Internationale grensoverschrijdende alimentatie Een kritische blik op de drie nieuwe regelingen
Masterscriptie Rechtsgeleerdheid: accent Privaatrecht Tilburg Law School / Universiteit van Tilburg Marka Vossen
Universiteit: Faculteit: Opleiding: Accentprogramma: Datum: Auteur: Studentnummer: Begeleiders:
Universiteit van Tilburg Rechtswetenschappen Rechtsgeleerdheid Privaatrecht (Personen- en Familierecht) 25 juni 2012 Marka Vossen S253816 mr. R. de Jong & prof. mr. P. Vlaardingenbroek
Voorwoord Tijdens het volgen van het vak ‘Internationaal Privaatrecht’ in 2011 is voor mij duidelijk geworden hoe complex het internationale privaatrecht is, in het bijzonder op het gebied van personen- en familierecht. Daarbij stelde ik mijzelf de vraag: waarom zit deze materie zo ingewikkeld in elkaar en zou dit niet eenvoudiger en beter geregeld kunnen worden? Tegelijkertijd viel mijn oog op het wetsvoorstel internationale inning levensonderhoud dat door de regering op 9 februari 2011 werd ingediend.1 Dit wetsvoorstel is ingediend met als doel uitvoering te geven aan de nieuwe regelingen inzake internationale alimentatie. De nieuwe EUAlimentatieverordening, het nieuwe Haags Protocol 2007 en het Haags Alimentatieverdrag 2007 beogen een verbetering ten opzichte van de huidige regelingen op het gebied van internationale alimentatie. Dit wekte onmiddellijk mijn interesse. Op het moment dat het wetsvoorstel aanvaard is en tot wet is verheven ben ik dan ook begonnen aan een onderzoeksvoorstel. Dit voorstel heeft uiteindelijk geleid tot de scriptie die u nu voor u heeft liggen. Alvorens ik verder in zal gaan op het onderwerp van mijn scriptie wil ik graag mijn dank in het bijzonder richten tot mijn begeleidster mevr. mr. R. de Jong. Daarnaast wil ik ook mijn ouders, vriend, familie, vriendinnen en vrienden bedanken voor de fantastische tijd die ik heb gehad terwijl ik in Tilburg studeerde. Ten slotte richt ik mijn dankwoord tot dhr. Jurriens, mevr. Vels en mevr. Versluis – medewerkers van het LBIO – voor de gevoerde gesprekken en de verkregen informatie.
Tilburg, juni 2012, Marka Vossen
1
Wetsvoorstel internationale inning levensonderhoud, Kamerstukken II 2010/11, 32 617.
Inhoudsopgave Hoofdstuk I: Inleiding ........................................................................................................................... 1 1.1 Relevantie ...................................................................................................................................... 1 1.1.1 Het begrip alimentatie in Nederland....................................................................................... 1 1.1.2 Herziening regelingen ............................................................................................................. 2 1.2 Onderzoeksdoel ............................................................................................................................. 3 1.3 Onderzoeksafbakening................................................................................................................... 3 1.3.1 Oude regelingen ...................................................................................................................... 3 1.3.2 Knelpunten bij internationale inning van alimentatie............................................................. 3 1.3.3 Nieuwe regelingen................................................................................................................... 4 1.3.4 Veranderingen door de nieuwe regelingen ............................................................................. 4 13.5. Conclusie ................................................................................................................................. 4 1.4 Methoden van onderzoek en het theoretisch kader ........................................................................ 4 Hoofdstuk II: Oude regelingen............................................................................................................. 5 2.1 Inleiding ......................................................................................................................................... 5 2.2 Bevoegdheidsrecht ......................................................................................................................... 5 2.2.1 EEX-Verordening .................................................................................................................... 6 2.2.2 Verdrag van Lugano 2007 ...................................................................................................... 7 2.2.3 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.............................................................................. 8 2.3 Conflictenrecht ............................................................................................................................ 10 2.3.1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956................................................................................. 10 2.3.2 Haags Alimentatieverdrag 1973 ........................................................................................... 11 2.4 Erkennings- en executierecht ....................................................................................................... 12 2.4.1 EEX-Verordening .................................................................................................................. 13 2.4.2 EET-, EBB-, EPGV-Verordening .......................................................................................... 14 2.4.3 Verdrag van Lugano 2007 .................................................................................................... 15 2.4.4 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 .................................................................. 15 2.4.5 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 ............................................................................. 16 2.4.6 Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud ........................ 17 2.4.7 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering............................................................................ 18 2.5 Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie .................................. 19 2.5.1 Verdrag van New York .......................................................................................................... 19 2.6 Conclusie ..................................................................................................................................... 20 Hoofdstuk III: Knelpunten bij internationale inning van alimentatie ........................................... 22 3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 22 3.2 Bevoegdheidsrecht ....................................................................................................................... 22 3.3 Conflictenrecht ............................................................................................................................ 23 3.4 Erkennings- en executierecht ....................................................................................................... 24 3.5 Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie .................................. 26 3.6 Conclusie ..................................................................................................................................... 26
Hoofdstuk IV: Nieuwe regelingen ...................................................................................................... 28 4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 28 4.2 Bevoegdheidsrecht ....................................................................................................................... 29 4.2.1 EU-alimentatieverordening................................................................................................... 30 4.3 Conflictenrecht ............................................................................................................................ 31 4.3.1 Haags protocol 2007 ............................................................................................................. 31 4.4 Erkennings- en executierecht ....................................................................................................... 33 4.4.1 Samenwerking centrale autoriteiten...................................................................................... 33 4.4.2 EU-alimentatieverordening................................................................................................... 34 4.4.3 Haags Alimentatieverdrag 2007 ........................................................................................... 35 4.5 Rechtsbijstand .............................................................................................................................. 37 4.6 Conclusie ..................................................................................................................................... 37 Hoofdstuk V: Veranderingen door nieuwe regelingen .................................................................... 39 5.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 39 5.2 Bevoegdheidsrecht ....................................................................................................................... 39 5.2.1 Een universeel formeel toepassingsgebied ............................................................................ 39 5.2.2 Meer bevoegdheidsregels ...................................................................................................... 40 5.2.3 Beperktere forumkeuze .......................................................................................................... 40 5.2.4 Het litispendentieprobleem ................................................................................................... 40 5.3 Conflictenrecht ............................................................................................................................ 41 5.3.1 Een universeel formeel toepassingsgebied ............................................................................ 41 5.3.2 De conflictregels ................................................................................................................... 41 5.3.3 De mogelijkheid van rechtskeuze .......................................................................................... 42 5.4 Erkennings- en executierecht ....................................................................................................... 42 5.4.1 Eén instrument binnen de Europese Unie ............................................................................. 42 5.4.2 Erkenning en tenuitvoerlegging van rechtswege .................................................................. 42 5.4.3 Een uniform executieverdrag ................................................................................................ 43 5.5 Samenwerking centrale autoriteiten............................................................................................. 44 5.6 De verhouding tussen oude en nieuwe regelingen & overgangsrecht ......................................... 45 5.6.1 EU-alimentatieverordening................................................................................................... 45 5.6.2 Haags protocol 2007 ............................................................................................................. 45 5.6.3 Haags Alimentatieverdrag 2007 ........................................................................................... 46 5.7 Conclusie ..................................................................................................................................... 46 Hoofdstuk VI: Conclusie en aanbevelingen ...................................................................................... 48 Literatuurlijst en registers .................................................................................................................. 51 Bijlagen ................................................................................................................................................. 56 Bijlage A: Bevoegdheidsrecht (oude regelingen) .............................................................................. 56 Bijlage B: Conflictenrecht (oude regelingen) .................................................................................... 58 Bijlage C: Erkennings- en executierecht (oude regelingen) .............................................................. 59 Bijlage D: Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie (oude regelingen) ......................................................................................................................................... 61 Bijlage E: Bevoegdheidsrecht (nieuwe regelingen) ........................................................................... 63 Bijlage F: Conflictenrecht (nieuwe regelingen)................................................................................. 64 Bijlage G: Erkennings- en executierecht (nieuwe regelingen) .......................................................... 65
Hoofdstuk I: Inleiding 1.1 Relevantie Liefde is grenzeloos. Binnen de Europese Unie zijn ongeveer 16 miljoen internationale echtparen, maar ook buiten de Europese Unie wonen 30 miljoen EU-burgers.2 Een grote liefde in een ander land klinkt voor sommige mensen als een sprookje. Er kan helaas ook een einde komen aan dit sprookje: een internationaal echtpaar dat inmiddels was getrouwd besluit om te gaan scheiden. Een scheiding is een ingrijpende beslissing waarbij veel aspecten komen kijken. In deze scriptie leg ik de focus op het aspect kinder- en partneralimentatie. Ik beperk mij tot de situatie dat deze alimentatie geïnd wordt in internationaal verband en dus een grens over moet. Er is dan sprake van internationale alimentatie. Hoewel de liefde, een huwelijk en een scheiding grenzeloos kan zijn, kent alimentatie vaak wel grenzen en kunnen er problemen ontstaan indien de alimentatie in een ander land geïnd moet worden. In Nederland ontvangt het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO) jaarlijks een aantal zogeheten verzendzaken. Dit zijn zaken waarbij het LBIO een inningsverzoek verzendt aan het buitenland omdat de alimentatie in het buitenland moet worden geïnd. Het aantal verzendzaken in de periode 2007 tot en met april 2012 is weergegeven in tabel 1.1.
Aantal verzendzaken
2007 164
2008 179
2009 228
2010 240
2011 215
2012 82 (tot en met april)
Tabel 1.1. Het aantal verzendzaken in de periode 2007 tot en met april 2012 (Bron: mevr. Vels, project manager LBIO)
1.1.1 Het begrip alimentatie in Nederland Alimentatie kan een belangrijk gevolg zijn van een echtscheiding en is onder te verdelen in kinder- en partneralimentatie. Art. 1:157 BW biedt in Nederland de rechtsgrond voor partneralimentatie. Dit is type alimentatie kan worden omschreven als een eenzijdige verplichting tot levensonderhoud van de ene echtgenoot jegens de andere die niet voldoende inkomsten heeft en zich deze ook in redelijkheid niet kan verwerven. 3 De Hoge Raad spreekt over ‘een verplichting welke berust op de levensverhouding, zoals die door het huwelijk is geschapen en die haar werking – zij het in beperkte omvang – behoudt, ook al wordt de huwelijksband geslaakt’.4 Art. 1:395a jo. art. 1:392 BW biedt in Nederland de rechtsgrond voor kinderalimentatie. Ouders zijn verplicht tot het verstrekken van levensonderhoud jegens hun minderjarige kinderen, niet slechts als er sprake is van behoeftigheid. Naast deze plicht ten opzichte van minderjarige kinderen zijn ouders ook verplicht te voorzien in de kosten van levensonderhoud en studie van hun meerderjarige kinderen die de leeftijd van een en twintig jaren niet hebben bereikt.5
2
Bron: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/441&format=HTML&aged=0&language= NL&guiLanguage=en. 3 Art. 1:157 BW. 4 HR 28 september 1977, NJ 1978, 432. 5 Art. 1:395a BW.
1
1.1.2 Herziening regelingen Met ingang van 18 juni 2011 is Verordening (EG) nr. 4/2009 van de Raad van 18 december 2008 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen alsmede de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen van toepassing in de EU-lidstaten.6 Op 6 april 2011 is het Verdrag van 23 november 2007 inzake de internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden ondertekend.7 Dit verdrag is een aanvulling op de EU-alimentatieverordening. Daarnaast is op 8 april 2010 het Haags Protocol van 23 november 2007 inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen ondertekend en geratificeerd.8 Vervolgens heeft de Eerste Kamer in Nederland op 27 september 2011 het wetsvoorstel aanvaard dat uitvoering geeft aan twee zojuist genoemde nieuwe instrumenten; de EUalimentatieverordening en het Haags Alimentatieverdrag 2007.9 Uit de memorie van toelichting10 blijkt dat de nieuwe verordening en het nieuwe protocol tot doel hebben een allesomvattend systeem binnen de Europese Unie in het leven te roepen waarin zowel de bevoegdheid van de rechter, het toepasselijke recht, de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen als de samenwerking tussen lidstaten is geregeld. Dit systeem beoogt internationale alimentatie-inning te waarborgen door snellere procedures en door de onderlinge erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen eenvoudiger te maken. Het nieuwe verdrag gaat verder dan de grenzen van de lidstaten van de Europese Unie. Doel hiervan is een wereldwijd systeem te creëren om alimentatie-inning ook buiten de Europese Unie te kunnen waarborgen. Op deze manier wordt getracht om te voorkomen dat onderhoudsplichtigen kunnen ontkomen aan hun onderhoudsverplichtingen indien zij de Europese Unie verlaten. Door middel van deze drie instrumenten wordt daarom een betere samenwerking tussen verdrags- en lidstaten beoogd. De veelvoud aan oude regelingen is verdwenen met de komst van de nieuwe regelingen waardoor ook de onderlinge verhouding hiertussen duidelijker moet worden.11 Het is relevant om een duidelijk beeld te verkrijgen van de inhoud van de nieuwe regelgeving in vergelijking met de inhoud van de oude regelgeving. Naast het feit dat het een actueel onderwerp is, is het belangrijk dat alimentatie goed wordt geregeld zodat mensen in hun levensonderhoud kunnen blijven voorzien nadat er een echtscheiding heeft plaats gevonden. Binnen de Europese Unie zijn zoals gezegd ongeveer 16 miljoen internationale echtparen, maar ook buiten de Europese Unie wonen 30 miljoen EU-burgers.12 Het is daarom zeer belangrijk dat er goede internationale regelingen bestaan inzake internationale alimentatie zodat onderhoudsgerechtigden krijgen waar zij recht op hebben op een eenvoudige en snelle manier.
6
EU-alimentatieverordening (PbEU 2009, L 7/1). Haags Alimentatieverdrag 2007 (PbEU PM). 8 Haags Protocol 2007 (PbEU 2009, L 331/17). 9 Wetsvoorstel internationale inning levensonderhoud, Kamerstukken II 2010/11, 32 617. 10 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 1-5 (MvT). 11 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 1-5 (MvT). 12 Bron: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/441&format=HTML&aged=0&language= NL&guiLanguage=en. 7
2
1.2 Onderzoeksdoel De drie nieuwe regelingen op het gebied van internationale alimentatie staan in dit onderzoek centraal. Ik beperk mij hierbij op de inning van internationale alimentatie tussen Nederland en andere landen. In dit onderzoek wordt kritisch bekeken of door de nieuwe regelingen de inning en naleving van internationale alimentatie voor onderhoudsgerechtigden in Nederland wordt verbeterd ten opzichte van de situatie vóór de invoering van de nieuwe regelingen. Door een vergelijking te maken kan ik vervolgens beoordelen of de positie van onderhoudsgerechtigden wordt verbeterd in de zin dat zij eenvoudiger hun recht op alimentatie in grensoverschrijdende gevallen kunnen vaststellen. Bovendien kan ik beoordelen of onderhoudsgerechtigden ook op een eenvoudigere en minder belastende manier daadwerkelijk alimentatie kunnen innen uit het buitenland. De onderzoeksvraag luidt dan ook als volgt: ‘Kan de inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties worden verbeterd door de nieuwe regelingen en zo ja, op welke manier wordt dat bewerkstelligd?’ Deze onderzoeksvraag wordt uiteindelijk beantwoord aan de hand van de stappen beschreven in paragraaf 1.3. 1.3 Onderzoeksafbakening 1.3.1 Oude regelingen In hoofdstuk II zal ik ingaan op de oude regelingen. Van belang hierbij is het onderscheid dat gemaakt wordt tussen de rechtsmacht van de Nederlandse rechter in internationale alimentatiezaken, het in Nederland voor internationale alimentatie geldende conflictenrecht en de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse alimentatiebeslissingen in Nederland. Deze drie hoofdonderdelen van het internationaal privaatrecht worden apart van elkaar behandeld omdat er per onderdeel veel verschillende oude regelingen bestaan die daaraan een invulling geven. Bovendien bestaat er een regeling inzake internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie. De oude regelingen worden besproken om uiteindelijk een goed en volledig beeld te krijgen van de wetgeving die toepasselijk was voor de invoering van de nieuwe regelingen. Ik beperk mij hierbij tot de belangrijkste regelingen. Dit hoofdstuk zal voornamelijk theoretisch van aard zijn hetgeen zal worden toegelicht aan de hand van voorbeelden. 1.3.2 Knelpunten bij internationale inning van alimentatie In hoofdstuk III zullen de knelpunten centraal staan die voortvloeien uit de oude regelingen. Per hoofdonderdeel van het internationaal privaatrecht worden deze knelpunten behandeld en daarnaast toegelicht aan de hand van verschillende voorbeelden. In dit hoofdstuk wordt getracht aan de theorie uit hoofdstuk II een praktische invulling te geven.
3
1.3.3 Nieuwe regelingen Vervolgens komen in hoofdstuk IV de drie nieuwe regelingen aan bod. De EUalimentatieverordening, het Haags Protocol 2007 en het Haags Alimentatieverdrag 2007 worden behandeld om uiteindelijk een goed en volledig beeld te krijgen van de wetgeving die toepasselijk is na de invoering van de nieuwe regelingen. Dit hoofdstuk zal voornamelijk theoretisch van aard zijn. 1.3.4 Veranderingen door de nieuwe regelingen In hoofdstuk V beschrijf ik wat de belangrijkste veranderingen zijn door de nieuwe regelingen die reeds zijn beschreven in hoofdstuk IV. Daarnaast wordt bekeken of deze veranderingen positief dan wel negatief zijn ten opzichte van de oude regelingen. 1.3.5 Conclusie en aanbevelingen In hoofdstuk VI zal, aan de hand van de reeds getrokken conclusies van de hoofdstukken II tot en met V, worden bezien of de inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties wordt verbeterd door de nieuwe regelingen en zo ja, op welke manier dat bewerkstelligd wordt. In het verlengde hiervan zal ik aanbevelingen doen om deze inning en naleving nog verder te verbeteren. 1.4 Methoden van onderzoek en het theoretisch kader Dit onderzoek is een literatuurstudie waarbij gebruik zal worden gemaakt van rechtswetenschappelijke literatuur, jurisprudentie en voornamelijk wetgeving. De tekst van de verdragen en verordeningen zal gebruikt worden als leidraad voor dit onderzoek. Het theoretisch kader bestaat uit theorieën uit de juridische dogmatiek/wetenschap. In dit onderzoek zal een vergelijking worden gemaakt tussen de oude regelingen en de nieuwe regelingen op het gebied van internationale alimentatie-inning. De focus ligt hierbij op de vraag of de inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties wordt verbeterd door de nieuwe regelingen en zo ja, op welke manier dat wordt bewerkstelligd.
4
Hoofdstuk II: Oude regelingen 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de oude regelingen centraal. Omdat bij het onderwerp van deze scriptie internationale elementen en verschillende rechtssystemen betrokken zijn, moet ook gebruik worden gemaakt van het Internationaal Privaatrecht. Dit recht bestaat uit drie hoofdonderdelen: het bevoegdheidsrecht, het conflictenrecht en het erkennings- en executierecht. 13 In paragraaf 2.2 behandel ik de rechtsmacht van de Nederlandse rechter in internationale alimentatiezaken. Dit internationale bevoegdheidsrecht wordt ook het internationale jurisdictierecht genoemd en bevat regels die bepalen of in een internationale alimentatiekwestie de Nederlandse rechter bevoegd is daarvan kennis te nemen. Door dit recht wordt de rechtsmacht van de Nederlandse rechter afgebakend.14 In paragraaf 2.3 beschrijf ik het in Nederland voor internationale alimentatiezaken geldende conflictenrecht. Dit recht wordt ook verwijzingsrecht genoemd en bevat regels die bepalen door welk recht een internationale zaak moet worden beheerst.15 In paragraaf 2.4 behandel ik de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse alimentatiebeslissingen in Nederland. Dit wordt ook het internationale erkennings- en executierecht genoemd en bevat regels die bepalen of rechtskracht kan worden toegekend aan buitenlandse rechterlijke alimentatiebeslissingen. Dit recht bevat bovendien regels die bepalen of buitenlandse alimentatiebeslissingen ten uitvoer kunnen worden gelegd.16 Apart van deze drie onderdelen beschrijf ik in paragraaf 2.5 de internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie. Tenslotte eindig ik in paragraaf 2.6 met de conclusie van dit hoofdstuk. Deze hoofdonderdelen worden besproken om uiteindelijk een goed en volledig beeld te krijgen van de oude regelingen die toepasselijk waren op alimentatie in internationale situaties vóór de invoering van de nieuwe regelingen. 2.2 Bevoegdheidsrecht Vanaf 1 maart 2002 is hoofdstuk II van de EEX-Verordening in de EU-lidstaten bepalend voor de bevoegdheid van de Nederlandse rechter wanneer het gaat om internationale alimentatie. Vóór deze datum werd deze bevoegdheid bepaald door het EEX-Verdrag 1968. 17 Hoewel Denemarken in 1973 lid is geworden van de Europese Unie, is de EEX-Verordening vanaf 1 juli 2007 pas van toepassing op Denemarken.18 Met betrekking tot de landen Noorwegen, IJsland en Zwitserland, die geen lid zijn van de Europese Unie, is het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken van belang. Dit verdrag wordt het Verdrag van Lugano 2007 genoemd en is de vervanger van het Verdrag van Lugano 1988.19 Ten slotte
13
Strikwerda 2008, p. 2. Strikwerda 2008, p. 2. 15 Strikwerda 2008, p. 2. 16 Strikwerda 2008, p. 2. 17 Strikwerda 2010, p. 21. 18 Denemarken neemt niet deel aan verordeningen die op grond van art. 65 EG-Verdrag tot stand komen. Dit overeenkomstig art. 1 van het Protocol betreffende de positie van Denemarken, dat als bijlage bij het Verdrag van Amsterdam is gevoegd. Dit land heeft op 19 oktober 2005 de Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijk en handelszaken gesloten. Door deze overeenkomst zijn de bepalingen uit de EEX-Verordening vanaf 1 juli 2007 ook van toepassing op Denemarken. 19 Meijknecht 2009, p. 25. 14
5
kan het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in Nederland nog een rol spelen, in het bijzonder art. 1 tot en met 14. 2.2.1 EEX-Verordening20 Het materiële toepassingsgebied van deze verordening omvat burgerlijke en handelszaken, waaronder ook onderhoudsverplichtingen. 21 Voor de vraag naar het formele toepassingsgebied van deze verordening is de woonplaats van de verweerder bepalend. Deze moet gelegen zijn op het grondgebied van een bij de verordening aangesloten staat, ongeacht de nationaliteit van de verweerder.22 Dit forum wordt ‘forum rei’ genoemd en heeft ten doel de verweerder bescherming te bieden. 23 Op deze hoofdregel bestaan echter uitzonderingen. Een belangrijke uitzondering is de mogelijkheid van forumkeuze in internationale alimentatiezaken. Naast de ‘forum rei’ kunnen andere gerechten bevoegd zijn. Daartoe moet een gerecht van een lidstaat zijn aangewezen voor kennisneming van geschillen door de partijen van wie er ten minste één woonplaats heeft op het grondgebied van die lidstaat. Deze exclusieve bevoegdheid tot uitdrukkelijke forumkeuze geldt, tenzij de partijen anders zijn overeengekomen.24 Een andere uitzondering is dat de Nederlandse rechter zijn bevoegdheid ook kan ontlenen aan art. 24 EEX-Verordening waarin de mogelijkheid van stilzwijgende forumkeuze wordt geboden. Dit artikel bepaalt dat de Nederlandse rechter bevoegd is indien een internationale alimentatiezaak aanhangig wordt gemaakt in Nederland en de verweerder voor de Nederlandse rechter verschijnt. Wel is vereist dat de bevoegdheid van de Nederlandse rechter niet kan voortvloeien uit andere bepalingen van deze verordening, het is dus een restbevoegdheid. Dit voorschrift is bovendien ook niet van toepassing indien de verweerder voor de rechter verschijnt met als doel de bevoegdheid te betwisten, of indien er een ander gerecht bestaat dat krachtens art. 22 bij uitsluiting bevoegd is.25 Indien de verweerder niet woonachtig is in Nederland, maar wel in een andere lidstaat, dan kan art. 5 lid 2 EEX-Verordening als alternatieve bevoegdheidsgrondslag nog uitkomst bieden. Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor bepaalde gerechten worden opgeroepen. Dit is het gerecht van de plaats waar de alimentatiegerechtigde zijn woonplaats of zijn gewone verblijfplaats heeft. Dit forum wordt het ‘forum actoris’ genoemd. Indien de onderhoudsverplichting een bijkomende eis is die verbonden is met een vordering betreffende de staat van personen, bijvoorbeeld een vordering betreffende echtscheiding, kan de persoon worden opgeroepen voor het gerecht dat volgens zijn eigen recht bevoegd is van de vordering kennis te nemen.26 Deze bevoegdheid mag niet uitsluitend berusten op de nationaliteit van een van de partijen.27 De alimentatiegerechtigde heeft dus de keuze om de verweerder op te roepen voor de aangewezen rechter op grond van art. 2 of art. 5, behoudens de genoemde uitzonderingen in art. 23 en 24 van de EEX-Verordening.
20
Zie bijlage I voor een overzicht van de landen die partij zijn bij deze verordening. Art. 1 EEX-Verordening. 22 Art. 2 EEX-Verordening. 23 Volders 2008, p. 54. 24 Art. 23 EEX-Verordening. 25 Art. 24 EEX-Verordening. 26 Art. 5 sub 2 EEX-Verordening. 27 Laatste zin art. 5 sub 2 EEX-Verordening. 21
6
Verder moet vermeld worden dat art. 31 EEX-Verordening de mogelijkheid biedt om voorlopige of bewarende maatregelen te treffen wanneer de Nederlandse rechter niet internationaal bevoegd is tot echtscheiding, zoals een voorlopige alimentatievoorziening. 28 Ten slotte is van belang dat er geen ruimte is voor een discretionaire beoordelingsvrijheid op grond van de ‘forum non conveniens-leer’. 29 Naar mijn mening is dit goed omdat zo de rechtszekerheid en voorzienbaarheid wordt gewaarborgd. Deze leer houdt namelijk in dat de rechter zich als ‘ongeschikt forum’ onbevoegd kan verklaren indien de zaak te weinig aanknopingspunten met de eigen rechtssfeer heeft of indien een rechter uit een ander land beter in staat is om van de zaak kennis te nemen door zijn betere positie. Dit in weerwil van de keuze die partijen kunnen maken voor een bepaald forum .30 Voorbeeldcasus bevoegdheidsrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in België.’ België is een lidstaat van de Europese Unie waardoor de EEX-Verordening van toepassing is en niet het Verdrag van Lugano 2007. Op grond van art. 2 is de woonplaats van meneer Y in België bepalend voor de rechtsmacht van de rechter (‘forum rei’). Op grond van art. 5 kan meneer Y ook voor een gerecht in Nederland op worden geroepen (‘forum actoris’). Deze fora zijn van toepassing behoudens het feit dat partijen het forum uitdrukkelijk hebben gekozen (art. 23).
2.2.2. Verdrag van Lugano 200731 Door middel van het Verdrag van Lugano 1988 zijn de bepalingen van het EEX-Verdrag 1968 uitgestrekt tot de landen Noorwegen, Zwitserland, IJsland, Finland, Oostenrijk en Zweden. Vervolgens is ook Polen in 2000 partij geworden van het verdrag.32 Omdat zoals gezegd het EEXVerdrag 1968 op 1 maart 2002 is vervangen door de EEX-Verordening moest ook het Verdrag van Lugano 1988 aangepast worden. Om die reden is op 30 oktober 2007 het Verdrag van Lugano 2007 tot stand gekomen tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap en Denemarken, Noorwegen, Zwitserland en IJsland. 33 Inmiddels waren Finland, Zweden en Oostenrijk tot de Europese Unie toegetreden34 zodat op deze landen de EEX-Verordening reeds van toepassing was. Op 1 januari 2010 is het Verdrag van Lugano 2007 in werking getreden en vervangt daarmee het oude Verdrag van Lugano 1988. Het doel is een soepel verkeer van rechterlijke beslissingen te bewerkstelligen tussen de staten die partij zijn bij dit verdrag. 35 In hoofdstuk II van dit verdrag staan de bepalingen betreffende de bevoegdheid; deze wijken nauwelijks af van de bepalingen in hoofdstuk II van de EEX-Verordening. Het materiële toepassingsgebied van dit verdrag omvat net als de EEX-Verordening burgerlijke en handelszaken, 28
Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 369. HvJ EG 1 maart 2005, nr. C-281/02, NJ 2007, 369 (Owusu/Jackson). 30 Ibili 2007, p. 195. 31 Zie bijlage I voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 32 Strikwerda 2010, p. 24. 33 Overeenkomstig art. 1 en 2 van het Protocol betreffende de positie van Denemarken, dat aan het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap is gehecht, neemt Denemarken niet deel aan titel IV van het EG-Verdrag. Bijgevolg zijn de communautaire instrumenten op het gebied van onder meer de justitiële samenwerking in burgerlijke zaken niet bindend voor, noch van toepassing in Denemarken. Derhalve neemt Denemarken aan het nieuwe Verdrag van Lugano deel als verdragsluitende partij en niet als lidstaat van de Europese Gemeenschap. 34 Bron: http://europa.eu/about-eu/countries/index_nl.htm. 35 Kamerstukken II 2009/10, 32 305, nr. 3. 29
7
waaronder ook onderhoudsverplichtingen.36 Voor de vraag naar het formele toepassingsgebied van dit verdrag is de woonplaats van de verweerder bepalend. Deze moet zijn gelegen op het grondgebied van een bij dit verdrag aangesloten staat, ongeacht de nationaliteit van de verweerder.37 Als bijzondere bevoegdheid ten aanzien van onderhoudsverplichtingen, is bepalend het gerecht van de plaats waar de onderhoudsgerechtigde zijn woonplaats of zijn gewone verblijfplaats heeft.38 Omdat de bepalingen van dit verdrag en de EEX-Verordening verder vrijwel gelijkluidend zijn volsta ik hier met een verwijzing naar de reeds behandelde EEX-Verordening. Los van hoofdstuk II zijn de bepalingen van hoofdstuk VII van belang waarin de verhouding van het verdrag tot de EEX-Verordening en tot andere instrumenten is vastgelegd. Art. 64 van het Verdrag van Lugano 2007 bepaalt dat dit verdrag de toepassing van de EEX-Verordening door de lidstaten van de Europese Gemeenschap onverlet laat. Het verdrag is wat betreft de rechterlijke bevoegdheid in ieder geval van toepassing indien de verweerder woonachtig is in een staat die partij is bij dit verdrag maar waar de EEX-Verordening niet van toepassing is.39 Voorbeeldcasus bevoegdheidsrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Noorwegen.’ Noorwegen is geen lidstaat van de Europese Unie waardoor de EEX-Verordening niet van toepassing is, maar het Verdrag van Lugano 2007. Op grond van art. 2 is de woonplaats van meneer Y in Noorwegen bepalend voor de rechtsmacht van de rechter (‘forum rei’). Op grond van art. 5 kan meneer Y ook voor een gerecht in Nederland op worden geroepen (‘forum actoris’). Deze fora zijn van toepassing behoudens het feit dat partijen het forum uitdrukkelijk hebben gekozen (art. 23).
2.2.3. Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Als bepaald is dat zowel de EEX-Verordening als het Verdrag van Lugano 2007 niet van toepassing is, kan voor de bepaling van de rechtsmacht worden terugvallen op art. 1 tot en met 14 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. 40 Bij het in Nederland geldende internationale bevoegdheidsrecht moet onderscheid gemaakt worden tussen alimentatiezaken in het kader van scheidingsprocedures en buiten het kader van scheidingsprocedures. 41 In het kader van scheidingsprocedures heeft de Nederlandse rechter de mogelijkheid om een voorlopige- of nevenvoorziening met betrekking tot alimentatie te treffen.42 Deze mogelijkheid wordt geboden door de bijzondere bevoegdheidsregels uit art. 4 Rv. In het wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering is, in tegenstelling tot in de EEX-Verordening, wel ruimte voor een discretionaire beoordelingsvrijheid op grond van de ‘forum non conveniens-leer’.43 Naar mijn mening kan dit leiden tot negatieve gevolgen omdat de rechter zich als ‘ongeschikt forum’ onbevoegd kan verklaren indien de zaak te weinig aanknopingspunten met de eigen rechtssfeer heeft of indien een rechter uit een ander land beter in staat 36
Art. 1 Verdrag van Lugano 2007. Art. 2 Verdrag van Lugano 2007. 38 Art. 5 lid 2 Verdrag van Lugano 2007. 39 Art. 64 lid 2 Verdrag van Lugano 2007. 40 Op grond van art. 94 Gw hebben internationale regelingen voorrang boven de Nederlandse wet. 41 Van Maas de Bie 2010, p. 53. 42 Van Roeyen 2001, p. 30-31. 43 Art. 4 lid 3 sub b Rv. 37
8
is om van de zaak kennis te nemen door zijn betere positie. Dit kan dus in weerwil van de keuze die partijen kunnen maken voor een bepaald forum. Daarnaast is de zekerheid voor partijen juist belangrijk die zij krijgen door gebruik te maken van de mogelijkheid tot forumkeuze.44 Buiten het kader van scheidingsprocedures biedt art. 8 Rv namelijk partijen de mogelijkheid van uitdrukkelijke forumkeuze en biedt art. 9 Rv sub a een regeling over de stilzwijgende forumkeuze. 45 Indien genoemde artikelen niet van toepassing zijn, wordt de internationale bevoegdheid in beginsel geregeld door de hoofdregel van art. 3 Rv. De Nederlandse rechter heeft op grond van dit artikel rechtsmacht indien een of meerdere verzoekers of een van de in het verzoekschrift genoemde belanghebbenden in Nederland zijn woonplaats of gewone verblijfplaats heeft (sub a). Ook heeft de Nederlandse rechter rechtsmacht indien het verzoek betrekking heeft op een bij dagvaarding ingeleid of in te leiden geding ten aanzien waarvan de Nederlandse rechter rechtsmacht heeft (sub b) of de zaak op een andere manier voldoende met de rechtssfeer van Nederland verbonden is (sub c).46 Echter, indien aan de bepalingen uit artt. 2 tot en met 8 Rv geen rechtsmacht ontleend kan worden, dan biedt art. 9 Rv in drie gevallen een oplossing zodat de Nederlandse rechter alsnog rechtsmacht bezit. Dit kan indien het een rechtsbetrekking betreft die ter vrije bepaling van partijen staat en de gedaagde of belanghebbende in de procedure is verschenen niet uitsluitend of mede met het doel de rechtsmacht van de Nederlandse rechter te betwisten. Uitzonderingen op deze regel doen zich voor indien voor de rechtsmacht van de Nederlandse rechter geen redelijk belang aanwezig is (sub a), een gerechtelijke procedure buiten Nederland onmogelijk blijkt (sub b), of indien een zaak die bij dagvaarding moet worden ingeleid voldoende met de rechtssfeer van Nederland verbonden is en het onaanvaardbaar is van de eiser te vergen dat hij de zaak aan het oordeel van een rechter van een vreemde staat onderwerpt (sub c).47 De laatste twee alternatieven zijn beter bekend onder de titel ‘forum necessitatis’. Dit houdt in dat de rechter zich als een soort ‘noodforum’ alsnog bevoegd verklaart, gebaseerd op het feit dat een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt.48 Naar mijn mening is dit positief omdat op deze manier onderhoudsgerechtigden worden beschermd en een lacune in de regeling omtrent bevoegdheidsrecht wordt voorkomen. Voorbeeldcasus bevoegdheidsrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Albanië.’ Albanië is geen lidstaat is van de Europese Unie en ook het Verdrag van Lugano is niet van toepassing. De bevoegdheid van de rechter wordt daarom ontleend aan het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Op grond van art. 3 is de Nederlandse rechter bevoegd omdat mevrouw X als verzoeker in Nederland haar woonplaats heeft en omdat de zaak voldoende met de rechtssfeer van Nederland verbonden is.
44
Ibili 2007, p. 195. Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 370. 46 Art. 3 sub a, b en c Rv. 47 Art. 9 Rv. 48 Ibili 2007, p. 109. 45
9
2.3 Conflictenrecht Het Haags Verdrag van 2 oktober 1973 inzake de wet die van toepassing is op onderhoudsverplichtingen is op 1 maart 1981 in werking getreden en vervangt het Haags Verdrag van 24 oktober 1956 nopens de wet welke op alimentatieverplichtingen jegens kinderen toepasselijk is ten aanzien van de landen die partij zijn geworden bij het nieuwe verdrag.49 Deze verdragen bevatten regels die bepalen door welk recht een internationale zaak moet worden beheerst. Een opmerking die bij deze verdragen gemaakt moet worden, is dat het begrip ‘gewone verblijfplaats’ in het conflictenrecht een feitelijk begrip is. Dit betekent dat niet moet worden gekeken naar de wettelijke woonplaats, maar naar de woonplaats waar een persoon feitelijk verblijft.50 2.3.1 Haags Kinderalimentatieverdrag van 195651 Dit verdrag geldt alleen nog tussen Nederland en België, Liechtenstein en Oostenrijk. Deze drie landen zijn geen partij geworden bij het Haags Alimentatieverdrag van 1973. 52 Het formeel toepassingsgebied van dit verdrag is beperkt omdat deze enkel van toepassing is indien het kind gewoon verblijf heeft op het grondgebied van een bij het verdrag aangesloten staat. Bepalend is dus de wet van de gewone verblijfplaats van het kind. 53 Art. 2 biedt de mogelijkheid om als verdragsstaat de eigen wet toepasselijk te verklaren in plaats van de wet van de gewone verblijfplaats van het kind. Dit kan indien door de verdragsstaat een wettelijke regeling is getroffen die correspondeert aan art. 2.54 Nederland heeft geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid omdat bij aanvaarding hiervan juist het belang van het kind buiten beschouwing zou worden gehouden. 55 Een tweede uitzondering op de hoofdregel is neergelegd in art. 3. Indien een kind op grond van art. 1 geen recht kan doen gelden op onderhoud, moet de rechter alsnog zijn eigen commune conflictenrecht van toepassing verklaren op de onderhoudsverplichting.56 Naar mijn mening is dit een goede bepaling die er voor zorgt dat een kind optimaal beschermd wordt indien het verwijzingsstelsel in dit verdrag het kind niet verder zou helpen. Het materieel toepassingsgebied is ook beperkt omdat dit conflictenrecht alleen geldt op het gebied van onderhoudsverplichtingen jegens kinderen.57 Uit lid 4 van art. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956 blijkt dat daaronder elk ongetrouwd kind tot 21 jaar moet worden verstaan. Voorbeeldcasus conflictenrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Oostenrijk.’ Op grond van art. 6 jo.1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956 is de wet van de gewone verblijfplaats van het kind in Nederland van toepassing op de onderhoudsverplichting jegens het kind.
2.3.2. Haags Alimentatieverdrag van 197358 49
Trb. 1956, 144 en Trb. 1974, 86. Kamerstukken II 1959/60, 5543, nr. 5, p. 6. 51 Zie bijlage II voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 52 De Boer 2010, p. 315. 53 Art. 6 jo. art. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956. 54 Pellis 1996, p. 51-52. 55 Kamerstukken II 1959/60, 5543, nr. 3, p. 3. 56 Pellis 1996, p. 52. 57 Art. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956. 50
10
Nederland is ten aanzien van de overige verdragsstaten sinds 1 maart 1981 gebonden aan het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Dit verdrag heeft een universeel formeel toepassingsgebied waardoor, in afwijking van het oude verdrag, bepalingen uit dit verdrag tevens van toepassing zijn als verwezen wordt naar het toepasselijke recht van een staat die geen partij is bij dit verdrag.59 Hierdoor kan gezegd worden dat het commune recht wordt vervangen door de verwijzingsregels van dit verdrag.60 In afwijking van het oude verdrag kent dit verdrag ook een ruimer alimentatiebegrip en dus een ruimer materieel toepassingsgebied. Dit conflictenrecht geldt op het gebied van alle onderhoudsverplichtingen voortvloeiende uit familierechtelijke betrekkingen en dus ook op onderhoudsverplichtingen jegens kinderen. 61 Ook in dit verdrag geldt als hoofdregel dat onderhoudsverplichtingen beheerst worden door de wet van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde. 62 Op deze hoofdregel van art. 4 zijn echter uitzonderingen gemaakt. Ten eerste bieden art. 5 en 6 van dit verdrag zogenaamde herkansingen. Indien op grond van de hoofdregel geen onderhoud kan worden verkregen, is de gemeenschappelijke nationale wet van toepassing. Dit is de wet van het land waarvan zowel de onderhoudsgerechtigde als de onderhoudsplichtige de nationaliteit bezitten.63 Wanneer ook deze geen uitkomst biedt, is het recht van de autoriteit van toepassing bij wie de zaak aanhangig is gemaakt. Dit recht wordt ook ‘lex fori’ genoemd.64 Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat niet naar het gemeenschappelijke nationale recht of naar de ‘lex fori’ overgestapt kan worden als vast komt te staan dat er enerzijds geen sprake is van draagkrachtruimte bij degene die alimentatieplichtig is en er anderzijds geen behoefte is bij de alimentatiegerechtigde.65 Er is verder geen sprake van forumkeuze. Ten tweede bepaalt art. 8 dat alimentatieverplichtingen tussen gescheiden echtgenoten beheerst worden door het recht dat op de echtscheiding van toepassing is. Er is daarom geen sprake van het zogenaamde ‘Statutenwechsel’, zodat het recht dat van toepassing is niet verandert wanneer de gewone verblijfplaats van de alimentatiegerechtigde verandert. Duidelijk mag zijn dat dit artikel dus niet alleen inbreuk maakt op art. 4, maar ook op de herkansingen die eerder besproken zijn. 66 Daarnaast is het zo dat dit artikel ook kan leiden tot aanpassingsproblemen, omdat alimentatie nu onderworpen kan zijn aan wetten van verschillende landen.67 De Hoge Raad heeft in het kader hiervan een belangrijke uitspraak gewezen waarin is bepaald dat personen die gaan scheiden kunnen kiezen voor het recht van het land waar zij hun gemeenschappelijke gewone verblijfplaats hebben. 68 Ten derde bepaalt art. 15 dat iedere verdragsstaat de mogelijkheid heeft om een voorbehoud te maken. Indien van deze mogelijkheid gebruik wordt gemaakt kunnen autoriteiten van die staat de interne wet toepassen wanneer er sprake is van eenzelfde nationaliteit van zowel de persoon die alimentatie moet 58
Zie bijlage II voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. Art. 3 Haags Alimentatieverdrag 1973. 60 Pellis 1996, p 28. 61 Art. 1 Haags Alimentatieverdrag 1973. 62 Art. 4 Haags Alimentatieverdrag 1973. 63 Art. 5 Haags Alimentatieverdrag 1973. 64 Art. 6 Haags Alimentatieverdrag 1973. 65 De Bruijn-Luckers & Ydem 2009, p. 363-364. 66 Strikwerda 2008, p. 122. 67 Strikwerda 2008, p. 122. 68 HR 21 februari 1997, NJ 1998, 416. 59
11
betalen als de persoon die alimentatie mag ontvangen.69 Deze eerste persoon moet wel in deze staat zijn gewone verblijfplaats hebben.70 Nederland heeft dit voorbehoud gemaakt bij de goedkeuring van het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat in deze situatie dan sprake moet zijn van een werkelijk maatschappelijke band met Nederland. Indien personen ook onderdaan zijn van een ander land dan moet de band met Nederland de sterkste band zijn.71 Als dit het geval is kan een Nederlandse rechter het Nederlandse recht toepassen wanneer zowel de persoon die alimentatie moet betalen als de persoon die alimentatie mag ontvangen de Nederlandse nationaliteit bezitten en deze eerste persoon ook in Nederland zijn gewone verblijfplaats heeft. Art. 15 gaat dus voor de hoofdregel en de andere uitzonderingen.72 Indien blijkt dat de door het verdrag aangewezen wet klaarblijkelijk onverenigbaar is met de openbare orde dan biedt art. 11 van het Haags Alimentatieverdrag van 1973 een mogelijkheid om af te zien van toepassing. Hiervoor is het enkele gegeven dat het buitenlandse recht afwijkt van het eigen recht onvoldoende. Er moet sprake zijn van strijd met fundamentale waarden van de openbare orde.73 Ook blijkt uit dit artikel dat er rekening moet worden gehouden met de behoeften bij de onderhoudsgerechtigde en met de draagkracht van de onderhoudsplichtige bij het vaststellen van de hoogte van de alimentatie.74 Voorbeeldcasus conflictenrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Oostenrijk.’ Op grond van art. 3 is het door dit verdrag aangewezen recht van toepassing, ook als naar het recht van een nietverdragsluitende staat wordt verwezen. Oostenrijk is geen partij bij het Haags Alimentatieverdrag van 1973, maar door het universele toepassingsgebied van dit verdrag is het toch van toepassing. Op grond van art. 4 wordt de onderhoudsverplichting jegens mevrouw X beheerst door het Nederlandse recht.
2.4 Erkennings- en executierecht Vanaf 1 maart 2002 biedt hoofdstuk III van de EEX-Verordening in de EU-lidstaten regels voor de erkenning en de tenuitvoerlegging van buitenlandse alimentatiebeslissingen in burgerlijke en handelszaken. Vóór deze datum werd dit geregeld door het EEX-Verdrag 1968. Hoewel Denemarken in 1973 lid is geworden van de Europese Unie, is de EEX-Verordening vanaf 1 juli 2007 pas van toepassing op Denemarken.75 Daarnaast kunnen de EET-, EBB en EPGV-Verordening een rol spelen op het gebied van erkenning en tenuitvoerlegging als aanvulling op de EEX-Verordening. Met betrekking tot de landen Noorwegen, IJsland en Zwitserland, die geen lid zijn van de Europese Unie, is het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging 69
Art. 15 Haags Alimentatieverdrag 1973. Van Maas de Bie 2010, p. 76. 71 Van Roeyen 2001, p. 51. 72 De Bruijn-Luckers & Ydem 2009, p. 364. 73 Mostermans 2006, p. 61. 74 Art. 11 Haags Alimentatieverdrag 1973. 75 Denemarken neemt niet deel aan verordeningen die op grond van art. 65 EG-Verdrag tot stand komen. Dit overeenkomstig art. 1 van het Protocol betreffende de positie van Denemarken, dat als bijlage bij het Verdrag van Amsterdam is gevoegd. Dit land heeft op 19 oktober 2005 de Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijk en handelszaken gesloten. Door deze overeenkomst zijn de bepalingen uit de EEX-Verordening vanaf 1 juli 2007 ook van toepassing op Denemarken. 70
12
van beslissingen in burgerlijke en handelszaken van belang. Dit verdrag wordt het Verdrag van Lugano 2007 genoemd en is de vervanger van het Verdrag van Lugano 1988.76 Vervolgens is ook het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 en het Haags Alimentatieexecutieverdrag 1973 van belang indien een beslissing is gegeven in een land dat geen lidstaat is van de Europese Unie, geen partij is bij het Verdrag van Lugano 2007, maar wel partij is bij deze verdragen. Voor de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen tussen Nederland en de Verenigde Staten is het Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud van toepassing. Naast deze internationale regelingen kan het Nederlandse Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering een rol spelen, in het bijzonder art. 431 en art. 985 tot en met 994 van dit boek. 2.4.1. EEX-Verordening77 De EEX-Verordening biedt naast bepalingen over rechtsmacht dus ook bepalingen over erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen. 78 Zoals reeds eerder vermeld, omvat het materiële toepassingsgebied van deze verordening burgerlijke en handelszaken, waaronder ook onderhoudsverplichtingen. 79 Bovendien moet het gaan om een door een gerecht van een lidstaat gegeven beslissing, ongeacht de benaming die gegeven is aan een dergelijke beslissing. 80 Deze verordening bevat erkenningsregels en daarvan vormt art. 33 lid 1 de kern. Dit artikel bepaalt dat een beslissing gegeven in een lidstaat zonder vorm van proces moet worden erkend in de overige lidstaten.81 Uitzonderingen op deze regel staan vermeld in art. 34 EEX-Verordening. De verordening laat verder niet toe de bevoegdheid van de rechter van de staat van herkomst te toetsen. 82 Daarnaast mag ook de juistheid van de beslissing die genomen is niet worden onderzocht.83 Dit verbod voorkomt dat een exequaturrechter tot een ander oordeel kan komen waardoor uiteindelijk de beslissing niet erkend wordt. Dit zou in strijd zijn met het rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel.84 Naast de erkenningsregels bevat deze verordening ook tenuitvoerleggingsregels. De EEX-Verordening biedt een eigen voorziening voor de tenuitvoerlegging van in andere staten tot stand gekomen executoriale titels. Deze exequaturprocedure is opgenomen in art. 38 EEX-Verordening. De beslissingen die in een lidstaat gegeven zijn en daar uitvoerbaar zijn, kunnen in een andere lidstaat ten uitvoer worden gelegd. De beslissing moet dan wel in de oorspronkelijke lidstaat uitvoerbaar zijn verklaard op verzoek van iedere belanghebbende partij.85 Vervolgens kan een buitenlandse beslissing een executoriale titel vormen in Nederland indien deze beslissing is voorzien van een rechterlijk verlof tot tenuitvoerlegging. Dit verlof wordt exequatur genoemd en wordt slechts verleend indien een
76
Meijknecht 2009, p. 25. Zie bijlage III voor een overzicht van de landen die partij zijn bij deze verordening. 78 Snijders, Klaassen & Meijer 2011, p. 465-466. 79 Art. 1 EEX-Verordening. 80 Art. 32 EEX-Verordening. 81 Van Maas de Bie 2010, p. 122. 82 Art. 35 lid 3 EEX-Verordening. 83 Art. 36 EEX-Verordening. 84 Zilinsky 2005, p. 122. 85 Art. 38 EEX-Verordening.
77
13
executieverdrag of een andere bepaling in de Nederlandse wet daartoe aanleiding geeft. 86 De voorzieningenrechter in Nederland moet onverwijld een uitspraak doen over het ingediende verzoekschrift en de beslissing wordt uitvoerbaar verklaard zodra de formaliteiten van art. 53 vervuld zijn.87 Er mag geen toetsing plaatsvinden op grond van de art. 34 en 35 en bovendien wordt de partij tegen wie de tenuitvoerlegging wordt gevraagd niet gehoord.88 Wanneer het zogenaamde exequatur verleend is, kan de wederpartij op grond van art. 43 EEX-Verordening een rechtsmiddel daartegen instellen bij het Gerechtshof in Nederland.89 In beginsel is deze exequaturprocedure dus eenzijdig. Hierdoor wordt voorkomen dat de onderhoudsplichtige op de hoogte is van de procedure en hij zijn vermogensbestanddelen aan verhaal alvast kan onttrekken.90 Dit is naar mijn mening positief in het kader van de bescherming van de onderhoudsgerechtigde en zijn recht op alimentatie. Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De Belgische rechter was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in België wonen.’ België is een lidstaat van de Europese Unie waardoor art. 33 EEX-Verordening van toepassing is. Op grond van dit artikel moet de beslissing gegeven in België zonder vorm van proces worden erkend in Nederland. Als de beslissing in België ook uitvoerbaar is verklaard kan de beslissing in Nederland een executoriale titel vormen indien er rechterlijk verlof is verkregen.
2.4.2. EET-Verordening, EBB-Verordening en EPGV-Verordening91 Sinds 21 oktober 2005 is de EET-Verordening van toepassing in de EU-landen, met uitzondering van Denemarken, als aanvulling op de EEX-Verordening. 92 Indien het gaat om niet-betwiste schuldvorderingen biedt deze EET-Verordening de mogelijkheid om beslissingen van een rechter uit een ander lidstaat ten uitvoer te leggen zonder dat daarvoor een exequatur nodig is. Hiervoor moet de beslissing op verzoek van de schuldeiser worden voorzien van een waarmerk, de zogenaamde Europese executoriale titel.93 De lidstaat die de beslissing ten uitvoer legt past zijn eigen recht toe op de wijze van tenuitvoerlegging.94 Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat het personen vrij staat om voor de toepassing van de EET-Verordening te kiezen; deze verordening laat dus de weg open voor een verzoek op grond van de EEX-Verordening.95 Na de invoering van de EET-Verordening zijn er nog twee verordeningen tot stand gekomen. De EBB-Verordening is van toepassing sinds 12 december 2008 en de EPGV-Verordening sinds 1 januari
86
Snijders, Klaassen & Meijer 2011, p. 466. Art. 41 EEX-Verordening. 88 Art. 41 EEX-Verordening. 89 Snijders, Klaassen & Meijer 2011, p. 466. 90 Strikwerda, Vlas en Zilinsky 2008, p. 61. 91 Verordening (EG) Nr. 805/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 tot invoering van een Europese executoriale titel voor niet-betwiste schuldvorderingen (PbEG 2004, L 143/15), Verordening (EG) Nr. 1896/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 tot invoering van een Europese betalingsbevelprocedure (PbEG 2006, L 399/1) en Verordening (EG) Nr. 861/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 tot vaststelling van een Europese procedure voor geringe geldvorderingen. (PbEG 2007, L 199/1). 92 Hof Den Bosch 7 maart 2008, NIPR 2008, 117. 93 Kramer 2007, p. 1-3. 94 Strikwerda 2008, p. 285. 95 Art. 27 EET-Verordening. 87
14
2009. 96 Deze verordeningen bieden een alternatief voor nationale procedures indien het gaat om bepaalde grensoverschrijdende zaken doordat ze eenvormige procedureregels bevatten. Er kan dus gekozen worden om een zaak als Europese procedure in te leiden of als nationale procedure op grond van het eigen nationale recht.97 Het voordeel van de Europese procedure is dat deze leidt tot een Europese titel die uitvoerbaar is in alle lidstaten van de Europese Unie, met uitzondering van Denemarken, zonder dat een exequatur vereist is. 98 Voor de drie verordeningen geldt dat de tenuitvoerlegging slechts kan worden geweigerd op grond van onverenigbaarheid van de beslissing met een eerdere beslissing en dat een beslissing uit een ander land niet meer getoetst kan worden voordat deze ten uitvoer wordt gelegd.99 Duidelijk is dat door invoering van deze drie verordeningen een nieuwe stap is gezet in de richting van eenvormige Europese regels, een eenvoudigere tenuitvoerlegging en de afschaffing van het exequatur. 2.4.3. Verdrag van Lugano 2007100 Zoals gemeld in paragraaf 2.2 zijn de bepalingen van dit verdrag en de EEX-Verordening vrijwel gelijkluidend. Voor de inhoudelijke behandeling van het Verdrag van Lugano 2007 op het gebied van erkenning en tenuitvoerlegging verwijs ik naar de behandeling van de EEX-Verordening in paragraaf 2.4.1. Het Verdrag van Lugano is slechts van toepassing indien na de inwerkingtreding in de aangezochte staat om de erkenning of tenuitvoerlegging van een beslissing of authentieke akte wordt verzocht. Ook indien de vordering in de staat van herkomst werd ingesteld vóór de inwerkingtreding van dit verdrag kunnen beslissingen die na die datum zijn gegeven erkend en ten uitvoer gelegd worden overeenkomstig titel III.101 Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De rechter uit Noorwegen was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Noorwegen wonen.’ Noorwegen is geen lidstaat van de Europese Unie waardoor het Verdrag van Lugano 2007 van toepassing is. De beslissing gegeven in Noorwegen moet zonder vorm van proces worden erkend in Nederland. Als de beslissing in Noorwegen ook uitvoerbaar is verklaard, kan de beslissing in Nederland een executoriale titel vormen indien er rechterlijk verlof is verkregen.
2.4.4. Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958102 Op 28 april 1964 trad in Nederland het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 in werking. Dit verdrag is van toepassing indien het gaat om beslissingen tot het verkrijgen van onderhoud gegeven door een autoriteit van een verdragsstaat.103 Het materieel toepassingsgebied is niet ruim omdat dit erkennings- en executierecht alleen geldt op het gebied van onderhoudsverplichtingen jegens een ongetrouwd kind die de leeftijd van 21 jaar nog niet heeft bereikt.104 Op 1 maart 1981 is dit verdrag 96
Strikwerda, Vlas en Zilinsky 2008, p, 35. Strikwerda 2008, p. 285. 98 Strikwerda 2008, p. 286. 99 Art. 21 lid 1 EET-Verordening, art. 22 EBB-Verordening en art. 22 EPGV-Verordening. 100 Zie bijlage III voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 101 Art. 63 Verdrag van Lugano 2007. 102 Zie bijlage III voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 103 Art. 1 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 104 Art. 1 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 97
15
vervangen door het Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 in de betrekkingen tussen verdragsstaten die bij dit laatste verdrag partij zijn geworden. Dit betekent dat het Haags Kinderalimentatieexecutieverdrag 1958 waarbij in het verleden 23 landen partij zijn geworden nog slechts ten opzichte van Nederland van toepassing is op Liechtenstein en Suriname.105 Alvorens de kinderalimentatiebeslissing in een andere verdragsstaat kan worden erkend en ten uitvoer gelegd moet deze beslissing aan vijf voorwaarden voldoen. 106 Ten eerste moet de beslissing zijn gegeven door een autoriteit die bevoegd was op grond van art. 3. Vervolgens moet de verweerder in de buitenlandse procedure volgens het recht van de staat van herkomst wettig zijn opgeroepen of vertegenwoordigd zijn geweest.107 Ook moet in de staat van herkomst de beslissing al in kracht van gewijsde zijn gegaan en mag deze niet in tegenspraak zijn met een mogelijke beslissing in de aangezochte staat over hetzelfde onderwerp en tussen dezelfde partijen.108 Ten slotte mag de beslissing niet kennelijk onverenigbaar zijn met de openbare orde van de aangezochte staat.109 Naast al deze eisen moeten er bepaalde bescheiden worden overlegd beschreven in art. 4 jo. art. 9 en is de wetgeving van de aangezochte staat bepalend wat betreft de exequaturprocedure.110 Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De rechter uit Liechtenstein was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Liechtenstein wonen.’ Liechtenstein is enkel partij geworden van het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 en niet van het Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. Dit betekent dat alvorens de kinderalimentatiebeslissing ten behoeve van dochter Z kan worden erkend en ten uitvoer gelegd in Nederland, aan de voorwaarden van art. 2 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 moet zijn voldaan.
2.4.5. Haags Alimentatie-executieverdrag 1973111 In Nederland is zoals gezegd op 1 maart 1981 dit verdrag in werking getreden als vervanger van het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. Bij het Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 zijn 25 landen partij geworden, maar is ten opzichte van Nederland nog slechts van toepassing op Albanië, Andorra, Australië, Oekraïne en Turkije.112 Het Haags Alimentatie-executieverdrag is van toepassing op beslissingen over onderhoudsverplichtingen voortvloeiende uit bloedverwantschap en aanverwantschap of huwelijk.113 Daarbij kan het gaan om onderhoudsverplichtingen voortvloeiend uit de wet of voortvloeiend uit een overeenkomst met betrekking tot familierelaties. 114 Het materiële toepassingsgebied van dit verdrag is dus ruimer dan van het verdrag uit 1958. In art. 4 tot en met 12 van dit verdrag liggen de voorwaarden voor erkenning en tenuitvoerlegging besloten. Art. 4 bepaalt dat een beslissing genomen door een verdragsstaat altijd erkend of uitvoerbaar verklaard moet worden in een andere staat die ook partij is bij dit verdrag indien de beslissing is 105
Pellis 1996, p 56 en p. 68. Art. 2 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 107 Art. 2 sub 2 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 108 Art. 2 sub 3 en 4 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 109 Van Maas de Bie 2010, p. 136. 110 Art. 6 Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. 111 Zie bijlage III voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 112 Bron: http://www.minbuza.nl/producten-en-diensten/verdragen/zoek-in-de-verdragenbank/1973/10/002379.html. 113 Art. 1 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. 114 Van Maas de Bie 2010, p. 129. 106
16
gegeven door een autoriteit. Deze autoriteit moet als bevoegd beschouwd worden in de zin van art. 7 en 8. Bovendien mag er geen mogelijkheid meer bestaan om tegen de beslissing in de staat van herkomst een gewoon rechtsmiddel aan te wenden. 115 Op deze regel worden in art. 5 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 vier uitzonderingen gemaakt. Art. 10 maakt het mogelijk om een beslissing slechts gedeeltelijk te erkennen of ten uitvoer te leggen. Van belang zijn dus art. 7 en 8 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 omdat daarin wordt bepaald dat de autoriteit van de staat waar de beslissing is genomen bevoegd is om de beslissing te erkennen indien de alimentatieplichtige of –gerechtigde zijn gewone verblijfplaats had in de staat van herkomst (lid 1), indien de alimentatieplichtige en alimentatiegerechtigde beiden onderdaan zijn van de staat van herkomst (lid 2) of indien de verweerder zich onderworpen heeft aan deze autoriteit (lid 3). 116 Wanneer het gaat om een vonnis betreffende een vordering tot onderhoud dat verschuldigd is op grond van een echtscheiding, een scheiding van tafel en bed, nietigheid of ongeldigverklaring van een huwelijk is de vonnis wijzende autoriteit bevoegd voor wat betreft de erkenning en tenuitvoerlegging. Deze autoriteit moet volgens het recht van de aangezochte staat als bevoegd worden erkend ten aanzien van de echtscheiding. 117 Evenals op grond van de EEX-Verordening mag krachtens dit verdrag de juistheid van de beslissing die genomen is niet worden onderzocht. 118 De procedure voor de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse beslissingen staat vermeld in art. 13 tot en met 19. Het recht van de aangezochte staat is het toepasselijke recht op deze procedure. In beginsel moet dus art. 985 tot en met 994 Rv worden gevolgd indien in Nederland een buitenlandse beslissing ten uitvoer moet worden gelegd.119 Een partij die wil dat een beslissing in Nederland wordt erkend of dat deze beslissing ten uitvoer wordt gelegd moet bescheiden over leggen die beschreven staan in art. 17 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De Turkse rechter was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Turkije wonen.’ Turkije is van zowel het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 als van het Haags Alimentatieexecutieverdrag 1973 partij geworden. Het laatste verdrag heeft daarom voorrang. Dit betekent dat de alimentatiebeslissing genomen in Turkije erkend en uitvoerbaar verklaard moet worden in Nederland omdat de beslissing is gegeven door een bevoegde autoriteit in Turkije en de beslissing in kracht van gewijsde is gegaan.’
2.4.6. Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud120 Sinds 1 mei 2001 is het Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud in werking getreden waarin de rechtshulp geregeld wordt tussen Nederland en de Verenigde Staten. Dit bilaterale verdrag is gesloten omdat de Verenigde Staten geen partij zijn bij de Haagse
115
Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 377-378. Van Maas de Bie 2010, p. 130. 117 Art. 8 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. 118 Art. 12 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. 119 Van Maas de Bie 2010, p. 133. 120 Zie bijlage III voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 116
17
Executieverdragen en ook niet bij het Verdrag van New York.121 Dit Verdrag heeft als doel om de wederzijdse rechtshulp bij de inning van alimentatievorderingen te regelen zodat de verkrijging van levensonderhoud eenvoudiger wordt.122 Deze rechtshulp wordt evenals onder het Verdrag van New York door de centrale autoriteiten verleend en geschiedt ook op een te vergelijken manier.123 Ook regelt het de erkenning en tenuitvoerlegging van Nederlandse beslissingen in de Verenigde Staten en omgekeerd. 124 Voor formele en materiële regels over alimentatie moet naar het nationale en internationale privaatrecht van de verdragsluitende partij worden gekeken, deze zijn niet in dit verdrag opgenomen. 125 Voor de inhoudelijke behandeling van het Verdrag van New York verwijs ik naar paragraaf 2.5. 2.4.7. Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Het tweede boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering gaat over de gerechtelijke tenuitvoerlegging van vonnissen, beschikkingen en authentieke akten. Art. 431 Rv bepaalt dat zowel beslissingen gegeven door vreemde rechters als buiten Nederland verleden authentieke akten binnen Nederland niet ten uitvoer kunnen worden gelegd, tenzij de artt. 985 tot en met 994 Rv van toepassing zijn. De artikelen zijn opgenomen in de negende titel van het derde boek. Deze titel gaat over de formaliteiten die vereist zijn voor de tenuitvoerlegging van in vreemde staten tot stand gekomen executoriale titels. Echter, art. 992 Rv bepaalt dat deze bepalingen alleen dan van toepassing zijn indien een verdrag of een bijzondere wet geen afwijkende voorzieningen inhoudt.126 Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering is dus een laatste vangnet. Om een beslissing uit het buitenland ten uitvoer te leggen is verlof nodig van de rechtbank van het arrondissement waar de wederpartij van de verzoeker woonachtig is en de rechtbank van het arrondissement waar de tenuitvoerlegging wordt verlangd.127 Dit verlof kan gevraagd worden via een verzoekschrift dat moet worden ingediend samen met een authentiek afschrift van de beslissing en de stukken waardoor de rechtbank kan vaststellen dat de beslissing uitvoerbaar is in het land waar zij gewezen is.128 Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De Canadese rechter was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Canada wonen.’ Canada is geen lidstaat van de Europese Unie en daarom is de EEX-Verordening niet van toepassing. Ook is zij geen verdragspartij van het Verdrag van Lugano 2007 of van een van de Haagse executieverdragen. Dit betekent dat er geen internationale regelingen van toepassing zijn, maar gekeken moet worden naar het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Als hoofdregel geldt krachtens art. 431 Rv dat beslissingen gegeven door een vreemde rechter binnen Nederland niet ten uitvoer kunnen worden gelegd, tenzij art. 985 tot en met 994 Rv van toepassing is. Lid 2 van art. 431 Rv bepaalt dat gedingen opnieuw bij de Nederlandse rechter worden behandeld en afgedaan. Indien de alimentatiebeslissing uit Canada kan worden erkend, worden gronden uit de alimentatiebeslissing overgenomen en is de uitkomst van het vonnis in Nederland gelijk aan de alimentatiebeslissing uit Canada.
121
Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 379. Art. 1 Verdrag inzake geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 123 Art. 3 Verdrag inzake geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 124 Art. 1 sub b Verdrag inzake geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 125 Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 379-380. 126 Art. 992 Rv. 127 Art. 985 Rv. 128 Art. 986 Rv. 122
18
2.5 Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie Voor de internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie behandel ik het VNVerdrag inzake het verhaal in het buitenland van uitkeringen tot onderhoud 1956, oftewel het Verdrag van New York. 129 Dit verdrag is van belang omdat het van de verdragsstaten verlangt dat er maatregelen worden getroffen om de inning van levensonderhoud te waarborgen. Op grond van dit verdrag kan namelijk rechtshulp worden verleend aan onderhoudsgerechtigden bij het verhaal van alimentatie in het buitenland. Dit verdrag beoogt moeilijkheden bij het aanhangig maken en vervolgen van een vordering tot alimentatie in het buitenland te overwinnen indien onderhoudsgerechtigden afhankelijk zijn van onderhoudsplichtigen in het buitenland.130 2.5.1 Verdrag van New York131 Op 30 augustus 1962 is in Nederland het Verdrag van New York van 20 juni 1956 in werking getreden. Dit verdrag wordt ook wel een rechtshulpverdrag genoemd.132 Het doel is de invordering van onderhoudsbijdragen in het buitenland te vereenvoudigen.133 Het is geen executieverdrag en het is alleen van toepassing op onderhoudsbijdragen. Slechts de alimentatiegerechtigde kan een beroep doen op dit verdrag en alleen indien men rechtens aanspraak kan maken op alimentatie.134 Het verdrag spreekt over een schuldeiser die zich moet bevinden op het grondgebied van een verdragsstaat en een schuldenaar die aan de rechtsmacht van een andere verdragsstaat onderworpen moet zijn.135 Het verdrag bevat geen regels van internationaal privaatrecht, maar zorgt ervoor dat er instellingen in het leven worden geroepen die de alimentatiegerechtigde kunnen helpen bij het innen van alimentatie door te helpen bij het verhaal van onderhoudsbijdragen in het buitenland. 136 Deze instellingen worden verzendende en ontvangende instellingen genoemd.137 Iedere staat die partij is bij dit verdrag wijst een of meer administratieve of rechterlijke autoriteiten aan die de functie van verzendende instelling krijgt toebedeeld. Daarnaast wijst iedere verdragsluitende partij ook een overheidsorgaan of particulier lichaam aan die de functie van ontvangende instelling krijgt toebedeeld. 138 Deze instellingen worden rechtstreeks met de instellingen van andere verdragsluitende partijen in verbinding gebracht.139 In Nederland wordt zowel de ontvangende als de verzendende taak vervuld door het LBIO. Deze centrale autoriteit is sinds 1 januari 1997 werkzaam in deze functie en kan onder bepaalde voorwaarden de vereiste maatregelen treffen in naam van degene die recht heeft op alimentatie.140 Op deze manier wordt zowel partneralimentatie als kinderalimentatie gevorderd door middel van contact tussen het LBIO en haar partners in de andere verdragsluitende staten.141
129
Pellis 1996, p. 89. Preambule Verdrag van New York. 131 Zie bijlage IV voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 132 Trb. 1996, 54. 133 Art. 1 Verdrag van New York. 134 Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 378. 135 Art. 1 Verdrag van New York. 136 Van Maas de Bie 2010, p. 138. 137 Art. 2 lid 1 en 2 Verdrag van New York. 138 Art. 2 lid 1 en 2 Verdrag van New York 139 Art. 2 lid 3 Verdrag van New York. 140 Art. 39 Wet LBIO. 141 Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 378. 130
19
Degene die recht heeft op alimentatie kan een verzoek indienen bij de verzendende instelling tot verkrijging van onderhoud van de schuldenaar. 142 Deze instelling moet zorg dragen voor de documenten die mee moeten worden gezonden omdat de alimentatiegerechtigde zich niet zelf kan wenden tot de ontvangende instelling van een andere verdragsluitende partij.143 In art. 6 Verdrag van New York staan de functies van de ontvangende instelling vermeld. Hier is duidelijk bepaald dat deze instelling optreedt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de schuldeiser zijn toebedeeld. In naam van de alimentatiegerechtigde worden alle maatregelen genomen ter verzekering van het verhaal van onderhoud. Het kan dan gaan om het treffen van een schikking, het instellen en vervolgen van een rechtsvordering tot onderhoud en het ten uitvoer leggen van een uitspraak, bevel of gerechtelijke akte.144 Een belangrijke opmerking die gemaakt moet worden is dat het Verdrag van New York dus niet bepaalt welke rechter bevoegd is en zich ook niet uitlaat over de uitvoerbaarheid van een te executeren alimentatiebeslissing.145 2.6 Conclusie Het internationaal privaatrecht bestaat uit drie hoofdonderdelen: bevoegdheidsrecht, conflictenrecht en erkennings- en executierecht. Deze onderdelen worden ieder ingevuld door meerdere regelingen. In de voorgaande paragrafen heb ik getracht het systeem van de oude regelingen uiteen te zetten zodat duidelijk is welke regelingen van toepassing kunnen zijn per hoofdonderdeel van het internationaal privaatrecht. Daarnaast is behandeld hoe die regelingen zich tot elkaar verhouden. Naar mijn mening valt direct op dat door de grote diversiteit aan regelingen het onoverzichtelijk kan zijn welke regeling van toepassing is. In paragraaf 2.2 is het bevoegdheidsrecht behandeld. De rechtsmacht van de Nederlandse rechter in internationale alimentatiezaken binnen de lidstaten van de Europese Unie wordt sinds 1 maart 2002 beheerst door hoofdstuk II van de EEX-Verordening. Deze verordening is pas vanaf 1 juli 2007 van toepassing op Denemarken. Ten opzichte van de landen Noorwegen, Zwitserland en IJsland is het Verdrag van Lugano 2007 van toepassing. Indien blijkt dat zowel deze verordening als dit verdrag niet van toepassing is, dan moet er worden gekeken naar het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Vervolgens is in paragraaf 2.3 het conflictenrecht behandeld. Nederland is op het gebied van het conflictenrecht ten aanzien van de verdragsstaten sinds 1 maart 1981 gebonden aan het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Het Haags Kinderalimentatieverdrag van 1956 geldt alleen nog tussen Nederland en België, Liechtenstein en Oostenrijk. Het ‘nieuwe verdrag’ heeft een universeel formeel toepassingsgebied waardoor, in afwijking van het oude verdrag, deze ook van toepassing kan zijn wanneer er geen banden zijn met een staat die bij het verdrag is aangesloten. In paragraaf 2.4 is het erkennings- en executierecht behandeld. Voor de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse alimentatiebeslissingen is hoofdstuk III van de EEX-Verordening van belang binnen de lidstaten van de Europese Unie. De EET-, EBB- en EPGV-Verordening kunnen als aanvulling op de EEX-Verordening dienen. Ten opzichte van de landen Noorwegen, Zwitserland 142
Art. 3 lid 1 Verdrag van New York. Art. 3 lid 3 en 4 Verdrag van New York. 144 Art. 6 Verdrag van New York. 145 Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 379. 143
20
en IJsland is het Verdrag van Lugano 2007 van toepassing. In de verhouding tussen Nederland en Liechtenstein of Suriname is het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 van belang en tussen Nederland en Albanië, Andorra, Australië, Oekraïne en Turkije het Haags Alimentatieexecutieverdrag 1973. Een bilateraal verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud tussen Nederland en de Verenigde Staten regelt naast rechtshulp tevens de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. Naast deze internationale regelingen kan het Nederlandse Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering een rol spelen, in het bijzonder art. 431 en art. 985 tot en met 994 van dit wetboek. Ten slotte is in paragraaf 2.5 het Verdrag van New York behandeld. Dit verdrag is geen executieverdrag maar heeft als doel de invordering van onderhoudsbijdragen in het buitenland te vereenvoudigen door te voorzien in maatregelen die daarbij helpen. Dit hoofdstuk is bedoeld om een goed overzicht te krijgen van het internationale privaatrecht op het gebied van alimentatie. Op basis van dit hoofdstuk kan geconcludeerd worden dat er sprake is van een versnipperde regelgeving. In hoofdstuk drie wordt naar aanleiding van deze uiteenzetting ingegaan op de knelpunten en de problemen die aan de hand van de besproken regelingen kunnen ontstaan op het gebied van grensoverschrijdende alimentatie.
21
Hoofdstuk III: Knelpunten bij internationale inning van alimentatie 3.1 Inleiding Tijdens een huwelijk zijn echtgenoten verplicht elkaar het nodige te verschaffen, maar ook na een huwelijk blijft er een onderhoudsplicht bestaan. 146 Alimentatie zorgt ervoor dat een onderhoudsgerechtigde kan voorzien in zijn of haar levensonderhoud. 147 Het mag duidelijk zijn dat wanneer afspraken rond alimentatie niet worden nagekomen, dit grote financiële gevolgen kan hebben voor onderhoudsgerechtigden. Het LBIO kan in Nederland helpen bij dit probleem door de onderhoudsplichtige te verzoeken om alsnog alimentatie te betalen. Indien dit zonder goed gevolg is, kunnen er incassomaatregelen worden getroffen.148 De problemen rondom het innen van alimentatie worden echter groter en complexer wanneer de onderhoudsplichtige weigert om zijn onderhoudsplicht na te komen en alimentatie moet worden geïnd in een ander land. In hoofdstuk II is reeds duidelijk geworden dat er veel verschillende regelingen bestaan op het gebied van internationale inning van alimentatie en dat de onderlinge verhoudingen daartussen niet altijd duidelijk zijn. In dit hoofdstuk worden de overige belangrijkste knelpunten beschreven die spelen bij het innen van internationale alimentatie onder de oude regelingen. 3.2 Bevoegdheidsrecht Indien de bevoegdheidsregels van art. 2, 5, 23 of 24 van de EEX-Verordening of het Verdrag van Lugano 2007 formeel niet van toepassing zijn op een bepaalde internationale alimentatiekwestie, dan moet men voor regels betreffende de rechtsmacht van de Nederlandse rechter terugvallen op art. 3 of 4 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Het eerste knelpunt van deze regelingen betreffende het bevoegdheidsrecht is dat het formeel toepassingsgebied van deze verordening en dit verdrag niet universeel is, maar beperkt blijft tot de lidstaten dan wel verdragstaten.149 Indien een verweerder uit een land komt buiten de Europese Unie of uit een land dat geen verdragspartij is, is de toepassing van deze communautaire bevoegdheidsregels uitgesloten en is de verzoeker aangewezen op de bevoegdheidsregels van het nationale recht. Het nationale recht kan per land verschillen en daarom komt dit naar mijn mening niet ten goede aan de rechtszekerheid en de uniformiteit van de bevoegdheidsregels. Een tweede knelpunt betreft het litispendentieprobleem. Art. 27 EEXVerordening bepaalt wat er moet gebeuren wanneer voor gerechten van verschillende lidstaten, dezelfde vorderingen tussen dezelfde partijen aanhangig zijn. Het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht houdt zijn uitspraak ambtshalve aan, totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht vaststaat. Indien een verweerder buiten deze lidstaten van de Europese Unie is gevestigd, kan dit litispendentieprobleem niet worden opgelost door de EEX-Verordening en moet men ook terugvallen op het nationale recht.150 Zojuist heb ik aangegeven dat dit afbreuk kan doen aan de rechtszekerheid en uniformiteit van regels. Een derde knelpunt is dat op grond van de communautaire bevoegdheidsregels geen bevoegdheid toegekend kan worden aan de rechter op grond van het ‘forum necessitatis’. Dit betekent dat een rechter zich niet als noodforum alsnog bevoegd kan 146
Art. 1:81 BW. Art. 1:157 BW en art. 1:395a jo. art.1:392 BW. 148 Bron: http://www.lbio.nl/internationale-alimentatie/recht-op-alimentatie. 149 Art. 2 EEX-Verordening en Verdrag van Lugano 2007. 150 Art. 12 Rv. 147
22
verklaren indien een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt. 151 Op deze manier worden onderhoudsgerechtigden niet beschermd indien een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt. Voorbeeldcasus bevoegdheidsrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in België.’ België is een lidstaat van de Europese Unie waardoor de EEX-Verordening van toepassing is en niet het Verdrag van Lugano 2007. Uit de hoofdregel in art. 2 EEX-Verordening volgt dat de woonplaats van de verweerder, ongeacht diens nationaliteit, in beginsel bepalend is voor de bevoegdheid van de rechter. Dit betekent dat de woonplaats in België van meneer Y als verweerder bepalend is en dus de Nederlandse rechter niet bevoegd is. Echter, er is nog een alternatieve bevoegdheidsgrondslag neergelegd in art. 5 lid 2 EEX-Verordening. Hieruit volgt dat een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat ook in een andere lidstaat voor een gerecht kan worden geroepen. Dit is daar waar de onderhoudsgerechtigde zijn woon- en verblijfsplaats heeft. Dit betekent dat ook de woonplaats in Nederland van mevrouw X als onderhoudsgerechtigde bepalend is en dus de Nederlandse rechter bevoegd is. Uit art. 5 lid 2 EEX-Verordening volgt ook dat indien het gaat om een bijkomende eis die verbonden is met een vordering betreffende de staat van personen, de rechter die volgens zijn eigen recht bevoegd is van die vordering kennis te nemen ook bevoegd is wat betreft de onderhoudsverplichtingen. Deze regel gaat niet op indien de bevoegdheid slechts berust op de nationaliteit van een partij. De Nederlandse rechter is dus ook bevoegd als het een aan de echtscheiding verbonden nevenvoorziening inzake alimentatie betreft. De bijkomende eis is in casu het verzoek tot het treffen van de nevenvoorziening, de vordering betreffende de staat van personen is het verzoek tot echtscheiding en de Nederlandse rechter is bevoegd ter zake van de echtscheiding op grond van art. 3 lid 1 sub b Brussel IIbis-Verordening. Ook krachtens deze regel is dus de Nederlandse rechter bevoegd.
3.3 Conflictenrecht Voor de vraag naar het toepasselijke recht moet gebruik worden gemaakt van de verwijzingsregels van het Haags Kinderalimentatieverdrag van 1956 of het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Dit jongere verdrag heeft voorrang op het oudere verdrag in situaties waarin staten betrokken zijn die bij beide verdragen partij zijn. De situatie moet dan zowel onder het materiële als het formele toepassingsgebied van beide verdragen vallen. Het eerste knelpunt is dat slechts bij alimentatiekwesties tussen Nederland en België, Oostenrijk en Liechtenstein het Kinderalimentatieverdrag van 1956 van toepassing is. Dit verdrag heeft een beperkt materieel toepassingsgebied en is daarom slechts van toepassing indien het gaat om onderhoudsverplichtingen jegens kinderen.152 Een tweede knelpunt is dat dit verdrag alleen van toepassing is als het kind gewoon verblijf 153 heeft op het grondgebied van een van de drie genoemde landen.154 De overige landen die bij het oude verdrag partij waren, zijn ook partij geworden bij het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Bij dit verdrag vormt art. 8 Haags Alimentatieverdrag 1973 een knelpunt. Dit artikel bevat een verwijzingsregel die de partneralimentatie koppelt aan het echtsscheidingsinstituut.155 De onderhoudsverplichting wordt daardoor beheerst door het recht dat ook op de echtscheiding zelf van toepassing was. De toepassing van dat recht is niet in het voordeel van diegene die recht heeft op alimentatie, indien het niet voorziet in een onderhoudsverplichting. 156 Verder is het door deze verwijzingsregel mogelijk dat kinder- en partneralimentatie niet meer aan 151
Ibili 2007, p. 109. Art. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956. 153 Kamerstukken II 1959/60, 5543, nr. 5, p. 6. 154 Art. 6 jo. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1956. 155 Art. 8 Haags Alimentatieverdrag 1973. 156 Van Iterson 1999, p. 127-130. 152
23
hetzelfde recht is onderworpen waardoor mensen te maken krijgen met verschillende rechtsstelsels. Ten slotte kan het zo zijn dat partijen worden gebonden aan het conflictenrecht van een land waarmee zij totaal geen reële band meer hebben na de scheiding.157 In het kader van dit probleem heeft de Hoge Raad een belangrijke uitspraak gedaan. In deze zaak rees de vraag of art. 8 Haags Alimentatieverdrag 1973 de mogelijkheid open laat om een keuze te maken voor een bepaald recht dat de alimentatieverplichting tussen echtgenoten beheerst. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat het in deze zaak mogelijk was om van art. 8 Haags Alimentatieverdrag 1973 af te wijken door een rechtskeuze te maken voor het Nederlandse recht. 158 Voorbeeldcasus conflictenrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 juni 2010 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in België.’ Een rechter die bevoegd is kennis te nemen van een verzoek, kan niet altijd ook zijn eigen recht toepassen. Het Haags Kinderalimentatieverdrag 1956 is nog van toepassing in de verhouding Nederland en België indien het gaat om onderhoudsverplichtingen jegens kinderen. Het kind moet gewoon verblijf hebben op het grondgebied van een bij het verdrag aangesloten staat. Omdat op grond van art. 6 jo. 1 Haags Kinderalimentatieverdrag 1973 de wet van de gewone verblijfplaats van het kind bepalend is, moet de rechter het Nederlandse recht toepassen. Voor de alimentatie van mevrouw X is het Haags Alimentatieverdrag 1973 van toepassing. Omdat dit verdrag een universeel formeel toepassingsgebied heeft, is het recht dat dit verdrag aanwijst van toepassing, ook indien dat aangewezen recht niet het recht is van een staat die partij is bij het verdrag. Uit de hoofdregel uit art. 4 volgt dat het recht van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde van toepassing is. In dit geval dus wederom het Nederlandse recht. Art. 8 geeft een belangrijke uitzondering op de hoofdregel en bepaalt dat onderhoudsverplichtingen beheerst worden door het recht dat op de echtscheiding van toepassing was. De Wet conflictenrecht echtscheiding bepaalt het toepasselijk recht op het echtscheidingsverzoek. Indien op grond van laatstgenoemde wet het Belgische recht van toepassing was op het echtscheidingsverzoek, wordt de onderhoudsverplichting ook beheerst door het Belgische recht.
3.4 Erkennings- en executierecht Voor de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse beslissingen in Nederland zijn veel verschillende regelingen van belang. Voor een beslissing afkomstig uit andere lidstaten van de Europese Unie moet gebruik worden gemaakt van de EEX-Verordening. Het Verdrag van Lugano 2007 is van toepassing op een beslissing uit Noorwegen, IJsland of Zwitserland. Met de Haagse Alimentatie-executieverdragen van 1958 en 1973 hebben onderhoudsgerechtigden en onderhoudsplichtigen te maken voor zover de beslissingen zijn gegeven in alle andere staten, mits zij partij zijn van een executieverdrag. Een knelpunt bij deze verdragen is dat in veel landen de mogelijkheid bestaat om tijdens de executie-procedure de inhoud van een beslissing te wijzigen. 159 Deze mogelijkheid is in strijd met het ‘verbod van revision au fond’ uit art. 12 Haags Alimentatieexecutieverdrag 1973. Het is verboden voor een rechter om bij de erkenning en tenuitvoerlegging van
157
Tuinstra en Niessen 2011 p. 87-90. HR 21 februari 1997, NJ 1998, 416 m.nt. ThMdB. Art. 8 bepaalt dat alimentatieverplichtingen tussen gescheiden echtgenoten beheerst worden door het recht dat op de echtscheiding van toepassing is en zwijgt over een mogelijkheid van rechtskeuze. In casu was het Iraanse recht van toepassing op de echtscheiding, maar door partijen werd een keuze gemaakt voor het Nederlandse recht dat van toepassing zou zijn op de alimentatieverplichting. De Hoge Raad heeft in dit arrest bepaald dat deze personen inderdaad kunnen kiezen voor het recht van het land waar zij hun gemeenschappelijke gewone verblijfplaats hebben, in casu Nederland. De Hoge Raad heeft echter geen duidelijkheid gegeven of partijen in casu ook voor het recht van een ander land dan Nederland konden kiezen. Na dit gewezen arrest blijft het dus onduidelijk óf er grenzen zijn aan de keuzemogelijkheden voor het toepasselijke recht en waar deze op zouden berusten. 159 Van Iterson 1999, p. 128. 158
24
beslissingen de juistheid van een beslissing van een rechter uit een ander land te onderzoeken. 160 Indien in de executie-procedure de inhoud van een beslissing nog gewijzigd wordt, tast dat naar mijn mening de rechtszekerheid aan en kan hierdoor het vertrouwensbeginsel worden geschonden. In het land waar de beslissing is gegeven heeft de justitiabele namelijk al de mogelijkheid gehad om rechtsmiddelen in te zetten tegen de beslissing. 161 Vervolgens mag de openbare-orde-exceptie, neergelegd in art. 5 lid 1 Haags Alimentatie-executieverdrag, niet worden gebruikt om een beslissing inhoudelijk te onderzoeken.162 Deze exceptie mag alleen worden gebruikt indien tijdens de procedure fundamentele rechten niet in acht zijn genomen.163 Een tweede knelpunt is het verschil van mening tussen landen over het antwoord op de vraag of deze Haagse executieverdragen en het Verdrag van New York alleen naast elkaar of ook cumulatief van toepassing kunnen zijn. 164 Indien voor cumulatieve toepassing geen plaats is, dan heeft dat tot gevolg dat een verzoek op grond van het Verdrag van New York omgezet moet worden in een verzoek tot een nieuwe beslissing in de aangezochte staat. Dit terwijl er in de verzoekende staat een beslissing ligt die ten uitvoer gelegd kan worden.165 Noorwegen is van mening dat gecombineerde toepassing mogelijk is. België en Frankrijk zijn van mening dat een verzoek op grond van het Verdrag van New York slechts in behandeling kan worden genomen wanneer er ook in de verzoekende staat al een beslissing ligt.166 De achterliggende gedachte hiervan is mij onbekend. Tussen Nederland en de Verenigde Staten is er sprake van een bilateraal verdrag omdat de Verenigde Staten niet bij multilaterale verdragen partij waren. Hoewel dit verdrag de belangrijkste onderdelen van het Verdrag van New York met bepalingen van erkennings- en executierecht combineert, blijft de inning van alimentatie tussen Nederland en de VS lastig en complex. Enerzijds vallen beslissingen inzake onderhoudsverplichtingen uit de Verenigde Staten die in Nederland erkend en ten uitvoer moeten worden gelegd onder het Haags Alimentatie-executieverdrag van 1973.167 Anderzijds is de UIFSA168 van toepassing op beslissingen uit Nederland die in de VS erkend en ten uitvoer gelegd moeten worden. 169 Een knelpunt is dat er dus twee verschillende regelingen bestaan waarin voorwaarden worden gesteld voor de erkenning van alimentatiebeslissingen. Deze voorwaarden zullen nooit geheel identiek zijn. Een tweede knelpunt is dat de afzonderlijke staten van Amerika de UIFSA moeten aanvaarden en de bepalingen zelf over moeten nemen in hun eigen wetgeving. Dit leidt ertoe dat er verschillen kunnen ontstaan tussen de staten. Bovendien zullen niet alle staten de keuze maken om partneralimentatie te erkennen en sommige staten erkennen alleen partneralimentatie als dit gepaard gaat met een verzoek tot kinderalimentatie.170
160
Artikel 12 Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. Mostermans 2006, p. 81. 162 Strikwerda 2008, p. 282. 163 HvJ 28 maart 2000, nr. C-7/98, NJ 2003, 626 (Krombach/Bamberski). 164 Van Iterson 1999, p. 128. 165 Van Iterson 1999, p. 129. 166 Van Iterson 1999, p. 129. 167 Art. 7 lid 1 Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 168 UIFSA is de afkorting van Uniform Interstate Family Support Act. Dit is een eenvormige modelwet inzake de inning van levensonderhoud tussen staten van de Verenigde Staten. 169 Art. 7 lid 2 Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 170 Kamerstukken I 2001-02, 28 213, nr. 223a, p. 1-4. Advies Raad van State van het Koninkrijk en nader rapport - Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud. 161
25
Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om te gaan scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De Canadese rechter was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Canada wonen.’ Canada is geen lidstaat van de Europese Unie en daarom is de EEX-Verordening niet van toepassing. Ook is zij geen verdragspartij van het Verdrag van Lugano 2007 of van een van de Haagse executieverdragen. Dit betekent dat er geen internationale regelingen van toepassing zijn maar gekeken moet worden naar het Wetboek van Rechtsvordering. Als hoofdregel geldt krachtens art. 431 Rv dat beslissingen gegeven door een vreemde rechter binnen Nederland niet ten uitvoer kunnen worden gelegd, tenzij art. 985 tot en met 994 Rv van toepassing is. Lid 2 van art. 431 Rv bepaalt dat gedingen opnieuw bij de Nederlandse rechter worden behandeld en afgedaan. Als de alimentatiebeslissing uit Canada kan worden erkend dan worden gronden uit de alimentatiebeslissing overgenomen en is de uitkomst van het vonnis in Nederland gelijk aan de alimentatiebeslissing uit Canada.
3.5 Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie Het Verdrag van New York is een rechtshulpverdrag. Het beoogt internationale hulp te bieden bij de inning van levensonderhoud en te zorgen voor de samenwerking van centrale autoriteiten bij internationale alimentatie. Een knelpunt bij dit verdrag is het vereiste dat de onderhoudsplichtige in een land woont dat partij is bij het Verdrag van New York.171 Onderhoudsgerechtigden die alimentatie willen innen uit een ander land dan de 65 landen die partij zijn geworden, staan er dus alleen voor. Daarnaast verlangt dit verdrag dat er maatregelen worden getroffen om de inning van levensonderhoud te waarborgen, maar bevat het geen erkennings- of tenuitvoerleggingsregels.172 Hierdoor is er met veel landen buiten Europa een gebrek aan afspraken omtrent de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. In de meeste landen moet dus een geheel nieuwe procedure worden gestart. Dit kost veel tijd, moeite en is vaak lastig voor onderhoudsgerechtigden die zich niet in het desbetreffende land bevinden. Terwijl het doel is om de inning van onderhoudsbijdragen in het buitenland te vereenvoudigen173, is een belangrijk knelpunt bij dit verdrag dat de taken van de autoriteiten niet duidelijk zijn omschreven. Ook is niet opgenomen wat voor verschillende verzoeken er ingediend kunnen worden en is de wijze van communicatie tussen de autoriteiten niet nader bepaald. Het verdrag kent geen harde termijnen. Een knelpunt is daarom dat er soms wordt verzuimd om genoeg informatie te geven over de afhandeling van een verzoek aan de verzoekende staat. Ook is er vaak geen toegang tot documenten over de procedures die in een andere staat gelden.174 3.6 Conclusie In hoofdstuk 2 is reeds duidelijk geworden dat er veel verschillende regelingen bestaan op het gebied van internationale inning van alimentatie en dat de onderlinge verhoudingen daartussen niet altijd duidelijk zijn. Het is erg moeilijk om alle knelpunten te benoemen, omdat het aantal regelingen groot is en zij allemaal een enorme omvang hebben. In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste knelpunten benoemd. Indien een verweerder uit een land komt buiten de Europese Unie of uit een land dat geen verdragspartij is, is de toepassing van communautaire bevoegdheidsregels uitgesloten en is de 171
Art. 1 Verdrag van New York. Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 379. 173 Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005, p. 378. 174 Van Iterson 1999, p. 127. 172
26
verzoeker aangewezen op de bevoegdheidsregels van het nationale recht. Dit is niet bevorderlijk voor de rechtszekerheid en de eenvormigheid van het recht. Daarnaast kan een rechter zich niet als noodforum alsnog bevoegd verklaren en wordt een onderhoudsgerechtigde niet beschermd indien een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt. Het Kinderalimentatieverdrag van 1956 heeft een beperkt materieel toepassingsgebied en is slechts van toepassing indien het gaat om onderhoudsverplichtingen jegens kinderen. Het nieuwere Haags Alimentatieverdrag van 1973 bevat een verwijzingsregel die partneralimentie koppelt aan het echtsscheidingsinstituut. Partijen kunnen zo worden gebonden aan het conflictenrecht van een land waarmee zij totaal geen reële band meer hebben na de scheiding of aan het recht dat niet voorziet in een onderhoudsverplichting. Ook een knelpunt is dat voor zowel het bevoegdheidsrecht als het conflictenrecht geldt dat het aantal ratificaties van de Haagse verdragen relatief klein is. Voor het vaststellen van de rechtsmacht of het toepasselijke recht moet dus vaak worden teruggevallen op het nationale recht. Knelpunt bij het erkennings- en executierecht is dat in veel landen de mogelijkheid bestaat om tijdens de executie-procedure de inhoud van een beslissing te wijzigen. Dit is naar mijn mening in strijd met de rechtszekerheid en het vertrouwensbeginsel wordt daarmee geschonden. De eerdere beslissing zou dan geen betekenis meer hebben en kan geen effect sorteren. Ten slotte is het enigszins verouderde Verdrag van New York geen executieverdrag waardoor met heel veel landen buiten Europa geen afspraken zijn gemaakt omtrent erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. Hierdoor moet in de meeste landen dus nogmaals een nieuwe procedure worden gestart.
27
Hoofdstuk IV: Nieuwe regelingen 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de drie nieuwe instrumenten op het gebied van internationale alimentatie behandeld. Op 15 en 16 oktober 1999 heeft de Europese Raad in Tampere een verzoek gericht tot de Raad en de Commissie tot het vaststellen van speciale gemeenschappelijke regels om grensoverschrijdende geschillen met betrekking tot levensonderhoud eenvoudiger en sneller te kunnen beslechten.175 In het kader hiervan heeft de Europese Raad op 4 en 5 november 2004 in Brussel een nieuw programma aangenomen, het zogenaamde Haagse Programma ter versterking van de vrijheid, de veiligheid en het recht in de Europese Unie.176 Vervolgens heeft de Raad op 2 en 3 juni 2005 een actieplan aangenomen van de Raad en de Commissie waardoor het Haagse Programma vertaald werd in concrete acties. In dit actieplan is ook de noodzaak vermeld om voorstellen inzake onderhoudsverplichtingen aan te nemen.177 Uiteindelijk is met ingang van 18 juni 2011 Verordening (EG) nr. 4/2009 van 18 december 2008, oftewel de EU-alimentatieverordening, van toepassing in de lidstaten van de Europese Unie. Deze verordening betreft de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen alsmede de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen. 178 Deze nieuwe verordening vindt haar grondslag in art. 81 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie en kent veel overeenkomsten met de EEX-Verordening. De Europese Unie is sinds 3 april 2007 lid van de Haagse conferentie voor Internationaal Privaatrecht (HCCH).179 Deze intergouvernementele organisatie heeft het unificeren van regelgeving op het gebied van internationaal privaatrecht ten doel. Op dit moment zijn 72 landen lid van deze Haagse Conferentie.180 De Europese Unie en haar lidstaten namen ook deel aan de onderhandelingen over een nieuw verdrag en een nieuw protocol. 181 In dit kader is op 6 april 2011 het Verdrag van 23 november 2007 inzake de internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden, oftewel het Haags Alimentatieverdrag 2007, ondertekend door de Europese Unie.182 Dit verdrag is een aanvulling op de EU-alimentatieverordening en zorgt voor een wereldwijd systeem voor de inning van alimentatie door middel van een gemeenschappelijk rechtskader voor de landen die lid zijn van de Europese Unie maar ook voor landen daar buiten. 183 Op dit moment heeft alleen Noorwegen het verdrag geratificeerd. Voor de inwerkingtreding van dit verdrag is vereist dat nog een tweede land het verdrag ratificeert.184 Daar is het wachten nu op. Daarnaast is ook op 18 juni 2011 het Haagse Protocol van 23 november 2007 inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen van kracht gegaan, oftewel het Haags Protocol 2007.185 Dit protocol is op 8 april 2010 door de Europese Unie ondertekend en geratificeerd. 175
Zilinsky 2005, p. 20. PbEU 2005, C 53/1. 177 PbEU 2005, C 198/1. 178 PbEU 2009, L 7/1. 179 PbEU 2006, L 297/1. Besluit van de Raad van 5 oktober 2006 betreffende de toetreding van de Gemeenschap tot de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht, nr. 2006/719/EG. 180 Bron: http://www.hcch.net/index_en.php?act=states.listing. 181 Bron: http://www.hcch.net/index_en.php?act=publications.details&pid=4960&dtid=28 en Duncan 2008, p. 313. 182 PbEU PM. 183 Zie bijlage VII voor een overzicht van landen die hebben deelgenomen aan de onderhandeling op de Haagse Conferentie van 5 tot en met 23 november 2007 en landen die het verdrag inmiddels hebben ondertekend. 184 Art. 60 jo. art. 58 Haags Alimentatieverdrag 2007. 185 PbEU 2009, L 331/17. 176
28
De Eerste Kamer van het parlement in Nederland heeft op 27 september 2011 het wetsvoorstel internationale inning levensonderhoud 186 aanvaard waardoor deze tot wet is verheven. Door deze aanvaarding wordt uitvoering gegeven aan de verordening en het verdrag.187 Onder de oude regelingen was de internationale administratieve samenwerking tussen landen soms erg gebrekkig en kon een alimentatiegerechtigde vaak niet of moeilijk zijn of haar recht op alimentatie geldend maken. De drie nieuwe instrumenten moeten ervoor zorgen dat er duidelijke aanwijzingen voorhanden zijn voor de samenwerking tussen landen. Bovendien moeten de procedures voortaan eenvoudiger, sneller en eventueel goedkoper zijn. 188 De veelvoud aan regelingen is ingeperkt en beoogd is een verduidelijking van de onderlinge verhouding daartussen.189 Het Haags Alimentatieverdrag 2007 heeft ten doel de effectieve internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden te waarborgen. 190 De EUalimentatieverordening heeft ten doel dat een onderhoudsgerechtigde eenvoudig een beslissing moet kunnen krijgen die zonder enige formaliteit uitvoerbaar is in een andere lidstaat.191 Belangrijk om te vermelden is dat voor landen waarop de nieuwe regelingen niet van toepassing zijn, moet worden teruggevallen op de oude regelingen zoals besproken in hoofdstuk 2. 4.2 Bevoegdheidsrecht Vanaf 18 juni 2011 is hoofdstuk II van de EU-alimentatieverordening bepalend voor de bevoegdheid van de Nederlandse rechter wanneer het gaat om internationale alimentatie. Deze nieuwe verordening is bedoeld ter vervanging van de bepalingen betreffende bevoegdheidsrecht van de EEX-Verordening. De reden hiervoor is om de behartiging van de belangen van onderhoudsgerechtigden beter te kunnen garanderen en bij te dragen aan een goede rechtsbedeling. 192 Daarnaast claimt de EUalimentatieverordening voorrang boven verdragen en overeenkomsten die betrekking hebben op de in deze nieuwe verordening geregelde materie.193 De EU-alimentatieverordening is verbindend voor alle lidstaten van de Europese Unie, geen enkele lidstaat is uitgezonderd.194 Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat Denemarken zich slechts gebonden acht aan de EU-alimentatieverordening voor zover deze geen betrekking heeft op de bepalingen uit hoofdstuk II en VII. Art. 2 EU-alimentatieverordening en hoofdstuk IX zijn voor Denemarken slechts van toepassing indien zij betrekking hebben op de bevoegdheid, erkenning en tenuitvoerlegging en toegang tot de rechter. 195 Het Verenigd Koninkrijk is gebonden aan deze verordening bij beschikking van de Commissie van 8 juni 2009.196 Het Haags Alimentatieverdrag 2007 bevat geen bevoegdheidsrecht omdat landen met een common law rechtsstelsel niet wilden instemmen met een regel voor rechtsmacht gebaseerd op de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde. Landen met een common law rechtstelsel gaan bij 186
Wetsvoorstel internationale inning levensonderhoud, Kamerstukken II 2010/11, 32 617. Wetsvoorstel 32.617 – Uitvoeringswet internationale inning levensonderhoud, Stb. 2011, 460. 188 Van Iterson 2009, p. 246-252. 189 Van Iterson 2009, p. 246-252. 190 Art. 1 Haags Alimentatieverdrag 2007. 191 Overweging 9 EU-alimentatieverordening. 192 Overweging 15 EU-alimentatieverordening. 193 Art. 69 lid 2 EU-alimentatieverordening. 194 De Boer 2011, p. 356-363. 195 Denemarken past de bepalingen van de EU-alimentatieverordening toe voor zover die bepalingen een wijziging van de EEX-Verordening meebrengen (PbEU 2009, L 149/80). 196 PbEU 2009, L 149/73. 187
29
alimentatiekwesties namelijk uit van de ‘lex fori’. 197 Krachtens het Amerikaanse recht moet er minstens een bepaalde band zijn tussen de onderhoudsplichtige en het aangezochte forum.198 4.2.1 EU-alimentatieverordening199 Het materiële toepassingsgebied van deze verordening omvat onderhoudsverplichtingen. Deze moeten voortvloeien uit aanverwantschap, bloedverwantschap, familiebetrekkingen of huwelijk.200 Het formele toepassingsgebied van deze verordening is universeel. Dit betekent dat het niet noodzakelijk is dat een verweerder woonplaats heeft in een lidstaat. De relatieve competentie wordt afgebakend doordat in de lidstaten het gerecht bevoegd is van de plaats waar de verweerder zijn gewone verblijfplaats heeft. 201 Daarnaast is het gerecht bevoegd van de plaats waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft. Dit forum wordt ‘forum actoris’ genoemd.202 Een onderhoudsverplichting kan een bijkomende eis zijn die is verbonden met een vordering betreffende de staat van personen, bijvoorbeeld een vordering betreffende een echtscheiding. In deze situatie kan een persoon ook voor het gerecht worden opgeroepen dat volgens zijn eigen recht bevoegd is kennis te nemen van de vordering betreffende staat van personen. Dit is niet het geval indien deze bevoegdheid uitsluitend berust op de nationaliteit van een van de partijen.203 Dit wordt een accessoire bevoegdheid van de rechter genoemd. Bovendien is een extra accessoire bevoegdheid van de rechter toegevoegd in art. 3 sub d EU-alimentatieverordening. Hierdoor is het gerecht dat bevoegd is om te oordelen over een kwestie van ouderlijke verantwoordelijkheid ook bevoegd te oordelen over een nevenverzoek inzake een onderhoudsverplichting dat daarmee verbonden is. Een belangrijke uitzondering op de regels uit art. 3 EU-alimentatieverordening is de mogelijkheid van forumkeuze in internationale alimentatiezaken. Partijen kunnen samen schriftelijk overeenkomen dat, indien er een geschil rijst tussen partijen over partneralimentatie, een bepaald gerecht bevoegd is om daarvan kennis te nemen. Partijen mogen slechts uit een beperkt aantal fora kiezen.204 Uit art. 4 lid 1 EU-alimentatieverordening blijkt dat deze exclusieve bevoegdheid tot uitdrukkelijke forumkeuze geldt, tenzij de partijen anders zijn overeengekomen. Een andere uitzondering op de regels uit art. 3 EU-alimentatieverordening is dat de rechter zijn bevoegdheid kan ontlenen aan art. 5 EU-alimentatieverordening. Een gerecht van een lidstaat waarvoor de verweerder verschijnt is bevoegd. Dit artikel biedt de mogelijkheid van stilzwijgende forumkeuze, buiten de gevallen waarin de bevoegdheid van de rechter voortvloeit uit andere bepalingen van deze verordening. Hiermee wordt naar mijn mening ook tegemoetgekomen aan het beginsel van partijautonomie en rechtszekerheid.205
197
Van Iterson 2009, p. 246-252. Tijdens het opstellen van de Uniform Interstate Family Support Act is besloten om te kiezen voor toepassing van de ‘lex fori’. Het is namelijk gezien de Amerikaanse grondwet, waarin een zogenaamde ‘Due Process’-bepaling is opgenomen die ziet op de bescherming van de verweerder, onaanvaardbaar en in strijd met deze grondwet om de bevoegdheid van de rechter te baseren op de gewone verblijfplaats van onderhoudsgerechtigden. 199 Zie bijlage V voor een overzicht van de landen die partij zijn bij deze verordening. 200 Art. 1 EU-alimentatieverordening. 201 Art. 3 sub a EU-alimentatieverordening. 202 Art. 3 sub b EU-alimentatieverordening. 203 Art. 3 sub c EU-alimentatieverordening. 204 Art. 4 lid 1 EU-alimentatieverordening. 205 Kuypers 2008, p. 38-41. 198
30
Indien zich een geval voordoet waarin geen enkel gerecht bevoegd is op grond van art. 3, 4 of 5 EUalimentatieverordening, kunnen art. 6 of 7 van deze verordening eventueel uitkomst bieden. De bevoegdheidsregeling uit deze verordening wordt dus aangevuld door twee regels, een daarvan kent bevoegdheid toe aan de gerechten van een lidstaat waarvan beide partijen de nationaliteit bezitten, een zogenaamde subsidiaire bevoegdheid.206 De andere regel kent in uitzonderingsgevallen bevoegdheid toe aan de gerechten van een lidstaat indien in een derde staat waarmee het geschil nauw verbonden is, redelijkerwijs geen procedure aanhangig kan worden gemaakt of gevoerd, of een procedure daar onmogelijk blijkt.207 Deze laatste mogelijkheid wordt ‘forum necessitatis’ genoemd. In paragraaf 2.2.3 heb ik al vermeld dat deze mogelijkheid naar mijn mening bijdraagt aan de bescherming van de onderhoudsgerechtigden omdat zij op deze manier worden bijgestaan indien een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt. 4.3 Conflictenrecht Uit hoofdstuk III van de EU-alimentatieverordening volgt dat het conflictenrecht inzake onderhoudsverplichtingen, in de lidstaten die door dit protocol gebonden zijn, wordt bepaald overeenkomstig het Haags Protocol 2007 inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen. 208 Dit conflictenrecht is niet in het Haags Alimentatieverdrag 2007 opgenomen omdat veel landen met een common law rechtstelsel tijdens de onderhandelingen over dit verdrag niet bereid bleken te zijn om partij te worden bij een regeling van conflictenrecht. Als uitgangspunt geldt namelijk dat onderhoudsverplichtingen worden beheerst door het conflictenrecht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft. 209 Landen met een common law rechtstelsel passen juist de ‘lex fori’ toe op alimentatiekwesties, zoals vermeld in paragraaf 4.2. Door het conflictenrecht dus niet op te nemen in het verdrag zelf, is de mogelijkheid gecreëerd dat staten wel het verdrag ratificeren maar niet verplicht gebonden zijn aan het conflictenrecht uit het Haags Protocol 2007. Dit nieuwe protocol geldt niet voor Denemarken en het Verenigd Koninkrijk.210 Krachtens art. 15 EUalimentatieverordening zijn de door het protocol gebonden lidstaten verplicht het conflictenrecht uit dit protocol toe te passen en treedt dit protocol dus in de plaats van het Haags Kinderalimentatieverdrag van 1956 en het Haags Alimentatieverdrag van 1973. Internationale akten waarbij een verdragsluitende staat partij is of wordt, laat het Haags Alimentatie verdrag van 1973 bovendien onverlet indien die akten ook bepalingen bevatten omtrent bij dit verdrag geregelde aangelegenheden.211 4.3.1 Haags Protocol 2007212 Het materiële toepassingsgebied van dit protocol omvat onderhoudsverplichtingen. Deze moeten voortvloeien uit aanverwantschap, bloedverwantschap, familiebetrekkingen of huwelijk. Ook onderhoudsverplichtingen jegens kinderen vallen onder het toepassingsgebied, ongeacht de burgerlijke 206
Art. 6 EU-alimentatieverordening. Art. 7 EU-alimentatieverordening. 208 Art. 15 EU-alimentatieverordening. 209 Art. 3 Haags Protocol 2007 210 Art. 18 Haags Protocol 2007 jo. art. 19 Haags Alimentatieverdrag 1973. 211 Art. 19 Haags Alimentatieverdrag 1973. 212 Zie bijlage VI voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit protocol. 207
31
staat van de ouders.213 Het formele toepassingsgebied van dit protocol is universeel. Dit betekent dat een rechter ook verplicht is de regels van het protocol toe te passen indien deze regels verwijzen naar het recht van een land dat geen partij is bij het protocol.214 Als hoofdregel geldt dat onderhoudsverplichtingen worden beheerst door het recht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft.215 In art. 4 tot en met 8 Haags Protocol van 2007 zijn echter uitzonderingen gemaakt op deze hoofdregel. Ten eerste biedt art. 4 Haags Protocol 2007 bijzondere regels die bepaalde onderhoudsgerechtigden begunstigen. Het moet gaan om onderhoudsverplichtingen van ouders jegens kinderen, kinderen jegens ouders of personen niet zijnde ouders jegens personen die de leeftijd van 21 jaren nog niet hebben bereikt. Als een onderhoudsgerechtigde op grond van de hoofdregel geen levensonderhoud kan verkrijgen van de onderhoudsplichtige is het recht van het forum van toepassing, oftewel de ‘lex fori’.216 Als de onderhoudsgerechtigde de zaak aanhangig maakt bij de bevoegde autoriteit van de staat waar de onderhoudsplichtige zijn gewone verblijfplaats heeft, is ook het recht van het forum van toepassing. Wanneer de onderhoudsgerechtigde op grond van dit ‘lex fori’ geen levensonderhoud van de onderhoudsplichtige kan verkrijgen, is het recht van de staat van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde van toepassing.217 Indien de onderhoudsgerechtigde niet op grond van art. 3 of 4 lid 2 en 3 Haags Protocol 2007 levensonderhoud van de onderhoudsplichtige kan verkrijgen, is het eventuele gemeenschappelijke nationale recht van toepassing.218 Ten tweede bestaat er een bijzondere regel met betrekking tot (ex-) echtgenoten.219 Indien een van de partijen zich tegen toepassing van art. 3 Haags Protocol 2007 verzet en het recht van een andere staat nauwer verbonden is met het huwelijk, is het recht van die andere staat van toepassing. In het bijzonder het recht van de staat van hun laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats. 220 Ten derde bestaat er een bijzondere regel voor verweer. De onderhoudsplichtige kan zich tegen een aanspraak van de onderhoudsgerechtigde, niet zijnde kinderen of (ex-) echtgenoten, verweren. Van deze mogelijkheid kan gebruik worden gemaakt indien er geen onderhoudsverplichting bestaat krachtens het recht van de staat van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsplichtige en het recht van de staat van de eventueel gemeenschappelijke nationaliteit van de partijen.221 Ten slotte bieden art. 7 en 8 Haags Protocol 2007 de mogelijkheid voor partijen om het toepasselijke recht aan te wijzen. Ten behoeve van een bepaalde specifieke procedure in een bepaalde staat kunnen beide partijen het recht van die staat aanwijzen als toepasselijk op een onderhoudsverplichting. Deze aanwijzing wordt schriftelijk vastgelegd.222 Ruimer zijn de mogelijkheden die art. 8 Haags Protocol 2007 biedt. De rechtskeuze kan hier op een eerder moment worden gemaakt. Partijen hebben vier mogelijkheden om te allen tijde een bepaald recht van een staat aan te wijzen als toepasselijk op een onderhoudsverplichting. Zij kunnen kiezen voor het recht van een staat indien: een van de partijen de 213
Art. 1 Haags Protocol 2007. Art. 2 Haags Protocol 2007. 215 Art. 3 Haags Protocol 2007. 216 Art. 4 lid 2 Haags Protocol 2007. 217 Art. 4 lid 3 Haags Protocol 2007. 218 Art. 4 lid 4 Haags Protocol 2007. 219 Boele-Woelki 2008, p. 5546. 220 Art. 5 Haags Protocol 2007. 221 Art. 6 Haags Protocol 2007. 222 Art. 7 Haags Protocol 2007. 214
32
nationaliteit bezit van die staat bezit ten tijde van de aanwijzing; een van de partijen zijn gewone verblijfplaats heeft in die staat ten tijde van de aanwijzing; dat recht door partijen als toepasselijk is aangewezen op hun huwelijksvermogensregime of het recht dat daadwerkelijk daarop is toegepast; dat recht door partijen als toepasselijk op hun echtscheiding of hun scheiding van tafel en bed is aangewezen of het recht dat daadwerkelijk daarop is toegepast.223 Enkele opmerkingen dienen hier gemaakt te worden. Art. 8 Haags Protocol 2007 is niet van toepassing op onderhoudsverplichtingen voor personen jonger dan 18 jaren, art. 7 van dit protocol is daarentegen wel van toepassing op kinderalimentatie. 224 Bovendien blijft het recht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft altijd bepalend voor de vraag of de onderhoudsgerechtigde afstand kan doen van zijn recht op levensonderhoud, hier is geen sprake van rechtskeuze.225 Ten slotte kan het recht dat partijen hebben gekozen altijd opzij worden gezet indien de toepassing van dat recht zou leiden tot voor een van de partijen kennelijk onbillijke of onredelijke gevolgen.226 Voorbeeldcasus bevoegdheidsrecht en conflictenrecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 december 2011 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Duitsland.’ Duitsland is een lidstaat van de Europese Unie en daarom is de EU-alimentatieverordening van toepassing. Op grond van art. 3 sub b EU-alimentatieverordening is het gerecht van de plaats waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft bevoegd op het gebied van onderhoudsverplichtingen. De Nederlandse rechter bezit dus rechtsmacht. Daarnaast bepaalt art. 3 Haags Protocol 2007 dat onderhoudsverplichtingen worden beheerst door het recht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft. De Nederlandse rechter kan dus Nederlands recht toepassen.
4.4 Erkennings- en executierecht Hoofdstuk IV van de EU-alimentatieverordening is bepalend voor de erkenning, uitvoerbaarheid en tenuitvoerlegging van beslissingen. Zoals eerder besproken is de EU-alimentatieverordening verbindend voor alle lidstaten van de Europese Unie, geen enkele lidstaat is uitgezonderd.227 Daarnaast is ook hoofdstuk V van het Haags Alimentatieverdrag 2007 bepalend voor de erkenning en tenuitvoerlegging. Zoals eerder vermeld zal dit verdrag in werking treden op een nader te bepalen tijdstip. Vervolgens zal dit verdrag in de plaats treden van het Haags Kinderalimentatieexecutieverdrag 1958, het Haags alimentatie-executieverdrag 1973 en het Verdrag van New York voor landen die partij waren bij deze verdragen en partij worden bij het nieuwe Haags Alimentatieverdrag 2007. 228 4.4.1 Samenwerking centrale autoriteiten In de EU-alimentatieverordening en het Haags Alimentatieverdrag 2007 is een regeling opgenomen die gaat over de samenwerking van centrale autoriteiten die door de verdragstaten en de lidstaten van de Europese Unie zijn aangewezen. In Nederland is als centrale autoriteit het LBIO aangewezen.229 223
Art. 8 Haags Protocol 2007. Art. 8 lid 3 Haags Protocol 2007. 225 Art. 8 lid 4 Haags Protocol 2007. 226 De Boer 2011, p. 356-363. 227 De Boer 2011, p. 356-363. 228 Van Maas de Bie 2010, p. 120. 229 Art. 49 EU-alimentatieverordening. 224
33
Door deze regeling wordt getracht de grensoverschrijdende inning van levensonderhoud makkelijker te maken. Een onderhoudsgerechtigde die voornemens is om levensonderhoud te innen kan een verzoek indienen bij de centrale autoriteit om bijvoorbeeld een alimentatiebeslissing te laten erkennen of uitvoerbaar te laten verklaren, een alimentatiebeslissing vast te stellen of een alimentatiebeslissing te wijzigen.230 Daarnaast heeft ook de onderhoudsplichtige de mogelijkheid een verzoek te doen om een alimentatiebeslissing te laten erkennen of te laten wijzigen. 231 Verzoeken worden behandeld overeenkomstig het recht van de aangezochte staat, ook de bevoegdheidsregels uit die staat zijn van toepassing.232 De taak van de centrale autoriteiten is om onderling samen te werken en deze onderlinge samenwerking te bevorderen om zo doelstellingen van het verdrag en de verordening te verwezenlijken. 233 De meer specifieke taken behelzen onder meer het verlenen van bijstand door genoemde verzoeken te verzenden en te ontvangen. Ook het aanhangig maken van procedures met betrekking tot deze verzoeken conform de bepalingen van de EU-alimentatieverordening en het Haags Alimentatieverdrag 2007 is een taak. 234 Daarnaast dienen de autoriteiten daaromtrent passende maatregelen te nemen, zoals het verlenen van rechtsbijstand of het vergemakkelijken van bewijsverkrijging. 235 Alleen in de EU-alimentatieverordening is een informatieregeling opgenomen waarin de informatieverkrijging door een autoriteit is vastgelegd.236 De centrale autoriteit van de verzoekende lidstaat moet ervoor zorgen dat een verzoek voldoet aan de door de verordening en het verdrag gestelde eisen en verzendt dit verzoek aan de centrale autoriteit van de ontvangende lidstaat.237 4.4.2 EU-alimentatieverordening238 Het materiële toepassingsgebied van deze verordening omvat zoals eerder besproken onderhoudsverplichtingen. Deze moeten voortvloeien uit aanverwantschap, bloedverwantschap, familiebetrekkingen of huwelijk.239 Het formele toepassingsgebied van deze verordening is universeel. Hoofdstuk IV is opgedeeld in drie afdelingen. De eerste afdeling is van toepassing op beslissingen gegeven in lidstaten die door het Haags Protocol 2007 zijn gebonden. 240 Alimentatiebeslissingen afkomstig uit een lidstaat die gebonden is aan het Haags Protocol 2007 worden in andere lidstaten erkend zonder enige vorm van proces. Hierbij bestaat er geen mogelijkheid om tegen de erkenning op te komen. 241 Daarnaast kunnen alimentatiebeslissingen in andere lidstaten van de Europese Unie zonder exequatur ten uitvoer worden gelegd. De beslissing is dan uitvoerbaar zonder dat een uitvoerbaarverklaring nodig is.242 Voor de verweerder bestaat het recht om heroverweging te vragen, 230
Art. 56 lid 1 EU-alimentatieverordening en art. 10 lid 1 Haags Alimentatieverdrag 2007. Art. 56 lid 2 EU-alimentatieverordening en art. 10 lid 2 Haags Alimentatieverdrag 2007. 232 Art. 56 lid 4 EU-alimentatieverordening en art. 10 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. 233 Art. 50 EU-alimentatieverordening en art. 5 Haags Alimentatieverdrag 2007. 234 Art. 51 lid 1 jo. art. 55 EU-alimentatieverordening en art. 6 lid 1 jo. art. 9 Haags Alimentatieverdrag 2007. 235 Art. 51 lid 2 EU-alimentatieverordening en art. 6 lid 2 Haags Alimentatieverdrag 2007. 236 Art. 51 jo. art. 61, 62 en 63 EU-alimentatieverordening. 237 Art. 58 EU-alimentatieverordening en art. 12 Haags Alimentatieverdrag 2007. 238 Zie bijlage VII voor een overzicht van de landen die partij zijn bij deze verordening. 239 Art. 1 EU-alimentatieverordening. 240 Art. 16 lid 1 Haags EU-alimentatieverordening. 241 Art. 17 lid 1 EU-alimentatieverordening. 242 Art. 17 lid 2 EU-alimentatieverordening. 231
34
een buitengewoon rechtsmiddel, indien hij niet is verschenen.243 Een weigering of schorsing van de tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen kan worden gegrond op bepalingen uit het recht van de lidstaat waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd, tenzij deze bepalingen onverenigbaar zijn met art. 21 lid 2 en 3 EU-alimentatieverordening.244 Alimentatiebeslissingen afkomstig uit Denemarken en het Verenigd Koninkrijk kunnen niet zonder exequatur ten uitvoer worden gelegd in een andere lidstaat; deze beslissingen moeten eerst uitvoerbaar verklaard worden. 245 Deze landen vallen onder de bepalingen van de tweede afdeling waarin is voorzien in een procedure voor uitvoerbaarheidsverklaring die vergelijkbaar is met de procedure van de EEX-Verordening. Deze tweede afdeling is van toepassing op beslissingen gegeven in lidstaten die niet door het Haags Protocol 2007 zijn gebonden.246 Daarentegen worden deze alimentatiebeslissingen wel in de overige lidstaten erkend zonder enige vorm van proces.247 Er zijn mogelijkheden om deze erkenning te weigeren, onder meer in het geval van kennelijke strijdigheid met de openbare orde van de lidstaat. 248 Tegen de beslissing op het verzoek om uitvoerbaarverklaring kan de onderhoudsgerechtigde en onderhoudsplichtige een rechtsmiddel instellen.249 De derde afdeling is van toepassing op alimentatiebeslissingen die vallen onder een van beide afdelingen.250 Het is verboden voor de aangezochte staat om over te gaan tot een onderzoek naar de juistheid van een alimentatiebeslissing die gegeven is in een andere lidstaat.251 Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat voor de toepassing van deze verordening onder beslissing mede gerechtelijke schikkingen en authentieke akten moeten worden verstaan die in de lidstaat van herkomst uitvoerbaar zijn.252 De procedure voor de tenuitvoerlegging van de beslissingen zelf, gaat in overeenstemming met het recht van de lidstaat waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd.253 4.4.3 Haags Alimentatieverdrag 2007254 Het materiële toepassingsgebied van dit verdrag omvat onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit een ouder-kindrelatie jegens een persoon jonger dan 21 jaar of de erkenning en tenuitvoerlegging van een beslissing inzake onderhoudsverplichtingen tussen echtgenoten en ex-echtgenoten indien het verzoek wordt ingediend samen met een vordering betreffende onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit een ouder-kindrelatie jegens een persoon jonger dan 21 jaar. 255 Daarnaast is dit verdrag, met uitzondering van hoofdstuk II en III, ook van toepassing op beslissingen over onderhoudsverplichtingen tussen echtgenoten en ex-echtgenoten. 256 Voor de toepassing van dit verdrag wordt onder beslissing mede een regeling inzake levensonderhoud verstaan.257
243
Art. 19 EU-alimentatieverordening. Art. 21 EU-alimentatieverordening. 245 Art. 26 EU-alimentatieverordening. 246 Art. 16 lid 2 EU-alimentatieverordening. 247 Art. 23 lid 1 EU-alimentatieverordening. 248 Art. 24 EU-alimentatieverordening. 249 Art. 32 EU-alimentatieverordening. 250 Art. 16 lid 3 EU-alimentatieverordening. 251 Art. 42 EU-alimentatieverordening. 252 Art. 48 jo. art. 2 EU-alimentatieverordening. 253 Art. 41 EU-alimentatieverordening. 254 Zie bijlage VII voor een overzicht van de landen die partij zijn bij dit verdrag. 255 Art. 2 lid 1 sub a en b Haags Alimentatieverdrag 2007. 256 Art. 2 lid 1 sub c Haags Alimentatieverdrag 2007. 257 Art. 30 jo. art. 10 lid 1 en 2 Haags Alimentatieverdrag 2007. 244
35
Het toepassingsgebied kan door een verdragsluitende staat worden uitgebreid tot andere onderhoudsverplichtingen door het afleggen van een verklaring, zodat het verdrag een zo ruim mogelijk bereik krijgt. 258 Naar mijn mening is dit positief omdat door deze mogelijkheid wordt geprobeerd om de meerderheid van onderhoudsgerechtigden ook daadwerkelijk baat te laten hebben bij de administratieve samenwerking tussen verdragsluitende staten die het Haags Alimentatieverdrag 2007 voor ogen heeft.259 Art. 23 Haags Alimentatieverdrag 2007 bepaalt de procedure betreffende een verzoek tot erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. Het erkennen en tenuitvoerleggen van een beslissing kan op grond van dit verdrag slechts geweigerd worden indien dit kennelijk onverenigbaar is met de openbare orde van de aangezochte staat.260 Buiten dit geval kan bezwaar of beroep worden gemaakt tegen het exequatur op grond van de genoemde gronden in art. 22, op grond van het feit dat niet is voldaan aan de gronden genoemd in art. 20 van het verdrag en tenslotte op grond van het ontbreken van de authenticiteit of integriteit van een meegezonden stuk.261 Een staat kan middels een verklaring kiezen een alternatieve procedure te volgen voor een verzoek inzake erkenning en tenuitvoerlegging, deze is neergelegd in art. 24 Haags Alimentatieverdrag 2007. Geen van de lidstaten van de Europese Unie heeft voor deze alternatieve procedure gekozen. 262 De aangezochte staat mag alimentatiebeslissingen niet inhoudelijk toetsen en is gebonden aan de vaststelling van de feiten door de staat van herkomst. 263 Net zoals onder het Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 gaat de procedure voor de tenuitvoerlegging van de beslissingen zelf in overeenstemming met het recht van de lidstaat waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd.264 Voorbeeldcasus erkennings- en executierecht: ‘De Nederlandse mevrouw X was getrouwd met de Nederlandse meneer Y en hebben samen dochter Z van 12 jaar oud. Zij hebben besloten om op 15 december 2011 te scheiden. Als gevolg hiervan is meneer Y alimentatieplichtig en heeft mevrouw X recht op alimentatie, evenals dochter Z. De Spaanse rechter was bevoegd ter zake van de echtscheiding en heeft ook een alimentatiebeslissing genomen. Mevrouw X gaat na de scheiding met dochter Z in Nederland wonen maar meneer Y blijft in Spanje.’ Spanje is een lidstaat van de Europese Unie en daarom is de EU-alimentatieverordening van toepassing. Op grond van art. 17 lid 1 en 2 kan de alimentatiebeslissing in Nederland worden erkend en is deze tevens uitvoerbaar zonder tussenkomst van de exequaturrechter. Er is geen uitvoerbaarverklaring vereist.
258
Art. 2 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. Art. 2 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. 260 Art. 22 sub a Haags Alimentatieverdrag 2007. 261 Art. 24 Haags Alimentatieverdrag 2007. 262 Van Iterson 2009, p. 246-252. 263 Art. 28 en 27 Haags Alimentatieverdrag 2007. 264 Art. 32 Haags Alimentatieverdrag 2007. 259
36
4.5 Rechtsbijstand Het doel om de inning van alimentatie makkelijker te maken wordt mede bewerkstelligd doordat de aangezochte staat verzoekers een effectieve toegang verleent tot procedures.265 Daartoe verleent deze staat kosteloze rechtsbijstand conform art. 14 tot en met 17 Haags Alimentatieverdrag 2007 zodat bijstand wordt verleend aan verzoekers die dat nodig hebben om te weten welke rechten zij hebben, hun rechten te doen gelden en om te garanderen dat verzoeken daadwerkelijk worden behandeld.266 Ook art. 44 EU-alimentatieverordening bepaalt dat partijen in een andere lidstaat recht hebben op rechtsbijstand zodat toegang tot de rechter wordt gegarandeerd. Indien het gaat om een verzoek betreffende kinderalimentatie jegens kinderen onder de 21 jaar, dan is er sprake van een volledige tegemoetkoming voor de kosten van rechtsbijstand, als het verzoek is ingediend via de centrale autoriteiten.267 Ook het Haags Alimentatieverdrag biedt deze mogelijkheid in art. 15. Een opmerking die hierbij gemaakt moet worden is dat deze regeling van kosteloze rechtsbijstand alleen geldt voor onderhoudsgerechtigden. Afhankelijk van de draagkracht van een persoon kan voor andere verzoeken ook kosteloze bijstand worden verleend.268 4.6 Conclusie De herziening van de oude regelingen op het gebied van internationale alimentatie heeft er onder meer toe geleid dat een veelvoud aan regelingen is teruggebracht tot drie nieuwe regelingen. Vanaf 18 juni 2011 is hoofdstuk II van de EU-alimentatieverordening bepalend voor de bevoegdheid van de Nederlandse rechter wanneer het gaat om internationale alimentatie. Deze is verbindend voor alle lidstaten van de Europese Unie, geen enkele lidstaat is uitgezonderd. Het conflictenrecht wordt vanaf 18 juni bepaald overeenkomstig het Haagse Protocol 2007. Denemarken en het Verenigd Koninkrijk vormen een vreemd eend in de bijt, de overige lidstaten van de Europese Unie zijn wel door dit protocol gebonden. Hoofdstuk IV van de EU-alimentatieverordening is bepalend voor de erkenning, uitvoerbaarheid en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. Daarnaast zal in de toekomst ook hoofdstuk V van het Haags Alimentatieverdrag 2007 bepalend zijn voor de erkenning en tenuitvoerlegging hiervan. De nieuwe verordening heeft echter wel voorrang boven het nieuwe verdrag.269Bij besluit van de Raad is dit verdrag goedgekeurd voor alle lidstaten met uitzondering van Denemarken. Dit verdrag treedt na inwerkingtreding in de plaats van het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958, het Haags alimentatie-executieverdrag 1973 en het Verdrag van New York. Verder is in de EUalimentatieverordening en het Haags Alimentatieverdrag 2007 een regeling opgenomen die gaat over de samenwerking tussen de centrale autoriteiten die door de verdragstaten en de lidstaten van de Europese Unie zijn aangewezen. De taak van de centrale autoriteiten is mede om onderling samen te werken en deze onderlinge samenwerking te bevorderen zodat de grensoverschrijdende inning van levensonderhoud verbeterd wordt. Ten slotte is in paragraaf 4.5 de rechtsbijstand op grond van het Haags Alimentatieverdrag 2007 en de EU-alimentatieverordening behandeld. De aangezochte staat dient verzoekers een effectieve toegang
265
Art. 14 Haags Alimentatieverdrag 2007. Art. 3 sub c Haags Alimentatieverdrag 2007. 267 Art. 46 jo. art. 56 EU-Alimentatieverordening. 268 Art. 17 Haags Alimentatieverdrag 2007 en art. 47 EU-alimentatieverordening. 269 Art. 51 lid 4 Haags Alimentatieverdrag 2007. 266
37
tot procedures te verlenen. Op deze manier weten onderhoudsgerechtigden welke rechten zij hebben, hoe zij hun rechten kunnen doen gelden en krijgen zij de garantie dat een verzoek tot alimentatie daadwerkelijk worden behandeld.
38
Hoofdstuk V: Veranderingen door nieuwe regelingen 5.1 Inleiding De EU-alimentatieverordening heeft een ruim materieel toepassingsgebied. De bepalingen gelden voor alle alimentatieverplichtingen die voortvloeien uit aanverwantschap, bloedverwantschap, familiebetrekkingen of huwelijk.270 Ook het materiële toepassingsgebied van het Haags Protocol 2007 omvat onderhoudsverplichtingen die moeten voortvloeien uit aanverwantschap, bloedverwantschap, familiebetrekkingen of huwelijk. Verder vallen ook onderhoudsverplichtingen jegens kinderen onder het toepassingsgebied, ongeacht de burgerlijke staat van de ouders.271 Het materiële toepassingsgebied van het Haags Alimentatieverdrag 2007 omvat onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit een ouder-kindrelatie jegens een persoon jonger dan 21 jaar of de erkenning en tenuitvoerlegging van een beslissing inzake onderhoudsverplichtingen tussen echtgenoten en ex-echtgenoten indien het verzoek wordt ingediend samen met een vordering betreffende onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit een ouder-kindrelatie jegens een persoon jonger dan 21 jaar. Daarnaast is dit verdrag, met uitzondering van hoofdstuk II en III, ook van toepassing op beslissingen over onderhoudsverplichtingen tussen echtgenoten en ex-echtgenoten.272 Landen kunnen nog een verklaring afleggen waarin ze aangeven dit toepassingsgebied nog verder uit te breiden. 273 Een zo ruim mogelijk toepassingsgebied biedt de mogelijkheid om veel onderhoudsverplichtingen onder het bereik van dit nieuwe verdrag te kunnen laten vallen. Hierdoor kunnen deze onderhoudsverplichtingen dan in andere landen erkend en ten uitvoer gelegd worden. In dit hoofdstuk zal nader worden ingegaan op de veranderingen en gevolgen die deze instrumenten met zich mee brengen. Bovendien wordt uiteengezet hoe alle regelingen zich tot elkaar verhouden. 5.2 Bevoegdheidsrecht 5.2.1 Een universeel formeel toepassingsgebied In hoofdstuk IV is reeds aangegeven dat de nieuwe EU-alimentatieverordening bedoeld is ter vervanging van de EEX-Verordening. Dit heeft als groot voordeel dat daardoor sprake is van een ruimer formeel toepassingsgebied. Niet langer geldt dat voor toepassing van de regels een verweerder zijn gewone verblijfplaats moet hebben op het grondgebied van een staat die bij de EEX-Verordening is aangesloten.274 Het toepassingsgebied is nu universeel, waardoor de nieuwe verordening ook van toepassing is indien een verweerder zijn gewone verblijfplaats heeft in een staat die geen partij is bij de nieuwe verordening. Door deze verandering kunnen de regels betreffende het bevoegdheidsrecht altijd worden toegepast en is er sprake van een uniforme communautaire jurisdictieregeling. Een verwijzing naar het nationale recht van een derde staat is verleden tijd. Deze verwijzing bestond wel op grond van art. 4 EEX-Verordening. Ten gevolge van deze verandering moet een onderhoudsgerechtigde in Nederland altijd een beroep doen op de EU-alimentatieverordening, ongeacht de woonplaats van de onderhoudsplichtige. De EEX-Verordening, het Verdrag van Lugano
270
Art. 1 EU-alimentatieverordening. Art. 1 Haags Protocol 2007. 272 Art. 2 Haags Alimentatieverdrag 2007. 273 Art. 2 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. 274 Art. 2 EEX-Verordening. 271
39
2007 en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering worden dus geheel vervangen door een uniforme communautaire jurisdictieregeling.275 5.2.2 Meer bevoegdheidsregels De inhoudelijke wijzigingen van de algemene bevoegdheidsregels zijn niet heel groot. De drie bevoegdheidsgronden van art. 2 en 5 EEX-Verordening zijn samengevoegd in art. 3 EUalimentatieverordening. Een extra accessoire bevoegdheidsgrond is hieraan toegevoegd. Hierdoor is nu het gerecht dat bevoegd is om te oordelen over een kwestie van ouderlijke verantwoordelijkheid, ook bevoegd te oordelen over een nevenverzoek inzake een onderhoudsverplichting dat daarmee verbonden is.276 In de nieuwe verordening zijn twee bepalingen opgenomen die een oplossing moeten bieden in het geval dat de rechter op grond van art. 3, 4 of 5 EU-alimentatieverordening geen rechtsmacht toekomt. Nieuw is een subsidiaire bevoegdheid voor de rechter van een lidstaat waarvan beide partijen de nationaliteit bezitten.277 In uitzonderingsgevallen kan ook bevoegdheid toe worden gekend aan de gerechten van een lidstaat indien in een derde staat waarmee het geschil nauw verbonden is, redelijkerwijs geen procedure aanhangig kan worden gemaakt of gevoerd, of een procedure daar onmogelijk blijkt. 278 Deze mogelijkheid wordt ‘forum necessitatis’ genoemd en bestond eerder al wel in het Nederlandse nationale recht, maar nog niet in de Europese regelingen inzake bevoegdheidsrecht. Eerder is al vermeld dat ik dit een positieve ontwikkeling vind omdat hierdoor het recht op een onpartijdig gerecht wordt gewaarborgd. 5.2.3 Beperktere forumkeuze De mogelijkheid van forumkeuze is onder de EU-alimentatieverordening beperkter. Art. 23 EEXVerordening voorzag in een ruime uitdrukkelijke forumkeuze. In art. 4 EU-alimentatieverordening is deze mogelijkheid niet overgenomen, maar is deze beperkt door een keuze mogelijk te maken uit een aantal fora. De achterliggende gedachte is om de partijautonomie, de rechtszekerheid en de voorspelbaarheid te vergroten.279 Bovendien is het niet meer mogelijk om een keuze te maken voor een forum indien het om een onderhoudsverplichting jegens een kind jonger dan 18 jaar gaat.280 Dit is naar mijn mening ook goed ter bescherming van de zwakkere partij. Daarentegen is in de EUalimentatieverordening de bepaling over stilzwijgende forumkeuze uit art. 24 EEX-Verordening geheel overgenomen.281 5.2.4 Het litispendentieprobleem Ten slotte springt in het oog dat de EU-alimentatieverordening slechts voorziet in een bepaling inzake het litispendentieprobleem binnen de Europese Unie.282 Een algemene bepaling zoals reeds bestond in het Nederlandse nationale recht is niet opgenomen. 283 Onder de EEX-Verordening bestond er ook slechts een oplossing voor het litispendentieprobleem binnen de Europese Unie, maar wanneer een 275
Van Iterson 2009, p. 249. Art. 3 sub d EU-alimentatieverordening. 277 Art. 6 EU-alimentatieverordening. 278 Artikel 7 EU-alimentatieverordening. 279 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 21. (MvT). 280 Art. 4 lid 3 EU-alimentatieverordening. 281 Art. 5 EU-alimentatieverordening. 282 Art. 12 en 13 EU-alimentatieverordening. 283 Art. 12 Rv. 276
40
verweerder buiten deze lidstaten was gevestigd kon nog terug worden gevallen op het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. 284 Eerder is duidelijk gemaakt dat er is gekozen voor een uniforme communautaire jurisdictie en het nationale recht dus niet meer mag worden toegepast. Op dit punt lijkt de verordening een lacune te tonen.285 5.3 Conflictenrecht 5.3.1 Een universeel formeel toepassingsgebied De EU-alimentatieverordening bevat voor het conflictenrecht een verwijzing naar het Haags Protocol 2007. 286 Het protocol vervangt daarmee het Haags Kinderalimentatieverdrag 1965 en het Haags Alimentatieverdrag 1973, ook indien door een verdragsluitende staat het nieuwe protocol nog niet is geratificeerd.287 Het universele formele toepassingsgebied van het Haagse Alimentatieverdrag 1973 is overgenomen in het protocol. Dit betekent dat het protocol dus ook van toepassing is indien hierin wordt verwezen naar het recht van een land dat geen partij is bij het protocol.288 5.3.2 De conflictregels De hoofdregel uit art. 4 Haags Alimentatieverdrag 1973 is overgenomen in het Haags Protocol 2007 waardoor onderhoudsverplichtingen worden beheerst door het conflictenrecht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft.289 Het oude verdrag bood in art. 5, 6, 8 en 15 uitzonderingen op deze hoofdregel. Art. 5 en art. 6 Haags Alimentatieverdrag 1973 zijn samengevoegd in art. 4 Haags protocol 2007. Bovendien heeft er een kleine wijziging plaatsgevonden. Onder het Haags Alimentatieverdrag 1973 moest namelijk, indien de hoofdregel niet gold, eerst naar de mogelijkheden van het recht van de gemeenschappelijke nationaliteit worden gekeken. Voorzag dit recht ook niet in een mogelijkheid tot levensonderhoud, dan moest worden teruggevallen op de ‘lex fori’. 290 Onder het Haags protocol 2007 is gekozen voor de ‘lex fori’ als eerste uitzondering. 291 Vermoedelijk is de reden voor deze wijziging dat een compromis moest worden gesloten tussen enerzijds voorstanders en anderzijds tegenstanders van de aanknoping aan de gemeenschappelijke nationaliteit.292 Ten tweede is de uitzondering van art. 8 niet overgenomen. In hoofdstuk III zijn de knelpunten behandeld van deze bepaling die partneralimentatie aan het echtscheidingsinstituut koppelt. Ten derde biedt de nieuwe bepaling van art. 5 EU-alimentatieverordening de mogelijkheid dat het recht van een andere staat van toepassing is, indien die andere staat nauwer verbonden is met het huwelijk. Naar mijn mening betekent deze mogelijkheid een verbetering van de bescherming van de onderhoudsplichtige omdat de onderhoudsgerechtigde nu niet bewust kan verhuizen naar een ander land omdat daar gunstigere voorwaarden voor hem of haar zouden gelden. De keerzijde van deze mogelijkheid is natuurlijk wel dat er een discussie kan ontstaan over de vraag welke staat nauw verbonden was met het huwelijk.293 284
Art. 27 EEX-Verordening. De Boer 2011, p. 360. 286 Art. 15 EU-alimentatieverordening. 287 Art. 18 Haags Protocol 2007 jo. art. 19 Haags Alimentatieverdrag 1973. 288 Art. 2 Haags Protocol 2007. 289 Art. 3 Haags Protocol 2007. 290 Art. 5 en 6 Haags Alimentatieverdrag 1973. 291 Art. 4 lid 2 Haags Protocol 2007. 292 Van Iterson 2009, p. 246-252. 293 De Boer 2011, p. 360-361. 285
41
5.3.3 De mogelijkheid van rechtskeuze Ten slotte is een belangrijke verandering dat aan partijen de mogelijkheid wordt gegeven om het toepasselijke recht aan te wijzen. Ten behoeve van een bepaalde specifieke procedure, in een bepaalde staat kunnen beide partijen het recht van die staat aanwijzen als toepasselijk op een onderhoudsverplichting, de ‘lex fori’. 294 Ruimer zijn de mogelijkheden die art. 8 Haags Protocol 2007 biedt. De rechtskeuze kan hier op een eerder moment worden gemaakt, maar slechts door partijen ouder dan 18 jaar. Partijen hebben vier mogelijkheden om te allen tijde een bepaald recht van een staat aan te wijzen als toepasselijk op een onderhoudsverplichting. Er is wel voorzien in een beperking van de gevolgen van deze eventuele rechtskeuze. Het recht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft blijft altijd bepalend voor de vraag of de onderhoudsgerechtigde afstand kan doen van zijn recht op levensonderhoud, hier is geen sprake van rechtskeuze.295 Ten slotte kan het recht dat partijen hebben gekozen altijd opzij worden gezet indien de toepassing van dat recht zou leiden tot voor een van de partijen kennelijk onbillijke of onredelijke gevolgen.296 Ondanks de veelvuldigheid van regels ten opzichte van de oude regelingen inzake conflictenrecht leidt de invoering van de forumkeuze en de andere uitzonderingen op de hoofdregel naar mijn mening wel tot een verbetering van de autonomie van partijen. 5.4 Erkennings- en executierecht 5.4.1 Eén instrument binnen de Europese Unie In hoofdstuk IV is reeds aangegeven dat het erkennings- en executierecht betreffende alimentatiebeslissingen bepaald wordt door zowel de EU-alimentatieverordening als het Haags Alimentatieverdrag 2007. Een voordeel van deze constructie is naar mijn mening dat voor de lidstaten van de Europese Unie (met uitzondering van Denemarken en het Verenigd Koninkrijk waarop het Haags Protocol 2007 niet van toepassing is 297) nog slechts één instrument van toepassing is zodat de regelgeving veel overzichtelijker wordt. De EU-alimentatieverordening kan in de verhouding tussen lidstaten van de Europese Unie gebruikt worden voor zowel het bevoegdheidsrecht, het conflictenrecht als het erkennings- en executierecht. In deze verhouding heeft de nieuwe verordening dan ook voorrang boven het nieuwe verdrag.298 5.4.2 Erkenning en tenuitvoerlegging van rechtswege Ten aanzien van de erkenning van alimentatiebeslissingen is, evenals in de EEX-verordening, in de EU-alimentatieverordening opgenomen dat die beslissing in een andere lidstaat erkend moet worden zonder proces. Een alimentatiebeslissing wordt dus ook onder de nieuwe verordening van rechtswege erkend.299 Ten aanzien van de tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen is er wel een belangrijke verandering waar te nemen. Zoals in hoofdstuk IV is vermeld, maakt de EU-alimentatieverordening een onderscheid tussen alimentatiebeslissingen die zijn gegeven in een lidstaat die door het Haagse Protocol 2007 is gebonden en die zijn gegeven in een lidstaat die daar niet door is gebonden. Voor de lidstaten die wel gebonden zijn (alle lidstaten van de Europese Unie met uitzondering van 294
Art. 7 Haags Protocol 2007. Art. 8 lid 4 Haags Protocol 2007. 296 De Boer 2011, p. 356-363. 297 Art. 18 Haags Protocol 2007 jo. art. 19 Haags Alimentatieverdrag 1973. 298 Art. 51 lid 4 Haags Alimentatieverdrag 2007. 299 Art. 17 en 23 EU-alimentatieverordening. 295
42
Denemarken en het Verenigd Koninkrijk) is een alimentatiebeslissing in een andere lidstaat uitvoerbaar zonder dat daarvoor een uitvoerbaarverklaring nodig is.300 Ten opzichte van de regeling onder de EEX-Verordening is het exequatur voor deze lidstaten dus afgeschaft. Dit heeft naar mijn mening als voordeel dat alimentatiebeslissingen tussen gebonden lidstaten van de Europese Unie nu ook veel makkelijker en sneller ten uitvoer gelegd kunnen worden. Voor de lidstaten die niet zijn gebonden aan het Haags Protocol 2007 blijft de exequaturprocedure gelden.301 Ten opzichte van de regeling onder de EEX-Verordening is toch wel een verbetering te ontdekken. Voor deze categorie zijn de voorgeschreven termijnen voor het uitvoerbaar verklaren van een beslissing en van het instellen van een rechtsmiddel tegen uitvoerbaarverklaring verkort.302 Hierdoor is de positie van de onderhoudsgerechtigde versterkt. Ten slotte zijn standaardformulieren als bijlagen bij de EUalimentatieverordening toegevoegd. Zo bevat bijlage VI een aanvraagformulier met het oog op de erkenning, de uitvoerbaarverklaring of de tenuitvoerlegging van een beslissing inzake onderhoudsverplichtingen. Door middel van deze formulieren wordt naar mijn mening het verlangen naar uniformiteit binnen de Europese Unie beantwoord. Alle centrale autoriteiten en/of verzoekers dienen eenzelfde standaardformulier in te vullen. Dit bevordert een uniforme en eenvoudige procedure. Keerzijde hiervan is dat er bij bijlage VI maar liefst zeven pagina’s moeten worden ingevuld en vooral verzoekers hier eventueel problemen kunnen ondervinden doordat zij mogelijk niet precies begrijpen wat van hen wordt gevraagd. 5.4.3 Een uniform executieverdrag Indien de EU-alimentatieverordening niet van toepassing is, moet er worden gekeken naar het Haags Alimentatieverdrag 2007. 303 In dit verdrag is een procedure vastgelegd die geldt voor zowel de verkrijging van erkenning van een beslissing als de verkrijging van een exequatur. 304 Voor het verkrijgen van erkenning geldt dat de beslissing in de staat van herkomst effect moet sorteren. Voor het verkrijgen van een tenuitvoerlegging geldt dat de beslissing in de staat van herkomst uitvoerbaar moet zijn. 305 In hoofdstuk IV is ook reeds aangegeven dat het Haags Alimentatieverdrag 2007 in de plaats treedt van het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958, het Haags alimentatieexecutieverdrag 1973 en het Verdrag van New York. 306 Een groot voordeel ten opzichte van de oude regelingen is dat het Haags Alimentatieverdrag 2007 dus zowel de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen als de samenwerking tussen autoriteiten regelt. Een uniform executieverdrag ontbrak onder de oude regelingen omdat het Verdrag van New York geen executieverdrag was, maar alleen kon dienen voor rechtshulp bij het innen van alimentatie in een ander land. Door het nieuwe verdrag kan een alimentatiebeslissing straks dus ook in bijvoorbeeld Burkina Faso worden erkend en ten uitvoer worden gelegd. Onder de oude regeling moest er in dat land een geheel nieuwe procedure worden gestart en werd een beslissing gegeven in Nederland niet rechtstreeks erkend of ten uitvoer gelegd.
300
Art. 17 lid 2 EU-alimentatieverordening. Art. 26 ev. EU-alimentatieverordening. 302 Art. 30 en art. 32 EU-alimentatieverordening. 303 Art. 69 lid 2 EU-alimentatieverordening. 304 Art. 19 ev. Haags Alimentatieverdrag 2007. 305 Art. 26 Haags Alimentatieverdrag 2007. 306 Van Maas de Bie 2010, p. 120. 301
43
5.5 Samenwerking centrale autoriteiten In paragraaf 4.4.1 is reeds de administratieve samenwerking tussen centrale autoriteiten behandeld. Nieuw is dus dat deze samenwerking wordt geregeld door zowel de EU-alimentatieverordening als het Haags Alimentatieverdrag 2007.307 Onder de oude regeling waren er enkel in het Verdrag van New York bepalingen over samenwerking opgenomen. Dit had tot gevolg dat landen die wel al partij waren bij de EEX-Verordening of een van de executieverdragen, los daarvan ook partij moesten worden bij het Verdrag van New York. Dit is nu verleden tijd. Indien landen nu partij worden van de nieuwe verordening of het nieuwe verdrag, zijn zij ook meteen verplicht om uitvoering te geven aan de bepalingen inzake de administratieve samenwerking tussen landen. Dit nieuwe verdrag is tot stand gekomen door de gezamenlijke wens van landen om de internationale alimentatie-inning te verbeteren. 308 Door gebruikmaking van de vooruitgang in de technologie is getracht om een wereldwijd systeem in het leven te roepen waardoor inningprocedures efficiënter, toegankelijker en sneller zijn dan onder de oude regelingen. Op deze manier wordt geprobeerd om onderhoudsgerechtigden in hun behoefte te voorzien.309 Ten opzichte van het Verdrag van New York zijn er verder een aantal belangrijke veranderingen aan te wijzen. Omdat de bepalingen inzake samenwerking in de EU-alimentatieverordening en het Haags Alimentatieverdrag 2007 bijna overeenkomen, beperk ik mij tot de behandeling van het Haags Alimentatieverdrag 2007 ten opzichte van het Verdrag van New York. Het eerste dat opvalt, is de verschillende terminologie die gebruikt wordt. De nieuwe regelingen spreken van onderhoudsgerechtigden en onderhoudsplichtigen terwijl het oude verdrag spreekt van schuldeiser en schuldenaar. 310 Ten tweede wordt op grond van het nieuwe verdrag door elke verdragsluitende staat één centrale autoriteit aangewezen die belast is met door het verdrag opgelegde taken.311 Art. 2 Verdrag van New York biedt een verdragsluitende staat de mogelijkheid om een of meer centrale autoriteiten aan te wijzen, maar licht niet nader toe wat haar functies zijn. Doordat in het nieuwe verdrag duidelijk is vastgelegd welke algemene en specifieke taken de autoriteiten hebben, kan daar geen verschil van mening meer over bestaan.312 Nieuw is bovendien dat het Permanent Bureau van de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht op de hoogte moet worden gebracht van de aanwijzing van de autoriteit.313 Een ander verschil is dat in art. 10 Haags Alimentatieverdrag 2007 alle beschikbare soorten verzoeken op worden gesomd. Ook moet het verzoek vergezeld gaan van een verzendformulier.314 Het Verdrag van New York geeft geen nadere uitleg over het begrip ‘verzoek’. Vervolgens moet een verzoek in de zin van het nieuwe verdrag voldoen aan de eisen van het verdrag zelf. Een verzoek in de zin van het Verdrag van New York moet voldoen aan de eisen van de wet van de staat waar de schuldenaar woont.315 Nieuw is ook dat er termijnen worden gesteld. De aangezochte autoriteit bevestigt het ontvangst van een verzoek binnen zes weken door middel van een standaard ontvangstformulier.316 Binnen drie maanden stelt zij de verzoekende staat in kennis van de stand van 307
Hoofdstuk II en III Haags Alimentatieverdrag 2007 en hoofdstuk VII EU-alimentatieverordening. Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 1-5 (MvT). 309 Preambule Haags Alimentatieverdrag 2007. 310 Art. 3 Haags Alimentatieverdrag 2007 en art. 1 Verdrag van New York. 311 Art. 4 Haags Alimentatieverdrag 2007. 312 Art. 5, 6 en 7 Haags Alimentatieverdrag 2007. 313 Art. 4 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. 314 Art. 12 lid 2 Haags Alimentatieverdrag 2007. Het verzendformulier is opgenomen in bijlage 1 van dit verdrag. 315 Art. 12 Haags Alimentatieverdrag 2007 en art. 3 Verdrag van New York. 316 Art. 12 lid 3 Haags Alimentatieverdrag 2007. Het ontvangstformulier is opgenomen in bijlage 2 van dit verdrag. 308
44
zaken.317 Ten slotte is een belangrijke verbetering naar mijn mening dat een aangezochte staat een effectieve toegang tot procedures moet verstrekken aan verzoekers, zoals bijvoorbeeld kosteloze rechtsbijstand.318 Deze bijstand wordt in beginsel altijd verleend voor verzoeken om levensonderhoud van personen jonger dan 21 jaar.319 5.6 De verhouding tussen oude en nieuwe regelingen & overgangsrecht 5.6.1 EU-alimentatieverordening Zoals beschreven in hoofdstuk IV is met ingang van 18 juni 2011 de EU-alimentatieverordening van toepassing. Uit art. 68 lid 1 EU-alimentatieverordening blijkt dat deze nieuwe verordening de EEXverordening wijzigt doordat bepalingen betreffende onderhoudsverplichtingen uit de EEX-verordening in zijn geheel worden vervangen. Bovendien wordt de EET-verordening vervangen door de EUalimentatieverordening voor zover het gaat om Europese executoriale titels die zijn afgegeven door lidstaten van de Europese Unie die tevens gebonden zijn door het Haagse protocol 2007. 320 De nieuwe EU-alimentatieverordening heeft tussen de lidstaten van de Europese Unie voorrang boven verdragen en overeenkomsten. Vereist is wel dat het dan moet gaan om bepaalde materie die ook in de EU-alimentatieverordening is geregeld en dat lidstaten natuurlijk partij zijn bij de verdragen of overeenkomsten.321 De nieuwe verordening heeft zoals eerder vermeld dus voorrang boven het nieuwe Haags Alimentatieverdrag 2007.322 De verordening is ook van toepassing indien het gaat om ingestelde procedures, goedgekeurde of getroffen gerechtelijke schikkingen en opgestelde authentieke akten nadat de EUalimentatieverordening van toepassing is geworden.323 Indien een procedure al aanhangig was op het moment waarop de EU-alimentatieverordening van toepassing is geworden, is deze nieuwe verordening niet van toepassing. Een uitzondering geldt voor bepalingen inzake beslissingen die gegeven zijn in lidstaten van de Europese Unie die niet door het Haags protocol 2007 zijn gebonden en gemeenschappelijke bepalingen. Deze bepalingen zijn ook van toepassing op alimentatiebeslissingen die gegeven zijn voordat de EU-alimentatieverordening van toepassing werd maar waarvan pas na deze datum om erkenning of een verklaring van uitvoerbaarheid wordt gevraagd. Bovendien zijn deze bepalingen ook van toepassing op alimentatiebeslissingen gegeven nadat de EUalimentatieverordening van toepassing is geworden, maar waarbij de procedure al voor de datum van inwerkingtreding is begonnen. 324 5.6.2 Haags Protocol 2007 Zoals beschreven in hoofdstuk IV is ook op 18 juni 2011 het Haags protocol 2007 in werking getreden. Dit protocol vervangt het Haags Kinderalimentatieverdrag 1956 en het Haags Alimentatieverdrag 1973 in de verhouding tussen landen die partij waren bij deze verdragen.325 Het protocol belemmert de toepassing van andere internationale instrumenten waarbij landen partij zijn of 317
Art. 12 lid 4 en 5 Haags Alimentatieverdrag 2007. Art. 14 tot en met 17 Haags Alimentatieverdrag 2007. 319 Art. 15 Haags Alimentatieverdrag 2007. 320 Art. 68 lid 2 EU-alimentatieverordening. 321 Art. 69 lid 2 EU-alimentatieverordening. 322 Art. 51 lid 4 Haags Alimentatieverdrag 2007. 323 Art. 75 EU-alimentatieverordening. 324 Art. 75 lid 2 EU-alimentatieverordening. 325 Art. 18 Haags Protocol 2007. 318
45
worden niet.326 Het protocol is slechts van toepassing op vorderingen betreffende alimentatie in een verdragsluitende staat die worden ingediend na de datum waarop het protocol inwerking is getreden.327 De nieuwe bepalingen uit het protocol hebben dus geen invloed op rechten en verplichtingen die bestonden voordat het protocol in werking is getreden. Dit is positief in het kader van de rechtszekerheid. 5.6.3 Haags Alimentatieverdrag 2007 Zoals beschreven in hoofdstuk IV is het nieuwe Haags Alimentatieverdrag 2007 nog niet in werking getreden. Op termijn vervangt dit verdrag het Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 en het Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 in de verhouding tussen landen die partij waren bij deze verdragen. 328 In de verhouding tussen de staten die partij waren bij het Verdrag van New York vervangt het Haags Alimentatieverdrag 2007 dit verdrag. 329 Vereist is in beide gevallen dat het toepassingsgebied van genoemde oude instrumenten samen moet vallen met het toepassingsgebied van het Haags Alimentatieverdrag 2007. Het Verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Verenigde Staten van Amerika inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud zal beëindigd worden indien ook de Verenigde Staten partij worden bij het Haags Alimentatieverdrag 2007. Het verdrag is van toepassing op elk geval waarin een verzoek wordt ontvangen door de centrale autoriteit of een rechtstreeks verzoek wordt ontvangen door de bevoegde autoriteit nadat het verdrag in werking is getreden tussen een staat die een verzoek doet en de staat aan welke een verzoek wordt gedaan.330 5.7 Conclusie Op 18 juni 2011 is de nieuwe EU-alimentatieverordening in werking getreden en vervangt daarmee de EEX-Verordening tussen de lidstaten van de Europese Unie. De bepalingen worden voor een groot deel overgenomen, maar toch zijn er een paar belangrijke veranderingen waar te nemen. De verruiming van het formeel toepassingsgebied zorgt er voor dat het niet langer noodzakelijk is dat een verweerder woonplaats heeft in een lidstaat. Het toepassingsgebied wordt universeel waardoor de bevoegdheidsregels uit de EU-alimentatieverordening een uniforme communautaire jurisdictie regeling vormen. Hierdoor wordt de rechtszekerheid en eenvormigheid vergoot omdat niet meer naar het nationale recht kan worden verwezen. De hoofdregel dat de rechter van de woonplaats van de verweerder bevoegd is, het ‘forum rei’, is niet op dezelfde manier overgenomen. De nieuwe hoofdregel biedt meteen vier mogelijkheden waarop de rechtsmacht van een rechter gebaseerd kan worden. Naast het ‘forum rei’ is de rechter bijvoorbeeld ook op grond van het ‘forum actoris’ bevoegd waardoor ook als hoofdregel geldt dat het gerecht van de plaats waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft bevoegd is. De mogelijkheid van forumkeuze is beperkter. Naar mijn mening is er voor een beperking gekozen die er voor zorgt dat de rechtszekerheid en voorspelbaarheid worden vergroot en bovendien kinderen onder de 18 jaar beschermt. Het is namelijk niet meer mogelijk om een keuze te maken voor een forum indien het om een onderhoudsverplichting jegens een
326
Art. 19 Haags Protocol 2007. Art. 22 Haags protocol 2007. 328 Art. 48 Haags Alimentatieverdrag 2007. 329 Art. 49 Haags Alimentatieverdrag 2007. 330 Art. 56 Haags Alimentatieverdrag 2007. 327
46
kind jonger dan 18 jaar gaat. Door de mogelijkheid van ‘forum necessitatis’ op te nemen biedt de nieuwe EU-alimentatieverordening ook een verbetering omdat op deze manier onderhoudsgerechtigden worden beschermd omdat een rechter zich als noodforum alsnog bevoegd kan verklaren indien een effectieve rechtsgang bij een rechter in het buitenland ontbreekt. De EU-alimentatieverordening bevat voor het conflictenrecht een verwijzing naar het Haags Protocol 2007. Het is dus nieuw dat er Europese regels bestaan op het gebied van het conflictenrecht. Ook dit protocol heeft een universeel formeel toepassingsgebied en bepaalt dat onderhoudsverplichtingen worden beheerst door het recht van de staat waar de onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats heeft. Een verbetering is het feit dat het protocol partijen de mogelijkheid biedt om een rechtskeuze te maken voor het toepasselijke recht. Hier wordt tegemoet gekomen aan de partijautonomie. Een groot nadeel is dat het protocol niet van toepassing is op Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Zowel het erkennings- en executierecht betreffende alimentatiebeslissingen als de samenwerking tussen autoriteiten van verschillende landen wordt bepaald door zowel de EU-alimentatieverordening als het Haags Alimentatieverdrag 2007. Duidelijk is dat nog slechts één instrument voor de EUlidstaten (met uitzondering van Denemarken en het Verenigd Koninkrijk) van toepassing is zodat de regelgeving veel overzichtelijker wordt en er sprake is van geüniformeerde regels. De meest belangrijke wijziging is wel de afschaffing van het exequatur waardoor een alimentatiebeslissing zonder proces erkend moeten worden maar ook rechtstreeks uitvoerbaar is in andere EU-lidstaten. Voor Denemarken en het Verenigd Koninkrijk is het exequatur niet afgeschaft. Deze twee landen blijven in de Europese Unie dus een vreemd eend in de bijt. Voor alle landen die geen lid zijn van de Europese Unie is het Haags Alimentatieverdrag 2007 ontwikkeld. Dit verdrag is een verbetering ten opzichte van de oude Haagse executieverdragen en het Verdrag van New York omdat het zowel de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen als de samenwerking tussen autoriteiten regelt. Niet langer ontbreekt een uniform executieverdrag. Bovendien is de samenwerking tussen centrale autoriteiten van landen die partij zijn bij het nieuwe Haags Alimentatieverdrag 2007 duidelijker vastgelegd.
47
Hoofdstuk IV: Conclusie en aanbevelingen Uit het voorgaande blijkt dat er een aantal belangrijke veranderingen zijn doorgevoerd op het gebied van alimentatie-inning in internationaal verband. De onderzoeksvraag luidt zoals eerder vermeld: ‘Kan de inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties worden verbeterd door de nieuwe regelingen en zo ja, op welke manier wordt dat bewerkstelligd?’ Situatie voor invoering nieuwe regelingen De oude regelingen op het gebied van inning van internationale alimentatie worden gekenmerkt door een grote hoeveelheid en diversiteit. Het internationaal privaatrecht bestaat uit drie hoofdonderdelen met ieder afzonderlijke regelingen die daaraan invulling gaven. Dit zorgde al voor een ingewikkelde benadering. Zo was het bevoegdheidsrecht, het conflictenrecht en het erkennings- en executierecht in minstens acht verschillende regelingen vastgelegd. In de EEX-Verordening ontbrak, evenals in de andere verdragen, een regeling inzake samenwerking tussen centrale autoriteiten. Een groot nadeel was dat het formeel toepassingsgebied niet universeel was; een verweerder moest woonplaats hebben in een lidstaat. Hierdoor waren de bepalingen omtrent bevoegdheidsrecht dus niet in iedere situatie van toepassing. Het nationale recht had een belangrijke functie indien de EEX-Verordening niet van toepassing was. Op het gebied van het conflictenrecht bestonden er geen Europese regels. Er bestonden slechts twee belangrijke Haagse verdragen op dit gebied die door maar weinig landen zijn geratificeerd. Dit betekende dat ook voor het conflictenrecht vaak moest worden terug gevallen op het nationale recht. De erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen was ook neergelegd in meerdere regelingen. Zoals gezegd moest voor de tenuitvoerlegging van een beslissing in een ander land nog een exequaturprocedure worden gevolgd. Bovendien waren er slechts een beperkt aantal landen die partij waren bij de executieverdragen. Indien een land geen partij was, bestonden er geen afspraken tussen landen om beslissingen te erkennen en te executeren. De samenwerking tussen autoriteiten van verschillende landen was bovendien neergelegd in een afzonderlijk verdrag, het Verdrag van New York. Situatie na invoering nieuwe regelingen De nieuwe regelingen die in dit onderzoek zijn behandeld beogen een allesomvattend systeem binnen de Europese Unie in het leven te roepen waarin zowel de bevoegdheid van de rechter, het toepasselijke recht, de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen als de samenwerking tussen lidstaten is geregeld. Voor de lidstaten van de Europese Unie is nog slechts één instrument van toepassing zodat de regelgeving veel overzichtelijker wordt. De EU-alimentatieverordening kan namelijk in de verhouding tussen lidstaten van de Europese Unie voor alle drie de hoofdonderdelen gebruikt worden. De EU-alimentatieverordening kent evenals het Haags protocol 2007 een universeel formeel toepassingsgebied. Deze verordening is daarom ook van toepassing indien de verweerder woonplaats heeft in een land dat geen lidstaat is van de Europese Unie. Het protocol is binnen de Europese Unie ook van toepassing indien wordt verwezen naar het recht van een land dat niet is gebonden door het protocol. Het systeem beoogt internationale alimentatie-inning te waarborgen door snellere procedures en door de onderlinge erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen
48
eenvoudiger te maken. Alimentatiebeslissingen worden daarom zonder proces erkend in andere lidstaten en worden bovendien rechtstreeks ten uitvoer gelegd zonder dat daarvoor een exequatur vereist is. Denemarken en het Verenigd Koninkrijk blijven een vreemd eend in de bijt. Deze landen zijn niet gebonden aan het Haags protocol 2007. Het nieuwe verdrag gaat verder dan de grenzen van de lidstaten van de Europese Unie. Doel hiervan is een wereldwijd systeem te creëren om alimentatieinning ook buiten de Europese Unie te kunnen waarborgen. Op deze manier wordt getracht om te voorkomen dat onderhoudsplichtigen kunnen ontkomen aan hun onderhoudsverplichtingen indien zij de Europese Unie verlaten. Door middel van deze drie nieuwe regelingen wordt een betere samenwerking tussen verdrags- en lidstaten beoogd. De veelvoud aan oude regelingen is verdwenen met de komst van de nieuwe regelingen waardoor ook de onderlinge verhouding hiertussen duidelijker is. Het wachten is nu op een tweede goedkeuringsakte zodat ook het Haags Alimentatieverdrag 2007 zo snel mogelijk in werking kan treden. Dit nieuwe uniforme executieverdrag zorgt er dan voor dat de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen tussen alle landen die partij worden bij dit verdrag niet langer door de afzonderlijke verdragen wordt bestreken of zelfs helemaal niet is geregeld. Conclusie en aanbevelingen De inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties wordt naar mijn mening verbeterd door de nieuwe regelingen doordat binnen de lidstaten van de Europese Unie nog slechts één instrument van toepassing is op alle drie de onderdelen van het internationaal privaatrecht. Daarnaast gelden deze regels ook indien een verweerder buiten de grenzen van de Europese Unie zijn woonplaats heeft en kunnen beslissingen zonder uitvoerbaarverklaring ten uitvoer worden gelegd in andere lidstaten. Het nieuwe verdrag zorgt er voor dat onderhoudsgerechtigden ook hun recht kunnen doen gelden in landen buiten de Europese Unie zodat zij niet met lege handen staan indien een onderhoudsplichtige probeert te ontkomen aan zijn verplichting. Bovendien worden onderhoudsgerechtigden geholpen door de betere samenwerking tussen autoriteiten. Ik wil van deze gelegenheid gebruiken om toch enkele kanttekeningen te plaatsen. Ik heb mijn vraagtekens bij de praktische uitvoerbaarheid van de nieuwe regelingen. Ik ben zeer benieuwd tegen welke problemen de autoriteiten aan zullen lopen bij de uitvoering van de nieuwe regelingen. Mevr. Versluis - medewerker afdeling internationale alimentatie LBIO – vertelde dat zij werd geconfronteerd met kinderziektes van de nieuwe regelingen. Zo bestaat er op dit moment een interpretatieprobleem rondom art. 75 EU-alimentatieverordening. Niet alle landen lijken het tijdvak op eenzelfde manier te interpreteren waardoor er op dit moment nog verschil van mening kan ontstaan tussen autoriteiten over welke regelingen van toepassing zijn. Ik wil daarom een overgangsbepaling aanbevelen waaruit duidelijker blijkt wanneer de nieuwe regelingen van toepassing zijn en wanneer nog moet worden teruggevallen op de oude regelingen. Verder is volgens mevr. Versluis op dit moment nog niet aan te geven wat de effecten in de praktijk daadwerkelijk zijn. Wat mij op valt is dat het aantal verzendzaken in de periode januari tot en met april 2012 gemiddeld hoger ligt dan voorgaande jaren.331 Ik vroeg mij 331
Zie tabel 1.1. Het aantal verzendzaken in de periode 2007 tot en met april 2012 (Bron: mevr. Vels, project manager LBIO).
49
af of dit een verband had met de nieuwe regelingen. Mevr. Versluis gaf als verklaring dat dit niet direct met de nieuwe regelingen te maken heeft, maar eerder met de verslechterde economie waardoor onderhoudsgerechtigde de alimentatie harder nodig hebben. Verder blijven de problemen rond erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen bestaan als in een situatie landen betrokken zijn die geen partij zijn geworden en willen worden bij het nieuwe Haags Alimentatieverdrag 2007. Het is natuurlijk een feit dat door partij te worden van dit verdrag, een land een deel van zijn soevereiniteit inlevert op het gebied van de rechtspraak, zij kunnen niet meer zelf beslissen maar zijn alleen een uitvoerende instantie. Ik vraag mij af of ieder land daar welwillend tegenover staat. Met betrekking tot de landen die wel partij willen worden vraag ik mij af of de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen overal wel uitgevoerd gaat worden zoals is voorgeschreven. Landen hebben tenslotte niet allemaal dezelfde werkwijze, cultuur en standpunten. Naar mijn mening ontbreekt er een duidelijke regel voor het geval een land toch in een bepaalde situatie weigert om een alimentatiebeslissing te erkennen of ten uitvoer te leggen. Om die reden wil ik aanbevelen om een bepaling op te nemen in het Haags Alimentatieverdrag 2007 die een duidelijke sanctie bevat voor een land dat de verplichtingen niet na komt. Zoals reeds aangegeven in hoofdstuk vijf toont de EU-alimentatieverordening een lacune indien er zich een litispendentieprobleem voordoet, waarbij een verweerder buiten de lidstaten van de Europese Unie is gevestigd. Mijns inziens kan art. 12 Rv als voorbeeld dienen om uiteindelijk een algemene litispendentieregel op te nemen in de regelingen. Het materiële toepassingsgebied van het Haags Alimentatieverdrag 2007 beperkt zich tot twee categorieën onderhoudsverplichtingen. Ik beveel een ruimer toepassingsgebied aan. Het verdrag biedt op dit moment al de mogelijkheid aan landen om het werkingsbereik uit te breiden door het afleggen van een verklaring. Indien dit standaard wordt, kunnen meer beslissingen in andere landen worden erkend en ten uitvoer gelegd. Het materiële toepassingsgebied van de EU-alimentatieverordening kan als voorbeeld dienen en eventueel worden overgenomen. Ten slotte lijken de bijlages bij de EU-alimentatieverordening op het eerste gezicht ook een goed instrument om uitvoering te geven aan een uniform Europees systeem. De bijlages zijn echter van zeer grote omvang waardoor dit meer tijd zal kosten om ze in te vullen. Doordat de communicatie tussen landen moet gaan via deze bijlages wordt eventueel een reeds goede communicatie tussen landen onnodig lastiger gemaakt. Autoriteiten mogen bijvoorbeeld niet langer zelf een eigen brief opstellen. De keerzijde hiervan is dat tussen landen waar de communicatie voorheen niet optimaal was, deze wel zal worden verbeterd door de voorgeschreven communicatiemiddelen. Toch wil ik de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht adviseren om nog eens naar de bijlages te kijken en indien mogelijk de omvang hiervan te verkleinen. Naar mijn mening zorgen de drie nieuwe regelingen op het gebied van alimentatie-inning in internationaal verband dus wel voor een verbetering van de positie van de onderhoudsgerechtigde. De inning en naleving van alimentatie bij internationale gezinssituaties wordt verbeterd. Ik hoop dan ook dat de tweede goedkeuringsakte snel wordt neergelegd en veel landen inzien dat het belangrijk is om partij te worden bij het Haags Alimentatieverdrag 2007 en zich vol in te zetten voor een optimale uitvoering van het verdrag waardoor uiteindelijk een wereldwijd waarborgsysteem definitief een feit is.
50
Literatuurlijst en registers Lijst van geraadpleegde literatuur Boele-Woelki 2008 K. Boele-Woelki, ‘Internationaal privaatrecht’, ArsAequi Juridisch Maandblad, katern 106 2008, p. 5546. De Boer 2010 Th. M. de Boer, ‘Samenloop van verdragen en verordeningen op het terrein van het internationaal familierecht’, Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 2010-12, p. 308-315. De Boer 2011 Th. M. de Boer, ‘Nieuwe regels voor de internationale alimentatie’, Tijdschrift voor Familieen Jeugdrecht 2011-12, p. 356-363. De Bruijn-Luckers & Ydem 2009 M.L.C.C. de Bruijn-Luckers & O.I.M. Ydem, Memo echtscheiding en alimentatie, Deventer: Kluwer 2009. Duncan 2008 W. Duncan, ‘The Hague Convention of 23 November 2007 on the International Recovery of Child Support and Other Forms of Family Maintenance. Comments on its Objectives and Some of its Special Features; Yearbook of Private Int'l Law’, 2008, p. 313. Ibili 2007 F. Ibili, Gewogen rechtsmacht in het ipr. Over forum conveniens en forum necessitatis, Deventer: Kluwer 2007. Van Itseron 1999 D. van Iterson, ‘Het functioneren van de Alimentatieverdragen’, Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 1999-6, p. 127-130. Van Iterson 2009 D. Van Iterson, ‘IPR-aspecten van de nieuwe mondiale en Europese regelgeving op het gebied van alimentatie’, Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 2009-10, p. 246-252. Kramer 2007 X.E. Kramer, Eenvormige Europese procedures voor de inning van vorderingen. De Europese betalingsbevelprocedure en de Europese procedure voor geringe vorderingen, Deventer: Kluwer 2007.
51
Kuypers 2008 P.H.L.M. Kuypers, Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht, Deventer: Kluwer 2008. Van Maas de Bie 2010 A.R. van Maas de Bie, Echtscheiding en internationaal privaatrecht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2010. Meijknecht 2009 P.A.M. Meijknecht, Infrastructuur en hoofdbeginselen van burgerlijk procesrecht, Deventer: Kluwer 2009. Meuwese, Blaak & Kaandorp 2005 S. Meuwese, M. Blaak & M. Kaandorp, Handboek internationaal jeugdrecht, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2005. Mostermans 2006 P.M.M. Mostermans, Echtscheiding, Praktijkreeks IPR, deel 5, Deventer: Kluwer 2006. Pellis 1996 L. Th. L. G. Pellis, Alimentatie, Praktijkreeks IPR, deel 6, Deventer: Kluwer 1996. Van Roeyen 2001 G.S.C.M. van Roeyen, (Echt)scheiding en internationaal privaatrecht, Lelystad: Koninklijke Vermande 2001. Snijders, Klaassen & Meijer 2011 H.J. Snijders, C.J.M. Klaassen & G.J. Meijer, Nederlands burgerlijk procesrecht, Deventer: Kluwer 2011. Spruijt & Kormos 2010 E. Spruijt & H. Kormos, Handboek scheiden en de kinderen, Houten: Bohn Stafleu van Loghum 2010. Strikwerda 2008 L. Strikwerda, Inleiding tot het Nederlandse Internationaal Privaatrecht, Deventer: Kluwer 2008. Strikwerda 2010 L. Strikwerda, De overeenkomst in het IPR, Apeldoorn: Maklu 2010.
52
Strikwerda, Vlas en Zilinsky 2008 L. Strikwerda, P. Vlas en M. Zilinsky, Internationale incasso van geldvorderingen, Apeldoorn: Maklu 2008. Tuinsta & Niessen 2011 R.M.H.H. Tuinstra en N.J.A.P.B. Niessen, ‘Scheidende Nederbelgen’, Echtscheidingsbulletin, Tijdschrift voor scheidingsrecht 2011-5, p. 87-90. Volders 2008 B. Volders, Afgebroken contractsonderhandelingen in het internationaal privaatrecht, Gent: Larcier 2008. Zilinsky 2005 M. Zilinsky, De Europese Executoriale Titel, Serie Burgerlijk Proces & Praktijk, Deventer: Kluwer 2005. Lijst van geraadpleegde wetgeving Wetgeving Internationaal - Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, Trb. 1969, 101. Afgekort: EEX-Verdrag 1968. - Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, gedaan te Lugano op 16 september 1988, Trb. 1989, 58. Afgekort: Verdrag van Lugano 1988. - Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Afgekort: Verdrag van Lugano 2007 - Verdrag nopens de wet welke op alimentatieverplichtingen jegens kinderen toepasselijk is, Trb. 1956, 144. Afgekort: Haags Kinderalimentatieverdrag 1956. - Verdrag inzake de wet die van toepassing is op onderhoudsverplichtingen, Trb. 1974, 86. Afgekort: Haags Alimentatieverdrag 1973. - Verdrag nopens de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen over onderhoudsverplichtingen jegens kinderen, Trb. 1959, 187. Afgekort: Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958. - Verdrag inzake de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen over onderhoudsverplichtingen, Trb. 1974, 85. Afgekort: Haags Alimentatie-executieverdrag 1973. - Verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Verenigde Staten van Amerika inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud, Trb. 2001, 117.
53
-
Verdrag inzake het verhaal in het buitenland van uitkeringen tot onderhoud, New York 20 juni 1956, Trb. 1957, 121. Afgekort: Verdrag van New York.
-
Verdrag inzake de internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden, Trb. 2011, 144. Afgekort: Haags Alimentatieverdrag 2007. Protocol inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen, Trb. 2011, 145. Afgekort: Haags Protocol 2007.
-
Wetgeving Europees - Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PbEG 2011, L 12). Afgekort: EEX-Verordening. - Verordening (EG) nr. 805/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 tot invoering van een Europese executoriale titel voor niet-betwiste schuldvorderingen (PbEG 2004, L 143/15). Afgekort: EET-Verordening. - Verordening (EG) nr. 1896/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 tot invoering van een Europese betalingsbevelprocedure (PbEG 2006, L 399/1). Afgekort: EBB-Verordening. - Verordening (EG) nr. 861/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 tot vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen (PbEG 2007, L 199/1). Afgekort: EPGV-Verordening. - Verordening (EG) nr. 4/2009 van 18 december 2008 (PbEU 2009, L 7/1). Afgekort: EU-alimentatieverordening. Wetgeving Nederland - Burgerlijk Wetboek - Wet LBIO - Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Wetgeving de Verenigde Staten - Uniform Interstate Family Support Act. Afgekort: UIFSA. Jurisprudentieregister HvJ EG 1 maart 2005, nr. C-281/02, NJ 2007, 369 (Owusu/Jackson). HvJ 28 maart 2000, nr. C-7/98, NJ 2003, 626 (Krombach/Bamberski). HR 21 februari 1997, NJ 1998, 416 (Iraanse echtscheiding). HR 28 september 1977, NJ 1978, 432.
54
Overige bronnen - Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 1-5 (MvT). - Kamerstukken II 2009/10, 32305, nr. 3. -
Kamerstukken II 1959/60, 5543, nr. 5, p. 6. Kamerstukken II 1959/60, 5543, nr. 3, p. 3. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/441&format=HTML&aged=0 &language=NL&guiLanguage=en. http://www.minbuza.nl/producten-en-diensten/verdragen/zoek-in-de-verdragenbank. https://zoek.officielebekendmakingen.nl http://hcch.net http://europa.eu/about-eu/countries/index_nl.htm.
55
Bijlagen Bijlage A: Bevoegdheidsrecht (oude regelingen) EEX-Verordening Sinds 1 maart 2002 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - België - Duitsland - Finland - Frankrijk - Griekenland - Ierland - Italië - Luxemburg - Oostenrijk - Portugal - Spanje - Verenigd Koninkrijk - Zweden Sinds 1 mei 2004 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Cyprus - Estland - Hongarije - Letland - Litouwen - Malta - Polen - Slovenië - Slowakije - Tsjechië Sinds 1 januari 2007 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Bulgarije - Roemenië Sinds 1 juli 2007 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Denemarken
56
Verdrag van Lugano 2007 Sinds 1 januari 2010 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - IJsland -
Noorwegen Zwitserland
Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Indien de EEX-Verordening of het Verdrag van Lugano 2007 niet van toepassing is.
57
Bijlage B: Conflictenrecht (oude regelingen) Haags Kinderalimentatieverdrag 1956 Sinds 14 december 1962 in werking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: - België - Liechtenstein - Oostenrijk Haags Alimentatieverdrag 1973 Sinds 1 maart 1981 in werking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: - Albanië - Duitsland - Estland - Frankrijk - Griekenland - Italië - Japan - Litouwen - Luxemburg - Nederland - Polen - Portugal - Spanje - Turkije - Zwitserland
58
Bijlage C: Erkennings- en executierecht (oude regelingen) EEX-Verordening Sinds 1 maart 2002 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - België - Duitsland - Finland - Frankrijk - Griekenland - Ierland - Italië - Luxemburg - Oostenrijk - Portugal - Spanje - Verenigd Koninkrijk - Zweden Sinds 1 mei 2004 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Cyprus - Estland - Hongarije - Letland - Litouwen - Malta - Polen - Slovenië - Slowakije - Tsjechië Sinds 1 januari 2007 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Bulgarije - Roemenië Sinds 1 juli 2007 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - Denemarken Verdrag van Lugano 2007 Sinds 1 januari 2010 van toepassing in de verhouding Nederland en de landen: - IJsland - Noorwegen - Zwitserland
59
Haags Kinderalimentatie-executieverdrag 1958 Sinds 28 april 1964 in werking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: -
Liechtenstein Suriname
Haags Alimentatie-executieverdrag 1973 Sinds 1 maart 1981 in werking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: - Albanië - Andorra - Australië - Oekraïne - Turkije Verdrag inzake de geldendmaking van verplichtingen tot levensonderhoud Sinds 1 mei 2001 inwerking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: - De Verenigde Staten - Nederland - De 50 staten van Amerika - Amerikaans Samoa - Het District Columbia - Guam - Porto Rico - De Maagdeneilanden van de VS Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Indien de verordening of de verdragen niet van toepassing zijn.
60
Bijlage D: Internationale rechtshulp en samenwerking bij internationale alimentatie (oude regelingen) Verdrag van New York Sinds 30 augustus 1962 inwerking getreden in Nederland. Vóór de invoering van de nieuwe regelingen van toepassing ten opzichte van de landen: - Algerije - Argentinië - Australië - Barbados - Belarus - België - Bosnië en Herzegovina - Brazilië - Burkina Faso - Centraal-Afrikaanse Republiek - Chili - Colombia - Cyprus - Denemarken - Duitsland - Ecuador - Estland - Filipijnen - Finland - Frankrijk - Griekenland - Guatemala - Haïti - Hongarije - Ierland - Israël - Italië - Joegoslavië - Kaapverdië - Kazachstan - Kirgizstan - Kroatië - Liberia - Luxemburg - Macedonië, de voormalige Joegoslavische Republiek - Marokko
61
-
Mexico Moldavië Monaco
-
Montenegro Nederland Nieuw – Zeeland Niger Noorwegen Oekraïne Oostenrijk Pakistan Polen Portugal Roemenië Servië Seychellen Slovenië Slowakije Spanje Sri Lanka Suriname Tsjechië Tsjecho-Slowakije Tunesië Turkije Uruguay Vaticaanstad Verenigd Koninkrijk Zweden Zwitserland
62
Bijlage E: Bevoegdheidsrecht (nieuwe regelingen) EU-alimentatieverordening Sinds 18 juni 2011 van toepassing voor de lidstaten van de Europese Unie. - België - Bulgarije - Cyprus - Denemarken - Duitsland - Estland - Finland - Frankrijk - Griekenland - Hongarije - Ierland - Italië - Letland - Litouwen - Luxemburg - Malta - Nederland - Oostenrijk - Polen - Portugal - Roemenië - Slovenië - Slowakije - Spanje - Tsjechië - Verenigd Koninkrijk - Zweden
63
Bijlage F: Conflictenrecht (nieuwe regelingen) Haags Protocol 2007 Sinds 8 april 2010 ondertekend en geratificeerd door de lidstaten van de Europese Unie. Van toepassing sinds 18 juni 2011, met uitzondering van Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. - België - Bulgarije - Cyprus - Duitsland - Estland - Finland - Frankrijk - Griekenland - Hongarije - Ierland - Italië - Letland - Litouwen - Luxemburg - Malta - Nederland - Oostenrijk - Polen - Portugal - Roemenië - Slovenië - Slowakije - Spanje - Tsjechië - Zweden Overige landen: - Servië (ondertekening op 18 april 2012)
64
Bijlage G: Erkennings- en executierecht (nieuwe regelingen) EU-alimentatieverordening Sinds 18 juni 2011 van toepassing voor de lidstaten van de Europese Unie. - België - Bulgarije - Cyprus - Denemarken - Duitsland - Estland - Finland - Frankrijk - Griekenland - Hongarije - Ierland - Italië - Letland - Litouwen - Luxemburg - Malta - Nederland - Oostenrijk - Polen - Portugal - Roemenië - Slovenië - Slowakije - Spanje - Tsjechië - Verenigd Koninkrijk - Zweden Haags Alimentatieverdrag 2007 Dit verdrag is nog niet in werking getreden. Landen die deel hebben genomen aan de onderhandeling op de Haagse Conferentie van 5 tot en met 23 november 2007: - Albanië (ondertekening op 21 oktober 2011) - Algerije - Argentinië - Australië - België - Bosnië en Herzegovina (ondertekening op 5 juli 2011) - Brazilië - Bulgarije
65
-
Burkina Faso (ondertekening op 7 januari 2009) Canada Chili
-
China Colombia Costa Rica Denemarken Dominicaanse Republiek Duitsland Ecuador Egypte El Salvador Estland Europese Unie (ondertekening 6 april 2011) Filippijnen Finland Frankrijk Griekenland Guatemala Haïti Hongarije Ierland India Indonesië Iran Israël Italië Japan Jordanië Zuid-Korea Kroatië Letland Litouwen Luxemburg Macedonië (Republiek) Maleisië Mexico Monaco Marokko Nederland Nieuw-Zeeland Noorwegen (ondertekening op 8 juni 2010 en ratificatie op 6 april 2011)
66
-
Oekraïne (ondertekening op 7 juli 2010) Peru Polen
-
Portugal Roemenië Rusland Servië Slovenië Slowakije Spanje Sri Lanka Tsjechië Uruguay Vaticaanstad Venezuela Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland Verenigde Staten van Amerika (ondertekening op 23 november 2007) Vietnam Zuid-Afrika Zweden Zwitserland
67
