interview 14
www.villamedia.nl
Slow journalism in gekke achtertuin van Rusland’
maart 2014
15
Ze mogen Rusland niet meer in, maar hun Sochi Project is volbracht. Rob Hornstra en Arnold van Bruggen werkten vijf jaar lang in de aanloop naar de Olympische Winterspelen aan verhalen uit de regio rond Sochi. Geld hebben ze er nog niet aan verdiend. ‘We zien dit als een grote investering.’ tekst Linda Nab beeld TRIK
de maand / de mensen / dossier / de meningen
interview 16
www.villamedia.nl
verhalenvertellers, die allebei zo hun eigen inbreng in het project hebben gehad. Van Bruggen: ‘We hebben naar verloop van tijd een dynamiek bereikt waarin het niet meer van belang is wie de foto’s heeft gemaakt, en wie de teksten. Je kunt het een niet meer los zien van het ander. Het is één geheel, dat is de kracht van dit project.’ Met de start van de Spelen is het project volbracht. Welk gevoel overheerst?
Van Bruggen: ‘Enorme blijdschap en trots om wat het is geworden. We hebben de afgelopen weken krankzinnig veel podia gehad om ons verhaal te vertellen. Met name in Europese landen en in Amerika is de aandacht geëxplodeerd.’
Terwijl in
Hornstra: ‘Over de media-aandacht die in oktober over ons heen kwam toen bekend werd dat we geen visa meer kregen, was ik al heel tevreden. Ons project was het Russische Sochi
mooi internationaal gegaan. Maar die aandacht ebde
de laatste voorbereidingen worden getroffen voor de
langer door dan verwacht. Alle media brachten de
openingsceremonie van de Olympische Spelen, posten
afgelopen tijd achtergrondverhalen over Sochi en klaar-
Rob Hornstra en Arnold van Bruggen twee foto’s uit The
blijkelijk kwamen ze allemaal bij ons terecht. Een ideaal
Sochi Project op hun Facebook-pagina. Één foto van
scenario natuurlijk, al was ik ook tevreden geweest als
de Olympische grond in 2009, toen het nog de grond
we iets minder publiek hadden bereikt. Het gaat mij
van een voormalig collectieve staatsboerderij was waar
er vooral om dat wij mooie, goede verhalen hebben
vluchtelingen uit Abchazië hun toevlucht zochten in
kunnen vertellen. Dan maakt het mij niet uit of ik dat
met golfplaten uitgebouwde caravans. En eentje van
voor tienduizend man doe, of een miljoenenpubliek heb.
een paar jaar later: de Abchazen verdwenen, de velden
Maar daar denkt Arnold geloof ik iets anders over.’
verdwenen, de futuristische Adler Arena in aanbouw.
Van Bruggen: ‘Ja, ik vind het niet leuk om verhalen te
Tijdens de Spelen blijven ze dit doen: het uitlichten van
vertellen voor een klein publiek. Ik ben heel blij dat het
verhalen die ze de afgelopen vijf jaar maakten om in de
zo’n vlucht genomen heeft, als dat niet was gebeurd had
aanloop naar de Spelen de regio rond Sochi in kaart te
ik dat doodzonde gevonden.’
brengen. Niet als boycot – de mannen kijken zelf ook graag naar een schaatswedstrijd en wat dat betreft komt
Hebben jullie het gevoel dat je invloed hebt uit kunnen
dit interview op een uiterst onhandig moment; Sven
oefenen op het debat dat in de media losbarstte over
Kramer rijdt binnen nu en twee uur de 5 kilometer. Wél
Rusland?
om mensen bewust te maken van de verhalen die achter
Van Bruggen: ‘Ik denk wel dat we invloed hebben gehad
die glimmende nieuwe stadions en skipistes schuil gaan.
op de manier waarop de regio is benaderd, op hoe de
Want Sochi is een opmerkelijk podium voor de Winter-
verhalen zijn verteld. Je merkt dat veel mensen ons
spelen. Niet alleen omdat het aan de Russische Costa
project kennen of gevolgd hebben, en langzamerhand
del Sol ligt, een subtropisch gebied waar de Russen hun
werden onze verhalen steeds vaker opgepikt.’
zomervakanties doorbrengen, maar vooral ook omdat
Hornstra: ‘Wat ik wel jammer vind is dat er een
het ligt ingeklemd tussen twee conflictregio’s: de afval-
aantal voorspelbare relletjes waren, zoals die over
lige Georgische streek Abchazië aan de ene kant, en aan
de homorechten, die behoorlijk zijn uitgekauwd.
de andere kant, net over de bergen, het meest geweldda-
Homorechten zijn heel belangrijk maar ik had het idee
dige en armste gebied van Rusland, de Noord-Kaukasus.
dat die discussie soms een rookgordijn opwierp voor andere onderwerpen die in mijn optiek nóg ernstiger zijn,
Van Bruggen en Hornstra maakten in het gebied elf
maar blijkbaar niet mediageniek genoeg. Dat er jonge
grote en een paar kleinere reizen die bij elkaar opgeteld
mannen verdwijnen in de Noord Kaukasus zou absoluut
ongeveer een jaar bestrijken. Een bijzondere samenwer-
op de kaart moeten staan. Daar proberen wij aan bij te
king tussen een fotograaf (Hornstra) en een tekstschrij-
dragen. We hebben een groot verhaal gemaakt over het
ver (Van Bruggen), al maken ze dat onderscheid zelf
geweld, de armoede en corruptie in de Noord Kaukasus.
niet. Liever noemen ze zich documentairemakers of
Die verhalen zijn de afgelopen tijd heel weinig gemaakt.’
maart 2014
de maand / de mensen / dossier / de meningen
17
Waren de Spelen voor media niet een mooie aanleiding om daar zelf iemand naar toe te sturen?
Van Bruggen: ‘Er zijn niet veel journalisten die daar zin in hebben, want het is een relatief gevaarlijke en grimmige regio waar het moeilijk werken is. Degenen die wel eens gaan zijn vaak correspondenten met weinig reisbudget, die doorgaans twee dagen verslag doen van een incident en het gebied dan weer verlaten. Ze moeten alles wat in Moskou en de rest van Rusland gebeurt ook bijhouden. Wij hebben de Noord Kaukasus maandenlang uitgekamd. Van dorp naar dorp, van deur naar deur. Al die verhalen samen vertellen de geschiedenis van die rare achtertuin van Rusland.’ Wat waren jullie afwegingen om zo lang in gevaarlijk gebied rond te reizen?
Van Bruggen: ‘De dreiging van de Veiligheidsdienst FSB, die je het werken onmogelijk probeert te maken, gaat op een gegeven moment wel onder je huid zitten. Maar het
mannen met ruige baarden en vrouwen in hijab. Maar
verhaal over de Kaukasus was het meest urgente verhaal
als je gewoon rustig en beleefd blijft, en niet bijdehand
van de afgelopen jaren, cruciaal voor het project.’
doet, komt het wel goed. Aan het einde van het verhaal
Hornstra: ‘We hebben ons er in het begin ook niet zo
kregen we een boete en een fles cognac.’
veel van aangetrokken. Het klinkt spectaculair, dat
Hornstra: ‘Eigenlijk werd het de laatste tien dagen
het gevaarlijk was, maar we reden niet de warzone van
van de laatste reis pas echt vervelend. Toen hadden
Syrië binnen ofzo hè? Wij wisten ook wel dat ze ons,
we het idee dat we werden achtervolgd en dan word je
buitenlandse journalisten, waarschijnlijk niet zouden
toch wel paranoïde. Alsof we in een foute James Bond
mishandelen. Als ze ons in elkaar hadden gerost, had-
speelfilm waren beland. Opeens werden we aangehou-
den we een foto op Twitter gezet en waren de media
den en doorgelicht bij checkpoints waar we tot die tijd
wereldwijd over ze heen gevallen. Intimideren is alles
moeiteloos voorbij reden. En onze tolk had het gevoel
wat ze kunnen doen.’
dat haar telefoon werd afgeluisterd omdat ze er een klik
Het werken werd jullie wel steeds lastiger gemaakt. Op
nooit meer met journalisten naar de Kaukasus zou gaan.
in hoorde. Ze wilde alleen maar naar huis en zei dat ze het eind zijn jullie vier keer opgepakt.
Ze had ervaring zat en toch was ze bang, dus dat er iets
Hornstra: ‘Ja, dan ben je elke keer twee dagen kwijt en
speelde was wel duidelijk.’
dat is balen. Maar we hadden ons daarop voorbereid. In moeilijke gebieden hadden we altijd fixers met veel
Uiteindelijk kregen jullie in oktober vorig jaar allebei
ervaring bij ons. De arrestaties waren ook wel een beetje
geen visum meer.
onderdeel van ons verhaal. Arnold kon dat soort dingen
Van Bruggen: ‘Achteraf hadden we het wel aan kunnen
prima gebruiken voor zijn schrijfwerk.’
zien komen, want we werden er steeds vaker uitgepikt
Van Bruggen: ‘Het voordeel is dat we twee grote, buiten-
op het vliegveld in Moskou. En de laatste keer dat we
landse mannen zijn met een perskaart en accreditatie.
onze accreditatie wilden ophalen, moest dat ineens
We voelden ons altijd redelijk immuun. Misschien is het
persoonlijk op het ministerie in Moskou. Kregen we een
een gevaarlijke veronderstelling, maar we dachten: als
reprimande.’
er iets misgaat, dan komen we er wel uit. Dat bleek ook
Hornstra: ‘Uiteindelijk zijn we natuurlijk zoveel tijd in
wel. Na een onderhoud met de politie, de migratiedienst
de Noord Kaukasus gaan besteden dat het ging opvallen.
en daarna de FSB, stonden we na een dag of twee altijd
En dat allemaal in de context van de Olympische Spelen.
wel weer buiten.
Ik denk dat we tegen teveel schenen hebben geschopt.
Het kon soms wel intimiderend zijn hoor. In Dagestan
Maar dat we geen visum meer kregen, vind ik wel een
werden we op een gegeven moment naar de kelder van
hele zware maatregel. Temeer omdat dat bijna nooit
het politiekantoor gebracht – van die martelkelders die
voorkomt.’
je wel kent uit de verhalen. Lokale veiligheidstypes drukten ons tegen de muur om mugshots van ons te
Is het jammer dat jullie er nu niet kunnen zijn?
maken, terwijl er verder alleen maar foto’s hingen van
Hornstra: ‘Voor het project maakt het niet uit, dat is af.
interview 18
www.villamedia.nl
‘Homorechten zijn heel belangrijk maar ik had het idee dat die discussie soms een rookgordijn opwierp voor andere onderwerpen die in mijn optiek nóg ernstiger zijn, maar blijkbaar niet media geniek genoeg’ En we weten natuurlijk al maanden dat we het land niet
ben gaandeweg zelf het wiel moeten uitvinden. We
meer in mogen.’
hadden een systeem uitgedacht dat was gebaseerd op
Van Bruggen: ‘Maar het had me wel leuk geleken. We
kleine donaties, omdat we dachten dat dat de grootste
hebben vijf jaar naar deze deadline gewerkt. Wij ver-
groep donateurs zou worden en dat duizenden tientjes
slaan de Spelen natuurlijk niet, maar het is toch een
bij elkaar een substantieel bedrag zouden vormen.
soort… eindmoment.’
Uiteindelijk bleek dat de mensen die jaarlijks honderd of duizend euro doneerden een flink deel van het project
Jullie manier van werken is ook kostbaar. Het project
financierden, en dat de tientjes verwaarloosbaar waren
is voor een groot deel gefinancierd middels crowd
en in verhouding het meeste werk opleverden.’
funding. Hoe is dat bevallen?
Hornstra: ‘Maar het leuke van die tientjes donateurs
Van Bruggen: ‘Het is heel veel werk geweest. Destijds
was dat het de beste ambassadeurs waren voor het pro-
had niemand het nog over crowdfunding dus we heb-
ject, want ze waren razend enthousiast. En dat enthou-
maart 2014
19
de maand / de mensen / dossier / de meningen Arnold van Bruggen (1979) is tekstschrij ver en filmer.
siasme werd groter naarmate het project meer impact
Hij richtte het
kreeg. Ik denk dat ze trots zijn dat ze eraan hebben
journalistieke
meegeholpen, dat ze niet voor niets hebben gedoneerd.
productie
Dat gevoel proberen we ook te voeden, want het is ook
bureau Prospek
dankzij hun ambassadeurschap dat dit project bestaat.
tor op. Rob
Tegenwoordig kun je Facebook en andere social media
Hornstra (1975)
die functie natuurlijk laten overnemen. Je klikt op
is documentair
Like en je wordt op de hoogte gehouden, kunt verhalen
fotograaf en
sharen enzovoort. Maar dat was er allemaal nog niet,
oprichter van
toen wij in 2009 begonnen.’
Fotodok, een internationale
Viel het uiteindelijk mee of tegen, dat crowdfunden?
artikelen en publicaties die we hebben verkocht.’
tentoonstel
Hornstra: ‘Ik vind het een mooi fenomeen, maar ik ben
Van Bruggen: ‘Maar vanaf nu zou het wat op moeten
lingsplek voor
er niet oneindig positief over. Mensen die denken: ik
gaan leveren, omdat we uit de kosten zijn. Een maand
documentaire
heb een project, ik zet het op internet en puur op de
geleden zaten we op break even. Maar het is inderdaad
fotografie.
inhoud ga ik geld binnenhalen: forget it. Je gaat het
geen verdienmodel om van te leven.’
niet redden. Als je het gaat onderzoeken, zie je dat
De afgelopen vijf jaar werkten
veel crowdfunding projecten niet worden gehaald. Of
Is dat niet frustrerend?
ze aan The
artificieel; omdat de laatste 50 procent is ingelegd door
Van Bruggen: ‘Nee, slow journalism past bij ons. Het
Sochi Project,
degene die er zelf om heeft gevraagd. Het is een veel
is kostbaar, maar het is ook hoe wij willen werken. We
het grotendeels
minder groot succes dan mensen doen geloven.’
gaan ook zeker een volgend project doen samen. We
door crowd
Bij crowdfunding moet je ervan uit gaan dat het groot-
zien The Sochi Project als een grote investering. We
funding gefinan
ste deel van je donateurs gewoon je familie, je vrien-
hopen dat we daar op kunnen voortbouwen, en vol-
cierde project
den en je kennissen zijn. Donaties zijn gebaseerd op
gende keer niet weer op punt nul hoeven beginnen. We
waarvoor ze de
vertrouwen, en veel minder op inhoud dan je zou willen.
denken dat er dan een verdienmodel uit moet kunnen
regio van Sochi
Iemand uit Amerika die je project misschien mooi vindt
rollen. We zijn dit jaar allebei vader geworden, dan kun
in kaart brach
maar jou niet kent, geeft je echt geen geld. Iemand die
je niet nog eens vijf jaar onbezoldigd aan een project
ten in aanloop
jou heel goed kent en je project waardeloos vindt, geeft
werken en alle tijd die overblijft gebruiken om je geld te
naar de Winter
je wel geld. Dus als je een donatieprogramma begint is
verdienen met andere dingen. Bovendien schreef ik het
spelen. Onlangs
mijn advies: zorg dat je veel vrienden hebt. Dat was voor
grootste gedeelte van de verhalen ’s nachts. Dat vond ik
verscheen ‘An
ons wel een eyeopener.’
heerlijk, maar dat moet je ook niet te lang doen.’
Atlas of War
Hornstra: ‘Met wat we nu nog gaan verdienen aan The
and Tourism in
Met crowdfunden alleen red je het niet. Jullie hebben
Sochi Project, willen we kapitaal opbouwen voor ons
the Caucasus’,
ook subsidies aangevraagd, maken exposities en zijn
volgende project – waarvan we nog niet weten wat dat
het laatste boek
een uitgebreide webshop begonnen waar je naast boe
gaat zijn. We keren het niet aan onszelf uit.’
in een serie
ken ook posters en ansichtkaarten kunt kopen.
van negen, en
Van Bruggen: ‘In het begin dachten we dat The Sochi
Het is prijzenswaardig. Maar is het niet tegelijkertijd
tevens over
Project een online project zou worden. Maar gaandeweg
ook treurig dat het zo moet, omdat er geen medium
zichtswerk bij
kwam er steeds meer bij. We merkten dat we met die
meer is dat het geld ervoor op tafel legt?
uitgeverij Aper
ansichtkaarten en posters niet alleen kleine verhalen
Van Bruggen: ‘Er is inderdaad geen medium meer dat dit
ture. Tot 2 maart
konden vertellen, maar ook wat geld konden verdienen.’
had kunnen doen. Maar daar is dan weer crowdfunding
is de expositie
Hornstra: ‘Crowdfunding is maar een radartje in iets
voor uitgevonden. Nu kunnen we het helemaal zelf en
te zien in het
veel groters. We hebben op een gegeven moment ook
dat vind ik ook wel weer een leuke tendens. Toen we
fotomuseum
het principe van een verhuurtentoonstelling bedacht.
met dit project begonnen werd er elke week wel een
in Antwerpen.
Daar hebben we tienduizend euro in geïnvesteerd en
debat georganiseerd over het einde van de journalistiek
Vanaf mei is een
berekend dat die na vijf, zes keer verhuren rendabel zou
of de fotografie. Ik vond dat heel vermoeiend. Maar ik
kleinere expo
moeten zijn. Dat is gelukt, dus de volgende keer dat we
heb het gevoel dat het ondernemerschap in deze sector
sitie te zien in
enorm is gegroeid.’
de Noorderlicht
Hornstra: ‘Het geklaag onder fotografen en journalisten
FotoGalerie
’m verhuren, levert het geld op.’ In het begin zeiden jullie: er zit geen verdienmodel aan
is gelukkig weer een beetje voorbij. Er gebeurt weer van
in Groningen.
dit project. Is dat ook zo?
alles, het besef heerst dat we aan de situatie niets kun-
Meer info op
Hornstra: ‘Ja, we hebben nooit inkomsten voor onszelf
nen veranderen, maar wel met energie nieuwe dingen
www.thesochi
kunnen genereren, met uitzondering van wat losse
kunnen doen.’
project.org
