met NLingenieurs. “Samen kun je veel meer bereiken. Het is bijvoorbeeld zonde als je allebei werkt aan een nieuwe Stb of nieuwe contractvormen.” Binnen VNconstructeurs was Westerman verantwoordelijk voor de commissie ondernemerschap. Een van de onderwerpen waar hij aandacht aan besteedde, was contractvorming. “We hebben gekeken naar hoe de selectie van bureaus beter zou kunnen. Hoe je ervoor kunt zorgen dat je minder afhankelijk bent van referenties. Ikzelf merk bijvoorbeeld dat wij nooit aan bod komen voor een ziekenhuis, simpelweg omdat we dat nooit eerder hebben gedaan. We komen er gewoon niet tussen. Voor een installatieadviseur of architect snap ik dat nog wel. Maar voor een constructeur heb je die ervaring niet per se nodig. De markt moet voor iedereen toegankelijk blijven, ook voor groeiende bureaus. Die komen nu vaak heel moeilijk aan
Jaap Westerman
7 3D-model nieuwbouw Centrée, Laan op Zuid, Rotterdam bron: Ingenieursbureau SmitWesterman
bod in een andere sector. Om dit in de toekomst te voorkomen, wordt er gewerkt aan een categorie-indeling van projecten. Zoiets moet je heel zorgvuldig aanpakken. Als je als bureau projecten in categorie 2 doet, hoef je bijvoorbeeld niet direct in categorie 4 aan de slag te kunnen. Maar je moet wel de mogelijkheid hebben voor een project in categorie 3, en zo stap voor stap in de volgende categorie in kunnen stromen.”
Takenpakket Er is veel aan het veranderen voor constructeurs. Veel meer aandacht gaat er uit naar hergebruik van bestaande bouw. Maar ook is er een verzwaring van het takenpakket waarneembaar. “Er is de laatste jaren veel meer bij gekomen. Denk alleen al aan de Eurocode. Die is een stuk complexer dan de NENnormen, je moet met veel meer factoren en regels rekening houden. We ervaren bovendien dat de interpretatie van de Eurocode niet altijd tot dezelfde conclusies leidt. Ook duurzaamheid is een belangrijk onderwerp. Van ons wordt verwacht dat we daarin kunnen adviseren, wat de constructie betreft. Onder andere dat we weten wat er nodig is om een bepaald BREAAM-certificaat te behalen en weten wat GPR Gebouw inhoudt. Je moet je er dan dus wel in verdiepen. Dat geldt natuurlijk ook voor BIM en 3D-modelleren. Al met al moet je van veel meer markten thuis zijn.”
opleidingen. “Het bijscholen van de medewerkers is dan ook van groot belang voor de toekomst van het bedrijf. Wat dat betreft is het prettig dat het ons financieel nog altijd goed gaat. Het is een moeilijke tijd, dat wel. En ik denk niet dat de oude situatie ooit nog terugkomt. Maar als je op dit moment de juiste stappen maakt, kun je hier sterker uit komen. Ik wil dan ook gaan groeien in deze huidige marktsituatie, mede op basis van de plannen waar ik het eerder over had. En die groei is mogelijk, daar ben ik van overtuigd. Makkelijk zal dat niet worden. Als de markt weer aantrekt zal het moeilijk zijn om goede medewerkers aan te trekken door het huidige tekort op de arbeidsmarkt. Ook in praktische zin kunnen we groeien. Wij zijn in 2008 naar dit pand in Gouda verhuisd. We zitten hier nu met 22 medewerkers. Als het moet, zou dat bijna kunnen verdubbelen. Door de digitalisering is er veel minder ruimte nodig. Geen uitlegtafels bijvoorbeeld, maar vooral ook minder kastruimte. Ook zijn we bezig weer een stap dichter bij een ‘paperless office’ te komen. Deze zomer komt er een nieuwe server en krijgen de projectleiders een iPad. Zo hoeven we niet met papieren in de weer en zijn in de vergaderingen alle documenten op de server bereikbaar. Mijn ervaring is dat voor een middelgroot bureau als het onze de vrijheid groot is om snel dit soort beslissingen te nemen. Ik zie bij collega’s van een grote organisatie dat dat een stuk lastiger is. In die zin moet je kunnen blijven ondernemen, ook in deze tijd. Je moet altijd naar de positieve kanten van het leven kijken en concrete doelen voor ogen houden. Wij zijn er klaar voor om die uitdaging aan te gaan!” ☒
Investeren Nieuwe ontwikkelingen als BIM en duurzaamheid vragen wel om de nodige investeringen. In hard- en software maar ook in
Jacques Linssen
7
Jaap Westerman
5 2 013
77
