Insulinetherapie Behandeling van diabetes mellitus met insuline-injecties
gemini-ziekenhuis.nl
Inhoudsopgave
Bereikbaarheid diabetesteam
3
Educatietraject 3 Wat is diabetes mellitus?
4
Bloedglucose 6 Insuline Controle bloedglucose
8 10
Hulpmiddelen 11 Wanneer waarschuwt u uw arts of diabetesverpleegkundige?
11
Sporten 11 Wat u verder nog moet weten
12
Controle 12 Uw vragen
13
Notities 14
2
In overleg met uw internist start u met de behandeling van diabetes mellitus met insuline-injecties. We noemen dit insulinetherapie. Insulinetherapie is erop gericht om uw diabetes zo goed mogelijk te reguleren. U volgt in het Gemini Ziekenhuis eerst een educatietraject. Tijdens dit traject krijgt u van het diabetesteam veel uitleg, informatie en instructies én folders. In déze folder zetten we de belangrijkste zaken nog een keer kort op een rij.
Bereikbaarheid diabetesteam Diabetesverpleegkundige
Spoedeisende problemen: op
• telefoon: 0223 - 69 62 03
werkdagen
• telefonisch spreekuur: op werkdagen
• 0223 - 69 69 69: van 08.00 - 16.30
van 12.00 - 13.00 uur (feestdagen
uur: laat u doorverbinden met het
uitgezonderd)
sein van de diabetesverpleegkundige,
• fax: 0223 - 69 60 03
of met de polikliniek interne
• e-mail: diabetes@gemini-ziekenhuis
geneeskunde
Polikliniek interne
Afdeling spoedeisende hulp: ’s avonds,
geneeskunde: bij afwezigheid
’s nachts, weekend en feestdagen
diabetesverpleegkundige
• 0223 - 69 69 69: laat u doorverbinden
• 0223 - 69 63 43: op werkdagen van
met de afdeling spoedeisende hulp
08.00 tot 16.30 uur
Educatietraject
polikliniek interne geneeskunde meerdere afspraken met het gespecialiseerde
Om uw diabetes mellitus te reguleren
diabetesteam van het Gemini Ziekenhuis.
en om complicaties te voorkomen, volgt u een zogenoemd educatietraject. U
Het diabetesteam bestaat uit een:
krijgt tijdens dit traject uitleg over uw
• internist
behandeling. U heeft hiervoor op de
• oogarts 3
Insulinetherapie
• diabetesverpleegkundige
lichaamscellen. Er is dus sprake van een
• diëtiste
verstoorde stofwisseling.
• laboratoriummedewerker Normale stofwisseling Het kan ook zijn dat u op advies van uw
Het lichaam heeft voeding nodig om te
internist opgenomen wordt voor het
kunnen functioneren. Voeding bestaat
educatietraject.
onder andere uit: • vetten
Uitleg van diabetesverpleegkundige
• eiwitten
U heeft onder andere
• vitaminen
verschillende afspraken met een
• mineralen
diabetesverpleegkundige en diëtiste. U
• water
krijgt van de diabetesverpleegkundige
• koolhydraten
uitleg over de aandoening zelf, uw behandeling en wat u zelf kunt doen
Koolhydraten worden omgezet in glucose
om uw diabetes mellitus te reguleren
Koolhydraten is een verzamelnaam voor
en complicaties te voorkomen. Van de
zetmeel en suiker. Spijsverteringssappen
diëtiste krijgt u voedingsadviezen op
in de dunne darm zorgen ervoor dat de
maat en u leert alles over koolhydraten
koolhydraten worden omgezet in glucose.
en gezonde voeding. (U maakt zelf een
Zetmeel en glucose zijn belangrijke
afspraak met de diëtiste.)
energiebronnen voor het lichaam. De glucose wordt opgenomen in het bloed en wordt via de bloedbaan naar de
Wat is diabetes mellitus?
lichaamscellen getransporteerd. Om de glucose in de cellen binnen te laten, is
Diabetes mellitus is een chronische
insuline nodig.
aandoening waarbij de alvleesklier geen of onvoldoende insuline aanmaakt. Er
Insuline
zijn 2 soorten diabetes mellitus: type
insuline wordt gemaakt in de alvleesklier.
1 en type 2. Bij beide vormen stijgt de
De alvleesklier ligt in de buikholte achter
hoeveelheid glucose in het bloed en komt
de maag. In de alvleesklier liggen de
er geen of onvoldoende glucose in de
eilandjes van Langerhans. Cellen in
4
deze eilandjes, onder andere bètacellen,
Klachten
produceren insuline. Bij veel glucose in het
• Het teveel aan glucose in het bloed
bloed wordt meer insuline geproduceerd.
trekt vocht uit de weefsels aan om de
Bij weinig glucose in het bloed,
glucose te verdunnen. Hierdoor drogen
produceert de alvleesklier ook minder
weefsels uit en krijgt u dorst. U drinkt en
insuline. De lichaamscellen openen zich
plast hierdoor veel.
met behulp van de insuline. De glucose uit het bloed kan vervolgens de cel binnen.
• Het teveel aan glucose komt via de nieren in de urine terecht. Deze urine is zoet en heeft een scherpe geur
Verbranding van glucose in de cel
(zoete appeltjes). Door glucose in
Door verbranding van glucose in de
urine kunt u last krijgen van infecties
cel, komt energie vrij. Hierdoor kan het
aan de urinewegen en jeuk aan de
lichaam functioneren. Denkt u aan op temperatuur blijven, ademhalen, het hart klopt, lopen, enzovoort.
geslachtsorganen. • Er komt ook glucose in de ooglens. Omdat de glucose vocht aantrekt, wordt de lens dikker. U ziet hierdoor wazig en/
Voorraad insuline in de lever Insuline zorgt er ook voor dat alle glucose die niet nodig is in de lever opgeslagen
of slecht. • De glucose is ook aanwezig in kleine haar vaatjes in de huid: u krijgt daardoor jeuk.
wordt. Zodra er in de bloedbaan een tekort ontstaat, geeft de lever glucose af
Behandeling diabetes type 1
aan de bloedbaan.
(geen aanmaak van insuline) • insulinetherapie
Stofwisseling diabetes type 1
• voedingsadvies
Bij diabetes type 1 kan de alvleesklier door een defect geen of onvoldoende
Stofwisseling diabetes type 2
insuline aanmaken. Hierdoor kunnen de
Bij diabetes type 2 geeft de alvleesklier
lichaamscellen niet geopend worden.
wel insuline af, maar niet voldoende.
De glucose blijft achter in het bloed.
Dit heeft verschillende oorzaken.
Hierdoor ontstaat een te hoge bloedglu-
• Onvoldoende en vertraagde afgifte van
cose. (Bloedglucose is de naam voor de
insuline door de bètacellen: hierdoor
hoeveelheid glucose in het bloed.)
gaat de lichaamscel pas laat open en 5
Insulinetherapie
blijft de glucose lang in de bloedbaan. Hierdoor ontstaat lang een verhoogde bloedglucose. • Insuline-resistentie: de alvleesklier produceert wel insuline, maar
• voedingsadvies: verdeling koolhydraten en/of afvallen • behandeling met medicijnen (antidiabetica) in tabletvorm • insulinetherapie
wordt door ongevoeligheid van de lichaamscellen niet goed opgenomen. • Overgewicht: bij overgewicht heeft
Bloedglucose
het lichaam meer insuline nodig, maar de alvleesklier kan niet aan de vraag
Bloedglucose is de hoeveelheid glucose
voldoen.
in de bloedbaan. De normaalwaarden
• Te weinig lichaamsbeweging: hierdoor
liggen tussen 4 en 7 mmol/l. Een
vermindert de gevoeligheid van cellen
afwijkende bloedglucose veroorzaakt
voor insuline.
klachten en moet behandeld worden: • hypoglykemie (hypo) is een te lage
Klachten Diabetes type 2 is vaak al lang aanwezig, maar wordt meestal bij toeval ontdekt.
bloedglucose: lager dan 4 mmol/l • hyperglykemie (hyper) is een te hoge bloedglucose: hoger dan 10 mmol/l
Bij type 2 kunt u last hebben van: • soms meer drinken en plassen dan normaal • blaasontsteking
Wat is hypoglykemie (hypo)? Hypoglykemie is een bloedglucose lager dan 4 mmol/l.
• erg moe en lusteloos en onrustig slapen • emotionele en depressieve klachten
Mogelijke klachten
• geen gewichtsverlies
• honger • trillen, beven
Behandeling diabetes type 2
• transpireren, bleekheid
(onvoldoende aanmaak insuline)
• hoofdpijn, duizeligheid, wazig zien
• gewichtsvermindering en lichaams
• wisselend humeur
beweging: de gevoeligheid van insuline
6
neemt daardoor toe waardoor een
Mogelijke oorzaken
betere diabetesregulatie ontstaat
• te weinig koolhydraten gegeten
• extra activiteiten of sport
Maatregelen bij een hypoglykemisch
• emoties
coma
• warmte
Bij een hypoglykemisch coma bent u niet
• te veel insuline toegediend
meer aanspreekbaar:
• lelijke spuitplaatsen
• spuit 1 mg. GlucaGen: dit moet iemand
• hormonaal (menstruatiecyclus) • medicatie • ziekte
uit uw omgeving doen • thuis zo nodig glucose intraveneus (rechtstreeks in een ader): dit doet de huisarts of het ambulancepersoneel
Maatregelen Neem 20 gram koolhydraten in de vorm
• zodra u bij bewustzijn bent: neem 20 gram koolhydraten
van: • 40 cc gewone limonadesiroop in glas water • of glas dubbeldrank
Wat is hyperglykemie (hyper)? Hyperglykemie is een bloedglucose hoger dan 10 mmol/l.
• of ½ flesje dextro-energydrank (sportdrank)
Mogelijke klachten
• of 6 tabletten druivensuiker
• dorst, droge tong
• of 8 vruchtenhartjes
• veel urineren
• of 6 suikerklontjes
• slaperigheid, moeheid
Als de klachten na 15 minuten niet
Mogelijke oorzaken
verminderen, neem dan nogmaals
• te weinig/geen insuline toegediend
20 gram koolhydraten.
• insulinepen defect • lelijke spuitplaatsen
Neem na een hypo van < 3,5 mmol/l mét
• te veel koolhydraten gegeten
klachten altijd een boterham of een paar
• minder activiteiten of sport
crackers. U voorkomt op die manier dat
• hormonaal (menstruatiecyclus)
de bloedglucose opnieuw daalt. Doe
• medicatie
dit nadat u de 20 gram koolhydraten
• ziekte
genomen heeft.
7
Insulinetherapie
Maatregelen
Insulinepen
• extra drinken zonder koolhydraten
Een insulinepen is een speciaal hulp
• overleg met arts of diabetes
middel voor het toedienen van insuline.
verpleegkundige • extra insuline toedienen (na overleg met diabetesverpleegkundige)
Er zijn navulbare en wegwerppennen verkrijgbaar. In overleg met de diabetes verpleegkundige maakt u een keuze voor een geschikte insulinepen. Ook
Geen effect of braken?
krijgt u van de diabetesverpleegkundige
Wacht niet en bel direct:
instructies voor het gebruik van de
• overdag met diabetes
insulinepen. Meer informatie vindt u
verpleegkundige: 0223 - 69 62 03 • bij geen gehoor via het algemene nummer: 0223 - 69 69 69: laat u
ook in de handleiding. Bij twijfel en/of problemen kunt u contact opnemen met de diabetesverpleegkundige.
doorverbinden met het sein van de diabetesverpleegkundige of de arts • ‘s avonds, ‘s nachts en weekend
Tips • controleer of de insulinepen
afdeling spoedeisende hulp:
functioneert: ontlucht de pen door 2
0223 - 69 69 69
EH weg te spuiten, richt de naald naar boven • bewaar de navulbare insulinepen niet in de koelkast (mechanisme)
Insuline
• bewaar de voorraad ampullen en wegwerppennen in de groentelade van
Insuline is een hormoon dat door de alvleesklier wordt gemaakt. Insuline
de koelkast (2°C - 8°C) • bewaar een gebruikte ampul en/
kan door een chemisch proces worden
of wegwerppen die in gebruik is, op
nagemaakt. Er zijn verschillende soorten/
kamertemperatuur (koude insuline is
merken insuline. Deze hebben allemaal
pijnlijk)
hun eigen specifieke werking. Uw arts adviseert welke insuline geschikt is voor u. Insuline kan alleen met een injectie toegediend worden. 8
• een aangeprikte ampul en/of wegwerppen is één maand houdbaar op kamertemperatuur • zorg ervoor dat de insuline niet bevriest,
hierdoor verliest insuline zijn werking
• kortwerkende insuline (bijv. NovoRapid,
• laat insuline vanwege bevriezingsgevaar
Humalog, NovoMix30): direct voor ont-
nooit in het bagageruim van een vliegtuig vervoeren
bijt, lunch en diner • langwerkende insuline (bijv. Levemir, Lantus): op een vast tijdstip
Naalden • naald kan op de insulinepen worden gedraaid • naalden zijn in verschillende lengte verkrijgbaar
De diabetesverpleegkundige adviseert welke tijdstippen geschikt voor u zijn. Neem bij twijfel altijd contact op met de diabetesverpleegkundige.
• naaldlengte wordt bepaald door de diabetesverpleegkundige • naaldlengte is afhankelijk van de dikte
Spuitplaatsen Spuitplaatsen zijn plaatsen op het lichaam
van de vetlaag van de spuitplaats
waar insuline geïnjecteerd kan worden. De
• juiste naaldlengte is belangrijk voor
diabetesverpleegkundige adviseert welke
goede opname van insuline in de
spuitplaats(en) voor u geschikt is. U spuit
weefsels
bij voorkeur in de buik of benen.
• gebruik de naald maar 1 keer • doe de naald na gebruik in de naaldencontainer • lever de naaldencontainer in bij apotheker of chemisch afval
Buik • niet injecteren in 5 cm rond de navel • de insuline wordt snel opgenomen • geschikt voor kort- en snelwerkende insuline (bijv. NovoRapid)
Injecteren Injecteren is het toedienen van insuline
Benen
in de huid. Onder begeleiding van de
• injecteren in bovenzijde, niet in binnen-
diabetesverpleegkundige leert u zichzelf injecteren.
en buitenzijde bovenbenen • de insuline wordt langzaam opgenomen • geschikt voor combinatie van kort- en
Tijdstip van injecteren Het tijdstip van injecteren is afhankelijk van de insulinesoort die u gebruikt:
langwerkende insuline (bijv. NovoMix30) • geschikt voor langwerkende insuline (bijv. Levemir, Lantus) 9
Insulinetherapie
Niet injecteren in:
dag uw bloedglucose. Bijvoorbeeld:
• oedeem- of trombosegebied
• dagelijks tijdens de instelfase op insuline
• verlamde armen of benen
• standaard 1 keer per week
(slechte opname, infectiegevoelig) • plaatsen die hard aanvoelen • plaatsen die rood of blauw zijn (infectie; bloeduitstorting)
• wanneer u zich niet prettig voelt of tijdens ziekte • bij ontregelingen • op verzoek van de diabetesverpleeg kundige of arts • om nog een andere reden die
Controle bloedglucose
afhankelijk is van uw situatie
Voor een goede regulering van diabetes is
Voor een goed beeld op verschillende
het noodzakelijk dat u regelmatig uw bloed-
tijden van de dag adviseren we om schema
glucose controleert. U doet dit met een:
A en schema B om en om af te wisselen:
• vingerprikker met lancet • bloedglucosemeter • teststrip
Schema A • nuchter (vóór injecteren en ontbijt)
Bloedglucosemeters
• 10.00 uur (± 2 uur na ontbijt)
Er zijn verschillende soorten/merken
• 15.00 uur (± 2 uur na de lunch)
bloedglucosemeters verkrijgbaar. In
• 21.00 uur (± 2 uur na het diner)
overleg met de diabetesverpleegkundige maakt u een keuze voor een geschikte
Schema B
bloedglucosemeter. U leert zelf de bloed-
• nuchter (vóór injecteren en ontbijt)
glucose controleren:
• 12.00 uur (voor de lunch)
• normaal : 4 - 7 mmol/l
• 18.00 uur (voor diner)
• verhoogd: 8 - 10 mmol/l
• 23.00 uur (voor slapen)
Dagcurve bloedglucose Voor een goed beeld van uw bloedglucose, kan het zinvol zijn om een dagcurve bij te houden. U controleert dan 4 keer per 10
Resultaten dagcurve U geeft de resultaten van uw dagcurve op de eerstvolgende werkdag door aan
4-6 uur niets kunt eten/drinken • als uw bloedglucose blijft stijgen na extra insuline
de diabetesverpleegkundige. Dit kan
• bij een aanhoudende hypo of hyper
telefonisch, per fax of per mail.
• bij uitputting, uitdroging of hevige
(Zie ook het hoofdstuk over bereikbaarheid voorin deze folder.)
buikpijn • als uw bewustzijn verandert of vermindert • als u twijfelt hoe u de situatie moet
Hulpmiddelen
aanpakken
Hulpmiddelen zoals insulinepennen, naalden, bloedglucosemeters
Sporten
enzovoort, zijn verkrijgbaar bij uw apotheek of een postorderbedrijf.
Bij sport en lichaamsbeweging verbruikt
Deze hulpmiddelen komen in
u extra energie. Daardoor is de kans op
aanmerking voor vergoeding door
schommelingen van uw bloedglucose
uw zorgverzekeraar. Check voor de
groter. Houd bij sporten daarom rekening
zekerheid uw polis. Insuline is alleen op
met het volgende:
recept verkrijgbaar.
• controleer uw bloedglucose voor, tijdens en na het sporten: dit is nodig om inzicht te krijgen in de reactie van uw lichaam
Wanneer waarschuwt u uw arts of diabetesverpleegkundige?
• eventuele maatregelen zijn afhankelijk van de sport die u beoefent en hoe lang u sport
Bel altijd uw arts of
• kies in overleg met uw arts of
diabetesverpleegkundige:
diabetesverpleegkundige voor
• als u de eerste keer ziek wordt na de
koolhydraten of minder insuline dit is
start met insulinetherapie • als u blijft braken • als u door misselijkheid langer dan
afhankelijk van uw bloedglucose • intensief sporten kan ’s nachts hypo’s veroorzaken: overleg of u ’s nachts 11
Insulinetherapie
minder insuline nodig heeft • houd rekening houden met het ‘postsport effect’, vooral bij ’s avonds sporten • mogelijk heeft u voordat u gaat slapen extra koolhydraten nodig
Voetverzorging Bij mensen met diabetes is goede voetverzorging erg belangrijk. Ga daarom regelmatig naar een pedicure met de aantekening ‘diabetische voet’. Of u de kosten vergoed krijgt, hangt af van uw
Is uw bloedglucose hoger dan 16 mmol/l?
zorgverzekering.
Ga dan niet sporten! Uw bloedglucose moet eerst normaliseren. Anders is er kans
Vakantie
op verzuren.
Bereidt u goed voor op een eventuele vakantie, vooral bij verre reizen en/of
Is uw bloedglucose lager dan 8 mmol/l?
vliegvakanties. Neem tijdig contact op
Neem ± 15 gram koolhydraten, tenzij u
met uw diabetesverpleegkundige voor:
vlak na de maaltijd sport.
• advies • checklists • medisch paspoort
Wat u verder nog moet weten
• reisschema voor tijdsverschillen
Nuchter zijn voor medische onderzoeken
Rijbewijs
Mag u voor een medisch onderzoek
Bij het aanvragen of verlengen van
langere tijd niets eten (nuchter zijn)?
een rijbewijs bent u verplicht om te
Neem dan 1 week van tevoren contact
melden dat u diabetes heeft. U heeft
op de diabetesverpleegkundige. Het kan
daarvoor onderstaande formulieren
zijn dat uw dosis insuline aangepast moet
nodig van het CBR (Centraal Bureau
worden.
Rijvaardigheidsbewijzen): • eigen verklaring: in te vullen door uzelf
Zwangerschap Bent u zwanger of wilt u zwanger worden? En gebruikt u bloedglucose-verlagende tabletten en/of insuline? Dan is het erg
en uw internist • vragenformulier Diabetes Mellitus: in te vullen door uw internist • oogheelkundig keuringsformulier: als u
belangrijk dat u dit doorgeeft aan uw
langer dan 10 jaar diabetes heeft: in te
internist of diabetesverpleegkundige.
vullen door uw oogarts.
12
We adviseren u om tijdig met de
Meer informatie vindt u ook in de
aanvraagprocedure te starten. Houdt
folder ‘3-maandelijks controle’. Heeft
u er verder rekening mee dat uw
u tussen de controles door vragen?
zorgverzekeraar de kosten voor de
Dan kunt u contact opnemen met de
aanvraagprocedure niet vergoedt.
diabetesverpleegkundige.
Controle
Uw vragen
U komt om de 3 maanden (4 x per jaar)
Met vragen kunt u contact opnemen met
voor controle:
de diabetesverpleegkundige. Dat kan
• A eerste controle:
op werkdagen van 12.00 tot 13.00 uur,
diabetesverpleegkundige
telefoon 0223 - 69 62 03.
• B tweede controle: internist • C derde controle: diabetesverpleegkundige • D vierde controle: internist Deze controles zijn belangrijk om uw diabetes goed te reguleren. U kunt de afspraken voor deze controles maken bij de polikliniekassistente van de polikliniek interne geneeskunde. U krijgt dan ook de formulieren mee die u nodig heeft voor bloed- en/of urineonderzoek. Bloed- en urineonderzoek Voor goede regulatie van diabetes en het opsporen van eventuele complicaties worden uw bloed en/of urine regelmatig onderzocht.
13
Insulinetherapie
Notities ..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
14
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Colofon Redactie:
polikliniek interne geneeskunde
afdeling communicatie
Opmaak:
vormgeving communicatie
Oplage:
100
Druk:
Ricoh / 2e druk
Artnr:
142585 / 2015.04
Op alle behandelingen in het Gemini Ziekenhuis zijn de algemene voorwaarden van het Gemini Ziekenhuis van toepassing, zie www.gemini-ziekenhuis.nl of vraag bij het patiëntenservicebureau. 15
Gemini Ziekenhuis Huisduinerweg 3 1782 GZ Den Helder gemini-ziekenhuis.nl
gemini-ziekenhuis.nl
