Interview met Jef Felix: “doe niet alsof je met de diepte van de oceaan niets te maken hebt” Jef Felix is pleitbezorger voor een zorgzame omgang met de schepping. Hij doet dat in zijn vrije tijd als voorzitter van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede. NRV verzamelt acht grote kerkelijke solidariteitsorganisaties in Vlaanderen en Brussel. Sinds een aantal jaar is “zorg voor de schepping” een wezenlijke peiler van christelijk geïnspireerde solidariteit. We vroegen aan Jef Felix wat wij als christen met ecologie te maken hebben en wat we kunnen doen om onze verantwoordelijkheid op te nemen. Mag ik beginnen met een vaststelling? Het is opmerkelijk dat de Kerk in de recente geschiedenis al aandacht had voor ecologie lang voor de ecologische hype van de laatste jaren. Jef: Inderdaad, de eerste aanzetten hiervoor vinden we in het Tweede Vaticaans Concilie, met de nadruk op “Kerk dienst aan de wereld” en opkomen voor gerechtigheid en vrede. Maar onder impuls van de orthodoxe kerken in de jaren ’80 heeft de katholieke kerk pas echt oog gekregen voor ecologie. Er is het fameuze ‘Conciliair Proces’van alle christelijke kerken in Europa geweest met bijeenkomsten in Bazel, Graz en onlangs in 2007 in Sibiu. In 1991 al beende Paus Johannes-Paulus II bij. Hij zei dat (ik citeer): “de verantwoordelijkheid voor de natuur en de schepping wezenlijk tot het geloof behoort”. Met andere woorden je gelooft niet echt als je niet gerechtigheid, vrede én zorg voor de schepping integreert en beleeft. Ook dat behoort vandaag tot de kernopdracht van de kerk. De huidige paus wordt wel eens de ‘groene paus’ genoemd. Hij heeft zonnepanelen laten installeren op het dak van de grote zaal voor de publieke audiënties… Jef: Dat de paus zonnepanelen in het Vaticaan installeert, is vooral symbolisch belangrijk, maar belangrijker is dat hij zeer regelmatig spreekt over de milieucrisis en de verantwoordelijkheid van de kerk. Ik vind het heel belangrijk dat de kerkleiders er mee ingestapt zijn. Ook onze bisschoppen geraken op dreef. Toch heeft de kerk in België nog een achterstand in te lopen tegenover de katholieke kerk in bijvoorbeeld Oostenrijk, Frankrijk en Nederland. Pas in 2002 – tijdens het jaar van de diaconie - hebben de bisschoppen aan het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede gevraagd om voor ecologie te gaan. Ze stelden (ik citeer opnieuw): “…dat er dringend behoefte is aan een groter ethisch bewustzijn en bewogenheid bij alle christenen met betrekking tot de milieucrisis en haar gevolgen op het vlak van economie, mensenrechten en sociale wereldverhoudingen”. Op welke manier zijn jullie die uitdaging aangegaan? Jef: We bieden werkmateriaal aan kerkgangers en geloofsgemeenschappen, parochies, christelijke organisaties, religieuze congregaties, enz. Het aanbod bestaat uit impulsen voor motivatie, ideeën voor bewustmaking, hulp en bijstand voor concrete actie. Met ons aanbod willen we in de kerk van Vlaanderen een beweging op gang brengen – een beweging die we ecokerk noemen – waar er gewerkt wordt aan bewustmaking, vorming en daadwerkelijke veranderingen inzake ecologie, vooral door het verminderen van de CO2-uitstoot. Een beweging die gevoed wordt vanuit ons geloof en het evangelie. We beseffen dat er heel veel spelers op de markt zijn als het over ecologie gaat en we gaan dus op zoek naar de
1
meerwaarde die we als Kerk in Vlaanderen en Brussel kunnen aanbieden. We vinden dat de kerk niet kan afwezig blijven en zelfs radicaal profetisch moet handelen. Radicaal profetisch handelen…kunnen we als kleiner wordende kerk nog wel het voortouw nemen? Jef: In bepaalde dingen wel. De kerk heeft in de loop van de geschiedenis altijd op een radicale manier gehandeld: op het gebied van vrede, op vlak van gezondheidszorg en onderwijs. Waar het kan, moeten we dat vandaag ook doen! Het kan gaan om parochiegemeenschappen, individuen of groepen die zeggen: “wij willen een voorbeeld stellen en we hebben er iets voor over: we beslissen consequent onze levensstijl te veranderen in de richting van minder energie verbruiken, respect voor de natuur, delen van tijd en middelen om anderen te informeren en bewust te maken”. Een parochiegemeenschap kan dat ook collectief gaan doen. Wat bijvoorbeeld Steven Vroman - de low impact man - deed is radicaal. Hij probeerde zes maand lang zijn ecologische voetafdruk te verkleinen, dus te leven met een zo klein mogelijke impact op het milieu. Ik kan me inbeelden dat zijn kinderen helemaal niet blij waren met wat hij hen allemaal aandeed maar hij heeft wel de grenzen verkend van wat je als individu en gezin kan doen voor het milieu. Dat is radicaal. Als je zijn boek leest, zeg je: “ik kan misschien ook nog een stukje afknabbelen van mijn voetafdruk. Hoe ga ik bijvoorbeeld om met papier? Recycleer ik voldoende? Gebruik ik spaarlampen?” Dat is een soort van radicalisme van een individu, van een gezin of van een geloofsgemeenschap. Het vraagt creativiteit. En waarom moeten christenen hier mee bezig zijn? Je kan zeggen dat een concrete aanleiding daartoe in de Bijbel niet direct te vinden is. Het scheppingsverhaal vraagt ons om te heersen over de aarde, om de aarde te onderwerpen (Gn 1, 28). Jef: Dat zou ik niet durven zeggen. De aarde is ons toevertrouwd als aan een rentmeester. We moeten de schepping “onder ons gezag brengen” zoals de bijbel zegt, maar niet uitbuiten. We zijn erfgenamen van de aarde maar ook erflaters voor de komende generaties. Je bent er verantwoordelijk voor, je bent er verbonden mee. Doe dus niet alsof je met de diepte van de oceaan niets te maken hebt. Je moet liefdevol met de aarde omgaan zoals een tuinier met zijn tuin; dat is ook de titel van de jongste schitterende kerstbrochure van onze kardinaal. Onze mystici leefden heel sterk vanuit dat besef. Lees Eckhart, Jan van Ruusbroec, Hadewijch of Hildegard von Bingen. Ze hebben die verbondenheid haast erotisch uitgedrukt in termen van ‘minne’ met God en alle schepselen: ‘Alle dinghe sijn mi te inghe, Ic ben so wijt’, schreef Hadewych. Ze was zo ‘wijt’ zei ze omdat heel de kosmos met haar verbonden is. Mochten wij de diepe inspiratie van onze mystici terug kunnen vinden… En die van de ecologische heilige bij uitstek, Sint-Franciscus. Zijn Zonnelied blijft een heerlijke bron van inspiratie! Kan een kleiner wordende geloofsgemeenschap die zorg er nog wel bijnemen? Jef: Dat het meer werk vraagt, dat staat vast. Pastores geven meer en meer aan dat ze aan het verzuipen zijn. Je hoort dikwijls de verzuchting: “moeten we daar nu ook nog mee bezig zijn?” Anderzijds: als je ervoor openstaat en als je je laat helpen en ondersteunen waar het kan, dan is het doenbaar. We bieden ondersteuning en gebruiksvriendelijk materiaal. Als je een kleine groep mensen kan overtuigen, ben je vertrokken. Begeef je erin in de mate dat je het kan en ik ben er zeker van dat er iets zal groeien. De kerk zal dan mensen aanspreken op een nieuwe manier en vooral jonge mensen, denk ik.
2
Hoe kan een geloofsgemeenschap hiermee van start gaan? Jef: Essentieel is dat je start met een ‘ecoteam’ waarin ook mensen van de kerkraad zitten die zich laten helpen door bijvoorbeeld een energiemeester. NRV stelt gratis een energiemeester ter beschikking om een stappenplan van energiebesparende maatregelen op te maken. Als je in stappen werkt, dan is die zorg voor de schepping niet meer buiten proportie maar dan is het iets wat je aankan. En dan wordt het zelfs boeiend. Zijn er al zo’n ecoteams actief? Jef: Ja, we volgen zo’n teams. Ik denk nu aan een parochie met een reusachtige betonnen kerk waar elke week voor 1000 euro aan stookolie opgaat voor de verwarming van het gebouw. En dan nog is de kerk amper verwarmd. Mensen zeggen: “dat kan toch niet meer.” Ook de gemeente kan dat niet meer bijpassen. We hebben onze energiemeester er naartoe gestuurd en hij heeft een stappenplan opgesteld. Ze gaan nu tussenschotten aanbrengen, de verwarmingsinstallatie vernieuwen enz. Zo is er ook een stapje genomen in de richting van wat men noemt een ‘energiecoöperatie’. Kerkgangers en mensen uit de buurt vonden het belangrijk dat hun kerkgebouw bleef bestaan – want met zo’n kostenplaatje zou het op termijn gesloten worden – en ze hebben een coöperatie opgericht. Zo komt er maatschappelijke creativiteit vrij, mensen zijn op een nieuwe manier gelovig met elkaar en met de brede samenleving, ze vormen op een nieuwe, sociaal bewogen manier gemeenschap. Jullie stellen gratis een energiemeester ter beschikking? Jef: We kunnen een energiemeester laten langskomen in parochies of congregaties. Die energiemeester is een ingenieur, gespecialiseerd in ecologische verbouwingen. Als parochie of organisatie doe je een energiescan met hem. Hij doet metingen en maakt een stappenplan op. Hij geeft aan wat zou moeten gebeuren en op welke manier. Die suggesties zijn heel concreet, tot en met namen van firma’s die de werken kunnen komen uitvoeren. Hij maakt per parochie een rapport op zodat een parochie weet waar ze voor staan en keuzes kan maken. Dat is voorbereidend werk dat anders stukken van mensen kost. Daarnaast bieden jullie vooral werkmateriaal aan? Jef: We willen geloofsgemeenschappen eigenlijk op drie manieren op weg helpen. Ten eerste bieden we materiaal op vlak van de inspiratie. We stelden hiervoor een boek samen rond ‘eco-spiritualiteit’ met als titel “Zorg voor de Schepping!”. Daarin geven we aanzetten voor een ecologische spiritualiteit. We linken elementen uit het Handvest van de Aarde van de Verenigde Naties, we putten uit Bijbel en traditie en uit concrete voorbeelden van gemeenschappen in Vlaanderen, Nederland en het Zuiden waar men ecologisch leeft of werkt in een christelijk-spiritueel perspectief. We maakten daarnaast ook afspraken met ICLZ (Interdiocesane Commissie voor Liturgische Zielzorg) om ecologie ter sprake te brengen tijdens de zondagsliturgie wanneer de lezingen daartoe aanleiding geven. De homiletische en liturgische suggesties van het ICLZ krijgen dus een ecologische ondertoon. Ten tweede willen we sensibiliseren. We maakten instrumenten klaar om de ecologische voetafdruk te berekenen voor individuele kerkgangers of huisgezinnen, voor kerkgebouwen en voor activiteiten van de parochie. Ten slotte geven we aanzetten om dit alles in actie om te zetten en een ‘ecokerk’ te worden. Binnenkort volgt nog materiaal rond de gevolgen van ons ecologisch gedrag op het Zuiden en een bundeling van ‘veelgestelde technische vragen’ over verwarming, isolatie, zonnepanelen enz. voor kerkgebouwen.
3
Je begint niet toevallig met inspiratie, spiritualiteit? Jef: Spiritualiteit is de basis, ‘eco-spiritualiteit’ in dit geval. Het geloof is de vonk die de motor doet aanslaan. Daarna heb je benzine nodig en die moet je van elders halen: bij een energiemeester, bij Ecolife, bij het beschikbare werkmateriaal, bij organisaties zoals KWB, KAV, Landelijke Gilden die er al langer mee bezig zijn… Soms vraag ik me af of de mens wel in staat is om zo’n globale eco-spiritualiteit te hebben. We worden geappelleerd op een enorm grote verantwoordelijkheid. Jef: Eén mens kan dat allemaal niet bevatten. Je kan wel als individu - door te studeren, te luisteren, deel te nemen aan debat, dingen uit te proberen - een tamelijk goed zicht krijgen op de complexiteit;dat is al heel bevrijdend en effent het pad naar mogelijke oplossingen. De uitdaging is om die interesse te verdiepen en te verinnerlijken, in de zin van: ik ben een deel van het geheel, ik kan er niet buiten staan, ik kan niet doen alsof de milieucrisis er niet is. Ik verinnerlijk ‘Zorg voor de Schepping’ tot mijn diepste eigenste zelf, waar ik God ontmoet die mij appelleert om ermee om te gaan op een manier die strookt met hoe Hij de schepping heeft gewild. Je kan andere mensen aansteken om zelf in te zien dat ze er bij gelegenheid van deze vasten iets aan kunnen doen. Dat is wat wij kunnen doen, dat is wat de profeten en Jezus ook gedaan hebben. Dank u wel, Jef, ik ben overtuigd. Brussel, 2 maart 2009 Evelien Deketele
4
Het werkmateriaal ontwikkeld door het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede op een rijtje Op vlak van inspiratie: - Inspiratieboek voor ecospiritualiteit. Dit boek biedt aanzetten voor ecologische spiritualiteit. Het boek kost 10 euro (+ verzendingskosten) en kan besteld worden via het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede vzw. Op vlak van sensibilisatie: - Drie calculatoren om je ecologische voetafdruk en CO²-uitstoot te berekenen: - een online CO²-calculator die de uitstoot berekent van een (kerk)gebouw, parochiezaal, jeugdlokaal,…: klik hier - een online CO²-calculator die de uitstoot berekent van de activiteiten en diensten die doorgaan in gebouwen: klik hier - een brochure waarin individuele huishoudens hun eigen ecologische voetafdruk kunnen berekenen en er tal van tips meekrijgen om deze te verminderen. Deze brochure is gratis en kan je bestellen bij het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede. Op vlak van actie: - Vier werkmodellen voor geloofsgemeenschappen: - Een theologisch kader: dit werkmodel geeft achtergrondinformatie over de aandacht van de kerk voor het thema ecologie en biedt een beknopte visie over eco-spiritualiteit - Ideeën voor liturgie, meditatie, bezinning en gebedsviering - De ecologische voetafdruk en CO²-uitstoot van de geloofsgemeenschap: dit werkmodel geeft tal van ideeën en suggesties mee voor het opzetten van een ecokerkteam. - Zorg voor de schepping: een hedendaagse uitdaging voor religieuzen
Of klik op: www.rechtvaardigheidenvrede.be
5
