14 coververhaal
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 18 6 MEI 2011
De onstuitbare ambitie van Fatima en Ayla
I
nternist-oncoloog Gülseren Ünal (46) heeft moeite een gaatje in haar agenda te vinden. Ze is net toegetreden tot een specialistenmaatschap van een ziekenhuis nabij Rotterdam,
werkt tegen de tachtig uur in de week – ‘ik wil mijn vak serieus nemen’ – en heeft thuis ook nog eens twee dochters die ze probeert zo vaak als mogelijk te zien. Tijdens het gesprek rinkelt regelmatig haar telefoon: Ünal is vanavond de dienstdoend internist en wordt door artsen van de eerste hulp voortdurend om advies gevraagd. Dat ze arts wilde worden, wist Ünal al op haar elfde. Ze was toen met haar vader, moeder, broers en zussen net vanuit Turkije naar Nederland overgekomen, sprak nauwelijks Nederlands, snapte op de lagere school weinig van rekenen omdat ze in Turkije op school nooit breuken had gehad. Maar één duidelijke steunpilaar bij haar ambitie had ze: haar moeder. ‘Mijn moeder
‘Er komt een golf aan van vrouwelijk hoogopgeleid allochtoon talent’
mocht in Turkije niet naar school omdat ze meisje was, terwijl haar overleden vader die school zelf had laten bouwen in het dorp. Daar heeft mijn moeder tot nu toe veel pijn van.’
Maar de Nederlandse basisschooldirecteur zag niks in de ambities van het jonge meisje dat net in Nederland woonde. ‘U wilt dat uw dochter van de laagste tak van de boom naar de hoogste springt: dat kan niet’, zei hij tegen haar ouders. Ünal moest naar de huishoudschool. ‘Ik vond het verschrikkelijk, moest daar leren breien, borstplaat maken, aardappelen schillen en opzetten. Dat kon ik allemaal al lang, een Turks meisje leert zulke dingen thuis al op jonge leeftijd.’ Ze was zo boos dat ze de eerste twee weken thuis bleef, toen haar koffers inpakte, vastbesloten naar haar oma in Istanbul te vertrekken. Na ingrijpen van een leerplichtambtenaar schikte ze zich in haar lot, mocht
coververhaal 15
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 18 6 MEI 2011
Hoe allochtone vrouwen het bedrijfsleven bestormen, terwijl hun broers mislukken TERWIJL DE CARRIÈRE VAN DE ‘WITTE’ HOOGOPGELEIDE VROUW NOG ALTIJD VER ACHTERBLIJFT BIJ DIE VAN DE MAN, ZIJN ALLOCHTONE HOOGOPGELEIDE DAMES HUN MANNEN EN BROERS AL LANG VOORBIJGESTREEFD. ‘EN WE STAAN PAS AAN HET BEGIN VAN EEN ENORME GOLF SUPERAMBITIEUS, VROUWELIJK ALLOCHTOON TALENT.’
ADRIE MOUTHAAN
HH
HH
Tekst Kees Versluis Illustraties Claudie de Cleen
NEBAHAT ALBAYRAK (1968) A komst: Turkse Functie: Tweede-Kamerlid PvdA (tot vorig jaar staatssecretaris van Justitie)
FAÏZA DADI (1969) A komst: Algerijnse Functie: coo van De Baak
▲
OLCAY GULSEN (1980) A komst: Armeens-Koerdische Functie: directeur-eigenaar van modemerk Supertrash Opvallend: ontwierp de beruchte oranje jurkjes van de Bavaria-babes bij het WK; verloofd met Edgar Davids
binnen een jaar naar de mavo, maakte daarna de havo af, vervolgens het vwo en werd bij geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam een van de allereerste Turkse studentes. ‘Die paar andere allochtone studentes die ik in Amsterdam trof, hadden vrijwel hetzelfde profiel als ik: thuis als kind alles moeten regelen tot het invullen van de belastingspapieren aan toe, omdat onze ouders geen Nederlands spraken; daarna begonnen op huishoudschool of mavo en allemaal enorm gedreven en werklustig.’ Wat Ünal verder dreef om zo haar best te doen: ‘Ik had al jong besloten dat ik niet het pad wilde afleggen dat in Turkije voor meisjes gebruikelijk is: jong trouwen, kinderen krijgen en afhankelijk zijn van je man. Studeren was
16 coververhaal
HH
HH
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 18 6 MEI 2011
FAMILE FATMA ARSLAN (1971)
WASSILA HACHCHI (1980)
A komst: Marokkaanse Functie: directeur-eigenaar van het Haagse advocatenkantoor Arslan Advocaten Opvallend: was de eerste advocaat met hoofddoek in Nederland
A komst: Marokkaanse Functie: Tweede-Kamerlid voor D66 (was daarvoor leidinggevende bij het ministerie van Defensie en marineoficier)
ALLOCHTONE BRAINDRAIN?
▲
voor mij ook een manier om onafhankelijkheid te bereiken.’
Geen psychologie Toen Ünal ging studeren in de jaren tachtig was dat een zeldzaamheid; het waren hooguit allochtone jongens die naar het hbo of de universiteit gingen. In de jaren negentig begonnen allochtone meisjes hun achterstand op jongens langzaam in te lopen. Zo behaalden in het studiejaar 1995-1996 zestig Turkse en Marokkaanse meisjes een universitaire bul in Nederland (tegen 96 allochtone jongens). En in het hbo: 164 meisjes tegenover 264 Turkse en Marokkaanse jongens (bron: CBS). De Surinaamse vrouwen hadden toen hun mannen overigens al ingehaald (218 universitaire bullen voor Surinaamse meisjes tegenover 195 voor jongens).
‘Hoogopgeleide allochtoon keert terug naar land van herkomst’. Verschillende media hebben de afgelopen jaren over die vermeende trend bericht. Toch blijkt het niet uit de meest recente CBS-cijfers over remigratie. Het aantal laagopgeleiden dat terugkeert naar Turkije, Marokko of andere niet-westerse landen is nog altijd duidelijk hoger. Toch spelen hoogopgeleide Marokkanen, Turken en Surinamers wel sterk met de gedachte om Nederland te verlaten, blijkt de laatste jaren uit enquêtes. Het zou te maken hebben met de verharding van het politieke klimaat in Nederland. Bovendien: hoogopgeleiden kunnen elders veel makkelijker een baan vinden dan laagopgeleiden. En de economie van Istanbul is booming. ‘Ik hoor inderdaad van ontzettend veel hoogopgeleide allochtonen dat ze emigratie overwegen’, zegt Bercan Günel. Niet alleen naar Turkije of Marokko overigens, ook Amerika staat hoog op de lijstjes. De belangrijkste reden dat hoogopgeleide allochtonen vertrek overwegen: ‘Ze vragen zich af of Nederland wel een goede plek is om hun kinderen op te voeden.’
Sinds die tijd zijn de ontwikkelingen razendsnel gegaan. Het aantal succesvolle allochtone meiden in het hoger onderwijs steeg pijlsnel. De mannen hadden het nakijken. De laatste beschikbare CBS-cijfers (over het studiejaar 2008-2009): 545 Turkse meisjes die een hbo-bul haalden (tegenover 354 jongens). Op de universiteit: 182 afstuderende Turkse vrouwen tegenover 125 mannen. Onder Marokkaanse en Surinaamse studenten is het verschil tussen mannen en vrouwen zelfs nog groter (zie kaders onderaan de pagina). Ook onder autochtone ‘witte’ Nederlanders doen vrouwen het zoals bekend steeds beter dan mannen, maar de verschillen zijn een stuk kleiner dan tussen allochtone mannen en vrouwen. Het CBS spreekt in zijn Jaar-
rapport Integratie 2010 zelfs enigszins zijn zorgen uit over de allochtone man die op alle fronten voorbij gestreefd wordt door de vrouw: ‘Het aandeel Turkse en Marokkaanse instromers in het hoger onderwijs is sinds 2003/2004 sterk toegenomen, met name onder vrouwen. Maar de instroom van Turkse en Marokkaanse mannen blijft sterk achter.’ En het zijn niet studies als letteren en psychologie - razendpopulair onder ‘witte’ Nederlandse meisjes - waar de allochtone vrouwen voor kiezen. Economie, bedrijfskunde en rechten zijn onder hen favoriet, ze kiezen er twee tot drie keer zo vaak voor als autochtone meisjes. Psychologie en sociaal-culturele studies: daar zie je procentueel juist twee tot drie keer zo weinig Turkse en Marokkaanse dames als autochtone (bron: het onderzoek Onverzilverd talent 2 van Forum).
Hard en slim werken Ralf Knegtmans, managing partner van executive search bureau De Vroedt & Thierry, bevestigt de razendsnelle opkomst van allochtone vrouwen in hoogopgeleid Nederland. ‘De arbeidsintegratie begon bij de Surinaamse vrouwen, toen kwamen de Turken en nu zie je ook de Marokkaanse meisjes snel opkomen.’ Knegtmans deed zelf onderzoek naar het
MAROKKAANSE AFSTUDEERDERS
SURINAAMSE AFSTUDEERDERS
LAAGOPGELEID MILIEU
■ In het studiejaar 2008 2009 studeerden 632 Marokkaanse meisjes af aan Nederlandse hbo-opleidingen, tegen slechts 388 jongens. De cijfers in hetzelfde jaar aan universiteiten: 108 Marokkaanse meisjes tegen 81 jongens.
■ Maar liefst 862 Surinaamsen haalden in 20082009 een hbo-diploma. Surinaamse jongens gingen slechts met 512 hbo-bullen naar huis. Ook aan de universiteiten was het verschil tussen Surinaamse meisjes en jongens groot: 282 (meisjes) tegen 183 (jongens).
■ Zestig procent van de Turkse en Marokkaanse afstudeerders in Nederland heeft ouders die vrijwel geen opleiding hebben. Slechts 2 tot 3 procent van de ouders is zelf hoogopgeleid.
BRON: CBS
BRON: CBS
BRON: ONVERZILVERD TALENT, FORUM
coververhaal 17
RENAUD
JOAN FERRIER (1953)
AYLA EKIZ (1968)
ELISA CARTER (1955)
A komst: Surinaamse Functie: directeur van E Quality, kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit Opvallend: Ferrier is zus van het ‘dissidente’ CDA Kamerlid (tegen de gedoogconstructie met de PVV) Kathleen Ferrier
A komst: Turkse Functie: officier van justitie in Rotterdam
A komst: Guyaanse Functie: lid van de raad van bestuur van het Erasmus MC
searchbureau Woman Capital. Zij is gespecialiseerd in het headhunten van vrouwen voor hoge managementfuncties. Overigens is ze zelf geen allochtoon in de klassieke zin van het woord. Ze studeerde in Turkije en belandde door de liefde voor een Nederlandse man in Nederland. Ook zij ziet de laatste jaren een golf van allochtone meisjes het Nederlands bedrijfsleven veroveren. ‘Iedereen die ik hierover spreek, bevestigt dit beeld.’ Wat is het geheim van die Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen? Waarom doen ze het zo veel beter dan hun mannen? ‘Ik herken een enorme onafhankelijkheidsdrang onder allochtone meisjes en vrouwen, overigens niet alleen in Nederland, maar overal in Europa en ook in de landen waar ze oorspronke-
‘Ik denk dat het nog minstens tien jaar gaat duren voor allochtone vrouwen in het topsegment van het bedrijfsleven zullen opduiken’
lijk vandaan komen’, zegt Günel. Hun broertjes werden van jongs af aan verwend, zoals dat gebruikelijk is in de Turkse en Arabische cultuur. ‘Meisjes hebben daardoor een enorme slimheid ontwikkeld om toch voor elkaar te krijgen wat ze willen. Zelf heb ik dat ook moeten leren, anders kreeg mijn broertje vroeger alles.’ ‘Allochtone meisjes weten dat ze alleen door hard en slim werken iets van hun leven kunnen maken’, vervolgt Günel. Hun broers hebben daarnaast veel minder een vermogen tot aanpassing aangeleerd, zijn vaak te eigenwijs en niet gewend en bereid – zoals allochtone vrouwen – om zich enigszins dienstbaar op te stellen om uiteindelijk hun zin te krijgen. ‘Daardoor zijn veel allochtone jongens veel minder goed in zich staande te houden in het bedrijfsleven.’
Salarisonderhandelingen Het zijn overigens niet alleen de allochtone jongens die het afleggen tegen hun zussen en vrouwen. Ook de meeste autochtone Nederlandse vrouwen zijn volgens Günel veel minder gemotiveerd en gehaaid om carrière te maken. ‘Die autochtone vrouw is zoals bekend kampioen parttime werken.’ Turkse, Marokkaanse en andere allochtone vrouwen willen vooral fulltime werken, uit hun oplei-
STAPELAARS
TURKSE WERKLOZEN
MAROKKAANSE WERKLOZEN
■ Minder dan 20 procent van de allochtone academici is direct van het vwo naar de universiteit doorgestroomd. Een veel groter percentage (onder Marokkanen bijna de helft) is begonnen op het vmbo of de mavo en via studies stapelen op de universiteit beland.
■ Twee jaar geleden was de werkloosheid onder netafgestudeerde (max. twee jaar) Turkse vrouwen ruim 20 procent lager dan onder Turkse net-afgestudeerde mannen. Ter vergelijking: onder ‘witte’ verse hoogopgeleiden was de werkloosheid onder vrouwen juist zo’n 30 procent hoger.
De werkloosheid onder net-afgestudeerde Marokkaanse vrouwen was in 2009 zelfs ruim 40 procent lager dan onder hun mannelijke collega’s.
BRON: ONVERZILVERD TALENT, FORUM
BRON: ONVERZILVERD TALENT 2
BRON: ONVERZILVERD TALENT 2
▲
fenomeen en verwerkte dat onlangs in zijn boek Diversiteit als uitdaging. ‘Wat mij aan die allochtone vrouwen opvalt, is hun enorme gedrevenheid, die ongelofelijke felheid en ambitie. Gemiddeld genomen veel sterker dan bij allochtone mannen.’ Van één ding is Knegtmans overtuigd: ‘Deze trend zal de komende jaren verder doorzetten. Er komt een golf aan van vrouwelijk hoogopgeleid allochtoon talent.’ Zelfs bij advocatenkantoren, waar tot voor kort weinig allochtonen zaten. ‘Ik hoor nu van gerenommeerde kantoren dat ze een onevenredig hoge instroom beginnen te krijgen van allochtone meisjes.’ Bercan Günel, ooit in de raad van bestuur van detacheringsbedrijf Brunel International, is tegenwoordig eigenaar-directeur van het executive
HH
HH
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 18 6 MEI 2011
HH
▲
ding halen wat erin zit. Eén voordeel hebben ze daarbij: opa en oma zijn traditioneel gewend op de kinderen te passen. ‘Dat scheelt enorm om kinderen en carrière te combineren.’ Melek Usta (41) is zo’n allochtone vrouw met een tomeloze ambitie en werklust. Ze begon op de mavo, trouwde jong (het huwelijk strandde ook weer snel) rondde uiteindelijk een hbo-studie af en verschillende managementopleidingen en schopte het als eigenaar van haar werving-, selectie- en adviesbureau Colourful People uiteindelijk tot Zwarte Zakenvrouw van het jaar en lid van het Innovatieplatform tijdens de kabinetten-Balkenende. In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken deed Usta een aantal jaren geleden onderzoek naar allochtone leidinggevenden bij de overheid en semi-overheid. Het resultaat bevestigde wat ze al vermoedde: de helft van de allochtone overheidsmanagers bleek vrouw. En dat terwijl het percentage ‘witte’ vrouwen in managementrollen in Nederland bijzon-
der laag is en blijft. Usta: ‘Ik herken onder allochtone vrouwen sterk die gedrevenheid die ik zelf ook heb. Anders dan veel witte vrouwen willen allochtone vrouwen hun opleiding verzilveren als ze die voltooid hebben, ze zijn ontzettend ambitieus. En ik merk dat ze zelfs beter zijn in salarisonderhandelingen dan autochtone mannen.’ Dat de golf hoogopgeleide, ambitieuze allochtone vrouwen de komende jaren alleen maar verder aanzwelt, daarvan is iedereen die het fenomeen bestudeert, overtuigd. Usta: ‘De eerste allochtone meisjes die gingen studeren hadden nauwelijks rolmodellen. Die rolmodellen zijn er nu wel. Er staat daardoor een grote groep allochtone tienermeisjes met een gigantische motivatie te trappelen om het te gaan maken de komende jaren.’
Keerzijde En toch, hoe goed ze het ook doen: er is een domein dat de allochtone vrouw nog niet heeft veroverd: de echte topfuncties. In de raden van bestuur van de grote bedrijven in Nederland zijn ze nog niet of nauwelijks te vinden. Dat heeft deels met leeftijd te maken, de oudste allochtone succesvrouwen zijn pas in de veertig. Maar volgens Ralf Knegtmans is er meer aan de hand. ‘Allochtonen netwerken nog te veel in eigen kring. En je ziet ze vooral bij events voor allochtoon talent. Maar ze moeten veel gemêleerder gaan netwerken. Het old
HH
coververhaal 19
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 18 6 MEI 2011
ARZU UMAR (1975)
AYSEL ERBUDAK (1966)
A komst: Turkse Functie: leider van de borstkanker-proteomicagroep in het Erasmus MC
A komst: Turkse Functie: directeur Slotervaart Ziekenhuis Amsterdam Opvallend: Erbudak is meerdere malen veroordeeld door de rechter
‘Die autochtone vrouw is zoals bekend kampioen parttime werken’
boys network, daar rollen ze zo niet in. Ik denk dat het daarom nog minstens tien jaar gaat duren voor allochtone vrouwen in het topsegment van het bedrijfsleven zullen opduiken.’ Ander manco, volgens Knegtmans: het sterke aanpassingsvermogen van allochtone vrouwen heeft een keerzijde. Dat ze massaal economie, bedrijfskunde en rechten zijn gaan studeren omdat die studies in algemene zin zeer goede baanperspectieven bieden en qua status goed vallen in de maatschappij, heeft hun inderdaad goede banen opgeleverd. Maar wie écht gedreven is en daardoor uiteindelijk vaak écht de top bereikt, kiest een studie die intrinsiek bij hem past, volgens Knegtmans. ‘Dat lef moeten allochtone vrouwen nog gaan krijgen.’ En de allochtone man, komt het daarmee nog goed, of is híj straks degene die tegen een glazen plafond aanloopt? Ook onder hen is er een groep die het goed doet, zeggen de kenners. Maar velen moeten wel gaan beseffen dat ze hard moeten werken en zich minder arrogant opstellen als ze iets willen bereiken in de maatschappij. Knegtmans meent dat de allochtone man zich uiteindelijk zal optrekken aan het succes van de allochtone vrouw. ‘De mannen lopen nu in sommige gevallen inderdaad achter, maar die vrouwelijke allochtone rolmodellen die nu steeds meer opduiken, zullen ook hen inspireren.’ KEES.VERSLUIS INTERMEDIAIR.NL
SURINAMERS
RENÉ DAHAN
ANTILLIANEN
■ In Nederland leven ongeveer 350 duizend mensen van Surinaamse komaf. De meesten van hen kwamen naar Nederland na de ona hankelijkheid van Suriname (1975), de coup van Desi Bouterse (1980) en de Decembermoorden (1982).
■ In de absolute top van de Nederlandse multinationals zitten nog nauwelijks allochtonen, mannen noch vrouwen. Een uitzondering is René Dahan (1941), presidentcommissaris van Ahold. De Marokkaan begon op zijn 22ste op de raffinaderij van ExxonMobil in Rotterdam en klom uiteindelijk op tot tweede man van het oliebedrijf.
■ Het aantal Antillianen in Nederland wordt geschat op 140 duizend. De meesten van hen kwamen ná de Surinamers, met name tijdens de economische crises op de Antillen in de jaren tachtig (sluiting rafinaderijen) en negentig. Steden waar veel Antillianen wonen: Den Helder, Capelle aan den IJssel, Dordrecht en Delfzijl.
