Interpretatie onderzoek ʹkind en eredienstʹ Januari 2008. 128 formulieren zijn ingeleverd. 125 formulieren zijn ingevuld. Op 350 postvakken is dat 36%. De respons kan representatief geacht worden voor het geheel. Met deze kanttekeningen: - Van de 54 gezinnen, waarvan kinderen de creche+ bezoeken, hebben 33 gereageerd op stellingen betreffende de creche+. Deze groep is daarmee in het geheel lichtelijk oververtegenwoordigd. - Vanwege het onderwerp ‘kind en eredienst’ zijn er mogelijk meerdere gemeenteleden, die niet (meer) door eigen kinderen in de kerkdiensten worden vergezeld, die aan dit onderzoek niet hebben deelgenomen. Behoudens bovenstaande reserves zijn de navolgende resultaten een weergave van de standpunten binnen de gemeente in januari 2008.
interpretatie De tekst van de (vraag)stellingen wordt bekend verondersteld. De ingevulde formulieren zijn van een nummer voorzien. De respons op de stellingen is gemeten en op onderdelen gekruist met de respons op andere stellingen.
opzet van het onderzoek Het onderzoek is gestart naar aanleiding van het uitgroeien van de crèche+ naar meer groepen. Vanuit de crèche+ leiding ligt bij de kerkenraad het verzoek om in elke morgendienst voor alle vier groepen de crèche+ te organiseren, beperkt tot de duur van de preek en het lange gebed. In de discussie werd de ervaring ingebracht van de tijdsperiode dat nog in de Opstandingskerk tijdens de vroege middagdienst van 3 uur de crèche+ werd georganiseerd. Op basis van die ervaringen pleitten sommige voor herstel van deze situatie (dus ’s middags en de middagdienst vroeger). Er is een proefperiode afgesproken voor de maanden november en december 2007, waarin tijdens de morgendiensten de vier groepen crèche+ zijn georganiseerd. De stellingen slaan op deze periode. Want gelijktijdig zijn ook vanuit andere op de kinderen betrokken geledingen acties ondernomen om in de morgendienst iets te laten zingen door kinderen, een kindervertelling te houden en het kinderblad te laten verschijnen e.d. De stellingen vragen ook naar ervaringen met deze werkvormen in de kerkdienst. Als argument voor crèche+ tijdens de middagdienst werd meermalen gesteld dat daardoor meer ouders (en leiders) de dienst zouden bezoeken. Dit argument speelde een belangrijke rol in de evaluatie van de waarde van de middagdienst. De stellingen zoeken daarom ook naar meningen over de middagdienst en de aankleding van andere elementen in de erediensten.
Onderzoeksmethode: Er zijn geen vragen gesteld. Maar duidelijke stellingen gemaakt. Soms tegenstrijdig. Niet om daardoor gewenste meningen te suggereren. Juist de kritiek op het vermeende suggestief karakter van de stellingen kan een signaal zijn dat lezers verwachten dat gewenste omschrijvingen vanzelfsprekend zijn en pas in de beantwoording de eigen mening kan komen. Juist de wijze stelling nemen heeft de lezers uitgedaagd om èn bewust te lezen èn bewust om te gaan met de antwoordmogelijkheden. Blijkens de invulling is dat ook gebeurd. Veel vragen zijn overgeslagen, waarmee in feite een ‘geen mening’ werd aangegeven.
Er is geen 5 puntschaal gehanteerd. Van de optie ‘geen mening’ zou te makkelijk gebruik gemaakt worden. Uit de invullingen blijkt dat de invullers zich goed bewust zijn geweest van het positief of negatief karakter van de stellingen. Van de mogelijkheid om eigen opmerkingen mee te geven hebben vele invullers gebruik gemaakt. Dat geeft aan hoezeer dit onderzoek inspeelt op een aanwezige behoefte. De opmerkingen zijn overigens niet samengevat of gerubriceerd. Ze zijn wel allemaal uitgeschreven in een document van ruim 5000 woorden (7 aviertjes) Bij een drietal hadden invullers hun naam vermeld. Het overzicht is ter kennis gebracht van de het moderamen Oost/West, van de Commissie Eredienst en van vertegenwoordigers van de Creche+, de Kinderbladmakers en betrokkenen bij de kerkmuziek.
Interpretatie onderzoek ʹkind en eredienstʹ De vragen zijn: • Willen ouders de crèche+? • Willen ze dat elke week? • Voor welke groepen? • In de morgendienst of de middagdienst? • Willen ze kindernevendienst of alleen tijdens de preek? • Hoe hebben ze twee maanden crèche+ ervaren? • Vanaf welke leeftijd willen ouders dat kinderen een hele dienst bijwonen? • Vanaf welke leeftijd kunnen kinderen twee keer naar de kerk? • Vormt het kinderblad een alternatief voor de crèche+? • Maakt een kindermoment de crèche+ overbodig • Hoe denkt de gemeente er over? Het gedeelte over de crèche+ is door 36 ouders ingevuld. Van hen zijn er drie die hun kinderen niet naar de crèche+ laten gaan. Van de positieve ouders is een kleine meerderheid blij met de wekelijkse frequentie. Tweederde meldt dat hun gezinskerkbezoek is toegenomen. Maar niet voor wat betreft het bezoeken van de middagdienst. En ook tweederde kan de preek beter beluisteren. Alle kinderen vind het fijn. Slechts voor een enkeling is het te druk. Ouders praten er met hun kleintjes over na. Eén derde vindt crèche+ genoeg voor groep 1 en 2. Een kleine meerderheid (13 op 23) vindt dat groep 3 en 4 om de week een hele kerkdienst kan meemaken. Van hen vinden 8 dat deze kinderen een gemiddelde preek niet kunnen begrijpen. Vier op de vijf gemeenteleden (van 121) zijn van mening dat een gemiddelde preek voor kinderen tot 7 jaar niet te begrijpen is. Dezelfde verdeling (niet dezelfde invullers) vindt de crèche+ niet overbodig vanwege Bijbelonderwijs op school. Twee ouders van wie kinderen niet naar de Calvijnschool gaan vind het uitermate prettig dat hun kinderen tijdens de crèche+ andere kinderen van de kerk leren kennen. Van de 125 gemeenteleden die aan het onderzoek hebben meegedaan is er maar één die het niet belangrijk vindt dat kinderen op enig moment in de kerkdienst worden aangesproken/geactiveerd. Bijna iedereen vindt dat elke dienst een 'kindermoment' mag hebben en ruim tweederde van hen wil daarvoor preektijd inleveren en/of de kerkdienst langer laten duren. Ruim tweederde vindt dat er in de preek iets begrijpelijks moet zijn voor kinderen. Maar tweederde vindt het ook goed dat kinderen weg gaan, iets anders te doen krijgen op hun niveau. Meer dan 4 tegen 5 (op 124) ervaart het verlaten van de kerkzaal als te rommelig; 13 van hen zijn ouders van crèche+ kinderen. Maar 5 tegen 4 (op 106) vindt het niet rustiger als de kinderen weg zijn. Bijna iedereen vindt het waardevol dat bij terugkeer de kinderen speciaal aandacht krijgen voor hun werk.
9 op de 10 gemeenteleden stelt dat kinderen vanaf groep 5 een hele kerkdienst kunnen bijwonen. Daarmee is de doelgroep voor de crèche+ wel bevestigd. Een kleine meerderheid vindt dat groep 5 tot 8 wel wat meer aparte aandacht zou mogen krijgen. Vanaf 6 jaar kunnen ze twee keer mee, vinden 5 tegen 5. Vanaf 10 jaar wel, vinden 9 op 10. En ook als ze 16 zijn mogen ze nog niet zelf kiezen, vinden 8 op 10. Daarmee is de keus van de gemeente duidelijk over het kerkbezoek van de kinderen. Het gedeelte over het kinderblad is maar door ruim 80 leden ingevuld. Ervaringen zijn uitgesproken positief over de aantrekkelijkheid en het gebruik. Maar de meningen zijn precies verdeeld over de vraag of het blad helpt bij het beluisteren van de preek. Een kleine meerderheid pleit voor wekelijkse verschijning. Over het zingen hebben bijna alle deelnemende gemeenteleden weer een mening. 4 op de 5 vindt het apart zingen door kinderen prachtig. Ze vinden het geweldig dat de Calvijnschool dit ondersteunt. En voor niet-Calvijn kinderen moet er speciale ondersteuning zijn/komen. Ook het apart kinderkoortje kan voor tweederde (op 117) positief bijdragen aan de dienst. Van deze groep wil een nipte meerderheid stimulansen geven voor muziekonderwijs. Maar slechts 3 tegen 7 (op 87) willen voor een middagzangdienst hun kinderen extra meenemen. Twee derde vindt dat kinderen van speciaal onderwijs te weinig aandacht krijgen. Hieronder scharen zich bijna alle ouder-invullers (28 van de 36) Over de middagdienst Van 109 invullers denkt een kleine meerderheid (61) dat kinderen 's morgens bij de preek kunnen blijven als er crèche+ in de middagdienst zou zijn. Van die meerderheid zijn er 21 ouders, die tegengesteld reageren op de vraag of ze hun kinderen twee keer naar de kerk zouden meenemen als er 's middags crèche+ zou zijn. Van 46 invullende ouders denken 13 tegen 33 dat ze hun kinderen twee keer naar de kerk zouden meenemen als er 's middags crèche+ zou zijn. Van die 33 ouders zijn 24 ook niet vóór de crèche+ in de middagdienst. En van 113 invullen denken 6 tegen 4 dat bij een begintijd van vier uur er meer kinderen in de kerk zullen zitten. Deze vraag lokt ook veel bijschriften uit. 80% vindt overigens dat er voor zondagswerkers een kerkdienst te bezoeken moeten zijn op het eind van de zondagmiddag. En van 111 invullers vindt 6 tegen 4 dat de tijd van kwart voor vijf wel mag veranderen. Onder de minderheid zijn er 23 (op 64) die kinderen hebben in de groepen 1 tot 4. Eén kwart heeft na de lange ochtenddienst genoeg gehad voor de hele zondag. Hiervan zijn 17 (op 28) niet tevreden met de erediensten zoals ze nu zijn; in deze groep leeft meer voorkeur voor Opwekkingsliederen dan op het geheel en deze groep laat ik zich er duidelijk over uit dat ze zich niet graag laat bijscholen in het geloof tijdens de middagdiensten. Karakter middagdienst Van 117 invullers zien 8 op de 10 nauwelijks verschil tussen leerdienst en gewone dienst. Tweederde (op 112) laat zich graag bijscholen in het geloof, maar zijn precies de helft daarvan wil geen openbare catechisatie, de andere helft wel. 6 tegen 4 (op 109) wil geen openbare catechisatieles. De groep die wel wil, reageert verdeeld (16 tegen 24) op de duur van de kerkdienst van een lesuur. 6 tegen 4 (op 113) willen niet veel leesteksten en langdurige uitleg. Driekwart van de 116 willen meer aanbidding door zang en gebed. 4 tegen 6 denken dat kerkbezoek toeneemt als meer mensen ingeschakeld worden; 7 tegen 3 (op 103) denken dat een band meer jongeren trekt. Kerkmuziek Op 109 invullers zijn de meningen verdeeld over de aantrekkelijkheid van eigentijdse muziek voor gasten. Ruim een derde denkt dat gasten van buiten verwachten dat er gezongen wordt bij een orgel.
Tweederde vindt dat er meer uit 'opwekking' gezongen mag worden, en (diezelfde?) tweederde denkt dat er in de vrijgegeven liedbundels genoeg liederen zijn te vinden. Verdeeldheid is er ook over gebruik van de 'psalmen van nu'. Slechts 7 op de 118 vinden dat bij het orgel in de Kruiskerk niet te zingen valt. In de opmerkingen laten meerderen zich in negatieve zin uit over de organisten. Driekwart pleit voor meer gebruik van de piano. En ruim 8 op de 10 zijn tegen een dirigent voor de samenzang. Maar 6 tegen 4 is wel voor het oefenen van liederen. Precies de helft wil er 10 minuten vroeger voor komen. Eén kwart hoeft geen beamer (een vraag die door 121 invullers is beantwoord). Terwijl 80% vindt dat de presentaties helpen bij het luisteren. Al met al De laatste tevredenheids test wordt slechts door 97 van de 128 ingevuld. Van hen geeft slechts 4% volle tevredenheid aan, 53% is tevreden. En aan de andere kant is 11% uitgesproken ontevreden, die ook tegelijk geen geloofsbijscholing laat staan catechisatieles wil in de middagdienst. De hoogste score van de voorkeur 'mee eens' telde de vraag over de kinderen die naar voren komen om te zingen: 69. Van de mogelijkheid 'helemaal niet mee eens' maakten 67 gebruik om aan te geven dat ze het kinderblad wel kennen en 55 om te stellen dat er bij het orgel goed te zingen valt.
T o t a a l
16 Crèche+ hoeft voor mij alleen voor de groepen 1 en 2. 16aMijn kinderen gaan niet naar de Calvijnschool en ik vind het fijn dat ze juist tijdens de crèche+ andere kinderen leren kennen. 17 Mijn kind gaat naar de crèche+ omdat de vriendjes/vriendinnetjes ook gaan. 18 Kinderen van 4 tot 7 jaar kunnen een gemiddelde preek niet begrijpen. 19 De crèche+ is overbodig, ze krijgen op school ook Bijbelonderwijs op hun niveau 20 Als kinderen weinig tot niets begrijpen kunnen ze intussen beter wat anders doen.
H e l e m a a l
M e e
m e e
H e l e m a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e o n e e n s %
m e e
M e e
o n e e n s
e e n s %
e e n s %
o n e e n s %
1
0
54%
46%
1%
0%
50
14
2
45%
41%
12%
2%
117 34
44
35
4
29%
38%
30%
3%
117 26
57
27
7
22%
49%
23%
6%
112 29
30
43
10
26%
27%
38%
9%
114 15
38
46
15
13%
33%
40%
13%
36
12
7
8
9
33%
19%
22%
25%
32
25
7
0
0
78%
22%
0%
0%
29 28
20 2
6 4
1 12
2 10
69% 7%
21% 14%
3% 43%
7% 36%
30
8
2
13
7
27%
7%
43%
23%
32
2
1
7
22
6%
3%
22%
69%
32
7
4
13
8
22%
13%
41%
25%
30
13
7
10
0
43%
23%
33%
0%
23
8
5
6
4
35%
22%
26%
17%
34
3
8
14
9
9%
24%
41%
26%
3
2
0
0
1
67%
0%
0%
33%
32
1
2
18
11
3%
6%
56%
34%
121 37
60
22
2
31%
50%
18%
2%
115
6
18
51
40
5%
16%
44%
35%
114 17
36
47
14
15%
32%
41%
12%
m e e
M e e
e e n s
e e n s
o n e e n s
125 67
57
121 55
i n g e v u l d 1 Ik vind het belangrijk dat in de kerkdienst een onderdeel zit dat kinderen aanspreekt en/of activeert 2 Wat mij betreft mag elke morgendienst zo’n ‘kindermoment’ hebben. 3 De tijd voor het ‘kindermoment’ mag best van de preektijd afgaan. 4 Ter wille van het ‘kindermoment’ mag de dienst ook wel wat langer duren. 5 Naast het ‘kindermoment’ is er ook een ‘jongerenmoment’ nodig. 6 Als de diensten niet langer duren dan een uur, is het aantrekkelijker om kinderen mee te nemen en ook ’s middags weer te komen. 7 Ik vind het heerlijk dat ik mijn kind elke week naar de crèche+ kan brengen. 8 Later vraag ik vaak terug wat ze hebben gedaan of waar het over ging. 9 Mijn kind vindt het fijn in de crèche+. 10 Mijn kind vindt het te druk in de crèche+. 11 Als mijn kind ’s morgens naar de crèche+ is geweest, neem ik het ’s middags mee naar de kerk. 12 Mijn kind gaat niet naar de crèche+. Ik vind het niet goed. 13 Omdat er nu vaker crèche+ is, gaan wij als gezin ook vaker met elkaar naar de kerk. 14 Als mijn kind de crèche+ bezoekt, kan ik beter naar de preek luisteren. 15 Voor mijn kind in groep 3 of 4 is het beter om de ene week crèche+ te hebben en de andere week de hele kerkdienst.
H e l e m a a l
T o t a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e
H e l e m a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e o n e e n s %
m e e
M e e
o n e e n s
e e n s %
e e n s %
o n e e n s %
45
24
13%
22%
42%
22%
52
23
12
25%
45%
20%
10%
111 35
43
27
6
32%
39%
24%
5%
124 21
34
42
27
17%
27%
34%
22%
118 47
53
16
2
40%
45%
14%
2%
119 39
70
6
4
33%
59%
5%
3%
106 13
35
45
13
12%
33%
42%
12%
101 13
43
43
2
13%
43%
43%
2%
76
13
57
6
0
17%
75%
8%
0%
76
9
57
10
0
12%
75%
13%
0%
76
5
32
33
6
7%
42%
43%
8%
83 88
5 2
39 0
38 19
1 67
6% 2%
47% 0%
46% 22%
1% 76%
120 31
69
18
2
26%
58%
15%
2%
121 55
59
5
2
45%
49%
4%
2%
115 39
55
20
1
34%
48%
17%
1%
117 31
52
27
7
26%
44%
23%
6%
101 28
46
23
4
28%
46%
23%
4%
108
6
37
45
20
6%
34%
42%
19%
87
8
22
29
28
9%
25%
33%
32%
115 12
29
57
17
10%
25%
50%
15%
105
44
41
11
9%
42%
39%
10%
m e e
M e e
e e n s
e e n s
o n e e n s
107 14
24
116 29
i n g e v u l d 21 Ik vind dat kinderen onder de preek gewoon moeten blijven zitten. 22 Ik vind dat we kinderen er niet aan moeten laten wennen niets van de preek te verstaan. 23 Het is zinvol dat kinderen tijdens de preek op hun niveau iets te doen krijgen van vertellen, zingen, knutselen e.d. 24 Het verlaten van de kerkzaal door de kinderen verloopt te rommelig. 25 Het is goed dat bij terugkeer van de kinderen er aandacht is voor wat ze hebben gedaan. 26 Van kinderen vanaf groep 5 mag verwacht worden dat ze een hele kerkdienst kunnen bijwonen. 27 Het is merkbaar rustiger onder de preek als de kinderen naar de crèche+ zijn. 28 De leeftijd van groep 5 tot 8 krijgt te weinig aandacht in de kerkdiensten. 29 Het kinderblad wordt door kinderen graag gebruikt. 30 Het kinderblad is doorgaans aantrekkelijk en speels opgesteld. 31 Kinderen luisteren door een kinderblad niet beter naar de preek. 32 Het kinderblad zou elke week moeten verschijnen. 33 Kinderblad? Ik wist niet eens dat dat bestaat! 34 Het is fijn dat kinderen in de dienst naar voren komen om te zingen. 35 Het is goed dat de Calvijnschool (geref.basisonderwijs) het oefenen van liederen ondersteunt. 36 Van kinderen die niet op de Calvijnschool zitten moeten ouders ondersteuning krijgen om ze toch te laten meezingen (of meedoen). 37 Het kinderkoor ‘Sing with joy’ (vanaf 7 jaar) kan ook heel goed bijdragen aan de kerkdienst. 38 Voor kinderen die speciaal basisonderwijs volgen is er te weinig aandacht. 39 Ook met oog op de kerkdiensten moeten ouders hun kinderen stimuleren muzikale gaven te ontwikkelen. 40 Als de middagdienst het karakter van een zangdienst heeft neem ik mijn kinderen sneller mee naar de kerk 41 Ook tijdens de middagdienst moet er crèche voor de kleintjes van 0 – 4 jaar zijn. 42 Kinderen kunnen vanaf 6 jaar twee keer mee naar de kerk.
H e l e m a a l
9
T o t a a l
44 Kinderen mogen vanaf 16 jaar zelf beslissen of ze mee willen naar de kerk. 45 Als de crèche+ ’s middags wordt georganiseerd kunnen de kinderen ’s morgens bij de preek blijven. 46 Als de dienst ’s middags om 16.00 begint kunnen kinderen makkelijker mee naar de kerk. 47 Als er alleen ’s middags crèche+ was zou ik mijn kind twee keer meenemen naar de kerk. 48 Voor zondagswerkers moet er op het eind van de zondagmiddag een kerkdienst te bezoeken zijn. 49 De middagdienst moet dezelfde begintijd van 16.45 uur houden. 50 Na de lange morgendienst heb ik voor de hele zondag genoeg kerkdienst gehad. 51 De middagdiensten zien er ook als ‘leerdiensten’ zien er niet veel anders uit dan gewone kerkdiensten. 52 Ik gebruik graag de middagdienst om me in het geloof te laten bijscholen. 53 De middagdienst mag best een soort openbare catechisatieles zijn. 54 De middagdienst moet niet langer duren dan een lesuur van 50 minuten. 55 Een ‘leerdienst’, die bestaat uit veel leesteksten en langdurige uitleg, hoeft voor mij niet. 56 In de middagdienst mag meer ruimte zijn voor aanbidding door zang en gebed. 57 Als er ’s middags meer mensen ingeschakeld worden bij de muziek komen er ook meer bezoekers. 58 Een praiseband zoals Emission trekt gewoon meer jongeren. 59 Ook voor gasten is het prettiger dat ze eigentijdse muziek meemaken in de kerkdienst. 60 Gasten van buiten verwachten conservatief samenzang met orgelbegeleiding. 61 Liederen uit de bundel “Opwekking” mogen vaker gezongen worden. 62 In de huidige bundels (kerkelijk vrijgegeven) zijn genoeg liederen te vinden.
H e l e m a a l
M e e
m e e
H e l e m a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e o n e e n s %
m e e
M e e
o n e e n s
e e n s %
e e n s %
o n e e n s %
5
3
35%
58%
5%
3%
16
68
26
4%
14%
59%
23%
109 17
44
29
19
16%
40%
27%
17%
113 29
38
29
17
26%
34%
26%
15%
46
2
11
19
14
4%
24%
41%
30%
109 33
54
19
3
30%
50%
17%
3%
111 13
34
30
34
12%
31%
27%
31%
112
7
21
47
37
6%
19%
42%
33%
117 31
65
20
1
26%
56%
17%
1%
112 10
59
36
7
9%
53%
32%
6%
109
6
38
54
11
6%
35%
50%
10%
116 10
31
61
14
9%
27%
53%
12%
113 19
48
35
11
17%
42%
31%
10%
116 28
59
24
5
24%
51%
21%
4%
109 11
34
43
21
10%
31%
39%
19%
107 18
55
22
11
17%
51%
21%
10%
109 17
40
36
16
16%
37%
33%
15%
96
6
31
44
15
6%
32%
46%
16%
119 35
36
29
19
29%
30%
24%
16%
114 33
47
29
5
29%
41%
25%
4%
m e e
M e e
e e n s
e e n s
o n e e n s
110 38
64
115
5
i n g e v u l d 43 Kinderen kunnen vanaf 10 jaar twee keer mee naar de kerk.
H e l e m a a l
T o t a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e
H e l e m a a l
H e l e m a a l
M e e
m e e o n e e n s %
m e e
M e e
o n e e n s
e e n s %
e e n s %
o n e e n s %
38
17
11%
37%
36%
16%
6 56
55 21
55 4
2% 27%
5% 50%
47% 19%
47% 4%
4
9
63
37
4%
8%
56%
33%
120 17
55
34
14
14%
46%
28%
12%
118 11
48
40
19
9%
41%
34%
16%
121 10
21
38
52
8%
17%
31%
43%
114 43
48
19
4
38%
42%
17%
4%
97
51
31
11
4%
53%
32%
11%
m e e
M e e
e e n s
e e n s
o n e e n s
106 12
39
118 2 111 30 113
i n g e v u l d 63 Het wordt tijd om de ‘psalmen van nu’ aan te leren in de eredienst. 64 Bij dit orgel in de Kruiskerk is gewoon niet te zingen. 65 Pianobegeleiding kan veel vaker gebruikt worden. 66 De samenzang zou geleid moeten worden door iemand die gemeente en begeleiding dirigeert. 67 Het is goed om nieuwe en onbekende liederen eerst voor de dienst te oefenen. 68 Voor een liedoefening kom ik graag 10 minuten eerder naar de kerkdienst. 69 De vertoning van lees- en liedtekst met de beamer hoeft voor mij niet. 70 De presentaties tijdens de preek helpen bij het luisteren en begrijpen. 71 Ik ben tevreden met de diensten zoals ze nu zijn.
H e l e m a a l
4
