INVENTARIS ERFGOED MELLE

INVENTARIS ERFGOED MELLE I) Materieel erfgoed a) onroerend erfgoed NB: Onroerend erfgoed aangeduid met een sterretje* behoort tot het beschermde erfgoed.

1. Bouwkundig -

religieuze architectuur  Parochiekerk St.-Martinus met waardevol en beschermd orgel* (Van Peteghem) Melle Neo-romaanse plattelandskerk, ingewijd in 1841, gebouwd naar een ontwerp van Louis Minard.  Parochiekerk St. Bavo met waardevol en beschermd orgel* (Lovaert), Gontrode Neogotisch kerkgebouw, ingewijd in 1855, gebouwd naar een ontwerp van E. H. Jan-August Clarysse  Parochiekerk OLV-Onbevlekt Ontvangen, Melle-Vogelhoek Ingewijd in 1871, in oorsprong een kapel, parochiaal horende bij Merelbeke-Flora en sinds 1967 een autonome parochiekerk.  O.L.Vrouwkapelletjes in de Wezenstraat, op de hoek van de Pontstraat en de Kloosterstraat, de Kloosterstraat, het Dorpsplein, de Lindestraat, aan het Lammeke, de Driesstraat, de Schauwegemstraat, de Vossenstraat, de Collegebaan, Kalverhagestraat en de Kapellendries.  De pastorijen in Melle-Centrum, Melle-Vogelhoek en Gontrode

-

plattelandsarchitectuur (hoeves, molens, bakhuizen, melkerijen,…)              

Hoeve Verbrande Bosstede Erf Cleyn Begijnhofstede Hoeve Hof ter Geerbos Hof ter Eiken Scheldehoeve Cruysvelthoeve Hof ter Camere Hoeve De Langeminte Rossaerthoeve*, Gontrode. (Thans ingericht als proefhoeve van de faculteit landbouwwetenschappen aan de UGent) Avertuunstede Hof van Ghinderomme Mullemhoeve Schauwboshoeve Goed ten Abeele e.a.

-industriële architectuur (fabrieken, brouwerijen, steenbakkerijen, stokerijen,…)  Brouwerij Huyghe (voorheen brouwerij en mouterij Den Appel)  Voormalige textielfabrieken en ateliers  Koperslagerij Van Der Loef, familiebedrijf dat teruggaat op 8 generaties -

funerair erfgoed

1

 -

burgerlijke gebouwen (privéwoningen, kastelen, bijzondere woongebieden) Melle telt een aantal kastelen op haar grondgebied. Gezien de regio vroeger fungeerde als centrum van de bloementeelt, zijn er ook een heel aantal riante bloemistenvilla’s uit de 19e20e eeuw.       

-

Kasteel de Potter d’Indoye* Kasteel De Varens* Kasteel De Bueren* Kasteel Ter Camere Kasteel Pycke de ten Aerde Villa des Palmiers, Melle Villa Céline, Melle

publieke architectuur (sociale woningen, scholen, gemeentehuizen, tramstelplaatsen, enz)       

-

gemeentelijke begraafplaats en kerkhof aan de Sint-Martinuskerk met enkele waardevolle (familie)graven

Psychiatrisch centrum Caritas Woon- en zorgcentrum Kannunik Triest met o.a. glasramen uit de gewezen kapel van het vroegere klooster H. Hart Tuinbouwschool, voormalig kasteel Zwaenhoek, met opmerkelijke oranjerie* in neo-classicistische stijl College van de paters Jozefieten*, voormalige priorij van het augustijnenklooster OLV-Ten Hole Voormalig stationsgebouw NMBS*: één van de oudste bakstenen stations van België Oud-Gemeentehuis, thans museum, archief en documentatiecentrum Dorpsschool Sint-Vincentius, Gontrode

oorlogserfgoed 

Voormalige zeppelinbasis uit de Eerste Wereldoorlog in Gontrode, later gebruikt als vliegveld voor bommenwerpers.

2. Landschap & natuur -

-

landschapselementen  hoogstamboomgaard te Gontrode  Aalmoesenijbos  Scheldeoever en oevers van de Ringvaart  Molenbeekvallei trage wegen (geïnventariseerd door Leen Voet, dienst Verkeer)

-

dorpszicht 

kasteelpark de Potter d’Indoye

2

b) roerend erfgoed 1. Archieven en inventarissen - Gemeentelijk Het grootste deel van het oud archief wordt bewaard in het Rijksarchief. Wat nog rest aan modern archief van Melle en Gontrode wordt bewaard in het gemeentelijk archief. Behoudens wat traditioneel onder archiefstukken wordt begrepen wordt divers documentatiemateriaal over Melle en Gontrode en haar bewoners bijeengebracht en ontsloten in het Gemeentelijk Archief en Documentatiecentrum. Ook een aantal Melse verenigingen deponeerden hier hun archief. - Kerkelijk Archieven van de parochies en de kerkfabrieken. Een deel van het oud kerkarchief van Gontrode wordt bewaard in de pastorij van de Sint-Bavoparochie en werd volledig gedigitaliseerd door medewerkers van het Gemeentelijk Archief en Documentatiecentrum. -

Instellingen

Zowel psychiatrisch centrum Caritas als het college van de paters jozefieten beheren een eigen archief. Het archief van het vroegere klooster H. Hart is ondergebracht bij de Zusters van SintVincentius a Paulo te Sint-Denijs-Westrem. -

Verenigingen  de Heemkundige Vereniging De Gonde eigen archiefbestand, tijdschrift ‘De Gonde’, tijdschriften collecties van alle Oost-Vlaamse heemkundige en geschiedkundige kringen en genootschappen, zelf uitgegeven boeken en brochures, heemkundige voorwerpen, affiches, boeken in verband met plaatselijke geschiedenis en archeologie etc.. De Heemkundige Vereniging De Gonde legde in haar publicaties een groot deel van het sociale, culturele en godsdienstige leven in de gemeente Melle vast. 

Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (VVF), afdeling Melle boeken in verband met genealogie documentatiemappen per familie tijdschriften collectie doodsprentjes en –doodsbrieven (index raadpleegbaar op internet) en overlijdensberichten uit de kranten collectie communieprentjes, geboortekaartjes en huwelijksaankondigingen

- Particulieren Het gemeentelijk museum huisvest een fotoarchief (gedigitaliseerd, ca. 7500 foto’s m.b.t. Melle en Gontrode) en een bescheiden film- en klankarchief. Hiernaast zijn ook een aantal archieven particulier bezit, in hoofdzaak van adellijke families. 2. Musea -

Gemeentelijk museum, archief en documentatiecentrum Brusselsesteenweg 393-395

3

Een beknopt overzicht van de collectie: -Heemkundig kamertje (meubels, gebruiksvoorwerpen en alaam, vooral uit het einde van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw) -Afdeling archeologie (resultanten van de archeologische opgravingscampagnes georganiseerd door de Heemkundige Vereniging De Gonde) met als topstukken o.a. een aardewerken ruiterstatuette uit de 14de eeuw, komende van het Tempelhof te Gent … -Afdeling rond het leven en werk van de Melse beeldhouwer Jules Vits (18681935), deze kunstenaar werkte inhoudelijk vooral rond religieuze thema’s, maakte stukken om in te passen bij woningbouw, ontwierp ettelijke oorlogsmonumenten in de periode van het Interbellum, was uiterst bedreven in de portretkunst en creëerde pareltjes van funeraire kunst. Qua stijl werkte hij vooral monumentaal realistisch met hier en daar accentjes die verwijzen naar de art-nouveau en de art-déco. Zijn werk is tot op vandaag over het gehele land, vaak in de publieke ruimte nog te bewonderen. Tevens is heel wat van zijn artistiek werk richting buitenland gegaan (Frankrijk, Nederland, Ierland …). Met meer dan 130 maquettes en modellen biedt ons museum een mooi overzicht van zijn oeuvre, zijn eerste en zijn laatste werk steken eveneens in de collectie. Jules Vits ontving bij zijn afstuderen aan de kunstacademie te Gent een gouden medaille en was een tijdje in de leer in het atelier van Aloïs De Beule. -In opbouw: afdeling ronde het ambachtelijk deel van de pijlenmakerij van de familie Gyselinck die sinds half de 17de eeuw deze bedrijvigheid in onze gemeente ontwikkelde. -een gedeelte van de collectie rouwborden komende uit de Sint-Martinuskerk te Melle. -De oude vaandels van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia. -De processieklederen, -beelden en bijhorende pancartes van de Sint-Martinusparochie te Melle. -Een 18de eeuws gepolychromeerd houten beeld van Sint-Antonius-abt uit de oude Sint-Martinuskerk te Melle. -De gietijzeren klok uit het torentje van de kapel op Melle-Vogelhoek (19de eeuws). -

Brouwerijmuseum Geraardbergsesteenweg 14B Het museum wordt uitgebaat door brouwerij Huyghe en is enkel open op afspraak. Het verhaalt de geschiedenis van de brouwerij en het Deliriumbier.

-

Etnografisch museum van het college van paters jozefieten Brusselsesteenweg 459 Dit ‘rariteitenkabinet’ bevat een zeer diverse collectie objecten die door de jaren heen aan de school geschonken zijn. Ze geven een goed beeld van het internationale verleden van de school.

3. Roerende landschapselementen  het monument ter ere van de in oktober 1914 gesneuvelde Franse marinesoldaten*,1934, Gemeenteplein.  Lieveke, 1986, Gemeenteplein n.a.v. 50 jaar na het overlijden van de Melse kunstenaar Jules Vits.  de gerestaureerde schandpaal, 1987, Gemeenteplein.  H. Hartbeeld (Dorpsplein / 1938).

4

    

het monumentale kruisbeeld aan de Collegebaan van de beeldhouwer Aloïs De Beule, 1934, op initiatief van ‘de Vrienden van het Kruis’ de Vijflink (wijk Park ten Hove / 2000) het Vogelmonument (wijk Vogelhoek / 2000) het Sint-Bavobeeld (voor de gelijknamige kerk in Gontrode / 2005) Moeder en jongetje (pleintje voor het O.C.M.W.-gebouw / 1995).

Daarnaast zijn er ook een heel aantal kleine erfgoedelementen, die al dan niet deel uitmaken van het onroerende erfgoed: bvb. voetschrepers, deurbeslag, waardevolle bomen, hekkens. De Heemkundige Vereniging De Gonde en Foto- en Diaclub Iris plant hierrond een erfgoedproject dat in 2010 zal uitmonden in een tentoonstelling. 4. Archeologische vondsten Een aantal archeologische vondsten uit Melle worden bewaard en tentoongesteld in het Gemeentelijk Museum. Het zijn de resultaten van opgravingen door de Heemkundige Vereniging De Gonde verricht op volgende sites te Melle: -Cortrosine, de walgracht van de burcht van de heren van Melle, verwoest in de 16de eeuw (Ovenveldstraat). -Boomgaard in de Tuinbouwschool (gedeelte van de gewezen begraafplaats van het klooster Nonnenbos). Ook de de Oost-Vlaamse provinciale archeologische dienst (opgravingen op de gronden van de Venecoverkaveling, omgeving Geraardsbergsesteenweg), het Bijlokemuseum te Gent en het Vleeshuis te Antwerpen bewaren archeologische vondsten uit Melle (artefacten uit de Schelde uit de verzameling van Hasse). In verband met deze archeologische opgravingen zijn ettelijke artikels verschenen in het heemkundig tijdschrift ‘De Gonde’. 5. Collecties  

Kerkelijke collecties: Een aanzienlijk deel wordt bewaard in het gemeentelijk museum (zie boven) of is in particuliere handen. Particuliere collecties: De adellijke familie de Potter d’Indoye bezit een aanzienlijke collectie, met ondermeer een schilderij dat de Slag van Melle verbeeldt

2) Immaterieel erfgoed 1. Feesten en rituelen -kermissen: De gemeentelijk zomerkermis (weekend met de eerste zondag van juli) en de winterkermis ontstaan n.a.v. de feestdag van de H. Hubertus (3 november), de tweede patroonheilige van de SintMartinusparochie. Tevens ook een aantal diverse wijkkermissen met een zeer lange en volkse traditie (Drieswijk, Elsdries, Kapellekenswijk, Gontrode, Vogelhoek) -gebedsstonden aan de verschillende kapelletjes in de meimaand

5

-Tot in de jaren ’60 kende Melle een aantal processies in het centrum van de gemeente en in Gontrode, bij voorbeeld naar aanleiding van Sacramentsdag in juni. Deze processies zijn momenteel in onbruik geraakt. -reuzen: de oude reuzen Lobbe en Sefa en dochter Odette dateerden van begin de jaren 1900 maar verdwenen eind de jaren 1940. Melle kreeg naar aanleiding van de zomerkermis van 1986 drie nieuwe reuzen: Ruud en Mapoe, gemaakt naar twee Melse volksfiguren, die toen nog leefden. Tevens was er ook Odette, hun zogenaamde dochter, refererend naar de oude reuzen. Over de reuzin Mapoe verscheen in ‘De Gonde’ (36ste jg.,2008, nr. 1) een uitgebreide bijdrage en rond deze figuur werd in maart 2008 de Nacht van de Geschiedenis georganiseerd. 2. Volksverhalen en legendes Een aantal plaatselijke verhalen werden beschreven in o.a. ‘Melle avant le déluge’ (1930) van auteur Camille Melloy, pseudoniem van de Fransschrijvende priester-dichter Camille De Paepe (1891-1941), en in de ‘Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen’ half de 19de eeuw geschreven door Frans De Potter en Jan Broeckaert. Tevens werden er enkele besproken in artikels verschenen in het heemkundig tijdschrift ‘Het Land van Rode’, 18de jaargang (1990) nrs. 2 en 3 en in het heemkundig tijdschrift ‘De Gonde’ (zie o.a. de artikelenreeks van André Vervust over het leven in de Drieswijk). 3. Volkssporten   

schuttersmaatschappijen (o.a. Sint-Sebastiaangilde) duivensport (o.a. de Zuiderbond) Vinken tellen (Klein Maar Moedig Melle)



Delirium Tremens

4. Culinair erfgoed

5. Families en Figuren     

Beeldhouwer Jules Vits Schrijver Camille Melloy Familie de Potter d’Indoye de familie Gyselinck (pijlenmakers) e.a.

6. Talig erfgoed -lapnamen bewoners: een lijst uit de periode van voor en na Wereldoorlog II werd opgemaakt door André Vervust (bestuurslid van de Heemkundige Vereniging De Gonde) en bevindt zich in de reeks ‘documentatiemappen Melle’ van het Gemeentelijk Archief en Documentatiecentrum (Melle/39). -de plaatselijke toponiemen werden uitgebreid behandeld in het boek ‘Bijdragen tot de geschiedenis van Melle, deel III: de evolutie van het Melse landschap’, uitgegeven door de Heemkundige Vereniging De Gonde in 2005, auteur: August De Baets. In de volksmond leven verder nog namen als moordenaarsdreef, schauwenhoek en pispotstraat verder.

6

7. Muzikaal erfgoed -harmonieën en fanfares: voor de geschiedenis van de diverse muziekmaatschappijen die Melle kende en kent verwijzen we naar een uitgave van het heemkundig tijdschrift ‘De Gonde’, zie 1990 nr. 2 en de uitgave ‘Vreugd in Deugd, 1898-1978’ over de gelijknamige muziekmaatschappij van op MelleVogelhoek. -muziekstukken: Oscar François (1899-1965), gewezen leraar aan het College van de Paters Jozefieten te Melle, componeerde o.a. de H. Hartcantate op tekst van Camille Melloy. Deze werd uitgevoerd op het Dorpsplein naar aanleiding van de onthulling van het H. Hartmonument op 26 juni 1938.

7

LOKALE ERFGOEDACTOREN Gemeentelijk Museum, Archief en Documentatiecentrum Brouwerijmuseum (zie brouwerij Huyghe) Archief Psychiatrisch Centrum Caritas Etnografisch Museum in het College van de Paters Jozefieten Heemkundige Vereniging De Gonde Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (VVF) afdelingen Melle / Gent Foto- en Diaclub Iris particuliere verzamelaars eigenaars onroerend erfgoed (overheid, organisaties, particulieren, …)

Publicaties -Verbist, H. Geschiedenis van Melle, 1962, uitgevrij A. Dewallens -De Baets, A. Bijdragen tot de geschiedenis van Melle, 1996, uitgave van heemkundige vereniging de Gonde -De Baets, A. Bijdragen tot de geschiedenis van Melle 2: Kleine hofsteden en hun bewoners, 2001, uitgave van de heemkundige vereniging de Gonde -De Baets, A. Bijdragen tot de geschiedenis van Melle 3: Evolutie van het Melse landschap, 2005, uitgave van heemkundige vereniging de Gonde -Vreugd in deugd 1898-1978: de geschiedenis van de muziekvereniging, 1978, uitgave in eigen beheer -OMD 2003: Steen [brochure over het oorlogsverleden in Melle n.a.v. OMD], 2003, uitgave werkgroep OMD -OMD 2008: Het twintigste-eeuwse Melle in 20 km [fietsroute], 2008, uitgave cultuurdienst en gemeentelijk museum -Steenweg 300: uitgave naar aanleiding van 300 jaar Brusselsesteenweg te Melle, 2004, uitgave gemeentelijk museum en gemeentelijke cultuurraad -De Baets, A. De geschiedenis van Melle, oude stenen en namen vertellen ons, 1957, uitgave in eigen beheer -De Keukeleire, E. Tram 20, terugblik op een stadslijn met buurtspoorwegallures 1912-1973, 2007, uitgave in eigen beheer -DeGraeuwe, G. Dorpsbeelden uit het verleden: Melle – Gontrode, 1994, fotoboek, uitgave De Klaroen -Galle, G. Tussen Gonde en Schelde, verhalen – anekdoten – belevenissen, 1995, uitgave De Klaroen -Jules Vits: Kruisweg – Anton van Wilderode: gedichten, 1985, uitgave gemeentelijke culturele raad -Olsen, J. Beeldhouwer Jules Vits (1868-1935), leven en werk, 1998, uitgave gemeentelijk museum en Heemkundige Vereniging de Gonde -Van Oostende, G. Illustratie over de gebeurtenissen te Melle-Wetteren 1914-1918 en 1940-1945, 1985, uitgave in eigen beheer -De Baets, A. Staten van Goed van Melle en Gentbrugge, deel 1: 1673-1758, 1985, uitgave heemkundige vereniging de Gonde -De Baets, A. Staten van Goed van Melle en Gentbrugge, deel 2: 1759-1796, 1985, uitgave heemkundige vereniging de Gonde -Olsen, J. m.m.v. De Baets, J. en Van Rolleghem, N. 150 jaar Sint-Bavokerk Gontrode (1855-2005), 2005, uitgave stuurgroep 150 jaar Sint-Bavo -De Ruyver, L. Bewerking van de parochieregister van Sint-Bavo / Gontrode, dopen, huwelijken en overlijdens: 1641-1900,1999, uitgave Digitaal Archief / VVF -De Ruyver, L. Bewerking van de parochieregisters van Sint-Martinus / Melle, dopen: 1804-1900, 1999, uitgave Digitaal Archief / VVF -De Ruyver, L. Bewerking van de parochieregisters van Sint-Martinus / Melle, huwelijken: 1804-1900, 1999, uitgave Digitaal Archief / VVF -De Ruyver, L. Bewerking van de parochieregisters van Sint-Martinus / Melle, overlijdens: 1804-1900, 1999, uitgave van Digitaal Archief / VVF

8

-De Ruyver, L. Bewerking volkstelling 1796 van Melle en Gontrode, 1999, uitgave Digitaal Archief / VVF -Lefevre, N. De geschiedenis van Steevliet, 2001, uitgave in eigen beheer -De Baets, J. Gontrode, 1978, uitgave in eigen beheer -Melloy, C. Melle avant le déluge, 1930, uitgegeven door la Maison de Melle -Aelterman, M. ‘t Is Melle, 1978, fotobrochure, uitgave Koninklijke Vereniging Sport & Nering Melle vzw -diverse auteurs, Terug naar de toekomst: 1808-1908-2008, 100 jaar Psychiatrisch Centrum Caritas, 200 jaar psychiatrische zorg door de Zusters van Liefde van J.M., 2008, uitgave in eigen beheer -Journal de guerre de la Maison de Melle: 1914-1918, 1920, uitgave in eigen beheer -Gedenkboek College Melle : 1837-1987, 1987, uitgave in eigen beheer -diverse auteurs, 150 jaar Sint-Martinuskerk te Melle, 1991, uitgave van de stuurgroep 150 jaar SintMartinuskerk en de heemkundige vereniging de Gonde -De Vuyst, H. e.a., SFI leeft! 1871-1996, 125 jaar oderwijs voor meisjes in het Sint-Franciscusinstituut te Melle-Vogelhoek, 1996, uitgave in eigen beheer -De Potter, F. en Broeckaert, J. Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, arrondissement Gent, vierde deel: Melle, circa 1865 + 36 jaargangen (van 1972 t.e.m. 2008) van het heemkundig driemaandelijks tijdschrift ‘De Gonde’, diverse auteurs + diverse thesissen en werkstukken van studenten hoger en universitair onderwijs (niet gepubliceerd)

9