Institut royal des Sciences naturelles de Belgique - Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen rapport annuel - jaarverslag

Institut royal des Sciences naturelles de Belgique Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 2013 - rapport annuel jaarverslag

Lay-out: Noémie Delzenne et Jacqueline Verheyen (IRScNB_KBIN) Coverfoto _Photo couverture: ©IRScNB_KBIN_J. Brecko

Rapport du directeur_Verslag van de directeur Rédaction_Redactie: Edito 3 Kareen Goldfeder, Olivier Ninane et Camille Pisani (IRScNB_KBIN) Graphisme_Vormgeving: Freya Vlerick (IRScNB_KBIN) Coördinatie_ Coordination: Donatienne Boland et Kareen Goldfeder (IRScNB_KBIN)

rapport annuel | jaarverslag

Table de matières | Inhoudstabel

Direction générale | Algemene Directie

Rapport du directeur Avant‐propos Recherche Collections Publics Chiffres Institut Verslag van de directeur Woord vooraf Onderzoek Collecties Publiek Cijfers Instituut Fonctionnement des instances / arrêtés Werking van de organen / besluiten Interne dienst voor preventie en veiligheid op het werk

39 41 43

Relations internationales

44

Service Scientifique Patrimoine Direction des Services d’appui | Directie Ondersteuningsdiensten

1 3 13 17 21 33 1 3 13 17 21 33

47

100

Directions opérationnelles | Operationele directies Taxonomie et Phylogénie • Taxonomie en Fylogenie

115

Terre et Histoire de la Vie • Aarde en Geschiedenis van het Leven

142

Publics • Pubiek

227

285

Milieux Naturels • Natuurlijk milieu

DIRECTION GENERALE | ALGEMENE DIRECTIE

Avant-propos Comme chaque année, ce rapport vous emmène au cœur de la vie de l’Institut Royal des Sciences naturelles de Belgique (IRSNB) et de son Muséum, et égrène paisiblement pour vous des histoires, des faits et des chiffres. Mais derrière cette façade tranquille, l’année 2013 s’est avérée assez mouvementée. Le premier changement était attendu de longue date : la réforme de l’organisation interne de l’Institut, en gestation depuis des années, a enfin pu aboutir. Elle avait déjà été en partie anticipée, grâce à l’implication de nombreux collègues qui ont assumé de manière souvent bénévole des responsabilités importantes. Je tiens à les remercier ici de leur engagement, et d’avoir ainsi contribué au bon fonctionnement de notre établissement et au maintien de son efficacité. Le SPP Politique scientifique, auquel l’IRSNB est rattaché, se réforme lui aussi. Il a lancé dans ce but de nombreuses initiatives dans le cadre de son Contrat d’Administration. L’une d’entre elles, la fusion des dix ESF dépendant de la Politique scientifique en quatre pôles, a connu divers rebondissements dont la presse s’est fait l’écho, pour finalement ne pas se concrétiser. Qu’on s’en réjouisse ou s’en désole, les acquis du travail préparatoire demeurent, et devraient faciliter les convergences des ESF autour de projets plus ciblés et opérationnels, mais néanmoins d’un intérêt stratégique pour la Politique scientifique fédérale. Enfin, l’IRSNB a fait face, comme le reste de l’administration fédérale, à une drastique diminution de dotation en cours d’année. Le simple maintien du nombre de nos activités et de la qualité de nos services s’est avéré un fameux défi dans ce contexte. Il a fallu pas mal de créativité pour tenir nos engagements. Nous avons pu nous appuyer sur la confiance du public, l’utilité de l’institution pour soutenir les compétences fédérales, notre notoriété vis-à-vis de nos pairs à l’étranger. C’est la récompense d’années d’efforts et de souci de qualité ; un atout majeur pour notre action. Mais c’est aussi un capital fragile si nous ne sommes plus en mesure de répondre aux attentes de nos multiples partenaires et utilisateurs. Or ce résultat positif pourrait bien ne pas se reproduire si l’austérité se poursuit, car les collaborations et synergies permettent de tirer un meilleur parti du financement public, mais elles ne le remplacent pas. Le paisible compte-rendu de l’année écoulée prend alors tout son prix. Ces histoires, ces faits et ces chiffres témoignent de la capacité d’innovation de l’établissement et de tous ceux qui y travaillent. Une belle conclusion pour une année quelque peu chahutée.

Camille Pisani, Directeur général

RECHERCHE

1

Institut royal des Sciences naturelles de Belgique

4

L’urbanisation en Belgique et son impact sur la biodiversité Des scientifiques de l’Université Catholique de Louvain, de l’Université de Gand, de l’Université d’Anvers, de l’Université Catholique de Louvain-la-Neuve et de l’IRSNB ont décidé d’unir leurs forces. Ensemble, ils étudient les effets de l’urbanisation sur une même série de 27 parcelles expérimentales, réparties dans toute la Belgique.

Il apparaît clairement que l’urbanisation croissante dans notre pays a des répercussions sur la flore et la faune de nos régions, et qu’elle contribue de façon significative à la crise de la biodiversité. Pour mieux comprendre les effets de l’urbanisation, il est nécessaire d’identifier les processus responsables de ce phénomène et de situer à quelle échelle ils se manifestent au niveau territorial. C’est ainsi que nous pourrons mieux anticiper les conséquences sur le long terme.

Baptisé SPEEDY, ce projet étudie une très grande variété d’espèces : oiseaux, plantes, ostracodes, araignées, bactéries, libellules, escargots... Son approche est unique. En effet, il analyse non seulement les effets écologiques, tels que les changements dans la composition des espèces et de la diversité, mais il recense également les conséquences de l’urbanisation sur l’évolution des espèces et leurs interactions. Les chercheurs de l’IRSNB prennent en charge l’étude des escargots, ostracodes et coléoptères, et sont, en grande partie, responsables de la cartographie des impacts sur le plan génétique.

To fly or not to fly, that’s the selection On recense chez de nombreux insectes, mais également chez d’autres organismes, des individus qui, grâce à leurs ailes bien développées, peuvent très facilement se disperser, tandis que d’autres, au sein de la même population, n’y parviennent pas. La cohabitation de ces deux types d’espèces et le mécanisme à l’origine de cela constituent un des grands mystères de l’évolution. Depuis longtemps déjà, on suppose que les individus aux longues ailes colonisent surtout de nouveaux territoires. Une fois un nouvel espace colonisé, les individus qui n’investissent pas une importante capacité énergétique pour voler sont favorisés car ils peuvent consacrer cette énergie disponible à la reproduction. Une étude empirique et théorique sur les coléoptères a permis de mettre en lumière une explication alternative. Dans un même milieu naturel, on rencontre une importante

variation de la qualité de l’habitat. Si, dans un milieu donné, tous les individus se dispersaient et occupaient une place de façon aléatoire, il y aurait de fortes chances pour qu’apparaisse une surpopulation dans les espaces où l’habitat est de moindre qualité. Ce processus n’aura toutefois pas lieu lorsqu’une petite partie seulement de cette population se disperse de façon aléatoire, et que la majorité des individus restent dans leur habitat habituel. Des simulations effectuées par ordinateur montrent en effet que, dans de tels milieux, se forme une situation stable en matière d’habitat, dans laquelle tant les espèces se dispersant fortement que les sédentaires vivent en harmonie. La preuve que l’évolution peut aboutir à une solution simple pour lutter contre la surpopulation locale.

>

>

02.01

17.01

L’IRSNB propose une recette de terroir qui démontre les liens entre gastronomie et géologie dans « Geology at the table - Cooking without borders ».

Le laboratoire Chimie Marine (MARCHEM) à Ostende conserve la norme ISO 17025 et est accrédité pour un groupe d’analyse supplémentaire en pigments végétaux dans les sédiments.

recherche > collections > publics > chiffres > INSTITUT

5

Abeilles et autres Hyménoptères d’éthiopie La faune des insectes, notamment les abeilles et autres Hyménoptères, est souvent mal connue… Ceci est d’autant plus vrai dans les pays africains et en particulier en Éthiopie. Alors que ce pays est longtemps resté difficile d’accès à des études entomologiques, il s’avère être un véritable hotspot de la biodiversité. Grâce à un projet GTI (Global Taxonomy Initiative) de trois ans, ainsi qu’à un soutien du Fonds Léopold III, un chercheur et un collaborateur externe de l’IRSNB ont pu y entreprendre des missions, avec un double enjeu, éducatif et scientifique. Tandis qu’un groupe d’Éthiopiens était formé à la récolte, à l’identification et au stockage d’insectes, des recherches ont été menées en étroite collaboration avec le Zoological Natural History Museum d’Addis-Abeba ainsi que le Holeta Bee Research Centre. Les hauts plateaux et la grande vallée du Rift ont été prospectés afin de récolter deux groupes d’insectes : les abeilles, dont l’importance dans la pollinisation n’est plus à souligner, et un autre groupe d’Hyménoptères, dont certaines espèces peuvent causer des dégâts en agriculture. De très nombreux spécimens ont

ainsi pu être collectés et identifiés, parmi lesquels des espèces nouvelles pour l’Éthiopie, voire même pour la science. Si les abeilles et autres Hyménoptères d’Éthiopie sont, certes, mieux connus aujourd’hui qu’au début du projet, les chercheurs ont pu aussi conclure que, vu l’étendue du pays et la diversité de ses biotopes, des récoltes ultérieures devraient encore réserver un bon nombre de découvertes scientifiques. Par ailleurs, l’équipe de l’IRSNB a observé que la déforestation et le surpâturage constituent deux phénomènes inquiétants, qui perturbent fortement l’ensemble des écosystèmes.

Douze nouvelles éponges de Patagonie chilienne Parmi les invertébrés marins, les éponges constituent la plus importante source de métabolites secondaires, aux propriétés antivirales, antibiotiques ou encore anticancéreuses. Nombre de ces métabolites sont déjà brevetés et utilisés dans la recherche pharmaceutique. L’intérêt croissant pour des substances nouvelles à usage thérapeutique donne aujourd’hui un essor inédit à la taxonomie des éponges. Depuis 2004, dans le cadre d’un partenariat international, l’IRSNB participe à des missions d’exploration au Brésil, en Argentine, au Chili et au Pérou, afin d’y établir un inventaire faunistique des côtes. La faune benthique des fjords de Patagonie chilienne présente une biodiversité particulièrement élevée. Après la publication d’une première série de six nouvelles espèces d’éponges calcaires en 2009, douze nouvelles démosponges de cette région ont été décrites en 2013 dans la revue Zootaxa. À un niveau plus large, les relations biogéographiques de chacune de ces nouvelles espèces avec d’autres espèces du même genre du Pacifique et de

l’Atlantique sont aussi utilisées dans le cadre de la description des éco-régions marines. L’IRSNB mène ce projet en étroite collaboration avec le Museu Nacional et l’Universidade Federal do Rio de Janeiro (Brésil), la Fundación Huinay (Chili) et le Muséum d’Histoire naturelle de Genève (Suisse). En complément aux subventions brésiliennes et chiliennes, la Coopération belge au Développement (Projet GTI), le Fonds Léopold III pour l’Exploration et la Conservation de la Nature et le FNRS ont soutenu une partie du travail de terrain.

>

>

20.01

01.02

Le blog « Two months in Antarctic Seas » fait partager le quotidien et les recherches de l’expédition internationale partie à bord du briseglace Polarstern.

Nos équipes mettent à jour un squelette de baleine franche vieux de 3,5 millions d’années dans le puits de construction d’une nouvelle écluse géante à Doel.


6

Un escargot aux multiples facettes appartenaient à des espèces différentes. Mais en utilisant d’autres modèles statistiques d’interprétation des informations ADN, ils ont constaté avec surprise que d’autres espèces pouvaient être définies ! Alors que l’une des méthodes ne distinguait que cinq espèces au sein du groupe, l’autre présentait 17 espèces différentes ! En bref, un véritable cauchemar taxonomique, qui montre que les techniques basées sur l’ADN ne permettent pas, a priori, d’apporter une réponse simple et objective en matière de taxonomie. Les techniques utilisées aujourd’hui ne sont donc toujours pas probantes et le classement des espèces reste L’escargot terrestre Rumina decollata est ainsi appelé parce qu’il perd le haut de sa coquille en vieillissant. Cette espèce hermaphrodite présente une énorme variation intraspécifique de formes de coquille et de couleurs du corps. Dans les années ’70, on a distingué deux types de couleur : foncée et claire. Les scientifiques pensaient, jusqu’ici, qu’il s’agissait d’une seule et même espèce. Les chercheurs de l’IRSNB ont pu, à l’aide de la technique du codebarres génétique, mettre en évidence que ces deux types de couleur

une tâche difficile. En combinant les données ADN avec d’autres informations, les scientifiques ont cependant pu provisoirement conclure que Rumina paivae n’appartenait pas à une espèce distincte, que Rumina saharica et Rumina decollata devaient effectivement être distinguées, et que Rumina decollata constituait un ensemble d’au moins six espèces « cryptiques », parmi lesquelles figurent les variantes de couleur claire et foncée.

Biodiversité : une nouvelle Stratégie nationale à l’horizon 2020

Insectes pollinisateurs, matières premières, production d’oxygène… Aujourd’hui, au moins 40 % de l’économie mondiale dépend des services rendus par des écosystèmes en bonne santé. Face à la perte de biodiversité, la Belgique a actualisé en 2013 sa Stratégie nationale avec des objectifs précis et chiffrés à l’horizon 2020 (www.biodiv.be). D’application tant au niveau fédéral qu’au niveau des Régions et des Communautés, elle constitue la contribution belge à l’objectif mondial et européen d’enrayer le déclin de la biodiversité

>

05.02 Lors de la présentation à la presse de l’avion d’observation nouvellement rénové, le Secrétaire d’État à la Politique Scientifique, Philippe Courard, effectue un vol à bord.

d’ici 2020 (Objectif 2020). En tant que Point focal national pour la Convention sur la Diversité biologique, c’est l’IRSNB qui a coordonné l’ensemble des travaux de cette actualisation. En 2013, l’Institut a notamment organisé une consultation publique et une rencontre avec les parties prenantes, assuré la rédaction de la Stratégie et ses traductions, et entamé le développement d’outils d’information et de sensibilisation du public. La Stratégie nationale pour la biodiversité entend relever de nombreux nouveaux défis dont : • le développement des réseaux écologiques (conserver au moins 17 % des zones terrestres et 10 % des zones marines) ; • la restauration des écosystèmes et l’absence de perte nette de biodiversité (restaurer au moins 15 % des écosystèmes dégradés) ; • ou encore l’intégration de la valeur économique de la biodiversité et des services écosystémiques dans la planification et la comptabilité nationale. En Belgique, 10 % des espèces vivantes ont déjà disparu et plus d’un tiers sont aujourd’hui menacées.

> 13.02

900 enfants visitent l’exposition/atelier itinérante « BiodiverCity » au centre Aqualaine à Verviers.


7

L’échouage des animaux marins Année record pour les marsouins L’entité « mer du Nord » de l’IRSNB, qui coordonne le traitement des données et les recherches scientifiques sur les animaux marins échoués sur nos plages, a connu une année éprouvante. En effet, 2013 affichait le plus grand nombre d’échouages de marsouins jamais enregistré, à savoir 146, avec des pics au cours des mois d’avril, mai, juin et juillet. Une bonne part était des animaux capturés accidentellement dans les filets de pêche. Mais le nombre de marsouins signalés dans les eaux intérieures a aussi augmenté ces derniers temps. Ce phénomène, recensé également aux Pays-Bas et en Allemagne, pourrait être lié à la présence de poissons qui remontent les fleuves. Cétacé échoué : victime de déchets plastiques… Outre les marsouins, un petit rorqual a aussi été retrouvé le 10 mars 2013 sur la plage de Nieuport. Ce spécimen, un mâle encore fort jeune, mesurait 3,40 m et était anormalement maigre. Le cadavre a été transporté à l’Université de Liège afin d’y être autopsié. Les 25 personnes présentes ont pu constater que 400 grammes de sacs en plastique étaient présents dans l’estomac de l’animal. Ceci a provoqué une obstruction totale de l’appareil digestif. L’animal ne pouvant plus se nourrir est mort de faim. Cet événement est une nouvelle fois la preuve du danger mortel que constituent les emballages en plastique pour les animaux marins. La problématique mondiale des déchets en mer prend des proportions alarmantes et est source de problèmes croissants pour bon nombre d’espèces marines.

dans « Veterinary Microbiology ». Ils indiquent que des contaminations bactériologiques peuvent jouer un rôle majeur dans une partie des échouages. Dans l’estomac du cachalot se trouvaient des restes de poissons (peut-être la source des bactéries) ainsi qu’un morceau de récipient en plastique qui a pu occasionner une petite perforation de l’estomac permettant aux bactéries de contaminer le sang.

…mais aussi d’un empoisonnement du sang La cause était tout autre pour l’échouage d’un jeune cachalot vivant, au printemps 2012, à Knokke-Heist. L‘autopsie faite sous la direction de l’Université de Liège, en collaboration avec des scientifiques de l’Université de Gand et de l’IRSNB, a pu fournir de précieuses informations sur la raison de cet échouage. Les scientifiques ont découvert que l’animal souffrait d’une septicémie, ou empoisonnement du sang, causée par la bactérie Edwardsiella tarda, responsable chez l’homme et les animaux (principalement marins) de symptômes similaires à ceux d’une contamination à la salmonella. La concentration de ces bactéries dans le sang a montré que la contamination avait tellement affaibli l’animal que son système de navigation en avait été perturbé, provoquant un échouage, généralement mortel pour un tel animal. Pour la première fois, le lien a pu être fait avec une infection bactériologique. Les résultats de ces recherches ont été publiés

>

>

15.03

16.03

L’IRSNB co-organise le Congrès « Challenges in Aquatic Sciences » à Taïwan. Les actes seront publiés dans la revue Hydrobiologia.

L’IRSNB consulte les Belges sur la gestion des déchets dans le cadre du projet VOICES (Views, Opinions, and Ideas of Citizens in Europe on Science).

Brochure d’information : « Que faire en cas d’échouage d’animaux marins ? » C’est une réalité : phoques, marsouins, dauphins et oiseaux mazoutés s’échouent régulièrement sur nos plages. C’est pourquoi, dans le cadre de la structure Garde côtière, le gouverneur de Flandre occidentale a demandé à l’IRSNB de rassembler les informations pertinentes dans une brochure concernant les actions à prendre en cas d’échouage. Cette brochure « Wat te doen bij waarnemingen, strandingen en incidentele vangsten van beschermde zeedieren? Gids voor informatie en actie » («Que faire en cas d’observation, d’échoauge ou de prise accidentelle d’animaux marins protégés? Guide d’information et d’action») a été publiée en 2013. Elle constitue aujourd’hui le guide d’informations et d’actions le plus complet à destination des différents intervenants tels les bourgmestres, la police, les pompiers, les services de sauvetage et les services portuaires.


8

Collaboration internationale en mer du Nord Début décembre 2013, le Hit and Run Cargo Team de Rotterdam a organisé, en accord avec le ministère public belge, une action contre une opération de trafic de drogue opérée par bateau en mer du Nord. L’aide, entre autres, de la Direction opérationnelle Milieux naturels de l’IRSNB a été sollicitée, dans le cadre de la structure de la Garde côtière. Des sources indiquaient que de la cocaïne allait être jetée depuis un porte-conteneurs, pour être ensuite repêchée par des bateaux complices, plus petits. Alors que le bateau naviguait en direction des Pays-Bas, une grande quantité de cocaïne a en effet été jetée par-dessus bord. Un petit bateau rapide à moteur a été arraisonné et les passagers suspects arrêtés aux Pays-Bas. Après le drop-off, un certain nombre de paquets risquaient de dériver en direction des eaux belges. Dans la mesure où leurs collègues néerlandais n’ont pas les autorisations nécessaires pour opérer dans la partie belge de la mer du Nord, plusieurs agences de la Garde côtière

belge ont été mobilisées. Pour localiser les paquets de cocaïne, on a fait appel au modèle de dérive OSERIT, développé par la Direction opérationnelle Milieux naturels de l’IRSNB. Mis au point à partir des années ’70, ce modèle mathématique maritime permet de restituer avec précision le courant marin dans la partie méridionale de la mer du Nord et de la Manche. Grâce à OSERIT et à l’attention des différents partenaires de la Garde côtière, les paquets de cocaïne ont pu être parfaitement localisés, puis repêchés par les autorités néerlandaises. Il s’agissait au total de plusieurs centaines de kilos qui, depuis, ont été détruits. L’utilisation d’OSERIT dans un tel cas de trafic de drogue était une première. Les partenaires de la Garde côtière utilisent cependant constamment ce modèle, et ils y ont accès en ligne depuis 2012. Il possède de nombreuses applications, comme par exemple en cas de pollution pétrolière ou de disparition d’une personne en mer.

La tempête de Saint-Nicolas : des prévisions fiables Réaliser des prévisions de marée-tempête ou modéliser les courants marins en 3D font partie des missions quotidiennes de la Direction Opérationnelle Milieux Naturels de l’IRSNB. Le 6 décembre 2013, l’IRSNB avait prévu une tempête-marée sur le littoral belge avec une élévation des eaux, à Ostende, de 6,3 mètres au-dessus du niveau de référence. Ces prévisions se sont avérées exactes et cette marée-tempête est devenue la plus importante ayant atteint la côte belge depuis 1953. Les prévisions ont permis aux autorités de prendre des mesures de prévention adéquates en vue d’assurer la sécurité et la protection de tous. La tempête de SaintNicolas est passée sans faire de dégâts importants sur le littoral belge. En plus de la qualité des prévisions réalisées par l’équipe de l’IRSNB, soulignons aussi l’excellente collaboration entre les prévisionnistes de l’IRM (l’Institut royal météorologique),

>

>

05.04

21.05

« The largest dinosaur hall in the world » : c’est en ces mots que CNN Travel présente le Muséum dans son Top Ten mondial des expositions de dinosaures.

Une météorite antarctique de 18 kilos, transférée à l’IRSNB dans le cadre d’un accord avec le National Institute for Polar Research du Japon, est exposée pendant 10 jours dans le Muséum.

ceux de la station OMS (Oceanografisch Meteorologisch Station), les agents de MDK (Maritieme Dienstverlening en Kust) et les modélisateurs. Un modèle de marée-tempête est un modèle mathématique qui permet, à chaque instant, de calculer l’évolution des courants et de l’élévation de la surface de la mer en différents points d’une grille couvrant, dans le cas présent, le plateau nord-ouest européen. Appliqué deux fois par jour, il permet d’établir des prévisions précises et fiables, notamment en cas de forte tempête. Les prévisions sont accessibles à tous via le site www.mumm.ac.be. Elles sont aussi transmises à différents groupes d’utilisateurs institutionnels comme la Garde côtière, la police fédérale, l’armée, l’équipe de surveillance aérienne, des universités belges, etc.


9

La Cinébulle, un moyen original d’exploration des fourmis Située entre l’Australie et l’Indonésie, la Papouasie-Nouvelle-Guinée est l’un des endroits du globe où les forêts sont les plus riches en espèces végétales et animales. Après une première exploration en 2012, un entomologiste et écologue de l’IRSNB y est retourné, en avril 2013, pour poursuivre ses recherches dans la partie inaccessible de la canopée. Les objectifs de sa mission : étudier la structure et la distribution verticale des colonies de fourmis, leur comportement et la façon dont elles exploitent de manière symbiotique certains autres insectes et plantes. Parallèlement, faire participer les populations locales et former des naturalistes sont aussi des actions qui contribuent à protéger la forêt. Point fort de la mission, le scientifique a fait appel à la Cinébulle de Dany Cleyet-Marrel, un ballon à air chaud propulsé par un moteur d’ULM, utilisé pour des documentaires télévisés. La Cinébulle a été adaptée pour accéder aux arbres émergents de la canopée et à l’extrémité de leurs branches : l’ajout d’un moteur électrique a permis de manœuvrer facilement l’engin et d’arrêter ou redémarrer la

nacelle dans des endroits précis de la cime des arbres, pour effectuer des observations et récoltes d’échantillons. En outre, des appâts ou des pièges à insectes volants ont été hissés dans les arbres aux étages souhaités au moyen de cordes, et des plantes à fourmis, qui poussent sur des arbres qui leur servent de support, ont été prélevées. Les spécimens collectés sont maintenant étudiés pour tenter de déterminer si certaines espèces de fourmis sont spécifiques à certaines espèces de plantes à fourmis et comment les colonies se partagent cette mosaïque de territoires.

Soutenir la biodiversité dans les pays du sud pour un développement durable En tant que centre d’excellence en matière de biodiversité et de développement durable, l’IRSNB met toute son expertise à la disposition de la Direction générale de la Coopération au Développement et d’autres administrations, pour la mise en place d’activités liées à la biodiversité dans les pays du Sud. Ce programme vise à aider les professionnels locaux (institutions, universités, parcs nationaux…) à étudier, gérer et utiliser la biodiversité dans une optique de développement durable et d’éradication de la pauvreté. Ainsi par exemple, dans le cadre de l’initiative taxonomique mondiale, des formations de courte durée sont organisées en Belgique, pour les étudiants et professionnels du Sud ; des bourses sont également proposées à des chercheurs belges, pour la mise en place de projets dans les pays partenaires. L’équipe apporte également son appui à l’inventaire, au monitoring et à l’évaluation de la biodiversité, en partenariat avec des institutions locales. En 2013, le suivi de la dynamique des habitats a été effectué le long de dix sentiers écologiques permanents dans

les parcs du Burundi, et la préparation de matériel didactique a abouti à la publication du lexique des plantes dominantes dans le Parc national de Kahuzi-Biega (RDC). L’activité s’est focalisée également sur la promotion de la recherche sur les services écosystémiques. Et un partenariat a été amorcé avec l’Université d’Abomey-Calavi (Bénin). Enfin, l’Institut soutient la mise en œuvre du Clearing House Mechanism, qui vise à assurer l’échange d’informations et le renforcement de la coopération technique et scientifique.

>

>

22.05

26.05

La biodiversité est à la fête : nos scientifiques, nos voisins et les autorités locales animent ensemble le Parc Léopold, dans le cadre du projet européen PLACES.

L’exposition « Préhistoire – Do It Yourself! » ferme ses portes : 73 733 visiteurs peuvent désormais tailler un silex, faire du feu, chasser le mammouth, tanner une peau…


10

Les origines du chien moderne début de la domestication n’aurait pas eu lieu au Moyen-Orient ni en Chine : les premiers chiens étaient européens.

Une équipe internationale de généticiens et de paléontologues de l’IRSNB et de l’University of California a mené des recherches à grande échelle afin de rassembler plus d’éléments sur l’origine du chien moderne. Elle a commencé en 2009 par l’examen de crânes de canidés. L’équipe de recherche a utilisé des techniques moléculaires pour extraire et analyser l’ADN mitochondrial, uniquement transmis par la mère, de restes fossiles, comme des os et des racines de dents. En comparant le matériel génétique de 18 loups/chiens préhistoriques avec celui de loups et de chiens récents, ils ont pu déduire que tous les chiens modernes sont plus étroitement apparentés aux loups et aux chiens préhistoriques d’Europe. Grâce à la grande quantité de données génétiques, les chercheurs ont pu situer les débuts de la domestication du loup dans une période remontant entre 32 100 et 18 800 ans. Cela signifie que les chasseurs-cueilleurs européens ont commencé ce processus de domestication au cours de la dernière période glaciaire.

Le mondialement célèbre chien de Goyet de la collection de l’IRSNB, le plus ancien fossile de canidé primitif connu à ce jour, a aussi été repris dans l’étude. Ce crâne a été découvert en 1860, dans les Ardennes belges, par Édouard Dupont, chercheur et ancien directeur de l’IRSNB. Le fait qu’il ait mené un travail de fouilles extrêmement méticuleux a constitué un avantage pour la recherche, car il avait préservé tous les ossements, même les plus petits. Après un nouvel examen du crâne, les paléontologues de l’IRSNB ont pu montrer qu’il ne s’agissait pas d’un loup, comme cela avait été affirmé auparavant, mais bien d’un chien. En outre, le crâne semblait beaucoup plus ancien que les crânes trouvés jusqu’alors. En effet, le crâne est vieux de 32 000 ans, alors qu’un crâne de 14 000 ans avait été décrété comme le plus ancien. La nouvelle étude a permis d’établir que la lignée maternelle à laquelle le chien de Goyet appartient n’en fait pas un ancêtre direct du chien moderne, mais plutôt d’un groupe apparenté disparu. Les résultats de cette étude ont été publiés dans la revue Science. Ils prouvent que même 140 ans après une première excavation, les chercheurs peuvent encore faire de nouvelles découvertes grâce à l’évolution des technologies. Après l’étude de l’ADN mitochondrial de la lignée maternelle, l’équipe va maintenant procéder à l’examen de l’ADN nucléaire, hérité pour moitié de la mère et du père. Une affaire à suivre donc !

Cette constatation a permis d’arriver à une conclusion surprenante. Contrairement aux assertions des études précédentes, le

>

>

28.06

01.07

Le Secrétaire d’État Hendrik Bogaert visite le navire océanographique Belgica à Zeebruge et les laboratoires à Ostende.

Personne n’est parfait… Pour toute plainte, remplissez désormais le formulaire en ligne : réponse assurée dans les 15 jours !


11

À la rencontre de nos ancêtres par l’observation du pollen L’étude des restes de plantes fossilisées (feuilles, fruits, graines, charbons de bois…) découverts sur les sites archéologiques fournit une multitude d’informations : quels végétaux nos ancêtres mangeaient, cueillaient, produisaient, ce qu’ils utilisaient pour se chauffer, construire leur habitat ou fabriquer leurs outils. Même les plus petits fossiles, grains de pollen et spores, dévoilent de précieux indices sur l’environnement végétal et les modes de vie d’autrefois. À la demande des archéologues, une palynologue de l’IRSNB, en collaboration avec le Service Public de Wallonie, analyse le contenu en grains de pollen et spores de prélèvements sédimentaires de sites archéologiques. Bassins, puits, latrines, fosses ou fossés sont des endroits où ces grains sont généralement bien préservés. Ils fournissent des indications sur les changements que nos ancêtres ont pu apporter à leur environnement végétal, à l’échelle locale ou régionale. Ces microfossiles nous apportent

aussi des informations sur l’exploitation des ressources végétales, les pratiques agropastorales (cultures, élevages) ou, dans une moindre mesure, les rites funéraires ou la pharmacopée. Toutes les périodes (du paléolithique à l’époque contemporaine) et tous les types de sites (villages, mines, nécropoles ou grottes) sont couverts. À l’abbaye de Clairefontaine, l’étude récente des sédiments des latrines du 18e siècle a notamment révélé ce que mangeaient les nonnes et si ces produits provenaient de cultures locales ou étaient importés. Ces analyses palynologiques s’intègrent dans un projet plus large comprenant d’autres disciplines archéobotaniques et archéozoologiques qui fournissent des informations variées et complémentaires, et permettent de reconstruire l’histoire d’un site : environnement local, végétation, habitat, activité économique et modes de vie des occupants.

Aurornis xui : le plus primitif des oiseaux En collaboration avec des collègues chinois, italiens et anglais, un paléontologue de l’IRSNB a décrit un nouveau fossile à plumes, datant du Jurassique et vieux d’environ 160 millions d’années. Baptisé Aurornis xui (du mot « aurore » et du grec ancien ornis, l’oiseau), il serait l’oiseau le plus primitif connu à ce jour. Ce fossile provient de la formation de Tiaojishan, dans la province chinoise du Liaoning. Particulièrement riche, cette formation a déjà livré de nombreux fossiles de dinosaures à plumes datant du Jurassique moyen et supérieur. L’étude a permis de revoir toutes les relations de parenté entre oiseaux et dinosaures carnivores. « L’oiseau de l’aurore » a été classé au sein du groupe des Paraves, qui comprend les Avialiens (c’est-à-dire tous les oiseaux, actuels comme éteints), ainsi que leurs plus proches parents, des dinosaures théropodes de la famille des droméosauridés (comme Velociraptor) et de celle des troodontidés (comme Troodon). Grâce à une analyse poussée, effectuée sur près de 1000 caractères, les paléontologues sont arrivés à la conclusion qu’Aurornis serait l’oiseau le plus primitif connu à ce jour, détrônant ainsi

Anchiornis et Archaeopteryx. Leur étude a permis aussi de réintégrer Archaeopteryx au sein des Avialiens et de confirmer ainsi que l’apparition du vol battu (par battement répété des ailes) n’avait bien eu lieu qu’une seule fois au sein du groupe des dinosaures à plumes et des oiseaux. Les résultats de cette étude ont été publiés en mai 2013 dans la revue scientifique Nature, sous le titre « A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds ».

>

>

02.07

03.07

L’un de nos paléontologues décrit de nombreux fossiles de dinosaures à plumes de Sibérie : un pas important pour expliquer l’origine des plumes et des oiseaux.

Des fouilles dans le bassin de Pisco (Pérou) permettent à nos chercheurs d’illustrer certaines étapes cruciales de l’histoire évolutive des cétacés fossiles.


12

ThermoMap : potentiel géothermique à faible profondeur

LIèGE 573k m2

GENT 1500 km2

0-3m

Le 7 mai 2013, l’IRSNB a accueilli la conférence finale belge de ThermoMap. Les chercheurs y ont présenté aux utilisateurs finaux (installateurs de systèmes géothermiques, fabricants et installateurs de pompes à chaleur, chauffagistes…) les résultats de trois années de travail. Débuté en septembre 2010, ThermoMap (www.thermomap.eu) avait pour objectif de réaliser une carte du potentiel géothermique à faible profondeur (moins de 10 m) en Europe et de promouvoir l’usage des informations du sous-sol pour le développement de systèmes géothermiques superficiels. Cofinancé par la Commission européenne, ce projet réunissait 12 partenaires – dont l’IRSNB –, issus de 9 pays. Les travaux ont permis de réaliser une carte à petite échelle du potentiel géothermique du sous-sol européen de 0 à 3 mètres de profondeur, en combinant des informations pédologiques, climatiques et hydrogéologiques.

Par ailleurs, chaque pays a déterminé des zones test (Liège et Gand pour la Belgique) en vue d’établir pour celles-ci une carte à grande échelle, cette fois jusqu’à 10 m de profondeur. Les données existantes – pédologie, géologie, hydrogéologie, informations de forage… – ont été rassemblées puis analysées, permettant de réaliser une carte à haute résolution du potentiel géothermique, pour trois niveaux de sol différents. Les résultats de ces études ont été intégrés dans un système web GIS (Geographic Information System) et les cartes sont désormais accessibles gratuitement, tant pour les professionnels que pour les particuliers, en vue de vérifier la faisabilité d’un système de chauffage utilisant cette énergie verte. Plus largement, ThermoMap s’inscrit dans une politique globale de développement durable et de promotion de l’utilisation de sources d’énergie non fossiles en Europe.

La recherche géologique en Iran « Greater Mesopotamia: its history and environment » est le sujet de la recherche que l’unité « Homme et environnements au Quaternaire » de l’IRSNB a lancée en février 2013, dans le sud-ouest de l’Iran. En se basant sur une étude de terrain au nord du golfe Persique, les chercheurs veulent recueillir des informations géologiques remontant à 10 000 ans et examiner comment les paysages se sont transformés au fil du temps. Cette recherche paléogéographique est menée en étroite collaboration avec la Commission géologique de l’Iran et l’Université de Téhéran. L’objectif est d’effectuer une reconstitution de l’élévation du niveau de la mer du golfe Persique. À cet effet, l’IRSNB reçoit le soutien de l’Institut royal du Patrimoine artistique, en charge de la datation radiocarbone. Les géologues, spécialistes de l’ère Quaternaire, cartographient d’une part, les différents types de paysages, comme les paysages flu-

>

>

15.07

18.07

Nos géologues échantillonnent des bivalves et mesurent les spéléothèmes dans les grottes belges de Rochefort, Remouchamps et Han-sur-Lesse.

Fermeture pour travaux ! Le mammouth part rejoindre l’éléphant dans la salle 250 ans de Sciences naturelles.

viaux, côtiers, les prés salés et les zones marécageuses. C’est pour eux la seule manière d’établir comment vivaient les populations et donc de pouvoir mener des recherches archéologiques. D’autre part, ils cherchent également à savoir dans quelle mesure les paysages ont été transformés par la nature ou par l’homme. Ces géologues du Quaternaire sont déjà parvenus à un premier résultat fort intéressant grâce à l’analyse des tapis d’algues qui se sont développés dans différents milieux naturels. Lors de forages, ils ont trouvé dans des dépôts côtiers des tapis d’algues qu’ils ont pu dater, ce qui leur a permis d’obtenir une indication du niveau de la mer. Le résultat de cette analyse diffère de ce qui a été publié jusqu’à présent dans la littérature. Une première piste passionnante donc, que ces géologues s’efforceront de préciser en progressant dans leurs recherches sur le terrain…

2 Onderzoek > Collecties > Publiek > cIJFERS

collections

13


14

Une petite collection de l’Empereur Hirohito, de retour au Japon après 78 ans

Quelques spécimens d’Hydrozoaires recueillis par l’Empereur Hirohito du Japon dans la baie de Sagami dans les années’ 30 ont été retrouvés à l’IRSNB et renvoyés à la collection de référence du Showa Memorial Institute du Japon. Une histoire des plus originales, après la découverte inattendue, par un conservateur de l’Institut, d’un bocal comportant 20 tubes de spécimens étiquetés « Japon », de plusieurs boîtes contenant des préparations microscopiques et de la correspondance entre l’ancien conservateur belge Eugène Leloup, éminent

spécialiste des Hydrozoaires, et le conseiller scientifique de l’Empereur du Japon, le Dr Hattori. L’analyse de leurs échanges épistolaires, entre 1930 et 1952, révèle que le Dr Hattori avait chargé le Dr Leloup, en 1936, d’identifier des échantillons d’Hydrozoaires trouvés par l’Empereur du Japon, collectionneur passionné de ces espèces marines. Une mission accomplie scrupuleusement, puisque Leloup a découvert, entre autres, une variété et trois espèces nouvelles pour la science, dont l’une fut baptisée Serturalia hattorii en hommage à son interlocuteur. En janvier 1940, le travail scientifique terminé, les échantillons étaient prêts à être renvoyés au Japon. Mais la Seconde Guerre mondiale éclate, interrompant tous les échanges. Il faudra attendre 1941 avant que les contacts ne reprennent entre les protagonistes. Les échantillons ne seront mentionnés qu’une seule fois. Néanmoins, pour des raisons inconnues, ils ne seront jamais restitués, alors que les relations entre Leloup et Hattori étaient excellentes. En 2013, après cette découverte inédite, c’est à juste titre que la collection d’Hydrozoaires d’Hirohito est restituée au Japon, par l’intermédiaire des ambassades des deux pays.

Le Fonds Léopold III fête ses quarante ans Au début des années ’70, le roi Léopold III a conçu le projet de créer une fondation, afin de promouvoir une meilleure réalisation de ses idéaux. C’est ainsi qu’est né, en 1972, le « Fonds Léopold III pour l’Exploration et la Conservation de la Nature », avec pour objectif de favoriser l’étude et la conservation de la nature. La première assemblée générale du Fonds s’est tenue en 1973. En 1983, après le décès du roi Léopold III, la présidence a été confiée à sa plus jeune fille, la princesse Esmeralda de Belgique. Le Fonds Léopold III siège, depuis ses débuts, à l’IRSNB. Aujourd’hui encore, il est un important promoteur de la recherche scientifique de terrain. Il contribue au financement d’expéditions hors d’Europe, qui visent l’étude de la biodiversité ainsi que des populations particulièrement proches de la nature. Chaque année, une quinzaine de projets sélectionnés reçoivent un soutien financier. En contrepar-

tie, le Fonds peut disposer des résultats et découvertes des recherches effectuées. Outre des bourses accordées aux chercheurs, il gère également les archives photographiques – particulièrement riches – du roi Léopold III. Elles se composent de quelque 40 000 diapositives couleur et d’autant de clichés noir et blanc, pris par le roi lors de ses nombreux voyages en Asie du Sud-Est, en Afrique et en Amérique centrale et du Sud. À l’occasion du quarantième anniversaire du Fonds Léopold III, le Muséum des Sciences naturelles a exposé une série de photographies et d’objets – appareils photos, lentilles, carnets de notes… – provenant des archives. Une exposition inédite, qui a ravi de très nombreux visiteurs.

>

>

27.09

30.09

La vie sexuelle du pourpre de la mer du Nord ou l’autopsie virtuelle d’un dauphin font partie des thèmes présentés par l’IRSNB lors de la Nuit des Chercheurs.

L’IRSNB publie et distribue la monographie « The Diversity of Fish Otoliths, Past and Present ».


15

La digitalisation, un outil essentiel pour l’avenir des collections Avec 37 millions de spécimens, l’IRSNB possède la 3e plus grande collection de sciences naturelles d’Europe… Les préserver et les rendre accessibles pour les générations à venir est un véritable défi. On comprend dès lors toute l’importance de la numérisation 3D des collections et aussi de l’étude comparative des différentes techniques de digitalisation. La numérisation est un outil incontournable pour enregistrer les collections, en particulier lors de la manipulation d’objets fragiles ou rares, de même que pour les préserver de la destruction. C’est un riche outil d’échange, les collections numérisées pouvant être transmises entre scientifiques de différentes institutions du monde entier. Le programme de digitalisation 3D de l’IRSNB a démarré en 2005. Sur les 37 millions de spécimens, les données relatives à environ 2,5 millions d’entre eux ont été encodées, mais à ce jour sans numérisation multimédia. Parallèlement, le projet Agora 3D, un consortium réunissant quatre institutions scientifiques fédérales belges – l’IRSNB, le Musée royal de l’Afrique centrale, les Musées royaux d’Art et d’Histoire et l’Institut

royal du Patrimoine artistique – a été mis en œuvre en novembre 2012. Il vise à établir les protocoles les plus efficaces pour la numérisation des collections du patrimoine culturel en utilisant un grand nombre d’études de cas. Pour ce faire, le consortium Agora 3D teste des techniques de numérisation 3D à partir d’un large éventail de technologies. Fossiles, insectes, termites, éléphants, ammonites…, les objets numérisés présentent une valeur considérable, les techniques permettant des reconstitutions très précises et souvent spectaculaires !

Une collection itinérante d’insectes et d’araignées Les conservateurs des collections de l’IRSNB ont l’importante mission de préserver les spécimens recueillis au fil des ans. Certaines collections sont prêtées dans le monde entier afin d’être consultées par des chercheurs étrangers. C’est le cas notamment de la collection entomologique. Pour quelle raison ? Parce que les insectes et les araignées forment le groupe animal le plus important de la planète. Jusqu’à présent, environ 1 million d’espèces a été recensé mais d’après les entomologistes, il y en aurait dix fois plus. Il reste par conséquent un énorme travail de recherche à mener sur ce groupe, ce qui nous incite à prêter nos collections. La collection entomologique, commencée il y a 160 ans à l’IRSNB, rassemble aujourd’hui plus de 15 millions de spécimens. Ils sont recensés dans 77 000 boîtes et 5 000 lieux de conservation, répartis dans huit salles. Chaque année, s’ajoutent au minimum 60 000 nouveaux spécimens. Grâce au prêt d’insectes

>

et d’araignées, nous augmentons considérablement la valeur scientifique de notre collection entomologique. Plus nombreuses sont les recherches menées sur notre matériel, plus de nouvelles espèces peuvent être décrites. C’est surtout la découverte d’un nouveau type de matériel qui est important, parce que cela permet de décrire une nouvelle espèce. En outre, nous pouvons également fournir des informations utiles aux personnes qui sont responsables de la conservation de la nature. La gestion de tous ces prêts, qui implique l’envoi et la récupération des spécimens, nécessite beaucoup de travail. Sept collaborateurs se chargent de ces opérations au quotidien. En 2013, nous avons réalisé 219 prêts, soit un total de 37 127 spécimens. Cette même année, 50 793 spécimens nous ont été renvoyés après examen. Une lourde tâche, mais utile pour la science !

>

03.10

15.10

Lors des nocturnes des musées bruxellois, des centaines de visiteurs découvrent les talents cachés de nos techniciens, artistes et conservateurs dans une ambiance festive et détendue.

Une équipe de l’IRSNB organise l’inventorisation des espèces et habitats naturels d’une aire protégée de la République Démocratique du Congo dans le cadre du projet BIOSERF.


16

Une molaire humaine de plus de 2 millions d’années en Afrique centrale Lors des fouilles du site d’Ishango – au nord-est de la République Démocratique du Congo – menées dans les années ‘50 par Jean de Heinzelin, géologue de l’IRSNB, les chercheurs ont mis au jour un nombre important de restes fossiles humains (tibias, humérus, dents, mandibules…), mais également des outils anciens tels des harpons et le « fameux » bâton encoché. Ces différentes découvertes, trouvées dans des strates vieilles de 20 000 à 25 000 ans, sont précieusement conservées à l’Institut. Une équipe de chercheurs réétudie les restes d’Ishango. Lors de son post-doctorat effectué à l’IRSNB dans le cadre d’un projet financé par la Région de Bruxelles-Capitale, une paléoanthropologue du CNRS a réétudié ces fossiles avec les moyens techniques actuels. Elle a ainsi retrouvé, parmi les ossements, une dent humaine ne présentant pas le

même profil que les autres restes humains découverts. Une étude approfondie de cette molaire atypique et un examen minutieux des carnets de fouilles relatant les découvertes de l’époque ont permis de comprendre que la dent n’a pas été correctement référencée lors de sa découverte. La chercheuse s’est ensuite entourée de spécialistes pour étudier la morphologie de la dent. Les résultats sont sans ambiguïté : l’examen par imagerie 3D et la comparaison avec plus de 60 dents d’hominidés anciens confirment que la molaire appartient à un individu ayant probablement vécu il y a environ 2 millions d’années, sans toutefois pouvoir l’attribuer à une espèce connue. Une découverte majeure, puisque c’est la première fois qu’un hominidé aussi ancien est retrouvé en Afrique centrale et à l’ouest du rift africain.

Une nouvelle famille de poissons fossiles rondie, ayant vécu de la fin du Trias à l’Éocène). Certains caractères les distinguaient des autres Pycnodontiformes – museau allongé en rostre, perte des nageoires pectorales remplacées par de fortes épines, etc. –, justifiant l’érection d’une nouvelle famille, les Gladiopycnodontidae (du latin gladius, glaive et du grec ancien, puknos, serré et odous, la dent). Cette découverte a fait l’objet d’une première publication de paléontologues de l’IRSNB et de l’Université de Chieti (Italie) dans la revue European Journal of Taxonomy. Outre les trois genres décrits dans l’article, six autres genres et l’étude de la phylogénie feront l’objet de trois L’étude des collections des conservatoires de l’IRSNB a permis d’identifier une nouvelle famille de poissons fossiles. Il s’agit de plusieurs exemplaires de poissons osseux fossiles, découverts dans le Crétacé supérieur marin du Liban et endémiques de ces régions, il y a environ 90 millions d’années. Après une étude anatomique approfondie, il est apparu que ces spécimens appartenaient à trois nouveaux genres de poissons pycnodontiformes (des poissons osseux latéralement aplatis, à silhouette ar-

publications à venir. Au-delà de l’importance scientifique, cette mise à jour souligne le rôle essentiel des bénévoles au sein de l’IRSNB. Ainsi, en 2013, ils étaient 80 à travailler quotidiennement à l’Institut. Parmi ceux-ci, 15 retraités continuent leur travail de chercheurs, avec la même passion que tout au long de leur carrière. C’est notamment le cas au sein du département de paléontologie, avec à la clé des découvertes scientifiques importantes, telles que cette nouvelle famille de poissons fossiles…

>

>

23.10

27.10

Un de nos chercheurs baptise une grenouille Pristimantis jamescameroni en l’honneur du célèbre réalisateur et explorateur, et de son travail de sensibilisation aux problèmes environnementaux.

Pour le 10e anniversaire des codes-barres ADN, le Joint Experimental Molecular Unit présente ses travaux à un meeting réunissant en Chine plus de 350 participants de plus de 40 pays.

publics

3


18

Bébés animaux, une expo testée et approuvée par les 3-8 ans communiquer – beaucoup d’images, de films, d’histoires illustrées, de jeux… et peu de textes. Pour réaliser et développer le projet de l’exposition, l’équipe du Muséum est allée à la rencontre de près de 600 enfants en classe. Cette démarche a permis de mieux cerner ce qu’ils connaissaient, les questions qu’ils se posaient, les thématiques qui les touchaient. Les histoires et les jeux ont été testés afin de corriger le tir si nécessaire.

Avec 114 975 visiteurs en 2013, l’exposition Bébés animaux est un succès phénoménal, alors qu’elle s’adresse à un public peu ciblé habituellement par les musées : les jeunes enfants de 3 à 8 ans. Le concept même de l’exposition est particulièrement innovant. Tout a été pensé et conçu pour ce jeune public, depuis le mobilier de petite taille, les couleurs et les matières, jusqu’à la façon de

Le résultat est surprenant pour le plus grand plaisir de tous : l’exposition plonge les visiteurs dans le monde fascinant des bébés animaux, de leur naissance à leur autonomie, retraçant les différentes phases de leur croissance, de leur vie et de leur survie. 75 espèces animales sont représentées au travers de 29 histoires en images, de bornes multimédias et d’activités amusantes. C’est l’occasion également d’un beau moment d’échange parents-enfants !

« Faucons pour tous » : la beauté de la nature au cœur de la ville

En 2013, pour la dixième année consécutive, un couple de Faucons pèlerins, une espèce qui était en danger en Europe et en Amérique du Nord, niche au sommet de la Cathédrale des Saints Michel et Gudule, au cœur de Bruxelles. C’est en observant, fin mai 2004, les acrobaties de leur nichée que le projet « Faucons pour tous » a été conçu par un ornithologue de l’IRSNB. L’occasion de partager avec le grand public la beauté et la fragilité de la nature, mais

aussi sa capacité d’adaptation, dans un cadre exceptionnel. En mars 2013, événement rare, la femelle a pondu 5 œufs sous la neige. Pour pouvoir découvrir en direct le spectacle de l’éclosion, de la croissance et finalement de l’envol des fauconneaux, un système de caméras miniatures a été installé près du nid, avec retransmission en direct et en continu des images via le site internet. Un poste d’observation a également été mis en place pour le public en avril-mai sur le parvis. Enfin, un blog renseigne les internautes au sujet de l’écologie du Faucon pèlerin. Ce projet est à la fois un programme de recherche scientifique et d’information du public. Au cours de l’année 2013, le site www.fauconspelerins.be a enregistré 534 000 visites en provenance de 105 pays, tandis que plus de 20 000 personnes ont visité le poste d’observation. Le projet a été récompensé du tout premier Prix annuel de la communication scientifique, décerné en 2013 par l’Académie royale flamande de Belgique pour les Sciences et les Arts (KVAB).

>

>

À l’occasion d’Halloween 54 petits monstres, squelettes, zombies et autre sorcières passent une soirée et une nuit inoubliables au pied des dinosaures.

La Société Royale d’Entomologie de Belgique célèbre les 200 ans de son fondateur, le Baron de Selys Longchamp. L’IRSNB conserve sa collection de libellules, la plus importante au monde.

31.10

23.11


19

L’accessibilité du Muséum récompensée par un Award En 2013, le Muséum des Sciences naturelles s’est vu remettre le VISITBRUSSELS Accessibility Award 2012, pour la réalisation d’une passerelle extérieure et l’aménagement de son infrastructure d’accueil des personnes à mobilité réduite. Depuis de nombreuses années, l’établissement met tout en œuvre afin d’être accessible au plus grand nombre : public de tout âge, personnes à mobilité réduite, souffrant de déficience visuelle, enfants et adultes atteints d’un handicap mental, etc. Cette réflexion a été intégrée dans le plan de rénovation commencé en 2004 et ce, malgré la complexité architecturale et historique du bâtiment. Les travaux qui ont conduit à l’ouverture de la Galerie des Dinosaures (2007) et à la Galerie de l’Évolution (2009) avaient permis de rendre les parties publiques du Muséum accessibles à 90 % aux personnes à mobilité réduite. Restait l’accueil à l’entrée, qui limitait l’accessibilité et ne permettait pas de gérer l’arrivée simultanée d’un groupe de personnes à mobilité réduite. En 2012, la Régie des Bâtiments – sur demande du Muséum – s’est donc attelée à la construction d’une passerelle extérieure, qui permet d’accéder directement au niveau des vestiaires du Muséum,

en évitant les marches à l’entrée. Les architectes ont opté pour une structure en acier et un plancher en bois adapté aux fauteuils roulants et poussettes. Un balisage au sol, des dalles d’orientation et une porte électrique complètent l’ensemble. Plus que l’ouvrage architectural, c’est la réflexion globale d’accessibilité pour tous que vient saluer cet Award du tourisme bruxellois. Une réflexion qui s’inscrit aussi depuis de nombreuses années dans l’offre éducative du Muséum.

Une journée au cœur de la Terre, cette planète vivante et tumultueuse Chaque année, l’IRSNB organise une journée thématique de découverte en géologie, à l’attention du public. Transgénérationnelle, cette formule au succès croissant s’adresse tant aux amateurs avertis qu’aux novices et propose un panel d’activités variées : projections de films, animations, débats, rencontre de professionnels, découverte des collections et de documents inédits du Muséum, etc. Le dimanche 24 mars 2013, le service éducatif de l’IRSNB accueillait le public pour le « Volcano and Sismic News Day » faisant écho à l’actualité sur les volcans, séismes et tsunamis. Quatre-vingt personnes, « de 7 à 77 ans » et d’horizons divers, ont pu y suivre les exposés de Jacques-Marie Bardintzeff, volcanologue de l’Université d’Orsay (France) et Michel Van Camp, sismologue de l’Observatoire royal de Belgique. Sylvie et Daniel Chéreau, présidents du groupe L.A.V.E. (L’Association Volcanologique Européenne) ont également présenté un état des lieux des volcans du monde avec, à l’appui, des images étonnantes filmées lors de leur dernière expédition en Islande. Outre ces conférences-débats, la journée comprenait des anima-

>

tions interactives sur la Terre et les trésors des volcans (lave, soufre, obsidienne…), une visite guidée dans les conservatoires géologiques de l’Institut, ainsi qu’un atelier où les participants pouvaient s’initier au fonctionnement du sismographe. De l’Italie aux îles Vanuatu, de l’Islande à Haïti ou Sumatra, la journée a réuni un public enthousiaste autour de ces soubresauts qui agitent notre fragile croûte terrestre… rappelant à chacun à quel point la Terre est vivante et l’homme humble face à son immensité !

>

04.12

09.12

L’IRSNB est présent dans la délégation de 5 experts représentant l’Europe au 2e Expert Group Meeting de la Convention sur la Diversité Biologique en Inde.

Enfants malvoyants et adultes handicapés visitent le Muséum à l’occasion de la présentation du guide sur l’accessibilité des musées du Conseil Bruxellois des Musées.


20

Culture et nature main dans la main Afin d’attirer un public le plus large possible, le Muséum des Sciences naturelles s’associe chaque année à différents projets culturels organisés en Belgique. Et à l’évidence, culture et nature vont très bien ensemble ! D’une part, nous voulons offrir une plateforme de diffusion aux artistes et faire en sorte que la nature soit leur source d’inspiration. D’autre part, en mettant l’art en jeu, nous souhaitons placer la science au premier plan. Ainsi, le Muséum soutient le célèbre concours photos ARGUS qui met essentiellement en avant la nature et la protection de la biodiversité. Cette année, le Muséum a également organisé une exposition de photographies avec les lauréats des différentes catégories. Depuis 2011, le Muséum est également fier de participer à l’événement Museum Night Fever. Cette année, les merveilles de la faune, de la flore ainsi que les minéraux ont

stimulé la créativité des étudiants en Arts Appliqués de la Haute École Francisco Ferrer. Inspirés par les trésors de nos collections, ils ont concocté un parcours stupéfiant de délire et de fantaisie dans les plus belles salles du Muséum. Le public a même eu l’occasion d’assister à un défilé de mode dans la Galerie des Dinosaures. Enfin, pour la deuxième année consécutive, nous avons collaboré avec le Kunstenfestivaldesarts. Le scénographe belge Jozef Wauters a trouvé dans le Muséum le lieu idéal pour son projet, le « ZOOLOGICAL INSTITUTE FOR RECENTLY EXTINCT SPECIES », consacré à des espèces animales récemment éteintes. Dans une aile temporaire du Muséum, au moyen d’une collection insolite d’images, de récits et de moments-clés, le scénographe a donné son point de vue sur les choix faits par l’homme dans ses relations avec son habitat.

Le Muséum fait peau neuve ! Les temps changent, le nombre de visiteurs augmente, leurs souhaits évoluent, les technologies se développent… En phase avec ces évolutions, le Muséum entend répondre aux attentes du public et de ses partenaires extérieurs et leur offrir une expérience globale. Un changement qui requiert une adaptation des bâtiments et de leur aménagement, avec pour objectif principal d’améliorer la circulation des visiteurs dans le Muséum, d’amener davantage de lumière naturelle et de disposer d’espaces supplémentaires pour les animations et événements. Après une première phase de travaux – avec la création de la « Galerie des Dinosaures », de la « Galerie de l’Évolution » et des salles « 250 ans de Sciences naturelles » et « BiodiverCITY » –, le Muséum est entré, en 2013, dans la seconde phase de sa rénovation. Celle-ci a nécessité la fermeture des salles « Des Hommes et des Mammouths » et

>

>

10.12

31.12

Lors d’un workshop à Singapour, l’IRSNB présente la grande diversité des insectes des mangroves d’Asie du Sud-est au personnel des Parcs Nationaux de la région.

334 190 mercis à nos visiteurs venus encore plus nombreux qu’en 2012 visiter nos salles et expositions !

« Copains cachés, les animaux dans la ville ». L’espace d’exposition temporaire a également été rénové et la salle de lecture sera transformée en centre de connaissances. L’exposition temporaire « À vos cerveaux ! » ouvrira ses portes en juin 2014 et la « Galerie de l’Homme » au début 2015. Suivra, en 2017, l’exposition « Planète vivante », avec deux étages consacrés à la biodiversité et à l’écologie dans le monde. De nombreuses découvertes en perspective pour le public ! Lorsqu’une salle est fermée pour rénovation, les spécimens qui s’y trouvent sont exposés dans d’autres salles ou retournent dans les conservatoires. Pour les spécimens naturalisés ainsi que pour la plupart des squelettes, le déménagement est relativement simple. En revanche, les squelettes de grande taille, comme celui du mammouth de Lierre, nécessitent un démontage et un déménagement os par os, une mission plutôt complexe.

cHIFFRES

4


22 > FINANCes L’année 2013 est marquée par une forte augmentation des recettes et des dépenses traduisant, d’une part, le dynamisme de l’Institut dans la recherche de financements externes et, d’autre part, sa volonté d’investir dans les outils de la recherche et dans le Muséum. Dans leur ensemble, les recettes augmentent de 5 % par rapport à l’exercice 2012. Ceci est d’autant plus remarquable que, dans le même temps, la dotation de l’Institut a diminué de plus de 6 % (gel des dépenses au niveau fédéral). Il s’agit d’une diminution d’une ampleur sans précédent. Les recettes propres (recettes ordinaires et subventions) bondissent quant à elle de plus de 15 %. Il convient cependant de relativiser cette augmentation spectaculaire. En effet, des avances importantes ont été versées à l’Institut en fin d’exercice dans le cadre des projets de recherche (cf. infra). Ces montants constituent des provisions pour charge. Hors enveloppe du personnel, les dépenses ont augmenté de 8,25 %.

—

Les dépenses de personnel à charge des moyens propres sont tout à fait stables. — L’augmentation des dépenses de fonctionnement (2 065 k€) s’explique par : • l’augmentation des dépenses de fonctionnement liée aux contrats extérieurs. Notons plus particulièrement les transferts aux partenaires de nos contrats européens (869 k€) ; • sur le plan des investissements muséologiques, 592 k€ ont été investis sur fonds propres (rénovation de l’espace d’exposition temporaire Cerau) ; • un montant de 2 985 k€ a été liquidé pour le seul contrat avec la Défense pour la gestion du Belgica, contre 2 064 k€ en 2012.

recettes et dépenses (en K€) ■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Recettes

30 508

30 754

32 288

b Dépenses

29 218

30 406

32 217

Solde

1 290

348

71

32 500 32 000 31 500 31 000 30 500 30 000 29 500 29 000 28 500 28 000 27 500

a

b

Répartition des dépenses (en K€) ■ 2011

■ 2012

■ 2013

12 000

10 694

10 748

10 938

10 000

b Personnel ressources propres

9 424

9 345

9 347

c Fonctionnement ordinaire

5 830

5 978

7 134

d Fonct. matériel volant et navigant

1 876

2 467

3 376

e Investissement muséologique

292

153

592

4 000

f Équipement

787

1 358

546

2 000

g Bibliothèque et collections

315

357

284

29 218

30 406

32 217

■ 2011

■ 2012

■ 2013

12 000

10 694

10 748

10 938

10 000

b Dotation générale

7 726

7 849

7 358

c Recettes propres du muséum

2 719

3 515

2 752

d Recettes propres de la recherche

8 496

7 956

10 746

873

686

494

30 508

30 754

32 288

a Enveloppe du personnel*

Total

8 000 6 000

0

a

b

c

d

e

f

g

Sources des recettes (en K€)

a Enveloppe du personnel*

e Recettes propres diverses

Total

8 000 6 000 4 000 2 000 0

* Personnel statutaire et contractuel à charge du SPP Politique scientifique.

a

b

c

d

e

recherche > collections > publics > chiffres

>

INSTITUT

23 Répartition des recettes du Muséum (en K€) Le Muséum a accueilli 334 190 visiteurs en 2013 (+ 3,25 % par rapport à 2012). Parmi ces visiteurs, 114 975 ont visité l’exposition temporaire « Bébés animaux » (sur une période de 9,5 mois) et 24 798 ont visité l’exposition « Préhistoire - Do It Yourself! » (sur une période de 5 mois).

Cette légère augmentation du nombre de visiteurs n’a pas eu d’effet sur les recettes de billetterie. En effet, pour des raisons de politique de communication des travaux, le billet d’entrée à l’exposition « Bébés animaux » était réduit. La boutique a souffert d’une forte diminution de sa fréquentation (-7,24 %). On impute cette diminution à sont éloignement physique de l’exposition temporaire « Bébés animaux ».

■ 2011

■ 2012

■ 2013

0

591

8

1 080

1 385

1 356

c Locations et ventes expos

312

115

137

d Boutique

387

415

386

1 000

e Dons - sponsoring - subventions

398

317

358

800

f Service éducatif

198

313

203

600

g Événements

204

240

219

30

30

45

110

109

40

2 719

3 515

2 752

a Subvention pour la rénovation

du Muséum

b Billetterie

h Concession cafétaria i Observatoire des publics

(tous musées fédéraux) Total

1 400 1 200

400 200 0

a

b

c

d

e

f

g

h

i

Répartition des recettes de la recherche (en K€) En 2013, les recettes liées aux départements scientifiques ont augmenté de plus de 30 %. Cette situation étonnante s’explique en partie par le versement d’un montant de 900 k€ par la Loterie nationale pour l’achat d’un radar embarqué dans l’avion de surveillance de l’Institut et par le préfinancement d’un important contrat européen (1 200 K€). Ces deux rentrées exceptionnelles expliquent le bond des recettes en provenance des administrations fédérales, d’une part, et de l’Union européenne, d’autre part. Projets financés par

■ 2011

■ 2012

■ 2013

Contrairement à 2012, les subventions en provenance du fédéral ne constituent plus la majorité du volume des recettes de la recherche sur contrat. La politique scientifique fédérale demeure néanmoins le premier pourvoyeur de crédits et représente 26 % des crédits liquidés en 2013 en faveur de la recherche (32 % en 2011 et 34 % en 2012). Les recettes en provenance des entités fédérées et du secteur privé sont stables.

a Belspo

2 626

2 808

2 873

3 000

b Administrations féd. (hors Belspo)

1 420

1 456

2 114

2 500

c Commission européenne

1 408

624

2 233

2 000

d Entités fédérées belges

1 324

1 329

1 550

1 500

e Secteur privé

1 371

1 464

1 516

347

275

460

8 496

7 956

10 746

f Institutions étrangères (hors UE)

Total

1 000 500 0

a

b

c

d

e

f

g

Répartition des recettes diverses (en K€) Parallèlement aux grands projets de recherche subventionnés, les directions opérationnelles scientifiques enregistrent des recettes diverses liées à leur activité ordinaire (analyses de laboratoire, organisation de colloques, vente de cartes géologiques, etc.). Par ailleurs, l’Institut met à disposition de son personnel un mess et une crèche qui génèrent des ■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Activités scientifiques

641

435

280

b Activités sociales (mess, crèche)

141

123

97

91

128

117

873

686

494

c Direction

Total

recettes (activités sociales). Ces activités sont néanmoins et par nature déficitaires. Les recettes de la direction sont constituées des intérêts bancaires, des copyrights, etc. 700 600 500 400 300 200 100 0

a

b

c


24 > PERSONnEL Le nombre de membres du personnel continue sa lente et inexorable érosion. La diminution concerne à part égale le personnel à charge de l’enveloppe et le personnel à charge des recettes propres. Dans un système à enveloppe fermée – et sans même tenir compte des diminutions linéaires de crédits de personnel au sein de la fonction publique (2 % de ladite enveloppe) –, l’augmentation naturelle des salaires entraîne de facto une diminution du nombre d’agents. La forte diminution du nombre de contractuel à charge de l’enveloppe (15 agents) est partiellement compensée par la statutarisation de 8 agents. Pour le personnel à charge des recettes propres, les diminutions

concernent aussi bien le personnel financé sur les recettes ordinaires que le personnel à charge des subventions extérieures.

Répartition du personnel ■ 2011

■ 2012

■ 2013

180

45

49

51

160

b Statutaires non scientifiques

108

98

104

c Contractuels scientifiques

118

114

113

d Contractuels non scientifiques

174

177

156

445

438

424

a Statutaires scientifiques

Total

140 120 100 80 60 40 20 0

a

b

c

d

Sources de financement du personnel contractuel ■ 2011

■ 2012

■ 2013

120

a Enveloppe*

82

96

81

100

b Dotation et recettes ordinaires

94

93

89

80

116

102

99

60

292

291

269

40

c Projets extérieurs

Total

20 0

*

a

Personnel contractuel (besoin exceptionnel et temporaire) à charge du SPP Politique scientifique.

b

c

Pourcentage de femmes dans le personnel Au total, la proportion entre agents féminins et masculins se rapproche encore de la parité. Les disparités au sein des catégories subsistent pourtant, les hommes étant plus nombreux parmi le personnel statutaire. Cependant, la progression du personnel féminin au sein des scientifiques statutaires est constante (27,5 % en 2013 contre 20 % en 2011). L’Institut est proche de la parité en ce qui concerne le personnel

scientifique contractuel (47,8 %). Le personnel féminin contractuel non scientifique représente quant à lui plus de 60 % de cette catégorie d’agent.

70 60

■ 2011

■ 2012

■ 2013


20

26,5

27,5

40

b Statutaires non scientifiques

38

38,1

38,5

30

c Contractuels scientifiques

53,4

47,4

47,8

20


56,3

58,8

60,3

47,4

47,5

47,6

Total

50

10 0

a

b

c

d


>

INSTITUT

25 Pyramide des âges L’âge moyen du personnel a légèrement diminué (42 ans contre 42,6 ans en 2012). Cette situation s’explique par le nombre d’agents qui ont accédé à la pension. Le personnel âgé de plus de 55 ans représente plus de 18 % des effectifs (16,5 % en 2012). L’importance de ces chiffres met en évidence ■ Femmes

■ Hommes

60-+

11

18

55-59

la nécessité de développer une véritable stratégie dans le transfert des connaissances. Comme les années précédentes, les collaboratrices sont majoritaires dans les classes d’âge 20-40 ans.

22

27

50-54

17

29

60-+

45-49

29

41

55-59

40-44

32

30

35-39

37

36

40-44

30-34

29

28

35-39

25-29

20

10

20-24

5

3

50-54 45-49

30-34 25-29 20-24

Moyenne d’âge : 42 ans

40

30

20

10

0

10

20

30

40

Personnel par rôle linguistique (%) Alors que l’équilibre linguistique global était parfaitement respecté en 2012, une forte disparité apparait en 2013. Du côté néerlandophone, le nombre de contractuels non scientifiques est passé de 77 à 59 agents tandis que le contingent francophone restait inchangé. L’équilibre est quasi maintenu dans ■ FR

■ NL

étr.

Ost.

Bil.


25

27

-

0

1

b Contractuels scientifiques

48

56

2

5

0

c Statutaires non scientifiques

48

49

-

7

0


86

59

6

6

0

207

191

8

18

1

Total

les carrières statutaires (49 % francophone - 51 % néerlandophone), tandis que les contractuels scientifiques demeurent majoritairement néerlandophones (54 %). 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

a

b

c

d

Absences ET Accidents de travail 2011

2012

2013

■ Absences IRSNB (%)

4,58

6,79

5,68

■ Absences niveau fédéral (%)

6,84

6,93

nd

■ Accidents de travail IRSNB (fréquence)

12,02

14,69

14,69

■ Accidents de travail R&D (fréquence)

2,61

3,21

nd

11,98

12,51

nd

9

11

11

10

5

8

■ Accidents de travail Gestion des musées (fréquence) Accidents de travail IRSNB (nombre) Accidents IRSNB s/ le chemin du travail (nombre)

Le taux d’absentéisme est en diminution par rapport à l’exercice 2012 (5,68 contre 6,79 %), mais reste supérieur au taux de 2011. Malgré les efforts réalisés en termes de prévention (formation et information du personnel), le nombre d’accident de travail est constant. Après une forte diminution entre 2011 et 2012, le nombre d’accidents sur le chemin du travail est à nouveau en hausse. L’Institut n’a que peu d’influence sur cette variable.


26 > RECHERCHE Le nombre de publications connaît une baisse sensible en 2013 par rapport à l’exercice 2012 (- 15 %). Cette baisse quantitative se traduit de manière variée suivant la catégorie de publication. On notera une forte augmentation des publications avec Impact factor (+ 17 %) et Peer review (+ 8 %), ce qui est un signe de la reconnaissance internationale des travaux réalisés à l’Institut. La chute spectaculaire des publications sans IF ni Peer review s’explique par deux phénomènes. D’une part, un intérêt moins marqué des chercheurs pour des publications qui n’ont aucun impact sur leur carrière scientifique et, d’autre part, une nouvelle approche méthodologique qui permet d’éviter qu’une même publication puisse se retrouver dans différentes catégories (risques de doublons).

Le nombre de travaux d’expertise ainsi que les travaux de vulgarisation est constant. La DO Terre et Histoire de la Vie enregistre 46 % des publications scientifiques et 77 % des travaux de vulgarisation. La DO Taxonomie et Phylogénie, bien que d’une taille limitée, prend à son actif 28 % des publications scientifiques. La DO Milieux Naturels, quant à elle, monopolise logiquement les travaux et rapports d’expertise (78 %).

Répartition des publications Publications scientifiques

Travaux de vulgarisation

Rapport d’expertise + travaux

Total

Total

dont journaux avec IF

dont journaux avec comité de lecture international

DO Taxonomie et Phylogénie

153

78

40

35

3

0

156

DO Milieux naturels

100

28

12

60

6

98

204

DO Terre et Histoire de la vie

257

72

16

169

31

17

305

52

19

28

5

2

2

56

555

187

75

293

40

126

721

Directions opérationnelles

Service patrimoine Total IRSNB*

dont autres

Évolution des publications ■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Publications scientifiques

704

642

555

700

b Travaux de vulgarisation

59

39

40

500

229

166

126

992

847

721

c Rapports

Total

800 600 400 300 200 100 0

a

b

c

Projets scientifiques à financement externe En 2013, le nombre de contrats géré par l’Institut, seul ou en partenariat, s’est élevé à 159, soit un tassement relativement important par rapport à 2012 (- 10 %). Il ne faut pas s’inquiéter outre mesure de cette diminution ; le nombre de contrats est une donnée purement quantitative où sont enregistrés de la même manière tous les contrats, quel que soit leur montant. La DO Milieux Naturels, en prise avec l’actualité prégnante des questions environnementales, enregistre naturellement une part importante des contrats de recherche et d’expertise (52 %).

Projets à financement externe

Direction générale

3

DO Publics

3


26

DO Milieux naturels

83


34

Service du patrimoine

10

TOTAL

159


>

INSTITUT

27 Projets en cours suivant la source de financement L’analyse des sources de financement montre la diversité des pouvoirs subsidiant et l’importance des financements internationaux. Néanmoins, la Politique scientifique fédérale demeure au centre du financement de la recherche à l’Institut aussi bien en nombre de projets qu’en crédits alloués. 2011

2012

2013

2013

Nombre

Nombre

Nombre

Montant (en €)

Politique scientifique fédérale

66

81

60

2 873

Fédéral hors Politique scientifique

12

12

13

1 214

Loterie Nationale

5

2

2

900

Région Flamande + FWO

13

12

12

586

Région Wallonne + FNRS

6

5

4

646

Région de Bruxelles-Capitale

4

6

2

318

Universités

3

2

6

0

Commission européenne

28

36

40

2 233

Internationaux

12

15

15

460

Privé

7

7

5

1 516

Total

156

178

159

10 746

Encadrement d’étudiants L’encadrement d’étudiants, doctorants et masters est en légère augmentation. Par rapport à l’exercice 2012, on notera cependant une inversion de la proportion des masters par rapport aux doctorants (respectivement 60 et 40 %). Comme pour les publications scientifiques, c’est la DO Terre et Histoire de la Vie qui assure la majorité du travail d’encadrement (55 %), suivi par la DO Taxonomie et Phylogénie (27 %), la DO évolution de l’encadrement d’étudiants

90

2011

2012

2013

■ PhD

81

69

56

■ Master

68

65

83

149

134

139

Total

Milieux Naturels (14 %) et le Service Patrimoine (4 %). Il convient de signaler que ne sont enregistrés ici que les travaux pour lesquels un agent de l’Institut est (co)promoteur.

80 70 60 50

répartition de l’encadrement d’étudiants ■ PhD ■ Master

Total

2012

2013

90 80

a


18

19

37

70

b

DO Milieux naturels

10

10

20

60

c


23

54

77

50

d

Service patrimoine

5

0

5

56

83

139

Total 2013

2011

40 30 20 10 0

a

b

c

d


28 > BIBLIOTHèQUE Les acquisitions de livres et de journaux se stabilisent autour des 8 000 unités, assurant de la sorte la continuité des séries et l’enrichissement des collections papier. Parallèlement, le nombre d’abonnements à des journaux électroniques ne cessent de croître (augmentation de prêt de 10 % en 2013). Il est intéressant de noter l’évolution croisée des prêts classiques et de la consultation électronique des documents. Les premiers continuent de décroître d’année en année, tandis que la seconde croît de manière constante et importante (+ 5 % par an).

Acquisitions

Livres et journaux Journaux électroniques

2011

2012

2013

+8 068

+8 174

+8 145

+59

+83

+137

■ 2011

■ 2012

■ 2013

Prêts

a Prêts de documents en interne

4 690

4 619

3 071

b Prêts Inter Bibliothèques

447

390

352

c Emprunts

211

167

154

d Prêts

236

223

198

e Échanges internationaux

851

831

828

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

a

b

c

d

e

Types de documents électroniques consultés ■ 2011

■ 2012

■ 2013

9 000

a Périodiques

3 419

3 487

3 623

8 000

b Abstracts

1 047

1 075

1 123

7 000

c Texte intégral

2 611

2 689

2 851

d Total sessions de consultation

7 455

8 051

8 455

6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0

a

b

c

d


>

INSTITUT

29 > COLLECTIonS Valorisation scientifique Par rapport aux années précédentes, le nombre de prêts est constant, sauf en entomologie où les visites in situ sont préférées aux prêts. Concomitamment, l’accueil de visiteurs scientifiques a augmenté pour ces collections.

Nombre de visiteurs scientifiques / nombre jours

Enrichissements des collections

Nombre de prêts

26 / 46

1 783

21

Invertébrés

36 / 101

12 354

22

Entomologie

77 / 522

64 432

219

Paléontologie

45 / 159

1 680

14

Anthropologie et Préhistoire

31 / 198

0

7

33 / 49

599

21

248 / 1 075

80 848

304

Vertébrés

L’enrichissement des collections connaît une baisse spectaculaire ; un peu plus de 80 000 spécimens acquis en 2013 contre plus de 190 000 un an plutôt. Il s’agit là d’un effet direct de la diminution des crédits alloués par la dotation aux départements scientifiques. Une nouvelle méthodologie a été utilisée pour le comptage des visiteurs scientifiques. Elle consiste à différencier le nombre de visiteurs et le nombre de visites des collections considéré en jour.

Géologie Total

DIGITALISATION DES COLLECTIONS Le nombre de spécimens encodé diminue presque de moitié. Cette très forte diminution s’explique par celle du nombre d’encodeurs passé de 10 à 5 entre 2012 et 2013. Les encodeurs sont financés par des ressources externes. L’enrichissement des enregistrements dépend donc des subventions permettant d’assurer leur salaire. encodage par département

Par ailleurs, trois anciens encodeurs ont été nommés en qualité de technicien de collection et l’encodage ne fait pas partie de leurs missions prioritaires. Néanmoins, fin 2013, le nombre d’enregistrement dans DaRWIN approche presque les 500 000 unités dont près de 30 000 types.

encodage dans darwin

Vertébrés

12 954

Invertébrés

10 587

Entomologie

4 067

Enregistrement des types

Nouvelles Enregistrement de non-types espèces

Total enregistrements dans Darwin

1er trimestre

178

9 586

1 100

9 764

2e trimestre

304

7 483

821

7 787

3e trimestre

267

4 752

727

5 019

4e trimestre

190

2 566

391

2 756

répartition des tâches d’encodage (%)

Croissance

939

24 387

3 039

25 326

Ajouts de données

76,86 %

Total

29 514

451 190

NC

480 704

Mises à jour des données

23,14 %

Paléontologie

4

Géologie

7

Total

27 619


30 > MUSéUM La fréquentation du Muséum s’inscrit dans la continuité de l’excellente année 2012, avec plus de 330 000 visiteurs (+ 3 %). Ce succès est indéniablement lié à celui des expositions temporaires. Près d’un visiteur sur deux a parcouru une de nos expositions temporaires (Bébés animaux, Préhistoire - Do It Yourself!). En un peu moins de 10 mois, l’exposition consacrée aux plus petits a rassemblé près de 115 000 curieux. Cette réussite de l’exposition Bébés animaux explique également la progression des visites individuelles ou en famille ( + 5 %).

Aucune exposition temporaire créée ou coréalisée par l’Institut n’était présentée dans un autre musée en 2013. Les présentations outdoor se limitent donc aux activités de l’Xperilab.be (camion de la science qui sillonne les communes belges) et du CBEN (expositions itinérantes dans les communes bruxelloises), ce qui explique la chute de fréquentation dans cette catégorie d’activités.

Évolution de la fréquentation du Muséum

a Visiteurs en groupe b Individuels et familles

Total

■ 2011

■ 2012

■ 2013

80 544

92 172

90 924

198 500

231 768

243 266

279 044

323 940

334 190

250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0

a

b

Répartition de la fréquentation du Muséum

a Salles permanentes b Expos temporaires (indoor)

Total Muséum c Expos temporaires (outdoor)

■ 2011

■ 2012

■ 2013

244 648

208 404

170 270

350 000

34 396

115 536

163 920

300 000

279 044

323 940

334 190

250 000

16 617

200 000

389 000

312 500

400 000

150 000 100 000 5 0000 0

a

b

c

Profil des visiteurs par classe d’âge (%) Les enfants de 0 à 5 ans représentent une part grandissante de notre public (15 %). Pour l’exercice 2013, la présentation de l’exposition Bébés animaux a eu un effet évident sur l’attractivité du Muséum pour les parents de jeunes enfants. Alors que la tranche 6-17 représente traditionnellement la part la plus importante de nos visiteurs, on note

– et ce pour la première fois – que ce sont les adultes qui occupent la première marge du podium avec une proportion de 43 % des visiteurs (37 % en 2012). 50 45 40

■ Permanent

■ Temporaire ■ Total

35 30

a

Enfants (0-5 ans)

10,14

19,31

14,64

20

b

Jeunes (6-17 ans)

45,35

32,85

39,22

15

c

Adultes (18-59 ans)

42,23

42,99

42,60

10

d

Seniors (60+)

1,88

2,41

2,14

e

Indéterminés

0,40

2,44

1,40

5 0

a

b

c

d

e


>

INSTITUT

31 Tarifs adaptés et gratuités La proportion de visiteurs bénéficiant de la gratuité reste stable d’année en année. Elle tourne autour de 25 %. La plus grande partie de ces gratuités est liée à l’âge des visiteurs (enfants de moins de 6 ans). Si on ajoute la gratuité du 1er mercredi aprèsmidi, ce sont plus de 30 % des visiteurs qui ne paient pas de

droit d’entrée. In fine, comme en 2012, seuls 26 % des visiteurs ont payé le tarif plein. Le tarif réduit compose logiquement l’essentiel des entrées, puisqu’il rassemble les visites en groupe et toutes les initiatives prises par l’Institut, seul ou en partenariat (SNCB, Brussels Card, etc.), pour attirer le plus grand nombre de visiteurs au Muséum.

Nombre

■ Tarif plein

87 855

■ Tarif réduit ■ Gratuité du

158 236

1er mercredi

du mois

26 %

21 % 5%

17 156

■ Autres gratuités

47 %

70 943

Total

334 190

Fréquentation du site web Si l’on note une diminution importante du nombre de pages internet consultées (- 8 %), on constate, d’un autre côté, une explosion du nombre de visiteurs sur le site (+ 18 %). Avec plus de 3,5 millions de visiteurs, le site internet est un acteur essentiel de la communication de l’Institut.

Pages Visiteurs

2011

2012

2013

11 509 570

11 590 095

10 672 129

2 924 777

3 051 811

3 601 459

Évolution de la clientèle de la boutique Le nombre de client de la boutique n’a pas suivi la courbe ascendante du nombre de visiteurs du muséum. Ce constat est probablement imputable à l’éloignement physique de l’exposition temporaire « Bébés animaux » par rapport à la boutique. La dépense par client est stable, mais considérée vis-à-vis de l’ensemble des visiteurs, la dépense moyenne est très faible (1,13 € par visiteur).

2011

2012

2013

Visiteurs du Muséum

279 044

329 940

33 4190

Clients de la boutique

25 688

27 693

25 689

Rapport client/visiteur

9,21%

8,39%

7,69%

14,76

14,79

14,72

1,36

1,27

1,13

Dépense/client Dépense/visiteur

Le Muséum dans les médias L’exposition de l’Institut dans la presse écrite est en augmentation par rapport à 2012 (+ 7 %). Cette augmentation est surtout due aux médias néerlandophones. La présence dans les médias étrangers demeure cependant extrêmement faible. ■ FR

Concernant les mentions de l’Institut et les interviews dans les médias radio et télévision, le nombre est constant par rapport à l’exercice précédent. La majorité des sujets abordés était accompagnée d’une interview de membres du personnel (près d’une centaine).

NL

■ Autres

319

376

6

Expo Bébés animaux

31

41

0

Expo Préhistoire - Do It Yourself!

10

5

0

350

360

422

6

300

50

105

0

■

Presse écrite Articles Muséum et Institut

a Total Presse écrite b dont interviews d'agents de l'IRSNB Radio et TV

450 400

250 200 150

c Total Radio et TV

48

63

0

100

d dont interviews d'agents de l'IRSNB

44

50

0

50

408

485

6

Total général

0

a

b

c

d


32 Activités organisées par le Service éducatif Le nombre de participants aux activités du Service éducatif établit un nouveau record avec plus de 62 000 personnes y ayant participé, intra et extra muros. L’augmentation se situe bien au-delà de celle du nombre de visiteurs du Muséum puisqu’elle affiche 10 % alors même que la fréquentation n’affiche qu’une augmentation de 3 %. Ce résultat démontre que l’offre proposée répond aux attentes du public en général et des écoles en particulier. Le nombre de participants aux activités est en moyenne de 20 personnes, ce qui correspond à une situation optimale si l’on veut conserver la qualité de transmission du message éducatif.

2011

2012

2013

Nombre de participants

55 387

56 912

62 594

dont groupes (indoor + outdoor)

50 911

51 308

56 163

dont individuels

4 476

5 604

6 431

Nombre d'activités organisées

2 828

2 886

3 083

19,6

19,7

20,3

2011

2012

2013

Par rapport au nombre total de visiteurs du Muséum

15,0

13,1

13,8

Par rapport aux visiteurs en groupe

47,4

41,1

50,6

Fréquentation moyenne par activité

Proportion de visiteurs encadrés indoor (%) La donnée essentielle de ce tableau réside dans le pourcentage d’encadrement des groupes : il dépasse les 50 % ! L’encadrement moyen (19 %) doit être jugé à l’aune de l’objectif d’un Service éducatif qui est d’encadrer les groupes scolaires pour offrir une valeur scientifique ajoutée à la visite du Muséum.

Répartition des visiteurs par activité petites expositions temporaires thématiques destinées aux écoles bruxelloises ne se dément pas.

Même si les visites guidées demeurent un incontournable de l’offre éducative, il convient de noter la progression constante des formules ateliers. Contrairement aux visites guidées, leur succès n’est pas contingenté par la thématique des expos temporaires. En deux ans, la fréquentation des ateliers a augmenté de plus de 20 %. Concernant les activités extramuros, on notera que le succès du camion de la science qui sillonne nos régions (Xperilab.be) et des

50 45 40 35

■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Visites guidées

20 448

18 054

20 718

20

b Ateliers

14 764

16 314

18 043

15

c Autres

6 639

8 132

7 216

10

d Outdoor

13 536

14 412

16 617

Total

55 387

56 912

62 594

30

5 0

a

b

c

d

Profil du public des visites guidées et des ateliers (%) Que ce soit du côté francophone ou néerlandophone, les écoles maternelles et primaires constituent le public majoritaire du Service éducatif. Il est clair que la thématique de l’exposition Bébés animaux a influencé ce résultat. Le phénomène marquant - et constant – se situe

dans la faible présence des écoles secondaires francophones qui ne constituent que 15 % du public francophone (18 % en 2012) tandis qu’elles représentent plus de 30 % côté néerlandophone. L’ouverture en 2014 de la Galerie de l’Homme devrait aider à ramener ce public cible vers le Muséum.

NL

FR

■ Maternelles et primaires

56,95

73,86

■ Écoles secondaires

31,53

15,7

■ Enseignement supérieur

2,85

2,11

■ Enseignement général

1,61

0,72

■ Groupes de jeunesse

2,33

3,73

4,3

3,02

0,43

0,86

100

100

■ Groupes adultes ■ Individuels et familles Total

NL

FR

INSTITUT

5


34

Une nouvelle organisation 2013 a vu se concrétiser le passage à une nouvelle organisation qui avait été pensée et décidée depuis déjà plusieurs années. C’est en effet en 2008 que le Conseil scientifique a approuvé une réorganisation de l’Institut. C’était le début d’un long parcours administratif émaillé d’arrêtés ministériels et royaux, de définitions et pondérations de fonctions, de publications au Moniteur belge, de longues attentes et d’accélération subites, de sélections fructueuses, infructueuses, de nominations… Mais nous y voici : après 5 ans de démarches, une nouvelle organisation et donc un nouveau Conseil de Direction ont démarré en mai de cette année. Le hasard du calendrier a fait que ce processus a abouti au moment même où étaient renouvelés le Conseil Scientifique et la Commission de Gestion. L’IRSNB a donc fini 2013 avec de toutes nouvelles instances de gouvernance et de contrôle. Pourquoi une nouvelle organisation ? Jusqu’ici, l’IRSNB se composait de sept départements scientifiques, et d’une dizaine de services en charge du Muséum et des fonctions d’appui administratif et technique. Mais seuls les départements étaient représentés officiellement au Conseil de Direction, l’instance décisionnaire pour de nombreux aspects de la vie de l’établissement. La gouvernance n’était donc pas représentative. D’autre part, la gestion des collections incombait aux scientifiques qui devaient par ailleurs effectuer leur propre recherche et répondre aux sollicitations diverses. Or les collections fédérales déposées à l’Institut sont un bien commun et notre rôle est de garantir leur conservation et leur accessibilité : ce service rendu à la communauté ne peut être mis en compétition avec d’autres tâches. Enfin, les fonctions d’appui relevaient indépendamment les unes des autres du Directeur général, sans coordination structurée. C’est donc ces aspects – meilleure représentation des diverses composantes au sein du Conseil de Direction, meilleure garantie de conservation et d’accessibilité des collections, et coordination renforcée des services au public et des services d’appui – que la nouvelle organisation a cherché à améliorer. à cette occasion, les équipes de recherche ont été regroupées en unités plus larges , afin de faire émerger des domaines plus interdisciplinaires, et d’offrir plus de souplesse et de capacité d’évolution.

Finalement, l’Institut s’est réorganisé autour de 6 piliers : • Trois piliers orientés vers la recherche et l’expertise : les Directions Opérationnelles Taxonomie et Phylogénie, Milieux Naturels et Terre et Histoire de la Vie • Un pilier consacré à la diffusion des connaissances : la direction opérationnelle des Publics • Un pilier consacré à la gestion et l’accès aux collections et aux bibliothèques : le Service scientifique Patrimoine • Un pilier regroupant tous les services administratifs et techniques : la Direction des Services d’appui L’organisation interne de chacune de ces entités a fait l’objet de nombreuses discussions et échanges de vues. Certaine équipes existantes ont été maintenues, d’autres ont fusionné ou se sont réorganisées. L’organigramme ci-contre en donne une vue d’ensemble.

recherche > collections > publics > CHIFFRES > INSTITUT

35

Comité de Direction du SPP Politique Scientifique Commission de gestion Conseil Scientifique

Relations internationales DIRECTION GéNéRALE

Prévention et bien-être au travail

Jury

Direction Opérationnelle Taxonomie et Phylogénie

Direction Opérationnelle Milieux Naturels

Laboratoire de Systématique Moléculaire

écologie Aquatique et Terrestre

Vertébrés

Physico-chimie des Ecosystèmes

Invertébrés

Traitement des données et modélisation des écosystèmes

Entomologie

Belgica et Service de mesures Ostende

Gestion des collections

Centre de données et d’informations pour la biodiversité et les écosystèmes Direction Opérationnelle Terre et Histoire de la Vie

Unité de Gestion du Modèle Mathématique de la Mer du Nord

Service géologique de Belgique

Groupe (belge) d’appui aux politiques de biodiversité

évolution de la Paléobiosphère Homme et environnements au Quaternaire Laboratoires des Sciences de la Terre

Direction Opérationnelle Publics

Gestion des collections

Communication Expositions

Service Scientifique Patrimoine

Muséologie

Bibliothèque

éducation

Collections scientifiques et archives

Accueil Museumshop

Direction des Services d’appui Service Financier Service Personnel et Organisation ICT & Multimédia Services Techniques et Logistiques Service Sécurité et Gardiennage

L’Institut royal des Sciences naturelles de Belgique est l’un des dix établissements scientifiques fédéraux qui dépendent de la Politique scientifique fédérale (Belspo). L’IRSNB est un service de l’État à gestion séparée. Il est géré par trois instances indépendantes : > Le Conseil scientifique donne ses avis sur les questions d’ordre scientifique liées à l’accomplissement des tâches de l’établissement ; > La Commission de Gestion du Pôle Nature, qui regroupe l’IRSNB

et le Musée royal d’Afrique centrale, a en charge la gestion financière et matérielle de l’IRSNB ; > Le Conseil de Direction est chargé de la gestion journalière de l’Institut. Par ailleurs, le Jury de recrutement et de promotion procède au recrutement et au suivi de la carrière du personnel scientifique statutaire. Enfin, le Directeur de l’Institut est membre de plein droit du Comité de Direction du SPP Politique Scientifique Fédérale.


36

Le programme BRAIN.be : un bilan du premier cycle BRAIN.be (Belgian Research Action through Interdisciplinary Networks) est le nouveau programme cadre pluriannuel pour la recherche scientifique coordonné et financé par le SPP Politique Scientifique Belspo. Il est ouvert à l’ensemble de la communauté scientifique belge : universités, établissements scientifiques fédéraux, et centres de recherche. Il remplace les divers programmes thématiques antérieurs (SSD, AGORA, TA, DR…) ainsi que la masse recherche, qui était réservée aux ESFs. Dorénavant, tous les projets de recherche introduits par l’IRSNB sont donc évalués et financés sur le même pied que les projets introduits par les universités et les centres de recherche.

L’IRSNB partait bien armé dans ce nouveau contexte : il a depuis longtemps déjà l’habitude de collaborer avec le monde académique, tant belge qu’étranger, et de soumettre ses projets à l’évaluation des experts et des agences de financement. Au terme des deux premiers appels à projets (2012 et 2013), le constat est en effet encourageant. Le nombre et le budget des projets de recherche de l’Institut financés par la Politique scientifique se maintiennent, et l’IRSNB est associé comme coordinateur ou partenaires à plus d’un projet sur quatre.

Une meilleure communication interne plan de communication interne a été mis en place, avec deux principes : l’implication de tous via la création de groupes de travail sur une base volontaire, et la transparence via un reporting régulier tant à la direction qu’au personnel. Les domaines d’action ainsi mis en priorité par les groupes de travail concernent : l’intranet, la circulation des mails, l’accueil des nouveaux arrivants, les espaces café, les activités sportives et culturelles, la mise en place d’un réseau interne de communicateurs. L’IRSNB est un établissement très diversifié avec de nombreux métiers et spécialités, réparti de surcroît sur plusieurs sites. Quoi d’étonnant à ce que les collaborateurs se connaissent mal, même si globalement le sentiment d’appartenance à l’institution est assez fort ? En 2012, une enquête sur les usages et attentes relatifs à la communication interne a reçu un taux de participation important. Elle a mis en évidence le besoin d’améliorer les outils existants et de développer des activités collectives. En 2013, le tout premier

Résultats : la farde d’accueil remise aux nouveaux collaborateurs est en voie d’adaptation, la refonte de l’intranet est en cours, les mailings lists ont été restructurées sur une double base géographique et thématique, et une initiative originale a vu le jour : la semaine du bonjour, encourageant chacun à engager la conversation avec des collègues d’autres services. Les meilleurs participants ont reçu un prix vraiment hors norme : un vol à bord de l’avion de surveillance de l’IRSNB… Les heureux gagnants comme les pilotes de l’avion s’en souviennent avec émotion !

37

Missions L’IRSNB est chargé de quatre grandes missions : > Recherche scientifique en sciences naturelles ; > Expertise scientifique au service des autorités publiques ; > Conservation et gestion des collections patrimoniales et scientifiques ; > Diffusion des connaissances scientifiques vers la société.

Recherche & expertise À l’IRSNB, une personne sur trois est un scientifique. Le personnel scientifique comprend principalement des biologistes, des paléontologues et des géologues, mais aussi des océanographes, des anthropologues, des préhistoriens, des archéologues ainsi que des géographes, des physiciens, des bio-ingénieurs ou des mathématiciens, ce qui permet de mener des recherches pluridisciplinaires.

Les domaines de recherche > La biodiversité et les mécanismes d’évolution du vivant > Les écosystèmes terrestres, d’eau douce ou marins > L’histoire de la vie, du climat, des installations humaines > La géologie de la Belgique et la modélisation de la mer du Nord

Les services rendus > L’IRSNB fournit une expertise scientifique en appui aux engagements internationaux de la Belgique relatifs à la protection de l’environnement. > Il développe des outils et des méthodes pour le suivi des milieux naturels, terrestres ou marins. > Il délivre des avis utiles pour l’élaboration des politiques nationales eteuropéennes de protection et de conservation des milieux et de la biodiversité, et d’utilisation des ressources naturelles.

Collections Avec 37 millions de spécimens conservés comme patrimoine belge de portée universelle, les collections de l’IRSNB sont avant tout une référence et un outil pour la recherche. Se plaçant au niveau européen juste derrière Londres et Paris, ces collections ont reçu le label européen de « grande infrastructure de recherche ». Elles sont visitées et étudiées en permanence par des chercheurs du monde entier. Depuis plusieurs années, l’IRSNB mène un ambitieux programme de numérisation de ses collections et a développé pour ce faire une plateforme open-source, DaRWIN, accessible en ligne, qui permet d’encoder toutes les données relatives à l’ensemble des collections.

Muséum Pour le grand public, le Muséum des Sciences naturelles est la partie visible de l’IRSNB. Il offre 16 000 m² de galeries permanentes, de salles d’expositions temporaires, d’ateliers éducatifs, et accueille chaque année près de 300 000 visiteurs, dont environ 30 % de groupes scolaires. Il est mondialement connu pour sa Galerie des Dinosaures, la plus grande d’Europe. Il joue un rôle leader en matière de promotion et de diffusion de la culture scientifique, dans ses murs mais aussi en dehors, notamment par le biais d’expositions et d’animations itinérantes. Il poursuit ses efforts dans le sens d’une rénovation ambitieuse, progressive, pour un musée plus convivial, correspondant toujours mieux aux attentes de la société, et résolument tourné vers la promotion d’une approche respectueuse de la nature.

Woord vooraf Zoals elk jaar neemt dit verslag u mee naar het hart van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) en zijn Museum, en vertelt het u één voor één verhalen, feiten en cijfers. Maar achter deze rustige façade gaat een bijzonder bewogen 2013 schuil. De eerste verandering stond al lang op til: de hervorming van de interne organisatie van het Instituut. Na jaren voorbereiding werd ze eindelijk voltooid. Doordat veel collega’s vaak vrijwillig belangrijke verantwoordelijkheden op zich hebben genomen, konden we er gedeeltelijk op vooruitlopen. Ik wil hen dan ook van harte bedanken voor hun inzet, omdat ze zo een goede en efficiënte werking van de instelling hebben verzekerd. De POD Wetenschapsbeleid (Belspo), waarvan het KBIN afhangt, krijgt ook een nieuwe vorm. Met dit doel heeft Belspo in het kader van zijn Bestuurovereenkomst verschillende initiatieven gelanceerd. Eén daarvan, die de tien Federale Wetenschappelijke Instellingen (FWI’s) die behoren tot het Wetenschapsbeleid tot vier polen moest samenvoegen, heeft het na diverse lotgevallen – die ook door de pers werden opgepikt - niet gehaald. Of dit nu goed dan wel slecht nieuws is, het voorbereidende werk is niet verloren. Hiermee zouden de FWI's gemakkelijker kunnen samenwerken rond meer gerichte en operationele projecten, die voor het federale Wetenschapsbeleid toch van strategisch belang zijn. Ten slotte heeft het KBIN, net zoals de rest van het federale overheidsapparaat, haar dotatie dit jaar drastisch zien verminderen. In die context was het een bijzondere uitdaging onze activiteiten en de kwaliteit van onze diensten te behouden. We waren genoodzaakt heel creatief te zijn om onze beloften te kunnen waarmaken. Gelukkig konden we rekenen op het vertrouwen van het publiek, het nut van de instelling bij het ondersteunen van de federale competenties en onze faam bij onze buitenlandse collega’s. Het is de beloning van jarenlange inspanningen en het streven naar kwaliteit: een grote troef voor onze werking. Maar dit potentieel wordt kwetsbaar als we de verwachtingen van onze talrijke partners en gebruikers niet langer kunnen inlossen. We zullen dit positieve resultaat misschien niet meer kunnen herhalen als de bezuinigingen aanhouden, want hoewel samenwerkingsverbanden en synergieën de openbare financiering kunnen optimaliseren, vervangen ze deze echter niet. Dit serene verslag van het afgelopen jaar is dan ook meer dan de moeite waard. De verhalen, feiten en cijfers tonen aan dat onze instelling en alle mensen die er werken, altijd tot vernieuwing in staat zijn. Een mooi besluit voor een nogal bewogen jaar. Camille Pisani, Algemeen directeur

onderzoek

1

Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen

4

De verstedelijking in België en de gevolgen voor de biodiversiteit Bijgevolg hebben wetenschappers van de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Katholieke Universiteit van Louvain-la-Neuve en het KBIN de handen in elkaar geslagen. Ze bestuderen de effecten op één gezamenlijke set van 27 over heel België verspreide proefvlakken.

Het hoeft nauwelijks benadrukt te worden dat de toenemende verstedelijking in ons land een bijzonder grote invloed uitoefent op onze oorspronkelijke flora en fauna, en in belangrijke mate aan de biodiversiteitscrisis bijdraagt. Om die effecten van verstedelijking beter te begrijpen moeten we inzicht krijgen in welke processen hier juist voor verantwoordelijk zijn en op welke ruimtelijke schaal deze invloed zich manifesteert. Op die manier kunnen we de effecten op lange termijn beter voorspellen.

Dit project heet SPEEDY en in het kader daarvan wordt een zeer groot aantal organismen bestudeerd, zoals vogels, planten, mosselkreeftjes, spinnen, bacteriën, libellen en slakken. De opvolging van de ecologische effecten, zoals wijzigingen in soortensamenstelling en diversiteit, en ook van de evolutionaire gevolgen van verstedelijking maakt dit project uniek. De wetenschappers van het KBIN nemen de slakken, mosselkreeftjes en kevers voor hun rekening en zijn in belangrijke mate verantwoordelijk voor het in kaart brengen van de effecten op genetisch vlak.

To fly or not to fly, that’s the selection Bij heel wat insecten, maar ook andere organismen, treffen we individuen aan die zich met hun goed ontwikkelde vleugels heel goed kunnen verspreiden, terwijl andere individuen in dezelfde populatie dat helemaal niet kunnen. Het is een belangrijk evolutionair raadsel hoe het mogelijk is dat deze twee types naast elkaar kunnen bestaan. Heel lang werd aangenomen dat deze langvleugelige individuen vooral nieuwe gebieden koloniseren. Zodra een nieuw gebied gekoloniseerd is, zullen individuen die niet in een energetisch kostbaar vliegvermogen investeren, bevoordeeld worden omdat ze die beschikbare energie voor de reproductie kunnen aanwenden.

een lanschap zouden verspreiden, is de kans groot dat er overbevolking zal zijn op plaatsen waar het leefgebied van mindere kwaliteit is. Dit zal echter niet optreden wanneer slechts een klein deel van de populatie zich willekeurig verspreid, en het merendeel van de individuen binnen zijn huidig leefgebied verblijft. Computersimulaties tonen inderdaad aan dat in dergelijke landschappen een stabiele situatie ontstaat, waarin zowel sterke verspreiders als residenten perfect naast elkaar leven. Of hoe de evolutie tot een eenvoudige oplossing kan komen om plaatselijke overbevolking tegen te gaan.

Recent empirisch en theoretisch onderzoek bij kevers bracht een alternatieve verklaring aan het licht. Binnen een landschap is er een sterke variatie in de kwaliteit van het leefgebied. Als alle individuen zich willekeurig over

>

>

02.01

17.01

Het KBIN stelt in ‘Geology at the table - Cooking without borders’ een streekgerecht voor dat het verband tussen gastronomie en geologie aantoont.

Het laboratorium Maritieme Chemie (MARCHEM) in Oostende behoudt de ISO-norm 17025 en krijgt de toelating om een bijkomende reeks analyses uit te voeren inzake de plantaardige pigmenten in sedimenten.

Onderzoek > Collecties > Publiek > cIJFERS > INSTITuUT

5

Bijen en andere vliesvleugeligen uit Ethiopië Over veel insectensoorten, in het bijzonder over bijen en andere vliesvleugeligen, weten we te weinig, zeker in de Afrikaanse landen, en vooral in Ethiopië. Het land is lange tijd moeilijk toegankelijk geweest voor entomologische studies en blijkt nu een echte hotspot van biodiversiteit. Dankzij het driejarige project GTI (Global Taxonomy Initiative) en dankzij de steun van het Leopold III-Fonds hebben een onderzoeker en een externe medewerker van het KBIN er zowel een educatieve als een wetenschappelijke missie kunnen ondernemen. Terwijl een groep Ethiopiërs opgeleid werd over hoe ze insecten moeten verzamelen, identificeren en bewaren, deden onze wetenschappers er onderzoek in nauwe samenwerking met het Zoological Natural History Museum van Addis-Abeba en met het Holeta Bee Research Centre. Ze speurden er de hooglanden en de grote Riftvallei af om twee groepen insecten in te zamelen: bijen, waarvan we het belang voor de bestuiving niet meer hoeven te benadrukken, en een andere groep vliesvleugeligen waarvan sommige soorten de landbouw schade kunnen toebrengen. Op die manier werden heel wat specimens verzameld en geïdentificeerd, waa-

ronder ook nieuwe soorten voor Ethiopië en voor de wetenschap. Ook al weten we over bijen en andere vliesvleugeligen in Ethiopië vandaag al veel meer dan in het begin van het project, toch besluiten de wetenschappers dat, gezien de uitgestrektheid van het land en de diversiteit aan biotopen, extra inzamelwerk zeker nog tot veel nieuwe ontdekkingen zal leiden. Overigens merkte het team van het KBIN op dat de ontbossing en de overbeweiding er verontrustende proporties aannemen en ze het geheel van ecosystemen grondig verstoren.

Twaalf nieuwe sponzen uit Chileens Patagonië Bij de ongewervelde zeedieren vormen de sponzen de belangrijkste bron voor secundaire metabolieten, met antivirale, antibiotische en zelfs kankerbestrijdende eigenschappen. Veel van deze metabolieten zijn al gepatenteerd en worden bij farmaceutisch onderzoek gebruikt. De groeiende interesse voor nieuwe stoffen voor therapeutisch gebruik geeft de taxonomie van sponzen vandaag een nieuw elan. Sinds 2004 neemt het KBIN deel aan internationale verkenningsmissies in Brazilië, Argentinië, Chili en Peru, om er een inventaris van de kustfauna op te stellen. De fauna op de bodem van de fjorden in Chileens Patagonië vertoont een bijzonder hoge graad van biodiversiteit. Na de publicatie van een eerste reeks van zes nieuwe soorten kalksponzen in 2009 beschreven wetenschappers in 2013 twaalf nieuwe soorten gewone sponzen uit deze regio. Het artikel verscheen in het vaktijdschrift Zootaxa. Onderzoekers kunnen nu marine ecoregio’s bepalen aan de hand van de biogeografische relaties die elk van die nieuwe soorten onderhouden met andere soorten van hetzelfde

genus uit de Stille Oceaan en Atlantische Oceaan. Het KBIN leidt dit project in nauwe samenwerking met het Museu Nacional en de Universidade Federal do Rio de Janeiro (Brazilië), de Fundación Huinay (Chili) en het Muséum d'Histoire naturelle de Genève (Zwitserland). Als aanvulling op de Braziliaanse en Chileense subsidies hebben de Belgische Ontwikkelingssamenwerking (Project GTI), het Leopold III-Fonds voor de Studie en het Behoud van de Natuur en het NFWO een deel van het terreinwerk ondersteund.

>

>

20.01

01.02

De blog ‘Two months in Antarctic Seas’ deelt de dagelijkse gebeurtenissen en het onderzoek van het internationale expeditieteam aan boord van de ijsbreker Polarstern.

Op de bouwwerf van een nieuwe enorme sluis in Doel graven onze teams het 3,5 miljoen jaar oude skelet van een baleinwalvis op.


6

Een slak met vele gezichten

De toploze landslak Rumina decollata, zo genoemd omdat dit dier de top van zijn schelp verliest wanneer het ouder wordt, is een hermafrodiete soort die een enorme intraspecifieke variatie in schelpvorm en lichaamskleur vertoont. In de jaren 1970 werden er twee kleurvormen van elkaar onderscheiden: een donkere en een lichte. Wetenschappers gingen er echter van uit dat het hier om een en dezelfde soort ging.

Onderzoekers van het KBIN konden echter met behulp van DNA-barcoding aantonen dat die twee kleurvormen tot verschillende soorten behoren. Maar groot was de verrassing toen bleek dat al naargelang het gebruik van andere statistische modellen om de DNA-gegevens te interpreteren, er ook andere soorten werden gedefinieerd! Zo onderscheidde de ene methode slechts vijf soorten in de groep, terwijl een andere methode tot 17 verschillende soorten opleverde! Kortom, een taxonomische nachtmerrie die aantoont dat DNA-technieken niet a priori een eenvoudig en objectief antwoord op taxonomische vragen geven. De technieken die we vandaag de dag hanteren, zijn dus nog steeds niet sluitend waardoor het herkennen van soorten een moeilijke klus blijft. Door de DNA-gegevens echter met andere informatie te combineren, konden onze onderzoekers voorlopig wel besluiten dat Rumina paivae alleszins geen aparte soort is, dat Rumina saharica en Rumina decollata wel degelijk goed te onderscheiden zijn, en dat Rumina decollata op zich een complex is van minstens zes ‘cryptische’ soorten, waaronder de donkere en de lichte kleurvariant.

Biodiversiteit: een nieuwe nationale Strategie tegen 2020

Insecten die voor bestuiving zorgen, planten die zuurstof produceren… Vandaag hangt ten minste 40% van de wereldwijde economie af van de dienstverlening door gezonde ecosystemen. Het verlies aan biodiversiteit heeft België ertoe aangezet zijn nationale Strategie in 2013 aan te passen, met specifieke doelstellingen en streefcijfers tegen 2020 (www.biodiv.be). De Strategie geldt zowel voor het federale niveau als voor de Gewesten en de Gemeenschappen en vormt de Belgische bijdrage aan de Europese en wereldwijde doelstelling om de achteruitgang van de biodiversiteit tegen 2020 tegen te gaan (Objectief 2020).

>

05.02 Tijdens de persvoorstelling van het volledig vernieuwde observatievliegtuig, vloog de Staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid, Philippe Courard, mee met de demovlucht.

Als Nationaal knooppunt voor het Verdrag inzake de biologische diversiteit nam het KBIN de coördinatie van deze actualisering voor zijn rekening. In 2013 heeft het Instituut onder meer een openbare raadpleging opgezet, een ontmoeting met de betrokken partijen georganiseerd, de Strategie uitgeschreven en vertaald, en zijn onze experts begonnen met het ontwikkelen van informatie- en bewustmakingsinstrumenten voor het grote publiek. De nationale Strategie voor de biodiversiteit wil veel nieuwe uitdagingen aangaan, waaronder: • de ontwikkeling van ecologische netwerken (om ten minste 17% van de zones op het land en 10% van de zones op zee te behouden); • het herstel van ecosystemen bevorderen en het verlies aan biodiversiteit een halt toeroepen (om ten minste 15% van de aangetaste ecosystemen te herstellen); • en ook de integratie van de economische waarde van biodiversiteit en de dienstverlening van ecosystemen in de beleidsplannen en nationale rekeningen. In België is vandaag al één tiende van de levende soorten verdwenen en meer dan één derde bedreigd.

> 13.02

900 kinderen bezoeken de reizende workshop-expo ‘BiodiverCity’ in het centrum Aqualaine te Verviers.


7

De stranding van zeedieren Recordjaar aangespoelde bruinvissen Het Noordzeedepartement van het KBIN, dat de behandeling en het wetenschappelijke onderzoek van gestrande zeezoogdieren coördineert, heeft een zeer druk jaar achter de rug. In 2013 werd immers het hoogste aantal gestrande bruinvissen ooit geregistreerd, namelijk 146, met de hoogste aantallen ooit in de maanden april, mei, juni en juli. De oorzaak hiervoor is niet gekend, maar opnieuw werden veel bruinvissen op het strand aangetroffen die slachtoffer waren van bijvangst. Er werden opvallend veel bruinvissen gemeld in binnenwateren, een recent fenomeen dat ook in Nederland en Duitsland werd waargenomen, en mogelijk gerelateerd is aan de aanwezigheid van vis die de rivieren opzwemt. Gestrande dwergvinvis: getuige van vervuiling door plastic … Behalve de bruinvissen spoelde op 10 maart 2013 ook een dwergvinvis aan op het strand van Nieuwpoort. Het nog zeer jonge mannetje was 3,40 m lang en ongewoon mager. Het kadaver werd voor autopsie naar de Universiteit van Luik overgebracht. De onderzoekers troffen 400 g plastic zakken aan in de maag van het dier. Het plastic zorgde voor een volledige verstopping van het spijsverteringskanaal, waardoor het dier zich niet meer kon voeden en door verhongering om het leven kwam. Dit geval maakte opnieuw duidelijk hoe dodelijk plastic voor zeezoogdieren kan zijn. Het wereldwijde afvalprobleem in zee neemt uiterst zorgwekkende proporties aan, en leidt voor talrijke zeedieren tot toenemende problemen.

Veterinary Microbiology gepubliceerde bevindingen vormen een aanwijzing dat bacteriële infecties een belangrijke rol kunnen spelen bij een deel van de strandingen. In de maag van de potvis werd behalve visresten (mogelijk de bron van de bacteriën) eveneens een deel van een vat aangetroffen. Dat veroorzaakte mogelijk een kleine maagperforatie waarlangs de bacteriën konden zorgen voor de bloedinfectie.

… maar ook bloedvergiftiging Soms kan de stranding van een zeedier ook een andere oorzaak hebben. Zoals het geval was met de jonge, levende potvis die in het voorjaar van 2012 in Knokke- Heist aanspoelde. Er werd een autopsie op het dier uitgevoerd onder leiding van de Universiteit van Luik, waarna wetenschappers van de Universiteit Gent en het KBIN bepaalde aspecten van het overlijden meer in detail bestudeerden. Ze ontdekten dat het dier leed aan sepsis of bloedvergiftiging, veroorzaakt door de bacterie Edwardsiella tarda, die bij mens en dier (voornamelijk zeedieren) symptomen veroorzaakt die lijken op die van een salmonellabesmetting. Uit de hoge concentratie van deze bacterie in het bloed bleek dat de besmetting het dier danig had verzwakt of zijn navigatiesysteem in de war had gestuurd. Daardoor strandde het uiteindelijk – voor een potvis meestal dodelijk. Het is de eerste keer dat een stranding in verband wordt gebracht met een bacteriële infectie. De in

>

>

15.03

16.03

Het KBIN is medeorganisator van het Congres ‘Challenges in Aquatic Sciences’ in Taiwan. De congresverslagen zullen in het tijdschrift Hydrobiologia worden gepubliceerd.

Het KBIN raadpleegt de Belg over zijn afvalbeheer in het kader van het project VOICES (Views, Opinions, and Ideas of Citizens in Europe on Science).

Informatiebrochure: ‘Wat te doen bij strandingen van zeedieren?’ Het is een feit: er stranden steeds meer zeedieren, waaronder zeehonden, bruinvissen, dolfijnen en (met olie besmeurde) zeevogels. Bijgevolg vroeg de gouverneur van WestVlaanderen, in het kader van de kustwachtstructuur, aan het KBIN een brochure op te stellen met duidelijke richtlijnen over wat te doen bij strandingen. Deze brochure ‘Wat te doen bij waarnemingen, strandingen en incidentele vangsten van beschermde zeedieren? Gids voor informatie en actie’ werd in 2013 gepubliceerd. Ze vormt nu de leidraad wat betreft informatie en actie voor de burgemeester, politie, brandweer, reddingsdiensten en de kustwacht.


8

Internationale samenwerking bij drugssmokkel op de Noordzee

Begin december 2013 organiseerde het Nederlandse Hit and Run Cargo Team Rotterdam in overleg met het Belgisch Openbaar Ministerie een actie gericht tegen een geval van drugssmokkel per schip over de Noordzee. In het kader van de kustwachtstructuur werd hiervoor de hulp van onder andere de Operationele Directie Natuurlijk Milieu van het KBIN ingeroepen. Er waren aanwijzingen dat er van op een containerschip cocaïne overboord zou worden gegooid die vervolgens door handlangers in kleine bootjes zou worden opgevist. Toen het schip richting Nederland voer, werd er inderdaad een grote hoeveelheid cocaïne overboord gegooid. Een kleine snelvarende motorboot werd tot stoppen gedwongen en de verdachte opvarenden werden in Nederland

aangehouden. Na de drop-off bestond het risico dat een aantal pakketten zouden afdrijven richting Belgische wateren. Aangezien de Nederlandse collega’s geen bevoegdheid hebben in het Belgische gedeelte van de Noordzee, werden diverse Belgische kustwachtmiddelen ingezet. Om de pakketten cocaïne te lokaliseren, werd een beroep gedaan op het OSERIT-driftmodel dat ontwikkeld werd door Operationele Directie Natuurlijk Milieu van het KBIN. Sinds de jaren 1970 is men begonnen met de opmaak van dit mathematisch model van de zee waarmee de zeestroming in het zuidelijke deel van de Noordzee en het Kanaal precies kan worden weergegeven. Dankzij het OSERIT-driftmodel en de opmerkzaamheid van de verschillende kustwachtpartners konden de pakketten cocaïne perfect worden gelokaliseerd en daarna door de Nederlandse collega’s worden opgevist. Het ging in totaal om meerdere honderden kilo’s drugs die ondertussen werden vernietigd. Dit geval van drugssmokkel waarbij het OSERIT-driftmodel zijn nut kon bewijzen, was een primeur. Het wordt echter voortdurend gebruikt door de kustwachtpartners, die er sinds 2012 online toegang tot hebben. Het systeem kent vele toepassingen zoals bij olievervuiling, een vermiste persoon...

De Sinterklaasstorm: betrouwbare voorspellingen Het voorspellen van stormvloeden en het opstellen van een 3D-model van de zeestromingen behoren tot de dagelijkse taken van de Operationele Directie Natuurlijk Milieu van het KBIN. Op 6 december 2013 waarschuwde het KBIN voor een stormvloed aan de Belgische kust met een stijging van het waterpeil in Oostende tot 6,3 meter boven de referentiehoogte. De voorspelling bleek correct en de storm werd meteen de hevigste aan onze kust sinds 1953. Dankzij de voorspellingen konden de overheden de juiste preventiemaatregelen nemen om zo ieders veiligheid te verzekeren. De Sinterklaasstorm die over onze Belgische kust trok, heeft geen noemenswaardige schade aangericht. Behalve de kwaliteit van de voorspellingen benadrukken we ook graag de uitstekende samenwerking tussen de voorspellers van het KMI (Koninklijk Meteorologisch Instituut) en die van het OMS (Oceanografisch Meteorologisch Station),

>

>

05.04

21.05

“The largest dinosaur hall in the world”: met die woorden omschrijft CNN Travel het Museum in zijn wereldwijde ‘Top Ten’ van tentoonstellingen over dinosauriërs.

Een 18 kilogram zware Antarctische meteoriet wordt naar het KBIN overgebracht in het kader van een overeenkomst met het National Institute for Polar Research in Japan. Hij is gedurende 10 dagen in het Museum te zien.

de medewerkers van het agentschap MDK (Maritieme Dienstverlening en Kust) en de operatoren van het model. Een stormvloedmodel is een mathematisch model waarmee je op elk moment de evolutie van de stromingen en het waterpeil kan berekenen en dit voor verschillende punten van een rooster dat, in dit geval, het noordwestelijke Europese plateau beslaat. Als men dit twee keer per dag toepast, kunnen er precieze en betrouwbare voorspellingen worden gemaakt, zoals in het geval van een hevige storm. Via de website www.mumm.ac.be heeft iedereen toegang tot die voorspellingen. Ze worden ook doorgegeven aan verschillende institutionele gebruikers zoals de kustwacht, de federale politie, het leger, de ploeg van het luchttoezicht en de Belgische universiteiten.


9

De Cinébulle, een originele manier om mieren te bestuderen De bossen van Papoea-Nieuw-Guinea, dat tussen Australië en Indonesië ligt, behoren tot de soortenrijkste aan flora en fauna ter wereld. Na een eerste verkenning in 2012 keerde een entomoloog-ecoloog van het KBIN er in april 2013 terug om zijn onderzoek in het doorgaans onbereikbare kronendak verder te zetten. De doelstellingen van zijn missie: de structuur en de verticale verspreiding van mierenkolonies bestuderen, alsook hun gedrag en de manier waarop ze op symbiotische wijze bepaalde andere insecten en planten gebruiken. De lokale bevolking bij het onderzoek betrekken en het opleiden van natuurverkenners draagt ook bij tot de bescherming van het woud.

kan worden zodra de ballon op een specifieke plaats in de boomkruin is genesteld. Zo kan de wetenschapper waarnemingen doen en stalen nemen.

Een pluspunt van deze missie is dat de wetenschapper een beroep heeft kunnen doen op de Cinébulle van Dany Cleyet-Marrel, een door een ULM-motor aangedreven heteluchtballon, gebruikt voor televisiedocumentaires. De Cinébulle moest worden aangepast om bij de bomen te kunnen die boven het bladerdek uitsteken en bij het uiteinde van hun takken. Er werd een elektrische motor toegevoegd die de luchtballon wendbaarder maakt en die stilgelegd en herstart

Lokaas of vallen voor vliegende insecten werden met touwen tot op de gewenste hoogte in de bomen gelaten. De wetenschapper nam ook stalen van mierenplanten, die op de bomen groeien. Alle verzamelde specimens werden vervolgens bestudeerd om te bepalen of sommige mierensoorten specifiek zijn voor bepaalde waardplantsoorten, en hoe de verschillende mierensoorten het territorium van het kronendak onderling verdelen.

Biodiversiteit in het Zuiden ondersteunen met het oog op duurzame ontwikkeling Het KBIN is een centre of excellence inzake biodiversiteit en duurzame ontwikkeling. Het stelt al zijn expertise ter beschikking van het Directoraat-Generaal Ontwikkelingssamenwerking en andere administraties, voor het opzetten van activiteiten omtrent biodiversiteit in de landen van het Zuiden. Dit programma wil de lokale professionals (instituten, universiteiten, nationale parken…) helpen de biodiversiteit te bestuderen, te beheren en te gebruiken, voor een duurzame ontwikkeling en om de armoede uit te roeien. Zo worden in het kader van het wereldwijde taxonomische initiatief in België opleidingen van korte duur georganiseerd, voor studenten en professionals uit het Zuiden. Ook worden beurzen aangeboden aan Belgische onderzoekers om projecten in partnerlanden te organiseren. Het team helpt ook bij de inventaris, de monitoring en de evaluatie van de biodiversiteit, in samenwerking met lokale instellingen. In 2013 werd de dynamiek van de habitats geobserveerd langs tien vaste ecologische routes in de parken van Burundi.

En de voorbereiding van didactisch materiaal resulteerde in de publicatie van het lexicon van de meest voorkomende planten in het Nationaal Park van Kahuzi-Biega (DRC). Er ging ook aandacht naar de promotie van onderzoek naar de ecosysteemdiensten en er werd een partnerschap met de Universiteit van Abomey-Calavi (Benin) aangegaan. Ten slotte ondersteunt het Instituut ook de implementering van het Clearing House Mechanism, dat de uitwisseling van informatie en de versterking van de technische en wetenschappelijke samenwerking wil verzekeren.

>

>

22.05

26.05

De biodiversiteit wordt gevierd: in het kader van het Europees project PLACES zetten onze wetenschappers samen met buren en plaatselijke overheden allerlei activiteiten in het Leopoldpark op.

De tentoonstelling ‘Prehistorie – Do It Yourself!’ sluit de deuren: 73 733 bezoekers weten voortaan hoe ze best vuursteen bewerken, vuur maken, op mammoeten jagen, leerlooien…


10

Het ontstaan van de moderne hond of China hebben plaatsgevonden, maar zouden de eerste honden hun oorsprong in Europa vinden. Ook de wereldberoemde Goyet-schedel uit de collecties van het KBIN, het oudste gekende fossiel van een primitieve hond, werd in het onderzoek betrokken. Die schedel werd in 1860 in de Belgische Ardennen opgegraven door Edouard Dupont, onderzoeker en voormalig directeur van het KBIN. Het was een groot voordeel voor het onderzoek dat hij bij die opgravingen bijzonder secuur te werk was gegaan en alle stukken, hoe klein ook, had bijgehouden. Paleontologen van het KBIN onderzochten de schedel opnieuw en konden aantonen dat het hier niet ging om een wolf, zoals eerder werd aangenomen, maar om een hond. Bovendien bleek de schedel veel ouder dan de schedels die tot dan toe gevonden waren. De schedel is maar liefst 32.000 jaar oud, terwijl voordien 14.000 jaar oude schedels als oudste werden bestempeld. De nieuwe studie wijst uit dat de moederlijn waartoe de hond van Goyet behoort geen directe voorouder is van de moderne hond, maar eerder een uitgestorven zustergroep is. Een internationaal team van genetici en paleontologen van het KBIN en de University of California heeft via een grootschalig onderzoek meer inzicht verkregen in het ontstaan van de moderne hond. In 2009 is het team immers gestart met het onderzoeken van schedels van hondachtigen. Het onderzoeksteam gebruikte vernieuwende moleculaire technieken om het via de moederlijn overgedragen mitochondriaal DNA uit fossiele resten, zoals botten en tandwortels, te onttrekken en te analyseren. Door het genetische materiaal van 18 prehistorische wolven/honden met dat van recente wolven en honden te vergelijken, konden ze afleiden dat alle moderne honden veeleer verwant zijn met de fossiele wolven en prehistorische honden uit Europa. Dankzij de grote hoeveelheid genetische gegevens konden de onderzoekers de aanvang van de domesticatie van de wolf in de periode van 32.100 tot 18.800 jaar geleden plaatsen. Dit betekent dat Europese jagers-verzamelaars het domesticatieproces tijdens de laatste IJstijd begonnen. Deze bevinding leidde tot een verrassende conclusie. In tegenstelling tot wat voorgaande studies beweren, zou het begin van de domesticatie niet in het Midden-Oosten

De resultaten van dit onderzoek werden gepubliceerd in Science. Ze tonen aan dat zelfs 140 jaar na een opgraving de mens dankzij de almaar evoluerende technologie nog nieuwe zaken kan ontdekken. Het onderzoek loopt momenteel verder en in een volgende fase zal het team naast het mitochondriaal DNA van de moederlijn nu ook het nucleair DNA, het gemengde DNA van moeder en vader, onderzoeken. Wordt dus vervolgd.

>

>

28.06

01.07

Staatssecretaris Hendrik Bogaert bezoekt het oceanografische onderzoeksschip Belgica in Zeebrugge alsook de laboratoria in Oostende.

Niemand is perfect… Wie klachten heeft, kan voortaan het online formulier invullen: er wordt gegarandeerd binnen de 2 weken geantwoord!


11

Sporen van onze voorouders De studie van fossiele resten van planten (bladeren, vruchten, zaden, houtskool…) ontdekt op archeologische sites biedt een schat aan informatie over welke planten onze voorouders aten, plukten, verbouwden of gebruikten om zich te verwarmen, huizen te bouwen en werktuigen te maken. Zelfs de kleinste fossielen, zoals stuifmeelkorrels en sporen, kunnen kostbare aanwijzingen opleveren over het natuurlijke landschap en de manier van leven van vroeger. Op verzoek van archeologen onderzoekt een palynologe van het KBIN, in samenwerking met de Service Public de Wallonie, sedimentaire stalen uit archeologische sites op de aanwezigheid van stuifmeelkorrels en sporen. Bekkens, putten, latrines, kuilen of grachten zijn plekken waar stuifmeelkorrels over het algemeen goed bewaard blijven. Ze bieden aanwijzingen over de aanpassingen die onze voorouders mogelijk, lokaal of regionaal, aan het natuurlijke landschap hebben aangebracht. Ten slotte geven deze microfossielen ook informatie over

het gebruik van planten als landbouwgewassen en de kweek- en teeltgewoonten of, in mindere mate, over begrafenisrituelen of het gebruik van planten als medicijnen. Alle historische periodes worden behandeld, van het paleolithicum tot de moderne tijd, en ook alle soorten sites, van dorpen, mijnen, begraafplaatsen tot grotten. Recent was er een archeologisch onderzoek in de abdij van Clairefontaine. Dankzij de studie van de stuifmeelkorrels en sporen uit de sedimenten van de latrines uit de 18de eeuw kon men vaststellen wat de nonnen toen gegeten hadden en of deze producten van lokale teelt afkomstig waren of ingevoerd. Deze palynologische studies maken deel uit van een groter project waarbij ook archeobotanisch en archeozoölogisch onderzoek uitgevoerd wordt. Dat levert gevarieerde en aanvullende gegevens op waaruit de geschiedenis van een site kan afgeleid worden: plaatselijk milieu, begroeiing, bewoning, economische bedrijvigheid en leefgewoonten van de bewoners.

Aurornis xui: de primitiefste vogel In samenwerking met Chinese, Italiaanse en Engelse collega’s beschreef een paleontoloog van het KBIN een nieuw gevederd fossiel van zo’n 160 miljoen jaar oud. Het dier uit het juratijdperk kreeg de naam Aurornis xui (van het Latijnse ‘aurora’ dat dageraad betekent en het Griekse woord voor vogel: ‘ornis’). Het zou de primitiefste vogel zijn die tot nu toe bekend is. Het nieuwe fossiel is ontdekt in de erg rijke Tiaojishan-formatie in de Chinese provincie Liaoning, waar al veel fossielen van gevederde dinosauriërs uit het midden- en bovenjura werden gevonden. Als gevolg van deze studie werden alle verwantschapsbanden tussen vogels en vleesetende dinosauriërs herbekeken. ‘De vogel van de dageraad’ werd ondergebracht bij de Paraves, een groep met daarin de Avialae (alle uitgestorven en nog levende vogelsoorten) en hun dichtste verwanten: de theropode dinosauriërs van de familie van de Dromaeosauridae (zoals Velociraptor) en van de Troodontidae (zoals Troodon). Aan de hand van een bijzonder doorgedreven analyse op basis van bijna 1.000 eigenschappen konden de paleontologen besluiten dat Aurornis de primitiefste vogel tot nu toe is, waardoor zowel Anchior-

nis als Archaeopteryx die titel verliezen. Dankzij de studie kon Archaeopteryx weer binnen de Avialae worden geplaatst en bevestigden de onderzoekers dat het typische fladderen van vogels (door het herhaaldelijk met de vleugels slaan) zich maar één keer binnen de groep van de gevederde dinosauriërs en vogels heeft ontwikkeld. De resultaten van deze studie werden in mei 2013 in het wetenschappelijke tijdschrift Nature gepubliceerd, met als titel ‘A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds’.

>

>

02.07

03.07

één van onze paleontologen beschrijft talrijke fossielen van gevederde dinosauriërs uit Siberië: een belangrijke stap om de oorsprong van veren en vogels te verklaren.

Dankzij opgravingen in het bekken van Pisco (Peru) kunnen onze onderzoekers bepaalde cruciale evolutiestappen bij de fossiele walvisachtigen verduidelijken.


12

ThermoMap: het potentieel voor ondiepe geothermie

LUIK 573 km2

GENT 1500 km2

0-3m

Op 7 mei 2013 vond in het KBIN de Belgische slotconferentie van ThermoMap plaats. De onderzoekers stelden er aan de eindgebruikers (installateurs van geothermische systemen, fabrikanten en installateurs van warmtepompen, verwarmingstechnici …) de resultaten van drie jaar werk voor. ThermoMap (www.thermomap.eu) begon in september 2010 met als doel het potentieel voor ondiepe geothermie (minder dan 10 meter) in Europa in kaart te brengen en het gebruik van deze informatie over de ondergrond te promoten met het oog op de ontwikkeling van ondiepe geothermische systemen. Dit project kreeg financiële steun van de Europese Commissie en verenigde 12 partners – waaronder het KBIN – uit 9 landen. Dankzij dit werk kon een kleinschalige kaart worden opgesteld van het geothermische potentieel van de Europese bodem op 0 tot 3 meter diepte. De kaart combineert bodemkundige, klimatologische en hydrogeologische informatie.

Bovendien heeft elk land testzones bepaald (Luik en Gent voor België) om hiervoor een grootschalige kaart samen te stellen, nu tot op 10 meter diepte. De bestaande gegevens - bodemkunde, geologie, hydrogeologie, informatie uit boringen… - werden verzameld en vervolgens geanalyseerd om een kaart in hoge resolutie te maken van het geothermische potentieel voor drie verschillende ondergrondsniveaus. De resultaten van die studies werden in het GIS-webnetwerk (Geographic Information System) geïntegreerd en de kaarten zijn voortaan online gratis te raadplegen, zowel voor professionals als voor particulieren. Op die manier kunnen ze de haalbaarheid nagaan van een verwarmingssysteem met deze groene energie. In een ruimer kader past ThermoMap in een globaal beleid van duurzame ontwikkeling en de promotie van het gebruik van niet-fossiele energiebronnen binnen Europa.

Op geologisch onderzoek in Iran ‘Greater Mesopotamia: its history and environment’ is de opzet van een onderzoek dat de afdeling ‘Mens en Milieu in het Quartair’ van het KBIN in februari 2013 in het zuidwesten van Iran heeft opgestart. Aan de hand van veldwerk ten noorden van de Perzische Golf willen de onderzoekers de geologische geschiedenis van de laatste 10.000 jaar achterhalen en nagaan hoe de landschappen door de tijd heen veranderd zijn. Dit paleogeografische onderzoek gebeurt in nauwe samenwerking met de Geologische Dienst van Iran en de Universiteit van Teheran. Het is de bedoeling de zeespiegelstijging van de Perzische Golf te reconstrueren. Het KBIN wordt hierbij geholpen door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium dat voor de radiokoolstofdatering instaat. Enerzijds willen de quartairgeologen zo de verschillende landschappen in kaart brengen, zoals rivierlandschappen, kustlandschappen, zout-

>

>

15.07

18.07

Onze geologen nemen stalen van tweekleppige dieren en meten de druipstenen in de grotten van Rochefort, Remouchamps en Han-sur-Lesse.

Gesloten wegens werken! De mammoet houdt nu de olifant gezelschap in de zaal 250 jaar Natuurwetenschappen.

vlaktes en drassige gebieden. Enkel op die manier kunnen ze te weten komen of er toen mensen konden wonen en er dus archeologische ontdekkingen kunnen worden gedaan. Anderzijds willen ze ook achterhalen in welke mate de landschappen door de natuur of door de mens zijn veranderd. De quartairgeologen kwamen al tot een eerste interessante vaststelling door het analyseren van de algenmatten die zich in de verschillende soorten landschappen ontwikkelen. Bij boringen werden er in de getijdenafzettingen algenmatten gevonden, die ze hebben kunnen dateren en die dus een indicatie geven van het zeespiegelniveau. Het resultaat van deze analyse verschilt met wat er tot nu toe in de literatuur is verschenen. Een eerste boeiend spoor dat de quartairgeologen van het KBIN met hun veldwerk verder zullen uitdiepen.

2 Onderzoek > Collecties > Publiek > cIJFERS

collecties

13


14

Een kleine collectie van Keizer Hirohito na 78 jaar terug in Japan

Enkele hydroïdpoliepen, die de Japanse Keizer Hirohito tijdens de jaren 1930 in de baai van Sagami had verzameld, werden in het KBIN teruggevonden en naar de referentiecollectie van het Showa Memorial Institute in Japan teruggestuurd. Het is een uniek verhaal: een conservator van het Instituut ontdekt onverwacht een bokaal met daarin 20 tubes met specimens met op het etiket ‘Japan’, maar ook meerdere dozen met microscopische preparaten en de briefwisseling tussen de voormalige Belgische conservator Eugène Leloup, eminent specialist

in hydroïdpoliepen, en dr. Hattori, de wetenschappelijke adviseur van de Japanse Keizer. De analyse van hun correspondentie tussen 1930 en 1952 toonde aan dat Hattori aan Leloup in 1936 de opdracht had gegeven om de stalen met hydroïdpoliepen, gevonden door de Japanse keizer, een gepassioneerd verzamelaar van deze zeedieren, te identificeren. Een opdracht die Leloup zorgvuldig volbracht, aangezien hij, onder andere, een nieuwe variëteit en drie nieuwe soorten ontdekte, waarvan hij er één Serturalia hattorii doopte, als eerbetoon aan zijn collega. In januari 1940, wanneer het wetenschappelijke onderzoek afgelopen was, stonden de stalen klaar om terug naar Japan te worden gestuurd. Ondertussen brak echter de Tweede Wereldoorlog uit en stopte elke communicatie. In 1941 pikten de geleerden de draad weer op. De stalen werden nog één keer vermeld. Toch werden ze om onbekende redenen nooit teruggestuurd, hoewel de verstandhouding tussen Leloup en Hattori uitstekend was. In 2013, na de herontdekking, werd de collectie hydroïdpoliepen van Hirohito terug aan Japan bezorgd, dankzij de tussenkomst van de ambassades van beide landen.

Leopold III-Fonds viert 40-jarig bestaan In het begin van de jaren 1970 rijpte bij koning Leopold III het plan een stichting in het leven te roepen om zijn idealen beter te kunnen verwezenlijken. Zo werd in 1972 het ‘Leopold III-Fonds voor Natuuronderzoek en Natuurbehoud’ opgericht, met als doel de studie en het behoud van de natuur te bevorderen. In 1973 vond de eerste Algemene Vergadering plaats en na het overlijden van koning Leopold III in 1983 werd het voorzitterschap toevertrouwd aan zijn jongste dochter, H.K.H. prinses Esmeralda van België. De hoofdzetel van het Leopold III-Fonds is altijd al in het KBIN geweest.

intens verbonden zijn met de natuur. Elk jaar ontvangen gemiddeld 15 geselecteerde projecten een financiële tegemoetkoming. In ruil verkrijgt het fonds de resultaten en bevindingen van het onderzoek.

Tot op vandaag fungeert het Leopold IIIFonds als een belangrijke promotor van wetenschappelijk onderzoek gebaseerd op terreinwerk. Het fonds draagt immers bij tot de financiering van expedities buiten Europa met het oog op de studie van de huidige biodiversiteit, en van volkeren die

Ter gelegenheid van de 40ste verjaardag van het Leopold III-Fonds stelde het Museum voor Natuurwetenschappen een reeks foto’s en objecten, zoals fototoestellen, lenzen en veldboekjes, uit het archief tentoon. Hier kwam een aanzienlijk aantal bezoekers op af.

Het Leopold III-Fonds kent niet alleen beurzen aan onderzoekers toe, het beheert ook het bijzonder uitgebreide foto-archief van koning Leopold III. Dat bevat zo’n 40.000 kleurendia’s en nog eens 40.000 zwart-witfoto’s die koning Leopold III tijdens zijn talrijke reizen in Zuidoost-Azië, Afrika en Centraal- en Zuid-Amerika heeft genomen.

>

>

27.09

30.09

Het seksuele leven van de purperslak in de Noordzee en de virtuele autopsie van een dolfijn zijn enkele van de thema’s die het KBIN tijdens de Nacht van de Onderzoekers voorstelt.

Het KBIN publiceert en verdeelt de monografie ‘The Diversity of Fish Otoliths, Past and Present’.


15

De digitalisering is essentieel voor de toekomst van de collecties De collectie van het Museum voor Natuurwetenschappen bevat 37 miljoen specimens en staat in de top 5 van natuurwetenschappelijke collecties in Europa … Het is een hele uitdaging om al die specimens te bewaren en voor de komende generaties beschikbaar te stellen. Daarom is het belangrijk de collecties in 3D te digitaliseren en de verschillende digitaliseringstechnieken te vergelijken. De digitalisering is een onmisbaar middel om de collecties te registreren, vooral wanneer het gaat om broze of zeldzame voorwerpen, maar ook om ze voor vernieling te behoeden. Het is een bijzonder rijk uitwisselingsmiddel aangezien de gedigitaliseerde collecties naar wetenschappers van verschillende instituten over de hele wereld kunnen worden gestuurd. Het KBIN is in 2005 met de digitalisering in 3D begonnen. De gegevens van ongeveer 2,5 miljoen van de 37 miljoen specimens zijn gecodeerd, maar tot op vandaag zonder gedigitaliseerde multimedia. Daarnaast werd in november 2012 het project Agora 3D opgezet, een consortium van vier Belgische federale wetenschappelijke instellingen: het KBIN, het Koninklijk Museum van Midden-Afrika, de Koninklijke Mu-

sea voor Kunst en Geschiedenis en het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. De bedoeling is om de meest efficiënte manier te bepalen voor de digitalisering van de collecties van het culturele patrimonium, door gebruik te maken van een groot aantal gevalstudies. Het consortium Agora 3D test nu een waaier aan digitaliseringstechnologieën. Fossielen, insecten, termieten, olifanten, ammonieten… : de gedigitaliseerde objecten zijn van aanzienlijke waarde en kunnen dankzij deze technieken erg precies en vaak op spectaculaire wijze worden gereconstrueerd!

Een reizende collectie insecten en spinnen Op de dienst collectiebeheer van het KBIN hebben de conservatoren de belangrijke taak al de door de jaren heen verzamelde specimens te bewaren. Sommige collecties, zoals de entomologische, die uit insecten en spinnen betaat, worden over de hele wereld voor verder onderzoek uitgeleend. Waarom precies die collectie? Omdat insecten en spinnen de meest omvangrijke groep dieren ter wereld vormen. Er zouden naar schatting minimum 10 miljoen soorten bestaan waarvan we er vandaag ongeveer 1 miljoen kennen. Er moet dus nog veel onderzoek op deze groep te gebeuren. Dat stimuleren we door het uitlenen van onze specimens. De entomologische collectie, waarvan de aanleg 160 jaar geleden in het KBIN begon, omvat vandaag ongeveer 15 miljoen specimens. Die worden in 77.000 dozen en 5.000 bewaarpotten, verspreid over acht lokalen, bewaard.

>

Elk jaar komen er minimum 60.000 nieuwe specimens bij. Door het uitlenen van insecten en spinnen verhogen we de wetenschappelijke waarde van onze entomologische collectie. Hoe meer onderzoek er op ons materiaal wordt uitgevoerd, hoe meer soorten er beschreven kunnen worden. Vooral de ontdekking van nieuw typemateriaal is belangrijk, aangezien dat dient om een soort te beschrijven. Bovendien kunnen we zo ook nuttige informatie bezorgen aan de mensen die instaan voor het natuurbehoud. Het beheer van alle uitleningen, het versturen en terughalen van de specimens, vergt heel wat werk. Hier zijn dan ook dagelijks 7 medewerkers mee bezig. In 2013 verzorgden we 219 uitleningen met het in totaal 37.127 specimens. Datzelfde jaar kregen we ook maar liefst 50.793 specimens terug na onderzoek. Een hele klus, maar wel belangrijk voor de wetenschap.

>

03.10

15.10

Tijdens de nocturnes van de Brusselse musea ontdekken honderden bezoekers de verborgen talenten van onze technici, artiesten en conservatoren in een feestelijke en ontspannen sfeer.

Een team van het KBIN inventariseert de soorten en natuurlijke habitats van een beschermd gebied in de Democratische Republiek Congo in het kader van het project BIOSERF.


16

Een menselijke kies van meer dan 2 miljoen jaar oud uit Midden-Afrika Jean de Heinzelin, geoloog van het KBIN, voerde tijdens de jaren 1950 op de site van Ishango, in het noordoosten van de Democratische Republiek Congo, opgravingen uit. De onderzoekers vonden toen een groot aantal menselijke fossiele resten (scheenbenen, opperarmbenen, tanden, onderkaken…), maar ook oude voorwerpen zoals harpoenen en het ‘beroemde’ beentje met inkervingen. Deze verschillende vondsten, aangetroffen in 20 000 tot 25 000 jaar oude lagen, worden in het Instituut zorgvuldig bewaard. Een team wetenschappers onderzoekt de resten van Ishango opnieuw. Tijdens haar postdoctoraat aan het KBIN, in het kader van een project gefinancierd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, bestudeerde Isabelle Crevecoeur, vandaag paleoantropologe aan het CNRS, de fossielen met behulp van hedendaagse technieken. Zo vond ze tussen de beenderen een menselijke tand die niet aan

hetzelfde profiel beantwoordde als de andere gevonden menselijke resten. Een grondige studie van deze atypische kies, gecombineerd met een minutieus onderzoek van de verslagen van de opgravingen destijds, wees uit dat de tand bij de ontdekking geen correcte referentie kreeg. De onderzoekster ging vervolgens te rade bij specialisten om de morfologie van de tand te bestuderen. De resultaten zijn overduidelijk: het 3D-onderzoek en de vergelijking met meer dan 60 tanden van oude mensachtigen bevestigen dat de kies afkomstig is van een individu dat waarschijnlijk ongeveer 2 miljoen jaar geleden heeft geleefd. Men kan de kies echter niet aan een specifieke soort van mensachtigen toewijzen. Een belangrijke ontdekking, omdat het de eerste keer is dat wetenschappers een zo oude mensachtige aantreffen in Midden-Afrika ten westen van de Afrikaanse riftvallei.

Een nieuwe familie fossiele vissen

Bij de studie van de collecties van het KBIN werd een nieuwe familie fossiele vissen geïdentificeerd. Het gaat om meerdere exemplaren fossiele beenvissen uit Libanon, die voor die regio endemisch zijn, en zo’n 90 miljoen jaar geleden (in het bovenkrijt) leefden. Bij nader anatomisch onderzoek bleken ze te behoren tot drie nieuwe genera van pycnodontiforme vissen (beenvissen met een rond en zijdelings afgeplat lichaam, die vanaf het einde van het trias tot in het eoceen voorkwamen). Ze onderscheiden zich van de an-

dere Pycnodontiformes door een aantal speciale kenmerken, zoals een verlengde snuit, en scherpe uitsteeksels die de borstvinnen vervangen. Op die manier kunnen ze worden ondergebracht in een nieuwe familie: de Gladiopycnodontidae (van het Latijnse ‘gladius’ voor zwaard, het Griekse ‘puknos’ voor nauw, dicht opeen, en ‘odon’ voor tand). Deze ontdekking werd gepubliceerd in het tijdschrift European Journal of Taxonomy door paleontologen van het KBIN en de Universiteit van Chieti (Italië). Naast het artikel waarin de drie genera beschreven worden, zullen er in de toekomst nog eens drie artikelen volgen over zes andere genera en over de fylogenetische studie ervan. Deze ontdekking onderstreept ook de essentiële rol van vrijwilligers binnen het KBIN. In 2013 hebben 80 personen dagelijks vrijwillig in het Instituut gewerkt. Onder hen 15 gepensioneerden die hun werk als onderzoeker met dezelfde passie voortzetten. Dit is met name het geval op de afdeling paleontologie, met als mooi bewijs deze belangrijke wetenschappelijke ontdekking van een nieuwe familie fossiele vissen…

>

>

23.10

27.10

Een van onze onderzoekers doopt een kikker Pristimantis jamescameroni als eerbetoon aan de befaamde regisseur en ontdekkingsreiziger voor zijn inzet bij de bewustmaking van het publiek voor milieuproblemen.

Voor de 10de verjaardag van de DNA-barcodingmethode stelt de Joint Experimental Molecular Unit zijn werk voor tijdens een bijeenkomst in China met meer dan 350 deelnemers uit meer dan 40 landen.

publiek

3


18

Babydieren, een expo getest en goedgekeurd door 3- tot 8-jarigen lijken en te ontwikkelen zocht het team van het Museum ongeveer 600 kinderen in de klas op. Op die manier kreeg het team een goed beeld van hun kennis, de vragen die ze zich stellen en de thema’s die hen interesseren. De verhalen en spelletjes werden getest om indien nodig nog veranderingen aan te brengen.

Met 114 975 bezoekers in 2013 is de expo Babydieren een fenomenaal succes, ook al is ze bestemd voor een publiek waar de musea zich zelden op richten: jonge kinderen van 3 tot 8 jaar. Het concept van de expo zelf is bijzonder vernieuwend. Alles werd bedacht en ontworpen voor dit jonge publiek: het meubilair in klein formaat, de kleuren en materialen, tot de manier van communiceren – weinig tekst maar des te meer beelden, films, geïllustreerde verhalen en spelletjes. Om dit project te verwezen-

Het resultaat is, tot groot genoegen van iedereen, verrassend: de expo dompelt de bezoekers onder in de fascinerende wereld van babydieren, van hun geboorte tot wanneer ze zelfstandig kunnen leven, met daartussen de verschillende fases in hun groei, hun leven en hun overleven. 75 diersoorten worden tentoongesteld, met daarnaast 29 beeldverhalen, allerlei multimediatoepassingen en spelactiviteiten. De expo is ook een mooi uitwisselingsmoment tussen ouder en kind!

‘Valken voor iedereen’: natuurpracht middenin de stad

Voor het tiende jaar op rij nestelt een koppeltje slechtvalken, een diersoort die in Europa en Noord-Amerika bedreigd was, zich in een van de torens van de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal in hartje Brussel. Tijdens het observeren van het wel en wee van hun kroost, eind mei 2004, bedenkt een ornitholoog van het KBIN het project ‘Valken voor iedereen’. Dé gelegenheid bij uitstek om met het grote publiek de schoonheid en de kwetsbaarheid van de natuur te delen, maar ook haar aanpassingsvermogen, en dit in

een bijzonder kader. In maart 2013 gebeurt er iets bijzonders en legt het vrouwtje 5 eieren terwijl het sneeuwt. Om het spektakel van het uitkomen van de eieren, de groei en het uitvliegen van de valken rechtstreeks te kunnen volgen, wordt er in het nest een systeem van minicamera’s geïnstalleerd. De beelden worden rechtstreeks en doorlopend uitgezonden via de website. In april-mei wordt er op het voorplein eveneens een observatiepost voor het publiek opgesteld. Ten slotte informeert een blog de bezoekers over de ecologie van de slechtvalk. Dit project behelst zowel het wetenschappelijke onderzoek als het informeren van het grote publiek. In de loop van 2013 registreerde de website www.slechtvalken.be 534.000 surfers uit 105 landen en bezochten meer dan 20.000 geïnteresseerde mensen de observatiepost. Het project werd in 2013 door de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (KVAB) bekroond met de allereerste Jaarprijs Wetenschapscommunicatie.

>

>

Ter gelegenheid van Halloween brengen 54 monstertjes, skeletten, zombies en heksen een onvergetelijke nacht door in het gezelschap van de dinosauriërs.

De Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie viert de 200ste verjaardag van haar stichter, Baron de Selys Longchamp. Het KBIN bewaart zijn collectie libellen die de belangrijkste ter wereld is.

31.10

23.11


19

De toegankelijkheid van het Museum bekroond met een Award In 2013 heeft het Museum voor Natuurwetenschappen de VISITBRUSSELS Accessibility Award 2012 gekregen voor de realisatie van een externe loopbrug en het aanpassen van zijn onthaalinfrastructuur voor mensen met een beperkte mobiliteit. Al verschillende jaren stelt het Instituut alles in het werk om voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk te zijn: voor alle leeftijden, voor personen met een beperkte mobiliteit of een visuele handicap, voor kinderen en volwassenen met een mentale handicap… Deze visie werd geïntegreerd in het renovatieplan dat in 2004 werd opgestart en dit ondanks de historische en architecturale complexiteit van het gebouw. Met de werken die geleid hebben tot de opening van de Galerij van de Dinosauriërs (2007) en de Evolutiegalerij (2009) werden de publieke ruimtes van het Museum tot wel 90% toegankelijk voor personen met een beperkte mobiliteit. Enkel het onthaal aan de ingang beperkte de toegankelijkheid nog en liet niet toe een volledige groep van personen met een beperkte mobiliteit samen te ontvangen. In 2012 is de Regie der Gebouwen – op vraag van het Museum – begonnen aan de bouw van een externe loopbrug, waardoor de bezoeker direct

toegang heeft tot het niveau van de vestiaires in het Museum en zo de trappen aan de ingang kan vermijden. De architecten hebben gekozen voor een stalen structuur en een houten plankenvloer geschikt voor rolstoelen en kinderwagens. Een afbakening met LED-verlichting, ribbeltegels voor blinden en een elektrische poort vervolledigen het geheel. Meer nog dan het architecturale werk is de globale visie over de toegankelijkheid voor iedereen de reden waarom het Museum deze Award van de Brusselse toeristische dienst kreeg. Een idee dat al vele jaren deel uitmaakt van het educatief aanbod van het Museum.

Een dag in het teken van de aarde, deze levende en tumultueuze planeet Elk jaar organiseert het KBIN voor het grote publiek een themadag in het teken van geologie of paleontologie. Deze formule, die steeds succesvoller wordt, is er voor alle generaties en richt zich zowel tot beslagen amateurs als leken. Er is een gevarieerd aanbod van activiteiten: filmprojecties, workshops, debatten, ontmoetingen met professionals, ontdekken van de collecties en de uitzonderlijke documenten van het Museum... Op zondag 24 maart 2013 ontving de educatieve dienst van het KBIN het grote publiek voor de ‘Volcano and seismic news day’, een dag met al het actuele nieuws over vulkanen, aardbevingen en tsunami’s. Tachtig personen, van jong tot oud en met verschillende achtergronden, konden er de uiteenzettingen volgen van Jacques-Marie Bardintzeff, vulkanoloog aan de Universiteit van Orsay (Frankrijk) en van Michel Van Camp, seismoloog aan het Koninklijk Observatorium van België. Sylvie en Daniel Chéreau, voorzitters van de groep L.A.V.E. (Europese Vulkanologische Vereniging) schetsten er ook een beeld van vulkanen wereldwijd, met verbazingwekkende beelden die ze tijdens hun laatste expeditie in IJsland hebben gefilmd.

>

Behalve deze voordrachten en debatten waren er ook interactieve workshops over de aarde en de schatten van de vulkanen, zoals lava, zwavel en obsidiaan, en was er een rondleiding in de geologische bewaarplaatsen van het Instituut. In een atelier konden deelnemers leren hoe een seismograaf werkt. Van Italië tot de Republiek Vanuatu, van IJsland tot Haïti of Sumatra: alle schokken die onze kwetsbare aardkorst hebben getroffen, lieten het enthousiaste publiek niet onberoerd. De rampen herinneren ons eraan hoe de aarde leeft en de mens onderworpen is aan haar onmetelijkheid!

>

04.12

09.12

Het KBIN maakt deel uit van de delegatie van 5 experts die Europa vertegenwoordigen op de 2de Expert Group Meeting van de Conventie over Biologische Diversiteit in India.

De voorstelling van de gids over de toegankelijkheid van musea door de Brusselse Museumraad ging gepaard met een bezoek door slechtziende kinderen en volwassenen met een handicap in het Museum.


20

Cultuur en natuur hand in hand Om een zo breed mogelijk publiek aan te trekken, probeert het Museum voor Natuurwetenschappen elk jaar een culturele samenwerking met een aantal bestaande projecten in België aan te gaan. Cultuur en wetenschap gaan immers dikwijls samen. Enerzijds willen we kunstenaars een platform bieden om hun boodschap te verspreiden en uit de natuur inspiratie te putten. Anderzijds kunnen we aan de hand van kunst de wetenschap naar voren brengen. Zo ondersteunt het Museum de gekende Argus-fotowedstrijd die vooral aandacht besteedt aan de natuur en de bescherming van de biodiversiteit. Het Museum organiseerde ook dit jaar een fototentoonstelling met de winnaars uit de verschillende categorieën. Sinds 2011 neemt het Museum ook met trots deel aan Museum Night Fever. Dit jaar prikkelden fauna, flora en mineralen de creatieve

geest van de studenten van de verschillende afdelingen Toegepaste Kunst van de Brusselse Hogeschool Francisco Ferrer. Geïnspireerd door de schatten uit onze collecties hebben ze een wondermooi parcours door de mooiste zalen van het Museum uitgedacht. Het publiek kon zelfs genieten van een modeshow in de Galerij van de Dinosauriërs. Tenslotte kwam er voor het tweede jaar op rij een samenwerking tot stand met het Kunstenfestivaldesarts. De Belgische scenograaf Jozef Wauters vond in het Museum de ideale locatie voor zijn project ‘the ZOOLOGICAL INSTITUTE FOR RECENTLY EXTINCT SPECIES’, opgedragen aan recent uitgestorven diersoorten. In een tijdelijke, met het Museum verbonden vleugel gaf hij zijn kijk op de keuzes die de mens in de omgang met zijn habitat maakt. Hij toonde hiervoor een uitzonderlijke collectie reconstructies van beelden, verhalen en sleutelmomenten.

Het Museum verbouwt! De tijden veranderen, het aantal bezoekers stijgt, hun verwachtingen zijn anders, de technologische vereisten nemen toe… Kortom, het Museum wil meegaan met zijn tijd en inspelen op wat het grote publiek en externe partners willen: een totaalbeleving. Daarom moeten de gebouwen en de inrichting aangepast worden. Het is vooral de bedoeling de bezoekersstroom doorheen het Museum te optimaliseren, meer daglicht binnen te laten en extra ruimtes voor animatie en evenementen te voorzien.

en de leeszaal zal tot een kenniscentrum worden omgevormd.

Na een eerste fase van verbouwingswerken met de creatie van de 'Galerij van de Dinosauriërs', de 'Evolutiegalerij' en de zalen '250 jaar Natuurwetenschappen' en 'BiodiverCITY', is de tweede fase in 2013 gestart. Daarom werden de zalen 'Van Mensen en Mammoeten' en 'Beestige Buren, dieren in de stad' gesloten. Ook de tijdelijke tentoonstellingsruimte wordt gerenoveerd

Wanneer een zaal wordt gesloten, worden de tentoongestelde specimens naar een andere zaal of naar de bewaarplaatsen overgebracht. Voor de opgezette dieren en de meeste skeletten is de verhuizing redelijk eenvoudig. Maar voor grotere skeletten, zoals de mammoet van Lier, is het noodzakelijk alles stukje per stukje te verhuizen, wat een hele klus is.

>

>

10.12

31.12

Tijdens een workshop in Singapore stelt het KBIN de grote diversiteit van insecten in de mangroves van Zuidoost-Azië voor aan het personeel van de Nationale Parken in de regio.

334 190 keer dank u wel aan onze bezoekers die in 2013 nog talrijker opdaagden dan vorig jaar om onze zalen en tentoonstellingen te bekijken!

In juni 2014 is de tijdelijke tentoonstelling ‘Hersenkronkels’ opengegaan en in het voorjaar van 2015 opent de ‘Galerij van de Mens’. In 2017 volgt de expo ‘Levende Planeet’, met twee verdiepingen over de biodiversiteit en de ecologie in de wereld. Het publiek zal veel nieuwigheden kunnen ontdekken!

cijfers

4


22 > FINANCiën Tijdens het boekjaar 2013 zagen we een sterkte toename van de inkomsten en uitgaven, wat enerzijds wijst op de dynamiek van het Instituut bij het zoeken naar externe financiering en anderzijds op de wilskracht om te investeren in onderzoeksmiddelen en in het museum. In totaal stegen de inkomsten met 5% in vergelijking met het boekjaar 2012. Dat is des te opmerkelijker aangezien de dotatie van het Instituut tegelijkertijd 6% is afgenomen (bevriezing van de uitgaven op federaal niveau). Het is de sterkste daling tot nu toe. De eigen inkomsten (gewone inkomsten en subsidies) stegen meer dan 15%. Deze spectaculaire toename dient echter gerelativeerd te worden; ze is immers te wijten aan voorschoten die werden uitbetaald aan het Instituut in het kader van onderzoeksprojecten bij het afsluiten van het boekjaar (cf. infra). Deze bedragen zijn echter voorzieningen voor kosten. Los van het personeelsbudget stegen de uitgaven met 8,25%.

—

De personeelsuitgaven ten laste van eigen middelen zijn uiterst stabiel. — De toename van de werkingskosten (2 065 k€) is te wijten aan: • De toename van de werkingskosten verbonden aan externe contracten. Wij denken met name aan de uitbetalingen aan de partners van onze Europese contracten (869 k€); • Op het gebied van museuminvesteringen werd 592 k€ betaald met eigen fondsen (renovatie van de tijdelijke tentoonstellingsruimte Cerau); • In het kader van het contract met Defensie voor het beheer van de Belgica werd een bedrag van 2 985 k€ geliquideerd in vergelijking met 2 064 k€ in 2012.

Uitgaven en inkomsten (in K€) ■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Inkomsten

30 508

30 754

32 288

b Uitgaven

29 218

30 406

32 217

Saldo

1 290

348

71

32 500 32 000 31 500 31 000 30 500 30 000 29 500 29 000 28 500 28 000 27 500

a

b

Opdeling van de uitgaven (in K€) ■ 2011

■ 2012

■ 2013

12 000

10 694

10 748

10 938

10 000

b Personeel eigen inkomsten

9 424

9 345

9 347

c Gewone werking

5 830

5 978

7 134

d Werking vliegend/varend materieel

1 876

2 467

3 376

e Investeringen voor Museum

292

153

592

4 000

f Uitrusting

787

1 358

546

2 000

g Bibliotheek en collecties

315

357

284

29 218

30 406

32 217

■ 2011

■ 2012

■ 2013

12 000

10 694

10 748

10 938

10 000

b Algemene dotatie

7 726

7 849

7 358

c Eigen inkomsten

2 719

3 515

2 752

d Inkomsten van onderzoek

8 496

7 956

10 746

873

686

494

30 508

30 754

32 288

a Personeelsenveloppe*

Totaal

8 000 6 000

0

a

b

c

d

e

f

g

Inkomstenbronnen (in K€)

a Personeelsenveloppe*

e Eigen inkomsten van diverse aard

Totaal

8 000 6 000 4 000 2 000 0

* Statutair en contractueel personeel ten laste van het Federaal Wetenschapsbeleid

a

b

c

d

e

Onderzoek > Collecties > Publiek > cijfers > INSTITuUT

23 Opdeling van de inkomsten van het Museum (in K€) In 2013 ontving het museum 334.190 bezoekers (+3,25% in vergelijking met 2012). Van die bezoekers bezochten er 114 975 de tijdelijke tentoonstelling ˝Babydieren˝ (op een periode van 9,5 maanden) en 24 798 de tentoonstelling ˝Do It Yourself˝ (op een periode van 5 maanden). Deze lichte stijging in het aantal bezoekers had geen impact op de inkomsten

van de ticketverkoop. Uit communicatie-overwegingen werden de tickets voor de tentoonstelling ˝Babydieren˝ immers tegen verlaagd tarief aangeboden. De museumboetiek zag een sterke afname in het aantal bezoekers (-7,24%). We schrijven deze afname toe aan de fysieke afstand tussen de boetiek en de tijdelijke tentoonstelling ˝Babydieren˝.

■ 2011

■ 2012

■ 2013

0

591

8

1 080

1 385

1 356

c Verhuur en verkoop van expo’s

312

115

137

d Museumwinkel

387

415

386

1 000

e Giften - sponsoring - subsidies

398

317

358

800

f Educatieve Dienst

198

313

203

g Evenementen

204

240

219

30

30

45

110

109

40

2 719

3 515

2 752

a Renovatiesubsidies voor het Museum b Kaartverkoop

h Concessie cafetaria i Publieksobservatorium

(alle federale musea) Totaal

1 400 1 200

600 400 200 0

a

b

c

d

e

f

g

h

i

Opdeling van de inkomsten van het onderzoek (in K€) In 2013 namen de inkomsten uit de wetenschappelijke departementen met meer dan 30% toe. Dit verrassend feit kan enerzijds worden verklaard door de storting van 900 k€ door de Nationale Loterij voor de aankoop van een teledetectieradar voor het monitoringvliegtuig van het Instituut en door de prefinanciering van een belangrijk Europees contract (1 200 k€). Deze twee uitzonderlijke inkomsten verklaren de inkomsten vanwege de federale overheden enerzijds en van de Europese Unie anderzijds. Projecten gefinancierd door

■ 2011

■ 2012

■ 2013

In tegenstelling tot 2012 vertegenwoordigen de subsidies van de federale overheden niet langer de meerderheid van de inkomsten via contractueel onderzoek. Het Federaal Wetenschapsbeleid blijft echter de grootste geldschieter en is in 2013 goed voor 26% van de geliquideerde kredieten voor onderzoeksdoeleinden (32% in 2011 en 34% in 2012). De inkomsten uit de deelstaten en de privésector blijven stabiel.

a Belspo

2 626

2 808

2 873

3 000

b Federale admin. (buiten Belspo)

1 420

1 456

2 114

2 500

c Europese Commissie

1 408

624

2 233

2 000

d Belgische regeringen

1 324

1 329

1 550

1 500

e Particuliere sector

1 371

1 464

1 516

347

275

460

8 496

7 956

10 746

f Buitenlandse instell. (buiten EU)

Totaal

1 000 500 0

a

b

c

d

e

f

g

Opdeling van diverse inkomsten (in K€) Naast de grote gesubsidieerde onderzoeksprojecten, registreren de wetenschappelijke departementen diverse inkomsten in het kader van hun gewone activiteiten (laboratoriumanalyses, organisatie van colloquia, verkoop van geologische kaarten, enz.). Bovendien biedt het Instituut zijn personeel een kantine en een crèche die inkomsten gene■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Wetenschappelijke activiteiten

641

435

280

b Sociale activiteiten (kantine, crèche)

141

123

97

c Directie

91

128

117

Totaal

873

686

494

reren (sociale activiteiten). Deze activiteiten zijn echter van nature verlieslatend. De inkomsten van de directie bestaan onder meer uit bankinteresten, en auteursrechten. 700 600 500 400 300 200 100 0

a

b

c


24 > PERSONeEL Het aantal personeelsleden blijft langzaam maar gestaag dalen. De daling doet zich zowel voor bij het personeel ten laste van de begroting als bij het personeel ten laste van de eigen middelen. In een systeem van een gesloten enveloppe, en zelfs zonder rekening te houden met de lineaire daling van de personeelskredieten binnen de publieke sector (2% van deze enveloppe), leidt de natuurlijke toename van de salarissen de facto tot een afname in het aantal personeelsleden. De sterke daling in het contractueel personeel ten laste van de enveloppe (15 medewerkers) wordt gedeeltelijk gecompenseerd door de toename van het aantal statutaire

medewerkers (+8). Bij het personeel ten laste van de eigen inkomsten zien we een afname zowel bij het personeel dat wordt gefinancierd door gewone inkomsten als bij het personeel dat wordt bekostigd met externe subsidies.

Opdeling van het personeel ■ 2011

■ 2012

■ 2013

180

45

49

51

160

b Statutaire niet-wetenschappers

108

98

104

c Contractuele wetenschappers

118

114

113

d Contractuele niet-wetenschappers

174

177

156

445

438

424

a Statutaire wetenschappers

Totaal

140 120 100 80 60 40 20 0

a

b

c

d

Financieringsbronnen voor het contractuele personeel ■ 2011

■ 2012

■ 2013

120

a Enveloppe*

82

96

81

100

b Dotatie en gewone inkomsten

94

93

89

80

116

102

99

60

292

291

269

40

c Externe projecten

Totaal

20 0

a

* Uitzonderlijk en tijdelijk contractueel personeel ten laste van het Federaal Wetenschapsbeleid

b

c

Percentage vrouwen bij het personeel In totaal is de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke personeelsleden vrij evenwichtig. Toch zijn er nog steeds verschillen binnen de afzonderlijke categorieën. Zo zijn er meer mannen bij de statutairen. We zien echter wel een aanhoudende stijging van het vrouwelijke personeel bij de statutaire wetenschappers (27,5% in 2013 in vergelijking met 20% in 2011). De verhouding in het Instituut tussen manne-

lijke en vrouwelijke contractuele wetenschappers is nagenoeg in evenwicht (47,8%). Meer dan 60% van de niet-wetenschappelijke contractuele medewerkers zijn vrouwen.

70 60

■ 2011

■ 2012

■ 2013

a Statutaire wetenschappers

20

26,5

27,5

40

b Statutaire niet-wetenschappers

38

38,1

38,5

30

c Contractuele wetenschappers

53,4

47,4

47,8

20

d Contractuele niet-wetenschappers

56,3

58,8

60,3

47,4

47,5

47,6

Totaal

50

10 0

a

b

c

d


25 Leeftijdspiramide De gemiddelde leeftijd van de personeelsleden is licht gedaald (42 jaar in vergelijking met 42,6 jaar in 2012). Dit kan verklaard worden door het aantal personeelsleden dat met pensioen ging. Meer dan 18% van het personeelsbestand bestaat uit personen ouder dan 55 (16,5% in 2012). Deze cijfers wijzen op de nood om een ■ Vrouwen

■ Mannen

60-+

11

18

55-59

uitgekiende strategie te ontwikkelen op het gebied van kennisoverdracht. Zoals de voorgaande jaren zijn de vrouwelijke medewerkers in de meerderheid in de leeftijdsgroep 20-40 jaar.

22

27

50-54

17

29

60-+

45-49

29

41

55-59

40-44

32

30

35-39

37

36

40-44

30-34

29

28

35-39

25-29

20

10

20-24

5

3

50-54 45-49

30-34 25-29 20-24

Gemiddelde leeftijd: 42 jaar

40

30

20

10

0

10

20

30

40

Personeel per taalrol Hoewel de totale personeelsbezetting in 2012 een perfect taalevenwicht vertoonde, zien we in 2013 grote verschillen. Het aantal Nederlandstalige contractuele niet-wetenschappers is gedaald van 77 naar 59 medewerkers terwijl het aantal Franstaligen hetzelfde bleef. Het evenwicht blijft ■ FR ■ NL Buiten. Oost. Bil. a Statutaire wetenschappers

25

27

-

0

1

b Contractuele wetenschappers

48

56

2

5

0

c Statutaire niet-wetenschappers

48

49

-

7

0

d Contractuele niet-wetensch.

86

59

6

6

0

207

191

8

18

1

Totaal

vrijwel behouden in het aantal statutairen (49% Franstaligen – 51% Nederlandstaligen), terwijl het aantal contractuele wetenschappers in hoofdzaak Nederlandstalig zijn (54%). 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

a

b

c

d

Absenteïsme en Arbeidsongevallenl 2011

2012

2013

■ Absenteïsme KBIN (%)

4,58

6,79

5,68

■ Absenteïsme op federaal niveau (%)

6,84

6,93

nd

■ Arbeidsongevallen KBIN (freq.graad)

12,02

14,69

14,69

■ Arbeidsongevallen S&O (freq.graad)

2,61

3,21

nd

11,98

12,51

nd

9

11

11

10

5

8

■ Arbeidsongevallen Musea (freq.graad) Arbeidsongevallen KBIN (aantal) Ongevallen KBIN van en naar het werk (aantal)

Het absenteïsme nam af in vergelijking met 2012 (5,68% tegenover 6,79%), maar ligt nog steeds hoger dan in 2011. Ondanks de inspanningen inzake preventie (vormen en informeren van het personeel) blijft het aantal werkongevallen ongewijzigd. Na de sterke daling in 2011 en 2012 nam het aantal ongevallen op weg van en naar het werk opnieuw toe. Het Instituut heeft maar weinig invloed op deze variabele.


26 > onderzoek In 2013 zien we een opmerkelijke afname in het aantal publicaties in vergelijking met het boekjaar 2012 (-15%). Deze kwantitatieve afname varieert in functie van de publicatiecategorie. We zien een sterke toename in het aantal publicaties met impact factor (+17%) en peer review (+8%), wat wijst op de internationale erkenning van het werk aan het Instituut. De spectaculaire afname van de publicaties zonder impact factor of peer review is te wijten aan twee fenomenen. Enerzijds de minder uitgesproken interesse van onderzoekers voor publicaties die geen impact hebben op hun wetenschappelijke carrière en anderzijds een nieuwe methodologische aanpak waarbij wordt vermeden dat eenzelfde publicatie kan worden ondergebracht in verschillende categorieën (risico op overlapping).

Het aantal deskundigenverslagen en populariserende werken blijft ongewijzigd. De OD Aarde en Geschiedenis van het Leven is goed voor 46% van de wetenschappelijke publicaties en 77% van de populariserende werken. Ondanks zijn kleine omvang is de OD Taxonomie en Fylogenie goed voor 28% van de wetenschappelijke publicaties. De OD Natuurlijk Milieu monopoliseert logischerwijs het aantal deskundigenwerken en -verslagen (78%).

Opdeling van de publicaties Wetenschappelijke publicaties

Populariserend werk

Deskundigenverslagen

Totaal

Totaal

waarvan tijdschriften met IF

waarvan tijdschriften met internationale leescommissie

waarvan andere

Taxonomie en Fylogenie

153

78

40

35

3

0

156

Natuurlijk Milieu

100

28

12

60

6

98

204

Aarde en Geschiedenis van het Leven

257

72

16

169

31

17

305

52

19

28

5

2

2

56

555

187

75

293

40

126

721

a

b

Operationele Directies

Dienst Patrimonium Total IRSNB*

Evolutie van de publicaties ■ 2011

■ 2012

■ 2013

704

642

555

700

59

39

40

500

c Verslagen

229

166

126

Totaal

992

847

721

a Wetenschappelijke publicaties b Populariserend werk

800 600 400 300 200 100 0

c

Wetenschappelijke projecten met externe financiering In 2013 bedroeg het aantal contracten dat door het Instituut werd beheerd, alleen of in partnerschap, 159, wat een vrij sterke afname is in vergelijking met 2012 (-10%). Deze daling hoeft niet al te zeer te verontrusten; het aantal contracten is een zuiver kwantitatief gegeven. Alle contracten, ongeacht hun bedrag, worden namelijk op hetzelfde manier geregistreerd. De OD Natuurlijk Milieu, dat zich buigt over de prangende hedendaagse milieuvraagstukken, is vanzelfsprekend goed voor een groot deel van de onderzoeks- en deskundigencontracten (52%).

Projecten met externe financiering

Algemene directie OD Publiek

3 3

OD Taxonomie en Fylogenie

26

OD Natuurlijk Milieu

83

OD Aarde en Geschiedenis van het Leven

34

Dienst Patrimonium

10

Totaal

159


27 Lopende projecten volgens financieringsbron Uit de analyse van de financieringsbronnen blijkt de diversiteit van de subsidieorganismen en het belang van internationale financieringen. Nochtans is het Federaal Wetenschapsbeleid de grootste geldschieter

van het onderzoek aan het Instituut, zowel inzake het aantal projecten als het aantal verstrekte kredieten.

2011

2012

2013

2013

Aantal

Aantal

Aantal

Bedrag (in €)

Belspo

66

81

60

2 873

Federaal buiten Belspo

12

12

13

1 214

Nationale Loterij

5

2

2

900

Vlaams Gewest + FWO

13

12

12

586

Waals Gewest + FNRS

6

5

4

646

Brussels Hoofdstedelijk Gewest

4

6

2

318

Universiteiten

3

2

6

0

Europese Commissie

28

36

40

2 233

Internationaal

12

15

15

460

7

7

5

1 516

156

178

159

10 746

Privé Totaal

Studentenbegeleiding De begeleiding van studenten, doctoraat- en masterstudenten steeg lichtjes. In vergelijking met 2012 is er echter sprake van een omgekeerde verschuiving in de verhouding masterstudenten vs. doctoraatstudenten (respectievelijk 60% en 40%). Net zoals bij de wetenschappelijke publicaties is het de OD Aarde en Geschiedenis van het Leven dat de meeste studenten begeleidt (55%), gevolgd Evolutie van de studentenbegeleiding

door de OD Taxonomie en Fylogenie (27%), de OD Natuurlijk Milieu (14%) en de Wetenschappelijke Dienst Patrimonium (4%). Opgemerkt: alleen die werken zijn opgenomen waarvan een medewerker van het Instituut (co)promotor is.

90

2011

2012

2013

■ PhD

81

69

56

■ Master

68

65

83

Totaal

149

134

139

80 70 60 50

Opdeling van de studentenbegeleiding ■ PhD ■ Master Total 18

19

37

70

b

OD Natuurlijk Milieu

10

10

20

60

c

OD Aarde en Geschiedenis van het Leven

23

54

77

5

0

5

56

83

139

Totaal 2013

2013

80

OD Taxonomie en Fylogenie

Dienst Patrimonium

2012

90

a

d

2011

50 40 30 20 10 0

a

b

c

d


28 > BIBLIOTHeek De aankoop van boeken en tijdschriften blijft stabiel rond de 8.000, wat wijst op de continuïteit van de collecties en de verrijking van de bibliotheek. Tegelijkertijd blijft het aantal abonnementen op elektronische tijdschriften gestaag toenemen (toename van bijna 10% in 2013). Opvallend is de omgekeerde evolutie van de klassieke ontleningen en de elektronische raadpleging van documenten. De ontleningen nemen jaar na jaar af, terwijl de elektronische raadplegingen gestaag toenemen (jaarlijks +5%).

Aanwinsten

Boeken en tijdschriften Elektronische tijdschriften

2011

2012

2013

+8 068

+8 174

+8 145

+59

+83

+137

■ 2011

■ 2012

■ 2013

Uitleningen

a Interne lening van documenten

4 690

4 619

3 071

b Leningen tussen bibliotheken

447

390

352

c Ontleningen

211

167

154

d Uitleningen

236

223

198

e Internationale ruil

851

831

828

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

a

b

c

d

e

Soorten geraadpleegde elektronische documenten ■ 2011

■ 2012

■ 2013

9 000

Tijdschriften

3 419

3 487

3 623

8 000

b

Abstracts

1 047

1 075

1 123

7 000

c

Volledige teksten

2 611

2 689

2 851

d

Totaal raadplegingssessies

7 455

8 051

8 455

a

6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0

a

b

c

d


29 > COLLECTIeS Wetenschappelijke valorisering In vergelijking met voorgaande jaren blijven de cijfers met betrekking tot het uitlenen ongewijzigd, behalve in het departement Entomologie en Invertebraten, waar een bezoek in situ wordt verkozen boven leningen. Het aantal wetenschappelijke bezoekers aan die collecties nam toe. De verrijking van de collecties daalt spectaculair met iets meer dan 80 000 schenkingen in 2013 tegenover meer dan 190 000 duizend in 2012. Dit is het rechtstreekse gevolg van de afname van de dotaties aan de wetenschappelijke departementen. Er werd een nieuwe technologie gebruikt om het aantal wetenschappelijke bezoekers te tellen. Hierbij worden het aantal bezoekers en het aantal dagelijkse bezoeken aan de collecties los van elkaar geteld.

Aantal wetenschappelijke bezoekers

Vertebraten

Collectieaanwinsten

Aantal uitleningen

26 / 46

1 783

21

Invertebraten

36 / 101

12 354

22

Entomologie

77 / 522

64 432

219

Paleontologie

45 / 159

1 680

14

Antropologie en Prehistorie

31 / 198

0

7

33 / 49

599

21

248 / 1 075

80 848

304

Geologie Totaal

Digitalisering van de collecties De registratie van het aantal ˝specimens˝ nam nagenoeg met de helft af. Deze sterke daling is te wijten aan het aantal codeerders dat tussen 2012 en 2013 daalde van 10 naar 5. De codeerders worden gefinancierd met externe middelen. Het aantal registraties hangt dus af van subsidies die hun salarissen veilig stellen. Codering per departement

Codering in de databank DaRWIN

Vertebraten

12 954

Invertebraten

10 587

Entomologie

4 067

Paleontologie

4

Geologie

7

Totaal

Daarnaast werden drie voormalige codeerders benoemd tot collectietechnici en maakt het coderen geen deel uit van hun hoofdactiviteiten. Nochtans bedroeg het aantal registraties in DaRWIN eind 2013 nagenoeg 500 000 items, waarvan bijna 30 000 registraties van ˝typespecimens˝.

27 619

Taakverdeling bij het coderen (%) Invoeren gegevens

76,86 %

Actualiseren gegevens

23,14 %

Registreringen van types

Registreringen van niet-types

Totaal registreringen in DaRWIN

Total enregistrements dans Darwin

1ste trimester

178

9 586

1 100

9 764

2de trimester

304

7 483

821

7 787

3de trimester

267

4 752

727

5 019

4de trimester

190

2 566

391

2 756

Toename

939

24 387

3 039

25 326

29 514

451 190

NC

480 704

Totaal


30 > Museum Het bezoekersaantal in het museum is net zoals in het uitstekend jaar 2012 gestegen, en klokt af op meer dan 330 000 bezoekers (+3%). Dit succes is met zekerheid te danken aan de tijdelijke tentoonstellingen. Bijna één op de twee bezoekers bezocht een van onze tijdelijke tentoonstellingen (Babydieren, Prehistorie - Do It Yourself!). In iets minder dan 10 maanden tijd trok de tentoonstelling over de allerkleinsten uit het dierenrijk nagenoeg 115 000 nieuwsgierigen. Het succes van de tentoonstelling ˝Babydieren˝ is eveneens verantwoordelijk voor de toename in het aantal individuele en

gezinsbezoeken (+5%). In 2013 werden geen tijdelijke tentoonstellingen die (mede) werden ingericht door het Instituut, uitgeleend aan een ander museum. De outdoor presentaties beperkten zich bijgevolg tot de XperiLAB activiteiten (wetenschapslaboratorium dat de Belgische gemeenten aandoet) en het BNEC (reizende tentoonstellingen in de Brusselse gemeentes), wat de daling in het aantal deelnemers aan dit soort activiteiten verklaart.

Evolutie van het Museumbezoek

a Bezoekers in groep b Individuelen en gezinnen

Totaal

■ 2011

■ 2012

■ 2013

80 544

92 172

90 924

198 500

231 768

243 266

279 044

323 940

334 190

250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0

a

b

Verdeling van het Museumbezoek

a Vaste Museumzalen b Tijdelijke tentoonstellingen (indoor)

Totaal Museum c Tijdelijke tentoonstellingen (outdoor)

■ 2011

■ 2012

■ 2013

244 648

208 404

170 270

350 000

34 396

115 536

163 920

300 000

279 044

323 940

334 190

250 000

16 617

200 000

389 000

312 500

400 000

150 000 100 000 5 0000 0

a

b

c

Profiel van de bezoekers per leeftijdsklasse (%) Kinderen van 0 tot 5 jaar maken een steeds groter wordend deel uit van ons publiek (15%). In het boekjaar 2013 heeft de tentoonstelling ˝Babydieren˝ een duidelijke impact gehad op de aantrekkingskracht van het museum voor de ouders van jonge kinderen. Hoewel de leeftijdscategorie 6-17 gewoonlijk het grootste deel van onze bezoekers

vertegenwoordigt, zien we hoe het – voor de eerste keer – de volwassenen zijn die de eerste plaats van de rangschikking innemen met 43% van alle bezoekers (37% in 2012). 50 45 40

■ Vast

■ Tijdelijk ■ Totaal

35 30

a Kinderen (0-5 jaar)

10,14

19,31

14,64

20

b Jongeren (6-17 jaar)

45,35

32,85

39,22

15

c Volwassenen (18-59 jaar)

42,23

42,99

42,60

10

d Senioren (60+)

1,88

2,41

2,14

e Onbepaald

0,40

2,44

1,40

5 0

a

b

c

d

e


31 Aangepaste tarieven en gratis toegang Het aantal bezoekers dat gratis toegang krijgt, blijft van jaar tot jaar stabiel en bedraagt zo’n 25%. Het grootste deel van deze gratis tickets is voor rekening van de jongste bezoekers (kinderen jonger dan 6 jaar). Als we de gratis bezoeken op de eerste woensdag van de maand in beschouwing nemen, betaalt meer dan 30% van de bezoekers geen entreegeld.

Uiteindelijk betaalde - zoals in 2012 - slechts 26% van de bezoekers het volle tarief. Het grootste deel van de bezoeken is aan het verlaagde tarief, en dat is logisch omdat het tarief zowel geldt voor groepsbezoeken als voor privé-initiatieven van het Instituut, alleen of in partnerschap (NMBS, Brussels card, enz.). Zo lokken we een zo groot mogelijk aantal bezoekers naar het museum.

Aantal

■ Vol tarief

87 855

■ Verlaagd tarief

158 236

■ Gratis op 1e woensdagnamiddag

17 156

■ Ander gratis toegang

70 943

Totaal

26 %

21 % 5%

47 %

334 190

Bezoek aan de website Enerzijds zien we een sterke afname van het aantal geraadpleegde webpagina’s (-8%), anderzijds is het aantal bezoekers aan de website spectaculair toegenomen (+18%). Met meer dan 3,5 miljoen bezoekers vormt de website vandaag een van de belangrijkste communicatiekanalen van het Instituut.

Pagina's Bezoekers

2011

2012

2013

11 509 570

11 590 095

10 672 129

2 924 777

3 051 811

3 601 459

Evolutie van het cliënteel van de Museumwinkel Het aantal bezoekers aan de Museumwinkel volgde de stijgende trend in het aantal museumbezoekers niet. Dit is met name te wijten aan de fysieke afstand tussen de tijdelijke tentoonstelling ˝Babydieren˝ en de boetiek. Het bedrag dat een klant gemiddeld spendeert, blijft stabiel, maar in verhouding tot het aantal bezoekers is de gemiddelde uitgave erg laag (1,13 € per bezoeker).

2011

2012

2013

279 044

329 940

33 4190

Klanten van de winkel

25 688

27 693

25 689

Raport klant/bezoeker

9,21%

8,39%

7,69%

14,76

14,79

14,72

1,36

1,27

1,13

Museumbezoekers

Besteding/klant Besteding/bezoeker

Het Museum in de media Het aantal persartikelen over het Instituut nam toe tegenover 2012 (+7%). Deze stijging is in hoofdzaak te danken aan de artikelen verschenen in de Nederlandstalige pers. Het aantal artikelen in de buitenlandse media is echter bijzonder klein. ■ FR

■

Het aantal vermeldingen van het Instituut en het aantal radio- en televisie-interviews blijft stabiel in vergelijking met vorig boekjaar. De meeste onderwerpen werden vergezeld van een interview met KBINleden (nagenoeg een 100-tal).

NL ■ Andere

Geschreven pers Artikels Museum en Instituut

319

376

6

Expo Baby dieren

31

41

0

Expo Do It Yourself

10

5

0

350

360

422

6

300

50

105

0

a Totaal Geschreven pers b waarvan interviews met KBIN-leden Radio et TV

450 400

250 200 150

c Total Radio et TV

48

63

0

100

d waarvan interviews met KBIN-leden

44

50

0

50

408

485

6

Algemeen totaal

0

a

b

c

d


32 Door de Educatieve dienst georganiseerde activiteiten Het aantal deelnemers aan educatieve activiteiten kende opnieuw een record met meer dan 62 000 indoor en outdoor deelnemers. Het is een opvallend grotere stijging dan die van het aantal museumbezoekers (10% tegenover 3%). Dit toont aan dat het aanbod inspeelt op de verwachtingen van het publiek in het algemeen en van de scholen in het bijzonder. Het gemiddeld aantal deelnemers per activiteit bedraagt 20, wat mooi aansluit bij de optimale grootte van een groep om de kwaliteit van de educatieve informatieoverdracht te garanderen.

2011

2012

2013

Aantal deelnemers

55 387

56 912

62 594

waarvan groepen (indoor + outdoor)

50 911

51 308

56 163

waarvan individuelen

4 476

5 604

6 431

Aantal georganiseerde activiteiten

2 828

2 886

3 083

19,6

19,7

20,3

Gemiddeld aantal deelnemers per activiteit

Verhouding begeleide bezoekers indoor (%) Het belangrijkste cijfer in deze tabel betreft het aantal begeleidingen van groepen, dat meer dan 50% bedraagt! Het gemiddeld aantal begeleide rondleidingen (19%) is in overeenstemming met de doelstellingen van de educatieve dienst: scholengroepen begeleiden om wetenschappelijke meerwaarde te bieden tijdens een museumbezoek.

2011

2012

2013

Tegenover het totaal aantal bezoekers in het Museum

15,0

13,1

13,8

Tegenover het aantal bezoekers in groep

47,4

41,1

50,6

Opdeling van de bezoekers per activiteit Hoewel de begeleide bezoeken een belangrijk deel uitmaken van het educatieve aanbod, dient de gestage toename in het aantal workshops vermeld te worden. In tegenstelling tot de geleide bezoeken, hangt hun succes niet af van de thema’s van de tijdelijke tentoonstellingen. In twee jaar tijd nam het aantal workshopdeelnemers met meer dan 20% toe. Bij de outdoor activiteiten vermelden we graag het succes van de 'vrachtwagen van de wetenschap' die onze gemeenten afschuimt ■ 2011

■ 2012

■ 2013

(XperiLAB) en de kleinere tijdelijke tentoonstellingen voor de Brusselse scholen.

50 45 40 35 30

a

Rondleidingen

20 448

18 054

20 718

20

b

Ateliers

14 764

16 314

18 043

15

c

Andere activiteiten

6 639

8 132

7 216

10

d

Activiteiten outdoor

13 536

14 412

16 617

Totaal

55 387

56 912

62 594

5 0

a

b

c

d

Profiel van de deelnemers aan rondleidingen en aan ateliers (%) Zowel langs Franstalige als langs Nederlandstalige kant zijn het vooral de kleuter- en basisscholen die een beroep doen op onze educatieve dienst. De thematische tentoonstelling ˝Babydieren˝ heeft een duidelijke impact gehad op dit resultaat. Opvallend – en ongewijzigd –

fenomeen is de sterke afwezigheid van Franstalige secundaire scholen; die zijn slechts goed voor 15% van het Franstalige publiek (18% in 2012) tegenover 30% langs Nederlandstalige kant. De opening van de Galerij van de Mens zou ook dit doelpubliek naar het museum moeten lokken.

NL

FR

■ Kleuter- en lagere school

56,95

73,86

■ Secundaire school

31,53

15,7

■ Hoger onderwijs

2,85

2,11

■ Onderwijs (ander)

1,61

0,72

■ Jeugdvereningen

2,33

3,73

4,3

3,02

0,43

0,86

100

100

■ Volwassenengroepen ■ Individuelen en gezinnen Totaal

NL

FR

5 Onderzoek > Collecties > Publiek > cijfers > INSTITuUT

INSTITUUT

33


34

Een nieuwe organisatie In 2013 ging het KBIN over op een nieuwe organisatie, die al enkele jaren geleden was uitgewerkt en vastgelegd. In 2008 keurde de Wetenschappelijke Raad een reorganisatie van het Instituut goed. Dat betekende het begin van een lang administratief parcours bezaaid met ministeriële en koninklijken besluiten, definities en afwegingen van functies, publicaties in het Belgisch Staatsblad, lange wachttijden en plotse versnellingen, geslaagde en minder geslaagde selecties, benoemingen... Maar hier zijn we dan: na 5 jaar van stappen zetten is in mei van dit jaar een nieuwe organisatie in voege gegaan en een nieuwe Directieraad opgestart. Het toeval wou dat dit proces werd afgerond op het ogenblik dat ook de Wetenschappelijke Raad en de Beheerscommissie werden vernieuwd. Het KBIN heeft 2013 afgesloten met volledig nieuwe bestuurs- en controleorganen. Waarom een nieuwe organisatie? Tot nu toe bestond het KBIN uit zeven wetenschappelijke departementen en een tiental diensten die voor het Museum instonden en voor de administratieve en technisch taken. Maar enkel de departementen waren officieel vertegenwoordigd in de Directieraad, het beslissingsorgaan voor talrijke aspecten in de werking van het Instituut. Het bestuur was dus niet representatief. Anderzijds moesten de wetenschappers de collecties beheren, terwijl ze ook nog aan onderzoek deden en daarbij nog allerlei aanvragen beantwoordden. De federale collecties die in het Instituut zijn ondergebracht, behoren echter tot de gemeenschap en het is onze taak om ze te bewaren en toegankelijk te maken: andere taken mogen deze dienst aan de gemeenschap niet verhinderen. Ten slotte stonden de ondersteunende functies, los van elkaar, rechtstreeks onder de bevoegdheid van de Algemeen Directeur, zonder gestructureerde coördinatie. Aan deze aspecten heeft de nieuwe organisatie een mouw willen passen: betere vertegenwoordiging van de verschillende afdelingen binnen de Directieraad, een betere garantie voor het bewaren en het toegankelijk maken van de collecties en een verbeterde coördinatie van de publieke en ondersteunende diensten Bij deze gelegenheid werden de onderzoeksteams heringedeeld in ruimere entiteiten om zo meer interdisciplinaire domeinen te doen ontstaan, meer flexibiliteit te bieden én meer kansen om te evolueren.

Uiteindelijk reorganiseerde het Instituut zich rond 6 pijlers: • drie pijlers gericht op onderzoek en expertise: de Operationele Directies Taxonomie en Fylogenie, Natuurlijk Milieu, Aarde en Geschiedenis van het Leven • een pijler gericht op de verspreiding van kennis: de Operationele Directie Publiek • een pijler gericht op het beheer en de toegang tot de collecties en de bibliotheken: de Wetenschappelijke Dienst Patrimonium • een pijler die alle administratieve en technische diensten groepeert: de Ondersteunende Directie De interne organisatie van elke entiteit is het onderwerp geweest van veel discussies en gedachteuitwisselingen. Sommige bestaande teams werden behouden, andere zijn samengegaan of werden gereorganiseerd. Het organigram hiernaast biedt een algemeen overzicht.


35

Directiecomité van de POD Wetenschapsbeleid Beheerscommissie Wetenschappelijke Raad

Internationale betrekkingen Algemene directie

Preventie en welzijn op het werk

Jury

Operationele Directie Taxonomie en Fylogenie

Operationele Directie Natuurlijk Milieu

Laboratorium voor Moleculaire Systematiek

Aquatische en Terrestrische Ecologie

Vertebraten

Fysico-Chemie van Ecosystemen

Invertebraten

Dataverwerking en modellering van ecosystemen

Entomologie

Belgica en Meetdienst Oostende

Collectiebeheer

Data- en informatiecentrum voor biodiversiteit en ecosystemen Operationele Directie Aarde en Geschiedenis van het Leven

Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee

Belgische Geologische Dienst

(Belgische) Beleidsondersteuningsgroep voor biodiversiteit

Evolutie van de Paleobiosfeer Mens en milieu in het Quartair Laboratoria voor Aardwetenschappen

Operationele Directie Publiek

Collectiebeheer

Communicatie Tentoonstellingen

Wetenschappelijke Dienst Patrimonium

Museologie

Bibliotheek

Educatie

Wetenschappelijke collecties en archieven

Onthaal Museumshop

Directie Ondersteuningsdiensten Financiële Dienst Dienst Personeel en Organisatie ICT & Multimedia Technische en Logistieke Diensten Veiligheids- en Bewakingsdienst

Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen is een van de tien federale wetenschappelijke instellingen die van het federaal Wetenschapsbeleid (Belspo) afhangen.

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika omvat, is verantwoordelijk voor het financieel en materieel beheer van het KBIN; > De Directieraad staat in voor het dagelijks bestuur van het Instituut.

Het KBIN is een staatsdienst met afzonderlijk beheer. Het wordt bestuurd door drie onafhankelijke instanties: > de Wetenschappelijke Raad geeft zijn mening over wetenschappelijke kwesties rond de uitvoering van de taken van de instelling; > De Beheerscommissie van de Pool Natuur, die het KBIN en het

De Jury voor werving en bevordering gaat over tot het aanwerven en het opvolgen van de verdere loopbaan van de wetenschappelijke statutaire personeelsleden. Daarnaast is de Directeur van het Instituut van rechtswege lid van het Directiecomité van de POD Wetenschapsbeleid.


36

Het programma BRAIN.be: de balans van een eerste cyclus BRAIN.be (Belgian Research Action through Interdisciplinary Networks) is het nieuwe meerjaren-kaderprogramma voor wetenschappelijk onderzoek, dat de POD Wetenschapsbeleid (Belspo) coördineert en financiert. Het staat open voor de gehele Belgische wetenschappelijke gemeenschap: universiteiten, federale wetenschappelijke instellingen en onderzoekscentra. Het vervangt de verschillende vorige thematische programma’s (SSD, AGORA, TA, DR…) en de aan de FWI’s voorbehouden onderzoeksmassa. Voortaan worden alle onderzoeksprojecten die het KBIN indient, op dezelfde manier geëvalueerd en gefinancierd als degene die de universiteiten en onderzoekscentra indienen.

Het KBIN stapte goed gewapend in deze nieuwe context: het heeft immers al lang de gewoonte samen te werken met de academische wereld, zowel in België als in het buitenland, en laat zijn projecten door experts en financieringsagentschappen evalueren. Na afloop van de eerste twee projectoproepen (2012 et 2013) is de vaststelling bemoedigend. Het aantal en het budget van de onderzoeksprojecten van het Instituut gefinancierd door het Wetenschapsbeleid blijven behouden, en het KBIN wordt als coördinator of partner bij meer dan één op de vier projecten betrokken.

Een betere interne communicatie georganiseerd. In 2013 werd het allereerste plan voor interne communicatie ingevoerd, met twee principes: betrokkenheid van iedereen door de samenstelling van werkgroepen op vrijwillige basis en transparantie door een regelmatige communicatie naar de directie en het personeel. De werkgroepen duidden de volgende actiepunten als prioritair aan: het intranet, het e-mailverkeer, het onthaal van nieuwkomers, de koffieruimtes, de sportieve en culturele activiteiten, en het opzetten van een intern netwerk van informatieverspreiders. Het KBIN is een erg gediversifieerde instelling met talrijke beroepen en specialiteiten, die bovendien nog over meerdere sites zijn verspreid. Het hoeft dus niet te verwonderen dat de medewerkers elkaar niet al te goed kennen, zelfs al heerst in het instituut over het algemeen een vrij sterk gevoel van samenhorigheid. In 2012 namen bijzonder veel medewerkers deel aan een enquête over het gebruik en de verwachtingen van de interne communicatie. De resultaten toonden aan dat de bestaande kanalen moesten worden verbeterd en er collectieve activiteiten moesten worden

De resultaten: de onthaalmap bestemd voor de nieuwe medewerkers wordt aangepast, het intranet wordt vernieuwd, de mailinglijsten werden opnieuw gestructureerd op zowel een geografische als een thematische basis en er ontstond een origineel initiatief: de week van de goedendag, die iedereen moet aansporen een gesprek met collega’s van andere diensten aan te knopen. De beste deelnemers kregen een buitengewone prijs: ze mochten meevliegen met het toezichtsvliegtuig van het KBIN. De gelukkige winnaars maar ook de piloten van het vliegtuig denken er met plezier aan terug!

37

Missies Het Instituut heeft vier grote missies: > Wetenschappelijk onderzoek op het gebied van natuurwetenschappen; > Wetenschappelijk onderbouwde dienstverlening aan overheidsinstellingen; > Beheer en uitbouw van de patrimoniale en wetenschappelijke verzamelingen; > Verspreiding van kennis inzake natuurwetenschappen.

Onderzoek & expertise In het KBIN is één persoon op drie een wetenschapper. Het wetenschappelijke personeel omvat voornamelijk biologen, paleontologen en geologen, maar ook oceanografen, antropologen, prehistorici, archeologen, geografen, fysici, bio-ingenieurs en wiskundigen. Dit laat toe multidisciplinair onderzoek te verrichten.

Onderzoeksdomeinen > De biodiversiteit en de evolutiemechanismen van het leven > De terrestrische, mariene en zoetwaterecosystemen > De geschiedenis van het leven, het klimaat, de menselijke nederzettingen > De geologie van België en modelvorming van de Noordzee

Dienstverlening > Het KBIN zorgt voor wetenschappelijke expertise voor de internationale verbintenissen van België aangaande milieubescherming. > Het ontwikkelt instrumenten en methodes voor de opvolging van natuurlijke, landgebonden of mariene milieus. > Het levert nuttig advies voor de uitwerking van nationale en Europese maatregelen voor de bescherming en het behoud van natuurgebieden en van de biodiversiteit.

Collecties Met 37 miljoen bewaarde specimens als Belgisch erfgoed van universele reikwijdte zijn de verzamelingen van het KBIN vóór alles een referentie en een onderzoeksinstrument. Wat zijn collecties betreft, moet het KBIN op Europees niveau enkel Londen en Parijs laten voorgaan. Het heeft dan ook het Europese label ‘Grote Onderzoeksinfrastructuur’ gekregen, en wetenschappers van over heel de wereld krijgen de kans om de wetenschappelijke collecties te bestuderen. Het KBIN werkt al verscheidene jaren aan een ambitieus programma om zijn collecties te digitaliseren en heeft daarvoor het open-source besturingssysteem DaRWIN ontwikkeld. Dit besturingssysteem maakt het mogelijk om alle gegevens van om het even welke specimens te coderen.

Museum Het Museum voor Natuurwetenschappen is het deel van het KBIN dat zichtbaar is voor het grote publiek. Het beslaat 16 000 m² aan permanente zalen, zalen voor tijdelijke tentoonstellingen en educatieve ateliers, en onthaalt elk jaar zo’n 300 000 bezoekers, waarvan ongeveer 30 % schoolgroepen zijn. Het is wereldwijd gekend voor zijn Galerij van de Dinosauriërs, de grootste van Europa. Het Museum heeft een leidersrol op het vlak van promotie en verspreiding van de wetenschappelijke cultuur, zowel binnen als buiten zijn muren, in het bijzonder door middel van tentoonstellingen en reizende animaties. Het blijft zich met een ambitieuze en vooruitstrevende renovatie inzetten voor een gezelliger museum dat altijd beter aan de verwachtingen van de maatschappij voldoet en resoluut gericht is op het promoten van een respectvolle benadering van de natuur.

38

39

FONCTIONNEMENT DES INSTANCES . Le Jury de recrutement et de promotion s’est réuni les 28 février, 6 mai, 21 mai, 23 mai et 9 octobre 2013. . Le Conseil de direction s’est réuni les 23 janvier, 25 février, 19 mars, 23 avril, 16 mai, 20 juin, 27 août, 4 octobre, 8 novembre et 11 décembre 2013. . La Commission de gestion s’est réuni les 17 avril, 17 juin, 4 novembre et 20 décembre 2013. . Le Comité de concertation de base s’est réuni le 15 février 2013. . Le Conseil scientifique de l’IRScNB s’est réuni les 13 septembre (membres internes) et 25 septembre 2013. . Le Comité de direction du SPP Politique scientifque s’est réuni les 18 janvier, 22 février, 29 mars, 17 mai, 5 septembre, 18 octobre et 6 décembre 2013. Par arrêté ministériel du 28 mars 2013 monsieur Dominique Adriaens, professeur à « Universiteit Gent » et madame Sara Vandycke, professeur à l’Université de Mons sont désignés membre externe du jury de recrutement et de promotion de l’IRScNB. Par arrêté royal 21 mai 2013 le Conseil scientifique de l’IRScNB est composé comme suit Membres internes : Madame Camille Pisani Monsieur Patrick Roose Monsieur Pascal Godefroit Monsieur Patrick Grootaert Monsieur Thierry Backeljau Monsieur Koen Martens Monsieur Patrick. Semal Membres externes Madame Ann Huysseune, professeur à l’″Universiteit Gent″ Mosieur Thierry Hance, professeur à l’Université Catholique de Louvain Monsieur Noël Vandenberghe, professeur à la ″Katholieke Universiteit Leuven″, président Madame Jacqueline Vander Auwera, professeur à l’Université de Liège Madame Claire Billen, professeur à l’Université libre de Bruxelles Monsieur Guido Gryssels, Directeur général du Musée royal de l’Afrique centrale Monsieur Pierre de Maret, Président du conseil scientifique du Musée royal de l’Afrique centrale La composition du Conseil de direction de l’IRScNB est: C. Pisani, P. Godefroit, P. Roose, Th. Backeljau, P. Coulon et E. Danon. Par arrêté royal du 10 juin 2013 MM Th. Backeljau, agent de la classe SW3, P. Coulon, agent de la classe SW2 en E. Danon, agent de la classe SW3, ont été adjoints au Conseil de direction. Par arrêté ministériel du 19 juin 2013 la composition de la Commission de gestion du pôle Nature est composé comme suit: Membres avec voix délibérative: C. Pisani, G. Gryseels, F. Monteny, Y. Gobert, J. de Gerlache; K. Verhoest; F. Mairesse; I. Vandenberghe. Membres avec voix consultative: E. Moeyaert, N. Vandenberge, P. de Maret, M-S. Mukarwema, L. Van Wassenhove, J. Lust, E. Verheyen, D. Van den Spiegel.

ARRÊTES . Par arrêté royal du 18 avril 2013 qui produit ses effets le 1er mars 2013, M. Patrick Roose, agent scientifique de la classe SW2 à l’IRScNB, est désigné, pour un mandat de six ans, en qualité de titulaire de la fonction de Directeur opérationnel « Milieux naturels » au même établissement. . Par arrêté royal du 18 avril 2013 qui produits ses effets le 1er mars 2013, M. Pascal Godefroit, agent scientifique de la classe SW2 à l’IRScNB, est désigné, pour un mandat de six ans, en qualité de titulaire de la fonction de Directeur opérationnel « Terre et Histoire de la Vie » au même établissement.

40 . Par arrêté royal du 5 juin 2013, Mme Caroline Polet, assistant stagiaire du rôle linguistique français à l’IRScNB . est confirmée et nommée au même établissement, à partir du 1er juin 2008, en qualité d’agent scientifique de la classe SW2 portant le titre de chef de travaux. . Par arrêté royal du 5 juin 2013, qui produit ses effets le 1er avril 2012, M. Jean-François Zech, est nommé à titre définitif en qualité d’attaché dans le classe A2 à l’IRScNB . . Par arrêté royal du 5 juin 2013, qui produit ses effets le 1er novembre 2012, M. Paul-André Duchesne est nommé à titre définitif en qualité d’attaché dans le classe A2 à l’IRScNB . Par arrêté royal du 5 juin 2013, M. Frederik Hendrickx, assistant de rôle linguistique néerlandais à l’IRScNB, est confirmé et nommé au même établissement, à partir du 21 avril 2010, en qualité d’agent scientifique de la classe SW2 portant le titre de chef de travaux. . Par arrêté royal du 5 juin 2013, M. Kris, Piessens, assistant stagiaire de rôle linguistique néerlandais à l’IRScNB, est confirmé et nommé au même établissement, à partir du 1er septembre 2008, en qualité d’agent scientifique de la classe SW2 portant le titre de chef de travaux. . Par arrêté royal du 5 juin 2013, Mme Isabelle Schön, assistant stagiaire de rôle linguistique néerlandais à l’IRScNBelgique, est confirmée et nommée au même établissement, à partir du 1er mars 2010, en qualité d’agent scientifique de la classe SWE portant le titre de chef de travaux. . Par arrêté du 23 juillet 2013, l'autorisation d'organiser un service interne de gardiennage est accordée à l’IRScNB, dont le numéro d'entreprise est 0353.070.496, pour une période de cinq ans, sous le numéro 18. 1245.07. L'autorisation porte sur l'exercice d'activités consistant en : - surveillance et protection des biens mobiliers ou immobiliers à l'exclusion des activités de gardiennage statique dans les lieux où aucun autre agent de gardiennage ou tiers n'est censé être présent et à l'exclusion du gardiennage mobile et de l'intervention après alarme; - surveillance et contrôle de personnes dans le cadre du maintien de la sécurité dans des lieux accessibles ou non au public à l'exclusion des activités d'inspecteur de magasin et des activités exercées à un poste de travail situé dans un café, bar, établissement de jeux de hasard ou lieu où l'on danse. Ces activités s'effectuent sans armes, sans chien et sans cheval . Le 23 avril 2013, le Conseil de Direction a désigné en qualité de chef de Service Scientifique: - Service scientifique UGMM : Madame Brigitte Lauwaert, - Service scientifique Patrimoine : Monsieur Patrick Semal. Ils entreront en fonction pour un mandat de 6 ans. . Le Conseil de Direction donne un avis positif pour la mise en place d’un Programme Scientifique « Taxonomie et Phylogénie » et un Programme Scientifique « Publics » lors de sa réunion du 13 septembre 2013 Le Conseil Scientifique approuve la création d’un Programme Scientifique « Taxonomie et Phylogénie » et un Programme Scientifique « Publics », lors de sa réunion du 25 septembre 2013.

41

WERKING VAN DE ORGANEN . De Jury voor werving en bevordering heeft vergaderd op 28 februari, 6 mei, 21 mei, 23 mei en 9 oktober 2013. . De Directieraad heeft vergaderd op 23 januari, 25 februari, 19 maart, 23 avril, 16 mei, 20 juin, 27 augustus, 4 oktober, 8 november et 11 december 2013. . De Beheerscommissie heeft vergaderd op 17 april, 17 juin, 4 november en 20 december 2013. . Het Basisoverlegcomité heeft vergaderd op 15 februari 2013. . De Wetenschappelijke raad van het KBIN heeft vergaderd op 13 september (interne leden) en 25 september 2013. . Het Directiecomité van de POD Wetenschapsbeleid heeft vergaderd op 18 januari, 22 februari, 29 maart, 17 mei, 5 september, 18 oktober et 6 december 2013. Bij ministerieel besluit van 28 maart 2013 worden de heer Dominique Adriaens, professor aan de Universiteit Gent en mevrouw Sara Vandycke, professor aan de « Université de Mons » aangeduid als extern lid van de Jury voor werving en bevordering van het KBIN. Bij koninklijk besluit van 21 mei 2013 wordt de Wetenschappelijke Raad van het KBIN als volgt samengesteld: Interne leden: mevrouw Camille Pisani de heer Patrick Roose de heer Pascal Godefroit de heer Patrick Grootaert de heer Thierry Backeljau de heer Koen Martens de heer Patrick Semal externe leden: mevrouw Ann Huysseune, professor aan de Universiteit Gent; de heer Thierry Hance, professor aan de ″Université Catholique de Louvain″; de heer Noël Vandenberghe, professor aan de Katholieke Universiteit Leuven, voorzitter mevrouw Jacqueline Vander Auwera, professor aan de ″Université de Liège″; mevrouw Claire Billen, professor aan de ″Université libre de Bruxelles″; de heer Guido Gryseels, Algemeen Directeur van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika; de heer Pierre de Maret van de Wetenschappelijke Raad van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika De samenstelling van de Directieraad van het KBIN in 2013 is: C. Pisani, P. Godefroit, P. Roose, Th. Backeljau, P. Coulon en E. Danon. Bij koninklijk besluit van 10 juni 2013 werden de heren Th. Backeljau, personeelslid van de klasse SW3, P. Coulon, personeelslid van de klasse SW2 en E. Danon, ambtenaar van de klasse A3, toegevoegd aan de Directieraad. Bij ministerieel besluit van 19 juni 2013 wordt de Beheerscommissie van de pool “Natuur” als volgt samengesteld: als stemgerechtigde leden: C. Pisani, G. Gryseels, F. Monteny, Y. Gobert, J. de Gerlache; K. Verhoest; F. Mairesse; I. Vandenberghe. met raadgevende stem: E. Moeyaert, N. Vandenberge, P. de Maret, M-S. Mukarwema, L. Van Wassenhove, J. Lust, E. Verheyen, D. Van den Spiegel.

BESLUITEN . Bij koninklijk besluit van 18 april 2013 dat uitwerking heeft op 1 maart 2013 wordt de heer Patrick Roose, Patrick, wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 bij het KBIN, voor een mandaat van zes jaar aangesteld tot titularis van de functie van Operationeel Directeur « Natuurlijk Milieu » bij dezelfde instelling.

42 . Bij koninklijk besluit van 18 april 2013 dat uitwerking heeft op 1 maart 2013 wordt de heer Pascal Godefroit, wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 bij het KBIN, voor een mandaat van zes jaar aangesteld tot titularis van de functie van Operationeel Directeur « Aarde en Geschiedenis van het Leven » bij dezelfde instelling. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013 wordt mevrouw Caroline Polet, assistent-stagiair van de Franse taalrol bij het KBIN, bij dezelfde instelling met ingang van 1 juni 2008 bevestigd en benoemd tot wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 met de titel van werkleider. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013, dat uitwerking heeft op 1 april 2012, wordt de heer Jean-François Zech, vast benoemd tot attaché in de klasse A2 bij het KBIN. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013, dat uitwerking heeft op 1 november 2012, wordt de heer, Paul-André Duchesne, vast benoemd tot attaché in de klasse A2 bij het KBIN. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013 wordt de heer Frederik Hendrickx, assistent van de Nederlandse taalrol bij het KBIN, bij dezelfde instelling met ingang van 21 april 2010 bevestigd en benoemd tot wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 met de titel van werkleider. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013 wordt de heer Kris Piessens, assistent-stagiair van de Nederlandse taalrol bij het KBIN, bij dezelfde instelling met ingang van 1 september 2008 bevestigd en benoemd tot wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 met de titel van werkleider. . Bij koninklijk besluit van 5 juni 2013 wordt mevrouw Isabelle Schön, assistent-stagiair van de Nederlandse taalrol bij het KBIN, bij dezelfde instelling met ingang van 1 maart 2010 bevestigd en benoemd tot wetenschappelijk personeelslid van de klasse SW2 met de titel van werkleider. . Bij besluit van 23 juli 2013 wordt de vergunning voor het organiseren van een interne bewakingsdienst toegekend aan het KBIN, met ondernemingsnummer 0353.070.496, voor een periode van vijf jaar en draagt het nummer 18.1245.07. Deze vergunning heeft betrekking op het uitoefenen van activiteiten bestaande uit: - toezicht op en bescherming van roerende of onroerende goederen met uitsluiting van statische bewakingsactiviteiten op plaatsen waar geen andere bewakingsagent of derden geacht worden aanwezig te zijn en met uitsluiting van mobiele bewaking en interventie na alarm; - toezicht op en controle van personen met het oog op het verzekeren van de veiligheid op al dan niet voor het publiek toegankelijke plaatsen met uitsluiting van winkelinspecteurs en bewakingsagenten op werkposten gelegen in een café, bar, kansspelinrichting of dansgelegenheid. Deze activiteiten worden ongewapend, zonder hond en zonder paard uitgeoefend. . De Directieraad heeft op 23 april in de functie van Hoofd van Wetenschappelijke Dienst aangesteld: - Wetenschappelijke Dienst BMM: mevrouw Brigitte Lauwaert, - Wetenschappelijke Dienst Patrimonium: de heer Patrick Semal. Ze zullen in functie treden voor een mandaat van 6 jaar. . De Directieraad geeft een positief advies aan de oprichting van van een Wetenschappelijke Programma “Taxonomie en Fylogenie” en een Wetenschappelijk Programma “Publiek” tijdens zijn vergadering van 13 september 2013. De Wetenschappelijke Raad stemt in met de oprichting van een Wetenschappelijk Programma “Taxonomie en Fylogenie” en een Wetenschappelijk Programma “Publiek” tijdens zijn vergadering van 25 september 2013.

43

INTERNE DIENST VOOR PREVENTIE EN BESCHERMING OP HET WERK 1.

Inleiding De leiding van de IDPBW wordt waargenomen door Ing. Wouter Swalus. Zijn functie is Preventieadviseur-Arbeidsveiligheid niveau I. De functie van Preventieadviseur-Arbeidsgeneesheer wordt waargenomen door de heer Dr Eric Aut van de EDPBW ARISTA vzw.

2.

Identificatiedocument voor de IDPBW Volgens de wettelijke bepaling voorgeschreven (Codex titel II – Organisatorische structuren – Hoofdstuk 1 Artikel 8) is er een identificatiedocument voor de IDPBW op het KBIN opgemaakt.

3.

Arbeidsongevallen in 2013 Ten gevolge van 11 arbeidsongevallen zijn er 122 kalenderdagen werk verloren gegaan. In 2013 waren er 5 ongevallen van en naar het werk.

4.

De belangrijkste maatregelen getroffen in 2013 . Actieplan blootstelling formaldehyde . Veilig werken in de labo’s . Ergonomie . Risicoanalyse Psychosociaal welzijn . Screening werkposten

44

RELATIONS INTERNATIONALES / GESTION DE PROJETS 1.

Personnel Carole PALECO, attachée (F)

2.

Activités

2.1

Projets . SYNTHESYS II (Synthesys of Systematic Resources) Résultats dernière année de projet : Le projet Synthesys s’est soldé par 28.778,39 euros pour le fonctionnement de l’IRSNB. . SYNTHESYS III Période : septembre 2013 – septembre 2017 Coordinateur : UK-MHN, 18 partenaires – pays : UK, NL, CZ, DE, EE, SE, FR, ES, HU, BE, AT, DK. ème Financement : Commission européenne, 7 Programme-Cadre de RDT, programme de soutien aux grandes infrastructures européennes de recherche. Budget : 8.000.000 euros. Part IRSNB : 247.235,88 euros Gestion du projet : Carole PALECO et Patrick GROOTAERT. Rôle de l’IRSNB dans le projet : - NA2 Objective 2: Developing strategic priorities for molecular related NH collections - JRA Objective 1: Automated data collection from digital images – Patrick Semal Task leader on the automatic processing of 3D digital objects - Transnational Access : WP6 : Responsable du transnational access pour le BE-TAF (IRSNB & MRAC). Il a été convenu avec le MRAC que l’ensemble du budget pour l’accès des chercheurs qui se rendent aux 2 institutions pour les 4 ans serait géré par l’IRSNB, secrétariat du BETAF. Curateurs impliqués: Annelise Folie, Curatrice, Dr. Marleen De Ceukelaire (collection et digitalisation service géologique), Georges Lenglet, Curateur, Wouter DeConinck, Curateur. Le premier appel à projets s’est clôturé le 17 octobre 2013. Organisation de la réunion de sélection à l’IRSNB le 21/11/2013. Parmi les 51 candidats, 21 ont été acceptés dont 8 visiteurs pour l’IRSNB, 8 pour le MRAC et 5 pour les deux institutions. Les lauréats comptent 14% de femmes. Un total de 197 jours de travail ont été alloués. Site web : http://www.synthesys.info . PLACES (Platform of Local Authorities and communicators engaged in Science) Partenariat : Coordinateur ECSITE (Réseau européen des musées et centres de science) (BE), partenaires : ERRIN, EUSEA, The Observatory of Science Communication –Universitat Pompeu Fabra (PT). L’IRScNB est partenaire tiers en tant que membre d’ECSITE. Le projet compte 66 autres partenaires tiers membres des différents réseaux. Site web: http://www.openplaces.eu. Gestion du projet : Carole PALECO. Collaborateurs : Jérôme CONSTANT, Gérard COBUT, bénévole Silvia PALLARES. Financement : Commission européenne, 7PCRDT, Science & Société, 1/06/2010-1/06/2014. Budget: 1.000.000 euros. Part IRScNB : 14.400 euros Activités de cette 3eme année: Coordination et mise en œuvre de l’activité pilote avec les acteurs locaux (scientifiques, citoyens, politiques) : L’IRSNB a choisi de développer un parcours biodiversité dans le Parc Léopold. L’activité est financée en partie par PLACES (6000 euros), et par la Région de Bruxelles Capitale via l’asbl Research in Brussels (28.000 euros). - Préfiguration du Parcours biodiversité les 22 et 25 mai. - Collaboration accrue entre la Ville de Bruxelles (Echevinat des Espaces Verts) en vue notamment du financement de la signalétique sur le long terme et la maintenance du parcours, apport de l’expertise scientifique de l’IRSNB dans d’autres lieux gérés par la Ville. - Réunion avec la Commission royale des monuments et sites en vue de l’acceptation du parcours biodiversité. - Participation à la conférence annuelle du projet à Turin juin 2013 – Présentation et Poster sur l’activité pilote à Bruxelles

45 - Coordination du groupe de travail thématique sur les villes durables et organisation du workshop des 02-03/12/2013 à l’hôtel de ville de Bruxelles en vue de la rédaction des recommandations destinées aux décideurs politiques. Participants venus de Belgique (Technopolis), Pays-Bas (NEMO), Portugal (Centro Ciência viva), Finlande (Heureka), Serbie (Center for the Promotion of Science), Danemark (Danish Science Factory), Royaume-Uni (NHM), Etats-Unis (ASTEC). - 02/12/2013 Organisation d’une soirée thématique sur les citoyens et la science : . présentations d’activités de science-citoyenne par Caroline Ware, NHM Londres ; Walter Staveloz, ASTEC, Washington ; Emilie Balayn et Carole Paleco, Ville de Bruxelles et IRSNB. . Débat « Comment intégrer les citoyens dans le processus scientifique? Le point de vue des citoyens, des scientifiques et des décideurs politiques » avec Xavier Desmit, IRSNB ; Camille Herremans, EGEB ; Vincent de Coninck – Research in Brussels/Région de Bruxelles-Capitale. . De cheminements d’eau et de biodiversité vers des créations urbaines durables Financement suite à l’appel à projets sur le développement durable de la Loterie Nationale subsides 2012. Durée : 18/07/2013-18/07/2015. Budget : 133.110,00€ Gestion du projet : Carole PALECO Collaborateur : Jérôme CONSTANT Partenaire: Asbl « Les Etats généraux de l’Eau à Bruxelles » Objectifs : Renforcer la visibilité de l’eau et la biodiversité pour en faire une contribution notable au développement durable de la ville dans 6 lieux de Bruxelles-Capitale : Parc Léopold (Ville de Bruxelles) bassin versant vallée du Maelbeek ; Saint-Josse-ten-Noode, bassin versant Maelbeek ; Vossegatbeek, bassin versant de la Senne ; Quartier Neptune, Forest, bassin versant droit de la Senne ; Place Louis Miorichar, St Gilles ; Comités de quartier à Forest autour de la « source du Calvaire ». . VOICES (Views, Opinions and Ideas of Citizens in Europe on Science) Coordinateur ECSITE (Réseau européen des musées et centres de science) (BE). Financement: Commission européenne, 7PCRT, Science in Society 2013.1.2.1-1 call on citizen participation in science and technology policy. Budget 10.600 €. L’IRSNB est partie tiers en tant que membre d’ECSITE. Gestion du projet : Carole PALECO Collaborateurs : Wim VANDEWIJNGAERDE, Modératrice : Geertrui De Cock. Objectifs : Processus de consultation citoyenne dans le but de recueillir les idées et opinions sur la gestion des déchets en Europe. Valorisation des Centres de Science et Muséums (33 institutions dans les 27 états membres) en tant que lieux privilégiés pour l’organisation de ces groupes de discussions avec les citoyens. Tâches : Organisation par l’IRSNB en tant que responsable pour la consultation belge de 3 groupes de consultation (focus groups) de 10 personnes chacun à l’IRSNB. Deux groupes le 16/03/2013 et 1 groupe le 17/032013. Présence de Gilles Laroche, chef d’Unité à la DG Recherche et Innovation de la Commission européenne le 17/03/2013. Les résultats de la consultation citoyenne dans les 27 états membres sont destinés à contribuer aux programmes de recherche européens notamment H2020. Les rapports nationaux sont disponibles au lien http://www.voicesforinnovation.eu. . Projet Sea For Society - Mobilisation and Mutual Learning (MML) Action Plans on societal challenges Specific Challenge 3: Marine resources, inland activities and sustainable development. Partenariat : Nausicaà, Boulogne-sur-Mer (FR) (Coordinateur) + 21 partenaires de 11 pays, dont 3 réseaux ECSITE, IUCN Eurocean Gestion du projet : Carole PALECO, Sigrid MAEBE Budget: 4.259.077 euros. Part IRScNB en tant que partie tiers : 28.000 euros Durée : 42 mois, Kick-off : 6-8.06.2012 Financement : Commission européenne, 7PCRDT, Programme Science dans la Société. Tâches : Organisation de débats et d’activités de diffusion des connaissances auprès du grand public sur l’OCEAN et développement du concept de « Blue Society ». Site web : http://www.seaforsociety.eu

46 2.2

Programmes de recherche Chargée de relations internationales et d’information sur les programmes de recherche de la Commission européenne pour l’IRSNB, notamment : Personne de contact pour les visiteurs étrangers. Personne de contact pour les réunions du groupe de concertation entre ESF pour les collaborations hors EU; Formulation des compendium sur les activités de l’IRSNB et stratégie; Personne de contact pour la cellule EUROFED; Personne de contact à l’IRSNB pour le Peer Review organisé par BELSPO sur le Pôle Nature; Soutien aux demandes ERC et bourses de projets de recherches Marie Curie et organisation de sessions d’informations, recherche de financement au sein des programmes de recherche de la CE.

2.3

CETAF Collaboration étroite avec le Secrétariat général du CETAF installé en 2012 à l’IRSNB. Participation à la sélection des nouveaux membres du secrétariat général les 4-5/11/2013 à l’IRSNB. Participation au groupe de travail « Eurogroup» pour la prospection de financements de projets de recherche pour le CETAF.

3.

Missions à l’étranger Projet PLACES PLACES CETAF ECSITE PLACES

Pays Italie Slovénie Allemagne Suède Italie

Ville Turin Ljublijana Berlin Goteborg Turin

Mission Workshop ERRIN Workshop ERRIN General Assemby Conférence Annuelle Conférence Annuelle

Période 31/01-01/02/2013 20-21/02/2013 11-12/04/2013 06-08/06/2013 19-22/06/2013

47

SERVICE SCIENTIFIQUE PATRIMOINE | WETENSCHAPPELIJKE DIENST PATRIMONIUM

48 Le service scientifique du Patrimoine a été créé en 2013 parallèlement à la mise en place du nouvel organigramme de l'IRSNB et des directions opérationnelles. La création d'un service scientifique et non d'une direction opérationnelle à part entière lui permet de se situer de manière transversale par rapport aux DO opérationnelles dont tout ou partie des activités sont orientées vers les collections. L'existence des antennes SSP au sein des directions opérationnelles a pour objectif de maintenir une étroite collaboration et une valorisation optimale des collections de l'IRSNB par les scientifiques internes et externes. En 2013, le SSP a bénéficié du recrutement de plusieurs nouveaux gestionnaires des collections. Avec les encodeurs, ils représentent un rouage essentiel du bon fonctionnement du service. Bien que “délocalisés” dans les antennes du SSP, leur gestion commune permet de mobiliser un potentiel humain particulièrement motivé et efficace. En temps que “nouveau né”, le SSP est confronté a d'importants défis comme une standardisation des procédures de gestion et de valorisation tout en respectant la spécificité de chaque collection, ou l'adaptation des procédures suite aux modifications des législations nationales et internationales ainsi que des changements de règlementation en matière de sécurité. Ce sont autant de défis auquel le service est confronté de manière quotidienne. La mise en conformité des conservatoires en alcool et la création de zones de travail ad-hoc pour la manipulation des spécimens en alcool et/ou formol est de la plus grande priorité. La réflexion et le travail préparatoire, réalisé en 2013, sur la mise en place d'un système de gestion intégré EMAS, Safety et ISO 9001 doit nous permettre d'atteindre ces objectifs. Ceci représentera un surplus de travail pour chacun mais notre volonté est d'intégrer au mieux les nouvelles tâches dans le travail quotidien, réalisé par ailleurs. Ceci demandera également un soutien et une aide de la part des scientifiques des DO qui accèdent aux conservatoires. Ils devront également suivre les nouvelles procédures afin de permettre la certification de l'ensemble des collections de l'IRSNB. En 2013, le programme de numérisation des collection fédérales (DIGIT3) a également débuté par une phase pilote centrée autour de filières techniques. L'IRSNB a fixé pour objectif de ce programme fédéral la numérisation des spécimens types et figurés. Ceci ne représente qu'une petite partie de nos collections mais comme la partie émergée d'un iceberg, elle doit témoigner des richesses de la de la partie immergée et susciter l'intérêt des scientifiques. La numérisation comprend l'encodage des données et métadonnées dans les bases de données de l'IRSNB mais aussi la numérisation multimédia à haute résolution du spécimen à l'aide des technologies testées dans le cadre du projet AGORA3D. L'IRSNB et le MRAC collaborent étroitement dans cette initiative qui partage équipement et personnel. 1

Personnel

1.1

Personnel statuaire

1.1.1 Scientifiques SEMAL Patrick (Chef de Service, F, Conservateur Anthropologie et Préhistoire), SW-21, premier assistant, 100 % LENGLET Georges (Conservateur, F, Vertébrés récents), SW-21, premier assistant, 100 % FOLIE Annelise (Conservateurs, F, Paléontologie), 10/03/1979, SW-21, eerstaanwezend assistent, 100 % (en stage depuis le 1er avril 2012) SAMYN Yves (Conservateur, N, Invertébrés récents), 12/03/1972, SW-21, eerstaanwezend assistent, 100% (in stage vanaf 1 april 2012) DEKONINCK Wouter (Conservateur, N, Insectes et Arachnides), SW-21, eerstaanwezend assistent, 100 % (in stage vanaf 1 april 2012) DE CEUKELAIRE Marleen (Conservateur, N, Géologie), SW-21, eerstaanwezend assistent, 100 % (in stage vanaf 1 april 2012) 1.1.2 Technique DEWAMME Eric, F, B, assistant technique, 100% VANDE MEULEBROEKE Freddy, NL, technisch assistente niv. C, 100 % GÉRARD Yvonnick, F, 10/08/1980, assistant technique niv. C, 100 %

49 KERKHOF Stefan, NL, 19/12/1977, technisch assistente niv C, 100 %,(in stage vanaf 1 april 2013) LIMBOURG Pol, F, 23/2/1965, assistant technique niv. C, 100 % D'HEUVAERT Tommy, NL, technisch assistente niv. C, 100 %,(in stage vanaf 1 april 2013) BEULENS Annemie, NL, technisch assistente niv. B, 100 % WALSCHAERTS Terry, F, assistant technique niv. C, 100 % (en stage à partir du 1er avril 2013) BRUAUX Sebastien, F, assistant technique niv. C, 100 % DRÈZE Alain, F, technisch assistente niv. C, 100 % (in stage vanaf 1 mei 2013) DERMIENCE Eric, F, assistant technique niv. B, 100 % SEGERS Brigitte, F, 10/09/1970, technisch assistente niv. C, 100 % (in stage vanaf 1 mei 2013) 1.2

Personnel Contractuel

1.2.1 Scientifiques BRECKO Jonathan, N MAYHYS Aurore, F 1.2.2 Technique JACOBS Godelieve, NL DE MEY Christophe, NL, 09/05/1977, NL, technisch deskundige niv. C CORDIER Aurore, F, 06/04/1978, vrouw, technisch assistente niv. C, 100 %, F LAMON Benoit, F, 25/02/1984, man, technisch assistent niv. C, 60 % MERLAND Alexandra, F, 02/01/1979, technisch assistente niv. C, 100 % overgeplaatst naar departement geologie op 8 april 2013) DELFORGE Xavier, F, assistant technique, 100 % VAN SCHELGERGHEM Marleen, NL, bibliotheek van geologie VANBEGIN, Stéphanie, F, 19/10/1983, F, technique niv. C DESCAMPS, Mickael, NL, 19/02/1987, technisch assistente niv. C, 100 % SMISTEK, Katarzyna, NL, 22/01/1973, technisch assistente niv. C, 100 % DUBOIS Isabelle, F, 28/04/1973, technisch assistente niv. C, 100 % DIBIE Charles, F VAN DE GEHUCHTE, Erik, NL, 09/09/1977, technisch assistent niv. C, 100 % STERKENDRIES Christine, NL, 30/12/1960, technisch assistente niv. C, 50 % WEUTENS Emmeline, jobstudente (Institut Marie Immaculée Montjoie), 27-30/08/2013 1.3

Externe en vrijwillige medewerkers Invertebraten DE BROYER Claude, werkleider met pensioen (met officiële vrijwilligersovereenkomst) DE PRINS Roland, wetenschappelijk medewerker (met officiële vrijwilligersovereenkomst) DUCHAMPS Ralph, wetenschappelijk medewerker (erevoorzitter Belgische Malacologische Vereniging) (met officiële vrijwilligersovereenkomst) LOCK Koen, wetenschappelijk medewerker (Universiteit Gent) (met officiële vrijwilligersovereenkomst) HOUART Roland, wetenschappelijk medewerker (erevoorzitter Belgische Malacologische Vereniging) (zonder officiële vrijwilligersovereenkomst) MASSIN Claude, werkleider met pensioen (met officiële vrijwilligersovereenkomst) SWINNEN Frank, wetenschappelijk medewerker (met officiële vrijwilligersovereenkomst) VAN GOETHEM, Jackie, werkleider en ere-departementshoofd met pensioen (met officiële vrijwilligersovereenkomst) VANHAELEN Alexis, wetenschappelijk medewerker (met officiële vrijwilligersovereenkomst) WOUTERS, Karel, werkleider met pensioen (met officiële vrijwilligersovereenkomst) Insectes et archachnomorphes MULS David (Zemst): Identificatie Formicidae & Elateridae BEUCKX Jean-Pierre (Herent): identificatie Coccinellidae en staalnames projecten STASSENS Eugène (Riemst): identificatie Carabidae en staalnames projecten CLUDTS Marcel (Tervuren): collecties Coleoptera (Dystisicae) LEVEQUE Jean (Sint Jans Molembeek): penningmeester KBVE; collecties KBVE VAN ROIJE Martijn (Leuven): aanwinsten + identificatie Chrysomelidae

50 GOOSSENS Jacques (Brussel): Brentidae (6B) MAES Christian (Brussel): montage SCHENKEL Raoul (Brussel): montage VANDEVELDE Michele (Brussel): montage VANDENDYCK Suzanne (Brussel): montage PAULY Alain (Brussel): identificatie Hymenoptera MAES Nicole (Brussel): montage D’ALLEMAGNE Suzanne (Brussel): montage SEGERS Brigitte (Brussel) (tot 1 mei): montage 1.4

Stages Entomologie Studenten Brugproject, T-Impact vzw, i.s.m. De Foyer. Twee brugstudenten Brugproject; T-Impact vzw, werkhuizenstraat 25 te 1080 Sint Jans Molenbeek (Hamza SIASII en Ayzel DZHEVDZHED, school “Foyer” Molenbeek) werden tijdens de maanden januari-juni (3 dagen in de week), begeleid en ingeschakeld in collectiebeheer. Ze hielpen mee met het prepareren en etiketteren van specimens van de collectie Entomogolie. Geologie DECKX Sigur - 1 week - Alternatieve stage Bacheloropleiding in het Secundair Onderwijs

1.5

Doctoraatstudenten . FWO doctorandus Thomas PARMENTIER (KULeuven–KBIN). Co-promotor Wouter DEKONINCK; titel PhD: Conflict and cooperation between ants and ant-associated arthropods . IFNRS doctorandus Nina WAUTERS (ULB-KBIN). Co-promotor Wouter DEKONINCK, titel PhD: Genetical and ecological aspects of the invasion of the tropical fire ant Solenopsis geminata in the Galápagos archipelago . Action 2. Tara Chapman (ULB-IRSNB). Co-promoteur Patrick Semal. Titre PhD: «Comparison of the locomotion of anatomically modern humans and Neandertals»

1.6

Formations . Y. Samyn: 1 dag, 16.09.2013, KBIN [ECCE! Opleiding, deel 3 (Organisatie en menselijke aspecten (instructies en procedures) – deel 2)] . W. Dekoninck: opleiding vormingssessie hiërarchisch chef interne opleiding van personeelsdienst, halve dag gevolgd door . Y. Gérard: opleiding Engels gevolgd door collectiemedewerker tijdens de maanden augustus en september. . M. De Ceukelaire: formation langue (français) pour supérieur hiérarchique. . Bibliothèque: Journée des Bibliothécaires (VUB/ULB, BR, 19/092013), Conférence VVBAD Informatie aan Zee 2013 (12 and 13/09/2013)

2

Activités scientifiques

2.1

Activités scientifiques permanentes Programma 1 - Collectiebeheer . Preventief en interventief beheer van de collecties Preventief behoud en beheer van de collecties entomologie en archnomorfen (klimatologische omstandigheden opvolgen, Integrated Pest Management IPM, desinfectie van alle nieuwe specimens en specimens die terugkeren uit ontlening). Gericht ingrijpen op organismen (schimmel en Anthrenus sp.) of andere externe factoren die de collecties kunnen aantasten. Het prepareren van nieuwe specimens en het onderbrengen van deze specimens in de collectie alsook het herstellen van specimens. Door het onderhouden van internationale contacten met andere conservators en andere Natuurhistorische Musea (NHM), up-to-date blijven van de nieuwe evoluties en technieken in de bewaring en collectiebeheer en -behoud.

51 . Rationeel opbergen van de collecties in de geschikte bewaarplaatsen Het onderbrengen en rangschikken van de collecties in de geschikte bewaarplaatsen volgens Systematische Classificatie. . Data en metadata van de collectie beheren en toegankelijk maken . Gericht ingrijpen op organismen of andere externe factoren die de collecties kunnen aantasten . Bepalen van een prioritair collectiebeheer . Beheer van de stock, inclusief chemicaliën Programma 2 - Digitalisatie van de collecties . Inventarisatie van de collecties . In kaart brengen van topstukken (vb. types; recent uitgestorven species, enz.) en topcollecties (vb. volledigheid systematiek; toegankelijkheid staalname gebied, enz.) . Digitalisatie van de collecties via DaRWIN2&3 platform . Bepalen van een prioritaire digitaliseringsstrategie binnen het digitaliseringsbeleid . Streven naar nationale en internationale samenwerkingen omtrent digitalisering Programma 3 - Valorisatie van de collecties . Ontvangen en gepast begeleiden van bezoekers . Bevorderen van het taxonomisch en ander onderzoek op de collecties . Bevorderen van het gebruik van de collecties voor educatieve doeleinden met nadruk op tentoonstellingen . Beheer van binnenkomende en uitgaande leningen met in acht name van de nationale en internationale wetgeving inzake het transport van gevaarlijke stoffen en biologisch materiaal . Gebruik van digitaliseringsresultaten voor wetenschappelijk onderzoek . Identificatie van specimens Programma 4 - Aangroei van de collecties . Aangroei door eigen inzameling . Aangroei door bevordering van inzamelingen door derden . Aangroei door aankopen, schenkingen, legaten enz. (aankopen worden niet aangemoedigd) . Aangroei door uitwisseling met zusterinstellingen . Traceren van uitstaande leningen van KBIN materiaal Programma 5 - Communicatie over de collecties . Wetenschappelijke communicatie . Vulgariserende communicatie Programma 6 - Safety van de staf en de collecties . Inschatten van de bewaringscondities van de collecties . Inschatten van de gezondheidsrisico’s voor het personeel dat met de collecties werkt . Collecties conform de nationale en internationale wetgeving maken in termen van veiligheid Programma 7 - Procedures en good practices . Collectiereglement: nationale en internationale benchmarking . 15+22+29/01, 05+12+26/02, 12+19/03, 16+18/04, 07+14+24+31/05, 18+25/06, 02+16+30/07, 03+ 25/09, 08+15+22/10 (12 jours): réunion du Groupe Collection : mise en place et développement du Service Scientifique du Patrimoine + révision du Règlement Général des Collections (A. Folie). . 03/12, 04-05/12/2013 (1 jour) : Olivier Detongres (Belspo) : analyse de la gestion des collections et des divers documents mis au point en Paléontologie dans le but d’établir des procédures en vue de l’obtention de la certification ISO 9001 (A. Folie, A. Drèze). 2.2

Projecten en speciale activiteiten Recent Invertebraten . Taxonomie van de zeekomkommers van NW en ZO Madagascar 2011-2013

52 MNHN Paris-KBIN-KMMA KBIN promotor: Y. Samyn Totaal budget: staalnamekosten Miriky en Atimo Vatae campagnes (MNHN) Eigen middelen . Beheer van de thematische site www.echinodermata.be; inclusief het genereren en opladen van nieuwe taxonomische informatie (foto’s types, literatuur, data en metadata specimens) 2009KBIN promoter: Y. SAMYN Budget: eigen middelen . Monografische reeks Abc Taxa 2006KBIN promotor: Yves SAMYN (hoofdeditor) Budget: 20.000 euro/jaar (DGOS/KBIN Raamakkoord) Entomologie . Repository van entomologische reststalen RER project (start 10/03/2012-…), geen extra financierders Beheer en coördinatie entomologische reststalen van allerlei projecten van de OD, partim Entomologie en leden van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie (KBVE). In 2012 werd een verkennende workshop gehouden op de dienst Entomologie i.s.m. KBVE met een bespreking en brainstrom over het opzetten van een Repository voor Entomologische Reststalen. Momenteel wordt er gewerkt aan een inventaris van alle op het KBIN Entomologische Reststalen die in aanmerking komen voor het project RER. Bovendien werden reeds heel wat reststalen van leden van de KBVE aan de collecties gedoneerd en gestockeerd in bewaarplaats 10c. . Inventarisatie en beheer van “orphan-collecties” (sinds 1 april 2012 - …), geen extra financierders Coördinatie en inventarisatie van orphan-collecties met de verantwoordelijke collectiebeheerders. Heel wat oude specimens worden niet geprepareerd bewaard in de bewaarplaatsen. Stelselmatig worden deze specimen in collectie gebracht. Bovendien bevinden zich in de bureaus van de wetenschappers van de OD ook nog heel wat specimens en collecties die niet langer meer worden bestudeerd. Voor deze collecties-specimens wordt een verantwoordelijke toegekend die zich over deze orphan-collecties ontfermd. . Inventory of xylobiont beetles in the collections of RBINS (continu) geen extra financierders Deze inventarisatie van onze collecties in DaRWIN, waarin ook gegevens van medewerkers worden ingebracht, werd aanvankelijk partim door DIGIT gefinancierd en door GBIF. De resultaten (kaartjes) zijn continu zichtbaar op de GBIF website en gelinkt naar het soortenregister (www.species.be) . GTI-project : Grant Type 2: Ant Course Ivory Coast (September 2013), financierders GTI RBINS Het GTI Grant Type 2 project <> had plaats van 9 tot 28 september 2013 en gebeurde i.s.m. met Station d’Ecologie Lamto. Naast meer dan 20 lessen werden ook heel wat praktische oefeningen aangeboden, workshops identificatie, workshops staalnames, workshops collectiebeheer, … Ontvangst en opvolging van begeleiding van de vrijwilligers en stagiaires met de verantwoordelijke collectiebeheerders. Coördinatie en evaluatie van aanwinsten en in collectie brengen van nieuwe collecties met de verantwoordelijke collectiebeheerders. Specialisatie van collectiebeheer en -beleid en onderhouden van internationale contacten met andere conservators van andere NatuurHistorischeMusea (NHM). . Wetenschappelijke ondersteuning loopkeveronderzoek in akkerranden (start 2012), financierder VLM Deelproject (in onderaanneming) van INTERREG IVA SOLABIO (Soorten en Landschappen als dragers van BIOdiversiteit) in opdracht van Vlaamse LandMaatschappij (VLM). . Evolutionary ecology and biogeography of ants on Galápagos and impact of invasive ant species on endemic (ant)fauna (continu), geen extra financierders In het kader van de PhD’s van Henri W Herrera en Nina Wauters wordt nauw samengewerkt met de

53 Charles Darwin Foundation. Momenteel wordt er gewerkt aan een Galápagos Ant Guide, waarin niet alleen een overzicht en biogeografie van alle mierensoorten van de Archipelago is voorzien maar aandacht zal worden besteed aan de impact van invasieve mierensoorten op de endemische fauna. De coördinatie van dit project is in handen van het KBIN, Dienst Entomologie (OD) en gebeurt in samenwerking met Charles Darwin Research Station (CDRS) 2.3

Universitaire omkadering

2.3.1 Doctoraten . OLBERS, J.M. (University of Cape Town, Z. Afrika - KBIN). Taxonomy and biodiversity of the Ophiuroidea (brittle-stars) of South Africa. Co-Promotor: Y. Samyn . Valentine Meyer. (Université, de Bordeaux I). Apport de la reconstruction virtuelle du bassin Regourdou 1 (Dordogne, France) à la connaissance de l'obstétrique néandertalienne, 4 octobre 2013. Membre du jury, P. Semal 2.3.3 Vormingsstages binnen het instituut SAMYN Y. . 15.10.2013, inleidende les over de belangrijkste conventies inzake biologische diversiteit, met bijzondere aandacht voor de regelgeving m.b.t. ABS en het Nagoya-protocol voor de conservators van de wetenschappelijke dienst Patrimonium. . 10.12.2013, training in zoölogische nomenclatuur voor de medewerkers van de Sectie Recente Invertebraten en de wetenschappelijke dienst voor het Patrimonium. . 17.12.2013: training m.b.t. het alcoholregister voor de medewerkers van de wetenschappelijke dienst Patrimonium (partim invertebraten) 2.3.5 Bijzondere activiteiten Entomologie Hieronder volgt een chronologisch overzicht van enkele bijzondere taken binnen het takenpakket van conservator entomologische collecties. . Selectiegesprekken en praktische proeven voor aanwerving van collectiemedewerkers via SELOR: 4+ 9 januari . Kick-off meeting Workgroup Safety RBINS op 23 januari. . Maart 2013: eerste bijeenkomsten en rapportage rond de werkgroep POOL NATUUR RMCA-RBINS ”Restauratie en conservatie” i.s.m. met Nathalie MINTEN van RMCA (Centre d'excellence "Préservation et restauration"). e e . Organisatie 6 Belgische Mierensymposium: Organisatie van het 6 Belgische mierensymposium te Hexapoda Waremme i.s.m. met KBVE, mierenwerkgroepen Polyergus en fourmisWalBru op 9 maart. Op die manier werden heel wat Belgische Entomologen/Myrmecologen bereikt en kon het netwerk van medewerkers en bezoekers aan de entomologiecollectie uitgebreid worden. Bovendien werden heel wat contacten gelegd door PhD student T. PARMENTIER met andere Belgische Myrmecologen. . Aanvraag + opvolging installatie extra bewaarkasten in 7B en 7C. Op 16/04/2013 bezoek bewaarplaatsen 7B en 7C en overleg met Gilbert Claes en Wouter Swaluws i.v.m. het installeren van nieuwe bewaarkasten voor de collectie Saturniidae. . 18/04/2013: vergadering met BiodiversiteitsPlatform i.v.m. publicatie database Formidabel Belgische mieren met RBINS collectie in verwerkt (publicatie aanvaard en on-line begin juni: ZooKeys 306: 5970, doi: 10.3897/zookeys.306.4898) http://www.pensoft.net/news.php?n=262&SESID=bcd5866665ad0e57c66c5d8816693a2d

. 22/04/2013: bijwonen van de voorstelling van een nieuwe website: www.conservationpreventive.be: In het kader van de « Gecertificeerde opleidingen Beheer en behoud van collecties » werden Annelise Folie – conservator van de Paleontologische Collecties, Franstalige lesgever en Wouter Dekoninck conservator van de Entomologische Collecties als Nederlandstalige lesgever aangeduid om de voorstelling van een nieuwe website over preventieve conservering in musea bij te wonen op 22 april in het Ministerie van het Cultureel Erfgoed van de Federatie Wallonie-Brussel/Franse Gemeenschap te Brussel. . Samenwerking andere conservators en collectiebeheer: 20+21/05/2013 Verhuis stalen Manscape en Pondscape-project i.s.m. Yves Samyn en medewerkers.

54 . 2/05 + 5/06/2013: terreinbezoeken Bonheiden in het kader van het Lasius neglectus de plaagmier project. . 24/06/2013: voorstelling Vlaamse dagvlinderatlas i.s.m. INBO en Vlaams Gewest. . 17/7/2013: Interne opleiding ontwikkelingscirkels . Organisatie workshop entomologische reststalen voor 8 medewerkers van DMNAH rond het project Valorisatie van de restfracties van het project Monochamus, 25 + 26/11/2013 . Organisatie entomologische studie-en ontmoetingsdag i.s.m. KBVE op 23/11/2013 2.4

Partners en netwerken SAMYN, Y. . Koninklijk Museum voor Midden Afrika – samenwerking m.b.t. echinodermencollectie (Yves Samyn is vrijwillig wetenschappelijk medewerker v.h. KMMA) . Koninklijk Museum voor Midden Afrika – samenwerking omtrent de harmonisatie . Muséum National d’Histore naturelle, Paris – identificatie van de zeekomkommers ingezameld in het Noorden en Zuiden van Madagascar (Yves Samyn) . Florida Museum of Natural History – samenwerking m.b.t. afgelopen PEET project (0529724) en een ingediend US NSF ARTS project getiteld: “Sea-beasts of the South Seas: Integrative Revision of Bechede-mer (Echinodermata: Holothuroidea: Holothuriidae) (Promotor: G Paulay, FMNH).

3

Zendingen

3.1

Deelname aan congressen, colloquia, symposia enz. (België en buitenland) e . Organisatie 6 Belgische mierensymposium te Hexapoda Waremme i.s.m. met KBVE, mierenwerkgroepen Polyergus en fourmisWalBru op 9 maart. . invited speaker 19/04/2013 op symposium: Mieren een boeiende wereld, georganiseerd door Natuureducatief centrum Molsbroek te Lokeren. . 9-14/06/2013 Workshop International Union for the Study of Social Insects – French, in het teken van beheer en revisie mierencollecties. . 27+28/06/2013: deelname Workshop Assessing and managing risks to your collections: a 2-day workshop at KIK-IRPA http://org.kikirpa.be/risk2013/. e . invited speaker op de 11 Entomologische studiedag te Gembloux: presentatie: DEKONINCK W, 2013: De Entomologische collecties van het KBIN. . Coördinatie Entomologische studie- en ontmoetingsdag 23 november 2013 in het KBIN i.s.m. de KBVE. Op 23 november hield de KBVE en Departement Entomologie, medewerkers collecties entomologie een studie- en ontmoetingsdag op het KBIN: coördinatie KBVE & W Dekoninck. We verwelkomden 24 sprekers en 80 deelnemers. Presentatie: DEKONINCK W, POLLET M, GROOTAERT P, 2013: Valorisatie van entomologische restfracties op het KBIN.

3.2

Onderzoekstochten en werk buitenshuis (in België en buitenland) Recent Invertenbraten SAMYN Y. . FMNH Gainesville (USA), 17-28.02.2013 - Bespreken US-NSF ARTS (Advancing Revisionary Taxonomy and Systematics) project: Sea-beasts of the South Seas: Integrative Revision of Beche-de-mer (Echinodermata: Holothuroidea: Holothuriidae) - Participation to a formation in molecular systematics which will be given by Prof. G. Paulay and Dr F. Michonneau (University of Florida, 1 University of Florida, Gainesville, FL. 326112002). - Evaluation of integrative collection management used by FMNH . Naturalis, Leiden (Nederland), 25&26.09.2013, Benchmarking collectiebeheer, vooral wat betreft alcohol collecties SABLON R. (voor de OD Taxonomie & Fylogenie) . PIH Antwerpen, 1 + 8 + 15 + 22 + 29.10; 19 + 26 11; 3 + 10 + 17.12.2013, Behandelen en etiketteren van stalen uit de ‘natte’ collectie, met archief, van zoetwater invertebraten (Provincie Antwerpen) verzameld over een periode van ruim 35 jaar door het PIH en haar medewerkers.

55 Entomologie Wetenschappelijke vergaderingen; vergadering van expert, programmatie, onderhandeling, raadpleging enz. . GTI 2 project: Training on soil-dwelling entomofauna inventory and ant taxonomy at Station d'écologie de LAMTO, Ivory Coast 09-25/09/2013 . 9-14/06/2013: Workshop International Union for the Study of Social Insects – French, in het teken van beheer en revisie mierencollecties . Continu 2013: Langetermijn onderzoek en staalname loopkevers en spinnen langsheen de Ijzermonding, Brandaris, Nieuwpoort alsook opvolging mierenfauna daar. Reeds meer dan 20 jaar wordt daar met bodemvallen bemonsterd. Sinds enkele jaren worden ook de mieren bestudeerd. Bovendien wordt van de meest insectengroepen die worden ingezameld materiaal bijgehouden voor de collecties. . 6/6/2013: gidsen en begeleiding groep in het kader van de Dag van de bij, collecties entomologie en bijenweide KBIN Paléontologie . 29/10-05/11/2013 (8 jours): présentation d’un poster intitulé « New lizards from the Early Eocene Vastan lignite Mine of India » au 73th Annual congress de la Society of Vertebrate Palaeontology à Los Angeles, Californie, USA. (A. Folie). Geologie . 19-20/02/2013: FARO - met bijdrage “Geologische collecties KBIN als referentie materiaal bij restauratie van historische gebouwen in natuursteen.” Afgelast: vervangen door studiedag en bijdrage vervangen door poster op 05/11/2013 . “36 e Symposium on Antarctic Meteorites” 14-15/11/2013, Tokyo Tachikawa. 3.3.

Andere werkzendingen, binnen België of in het buitenland SAMYN Y. . Talrijke werkvergaderingen met D. VandenSpiegel (KMMA) m.b.t. digitalisatie van zeekomkommer spicules op preparaat en m.b.t. Miriky en Atimo Vatae project. . Verschillende werkvergaderingen met D. VandenSpiegel (KMMA) en J. Degreef (NPB) over vordering Abc Taxa, drukproeven, enz.; deze vergaderingen gaan afwisselend door in KBIN, KMMA en de NPB. . Bezoek aan de ethanolcollectie van het KMMA, samen met D. Verbist (preventieadviseur KMMA), W. Swalus (preventieadviseur KBIN), M. Mignon (preventieadviseur BelSPO) en D. VandenSpiegel (curator KMMA) i.k.v. werkgroep ethanolcollecties van de bestuursovereenkomst tussen de Pool Natuur en BelSPO, 22/01/2013 . Verschillende vergaderingen in het BelSPO-gebouw i.k.v. werkgroep ethanolcollecties van de Bestuursovereenkomst tussen de Pool Natuur en BelSPO. . Eerste vergadering van het opvolgcomité van het AGORA MOLCOL project; KMMA, Tervuren, 18/03/2013. Tweede vergadering van het opvolgcommitte van het AGORA MOLCOL project; KBIN, 4/12/2013. . Bespreken mogelijkheid voor opstarten van een BRAIN as 6 project; vergadering ging door aan de UGent op 22/03/2013 en werd bijgewoond door Prof. O. De Clerck, Prof. K. Sabbe (UGent) en Prof. B. Van de Vijver (Nationale Plantentuin). . Vergadering omtrent voorstel BRAIN as 6 project; 22/03/2013, Universiteit Gent. Vergadering omtrent voorstel BRAIN as 6 project; 23/4/2013, Nationale Plantentuin van België. . Deelname aan presentatiedag Depotwijzer.be in het Provinciehuis van Vlaams Brabant, 8/11/2013 . Inschatten van de conchyologische collectie van F. Swinnen, 4/02/2013 (samen met R. Sablon). . Inschatten van de conchyologische collectie van wijlen J.P. Kreps, 17/04/2013. . Inschatten van de Babyloniidae collectie van Koen Fraussen, 04/06/2013. . Ophalen van een openstaande lening (2009/02) bij de International Polar Foundation, 26/06/2013. . Receptie in de residentie van de Ambassadeur van Japan in België ter gelegenheid van de verjaardag van de huidige Keizer van Japan, 10/12/2013. SAMYN Y., SEGERS B. . Opzoeken eponiemen genoemd naar Prins/Koning Leopold III en Prinses/Koningin Astrid in bibliotheek KMMA + elektronische versie van Zoological record, 14/11 & 13/12/2013.

56 PISANI C., SAMYN Y. . Lunch met de Ambassadeur van Japan in België ter bespreking van het officieel overbrengen van een collectie Hydrozoa zoals ingezameld door wijlen keizer Hirohito en zoals bestudeerd in Brussel, 18.12.2013. Paléontologie . 01/03, 25/03, 10/09, 19/09, 01/10/2013 (2,5 jour) : suite du reconditionnement des plateaux du Houiller à la Tour des Finances (A. Drèze, A. Folie). . 25/07/2013 (0,5 jour) : réunion avec Marielle Adam (ICT) et Alain Drèze pour la mise au point du Template de conversion de Microsoft Access vers Darwin. 4.

Publicaties Zie Publi4Plone

5.

Collections, banques de données et bibliothèques

5.1

Acquisitions / Aanwinsten

I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

N

32285 32286

Date entrée en collection 2012-11-03 2009-11

2013-02-26

Entomologie Entomologie

80 800

32287

2013-01-02

2013-01-04

Entomologie

51

Achat

32288 32289 32290 32292

2012-12-20 2013-01-09 2013-01-16 2013-10-10

2013-01-14


60 120 23 1

Don Don Don Don

32293

2013-01-14

2013-01-15

Géologie

32294

2013-01-14

2013-01-15

Géologie

32295

2013-01-14

2013-01-15

Géologie

32296

2013-01-14

2013-01-15

Géologie

32297

2013-01-14

2013-01-14

Géologie

32298 32299 32300

2011-07 2011-02 2012

2013-01-15 2013-01-16 2013-01-16

Ornithologie Ornithologie Ornithologie

80 insectes de Belgique (Vierves sur Viroin). 800 insectes divers récoltés par fauchage à Pondrôme (environ de Beauraing - Belgique) (prés, bord d'étang,...) 51 coléoptères (Scarabaeidae, Rutelinae, Geniatini) de diverses provinces du Pérou. Matériel non identifié. 60 insectes divers récoltés au Mali par la famille Stalmans. 120 insectes (Coleoptera & Heteroptera) de Belgique. 15 phasmes du Tibet - Linzhi Area + 8 phasmes de Chine. Holotype de Circulus deprinsi Rolan & Swinnen, 2013 (Mt.2757) (Mollusca, Gastropoda, Rissoidea). Deepwater species (dreged at 100-120m) from Senegal, Saint-Louis, Dakar (ex. Coll. Swinnen). Collection de minerais de fer, composés principalement d'hématite oolithique belges, du Famennien et du Frasnien. Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere, année: 2011 et 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Collection de référence. Lames-minces correspondants à certains matériaux. Collection de minerais de fer, composés principalement d'hématite oolithique françaises (Normandie). Age: base de l'Ordovicien (mines et affleurement) et locus typicus historique du Bajocien (commune de Ste Honorine des Pertes). Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere et R. Dreesen, année: 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Lames-minces correspondants à certains matériaux. Collection de référence. Collection de minerais de fer, composés uniquement d'hématite oolithique allemandes (Eifel). Age: base de Eifelien (affleurement) et issus de différents affleurements à travers plusieurs synclinaux. Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere et R. Dreesen, année: 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Lames-minces correspondants à certains matériaux. Collection de référence. Collection de scories métallurgiques de ferriers de différentes époques. Données en cours d'acquisition. Programme international en cours sur la traçabilité des métaux à partir des métaux et des scories. Origine: collecte personnelle E. Goemaere (2012), sites archéologiques en cours de fouille (SPW - 2012) et dons divers (en cours - 2013). Plusieurs centaines de minéraux et fossiles + 4 boites d'anthropodes dans la résine (collection "le Soir") - entomologie, géologie en paléologie. 1 Turdus merula, Loc.: Schaerbeek, Date: 12/07/2011 1 Asio otus naturalisé, Loc.: Lampernisse, Date: 08/02/2011 1 Alopochen aegyptiacus naturalisé, Loc.: Namur, Date: 30/05/2012

Mode d'acquisitio n Don Leg et don

2013-01-16 2013-10-11

Malacologie

Collecte

Collecte

Collecte

Collecte

Don 1 1 1

Don Don Don

57 I.G.

Date I.G.

Service

2010

2013-01-16 2013-01-16

Ornithologie Ornithologie

32303

2003-03-03

2013-01-16

Ornithologie

32304 32305 32306 32307

2008-01 2011-03-17 2012 2011

2013-01-16 2013-01-16 2013-01-16 2013-01-16

Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ornithologie

32308 32309 32310 32311 32312 32313

2012-05-10 2013-01-17 2013-02-08 2013-02-11 2013-02-11 2004

2013-01-16 2013-01-29 2013-02-08 2013-02-11 2013-02-12 2013-02-26

Mammalogie Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ichtyologie Ornithologie

32314 32315

2013 2013-02-12

2013-02-26 2013-02-27

32316

2013-02-07

2013-02-27

Ornithologie Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie

32317

12-2012

2013-03-06

Ichtyologie

32318

2012-12-02

2013-01-30

Entomologie

32319

2012-09-30

2013-01-28

Entomologie

32320 32321

2013-02-23 2013-01-23

2013-01-23 2013-01-24

Entomologie Malacologie

32322 32323 32324

2013-01-31 2013-01-31 2013-02-04

2013-01-31 2013-02-04 2013-02-04


32325

2013

2013-02-05

Malacologie

32326

2013

2013-02-05

Malacologie

32327

2013

2013-02-05

Malacologie

32328

2013

2013-02-05

Malacologie

32329 32330 32331

2013-02-05 2013-02-06 2013-02-13

2013-02-05 2013-02-06 2013-02-08

32331 bis 32332

2012-12-18

2013-02-07

2013-02-18

2013-02-18

Entomologie

32333

2013-06-13

2013-02-12

Malacologie

32334

2012-10

2013-02-14

32335 32336

2013-01 2013-10-10

2013-02-19 2013-02-19

32301 32302

Date entrée en collection

Malacologie

Géologie Malacologie

Commentaires 1 Amazona albifrons naturalisé 1 Buteo buteo > 1 (mâle) naturalisé, Loc.: Andenne, Date: 31/12/2009 1 Fratercula artica (mise en peau), Loc.: Côte belge, Date: 0203/05/2003, naufrage du "Tricolor" 1 Psittacus erithacus (mise-en-peau), Captivité novembre 2007 1 Fringilla montifringilla (mise-en-peau) 1 Bubo bubo (mise-en-peau) 1 Bubo bubo (femelle adulte), mise-en-peau, Loc.: Belgique, Date: 2011 1 Vulpes vulpes naturalisé, Loc.: Dworp, Date: 10/04/2012 1 Cygnus columbianus bewickii 64 oiseaux (cadavres) 49 oiseaux (cadavres) 1 Chlamydoselachus anguineus (alcool) Sylvia atricapilla (femelle), Loc.: Mandstrasse 55.3km Königsdorf hofherr, Köln – Germany, Date: 26/06/2004 Crax sp., Zoo d'Anvers (57/92) 10 oiseaux (cadavres), 1 Vulpes vulpes 1 Falco tinnunculus, 2 Buteo buteo, 1 Passer domesticus, 1 Picus viridis, 1 Runella modularis, 1 Erithacus rubecula, 1 Turdus philomelos (8 cadavres). 14 poissons (cadavres), Loc.: Vishandel de Walvis (Leuven), Date: 12/2012 23 Coleoptera Carabidae déterminés de Tanzanie et de RDCongo (genres Cypholoba, Piezia, Eccoptoptera et Graphipterus) 17 coléoptères (5 Bostrychidae et 12 Brentidae), 28 diptères (Asilidae) de République Centrafricaine. 2 Hemiptera Fulgoridae: 1 Pyrops whiteheadi + 1 Polydictya sp. Kleine collectie zoetwaterkrabben ingezameld door dhr. en mevr. Omer-Cooper op verschillende localiteiten in Z. Afrika tussen 1947 en 1965. (Valeur: ne peut pas être chiffré par manque d'information de collecte et d'identifications). 200 insectes de Belgique (Coleoptera, Heteroptera & Diptera). 245 (Buisjes) met Belgische en buitenlandse spinnen. Spécimen de quartz, Carrière de Bierghes Pseudomorphose de dolomote aprés calate; carriède de Beer, Cristaux de marcarite sur gangue de sphalérite et galerie zonées, Andenne. Mollusques récoltés en Belgique et à l'étranger par des personnes qui n'appartiennent pas à l'Institut. Invertébrés et (occasionnelemnt vertébrés) récoltés en Belgique par des membres du personnel et/ou des collaborateurs de l'Institut. Mollusques et invertébrés divers récoltés à l'étranger par des membres du personnel et/ou les collaborateurs de l'Institut. Stalen verzameld in Vlaanderen in 2013 door VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) binnen het kader van het bepalen van de macrobiotische index van waterlopen. Une pièce de Gypse de la mine de cuivre de Lubin (Pologne) RC6261 Didactische collectie geologische dienst Achat d'un lot de mollusques exceptionnels manquant à nos collections. (27 specimens), (N°de facture 48885) Oligochètes dulçacquicoles - Ancien canal Charleroi-Bruxelles à hauteur du château de la Rocq 50°34'39.30"N 4°15'8.54"E WGS80 Collectie Diptera Dolichopodidae; 121 tubes (met paratypes, holotypes). Fam: Buccinidae, Engina muznoides Fraussen & Van Laethem, 2013, IG: 32333/MT.2776, HOLOTYPE, South Oman, Mirbat, 16°58’31”N 54°41’34”E, -0,5m, Leg: Kirsten Van Laethem 15-04-2012, Ex. Coll. K. Van Laethem 16 plankten samples from Lake Tanganyika (RDCongo) collected in the frame of the program "Emergences du choléra au lac Tanganika induites par les changements climatiques" of the Museum of Central Africa (Tervuren) and collected in 2012. 2 meteorieten M514 & M515. Holotype de Gibbula denizi Roland & Swinnen, 2013, avec localité type Sao Nicolau, Angola

N 1 1

Mode d'acquisitio n Don

1

Don

1 1 1 1

Don Don Don Don

1 1 64 49 1 1

Don Don Don Don Don

1 11

Don

8

Don

14

Don

23

Don

35 2

Desiderata Don

200 245

Don Gift Gift Don Don Don Gift

1 27

Don Gift Achat Récolte Don Gift

16

Don

2

Gift Don

58 I.G. 32337

Date entrée en collection 2013-01-06

Date I.G.

Service

2013-02-19

32339

2012

2013-02-21

32340 32341 32342 32343

2013-02-08 2013-01 2013-02-26 2013-02-26

2013-02-26 2013-02-26 2013-02-26 2013-02-26

Géologie Géologie Entomologie Entomologie

32344

2013-02-27

2013-02-27

Entomologie

32345

2013-03-01

2013-03-01

Malacologie

32346

2013-03-01

2013-03-01

32347 32350

2013-03-01 2012-12

2013-03-01 2013-03-06

IR

32351 32352

2011-09 2011-12

2013-03-13 2013-03-13


32353

2011-09

2013-03-13

32354 32355

2011-03 2011-04

2013-03-13 2013-03-13

32356

2009-05

2013-03-13

32357

2011-04

2013-03-13

32358 32359 32360

2013-03-08 2013-02-15

2013-03-13 2013-03-14 2013-03-19


32361 32362 32363

2013-03-18 2013 2013

2013-03-20 2013-04-05 2013-04-05

Ornithologie Ornithologie Ornithologie

32364

1987

2013-04-17

32365 32366

2013 2013-03-28

2013-07-24 2013-04-17

32367

2013-04-09

2013-04-17

32368

2013-05-02

2013-05-06

32369

2013-04-18

2013-05-13

32370 32371

2013-05-13 2013-05-02

2013-05-13 2013-05-13

32372 32373

2013-05-14 2013-05-14

2013-06-10 2013-06-10

Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie Ornithologie/ Mammalogie

32374

2013-05-23

2013-06-10

Ornithologie

32375 32376 32377

2013-05-23 2013-07-08 2013-07-18

2013-06-10 2013-07-08 2013-07-18

Ornithologie Mammalogie Ornithologie

Mammalogie Mammalogie

Ornithologie

Commentaires

N

23 spécimens de plantes fossiles sur guangue du Carnien (Trias) de la formation de Molteno (Lesotho). Dossier d'acquisition PAL DA-201301 29 spécimens qui seraient selon le donateur des empreintes de méduses du Famenien (Dévonien sup.) de la Carrière Chambrolles Tartines. 30 meteorieten. Belam project Monsters opruim ULB via Herbosch o.a. slijpplaatjes 150E0386 Mangrove Insects Project (Singapore). Coleoptera: Pyrochroidae identifié; 1 Paratype: Pendulus Joanae K. Young, 1 Paratype: Anisotria Shooki K. Young Episinus maculipes (mâle-femelle), Atypus piceus (mâle- 4 femelles), Loc.: Hastière – Belgique Collectie molluscen van verschillende localiteiten (België, ZuidAfrika, Lesothor, Namibië, Seychelles, Denemarken, Oostenrijk, Noorwegen, Vietnam). Réty - groeve van de Herpont., Baincthun - groeve van de Pierre de Baincthun. Pützlöcher - Kylldal - oude Romeinse steengroeves. 4 specimens de Benthogone rosea collectionés pendant la campagne Biogas IX (IFREMER) en 1980. Accipiter nisus (mâle), Loc.: Rosee (J620), Date: 09/09/2011 Buteo buteo, Loc.: Sept Fontaines (Braine l'Alleud), Date: 10/11/2011 Bague Helsinki/ D260 183, Falco peregrinus (mâle), Loc.: Elverduige, Date: 24/09/2011 Lepus europaeus, Loc.: Floreffe, Date: 15/03/2011 Oryctolagus cuniculus (juv.), Loc.: Warzoul (Province de Liège), Date: 20/04/2011 Ondatra zibethicus, Loc.: Domaine du Nysolan (La Hulpe), Date: 14/03/2009 Eliomys quercinus, Loc.: Oostkamp (Flandre Occidentale), Date: 29/04/2011 Eutamias sibiricus - naturalisé 20 cadavres d'oiseaux, Loc.: Brabant wallon, Date: 01-02/2013 3 Erithacus rubecula, 3 Sylvia atricapilla, 2 Parus caeruleus, 2 Sylvia borin, 1 Motacilla cinerea, 1 Parus major, 1 Sylvia curruca, 1 Turdus philomelos, 1 Locustella naevia, 1 Phylloscopus trochilus, 1 Acrocephalus scirpaeus, 1 Alauda arvensis, 1 Anthus trivialis, 1 Troglodytes troglodytes, 1 Phylloscopus collybita, 1 Acrocephalus schoenobaenus, 1 Carduelis cannabina, 1 Fringilla coelebs, 1 Turdus merula 5 Buteo buteo, 1 Passer montanus Lots d'oiseaux d'origine diverses venant du congélateur (Boite 25) Lot de 8 spécimens Pluvialis apricaria, Divers localités (congélateur), Bulskamp (Flandre Occidentale) Collection Gosset - Benoit (Oiseaux et mammifères), Date: 24/09/1987, P.N.G. aing Island Platycercus eximius (Musée de Mons), Det.: R. Verheyen Lot d'oiseaux et mammifères acquis le 28/03/2013.

23


29

Don

30 2

Expédition Gift Récolte Don

7

Don

1 Accipiter gentilis, 2 Buteo buteo, 2 Strix aluco, 1 Martes foina, 1 Mustela pistorius 9 mammifères et 21 oiseaux (cadavres)

7

Don

30

Don

20 oiseaux et 1 mammifère (cadavres)

21

Don

17 oiseaux (cadavres) 9 oiseaux et 1 mammifère

17 10

Don Don

29 oiseaux (cadavres), 1 taupe et 2 lapins (cadavres) 1 cigogne, 1 Asio otus, 2 éperviers, 1 Grèbe huppé, 1 Pinson des arbres (cadavres) 1 Buteo buteo, 2 Accipiter nisus, 3 Pica pica, 4Turdus merula, 1 Apus apus, 1 Fringilla coelebs, 1 Phasiamus colchicus (cadavres) Lot d'oiseaux (cadavres) 1 dent de Lobodon carcinophaga Lot d'oiseaux

32 6

Don Don

13

Don

Don Collecte 4

Collecte Don

1 1

Don Don

1 1 1 1 1 1 20 25

Don Don

6

Don

8 Expédition 1

1

Don Don

59 I.G.

Date I.G.

Service

32378


2013-07-18

32379

2013-06-25

2013-07-18

32380

2013-07-20

2013-07-23

32381

1961

2013-03-19

Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie/ Mammalogie Herpetologie/ Mammalogie IR

32382

2013-03

2013-04-08

Entomologie

32383

2013-03-18

2013-03-25

IR

32384

2013-03-23

2013-03-26

Entomologie

32385

2013-03-29

32386 32387 32388

2013-04-09 2013-04-04 2013-10-25

2013-04-09 2013-04-04 2013-04-04

32390 32391 32392

2013-04-15 2013-04-16 2010

2013-04-15

32393

2013-04-24

2013-04-24

32394 32395

2013-05-02 2013-05-02

2013-05-02 2013-05-02

32396

2013-04-26

2013-04-26

Entomologie

32397 32398 32399 32400

2013-04-30 2013-04-17 2013-05-02 2013-10-10

2013-04-30 2013-05-03 2013-05-03 2013-05-06

Entomologie Entomologie Entomologie Malacologie

32401

2013-05-07

2013-05-13

Entomologie

32402 32403 32404 32405

2013-05-31 2013-04-30 2013-05-15 2013-05-16

2013-05-14 2013-05-14 2013-05-15

Entomologie Entomologie Entomologie Entomologie

32406 32407

2013-05-15 2014-02-24

2013-05-16 2013-05-23


32408

2013-05-22

2013-05-23

Entomologie

32409

2013-05-24

2013-05-24

Entomologie

32410

2014-01-09

2013-05-24

Malacologie

32411

2011-05-31

2013-05-31

Entomologie

32412

2013-05-28

2013-05-30

Entomologie

32413

2013-05-30

2013-05-30

Entomologie

32414

2013-06-04

2013-06-04

Entomologie

Entomologie

2013-04-18

Malacologie


Commentaires

N

Lot d'oiseaux + 1 hérisson et 1 écureuil Lot d'oiseaux et mammifères

Mode d'acquisitio n Don Don

175 rongeurs et 4 serpents, Loc.: Burkina Faso

179

Don

81 spécimens de brachyieres non-identifié provenant du "Second Oxford University Tanganyika Expedition" 15000 Lepidoptera, Nymphalidae, Limenitinae + 200 Heterocera, Saturniidae + 200 coléoptères variés d'Afrique (ex. collection Jacques Hecq) RIR207 - 1 holotype, RIR208-RIR209-RIR210, RIR211 - 2 paratypes, Ploesoma asiaticum… Araneae: 17 exemplaren verschillende families, Loc.: DRCongo, Date: 2010 23 coléoptères & hétéroptères de Belgique (Cerfontaine, province de Namur) 103 phasmes des Philippines récolté par R. Cabale 146 phasmes originaire du Vietnam., Ex Breeding: Bruno Kneubuhler 1 paratype de Favartia (Pygmaepterys) kernoi Houart & Severns, 2013 (MT.2798) avec comme localité type Hawaii, dredged off Kihei, Maui, 20˚39.180" N, 156˚28.598" W to 20˚38.650" N, 156˚30.494" W, 170 m, récolté par Mike Severns.Novapex 14 (2). Lot de 60 insectes récoltés dans le Vaucluse - France 300 Arthropodes (Coléoptère & Hétéroptères) de Belgique Projet ATBI Mercantour: module "Astygobies", Oligochètes dulçaquicoles Un échantillon de sodalite (Afghanistan - RC6262) et de cancrinite (Afghanistan - RC6263) Meurigite RC6264 Mina Proberilo - Brésil Une pascoïte RC6265, West Sunday Mine, San Miguel Co, Colorado USP Nid de ±2000 frelons (09/2012), Loc.: St Nazaire de Ladarez, Hérault - France Verzameling Heterocera (979ex.), Ex-Collection Jani Van Cappellen 36 Lépidoptères diurnes récoltés au Kenya et non-identifiés. 1387 Araneae, verzameld op de terreinen van het KBIN Holotype de Jujubinus Rolan & Swinnen (MT.2821). Provenant de Fuerteventura (Iles Canaries, Espagne), profondeur ± 600m. 300 insectes et araignées récoltés au Jardin Massart (Auderghem, région de Bruxelles - Belgique) Spinnen, insecten, Loc.: Hallerbos, Date: 01/06/2012 tot 31/05/2013 214 insectes divers du Nord-Kivu en RD Congo 6PT .. rhodicus sp. n. Assing 20B 300 Arthropodes de Belgique, Onhaye (Sablière "Clavia"), Arachnides, Formicidae, Coleopteres & Heteropteres 36 spinnensoorten van tuin in Essebeek (Halle) Holotype Glycymeris rafaelmesai Nolf en Swinnen, 2013 (MT.2831) provenant de Lanzarote (Espagne) 100 insectes et araignées récoltés au Jardin Jean Massart (Auderghem, Bruxelles - Belgique) 133 coléoptères Scolytidae déterminés et préparés. Les spécimens proviennent de Belgique. 1 Paratype de Terebra vappereaui : Jean Tröndlé, Michel Boutet & Yves Terryn, 2013 (MT.2833) provenant de Polynésie française et 1 paratype de Pollia krauseri Tröndlé, 2013 (MT.2832) provenant de Nuku Hiva, 25m. 1 Paratype Calicnemis sardiniensis Leo, 1995 (Coleoptera, Dynastidae) échangé contre 1 Paratype de Melolontha sardiniensis (Coleoptera, Melonthidae) 500 insectes et araignées récoltés au Jardin Jean Massart (Auderghem, Bruxelles - Belgique) par battage, fauchage et pièges dans le sol. 200 Athropodes (Arachnidae, Coléoptères et Hétéroptères), Loc.: Finnevaux (Province de Namur) - Belgique 2 ex. Ellescus infirmus (Curculionidae), 2 ex. Liesthes seminigra (Endomychydae), Loc.: Belgique

81

Don

15400

Don Don

17

Dep.

23

Don

103 146 1

Gift Gift Don

60 300

Don Don Leg Don

1

Don Don

±2000

Don

979 36 1387 1

Don Don Leg Don

300

Récolte

214 6 300

Leg et don Don Don

36 1

Don

100

Récolte

133

Leg et don

2

Don

1

Echange

500

Récolte

200

Don

4

Don

60 I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

N

32415

Date entrée en collection 2012-10

2013-06-06

Entomologie

2

32416

2013-06-05

2013-06-10

Entomologie

18

Don

32417

2013-06-06

2013-06-06

Entomologie

87

Don

32418

2001-08

2013-06-07

IR

32419

2013-06-07

2013-06-07

Entomologie

32420

2012

2013-06-12

Entomologie

32421

2013-06-07

2013-06-10

Entomologie

32422

2013-06-07

2013-06-11

Entomologie

32423

2013-06-07

2013-06-10

Entomologie

32424

2012-10-04

2013-06-10

Entomologie

32425 32426

2013-06-12 2013-06-13

2013-06-12 2013-06-13


32427 32429

2013-06-14 2012-2013

2013-06-14 2013-06-17


32430

2013-06-14

2013-06-19

Entomologie

32431

2012-03

2013-06-17

Entomologie

32432

2012-09

2013-06-19

Entomologie

32433

2012-09

2013-06-19

Entomologie

32434 32435

2013-06-19 2013-06-24

2013-06-24


32436 32437 32438

2013-06-12 2013-06-12 2013-06-14

2013-06-24 2013-06-24 2013-06-26

Entomologie Entomologie Paléontologie

32439

2013-06-14

2013-06-26

Paléontologie

32440

2013-06-14

2013-06-26

Paléontologie

32441

2013-06-14

2013-06-26

Paléontologie

32442

2013-07-01

2013-07-02

Entomologie

32443

2013-06-28

2013-07-02

Entomologie

32444 32445

2012-05 2013-06-25

2013-07-02 2013-07-03


32446

2013-06-01

2013-06-10

Entomologie

Holotype (femelle) et Paratype (mâle) d'Allisonotum yamoyai Drumont, 2013 (Coleoptera, Scarabaeidae, Dynastinae) 18 esc. du genre Nepiodes (Coleoptera, Cerambycidae, Prioninae): 1 Nepiodes cognatus, 15 Nepiodes costipennis multicarinatus, 1 Paratype Nepiodes cinnamoneum miyakei, 1 Holotype Nepiodes cinnamoneum birmanus. 87 insectes divers de l Ile de Cos récoltés entre le 19 et 25/05/2013 par Mme Nicole Maes. Macroinvertebraten (mengstaal) ingezameld te Burggravenstroom te Waarschoot (16/11/1994) 600 Arthropodes de Belgique (Finnevaux), Arachnides, Coleoptera, Heteroptera, Hymenoptera 7 esc. Paratypes (4espèces) appartenant à la famille des Cetoniidae (Coleoptera) et décrits par Gerhard Beinhundner 3 esc. de Coleoptera, Cerambycidae, Prioninae: 2 Metaegosoma annamensis (1 mâle), nouveau pour les collections; Holotype Aegolipton roubali Komiya, Drumont & Lorenc, 2012 Holotype Aesa nearnsi Komiya & Drumont, 2013 (Coleoptera, Cerambycidae, Prioninae) 400 coléoptères Scarabaeidae Cetoniinae récoltés en Corée du Nord (Mt Yak-SAN, 07-1994) 1 ex. Gaurotes (Carilia) virginea type de Belgique (Coleoptera, Cerambycidae, Lepturinae) 4 ex. Sitaris muralis (Meloidae) de Belgique 300 Arthropodes de Belgique, Agimont (Coléoptères, Hétéroptères, Hyménoptères, Diptères et Arachnides) 28 Eurybrachidae et Fulgoridae d'Indonésie Lots d'insectes et d'Arachnides récoltés par la pose de pitfall dans le parc Léopold (IRSNB) 150 insectes et araignées récoltés au Jardin Jean Massart (Auderghem, Bruxelles - Belgique) par battage et fauchage. 36 coléoptères Scarabaeidae Rutelinae et Melolanthinae d'Afrique (Cameroun, Ghana et RDCongo) 80 insectes Coléoptères et Homoptères récoltés aux environs de Malmédy (Belgique) 6 Calicnemis obesa et 1 Calicnemis latreillii (Coleoptera, Scarabaeidae, Dynastinae) retenus pour détermination (Matériel du Muséum de Paris) HT et PT's van Theridion ... Vanuytven (Araneae) 101 coléoptères Brentidae récoltés dans la province du Guangsei en Chine (Mt. Nong-huai-shan, Quingsei country, 01-07/06/2013) 75 Lepidoptera Rhopalocera non-identifiées du Kenya. 70 Lepidoptera Rhopalocera non-identifiées de RDCongo, Nord Kivu Restes d'invertébrés et de vertébrés de la localité à tétrapodes du Fammenien (Dévonien sup.) de Strud (Namur - Belgique), spécimens originaux collectés du 27/05 au 14/06/2013. Restes d'invertébrés et de vertébrés de la localité du Fammenien sup.(Dévonien sup.) de Bécô (Theux, Liège - Belgique), spécimens originaux récoltés pendant 1/2 jour entre le 27/05 et 14/06/2013. Restes de vertébrés de la localité du Fammenien (Dévonien sup.) de Hun-Annevoie (Namur - Belgique), spécimens originaux récoltés pendant 1/2 jour entre le 27/05 et 14/06/2013. Restes de vertébrés de la localité du Fammenien (Dévonien sup.) de Trooz (Liège - Belgique), spécimens originaux récoltés pendant 1/2 jour entre le 27/05 et 14/06/2013. 120 insectes et araignées récoltés au Jardin Jean Massart (Auderghem, Bruxelles - Belgique) par battage et fauchage. 139 coléoptères Brentidae récoltés dans la province du Yunnan en Chine. (Mt. Huanghianphan, Lu-Chun county, 01-15/06/2013) 54 coléoptères Cerambycidae de Belgique et de France. Petite collection de mollusques (154 specimens) provenant de plusieurs localités de Cuba. Insekten diverse groepen +1300 exemplaren.


32448

2013-07-02

2013-07-03

9 moulages en silicone d'endocrânes. Les originaux sont conservés au Anuz Natural History Museum (AEHM) à Blagoveschensk (Russie). Moulages réalisés par P. Lauters dans le cadre de sa thèse de doctorat à l'IRSNB.

Gift 600

Don

7

Don

3

Don Don

400

Don

1

Don

4 300

Don Don

28

Don Piégeage

150

Récolte

36

Leg et don

80

Leg et don

7

Desiderata

101

Gift Achat

75 70

Don Don Don Don Don Don

120

Récolte

139

Achat

54 154

Don Don

1300

Echantillon nage Don (manuel)

9

61 I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

N

32449


2013-07-08

Entomologie

22

32450 32451

2013-07 2013-07-15

2013-07-09 2013-07-15

IR Entomologie

1 40

Don Don

32452 32453

2013-07-15 2013-10-25

2013-07-15 2013-07-22


300 1

Don Don

32454 32455

2013-07-22 2013-07-01

2013-07-22 2013-07-30

Entomologie Géologie

±10000

Récolte Récolte

32456 32457 32458

2013-07-25 1967 2013-07-26

2013-07-25 2013-08-01 2013-08-07

1

Don Récolte Don

32459

2013-08-19

2013-08-19

Mammalogie Mammalogie Ornithologie/ Mammalogie

22 Xylobionte kevers (Coleoptera) uit België verzameld door Domir De Bakker. 1 prép. mic.: neotype Pulchritia dorsicornuta (Van Oye, 1926) 40 Arthropodes de Belgique (province de Namur, Cerfontaine, Carrière des Vaux) 300 Arthropodes de Belgique (Luttre, Nismes et Dion) Paratype Chicomurex tagaroae Houart, 2013 (MT.2901), Philippines, Mindanao, Surigao, Basul Is., 80-100 m, 27.8 mm, Feb.2013. Publication: NOVAPEX, octobre 2013. ± 10.000 insectes et arachnides du N. Vietnam. UIAPVII_Iran_Feb2013 ; Sedimentary samples; IUAP phase VII project: Greater Mesopotamia. Lepus europaeus, Loc.: Wasseiges (Kiège), Date: 07/2009 Collection J. Verschuren, crânes et alcool, chauve souris d'Indonésie. Lot de cadavres d'oiseaux.


1

Don

32460

2013-03-25

2013-08-04

Pipistrellus pipistrellus, Loc.: Bièvre, Date: 15/08/2013, Det.: Yves Laurent Lot d'oiseaux et mamifères naturalisés.

32461 32462 32463

2012 2010-11-04 2004-08-26

2013-09-10 2013-09-17 2013-09-17

2 1 1

Don Trouvé Don

32464 32465 32466 32467 32468

2013-09-17 2013-08-19 2013-07-26 2013-07-31 2007 à 2013

2013-09-23 2013-09-23

500 12

Don Don Don Don Don, achat et échange

32469 32470 32472 32473

2013-08-06 2012-04-02 2013-08-12 2013-07-24

2013-08-06 2013-08-08 2013-08-12 2013-08-13

Entomologie Entomologie Entomologie Entomologie

32474

2013-08-02

2013-08-20

IR

32475

2013-08-19

2013-08-20

Géologie

32476 32477

2013-07-31 2013-08-22

2013-08-01 2013-08-27


32478

2013-08-27

2013-08-28

Entomologie

32479

2013-08-20

2013-08-29

32480 32481 32482

2013-08-30 1960 2011-09

2013-08-30 2013-08-30 2013-08-22

Entomologie Malacologie Entomologie

32483

2013-06

2013-08-23

Entomologie

32484

2013-08

2013-09-09

IR

32485

2013-09-06

2013-09-06

Entomologie

32486

2013-09-13

2013-09-13

Géologie

2 Gallus gallus domesticus (mâle et femelle), Loc.: Wemmel Mus musculus, Réc.: S. Bruaux 1 Anguis fragilis, Loc.: Nobressart, Luxembourg, forêt d'Anlier, Rec.: J. Fairon Lot de cadavres d'oiseaux. Lot de cadavres d'oiseaux. 500 Arthropodes de Cerfontaine (Namur - Belgique) 12 glazenpotjes met Trichoptera & Ephemeroptera uit Niger… Collection de moulages de micromammifères du Paléôgène provenant de tous les continents constitués par Thierry Smith (1619 specimens en date du 1er juillet 2013) Coleoptera; Staphylinidae. 216 colécoptères Hybosoridae et Scarabaeidae d'Inde. 51 specimen uit Honduras. 200 esc. Coleoptera, Brentidae non identifiés (Mt, Kachin province, Myanmar, 05-22/06/2013. Zoological specimens colelcted during the cruise ANT-XXIX/3 of RV Polarstern around the tip of the Antartic Peninsula in January, February and March 2013, between 100 and 800 m depth by C. D'Udekem d'Acoz and M. Verheye. The material comprises thousands of amphipod crustaceans belonging to over 150 species, decapod crustaceans (shrimps: 2 species, tens of specimens), cirriped crustaceans (a few specimens of two species) bryozoans (around 40 species or more), fishes (4 or 5 specimens of 3 or 4 species) Schenking Sint-Andriesabdij Zevenkerken. Geologie, Paleontologie, Vertebraten, Anthropologie en Malacologie. 12 glazenpotjes met Trichoptera & Ephemeroptera uit Niger… Araneidae: 2/3 tubes Linyphiidae Savignia frontata; 1 tube Linyphiidae Diplocephalus latifrons; 1 tube Linyphiidae Dicymbium nigrum; 1 tube Linyphiidae Erigonella ignobilis 200 insectes et araignées récoltés au Jardin Jean Massart (Auderghem, Bruxelles - Belgique) par battage et fauchage. Echantillonnage d'oligochètes dulçaquicoles dans la région de Treignes. 9 Saturniidae uit Honduras. Une petite collection de Pinctada supp de Ranson G. 3000 insectes divers récoltés au Sénégal dans la région de Diouroup (insectes reçus en alcool). 2000 insectes divers récoltés à Yangambi, province orientale, R.D. du Congo en 05-06/2013. Diverse harpacticoide copepoden (Crustacea) verzameld in het kader van Harpost (Harpacticoida en Ostracoda) een biodiversiteitstudie in Noorwegen door het instituut NINA. 2 Paratypes: Melaloncha centroguiana Braet (Diptera: Phoridae) + 1 ex. Apodicrania molinae Borg Collectie van 10 marmer plaatjes van 9.5 x 9.5 cm van Turkse afkomst. Waarde 15€

2013-08-01 2013-08-05

Ornithologie/ Mammalogie Ornithologie Mammalogie Herpetologie Ornithologie Ornithologie Entomologie Entomologie

Don

216 51 200

Don Don Don Achat Don

Gift 12

Don Don

200

Récolte Récolte

9 3000

Don Echange Don

2000

Leg Don

3

Don

10

Gift

62 I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

N

32487


2013-09-19

Entomologie

1332

32488

2013-09

2013-09-19

IR

32489

2013-04-18

2013-09-19

Entomologie

32490

2013-09-20

2013-09-20

32491

2012-10

2013-09-23

32492

2013-08-27

2013-09-23

32493

2013-09-17

2013-09-23

32494 32495

2013-09-23 2013-09-30

2013-09-23 2013-09-30

Herpetologie

32496

2013-10-03

2013-10-10

Ornithologie/ Mammalogie

32497

2013-08-26

2013-10-10

Ornithologie

32498

2013-08-16

2013-10-10


32499 32500

2013-07 2013-10-23

2013-10-29 2013-10-29

32501

2013-11-07

2013-11-13

32502

2012-07

2013-09-25

Entomologie

32503 32504

2013-09-25 2013-08-29

2013-09-25 2013-09-27


32505 32506

2013-10-04 2013-10-02

2013-10-04 2013-10-04


32507 32508

2013-09-30 2013-09-30

2013-10-01 2013-10-03


32509 32510

2013-09-30 2013-09-30

2013-10-03 2013-10-03


32511 32512 32514 32515 32516 32517 32518 32519

2013-09-30 2013-10-01 2013-10-04 2013-10-04 2013-10-10 2013-09-30 2013-09-30 2013-09-30

2013-10-09 2013-10-02 2013-10-04 2013-10-04 2013-10-10 2013-10-09 2013-10-10 2013-10-14

Entomologie

32520

2013-09-30

2013-10-16

Entomologie

32521

2010

2013-10-30

Entomologie

32522

2013-05

2013-10-17

Géologie

1332 Ant specimens from Iguassu National Park, Argentina. Collected by M. Leponce A collection of unidentified Copepoda from Water Wells in the Republic de Benin, Sampled in 2009-2012 in the frame of the studies of Prof. Dr. Cl. Boutin (Univ. Paul Sabatier, Toulouse) and Dr. M. Lagnika (Univ. d'Abomey Calavi). 150 Coléoptères récoltés aux environs de Beni (Nord-Kivu, RDCongo) par Robert Ducarme. Echantillonnage des puits marocains (Oligochaeta). Projets DGDCRBINS-GTI 2006/2007/2008. 116 Coléoptères appartenant à différentes familles et identifiés au moins jusqu'au genre. Tous provient du Chili. 1 Rissa tridactyla, 1 Cuculus canorus, 2 Turdus merula, 1 Athene noctua, 1 Phylloscopus trochillus, 1 Passer domesticus, 1 Vanellus vanellus (cadavres). 1 Fulmarus glacialis, 2 Turdus merula, 1 Apus apus, 1 Oenanthe oenanthe, 1 Erithacus rubecula, 1 Carduelis carduelis (cadavres). Un lot de grenouilles de Bornés. 4 poissons non identifiés de la famille des Trichomycteridae, collecté le 20/11/2007. 2 Buteo buteo, 1 Accipiter nisus, 1 Falco tinnunculus, 1 Cygnus olor, 1 Hirundo rustica, 2 Athene noctua, 1 Phoenicurus ochruros, 1 Sciurus vulgaris. 1 Falco subbuteo, 3 Picus viridis, 1 Passer domesticus, 2 Parus major, 1 Fringilla coelebs, 1 Phoenicurus ochruras, 2 Parus caeruleus, 1 Sylvia atricapilla, 1 Emberiza citrinella, 1 Dendrocops major, 1 Carduelis chloris, 1 Parus ater, 1 Sturnus vulgaris, 1 Troglodytes troglodytes, 1 Prunella modularis, 2 Regulus regulus, 1 Mustela erminea. 1 Crex crex, 1 Perdrix perdrix, 4 Picus viridis, 1 Circus aeruginosus, 1 Parus major, 2 Apus apus, 3 Hirundo rustica, 1 Carduelis carduelis, 12 Falco tinnunculus, 1 Pyrrhula pyrrhula, 1 Delichon urbica, 2 Sylvia atricapilla, 1 Lepus europaeus. Un lot d'amphibiens et reptiles. Mission Venezuela en juin 2012. 1 Lymnocryptes minimus, 1 Picus viridis, 3 Turdus philomelos, 1 Turdus merula, 1 Turdus iliacus, 1 Delichon urbica, 1 Sylvia atricapilla, 1 Passer domesticus (cadavres). Une mâchoire de Cetorhinus maximus (Lg.: 386cm, +- 800kg). Loc.: Mer du Nord. Date: 27/11/1980 3000 insectes divers provenant du Parc National N'Doki (Projet Sabgha, R.C.A.) + 500 insectes divers du Sénégal. 2 Pyrops pyrorhyncha de Malaisie. Petite collection d'Achatinidae (11 specimens) venant de l'Afrique occidental. 400 Arthropodes de Côte d'Ivoire (Lamto N.R.) GTI ANT Course 2013. 1 HT Paraphamartania marvaoensis 1p. nov Marvao Portugal; Mortelmans etal (in alcohol collection). 4 Lepidoptera Saturniidae d'Ethiopie (1 mâle et 3 indéterminés) 6 coléoptères Brentidae + 3 coléoptères Tenebrionidae non identifiés d'Afrique. 17 Coléoptères Brentidae non-identifiés du Népal (leg. Emil Kulera) 6 coléoptères Tenebrionidae (Sepidimi) d'Afrique, 17 coléoptères Brentidae + 5 Bostrychidae (faune mondiale) et 57 Diptères Asilidae d'Afrique. 100 Brentidae (Coléoptères) non identifiés de Guyane Française. Oligochètes dulçaquicoles prélevés dans divers puits du Bénin. 6 ex. Libumiella ornata (Hemiptera Delphacidae) 7 Myrmeleontidae de Namibie 250 insectes des Pyrénées Orientales. 35 coléoptères Brentidae non-identifiés du Laos. 4 Lépidoptères Saturniidae (Heterocera) non-identifiés d'Ethiopie. 1500 Coléoptères Bostrychidae (Faune mondiale), 110 Coléoptères Melolonthidae d'Inde 56 Coléoptères Rutilidae de Namibie et du Botswana (nonidentifiés), 10 Coléoptères Brentidae de Namibie 1200 Coléoptères de différents familles (Curculionidae, ...) de Belgique. Collectie Krantz, verschillende petrografische monsters.

Entomologie

Entomologie Entomologie Entomologie Entomologie Entomologie Entomologie

150

Mode d'acquisitio n Temporary loan Don

Don Récolte

116

Don

8

Don

7

Don

4

Don Mission

10

Don

22

Don

31

Don

10

Don Don

1

Don

3000

Achat

2 11

Don Don

400 1

Don Don

4 9

Achat Achat

17 85

Achat Achat

100 6 7 250 35 4 1610

Achat Don Don Don Don Achat Achat Achat

66

Achat

1200

Récolte Gift

63 I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

N

32523


2013-10-22

Entomologie

7

32524

2012-04

2013-11-08

Entomologie

1

Desiderata

32525

2013-10-24

2013-10-24

Entomologie

318

Don

32526

2013-09-30

2013-10-29

Entomologie

300

Achat

32527 32528

2013-09-30 2013-09-30

2013-10-29 2013-10-29


7 42

Achat Achat

32529

2013-10-28

2013-10-29

IR

2

Don

32530 32531

2013-10-31 2013-11-18

2013-11-04 2013-11-04

Géologie Malacologie

47

Gift Achat

32532

2013-12-05

2013-11-05

Malacologie

32533 32534

2013-11-07 2013-05

2013-11-07

Entomologie

32535

2013-11-18

2013-11-18

Malacologie

32536

2013-11-18

2013-11-18

Malacologie

32537

2013-11-18

2013-11-18

Entomologie

32539

2013-11-13

2013-11-26

32540 32541

2013-11-07

2013-11-20

Ornithologie

32542

2013-12-04

2013-12-04

Ornithologie

7 exemplaires de Berosus trilobus (Coleoptera Hydrophilidae) de Cuba. 1 femelle Neosarmydus costipennis Fisher, 1935 (Coleoptera, Cerambycidae, Prioninae) 133 ex. Charaxes zoolina (te prepapren) van Ethiopië, 185 ex. Nymphalidae van Burundi te preparen. 300 coléoptères divers provenant de Chine, Xinjiang province, désert du Taklan Maklan (06/2013). 7 Coléoptères Brentidae de Sulawesi (matériel non-identifiés) 5 Homoptères, Fulgoridea non-identifiées d'Angola, 47 Coléoptères Rutelidae et Melolonthidae non-identifiés d'Angola. Description: Deux spécimens de Leptosynpata inhaerens (O.F. Müller, 1776) venant du nord d’un banc de sable 'Buiten Ratel', Belgique; collectés par Van Veen Grab en octobre 2012. Allerlei boeken mineralogie, monsters mineralogie Achat d'un lot de mollusques exceptionnels manquant à nos collections (47 specimens + 3 Paratypes) Holotype Tomlinia frausseni Thach, 2014 (MT.2984) Southern Vietnam, Dong Nam Bo region, Ho Chi Minh City, Gành Rài Bay, estuarine area of Sông Long Tàu River (a branch of Sông Dông Tranh River), collected by local peaple, on muddy bottom, 1-10m. Ex. Coll. Dr. Thach, gift to KBIN by Dr. Thach 200 coléoptères & hétéroptères de Belgique. Antarctische meteoriet van 18 kg, eerst tijdelijk tentoongesteld later aan België toegewezen bij de verdeling 2 Paratypes appartenant aux 2 espèces du genre Napaeus Albers, 1850 venant de la Gomera (Isles de Canarie). Journal of Conchology Vol. 41, n°3: 271-286 1 Paratype de Napaeus torilensis Artiles & Deniz, 2011 venant de la Gomera (Isles de Canarie). Journal of Conchology Vol. 40, n°4: 393407 50 Coléoptères Brentidae non-déterminés de Guyane Française (Matiti, 10/2013) Diverse polijstvlakken massief van Brabant gemaakt door Dandois + bijhorende foto's. 50 halve antarctische meteorieten, zending november 2013. 1 Erithacus rubecula, 2 Buteo buteo, 3 Sturnus vulgaris, 1 Corvus corone, 1 Pica pica, 1 Fringilla coelebs, 1 Columba livia, 4 Columba palumbus, 2 Turdus philomelos, 1 Regulus ignicapillus, 1 Regulus regulus, 5 Turdus merula, 2 Streptopelia decaocto, 1 Acrocephalus scirpaeus, 2 Delichon urbica, 2 Hirundo rustica, 1 Parus ater, 2 Gallinula chloropus, 1 Parus major, 2 Troglodytes troglodytes, 5 Passer domesticus, 3 Passer montanus, 5 Erinaceus europaeus 336 oiseaux européens naturalisés (Collection Georges Vandeputte)


32543

2013-12-04

2013-12-04


2013-12-17

Ornithologie

2013-12-04

Ornithologie

2013-12-17 2013-12-17 2013-12-17 2013-12-17

Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ornithologie Ichtyologie Ichtyologie Mammalogie/ Herpetologie Ichtyologie

32544 32545

2013-11-15

32546 32547 32548 32549 32550 32551 32552

1984 2012

2013-12-17 2013-12-17 2013-12-18

32553 32554

2012 2012

2013-12-18 2013-12-18

32555

2013-01

2013-12-18

1 Martes foina, 4 Erinaceus europaeus, 1 Sciurus vulgaris, 4 Columba palumbus, 1 Turdus philomelos, 1 Erithacus rubecula, 1 Phasianus colchicus 111 oiseaux de Belgique (et de captivité) – dates diverses (19491977) récoltes diverses. 1 Asio otus, 1 Buteo buteo, 1 Carduelis chloris, 1 Fringilla monti fringilla, 1 Fringilla coelebs, 1 Carduelis canabina, 3 Emberiza schoeniclus, 1 Sylvia atricapilla, 1 Motacilla alba, 1 Sylvia curruca, 1 Pyrrhula pyrrula, 1 Parus major, 1 Parus caeruleus, 1 Parus palustris, 2 Parus montanus, 1 Sitta europaea, 1 Picus viridis, 2 Athene noctua 222 oiseaux provenant du Zoo d'Anvers. Dates diverses 114 oiseaux (1949-1953), OLV Waver (Antwerpen) 95 oiseaux. Dates et localités diverses. Récolteur : J. Fairon 15 oiseaux : 6 Icterius icterius, 4 Selophaga (Dendroica) petechia. 5 Agelarus phoeniceus nelsoni. Det. A. M. Philips. 80 spécimens d'oiseaux. Loc. : Paraguay. Date : 05-06/1984 27 oiseaux. Retrouvés dans les collections sans dates ni localité. 1 Galeorhinus galeus (01/09/2011), 1 Potamotrygon sp. (02/04/2012), 1 Chiloscyllium punctatum (27/05/2012) 1 Alosa alosa, 1 Abramis brama. Localité : France 1 Acomys cahirinus, 2 Mormyrus kannume, 1 Tarentola mauritanica. Localité Grèce – 04/2012: 5 Sprattus sprattus

Don

200 1

Don

2

Don

1

Don

50

Achat

49

Don

336

Saisie judiciaire Don

13 111 22

Don

222 114 95 15

Don Don

80 27 3

Don

2 4

Don Don

5

Don

Don

64 I.G.

Date I.G.

Service

Commentaires

32556


2013-12-19

Herpetologie

32557

2014-01-06

2014-01-14

32558

2013-12-19

2014-01-14


32559

2013-12-17

2014-01-14

Ornithologie

32560

2013-12-16

2014-01-14

Ornithologie

32561 32562

2013-11-21 2013-11-21

2013-11-21 2013-11-21


32563 32564

2013-11-21 2013-11-26

2013-11-21 2013-11-26


32565

2013-11-18

2013-11-27

IR

32567

2011-12

2013-11-27

Entomologie

32568

2012-04

2013-11-27

Entomologie

32569 32570

2013-11-27 2013-11-14

2013-11-27 2013-11-29

Entomologie

32571

2013-11-03

2013-11-29

32572 32573 32574 32575

2004-02-03 2011-09 2013-11-08 2013-12-03

2013-12-03 2013-12-03 2013-11-29 2013-12-04

Entomologie

32576

2013-12-04

2013-12-04

Entomologie

32577 32578 32579

Un lot d'amphibiens et reptiles. + 3 escargots. Localité : Tepui – Venezuela 6 Columba palumbus, 1 Streptopelia decaocto, 1 Corone corone, 1 Fringilla coelebs 1 Bubo bubo, 1 Lepus europeus, 1 Parus major, 1 Streptopelia decaocto, 3 Columba palumbus, 1 Dendrocops major, 1 Garrulus glandarius, 1 Alopochen aegyptiacus, 2 Apus apus, 1 Turdus merula, 1 Pica pica, 1 Meles meles, 1 Pipistrella. 1 Asio otus, 1 Asio flammeus, 3 Scolopax rusticola, 1 Uria aalge, 1 Anser albifrons, 1 Turdus philomelos 1 Dendrocopos major, 2 Sturnus vulgaris, 1 Athene noctua, 1 Buteo buteo (cadavres) 4 Pyrops peguensis et 1 Polydictya sp. de Sulawesi. Eurybrachidae: 1 Chalia modesta et 1 " Thessitus" sp. Fulgoridae: 2 Penthicodes bimaculata 88 spécimens récoltés au Congo Diverse rupsen (families Saturniidae, Notodontidae,...) uit DRCongo (province orientale) +- 50 stuks. A collection of about 9000 specimens of deep-sea Antarctic crustaceans (mostly Amphipoda belonging to at least 25 families, Isopoda, and Mysida) taken at 19 deep-sea stations at depths from 927 to 4934 m. Material partly fixed in Ethanol 96-100 (for molecular analyses) or fixed in formaline and transfered in Ethanol 70 (for morphological analyses). Collectors: Cl. De Broyer & B. Danis (RBINS). Date of collection; January to April 2005. Locality of collection : South Atlantic: Cape Basin, Southern Ocean: Weddell and Scotia seas. Reference : De Broyer, C., Danis, B. & Hétérier V. 2006 Biodiversity, phylogeny and trophodynamics of amphipod crustaceans of the Antarctic deep sea. The expedition ANTARKTIS XXII/3 of the Research Vessel “Polarstern” in 2005 (ed. E. Fahrbach). Ber. Polar. Meeresforsch.533, 135–141. 70 ex Coleoptera, Cerambycidae, Prioninae non-identifiés de la province de Savannakhet au Laos. 294 Coleoptera, Scarabaeidae, Rutelinae non-identifiés récoltés sur le Mt Phu Phan, N.E. Laos en avril 2011. Stenenverzameling St. Eduardus school Merksem. 26 Coleoptera Brentidae non-identifiés du Mexique et du Pérou. 170 Coleoptera Scarabaeidae Dynastinae non-identifiés du Pérou. Monsters groeve Egem – Pittem geschonken door Frederik Mignon + zelf verzameld 30/11/2013 Collectie Dumont André Hubert (1809-1857) 47 plateaux (R30-11-14) Collectie Dejonghe – verzameling (R23 3-4) Gefigureerde monster 42w434 – 42w394. Sint-Niklaas groeve. 87 exs non identifiés de Coléoptères Brentidae récoltés à Ywathit, Kayah province, Myanmar, 01-12/04/2013 170 Lepidoptera, Saturniidae non-identifiés récoltés aux environ du Kirima, au Nord Kivu (RDCongo).

2013-12-05 2013-12-09

2013-12-05


32580

2013-12-09

32581 32582

2013-12-09 2013-11-17

2013-12-09 2013-12-12

32583

2013-12-13

2014-01-08

32584 32586

2013-12-13 2013-12-16

2014-01-08 2013-12-16

5.2

Entomologie Entomologie Entomologie

Entomologie

1 couple de Uromenus...(Tettigoniidae) Hymenoptera : 19 tubes + 16 tubes + 13 tubes en provenance de Belgique (insectes non identifiés) Hymenoptera : 9 tubes en provenance de Suisse et 1 tube en provenance de Belgique 90 (Diptera, Syrphidae) de Guyane française 1000 insectes divers récoltés dans la forêt de Masako (environ de Kisangani, République Démocratique du Congo) en juillet et fin septembre à début octobre 2013. 1 Luinaite RC 6266 et 1 Kapundaite RC 2627 (2 nouveaux minéraux pour la collection) 1 cuivre natif en pseudomorphose de cuprite (RDCongo) 200 Arthropodes de Torgny (Belgique) par tamisage.

N


9

Don

16

8

Don

5

Don

5 4

Don Don

88

Récolte Don Don

70

Achat

294

Achat Gift Achat Gift - eigen middelen

87

Gift Achat

170

Achat

2 48

Don Don

10

Don

90 1000

Don Récolte

2

Echange

1 200

Don Don

Inventorisation / Inventarisering_Digitalisation / Digitalisering Vertébrés récents . Inventaire de la collection du Collège Roi Baudouin (Bruxelles ), 124 oiseaux de Belgique récoltés entre 1912 et 1922 - IG.31.569

65 Invertébrés récents Enkel het nieuwe typemateriaal en de meest markante aanwinsten worden opgelijst. Mollusca . IG 32327: gift M. Keppens: 9 Conus sp. & 2 bivalves (18 specimens), collectie binnengekomen op 29.01.2013; gift Roland de Prins: Holotype (MT.2787) Lioconcha kovalisi, collectie binnengekomen op 10.10.2013 . IG 32052 (6 specimens): gift S. Bouillon, 08.03.2013: 6 valves of Chambardia wissmanni (von Martens, 1883) from Bangui; collectie binnengekomen op 08.03.2013; ingeschreven op 01.01.2012 . IG 32292 (1 specimen): gift F. Swinnen: Holotype de Circulus deprinsi Rolan & Swinnen, 2013 (MT.2757); collectie nog niet binnengekomen; collectie ingeschreven op 11.01.2013. . IG 32331 (24 specimens, 3 paratypes): achat d'un lot de mollusques exceptionnels manquant à nos collections. (24 specimens + 3 paratypes de la famille Diplommatinidae) (N° de facture 48885) MT.2781 paratype Diplommatina abundans Maassen, 2002 MT.2782 paratype Diplommatina carinaspinosa Maassen, 2002 MT.2783 paratype Opisthostoma christae Maassen, 2001 . IG 32333 (Holotype, MT.2776): gift K. Van Laethem (Engina muzoides Fraussen & Van Lathem, 2013); binnengekomen op 13.06.2013, ingeschreven op 12 februari 2013 . IG 32345 (ongekend aantal specimens): gift M. Dusar (collectie molluscen van verschillende localiteiten); binnengekomen 01,03.2013; ingeschreven 01.03.2013 . IG 32400 : gift R. Swinnen [holotype (MT 2821) Jujubinus rafaelmesai Rolan & Swinnen]; binnengekomen 10.10.2013; ingeschreven 06.05.2013 . IG 31663 (holotype & 3 paratypes ): gift Moti Kovalis; collectie binnengekomen op 16.04.2013; ingeschreven op 8.09.2013. MT.2309 holotype Spondylus avramsingeri Kovalis, 2010 MT.2310 1paratype Spondylus avramsingeri Kovalis, 2010 MT.2311 1paratype Spondylus avramsingeri Kovalis, 2010 MT.2312 1paratype Spondylus avramsingeri Kovalis, 2010 . IG 32445 (154 specimens): gift J. Herrera (petite collection de mollusques provenant de plusieurs localités de Cuba): binnengekomen op 25.06.2013; ingeschreven op 3 juli 2013. . IG 32481 (ongekend aantal specimens): échange avec Musée National d'Histoire Naturelle de Paris (Une petite collection de Pinctada spp de Ranson G); binnengekomen rond 1960; ingeschreven 30 augustus 2013. . IG 31784 (holotype, MT. 2330): gift C. Vilvens (Clelandella artilesi Vilvens, Swinnen & Deniz Guerra, 2011); binnengekomen op 16.09.2013; ingeschreven op 13.01.2011 . IG 32504 (11 specimens): gift Peter Grabowitz (kleine collectie Achatinidae (11 specimens) afkomstig van West-Afrika); binnengekomen op 29.08.2013; ingeschreven op 27.09.2013. . IG 32327 (holotype, MT2787): handgift Roland De Prins; collectie binnengekomen op 10.11.2013; ingeschreven op 5.02.2013 . IG 32.531 (47 specimens, 4 paratypes): aankoop Ch. Hemmen (faktuurnummer 52198); binnengekomen op 18 november 2013; ingeschreven 4 november 2013 MT.2990 1 paratype Albinaria virginea rodakinensis Wiese, 1991 MT.2991 1 paratype Diplommatina wilhelminae Maassen, 2000 MT.2992 1 paratype Opisthostoma secreta Maassen, 2000 MT.2997 1 paratype Astralium danieli Alf & Kreipl, 2006 . IG 31.784 (holotype, MT.2330): gift Vilvens, Swinnen & Deniz: Clelandella artilesi Vilvens, Swinnen & Deniz Guerra, 201; binnengekomen op 17 september 2013; ingeschreven 13 januari 2011. . IG 32.504 (11 specimens): gift P. Grabowitz: kleine collectie Achatinidae van West Afrika; binnengekomen op 29 augustus 2013; ingeschreven op 27 september 2013. . IG 32.292 (holotype, MT 2780): gift F. Swinnen; Circulus deprinsi Rolan & Swinnen, 2013; binnegekomen op 10 oktober 2013; ingeschreven op 11 januari 2013. . IG 32.336 (holotype, MT 2757): gift F. Swinnen; Gibbula denizi Rolan & Swinnen, 2013; binnegekomen op 10 oktober 2013; ingeschreven op 19 februari 2013. . IG 32.327 (holotype, MT 2787): gift R. De Prins; Lioconcha kovalisi De Prins, 2013; binnegekomen op 10 oktober 2013; ingeschreven op 5 februari 2013. . IG 32.400 (holotype, MT 2821): gift F. Swinnen; Jujubinus rafaelmesai Rolan & Swinnen, 2013; binnegekomen op 10 oktober 2013; ingeschreven op 6 mei 2013.

66 . IG 32.192 (paratype, MT 2627): gift R. Houart; Lataxiena solenosteiroides Houart, Fraussen & Barbier, 2013; binnegekomen op 25 oktober 2013; ingeschreven op 10 september 2012. . IG 32.388 (paratype, MT 2798): gift R. Houart; Favartia (Pygmaepterys) kernoi Houart, & Severns, 2013; binnegekomen op 25 oktober 2013; ingeschreven op 4 april 2013. . IG 32.453 (paratype, MT 2901): gift R. Houart; Chicomurex tagaroae Houart, 2013; binnegekomen op 25 oktober 2013; ingeschreven op 22 juli 2013 . IG 32.535 (2 paratypes): gift F. Swinnen: 2 paratypes appartenant aux 2 espèces du genre Napaeus Albers, 1850 venant de La Gomera (Isles de Canaries); binnegekomen op 18 november; ingeschreven op 18 november 2013 MT.2985 paratype Napaeus estherae Artiles, 2013 MT.2986 paratype Napaeus magnus Yanes, Deniz, Alonso & Ibanez, 2013 . IG 32.536 (paratype, MT 2987): gift F. Swinnen; Napaeus torilensis Artiles & Deniz, 2011; binnegekomen op 18 november 2013; ingeschreven op 18 november 2013 . IG 32475 (ongekend aantal specimens en artefacten): Schenking Sint-Andriesabdij Zevenkerken. Geologie, Paleontologie, Vertebraten, Anthropologie en Malacologie.; ingeschreven op 29.08.2013. . Inventarisatie van de molluscen collecties leidde tot het terugvinden van volgend typemateriaal MT.103 lectotype Mitra olivoidea (Cantraine, 1835) MT. 381 holotype Leptochiton geronensis Kaas & Van Belle, 1985 MT.2753 holotype Lepidopleurus belknapioides Leloup, 1981 MT.2754 paratype Lepidopleurus belknapioides Leloup, 1981 MT.2755 holotype Lepidopleurus benthedi Leloup, 1981 MT.2756 holotype Lepidopleurus juvenis E. Leloup, 1977 MT.2758 cotype Leptochiton algesirensis (Capellini, 1859) MT.2759 paratype Leptochiton amsterdamensis Kaas & Van Belle, 1990 MT.2760 paratype Leptochiton kurnilatus Kaas, 1985 MT.2761 holotype Leptochiton nierstraszi (Leloup, 1981) MT.2762 paratype Leptochiton nierstraszi (Leloup, 1981) MT.2763 cotype Leptochiton norfolcensis subtropicalis (Iredale, 1914) MT.2764 cotype Leptochiton norfolcensis subtropicalis (Iredale, 1914) MT.2765 paratype Leptochiton perscitus Kaas, 1991 MT.2766 type Callochiton klemioides Leloup, 1937 MT.2767 paratype Leptochiton norfolcensis subtropicalis (Iredale, 1914) MT.2768 type Lepidochitona furtiva (di Monterosato, 1879) MT.2769 type Lepidochitona parvulus Leloup, 1941 MT.2770 holotype Chaetopleura benguelensis Kaas & Van Belle, 1987 MT.2771 type Chaetopleura biarmata de Rocheburne, 1882 MT.2772 syntype Cerithidea weyersi Dautzenberg, 1899 MT.2773 cotype Chaetopleura isabellei (d'Orbigny, 1841) MT.2774 cotype Chaetopleura papilio (Spengler, 1797) MT.2777 paratype Ischnochiton chaceorum Kaas & Van Belle, 1989 MT.2778 type Ischnochiton circumvallatus (Reeve, 1847) MT.2779 cotype Ischnochiton contractus (Reeve, 1847) MT.2784 paratype Ischnochiton nicklesi Kaas & Van Belle, 1990 MT.2785 paratype Ischnochiton sinuosus Leloup, 1981 MT.2786 cotype Ischnochiton striolatus (Gray, 1828) MT.2788 1 type Ischnochiton variegatus (Adams & Angas, 1864) - IG: 25093 MT.2789 1 cotype Ischnochiton winckworthi Leloup, 1936 - IG: 10487 MT.2790 1 type Ischnochiton winckworthi Leloup, 1936 -IG: 10487 MT.2791 1 cotype Stenochiton cymodocealis Ashby, 1918 –IG: 9247 MT.2792 3 cotypes Stenochiton pilsbryanus (Bednall, 1897) - IG: 9247 MT.2793 8 paratypes Lepidozona reevei Kaas & Van Belle, 1987 - IG: 27115 MT.2794 holotype Lepidozona reevei Kaas & Van Belle, 1987 - IG: 27115 MT.2795 1 paratype Lepidozona sirenkei Kaas & Van Belle, 1989 - IG: 27377 MT.2796 1 paratype Lepidozona tenuicostata Kaas & Van Belle, 1989 - IG: 27377 MT.2797 1 cotype Ischnoplax incurvatus Leloup, 1953 - IG :11876 MT.2799 1 type Callistochiton indicus Leloup, 1953 - IG :11876

67 MT.2800 MT.2801 MT.2802 MT.2803 MT.2804 MT.2805 MT.2806 MT.2607 MT.2808 MT.2809 MT.2810 MT.2811 MT.2812 MT.2813 MT.2814 MT.2815 MT.2816 MT.2817 MT.2818 MT.2819 MT.2820 MT.2822 MT.2823 MT.2824 MT.2825 MT.282 MT.2827 MT.2828 MT.2829 MT.2830 MT.2834 MT.2835 MT.2836 MT.2837 MT.2838 MT.2839 MT.2840 MT.2841 MT.2842 MT.2843 MT.2844 MT.2845 MT.2846 MT.2847 MT.2848 MT.2849 MT.2850 MT.2851 MT.2852 MT.2853 MT.2854 MT.2855 MT.2856 MT.2857 MT.2857

Callistochiton viaderi Leloup, 1941 - IG:12396 Plaxiphora albida (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Plaxiphora albida (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Plaxiphora albida (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Plaxiphora aurata var. campbelli (Filhol, 1880) - IG: 9247 Opeas (Nothapalinus) kempi (Preston, 1912) - IG:10591 Opeas thomasi Preston - IG:10591 Opeas rumrutiensis Preston, 1911 - IG:10591 Opeas orestias Preston - IG:10591 Krapfiella princeps Preston, 1913 -10591 Curvella percivali Preston - IG:10591 Curvella caloraphe (Preston, 1910) - IG:10591 Curvella pertranslucens Preston - IG:10591 Curvella shimbiensis Preston - IG:10591 Rachis hieroglyphicus Preston - IG:10591 Stenogyra cornu-gazellae var.latemarginata Preston - IG:10591 Stenogyra meneleki Preston - IG:10591 Ptychotrema pseudosilvaticum Adam, Van Bruggen & Van Goethem,1994 - IG:10591 2 cotypes Ptychotrema affectatum (Fulton, 1902) - IG:10591 5 metatypes Ptychotrema nyangweense (Putzeys, 1899) - IG:10591 1 cotype Streptostele nyiroensis Connolly - IG:10591 1 cotype Streptostele nyiroensis Connolly - IG:10591 2 types Gulella cernica (Ancey) - IG:10591 1 paratype Gulella funerea var.laevis Preston, 1913- IG:10591 1 cotype Gulella pilula (Preston, 1911) - IG:10591 1 cotype Gulella rumrutiensis (Preston) - IG:10591 2 paratypes Gulella tristaoensis Connolly, 1922 - IG:10591 holotype Pupisoma mauritiana Adams 1954 - IG: 9247 1 cotype Pupisoma mauritiana Adams 1954 - IG: 9247 1 type Plaxiphora biramosa (Quoy & Gaimard, 1835) - IG: 9247 1 type Plaxiphora mercatoris Leloup, 1936 - IG :10932 1 cotype Plaxiphora mixta Iredale, 1914 - IG: 9967 2 paratypes Alopia vranceana Grossu, 1967 - IG: 30163 1 type Scapharca inaequivalvis (Bruguière, 1789) - IG :30163 2 types Barbatia gradata (Broderip & Sowerby, 1829) - IG: 30163 1 type Arca noae Linnaeus, 1758 - IG: 30163 1 type Anadara ovalis (Bruguière, 1789) - IG: 30163 1 typ Bathyarca pectunculoides (Scacchi, 1835) - IG: 30163 1 type Scapharca brasiliana (Lamarck 1819) - IG: 30163 2 types Linga columbella Lamarck, 1819 - IG: 30163 1 type Codakia californica (Conrad, 1837) - IG: 30163 1 type Venerupis aurea (Gmelin, 1791) - IG:30163 2 paratypes Babylonia ambulacrum angustus Altena & Gittenberg - IG:10591 1 cotype Chiton (Rhyssoplax) alphonsinae (Rochebrune, 1884) - IG: 9247 1 type Chiton burmanus Carpenter, 1893 - IG: 25093 1 cotype Chiton canaliculatus Quoy & Gaimard, 1834 - IG: 9247 1 cotype Chiton discolor Souverbie, 1866 - IG: 9247 3 cotypes Chiton granoradiatus Leloup, 1937 - IG: 25095 1 paratype Nassarius angolensis N. H. J. Odhner, 1923 - IG: 10591 1 paratype Nassarius desmoulioides Sowerby, 1903 - IG: 10591 2 paratypes Bulimulus subelatus Haas, 1948 - IG: 20041 32 Paralectotypes Aphanoconia (Sphaeroconia) gassiesiana allochroa A.J. Wagner, 1909 - IG: 10591 3 cotypes Ennea arnoldi Sturany, 1898 - IG: 10591 1 cotype Ennea arnoldi Sturany, 1898 - IG:10591 1 cotype Ennea arnoldi Sturany, 1898 - IG:10591

1 type 4 cotypes 1 type 1 type 2 cotypes 2 paratypes 1 cotype 1 cotype 2 cotypes 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 2 paratypes

68 MT.2858 MT.2859 MT.2860 MT.2861 MT.2862 MT.2863 MT.2864 MT.2865 MT.2866 MT.2867 MT.2868 MT.2869 MT.2870 MT.2871 MT.2872 MT.2873 MT.2874 MT.2875 MT.2876 MT.2877 MT.2878 MT.2879

2 paratypes 1 type holotype 1 type 1 cotype 2 cotypes 2 paratypes 2 topotypes 1 topotype 1 paratype 1cotype 3 cotypes 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 2 cotypes 1 paratype 2 paratypes

MT.2880

5 paratypes

MT.2881 MT.2882 MT.2883 MT.2884 MT.2885 MT.2886 MT.2887 MT.2888 MT.2889 MT.2890 MT.2891 MT.2892 MT.2893 MT.2894 MT.2895 MT.2896 MT.2897 MT.2898 MT.2899 MT.2900 MT.2902 MT.2903 MT.2904 MT.2905 MT.2906 MT.2907 MT.2908 MT.2909 MT.2910 MT.2911 MT.2912 MT.2913

1 metatype 1 paratype 1 paratype 1 paratype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 type 1 paratype 1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 cotype holotype 1 Paratype 1 Cotype 1 Cotype 1 Paratype 1 syntype 1 syntype 1 syntype 1 paratype 1 syntype 1 syntype 1 paratype 1 paratype 1 paratype 1 paratype holotype holotype

Gulella arnoldi var. collaris Burnup, 1925 - IG:10591 Ennea dorri Dautzenberg, 1890 - IG:10591 Ennea arthuri Dautzenberg, 1890 - IG:10591 Ennea eudeli Ancey - IG:10591 Ennea gwendolinae Preston, 1910 - IG:10951 Ennea sejuncta Sturany - IG:10591 Ennea magnolia Connolly, 1912 - IG:10591 Ennea magnolia Connolly, 1912 - IG:10591 Ennea magnolia Connolly, 1912 - IG:10591 Ennea marionae Preston, 1910 - IG:10591 Ennea optata Preston, 1911 -IG:10591 Ennea ampullacea Sturany - IG:10591 Ennea optata var. obesa Preston, 1911- IG:10591 Ennea pervitrea Preston, 1913- IG:10591 Ennea delicatula Preston, 1910 - IG:10591 Ennea pretiosa var. nyiroensis Preston, 1913 - IG:10591 Ennea princei Preston, 1911 - IG:10591 Ennea roberti Preston, 1910 - IG:10591 Ennea vrieseana Ancey, 1885 - IG:10591 Ennea bequaerti Dautzenberg & Germain, 1914 - IG:10591 Ennea chaperi Jousseaume, 1872 - IG:10591 Ptychotrema pseudosilvaticum Adam, Van B & Van G,1994 IG:10591 Ptychotrema pseudosilvaticum Adam, Van B & Van G,1994 IG:10591 Ennea kigeziensis Preston, 1913 - IG:10591 Ennea mucronata V. Martens, 1870 - IG:10591 Gonaxis gouldi Adam, 1962 - IG:10591 Gonaxis gouldi Adam, 1962 - IG:10591 Ennea quadrilateralis Preston - IG:10591 Gonaxis rendille Verdcourt, 1963 - IG:10591 Streptaxis percivali Preston, 1913 - IG:10591 Ennea confusa Preston - IG:10591 Ennea margarita Preston, 1913 - IG:10591 Bulimus popelairianus Nyst, 1845 - IG: 2738 Punctum pallidum Connoly,1922 - IG:10591 Phortion ariel Preston, 1910 - IG:10591 Trachycystis rugosus Preston, 1911 - IG:10591 Trachycystis pseudocharopa Preston, 1911 - IG:10591 Kaliella kigeziensis Preston - IG:10591 Columbella rac Dautzenberg, 1891 - IG:10591 Sphaerium iredalei Preston, 1912 - IG:10591 Pecten eous Melvill, 1907 - IG:10591 Gyraulus kisumiensis Preston, 1912 - IG:10591 Nassa desmoulioides Sowerby, 1903 - IG:10591 Bullia skoogi Odhner, 1923 - IG:10591 Bullia terebraeformis (Dautzenberg, 1913) - IG:10591 Bullia terebraeformis (Dautzenberg, 1913) - IG:10591 Nassarius angolensis N. H. J. Odhner, 1923 - IG:10591 Nassarius fuscescens Dautzenberg, 1913 - IG:10591 Nassarius fuscescens Dautzenberg, 1913 - IG:10591 Nassarius megalocallus Adam & Knudsen, 1985 - IG:16808 Nassarius parcipictus Adam & Knudsen, 1985 - IG:10591 Nassarius parcipictus Adam & Knudsen, 1985 - IG:10591 Nassarius pseudopoecilostictus Adam & Knudsen, 1985-IG:10591 Calliotropis gruveli - IG:10591 Cingula angolensis - IG:10591

69 MT.2914 MT.2915 MT.2916 MT.2917 MT.2918 MT.2919 MT.2920 MT.2921 MT.2922 MT.2923 MT.2924 MT.2925 MT.2926 MT.2927 MT.2928 MT.2929 MT.2930 MT.2931 MT.2932 MT.2933 MT.2934 MT.2935 MT.2936 MT.2937 MT.2938 MT.2939 MT.2940 MT.2941 MT.2942 MT.2943 MT.2944 MT.2945 MT.2946 MT.2947 MT.2948 MT.2949 MT.2950 MT.2951 MT.2952 MT.2953

1 cotype 1 cotype 1 cotype 1 type 3 cotypes 1 cotype holotype 1cotype 1cotype 1 type 2 cotype 1 type 1 type 2 cotypes 1 cotype 2 syntypes 2 syntypes 2 syntypes 2 syntypes 1 type 1 syntype 22 cotypes 1 cotype 2 cotypes 2 paratypes 2 types 1 cotype 1 type 3 cotypes 2 paratypes 1 type 1 type 3 paralectotypes 6 cotypes 1 syntype 3 cotypes 1 type 2 cotypes 3 cotypes 4 cotypes

MT.2954 MT.2955 MT.2956 MT.2957 MT.2958 MT.2959 MT.2960 MT.2961 MT.2962 MT.2963 MT.2964 MT.2965 MT.2966 MT.2967 MT.2968 MT.2969

2 cotypes 2 paratypes 5 types 3 types 1 type 2 paratypes 2 cotypes holotype 1 syntype 1 type 1 type 3 paratypes 1 cotype 2 types 1 cotype 4 types

Chiton ludovicae (Rochebrune, 1883) - IG: 9247 Chiton mauritianus Quoy & Gaimard, 1835 - IG: 9247 Chiton pelliserpentis Quoy & Gaimard, 1835 - IG: 9247 Chiton peregrinus Thiele, 1909 - IG: 9247 Chiton phaseolinus di Monterosato, 1879 - IG: 9247 Chiton rhynchotus (de Rocheburne, 1884) - IG: 9247 Chiton vangoethemi E. Leloup, 1980 - IG: 25848 Acanthopleura brevispinosa (Sowerby, 1840) - IG: 9247 Acanthopleura gemmata (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Acanthopleura gemmata (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Acanthopleura vaillantii de Rocheburne, 1882 - IG: 9247 Liolophura gaimardi (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Liolophura hirtosa (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Liolophura hirtosa (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Liolophura hirtosa (De Blainville, 1825) - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Liolophura tenuispinosa Leloup, 1939 - IG: 9247 Tonicia ceylonica Leloup, 1936 - IG: 9247 Tonicia lamellosa (Quoy & Gaimard, 1835) - IG: 9247 Tonicia lebruni de Rocheburne, 1884 - IG: 9247 Tonicia scabiosus Leloup MS, Strack, 1993 - IG: 24835 Onithochiton neglectus de Rochebrune, 1881 - IG: 9247 Onithochiton noemiae (de Rochebrune, 1884) - IG: 9247 Onithochiton quercinus (Gould, 1846) - IG: ???? Onithochiton subantarcticus Suter, 1907 - IG: 9247 Cryptoplax enigmaticus Leloup, 1980 - IG: 24835 Cryptoconchus (Leptoplax) roseus Leloup, 1940 - IG: 25093 Acanthochitona crinita (Pennant, 1777) - IG: 9247 Acanthochitona curvisetosus (Leloup, 1960) - IG: 22375 Acanthochitona discrepans (Brown, 1827) - IG: 9247 Acanthochitona gracilis (Jeffreys, 1859) - IG: 9247 Acanthochitona hirudiniformis (Sowerby, 1832) - IG: 11876 Acanthochitona joallesi (de Rochebrune, 1881) - IG: 9247 Acanthochitona joallesi (de Rochebrune, 1881) - IG: 9247 Acanthochitona fascicularis f. garnoti (Blainville, 1825) - G: 9247 Acanthochitona fascicularis f. adansoni Rochebrune, 1881 - IG: 25351 Acanthochitona fascicularis (Linnaeus, 1767) - IG: 25351 Acanthochitona fascicularis (Linnaeus, 1767) - IG: 24764 Acanthochitona fascicularis (Linnaeus, 1767) - IG: 24764 Acanthochitona leopoldi (Leloup, 1933) - IG: 9247 Acanthochitona mariae (Webster, 1908) - IG: 9247 Acanthochitona mastalleri Strack, 1989 - IG: 26374 Acanthochitona minutus Leloup, 1980 - IG: 25165 Acanthochitona quincunx Leloup, 1981 - IG: 26374 Acanthochitona subrubicundus Leloup, 1941 - IG: ???? Acanthochitona turgidus Rochebrune, 1881 - IG: 9247 Acanthochitona tristis (Rochebrune, 1881) - IG: 9247 Notoplax elegans Leloup, 1981 - IG: 26374 Notoplax tridacna (de Rocheburne, 1881) - IG: 9247 Notoplax violaceus (Quoy & Gaimard, 1835) - IG: 9247 Streptostele exasperata Preston, 1912 - IG:10591 Columbella fulgurans Lamarck, 1822 - IG: 9223

70 Caecum bimarginatum Dautzenberg, 1912 - IG:10591 Melanella holothuroidea Adam, 1934 - IG 9223 Hirthia littorina Ancey, 1898 - IG:10591 Chaetopleura shyana Ferreira, 1983 - IG:26773 Mitra (Pusia) aureolata var. bizonalis Dautzenberg & Bouge, 1923 - IG:10591 MT.2974 94 syntypes Mitra (Pusia) hervieri Dautzenberg & Bouge, 1923 - IG:10591 MT.2978 7 paratypes Melanella holoturicola Adam - IG 9223 MT.2979 25 paratypes Ancilla thomassini Kilburn, 1981 - IG:10591 MT.2980 3 paratypes Ancilla thomassini Kilburn, 1981 - IG:10591 MT.2981 1 type Solaropsis gemmatus Preston - IG:10591 MT.2982 1 type Solaropsis biangulata Preston - IG:10591 MT.2983 1 cotype Isidora (Ameria) leopoldi var.exserta Dupuis, 1831 - IG: 9223 MT.2985 1 paratype Napaeus estherae Artiles, 2013 - IG: 32535 MT.2986 1 paratype Napaeus magnus Yanes, Denis, Alonso & Obanez, 2013 - IG: 32535 MT.2987 1 paratype Napaeus torilensis Artiles & Deniz, 2011 - IG: 32536 MT.2988 5 syntypes Rhytida bernieri Dautzenberg, 1901 - IG:10591 MT.2990 1 paratype Albinaria virginea rodakinensis Wiese, 1991 - IG32531 MT.2991 1 partype Diplommatina wilhelminae Maasen, 2000 - IG 32531 MT.2992 1 paratype Opisthostoma secreta Maasen, 2000 - IG 32351 MT.2993 12 paratypes Manzonia sleursi Amati, 1987 - IG:10591 MT.2994 32 paratypes Manzonia sleursi Amati, 1987 - IG:10591 MT.2995 25 paratypes Manzonia sleursi Amati, 1987 - IG:10591 MT.3000 6 paralectotypes Alvania subcalathus Monts in Dautz. & Fischer, 1906 - IG: 10591 MT.3001 1 paratype Conus adami Wils, 1988 - IG: 27434 IG 26.800 (613 droge specimens en 287 natte specimens): gift Y. Finet: "une collection d'invertébrés marins (Mollusques, Crustacés) et sédiments provenant des Iles Galapagos récoltés par M. Y. Finet de mars à aout 1984"; de volledige collectie werd geïnventariseerd, van nieuwe labels voorzien en opgeborgen in de bewaarplaatsen; collectie binnengekomen 4 september 1984; ingeschreven 4 september 1984). Eén hypotype werd teruggevonden: Tonna perdrix. Inventarisatie van de algemene (niet Belgische) bivalven collectie werd hernomen; focus vooral op stalen die tijdelijk werden opgeslagen in bewaarplaats 12B. Inventaris (en encodage) van enkele honderden stalen gastropoden zoals tijdelijk waren opgeslagen in 10A en 12B (stalen achteraf bijgezet in 8B). Schoonmaak, inventaris en systematische schikking van de Rode Zee collectie van E. Wills, voor 100 % gerealiseerd; collectie klaar voor encodage in DaRWIN. MT.2970 MT 2978 MT.2971 MT.2972 MT.2973

.

. . .

14 syntypes 2 paratypes 4 syntypes 1 topotype 2 syntypes

Bryozoa Inventarisatie van de niet Belgische natte Bryozoa collectie leidde tot het lokaliseren van volgend type materiaal: BRYT.001 tem BRYT027; holotypes en paratypes van nog te beschrijven soorten BRYT.028 Paratype Escharoides bishopi De Blauwe, 2006 BRYT.029 Holotype Escharella gilsoni De Blauwe, 2006 BRYT.030 Paratype Escharoides bishopi De Blauwe, 2006 BRYT.031 Holotype Escharoides bishopi De Blauwe, 2006 BRYT.032 Paratype Escharella gilsoni De Blauwe, 2006 BRYT.033 Paratype Caulibugula arcasounensis De Blauwe, 2005 BRYT.034 Holotype Caulibugula arcasounensis De Blauwe, 2005 BRYT.035 Paratype Caulibugula arcasounensis De Blauwe, 2005 BRYT.036 Type Trilaminopora trinervis (Waters, 1904) BRYT.037 Cotype Beania erecta Waters, 1904 BRYT.038 Type Pentapora americana (Verrill, 1875) BRYT.039 Type Bugula turrita (Desor, 1848) BRYT.040 Cotype Ellisina incrustans (Waters, 1898) BRYT.041 Cotype Notoplites antarcticus (Waters, 1904)

71 BRYT.042 BRYT.043 BRYT.044 BRYT.045-1 BRYT.045-2 BRYT.046 BRYT.047 BRYT.048-1 BRYT.048-2 BRYT.048-3 BRYT.048-4 BRYT.048-5 BRYT.048-6 BRYT.048-7 BRYT.048-8 BRYT.048-9 BRYT.049 BRYT.050 BRYT.051 BRYT.052-1 BRYT.052-2 BRYT.053 BRYT.054 BRYT.055 BRYT.056 BRYT.057 BRYT.058 BRYT.059-1 BRYT.059-2 BRYT.059-3 BRYT.059-4 BRYT.059-5 BRYT.060 BRYT.061 BRYT.062 BRYT.063 BRYT.064 BRYT.065 BRYT.066 BRYT.067-1 BRYT.067-2 BRYT.067-3 BRYT.067-4 BRYT.067-5 BRYT.067-6 BRYT.068 BRYT.069-1 BRYT.069-2 BRYT.070 BRYT.071 BRYT.072 BRYT.073 BRYT.074 BRYT.075 BRYT.076-1 BRYT.076-2 BRYT.076-3

Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Type Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype nomen nudum Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Type Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype

Talivittaticella frigida (Waters, 1904) Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) Osthimosia clavata Waters, 1904 Osthimosia clavata Waters, 1904 Osthimosia signata (Busk, 1881) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Spigaleos horneroides (Waters, 1904) Chaperiopsis protecta (Waters, 1904) Chaperiopsis patulosa (Waters, 1904) Chaperiopsis patulosa (Waters, 1904) Dendroperistoma projecta (Waters, 1904) Dendroperistoma projecta (Waters, 1904) Trilochites biformatus (Waters, 1904) Schizoporella hosteensis (Julien, 1888) Orthoporidra compacta (Waters, 1904) Membranipora strigosa Waters, 1904 Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) Microporella exigua (Waters, 1904) Myriozoum belgicum Fenestrulina proxima (Waters, 1904) Fenestrulina proxima (Waters, 1904) Micropora brevissima Waters, 1904 Micropora brevissima Waters, 1904 Reteporella antarctica (Waters, 1904) Reteporella antarctica (Waters, 1904) Reteporella antarctica (Waters, 1904) Reteporella antarctica(Waters, 1904) Reteporella antarctica (Waters, 1904) Reteporella antarctica (Waters, 1904) Reteporella frigida (Waters, 1904) Reteporella hippocrepis Waters, 1904) Reteporella hippocrepis (Waters, 1904) Reteporella laevigata (Waters, 1904) Reteporella lepralioides (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904) Reteporella protecta var. crassa (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904) Reteporella protecta (Waters, 1904)

72 BRYT.077 BRYT.078 BRYT.079 BRYT.080 BRYT.081 BRYT.082-1 BRYT.082-2 BRYT.082-4 BRYT.082-5 BRYT.083 BRYT.084 BRYT.085 BRYT.086-1 BRYT.086-2 BRYT.087-1 BRYT.087-2 BRYT.088 BRYT.089 BRYT.090 BRYT.091-1 BRYT.091-2 BRYT.091-3 BRYT.092 BRYT.093 BRYT.094 BRYT.095 BRYT.096-1 BRYT.096-2 BRYT.096-3 BRYT.097 BRYT.098 BRYT.099-1 BRYT.099-2 BRYT.100 BRYT.101 BRYT.102-1 BRYT.102-2 BRYT.102-3 BRYT.103-1 BRYT.103-2 BRYT.103-3 BRYT.104-1 BRYT.104-2 voir BRYT.040 voir BRYT.040 voir BRYT.043 voir BRYT.043 voir BRYT.043 voir BRYT.044 voir BRYT.044 voir BRYT.045-2 voir BRYT.045-2 voir BRYT.045-2 voir BRYT.054 voir BRYT.057 voir BRYT.059-5 voir BRYT.061

Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Type Cotype Cotype Type Type Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotypes Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype Cotype

Escharella crozetensis (Waters, 1904) Escharella crozetensis (Waters, 1904) Cellarinella dubia Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella foveolata Waters, 1904 Cellarinella nodulata Waters, 1904 Systenopora contracta Waters, 1904 Aspericreta crassatina (Waters, 1904) Systenopora contracta Waters, 1904 Systenopora contracta Waters, 1904 Aspericreta crassatina (Waters, 1904) Aspericreta crassatina (Waters, 1904) Mucronella nitida (Verrill, 1875) Smittina antarctica (Waters, 1904) Smittina antarctica (Waters, 1904) Smittina antarctica (Waters, 1904) Smittina antarctica (Waters, 1904) Smittina antarctica (Waters, 1904) Smittina reptans Waters, 1904 Smittina reptans Waters, 1904 Smittina reptans Waters, 1904 Smittina tripora (Waters, 1904) Smittina gelida Waters, 1904 Smittina gelida Waters, 1904 Smittina gelida Waters, 1904 Smittina gelida Waters, 1904 Kymella polaris (Waters, 1904) Alcyonidium antarcticum Waters, 1904 Alcyonidium antarcticum Waters, 1904 Neofungella claviformis Waters, 1904 Diastopora solida Waters, 1904 Hornera antarctica Waters, 1904 Hornera antarctica Waters, 1904 Hornera antarctica Waters, 1904 Disporella octoradiata (Waters, 1904) Disporella octoradiata (Waters, 1904) Disporella octoradiata (Waters, 1904) Stomatopora divergens Waters, 1904 Stomatopora divergens Waters, 1904 Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) Smittina reptans Waters, 1904 Ellisina incrustans (Waters, 1898) Apiophragma hyalina (Waters, 1904) Stomatopora antarctica Waters, 1904 Escharella crozetensis (Waters, 1904) Stomatopora antarctica Waters, 1904 Bostrychopora dentata (Waters, 1904) Smittoidea conspicua (Waters, 1904) Smittina gelida Waters, 1904 Smittoidea conspicua (Waters, 1904) Smittina gelida Wayers, 1904 Smittina gelida Waters, 1904 Escharella crozetensis (Waters, 1904)

73 voir BRYT.061 Cotype Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRYT.062 Cotype Cellarinella foveolata Waters, 1904 voir BRYT.063 Cotype Smittina reptans Waters, 1904 voir BRYT.065 Cotype Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) voir BRYT.065 Cotype Escharoides praestita (Waters, 1904) voir BRYT.065 Cotype Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) voir BRYT.065 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRYT.065 Cotype Cellarinella foveolata Waters, 1904 voir BRYT.065 Cotype Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRYT.066 Cotype Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) voir BRYT.066 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRYT.066 Cotypes Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRYT.069-2 Cotype Spigaleos horneroides (Waters, 1904) voir BRYT.080 Cotype Fenestrulina parvipora (Waters, 1904) voir BRYT.081 Cotype Micropora brevissima Waters, 1904 voir BRYT.081 Cotype Smittina reptans Waters, 1904 voir BRYT.082-1 Cotype Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) voir BRYT.085 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRYT.085 Cotypes Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRYT.087-1 Cotype Fenestrulina proxima (Waters, 1904) voir BRYT.091-2 Cotype Smittina tripora (Waters, 1904) voir BRYT.092 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRYT.094 Cotype Orthoporidra compacta (Waters, 1904) voir BRYT.096-1 Cotype Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) voir BRYT.098 Cotype Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRYT.100 Cotype Smittina reptans Waters, 1904 voir BRYT.104 Type Stomatopora major var. Johnston voir BRYT.104 Cotype Ellisina incrustans (Waters, 1898) voir BRYT.104 Cotype Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) voir BRYT.104 Cotype Fenestrulina proxima (Waters, 1904) voir BRY.213 Cotype Orthoporidra compacta (Waters, 1904) voir BRY.214 Cotype Microporella exigua (Waters, 1904) voir BRY.214 Cotype Micropora brevissima Waters, 1904 voir BRY.214 Cotype Smittina antarctica (Waters, 1904) voir BRY.214 Type Smittina pileata (Waters, 1904) voir BRY.214 Cotype Smittina reptans Waters, 1904 voir BRY.216 Cotype Cellarinella foveolata Waters, 1904 voir BRY.217 Cotype Pyriporoides uniserialis (Waters, 1904) voir BRY.217 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRY.218 Cotype Stomatopora antarctica Waters, 1904 voir BRY.218 Cotype Micropora brevissima Waters, 1904 voir BRY.219 Cotype Escharoides praestita (Waters, 1904) voir BRY.219 Cotype Microporella exigua (Waters, 1904) voir BRY.220 Cotype Polirhabdotos inclusum (Waters, 1904) voir BRY.221 Cotype Reteporella laevigata (Waters, 1904) voir BRY.222-5 Cotype Osthimosia clavata Waters, 1904 voir BRY.223 Cotype Escharella crozetensis (Waters, 1904) voir BRY.223 Cotype Cellarinella foveolata Waters, 1904 voir BRY.223 Cotype Aspericreta crassatina (Waters, 1904) voir BRY.223 Cotype Smittina reptans Waters, 1904 . IG. 32326 (ongekend aantal specimens): gift Hans de Blauwe, 14.03.2013: Alcyonidium hydrocoalitum sur Tubularia indivisa ; collectie binnegekomen in 2013; ingeschreven op 5 februari 2013 Brachiopoda . IG28545 (2 specimens): gift K. Wouters: Lingula anatine (Lamarck, 1801) from Bangladesh; binnengekomen 12.05.2013; ingeschreven 8.01.1998.

74 Echinodermata . IG 32350 (4 specimens): gift C. Massin (Benthogone rosea ingezameld door BiogasIX campagne (IFREMER) in 1980); binnengekomen 12.2012; ingeschreven 06.03.2013 . IG 1031 (1 specimen) holotype Ptilocrinus antarcticus Bather; staal gelokaliseerd en ingeschreven in DaRWIN op 5.03.2013 (CRI.510) . IG 32.529 (1 specimen, in 2 delen): gift J. Wittoeck; Leptosynpata inhaerens (O.F. Müller, 1776) venant du nord d’un banc de sable 'Buiten Ratel', Belgique; collectés par Van Veen Grab en octobre 2012; binnegekomen op 28 oktober 2013; ingeschreven op 29 oktober 2013. . Er werden ook de volgende zeekomkommer types gelokaliseerd: HOL.1403 Holotype Holothuria (Selenkothuria) parvispinea Massin, 2013 – IG: 24046 HOL.1514. 2 paratypes Ypsilocucumis californiae Massin & Hendrickx, 2010 – IG: 31587 HOL.1479 Holotype Echinopsolus excretiospinosus Massin – IG: 21586 Rotifer . IG 32094 (ongekend aantal specimens) : gift H.J. Dumont (moederstaal met de paratypes van Lecane spiniventris Segers en Lecane minuta Segers); ingeschreven op 29.03.2012 . IG 32450 (1 neotype): gift H. Segers (RBINS): 1 microscopisch preparaat, neotype van Pulchrita dorsicornuta (Van Oye, 1926) ; collectie binnengekomen in juli 2013; ingeschreven op 9 juli 2013 Crustacea . IG 32321: gift van Dr. Ferdy de Moor (Albany Museum, South Africa): "Kleine collectie zoetwaterkrabben ingezameld door dhr. en mevr. Omer-Cooper op verschillende localiteiten in Z. Afrika tussen 1947 en 1965" ; collection binnengekomen en ingeschreven op 23.01.2013 . IG 32381 (81 specimens): gift Dr. S. De Grave (Oxford University Museum): de brachyieres nonidentifié provenant du 'Second Oxford University Tanganyika Expedition'. Collectie binnengekomen in 1961; ingeschreven19 maart 2013. . IG 32484 (ongekend aantal stalen): gift Inta Demante-Diemanticora (NINA): « Diverse harpacticoide copepoden (Crustacea) verzameld in het kader van HARPOST (Harpacticioida en Ostracoda) een biodiversiteitsstudie in Noorwegen door het instituut Nina; collectie binnengekomen in augustus 2013; ingeschreven op 9 september 2013. Inventarisatie van de Crustacea collectie leidde tot het lokaliseren van volgende types (allen geëncodeerd in DaRWIN) . IG 28.546 & IG. 28.871: gift C. D’Udeckem d’Akoz: types van Pseudocoutiera wirtzi n. sp. D’Udeckem d’Acoz, 1999-2000 : (1-5) Paratypes : INV.111883; 4 Paratypes : INV.111884; 1 femelle Paratype : INV.111888; 2 femelles ovigères Paratypes : INV.111890 – 111891; 1 Holotype mâle Paratype : INV.111889; 2 Paratypes : INV.111886; (1-10) Paratypes : INV.111887; 3 Paratypes : INV. 111893; 1 Paratype : INV.111892 . Alpheopsis africanus Holthuis, 1952; 1 Holotype + 4 Paratypes: INV.111915 . Salmoneus colinorum De Grave, 2004; 2 femelles Paratypes: INV.111995 . Hippolyte lagarderei n. sp. D’Udeckem d’Acoz, 1995; (10-15) Paratypes: INV.115037; 1 Paratype male: INV.115038 . Hippolyte niezabitowski n. sp.; 1 Paratype: INV.115047 . Hippolyte sapphica n. sp.; 1 Holotype femelle: INV.115091; 1 Paratype femelle: INV. 115092; 1 Allotype mâle: INV. 115093 Inventaristaie van de Crustacea collectie bracht volgend type materiaal aan het licht: . INV.115198 Holotype + paratype Processa macrodactyla Holthuis, 1952 – IG 11553 . INV.115401 1 Topotype Astacopsis armatus Martens – IG 9302 . INV.115403 4 topotypes Astacopsis bicarinatus Gray – IG 9302 . INV. 115405 1 topotype Astacopsis serratus Shaw – IG 93022 Diverse taxa . IG 32328 (ongekend aantal specimens): gift Th. Vercauteren (Provinciaal Instituut voor Hygiëne): stalen verzameld in Vlaanderen gedurende 2013 door VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) binnen het kader van het bepalen van de macrobiotische index van waterlopen; collectie binnengekomen in

75 2013; ingeschreven op 5 februari 2013. . IG 32418 (ongekend aantal specimens): gift van Thierry Vercauteren (Provinciaal Instituut voor Hygiëne): macroinvertebraten (mengstaal) ingezameld te Burggravenstroom te Waarschoot (16/11/1994) collectie binnengekomen op 08/2001; ingeschreven op 7 juni 2013. . IG 32474 (ongekend aantal specimens): gift C. D’Udekem D’Akoz ((RBINS): zoological specimens (thousands of amphipod crustaceans belonging to over 150 species, decapod crustaceans (shrimps: 2 species, tens of specimens), cirriped crustaceans (a few specimens of two species) bryozoans (around 40 species or more), fishes (4 or 5 specimens of 3 or 4 species)collected during the cruise ANT-XXIX/3 of RV Polarstern around the tip of the Antarctic Peninsula in January, February and March 2013, between 100 and 800 m depth by C. d'Udekem d'Acoz and M. Verheye.; collectie binnengekomen 02.8.2013 en ingeschreven op 20.8.2013. . IG 32.565 (ongeveer 9000 specimens, heel wellicht met nieuwe species): gift Cl. De Broyer: « A collection of about 9000 specimens of deep-sea Antarctic crustaceans (mostly Amphipoda belonging to at least 25 families, Isopoda, and Mysida) taken at 19 deep-sea stations at depths from 927 to 4934 m. Material partly fixed in Ethanol 96-100 (for molecular analyses) or fixed in formaline and transfered in Ethanol 70 (for morphological analyses). Collectors: Claude De Broyer & Bruno Danis (RBINS). Date of collection; January to April 2005. Locality of collection: South Atlantic: Cape Basin, Southern Ocean: Weddell and Scotia seas. Reference: De Broyer, C., Danis, B. & Hétérier V. 2006 Biodiversity, phylogeny and trophodynamics of amphipod crustaceans of the Antarctic deep sea. The expedition ANTARKTIS XXII/3 of the Research Vessel “Polarstern” in 2005 (ed. E. Fahrbach). Ber. Polar. Meeresforsch.533, 135-141; collectie ingeschreven op 27 november 2013. . Verschillende IG nummers (ongekend aantal specimens): gift K. Martens (RBINS): een groot deel van de natte stalen ingezameld door dhr. Koen Martens (Zuid Afrika, Lesotho, Israel, Lake Malawi, Ierland, U.K., Lake Tanganyka, Schotland, Namibië, Zimbabwe, Lake Baikal, Bolivië, Mongolië, MNSCAPE, PONDSCAPE) werden getransfereerd van bewaarplaats 11 A naar bewaarplaats 11C. Deze stalen vallen nu onder het beheer van de dienst partrimonium. . IG 32.334 (ongekend aantal specimens): gift D. Mushagalusa (16 plankton stalen van het Tanganika meer, ingezameld in 2012); binnengekomen oktober 2012; ingeschreven 14.02.2013. . Inventarisatie van een collectie Hydrozoa zoals in uitlening van het Natuurhistorisch Museum in Hamburg sedert eind de jaren 1930 volledig gerealiseerd. . Inventarisatie van de Dumont collectie (IG 32.094) verdergezet; hierbij werden oorspronkelijke Copepoda preparaten van Kiefer teruggevonden. Paléontologie . Suite de la digitalisation des types et figurés IST (vérification de la présence des spécimens, ajout d’informations, reboxing, …) : 2131 spécimens. . Encodage et reboxing de 15 spécimens de poissons fossiles Type & Figurés. . Encodage et reboxing de 223 spécimens de mammifères fossiles Type & Figurés (IRSNB M 153-217 & 550-709). . Encodage de 23 spécimens de plantes fossiles du Carnian (Trias) du Lesotho (dossiers d’acquisitions DA 2013-01). . Encodage de 29 spécimens de « méduses » fossiles du Famennien (Dévonien supérieur) de la Formation de Montfort, Carrière Chambralles (Comblain-au-Pont, Belgique) (dossier d’acquisition DA 2013-02). . Encodage des 70 spécimens de brachiopodes du Cénozoïque empruntés par Alfred Dulai (bon IF-201301). . Encodage des 16 spécimens d’arthropodes décapodes (crabes) du Cénozoïque déterminés par Van Straelen empruntés par Rene Fraaije (bon IF-2013-03). . Encodage des 280 spécimens sélectionnés par J. Laporte dans le cadre de sa révision des gastéropodes de l’Yprésien du Bassin de Paris. . Encodage et mise à jour des données relatives aux 164 spécimens publiés par Robert Marquet en 2012 « A systematic study of the Bivalvia (Mollusca) from the Grimmertingen sand member and from the Klimmen Member (Eraly Oligocene) in Belgium and the Nederlands », Palaeontos, Volume 22, 151 pages. . Encodage de 14 spécimens de bivalve Megacardita sp. et Venericardia planicosta de la Formation des Sables de Aalter pour le dossier d’analyse destructive DAD-2013-03.

76 . Encodage de 15 spécimens de Canis lupu/familiaris de la collection Dupont pour le dossier d’analyse destructive DAD-2013-01. . Encodage des 13 dents de Cretolamna appendiculata du Turonien de Bettrechies (France) de la collection Crochard (I.G. : 27.385) pour le bon VF-2013-04. . Encodage de 34 spécimens de crocodiles fossiles (Diplocynodon) du Paléocène Berru (collection Wouters, I.G. : 26.857) référés dans un article en préparation. . Encodage de 25 spécimens de phoques fossiles du Pliocène de Belgique, retour du prêt souscrit par Clayton Ray (Smithonian Museum, USA) en 1972. . Encodage des 14 périotiques (oreilles internes) de baleines fossiles de la collection des Types et Figurés de Mammifères fossiles pour le bon VF-2013-05. . Encodage des 9 spécimens (3 vertèbres, 5 mandibules et 3 fragments de crânes) d’Halitherium schinzi (lamantin fossile) pour le bon VF-2013-06. . Encodage et reboxing de 129 plateaux de la collection du Houiller. . Encodage de 573 plateaux de gastéropodes du Tertiaire de l’étranger de la collection Glibert (IST). . Encodage de 9 plateaux d’Invertébrés Primaires (IP). Geologie Mineralogie . Gift Delporte 3 grote stukken: “Spectaculaire spécimen de quartz. Carrière de Bierghes, Rebecq; Pseudomorphose de dolomite après calcite. Carrière de Beez, Namur; Cristaux de marcasite, sur gangue de sphalérite et galène zonées. Carrière de Seilles, Andenne. Don de F. Delporte.” (N°IG 32324). . Collectie Van Tomme IG32269: 363 mineralen ingeschreven, beschrijving aan te vullen in 2014. . Collectie Warlet IG 31609 - nog in behandeling dus niet opgenomen in jaarverslag 2013 . Collectie Brugge IG32475 - nog in behandeling; afwerking 2014 . Collectie Sint Eduardusschool IG32569 - ontvangen in 2013 - afgewerkt in 2014 dus naar jaarverslag 2014. . Opstarten educatieve collectie : 112 mineralen - afwerking voor 2014 . Gift Claude Pire IG32329 - stuk gips Natuursteen . Deze samengestelde collectie is onder andere verbonden met de databank natuursteenmonumenten. De collectie natuursteen werd in 2013 aangevuld met 802 nieuwe monsters. Zo komt het totaal aantal op 2761. Groot deel van deze nieuwe monsters is afkomstig recuperatie en inschrijving van monsters die reeds in de bewaarplaatsen aanwezig waren maar nog niet ingeschreven (683 marmers). Indien mogelijk werd steeds een foto of scan van het monster genomen. In relatie met de natuursteenmonumenten werden 119 nieuwe stukken toegevoegd. Petrografie . Nieuw - Educatieve collectie petrografie IG32330 - 65 stukken - vergaderzaal geologie - Collectie Sint Eduardusschool IG32569 - ontvangen in 2013 - afgewerkt in 2014 dus naar jaarverslag 2014. - Collectie Precieux (gift L.Dejonghe) IG32573: 155 monsters + nog verschillende andere monsters nog te klasseren - afgewerkt en ingevoerd in mars. . In lithotheek: 377 monsters. Totaal 244.473 monsters in lithotheek eerste verdiep = serie noir. De andere monsters van de lithotheek (tweede + burelen) zijn niet voldoende geïnventariseerd om getal te vermelden. . In Laken: 6 nieuwe boringen, goed voor ongeveer 45 m extra kernmateriaal. De kernen op de rekken werden zo goed als mogelijke kern per kern geïnventariseerd met Tommy D en Erik V. Het gaat hier over 26338 m kern op de rekken in Laken. De kernen op de paletten in Seraing bleven ongewijzigd. Verdere inventarisatie per kern (aanduiding diepte waar mogelijk) wordt uitgevoerd in 2014. . Petro-collectie: 296 nieuwe monsters, hoofdzakelijk via giften van medewerkers aan de geologische dienst (IG32102). Ook 60 nieuwe monsters via gift Leemans (IG 32102).

77 Meteorieten . In 2013 werden drie zendingen van de Antarctische meteorieten ontvangen. Het gaat hier om 25 + 1 + 50 stuks die momenteel in onze nieuwe bewaarplaats zijn ongeslagen (samen met de 30 uit 2012 geeft dat 106 antarctische meteorieten). Daarnaast werden er ook via giften 2 meteorieten toegevoegd aan de collectie (M514 en M515 IG 32335). . Overzicht IG 2013 : 20 nieuwe IGnrs aangevraagd nr status omschrijving 32293 Onderzoek collection de minerais de fer, composés principalement d'hématite oolithique belges, du Famennien et du Frasnien. Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere, année: 2011 et 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Collection de référence. Lames-minces correspondants à certains matériaux. Valeur : 1000 euros 32294 Onderzoek collection de minerais de fer, composés principalement d'hématite oolithique françaises (Normandie). Age: base de l'Ordovicien (mines et affleurement) et locus typicus historique du Bajocien (commune de Ste Honorine des Pertes). Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere et R. Dreesen, année: 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Lames-minces correspondants à certains matériaux. Collection de référence. Valeur : 1500 euros 32295 Onderzoek collection de minerais de fer, composés uniquement d'hématite oolithique allemandes (Eifel). Age: base de Eifelien (affleurement) et issus de différents affleurements à travers plusieurs synclinaux. Acquisition: collecte de terrain par E. Goemaere et R. Dreesen, année: 2012. Collection en cours d'étude dans le cadre d'un programme international. Lames-minces correspondants à certains matériaux.Collection de référence. Valeur : 2500 euros 32296 Onderzoek collection de scories métallurgiques de ferriers de différentes époques. Données en cours d'acquisition. Programme international en cours sur la traçabilité des métaux à partir des métaux et des scories. origine: collecte personnelle E. Goemaere (2012), sites archéologiques en cours de fouille (SPW - 2012) et dons divers (en cours - 2013). Valeur: 2000 euros 32297 ok Schenking van de heer Mark Van Tomme - verzameling mineralen 32324 Ok Gift Frederic Delporte 32329 Ok Gips gift Claude Pire 32330 Ok Educatieve petro-collectie gift Goemaere 32335 Ok 2 meteorieten gift Kuntz 32340 Ok Belam 2 32341 In verw Gift Herbosh allerlei uit ULB (268 slijpplaatjes boring Boussu 150E0386) 32346 In verw Baincthuin R. Dreese, 02/2013 32347 In verw Kylldal – Romeinse groeven R. Dreesen 02/2013 32455 Onderzoek Mesopotamië monsters Rindert UIAP fase VII 02/2013 32475 In verw Gift Brugge Sint-Andries Zevenkerke 32486 Ok 15 marmerplaatjes Turkije 32522 Ok Collectie Krantz via Michiel Dusar 32530 In verw Collectie Jedwab ULB 32534 Ok Belam – meteoriet 18 kg 32539 In verw Polijstvlakken Massief van Brabant Dandois 32540 Ok Belam 3 – 50 halve meteorieten 32569 In verw Schenking Sint Eduardusschool Antwerpen 32572 Ok Collectie Dumont André 47 plateaus R30 11-14 32573 Ok Collectie precieux Dejonghe R23 3-4 32751 In verw Collectie groeve Egem-Pittem Mignon + mdc Vertébrés récents . IG32256 8 Dendrohyrax dorsalis Don anonyme . IG32257 24 oiseaux, 2 écureuils Don Birds bay Ottignies . IG32258 1 Falco tinunculus, 2 Buteo buteo, 1 Erythacus rubecula, 1 Fringilla coelebs, 1 Sylvia atricapilla Don Créaves Héron

78 . . . .

IG32259 18 d’oiseaux Don IG32260 4 oiseaux Don R. Thomas GR47 IG32261 3 oiseaux Don Birds Bay Nrs. IG32298-IG32310 + IG32357-IG32361 + IG32311-IG32317 + IG32352 + IG32354-IG32361 + IG32366IG32380 + IG32456-IG32458 + IG32460-IG32465 + IG32492-IG32501 + IG32541-IG32542: zie ook punt 5.1

Entomologie In het kader van de digitalisatie van de entomologische collecties werden meerdere projecten opgestart. . Verkennende inventarisatie van de Archieven van het Departement Entomologie. . Naar aanleiding van het werkbezoek van archivaris Nicolas SURDIACOURT van het Algemeen Rijksarchief werd een eerste overzicht van de archieven van de entomologische collecties opgesteld. Hieruit bleek de grote verscheidenheid in samenstelling en volledigheid van deze archieven. Momenteel zijn alle archieven nog in goede staat, maar een betere classificatie dringt zich op. . Start inventarisatie van alle typemateriaal van de Entomologische collecties . Verdere inventarisatie van reststalen in bewaarplaats 10C . Inventarisatie van enkele Belgische Coleoptera groepen: Pythidae, Pyrochroidae, Anthribidae, Endomychidae, Erotylidae, Lymexylonidae, Mycetophagidae, Trogidae, Throscidae, Trogossitidae, Tetratomidae, Cetoniidae, Bostrichidae, Cleridae, Buprestidae, Cerambycidae, Colydiidae, Colydiidae, Scolytidae. . Opstellen ABCD template bestanden voor het integreren van bestaande databases in DaRWIN 3.0 . Tray-out digitalisatie aquarellen van de Selys-Longchamp in samenwerking met Marcel Wasscher en Karin Verspui, Naturalis, Leiden . Digitalisatie van de Belgische Staphylinidae-collecties . Voorbereiding van de digitalisatie van alle type-materiaal van de Formicidae-collecties van het KBIN i.s.m. met Antweb : www.antweb.com Geologie . Wat betreft digitalisatie van de collecties is in 2013 weinig invoer gebeurd in het Darwin systeem. Reden hiervoor zijn een aantal ingrijpende wijzigingen in het Darwin systeem zelf. In tegenstelling tot vorige jaren werd werk gemaakt van een invoer module waardoor gegevens vanuit Excel-tabellen kunnen ingevoerd worden in het Darwin-systeem. Op deze manier is het overtypen van gegevens uit tabellen niet meer nodig. Vermits de meeste gegevens al in tabellen (dbf) aanwezig zijn, leek het ons evident te wachten met verdere invoer tot deze module gebruiksklaar is. Dit wordt verwacht in 2014. Een andere grondige aanpassing in Darwin was de aanpassing van de tabelstructuur. Aangezien de nieuwe versie van Darwin een stuk eenvoudiger is, werd ook daarom de voorkeur gegeven deze versie af te wachten. De nieuwe Darwin versie is eind 2013 in productie gegaan. . Om de invoermodule te kunnen maken werd van onze ploeg de nodige inbreng verwacht om de gegevens op een efficiënte manier om te zetten in een ABCD template. Verschillende testfiles werden opgesteld en de invoer werd regelmatig getest. . De nieuwe zendingen Antarctische meteorieten werden wel steeds volledig in Darwin ingevoerd en aangevuld met foto’s. . In 2013 werd, tijdens het tijdelijke mindere gebruik van Darwin, start gemaakt van het mars-websysteem voor de manipulatie van de collecties en monsters. Er werden verschillende luiken in een eerste versie uitgebouwd: - CoNaBus: Collection Natural Building Stones. Een mogelijkheid om verschillende bouwstenen uit onze collectie (vooral marmers) via foto op te zoeken en een toegang tot de monumentendatabank waarin bouwstenen van verschillende monumenten worden opgelijst. - Meteorieten: een luik met extra informatie over de meteorieten collectie, foto’s en een link (provisoir) naar Darwin). - Repositories: een handig tool met een platte grond van alle bewaarplaatsen geologie (ook externe zoals laken). Voor een aantal collecties (Drugman, start Belgische mineralen, belam1 en 2) werd informatie zoals foto per plateau en lijst van monsters per plateau toegevoegd. . Verder werden verschillende bestaande databanken in dbf formaat of acces verder aangevuld en onderhouden.

79 5.3

Valorisation / Valorisatie

5.3.1 Prêt scientifiques Terug binnengekomen uitleningen . Loan 1993/254: Messing Charles (Oceanographic center Nova University): laatste lot van een groot aantal crinoiden ingezameld in PNG in 1989 en opgezonden naar Ch. Messing in 1993.Terug in collectie op 14.02.2013 . Loan 2010/04: Ton de Winter (Naturalis, Leiden): verschillende specimens van Gullela avakubiensis. Terug in collectie op 8.02.2013 . Loan 2010/10: Hans de Blauwe (Bryozoa ingezameld tijdens Ant XXV expeditie van 2008): terug in collectie op 13.03.2013 . Loan 2009/01: Mary Seddon (verschillende spp. Strepaxidae): terug in collectie op 27.05.2013 . Loan 2009/02: Isabelle Dufour (International polar Foundation): terug in collectie op 27.06.2013. . Loan 2009/07: F. Stock (University Aquila, Italy); 2 spp. of Megacyclops viridis var. desertticola: terug in collectie op 06.06.2013 . Loan 2012/08: Johan Verstraeten (amateur malacoloog): Turritela sp.: terug in collectie op 1.07.2013 . Loan 2009/03: Gert Everaert (Universiteit Gent): VMM stalen: terug in collectie op 9.09.2013 . Loan L.I. 2013/01: R. Houart (vrijwillig medewerker): 15 stalen Muriciidae, te fotograferen voor een taxonomische revisie: terug in collectie op 5.11.2013 . Loan 2013.14: Dr Bernhard Hausdorf (Zoologisches Museum der Universitaet Hamburg): 24 specimens belonging to 7 different Rhytidae species: terug in collectie op 12.11.2013 . Loan 2013.15: Dr Bernhard Hausdorf (Zoologisches Museum der Universitaet Hamburg): 15 specimens belonging to 5 different Rhytoidae species: terug in collectie op 12.11.2013 . Loan 1986/36: Dr W.F. Ponder (Australian Museum): tientallen specimens behorende tot de soorten Peringiella nitida, P. laevis en Cingula macilenta; terug in collectie bijgezet op 19.11.2013 . Loan RI/82.02: Mrs E. Salvat (Ecole Pratique des Huates Etudes, Labo de Biologie Marine et de Malacologie): 47 specimens belonging to 8 different gastropod species (Dautzenberg collectie); terug in collectie op 12.12.2013 . Loan LI.2013/04: Y. Samyn (conservator); vermoedelijk type materiaal van Alvania subcalathus & Alvania tunisi zoals teruggevonden in lade 271 van de Dautzenberg collectie; terug in collectie op 12.12.2013 . Loan BEDO3/0O1: Dr Emilia Rota (Siena University): gemonteerde specimens (microscoop preparaten) van Enchytraeidae afkomstig uit Lake Baikal; lening aangegaan door P. Martin op 18.03.2003; terug in collectie op 16.12.2013 . Loan 5096: Ponder (Australian Museum); tientallen stalen Rissoidea, lening aangegaan op 14.12.1977; tientallen stalen terug in collectie gezet op 23.12.2013 Aangepaste en/of nieuwe uitleningen . Loan 2008.04: Le PASS; lening verlengd tot 31.12.2015 . Loan 2012.11: Francisco Solis-Marin (Collecion Nacional de Equinodermos, Mexico); lening verlengd tot 14.05.2013 . Loan 2013.01: Cécile Gerin (muséologie IRSNB); Carcinus maenas spp uit Spuikom Oostende; lening aangegaan op 22.01.2013 . Loan 2013.02: K. Lock (UGent); Chironomiden uit de VMM collectie; lening aangegaan op 31.01.2013. . Loan 2013.03: Manuel Antonio Malaquias (University of Bergen, Norway); 2 specimens Navarax inermis Cooper; 2 specimens Smaragdinella viridis (Quoy & Gaimard); 11 stalen ongeïdentificeerd materiaal uit Papua New Guinea. Lening aangegaan op 22.02.2013 . Loan 2013.04: Martin Reichard (Academy of Sciences of the Chech Republic): weefselstalen van Sinanodonta woodiana (Lea) voor DNA onderzoek; gift gedaan op 05.03.2013 . Loan 2013.05: John Naruse (Tropical Biosphere Research Center, University of Ryukys, Japan); holotype of Sesarma sinuafrontates. Lening aangegaan op 21.03.2013 . Loan 2013.06: Hans De Blauwe (vrijwillig medewerker): 9 potten Bryozoa ingezameld gedurende de ANTXXIV campagne. Lening aangegaan op 2.04.2013 . Loan 20013.07: Thierry Vercauteren (Provinciaal Instituut voor Hygiëne): de verzameling stalen zoetwater Macroinvertebraten door het PIH verzameld tussen 1970-2013, gedurende deze periode

80

. . . . . . . . . . . . . . .

overgedragen aan het KBIN en ingeschreven onder verschillende IG-nummers. Lening aangegaan op 05.07.2013 Loan 2013.08: Tim Yam CHAN (National Taiwan Ocean University): 2 specimens van Eurythenes gryllusi ingezameld gedurende de RV Polarstern, cruise ANT-XXIII/8. Lening aangegaan op 30.07.2013 Loan 2013.09: Ellinor Michell (Natural History Museum, London): 13 loten Afrikaanse Paludomidae. Lening aangegaan op 14.08.2013 Loan 2013.10: Ellinor Michell (Natural History Museum, London): Afrikaanse Pleurocoridae. Lening aangegaan op 27.08.2013 Loan 2013.11 (gift): Mercedes Alonso-Martinez (University Collection, Vigo): weefsel van de zeekomkommer Aslia lefevrei ; gift op 27.08.2013 Loan 2013.12: Adrienne Jochum (Goethe University): (presumed) type spécimens of 3 species from the Dautzenberg collection; lening aangegaan op 16.09.2013 Loan 2013.13: Adrienne Jochum (Goethe University): 9 specimens behorende tot 3 verschillende Carychiidae sp.; lening aangegaan op 20.09.2013 Loan 2013.14: Dr Bernhard Hausdorf (Zoologisches Museum der Universitaet Hamburg): 24 specimens belonging to 7 different Rhytidae species; lening aangegaan op 1.10.2013 Loan 2013.15: Dr Bernhard Hausdorf (Zoologisches Museum der Universitaet Hamburg): 15 specimens belonging to 5 different Rhytoidae species ; lening aangegaan op 1.10.2013 Loan 2013.16: Ed Hendrycks (Canadian Museum of Nature, Ottawa); Jassa sp. Ingezameld gedurende de ANTIII-I (4 spp.), ANTXV-3 (11 spp.) en de 17 Polish Antractic Expedition (2 spp.); lening aangegaan op 19.11.2013 Loan 2013.17: Dr Dr Bernhard Hausdorf (Zoologisches Museum der Universitaet Hamburg): 19 samples with Rhytida sp. en Ouagapia sp. uit de Dautzenberg collectie; lening aangegaan op 18.11.2013 Loan 2013.18: Hans De Blauwe (vrijwillig medewerker): 9 potten met Bryozoa ingezameld gedurende de ANT XXXIX/3 expeditie; lening aangegaan op 21.11.2013 Loan L.I.2013/01: R. Houart (vrijwillig medewerker): 15 stalen Muriciidae, te fotograferen voor een taxonomische revisie; interne lening aangegeaan op 22.10.2013 Loan L.I.2013/02: R. De Prins & F. Swinnen (vrijwillig medewerkers): 26 stalen Glycymeridae uit de Dautzenberg collectielades 1261 & 1262), te bestuderen voor een taxonomische revisie; interne lening aangegeaan op 10.10.2013 Loan L.I. 2013/03: Y. Samyn (conservator): types van Ostreobium brabantium; interne lening aangegaan op 23.10.2013, ter illustratie van soorten genoemd in eer van Prins Leopold III. Loan LI.2013/04: Y. Samyn (conservator); vermoedelijk type materiaal van Alvania subcalathus & Alvania tunisi zoals teruggevonden in lade 271 van de Dautzenberg collectie; nagaan van de nomenclaturale waarde van type status.

Uitleningen voor medewerkers die werden opgestuurd . De dienst collecties assisteerde ook bij het terugsturen van leningen aangegaan door medewerkers van de OD Taxonomie en Fylogenie; zo werd er materiaal opgestuurd naar Noorwegen en naar Duitsland. Entomologie . Uitleningen van collecties en specimens . Uitleningen: in totaal werden 219 uitleningsdossiers opgesteld. In totaal werden 37127 specimens opgestuurd waarvan 420 types. . Retours: van 225 leningen werd materiaal terug ontvangen, goed voor 45352 specimen. Er werden 592 desiderata opgelijst. . Er werd één uitwisseling van materiaal geregistreerd. Paléontologie 14 bons de prêt = 211 spécimen, 3 fiches et 4 panneaux didactique: . Bon IF-2013-01 : Alfred Dulai (Hungarian Natural History Museum, Budapest, Hungary): prêt de 70 spécimens de brachiopodes du Cénozoïque belge (A. Folie, A. Drèze). . Bon IF-2013-02 : Robert Marquet (Collaborateur Scientifique IRSNB): prêt de 3 fiches descriptives de spécimens types et figurés IST (n° 3933, 3959 et 3996) pour faire des tests de scanning de l’image figurant sur la fiche. (A. Drèze).

81 . Bon IF-2013-03 : Dr. Rene Fraaije (Oertijdmuseum, The Netherland): prêt de 16 spécimens d’arthropodes décapodes (crabes) déterminés par Van Straelen, Collections générales Invertébrés du Cénozoïque (A. Drèze). . Bon IF-2013-04 : Dr. Th. Servais (Université de Lille, France) : prêt de 65 spécimens de graptolites du genre Dictyonema du Trémadocien de Belgique (A. Drèze). . Bon IF-2013-05 : Dr. Ulrich Jansen (Senckenberg Gesellschaft für Naturforschung, Frankfort, Allemagne): prêt de 8 spécimens de brachiopodes types et figurés du massif Rhenan (A. Drèze). . Bon VF-2013-01 : Jean-Marc Gengler (sans affiliation) : prêt de 4 panneaux d’exposition empruntés pour une exposition sur les fossiles qui se tiendra à la Bibliothèque communale de Namur, venelle des Capucins 6, 5000 Namur du 01 au 26 avril 2013 (Jeroen Venderickx, A. Folie) . Bon VF-2013-02 : Dr. Douglas Boyer (Duke University) : prêt de deux astragales et 2 calcaneum des mammifères paléocènes Bustylus marandati et Afrodon gheerbranti publiés par Smith et al. 2010, du 11 au 16 Mars 2013 pour réalisés des CT-scans à l’Université de Duke (A. Folie, T. Smith). . Bon VF-2013-03 : Dr. Gaël Clément (MNHN, Paris, France) : prêt de deux plaques présentant 3 spécimens pour être scannée et vérifier la présence d’autres éléments dans la gangue sédimentaire sous-jacente. (A. Folie). . Bon VF-2013-04 : Dr. Mikael Siversson (Western Australian Museum): prêt de 13 dents isolées complètes de Cretolamna appendiculata du Turonien de Bettrechies (France) de la collection Crochard (I.G. : 27385) (A. Folie). . Bon VF-2013-05 : Dr. Oliver Hampe (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : prêt de 14 periotics (oreilles internes) de baleines fossiles de la collection des Types et Figurés de Mammifères fossiles en er prêt du 8 mai au 1 juillet 2013 pour Ct-Scan (A. Folie, A. Drèze). . Bon VF-2013-06 : Dr. Oliver Hampe (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : prêt de 9 spécimens (3 vertèbres, 5 mandibules et 3 fragments de crânes) d’Halitherium schinzi (lamentin fossile) pour étude par Manja Voss (A. Folie, A. Drèze). . Bon VF-2013-07 : Dr. Oliver Hampe (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : prêt d’un fragment de tendon fossile d’Iguanodon manteli pour Ct-Scan à l’Université de Berlin (A. Folie, A. Drèze). . Bon VF-2013-08 : Dr. Matt Friedman (Université d’Oxford, UK) : prêt de deux spécimens de poissons fossiles des collections de Types et Figurés (IRSNB P 8783 Holopteryx sp. & IRSNB P 1340, Osorioichthys marginis pour Ct-Scan à l’Université d’Oxford (A. Folie, A. Drèze). . Bon Pbot-2013-01 : Philippe Gerrienne (ULg) : nouveau prêt de 8 spécimens. Geologie Vernietigende monstername . 2013-VM19, Laken - Rieko doctoraat KUL, 11/02/2013, 01/02/14, 17E0400-17E0401-16E0236 (Malle), doctoraat: Neogene and Quaternary clay mineral evolution in the Southern North Sea basin (Belgium). . 2013-VM19b, Rieko doctoraat KULeuven, 20/02/2013, 01/02/14, 006E0110 - 048W0180,doctoraat: Neogene and Quaternary clay mineral evolution in the Southern North Sea basin (Belgium). . 2013-VM21,Seraing - boring Hulste (?) uit Seraing – coticulachtig, 15/02/2013, 15/08/13 , 083E0399 2stalen, Kris P. . 2013-VM22, Seraing - 228W0623 Helle 1, 15/02/2013, 15/08/13, isotopenbepaling Zirkoon, Herbosh & Dejonghe . 2013-VM23, Laken - boring ieperiaan, 28/02/2013, 01/12/13, 23E0088 - 11E0138 - 73E0359, Steurbaut . 2013-VM24, 4 stukjes petro, 16/02/2013, 01/09/1 3, bitume, Johan Mayer, masterthesis . 2013-VM25, Laken - boring Knokke, 28/02/2013, 01/02/14 , 011E0138 9x2 stalen, Daan Vanhove Paleo, doctoraatsthesis . 2013-VM26, boring Kallo, 04/03/2013, 01/12/13 , 027E0148 9 stalen, Etienne Steurbaut, pilootproject koolstofisotopen . 2013-VM27, Wintershall Holding, 06/03/2013, 01/09/13, wijvenheide - halen - focant - st ghislain 42 stalen, Oliver Reynolds, Shale gas studie . 2013-VM28, meteorietstukje, 15/03/2013, 01/03/14, A09135 1g, Ivan Petrov - ULB, Chemical heterogeneity of the early solar system . 2013-VM29, meteorietstukje via WDV, 01/03/14, Ivan Petrov - ULB, Chemical heterogeneity of the early solar system . 2013-VM30, Seraing - steenkool brokken KS27, 13/03/2013, 01/03/14 , steenkool KS27 N° 4 - 14 - 39 49 - 63 - 137 - 138 - 144 - 146 - 154 - 158 - 169, Corine RAHAMELSON - Vincent DEBBAUT,

82 doctoraatsthesis la géochimie des charbons belges . 2013-VM31, klei hergenrath, 15/03/2013, 01/03/14, 15 monsters, Johan Yans - Samantha Reck Fund, doctoraatsthesis archeologie . 2013-VM32, Laken - 228W0626 Helle 4, 18/03/2013, 01/12/14, 2 kg roche ignée, Herbosh & Dejonghe [email protected], analyse isotopen Zirkoon . 2013-VM33, Laken - 222W0253 Neulimont, 18/03/2013, 01/12/14, verschillende stalen, Deschamps Sylvain, doctoraat: Etude sédimentologique des formations jurasiques du Luxelbourg + Lorreine belge . 2013-VM34, boring Maaseik - 49W0222, 26/03/2013, 01/02/14, 29 monsters, Rieko Adriaens, doctoraat: Neogene and Quaternary clay mineral evolution in the Southern North Sea basin (Belgium). . 2013-VM35, Boring Rees 017E0399, 27/05/2013, 01/02/14, Rieko Adriaens, doctoraat: Neogene and Quaternary clay mineral evolution in the Southern North Sea basin (Belgium). . 2013-VM36, Boring Rees 017E0399, 27/05/2013, 01/02/14, Stephen Louwye, onderzoek neogeen . 2013-VM37, Laken kernen, 03/06/2013, 01/06/14, monsters, Baeteman Cecile/Prof Long Anthony, Pleistocene sea level changes . 2013-VM38, Steenmonster 171W2763 49m70, 17/06/2013, 17/12/13, 1 monster steen gezaagd 171W2763 49m70, Estelle Petitclerc, IRSNB . 2013-VM39, monsters voor µCT, 12/08/2013, 12/08/13, monsters Ledesteen - demostuk in plastic doosje Kleine reststukjes van slijpplaatjes: ijzerzandsteen, veldsteen, nummulietenkalksteen; Kleine reststukjes van slijpplaatjes: ijzerzandsteen, veldsteen, nummulietenkalksteen; Brecko Jonathan, KBIN, µCT AGORA 3D project . 2013-VM40, thin section preparation, 09/09/2013, 01/05/14, meteorites(5): A09515/A09546/A09436/A09244/A09618, [email protected], samples for analysis (send to Poland) . 2013-VM42, monstername boringen Koksbergen Budingen, 07/11/2013, Loksbergen pl. 76W, N° 273 Budingen pl. 91W, N° 373-374-375-376-377-378 (6 boringen), Johan Yans . 2013-VM43, monstername boringen halen Turnhout, 14/10/2013, 01/05/14, boringen halen Turnhout monsters, [email protected], Shale gas studie . 2013-VM44, meteorieten monsters thin sections, 25/10/2013, 25/10/14, staalname voor thin sections ordinary chondrites (zie lijst), Dr. Claudio Ventura Bordenca, evaluate the effect of terrestrial and extra terrestrial events on lithium concentration and isotopic signature on a number of falls and finds meteorite specimens characterized by different petrologic types. . 2013-VM45, kleine fracties staalname, 21/10/2013, 21/11/14, staalname voor Phd RB4107 RV4/406 RV8/5198 RB5238 RV8/3410 RV8/4220, joke belza/VUB/[email protected], Phd:determinatie Fe oxidestaat in microtechnieken(+coordinatieong) met behulp van KANES . 2013-VM46, ieperiaan stalen, 07/11/2013, 07/12/14, staalname monsters zie lijst, Peter Stassen, high resolution early eocene climate research c stable isotopes+icrofossils assemblages . 2013-VM47, staalname boring turnhout 17e225, 29/11/2013, 01/02/14, 14 stalen (zie lijst); Polina Kochereshko (KULeuven), correlating geophusical well log data and cored intervals for amending incomplete data from the chokier formation campine bassin Shale gas research Data-ontleningen . 2013-D15, Tara Brouwers, 18/01/2013, 01/12/2014, data Vietnam geopark, Tara Brouwers, masterthesis agogiek VUB . 2013-D16, VLIZ, 10/01/2013, 01/12/13, databank biblio, Tim Verstraeten, digitaal maken artikels paleo marien . 2013-D17, KIKIRPA, 21/01/2013, 01/12/2014, databank monumenten, Hilde De Clercq, project brain 2012 . 2013-D18, SCK-CEN - Serge Labat, 07/02/2013, 07/02/2013, boring Mol 31W0314, Serge Labat, milieuverguning . 2013-D19, Wintershall AG - Reynolds, 13/02/2013, 01/08/13, 8 documenten Shale Gas, Olivier Reynolds, Shale Gas studie . 2013-D20, reservoirs geotechnique Mons, 14/02/2013, 07/06/13, zie doc, Olivier Kaufman, boring St. Ghilain e a . 2013-D21, pdf 11 artikels, 25/02/2013, 25/02/2013, zie lijst, Sabine Blockmans regwal . 2013-D22, spba data via Jan W en MD, 17/04/2013, 01/12/13, zie dir, Eva De Boever, project GEOHEAT

83 . 2013-D23, data geol kaart kaartbladen grens vlaanderen wallonie, 07/05/2013, 01/12/2013, meegegeven Lagrou, Bernd Rombaut - VITO, HCOV - 3D model . 2013-D24, data ijzer lood zink en pyriet exploitatie in het kader van geologische kartering, annulatie, annulatie, Bernard Delcambre, regwal . 2013-D25, txt files kaartbladen 146 en 157 - file x en y + artikels in dit gebied, 21/05/2013, 21/05/2013, alle info over kaartblad, Tim De Kock (UGent.be), voorbereiden excursie en karteeropdracht studenten UGent . 2013-D26, artikels (2) - ondergrond Brussel, 21/05/2013, 01/12/13, Camerman Brussel, Claude Pire, eigen onderzoek - geen resultaat - te specifiek . 2013-D27, data Saint Ghislain-Thulin/uMons, 07/06/2013, 01/01/14, zie lijst, Dupont Nicola UMons, data Saint Ghislain-Thulin . 2013-D28, data, 11/06/2013, 01/04/14, data zie mail, Rekk Samantha Université Namur, localisation enchantillon . 2013-D29, publicatie, 11/06/2013, 01/04/14, zie mail, [email protected], 3D model . 2013-D30, Boorbeschrijvingen traject spoorlijn Louvain-la-Neuve naar Namur, 18/06/2013, 01/04/14, zie lijst, Liesbeth Deliever (tucrail), Project aanpassingen spoorlijn Tuc rail . 2013-D31, publicatie, 18/06/2013, 01/04/14, zie mail, [email protected], 3D model . 2013-D32, artikels, 26/06/2013, 26/06/2013, 3 artikels bgd 14762/14763/15294, Nyssen Jan (UGent.be) . 2013-D33, consulteren geologische kaarten, 01/07/2013, 01/07/2013, geologische kaarten bekijken zie mail, W. Heijlen [email protected], . 2013-D34, artikels, 27/06/2013, 27/06/2013, 9 artikels auteur: Camerman: Jan van 't Hof, natuursteendag, 2014 artikel . 2013-D35, artikels, 02/07/2013, 02/07/2013, 7 artikels Vanden Broeck, Samyn Yves . 2013-D36, data logs, 05/07/2013, 05/07/2013, data log 048W0188, [email protected], 3D model . 2013-D37, Mijnkaart, 26/07/2013, 01/12/2013, mijnkaart kempisch steenkoolbekken 1963 A Delmer, [email protected] . 2013-D38, topokaart, 21/08/2013, 21/08/2013, topokaart 13+14 1/50000 eerste versie, Frieda Bogemans/Vanessa Heyvaert, Quaternary geological landscape evolution across borders: linking the Scheldt to Rhine-Thames Land.’ Vanessa Heyvaert & Frieda Bogemans (BGD), Kim Cohen (Utrecht), Freek Buschers (TNO). . 2013-D39, sondages Saint Ghislain consulteren, 26/08/2013, 10/09/2013, data archieven sondages Saint Ghislain, Estelle Petitclerc / [email protected], project geothermie Mons . 2013-D40, logs boringen, 03/09/2013, 11 logs boringen(zie lijst), Walstra Jan, KBIN . 2013-D41, fotos mineralen, 16/09/2013, 01/05/2014, DRUGMANN COLLECTIE:D1 Z1386 Legrandite/F6-7 Z2112, Hemimorfite, [email protected] . 2013-D42, boorbeschrijving Noordzee, 16/09/2013, 16/09/2014, pdf files trilboringen noordzee TB275 tot Tb464(190 files), [email protected], iwtsbo project archelogie Noordzee . 2013-D43, artikels + kaarten, 17/09/2013, 17/09/2014, 7 artikels + 3kaarten met begeleidende nota, [email protected], Quaternary geological landscape evolution across borders: linking the Scheldt to Rhine-Thames Land.’ Vanessa Heyvaert & Frieda Bogemans (BGD), Kim Cohen (Utrecht), Freek Buschers (TNO). . 2013-D44, boringen I.Heyse, 23/09/2013, 23/09/2014, alle boringen I.Heyse, Quaternary geological landscape evolution across borders: linking the Scheldt to Rhine-Thames Land.’ Vanessa Heyvaert & Frieda Bogemans (BGD), Kim Cohen (Utrecht), Freek Buschers (TNO). . 2013-D45, Boorbeschrijvingen, 30/09/2013, Data archief/6868, 6304, 1794 en 5766, Joris Tallon . 2013-D46, boringen sonic logs/VSP, 21/10/2013, 19/11/2013, Lijst boringen sonic logs/VSP raadplegen zie lijst, Jonas Boons/ [email protected], master thesis snelheidsmodel vlaanderen . 2013-D47, tapes, 22/10/2013, 29/10/2013, tapes campagne 1953 1135 PPTSDG BGP compine turnhout 1128 dg2044601 bgdk1 degy verstuurd op 22/10/2013 naar Engeland, Bos Stijn (vito) . 2013-D48, logs boringen, 16/10/2013, gamma ray log en de resistiviteitslog van de boring Kester (101W-79), [email protected] . 2013-D49, data, 16/10/2013, analyse data water Opgrimbie 078E0001, [email protected], . 2013-D50, data, 17/10/2013, data neuville 23 txt files + 9 artikels, Olivier Desauvages . 2013-D51, data/1artikel, 23/10/2013, 23/10/2014, Indeling van de Formatie van Kortrijk op basis van

84

. . . . . . . . . .

kwalitatieve interpretatie van resistiviteitsmetingen_De Ceukelaire-Jacobs, Peter Stassen (KULeuven), multidisciplinaire reconstructie van een waterdieptegradiënt doorheen het Belgisch bekken (53-54 Myr) 2013-D52, SEM standaard, 28/10/2013, 21/11/2013, ontlening SEM standaard, Janos Kodolanyi 2013-D53, data , 26/10/2013, 26/10/2013, profielen limburg, Dorothée Pauls 2013-D54, logs boringen, 29/10/2013, 01/02/2014, zie lijst, Kris Piessens, KBIN 2013-D55, boorbeschrijving, 06/11/2013, 06/11/2013, Kester 101W 79 (IV/c) boorberschrijving digitaal, [email protected] 2013-D56, publicaties, 07/11/2013, 07/11/2013, 14 pdf publicaties zie lijst, Erwin Decoene, geochemische kartering, grondwater 2013-D57, boringen sonic logs/VSP, 19/11/2013, 19/05/2014, Lijst boringen sonic logs/VSP raadplegen zie lijst, Jonas boons/ [email protected], masterthesis snelheidsmodel Vlaanderen 2013-D58, boorgatmeting log, 19/11/2013, 19/11/2013, papier boorgatmeting (log) 048e0281, Walstra Jan, KBIN 2013-D59, artikel, 19/11/2013, 19/11/2013, artikel uit ann.soc.geologique de belgique december 1959, Sabine Blockmans, regwal 2013-D60, geologische kaart Haacht, 22/11/2013, 22/11/2013, geologische kaart Haacht Rotselaar 1/40000, [email protected], 2013-D61, artikels, 23/12/2013, 23/12/2013, artikels uit Les Professional Papers du Service géologique de Belgique

5.3.2 Prêts pour expositions Vertébrés récents . « Découverte multisensorielle de la Belgique » . Gricca- Bruxelles- 15/03/2013-03/06/2013 . « Mobilité », Université de Liège, Liège, 23/05/2013-31/12/2014 . « Du Nil à Alexandrie. Histoire d’eaux ». Musée royal de Mariemont,Morlanwelz. 20/04-29/09/2103 . « La nuit des rapaces » - ULB Parentville - 24/03/2013 . « Cannibals, fictions & réalités ». Musée bruxellois du moulin et de l’alimentation, Evere, 24/10/201331/08/2014. . « Nuit des étoiles », Centre de la culture scientifique (ULB), Couillet, 07-17/10/2013 . « La maison du Père Noël », Centre culturel de Huy, Huy. 03/12/2013-07/01/2014 Anthropologie & Préhistoire . « Les hommes, la Meuse » - Maison du Patrimoine Mosan - Bouvignes - 30/03-03/11/2013 . « Réveillons les. Défunts et sépultures préhistotiques » - Maison de la Haute Meuse préhistorique Godinne - 18/03-18/11/2013 . « Néandertal l’européen » Musée de Tautavel, Tautavel, France, 04/05/2013-12/01/2014 . « Cannibals, fictions & réalités ». Musée bruxellois du moulin et de l’alimentation, Evere, 24/10/201331/08/2014. Géologie . « Découverte multisensorielle de la Belgique » . Gricca- Bruxelles- 15/03/2013-03/06/2013 . « A space odyssey » - Eurospace Center Transinne Belgique 09/2013-09/2018 . “Mineralen van Belgiê en Congo”. Universiteit Antwerpen, Antwerpen, 14/10-13/12/2013 Paléontologie 1 bons de prêt = 3 spécimen: . Bon Pbot-2013-02 : Dr. Ulrike Stottrop (Stiftung Ruhr Museum, Essen, Germany) : Prêt de trois spécimens de plantes fossiles pour l’exposition «Kohle. Global / Coal. Global)» qui se tient au Ruhr Museum à Essen en Allemagne du 15 avril au 31 décembre 2013 (prolongée jusqu’au 31 mars 2014). Geologie 16 uitleningen met een totaal van 124 specimen . 2013-08, De Prins, 15/03/2013, 02/06/2013, Découverte multisensorielle de la Belgiques, 20 stuks petrografie

85 . 2013-09, MKA Mineralogische kring Antwerpen VZW, 12/10/2013, 14/12/2013, "Mineralen uit België en Congo" zie lijst 20 stuks mineralogie . 2013-10, Space Center, 24/09/2013, 01/01/2019, maanstof 4 stukjes . 2013-11, Eurogeosource Mineral Day, 01/05/2013, 07/05/2013, diverse objecten en mineralen (13 stuks) . 2013-12, meteorite ULB, 13/05/2013, 22/05/2013, Meteoriet 3 stukken . 2013-13, Ice Lab: New Antarctic, , 01/07/2013, 01/02/2014, 1meteoriet A9546 . 2013-14, meteorieten, 21/06/2013, 01/12/2013, 3 stukken meteoriet antarctische . 2013-15, maansteen, 23/07/2013, 23/07/2013, geweigerd . 2013-16, meteorieten, 08/08/2013, 08/08/2013, geweigerd . 2013-18, 150 jaar val meteoriet Tourinnes La Grosse: meteoriet+documenten, 31/10/2013, 10/12/2013, fragment meteoriet Tourinnes-La -Grosse M057 +documenten zie lijst . 2013-19, 21 monsters didactische collectie voor les, 08/10/2013, 11/10/2013, 21 monsters zie lijst . 2013-20, Europese commissie : maken film, 11/10/2013, 18/10/2013, 28 mineralen zie lijst . 2013-21, voordracht educatief materiaal, 16/10/2013, 19/10/2013, monster ijzeroer uit lithotheek stratigrafische collectie kwartair . 2013-23, 150 jaar val meteoriet Tourinnes La Grosse - uitbreiding, 31/10/2013, 10/12/2013, 7 meteorieten M10 M11 M12 M15 M9 M14 M13 . 2013-24, Europese commissie : maken 3d opnames(zie ook 2013-20), 19/11/2013, 21/11/2013, mineraal d102 uit didact collectie . 2013-25, meteoriet hernieuwing Ice Lab uitbreiding, 01/02/2014, 05/12/2015, 1meteoriet A9546 5.4

Databanken/Banques de données

5.4.1 Geologie Digitale databanken . Databank bibliografie Beschikbaarheid : MS Access format voor interne gebruikers Deze bibliografische gegevensbank (in samenwerking met Michiel Dusar) bevat alle publicaties gerelateerd aan de geologie van België. Naast de gebruikelijke bibliografische referenties (auteur, titel, jaartal, publicatie) werden er trefwoorden toegevoegd voor stratigrafie, geologische structuur, thema, geologisch kaartblad, provincie en/of land. In de loop van 2013 werden er 626 publicaties aan de lijst toegevoegd (totaal 15.812). Een aantal publicaties (1740, totaal nu 10.287 = 65 %) werden ook digitaal aan deze databank gelinkt en zijn beschikbaar in pdf-formaat. De gegevensbank kan gebruikt worden voor allerlei zoekfuncties (bijvoorbeeld grondstoffen, mineralen, fossielen, stratigrafische beschrijvingen, geologische risico’s, regionale geologie enz.). . Databank Natuursteenmonumenten Beschikbaarheid: MS Access formaat voor interne gebruikers. De inventarisatie van natuursteen (in samenwerking met Michiel Dusar) resulteert in een GISgerelateerde databank waarin steeds meer monumenten zijn opgenomen. Aan deze databank werden in 2013 234 monumenten toegevoegd tot een totaal van 2528 monumenten, en 1321 natuursteen records tot een totaal van 9305 records. Deze gegevens zijn verbonden met een fotodatabank (25.308 foto’s) en met de collectie natuurstenen. . Databank GeoDoc GeoDoc is de verzameling van alle gegevens betreffende puntwaarnemingen en ontsluitingen. Deze worden gedigitaliseerd en centraal beheerd. In 2013 werden er in het Vlaams Gewest ongeveer 211 nieuwe boringen afgewerkt en op de server geplaatst, wat een totaal van 223.241 in de databank en 213.512 beschrijvingen van boringen en ontsluitingen digitaal op de server maakt. Meeste van deze boringen werden beschreven in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap – afdeling Geotechniek, andere zijn afkomstig van geleverde stalen van de boringen uitgevoerd in opdracht van de watermaatschappij, nog andere zijn waarnemingen van medewerkers van de Belgische Geologische Dienst. Nieuwe data van het Waals Gewest vallen onder het beheer van het Waals Gewest. . Databank mineralen De databank van de mineralen bestaat in feite uit 3 subdatabanken. In eerste plaats de algemene collectie, waar alle niet Belgische en niet radioactieve mineralen worden opgenomen. In deze databank zaten eind 2013 21.307 records. De databank van de Belgische mineralen werd afgesloten op 4037 mineralen terwijl in de lijst van de radioactieve mineralen 647 stalen staan geregistreerd. De databank van de afzonderlijke collectie Drugman bevat 4196 specimen. Deze databank werd als

86 prototype voor de import in darwin uitgewerkt. Tijdens deze voorbereidingen werden verschillende monsters opgesplits als er fysiek 2 duidelijk te onderscheiden monsters onder 1 registratienummer werden bewaard. Hierdoor werd het aantal verhoogd en is de verhoging niet enkel aan nieuwe aanwinsten te wijten. . Karthotheek In het archief (-2 geologie) werden alle topografische kaarten gesorteerd, opgelijst en gekontroleerd. De kaartenset 1/15.000 werd volledig ingescand zodat deze nu ook digitaal beschikbaar is. 6

Public services

6.1

Participation aux salles publiques et expositions temporaires de l'IRSNB . Vertébrés récents: aménagement du conservatoire 0.A en vue du déménagement des salles du couvent . 12-14/11, 19-22/11 (7 jours) : Déménagement des collections qui se trouvaient dans le local de la future salle des mosasaures (A. Drèze, E. Dewamme, F. Vande Meulebroeke, B. Lamon, Y. De Bont, T. D'heuvaert). . 22/03, 28/03, 14/05, 17/06, 15/10, 22/10, (3 jours) : réunion d’information avec le Service Développement des Expositions concernant l’aménagement de la nouvelle salle d’exposition dédiée er aux mosasaures (ouverture prévue le 1 Avril 2014) (A. Folie). . 04/04/2013 (0,5 jour) : réunion avec Georges Lenglet et Kristel Claes sur le placement de caméras de surveillance dans les salles d’exposition de l’IRSNB. . 17-21/06/2013 (5 jour) : démontage définitif des spécimens de Mammifères Quaternaire exposés dans l’ancienne salle Préhistoire/Homme (A. Folie, Adela Sanmartin). . 21/05, 10/06/2013 (2 jour) : démontage du Mammouth de Lierre dans l’ancienne salle Préhistoire/Homme et remontage dans la salle 250 ans d’Histoire Naturelles. . 27/05/2013 (0,5 jour) : supervisassions de la sortie du Goniopholis (grand crocodile de Bernissart) de sa vitrine d’exposition en vue de sa ré-étude et de sa numérisation, collaboration avec le Service Muséologie, les techniciens de la DO Terre et Histoire de la Vie, A. Drèze, E. Dermience, Th. Smith, …). . 12-14/11, 19-22/11 (7 jours) : Déménagement des collections qui se trouvaient dans le local de la future salle des mosasaures (A. Drèze, E. Dewamme, F. Vande Meulebroeke, B. Lamon, Y. De Bont, T. D'heuvaert).

6.2

Autres activités d'accueil de l'IRSNB (hors visites pour l'étude des collections)

6.2.1 Visites des coulisses LENGLET GEORGES . Amis du Musée, 14/03/2013, 19 personnes . ULB Histoire de l’art, 30/04/2013, 17 personnes . Etudiants africains, 11/06/2013, 13 personnes . Jardin Botanique, 13/06/2013, 3 personnes . Hooge School Kemp, 08/10/2013, 2 visites 25 +19 étudiants . Hooge School Kemp, 15/10/2013, 2 visites 21 + 23 étudiants . Haute Ecole de Bruxelles, 16/10/2013, 20 étudiants . Haute Ecole de Bruxelles, 04/12/2013, 20 étudiants . Haute Ecole de Bruxelles, 11/12/2013, 20 étudiants . Staff CITES, 07/11/2013, 7 personnes . Universiteit Gent, 03/12/2013, 14 étudiants . Faro, 12/12/2013, 13 personnes SAMYN YVES . 17.04.2013: bezoek achter de schermen met vier (elk ±12 man) groepen van KUL-studenten . 20.05.2013: bezoek achter de schermen met 8-tal deelnemers van tweede ECCE! sessie . 11.06.2013: bezoek achter de schermen met een 12-tal Afrikaanse studenten in opleiding aan het MRAC . 15.07.2013: bezoek aan de Dautzenberg en algemene malacologische collectie (Kenneth Grigsby, USA) . 04.12.2013: bezoek achter de schermen MsC studenten UGent in kader van cursus ‘Praktische Taxonomie’

87 ENTOMOLOGIE In totaal werden 12 groepen officieel ontvangen voor een bezoek achter de schermen . Januari 2013: 4 klassen van College Sint-Nikaas . 17/04/2013: bezoek voor bachelor studenten KULeuven; 4 rondleiding in natte en droge bewaarplaatsen van de entomologie . 9/07/2013: bezoek achter de schermen met Chinese delegatie die KBIN bezochten . 4/10/2013: bezoek achter de schermen, groep van het Museum for Natur Gotha Duitsland . 25/11/2013: bezoek deelnemers workshop reststalen project Monochamus . 3/12/2013: bezoek studenten Biologie UGent . 12/12/2013: bezoek studenten VSWP in het kader van hun opleiding Behoud en beheer van collecties. PALÉONTOLOGIE . 09/07/2013 (0,5 jour): visite guidée dans les collections de Paléontologie pour une délégation chinoise composée de 6 personnes dont le leader, Mr Wang Chunfa (China Association for Science and Technology) (A. Folie, A. Drèze, S. Dely). . 25/07/2013 (0,5 jour) : réunion avec Marielle Adam (ICT) et Alain Drèze pour la mise au point du 20/11 & 05/12/2013 (1 jour) : Rodrigue Jamin (Institut des Hautes Etudes des Communications Sociales - IHECS) : réalisation de photographies dans le cadre d’un travail d’étude. . 04/12/2013 (0,5 jour) : Mégane Van Steenkiste (Institut Marie Haps) : réalisation d’une interview dans le cadre d’un travail d’étude. . 03/10/2013 (1 jour) : Nocturnes des Musées : 6 visites des collections de Paléontologie en NL et 6 visites en FR ; 161 participants (70 NL et 91 FR) sur 520 visiteurs au total soit presque 1 personne sur 3 ayant visité nos collections (C. Ciselet, J. Venderickx, A. Folie, A. Drèze). . 03/12/2013 (30 min.) : Visite du Prof. Koen Sabbe et d’une dizaine d’étudiants de l’Université de Gant pour voir comment sont gérées les collections et plus particulièrement les données de taxonomie et de systématique à l'IRSNB. . 03/10/2013 (1 jour) : Nocturnes des Musées : 6 visites des collections de Paléontologie en NL et 6 visites en FR ; 161 participants (70 NL et 91 FR) sur 520 visiteurs au total soit presque 1 personne sur 3 ayant visité nos collections (C. Ciselet, J. Venderickx, A. Folie, A. Drèze). 6.3

Expertise et consultations SAMYN Y. . Lid van de werkgroep Safety of the RBINS . Lid van de werkgroep ‘Scientific Publications of the RBINS’ . Lid van de werkgroep ‘Biodiversity Wing of the RBINS’ . Lid van de werkgroep ‘Ethanol collecties’ . Lid van de werkgroep ‘collectiereglement’ . Taxonomische expertise . Identificatie van zeekomkommers, specimens en op foto . Nalezen van manuscripten van medewerkers

6.4

Autres activités pour des tiers BARETTE Y., SABLON, R. SAMYN Y. . Fotograferen van spécimens uit collecties: - 14.01.2013: foto’s van holotype van Cytherea sulcatina Lamarck, 1818 (Reg. N°. MHNGeneve 1084/24) voor R. de Prins - 04.07.2013: foto’s van paratypes van Basilissopsis watsoni voor Silvio F.B. Lima (Universidade Federal Rural de Pernambuco, Brazil) - 12.08.2013: foto’s van type van Latirus funebris voor Daniel Cavallari (Museu de Zoologia da Universidade de São Paulo) SAMYN Y. . maart 2013: fotograferen van Lioconcha spp. voor R. DE PRINS. . 20.08.2013: nagaan van de whereabouts van de Azoren collecties van Morelet, Mousson & Mabille voor vrijwillig medewerker F. Swinnen

6.4.1 Editoriale functies SAMYN Y. . Editor-in-Chief Abc Taxa. Verschenen en verdeeld in 2013: “André H.M.& N’Dri J. (2012). Bréviaire de

88 taxonomie des acariens). Abc Taxa 13: i-xiv, 186 pp.” . Academic editor Zookeys 6.4.2 Reviewen van manuscripten SAMYN Y. . Zookeys (4x) . European Journal of Zoology (1x) . Marine Biodiversity Records (1x) . Zootaxa (2x) ANNELISE FOLIE . 02/07/2013 : Review pour Anatomical Record 6.4.3 Reviewen van projecten . SAMYN Y. : Referent voor de SYNTHESYS2 “visits” aanvragen van: John Todd (UK - BETAF project-4211, aanvaard) 6.4.4 Membres de Jury . Patrick Semal, Annelise Folie: 25/11/2013 (1 jour) : Participation au jury d’accession de grade de niveau C vers le grade du niveau B à Belspo . Annelise Folie : 08/01, 10/08/01/2013 (2 jours) : Membre du jury de recrutement de techniciens niveau C . Marleen De Ceukelaire: colicitatiegesprekken aanwerving collectiebeheerder niveau C: 3 dagen . Wouter Dekoninck: solicitatiegesprekken aanwerving collectiebeheerder niveau C: 3 dagen 6.4.5 Presse ANNELISE FOLIE . 08/01/2013 (0,5 jour): Andrew Luck-Baker et Adam Rutherford (BBC radio): interview radiophonique de Walter Joyce à propos de son article sur les “couples” de tortues de Messel dans lequel le spécimen IRSNB Me R10 est mentionné. A la suite de cette visite, l’interview du Dr. Joyce a été diffusée dans l’émission radiophonique “Sexual Nature – A Brief Natural History of Sex” réalisé par la chaîne BBC Radio 4 le mercredi 16 janvier à 22h ainsi que dans une autre émission réalisée conjointement avec « the international BBC World Service » dans leur « weekly science feature segment Discovery » le lundi 4 février. Par ailleurs, une photo des spécimens de l’IRSNB a été placée sur la page web de la BBC et une copie mp3 de l’interview a été envoyée à l’IRSNB. 6.5

Partners en netwerken . MASSIN, CL & SAMYN, Y: active members of the Aspidochirote working Group, a team of systematists from around the world who are revising the taxonomy of aspidochirote sea cucumbers (cf. www.guammarinelab.com/peetcukes/) . Base de données: www.echinodermata.be; foto’s type materiaal + pdfs van literatuur echinodermentaxonomie

8.

Bezoekers

8.1

Wetenschappelijke bezoekers Vertébrés récents . 09/01/2013 (1 jour) + 04/3/2013 (1 jour): Ben Gruwier, University of Durham UK, Squelettes Cervidae européens et asiatiques . 28/02/2013-01/03/2013 (2 jours): Maria Carla de Francesco, University of Molise (Italie), Tursiops . 03/01/2013 (1jour): Denis Van der Elst, particulier, Lanius excubitor . 23/01/2013 (1jour): David Herman, Particulier, Actitis macularia . 25/02/2013-01/03/2013 (5 jours): R.I.Bancila, Emil Racovitsa institute of Speology Roumanie, Testudo graeca . 13-17/05/2013 (5 jours): Kierstin Catlell, Arizona State University, USA Squelette Pongidae

89 . . . . . . . . . . . . . .

15/04/2013 (1 jour): Andrew Black, Adelaide Museum of Nat. Hist. Australie, Passeraux australiens 06/06/2013 (1 jour): Jeremy Martin, University of Bristol, UK, Crocodiles 06/06/2013 (1jour): Massimo Delfino, Univestity of Torino, Italy, Crocodiles 30/05/ 2013 (1 jour): Frederick Mollen Particulier, Raies pastenagues 29/05/2013: Joris de Raedt, Peintre naturaliste. Oiseaux 16-18/07/2013 (3 jours): Maciej Skorack, A. Mickiewicz University, Pologne, Emberizidae 16-18/07/2013 (3 jours): Andre Bochkov, Zoological Institute RAS, St Petersbourg, Russia, Muridae 22-24/07/2013 (3 jours): Christopher Ruff, John Hopkins University School of Medicine, Baltimore USA, Gorilla 22-24/07/2013 (3 jours): Juko Antii Juno, Finlande, Gorilla 29/07/2013 (1 jour): Ulysse Lefevre Université de Liège, Squelettes d’oiseaux 04-10/09/2013 (3 jours): Barry Hughes, chercheur retraité, London, Colubridae 10/09/2013 (1 jour): Sandra Nauwelaerts, Université d’Anvers, Squelettes d’Equidae 07/11/2013 (1 jour): Asiez Gomes, MNHN Paris, France, Squelettes de singes 26/11/2013 (1 jour): André Bochkov, Zoological Institute RAS, St Petersbourg. Russie

Mammifères en alcool . 31/10+7/11+21/11+28/11/2013 (4 jours): Ben Gruwier, Université de Lille, Squelettes de Cervidae . 25/10/2013. (1 jour): D. Nuyten VUB, Bruxelles, Agapornis . 07/11/2013 (1 jour): Michael Nicolai (1 jour) KUL, Leuven, squelettes d’oiseaux . 07/11/2013 (1 jour): Asiez Gomes, MNHN Paris, France, Squelettes de singes . 28/11/2013 (1 jour): Kevin Theys & Willy Tieleman, Aviornis International, Anas rhynchotis, Anas superciliosa . 07/10/2013 (1 jour): Peter Last. Australian National Fish Collection (CSIRO) Hobart, Types de raies. . 26/11/2013 (1 jour): André Bochkov, Zoological Institute RAS, St Petersbourg, Russie Invertébrés récents . 07/01/2013: Isabelle DELSAERDT (vertegenwoordigster firma Filterservice); bespreken van mogelijke recipiënten voor onze collectie . 10/01-01/03/2013: N. SURDIACOURT (Algemeen Rijksarchief); toegankelijk maken van de wetenschappelijke documentatie horende bij de INV collectie (Yves Samyn) . 16/01/2013: K. MEZALI (University Abdelhamid Benbadis of Mostaganem, Algerije); bespreken van mogelijke zeekomkommer projecten, copieren van literatuur (Claude Massin & Yves Samyn) . 22/01/2012: M.MIGNON (preventieadviseur BelSpo) en D. VERBIST (preventieadviseur KMMA); bezoek aan alcoholbewaarplaatsen KBIN (Y. Samyn) . 28/01/2013; R. DE PRINS (medewerker); bespreken alcohol collectie en ophalen databank software (Yves Samyn) . 29/01/2013: M. KEPPENS (vrijwillig medewerker); afgeven van een kleine collectie schelpen van diverse origines . 05/02/2013: W. DELEU en collega (Productiehuis Balhoffski); bespreken van de mogelijkheid om een reportage te maken over collecties . 21/02/2013: Nathalie MINTEN (KMMA); bezoek aan Dautzenberg archief ikv pool natuur project “Conservering en restauratie” (Rose Sablon; Wouter De Coninck) . 22/02/2013: Prof M. ANTONIO MALAQUIAS (University of Bergen, Norway); studie van enkele stalen uit de conchyologische collecties . 04/03/2013: N. DENOYELLE (vertegnwoordiger firma Cartelys); bespreken van mogelijke kartonnen cuvettes voor onze collecties . 08/03/2013: S. BOUILLON (post-doctoraal onderzoeker KUL); bespreken van het mogelijk gebruik van de bivalven collecties in een FWO project; opzoeken van mogelijke specimens in verschillende collecties . 13/03/2013; 02/04/2013; 25/10/2013: Hans DE BLAUWE (medewerker); terugbrengen restanten van uitstaande lening 2010.10 + bespreken van resultaten (Yves Samyn) . 14/03/2013: Prof O. DE CLERCK (UGent), Dr F. LELIAERT (UGent), Dr S. DERYCKE (UGent); bespreken mogelijke samenwerking voor een BRAIN project as 1 met onderwerp Phylogenetic Community Structure) (Y. SAMYN & Th. BACKELJAU)

90 . 25/03/2013, 02/04/2013: Brigitte SEGERS (nieuw aangestelde collectiemedewerker, vanaf 1 mei 2013): bezoek aan verschillende collecties en voorstellen aan verschillende stafleden . 15/04/2013: S. BOUILLON (post-doctoraal onderzoeker KUL); ophalen van enkele bivalven voor onderzoeksproject. . 15/06/2013: K. GRIGSBY (privé verzamelaar, Oak Harbor, USA) ; bezoek aan malacologische collecties. . 04/06/2013; 06/06/2013: Th. VERCAUTEREN (Provinciaal Instituut voor Hygiëne); bewerken van collecties Provinciaal Instituut voor Hygiëne. . 16/07/2013: G. ROSENBERG (Drexel University); studie van de Spondylidae collecties. . 12/07-15/07/2013: J. TODD, Ellinor MICHELL & James BURGON (Natural History Museum, London): studie van Afrikaanse Paludomidae collecties. . 13/08/2013: F. NOLF en J. VERSTRAETEN (vrijwillig medewerkers); studie van de collectie Kreps (data en metadata) en verschillende andere opzoekwerken. . 05/08/2013: W SLEURS (vrijwillig medewerker): van SEM stubs halen van uitgeleende microshells . 29/08/2013: P. GRABOWITZ (amateur conchyologist wonende te Keulen): studie van de verschillende Achatinidae collecties van het KBIN. . 20/09/2013: M. Thiry (Denios): bespreken van een zuurkastsysteem voor de manipulatie van natte stalen . 23/09/2013: V. Prévot (medewerkster): studie van Rumina collectie . 10/10/2013: R. DE PRINS (vrijwillig medewerker); afgifte holotype Lioconcha kovalisi De Prins, 2013 +studie van de Glycymeridae collectie vh KBIN. . 10/10/2013: F. SWINNEN (vrijwillig medewerker); afgifte holotype Jujubinus rafaelmesai Rolan & Swinnen +studie van de Glycymeridae collectie v.h. KBIN. . 25/10/2013: R.HOUART (vrijwillig medewerker); afgifte 3 paratypes (Favartia (Pygmaepterys) kernoi Houart & Severns, 2013, Lataxiena solenosteiroides Houart et al, 2013 en Chiromex tagaroae Houart, 2013) en fotgraferen van een vijftiental verschillende soorten uit de Dautzenberg collectie. . 25/10/2013: H. DE BLAUWE (medewerker): studie van Antarctische Bryozoa. . 14/11/2013: N. SEVERIJNS en M. HANSEN, (KBVC): onderzoek collectie Belgische fauna. . 18/11/2013: R. De PRINS & F. SWINNEN (vrijwillig medewerkers): studie Glycemeris stalen in Dautzenberg collectie. . 26/11/2013: Ambassadeur van Japan in België, dhr. SAKABA en twee van diens medewerkers: inwinnen van inlichten m.b.t. een Hydrozoa collectie zoals aangemaakt door Keizer Hirohito in de jaren ’30 en in uitleen sedert in Brussel sedert +70 jaar . 03/12/2013: Profs K. SABBE & W. BERT (UGent); bezoek achter de schermen met 10 studenten ingeschreven in cursus ‘praktische Taxonomie’ . 5/12/2013: K. FRAUSSEN (medewerker): afgifte holotype Tomlinia frausseni en bespreken van ter aankoop aangeboden Babylonidae collectie. . 17/12/2013: Marc Hamerlynck (natuurgids): vraag naar identificatie van een exotische schelp gevonden in de getijdenzone nabij De Haan. Entomologie Buitenlandse langdurige bezoekers voor de entomologische collecties: in totaal kwamen 22 buitenlandse bezoekers voor een periode van meer dan 3 dagen langs om onze collecties te bestuderen. . Andre Bochkov, Russia, Zool Inst. R.A.A., Acaroidea, 6 maanden verspreid over 2013 . Andreas Zwick, Germany, St Mus Stuttgart, Lepidoptera, 2 dagen januari . Eric Guilbert, France, MNHM, Paris, Hemiptera, 3 dagen . Ajuzio Cyril, Nigeria, Formicidae, 1 dag . Kudrna Aronst, Czech Republic, Cicindelidae, 3 dagen . Drs Léa Frachon, France, Montepellier, Apidae, Hymenoptera measurements wings, 30/04/2013 . Drs Ricardo Oliveira, Brasil, Kuleuven, Formicidae, 17/05/2013 . Prof Dr Kolo Yeo, Ivoorkust, Université Abidjan, Formicidae, 01-31/07/2013 . Dr. Traci Grzymala, USA, Department of Environmental Science, University of California, Berkeley, Coleoptera, Aderidae, 18+19/07/2013 . Pavel Stys, Czech Republic,Department of Zoology, Charles University, Vinicna 7, Praha 2, CZ-128 44,Hemiptera, 11-18/07/2013

91 . Clarkson Bruno, Brasil, Museo Nacional, Coleoptera; Hydrophilidae, 28/10-2/11/2013 . Daccordi Mauro, Italy, Museo Verone, Coleoptera, Chrysomelidae, 7-11/10/2013 . Mironov Sergei Valentinovich, Russia, Russian Academy of Sciences Moscow, Acari, Astigmata: Analgoidea, Freyanoidea, Pterolichoidea, 24/11-6/12/2013 . Michal Tkoc, Czech Republic, Musée de Pragues, Diptera Platypezidae, 14-16/10/2013 . Rafael Freitas,Brasil, Museum Sao Paulo, Brésil, National Institute of Amazonian Research, Diptera Empididae, 25/9-12/10/2013 . Valéria Araújo Braule Pinto, Brasil,Museum Sao Paulo, Brésil, National Institute of Amazonian Research, Coleoptera Psephenidae, 25/9-12/10/2013 . Phan Hong Thai, Vietnam, Institute of Ecology and Biological Researches,Hemiptera, 18/11-7/12/2013 . Jean-Lambert Wetsi, DR Congo, Saturniidae, 20/11-19/12/2013 . Prof Dr Kolo Yeo, Ivoorkust, Université Abidjan, Formicidae, 29/11-20/12/2013 . Dr Tiho Seydou, Ivoorkust, Université Abidjan, Formicidae, 29/11-10/12/2013 . Ilik Saccheri, UK, University of Liverpool UK, Lepidoptera; Biston betularia, 13/11/2013 . Marcel Wasscher, Nederland,Leiden Naturalis,Odonata, digitalisatie aquarellen de Selys-Longchamps, 7/11 + 28/11/2013 . Karin Verspui, Nederland, Leiden Naturalis, Odonata, digitalisatie aquarellen de Selys-Longchamps, 7/11 + 28/11/2013 Belgische bezoekers en vrijwilligers In totaal registreerden we 1503 bezoeken op de dienst Entomologie waarvan 1298 bezoeken gerelateerd met de collecties ! Paléontologie Consultations des collections par des scientifiques en interne : 92 fiches de visite. Encadrement de 45 visiteurs pour l’accès aux collections (159 jours): . 15/01, 29/01, 05/02, 12/02, 19/02, 05/03, 26/03, 02/04, 09/04, 16/04, 03/12, 10/12/2013 (12 jour) : Robert Marquet (collaborateur scientifique à l’IRSNB): encadrement du reboxing, de l’inventorisation et de la digitalisation de sa collection vendue à l’IRSNB et étude des spécimens d’invertébrés des Sables de Grimmertingen (A. Folie, A. Drèze). . 21/01, 07/02, 14/02, 21/02, 07/03, 14/03, 21/03, 04/04, 11/04, 19/04, 23/05, 30/05, 31/05, 20/06, 18/07, 30/07, 22/08, 06/09, 12/09, 17/09, 20/09, 27/09, 04/10, 11/10, 17/10, 24/10, 29/10, 3/12, 06/12, 13/12/2013 (30 jour) : Johny Laporte (pas d’affiliation, Belgique) : suite et fin de la révision des gastéropodes du Cénozoïque du Bassin de Paris : sélection et photographie des spécimens (A. Drèze, A. Folie). . 08/01/2013 (1 jour): Walter Joyce (University of Tübingen): overview et photos des spécimens de tortues de Messel et coup d’œil sur Pseudotrionyx delheidi (spécimen IRSNB R19) (A. Drèze). . 08/01/2013 (0,5 jour): Andrew Luck-Baker et Adam Rutherford (BBC radio): interview radiophonique de Walter Joyce dans le conservatoire des Vertébrés fossiles de l’IRSNB à propos de son article sur les “couples” de tortues de Messel dans lequel le spécimen IRSNB Me R10 est mentionné (A. Drèze). . 28/01-08/02/2013 (10 jour): Alfred Dulai (Hungarian Natural History Museum, Budapest, Hungary): étude de spécimens de brachiopodes du Cenozoic de Belgique dans le cadre d’un projet Synthesys (A. Folie, E. Dermience, A. Drèze). . 18/02/2013 (0,5 jour) : Jean-Marc Gengler (sans affiliation) : recherche et sélection de panneaux didactiques sur la Paléontologie pour une exposition sur les fossiles qui se tiendra à la Bibliothèque communale de Namur du 01 au 26 avril 2013 (Jeroen Venderickx, A. Folie). . 21/02/2013 (1 jour) : Pieter de Schutter (INCC) et Guy Van Den Eeckout (sans affiliation): révision de 6 spécimens d’Odontaspis winkleri et recherche de dents de Cretolamna pour Mikael Siversson (A. Folie). . 11/03/2013 (0.5 jour) : Grégory Abrams (ULG) : discussion autour du matériel de la salle du Mouton (Goyet) et de la caverne de la Naulette dans le cadre de sa thèse de doctorat (M. Germonpré, A. Folie). . 14/03 & 12/12/2013 (1 jour) : Nathalie Bardet (MNHN, Paris) : conseils sur le choix des spécimens de « mosasaures » destinés à être exposés dans la future salle d’exposition (A. Folie).

92 . 28/03/2013 (1 jour) : Peter Stassen (KU, Leuven) : recherche de mollusques de l'Yprésien (plateaux IST 1624 à 1652) dans le cadre de la préparation d'un projet Brain Réseau avec Daan Van Hove (IRSNB) (A. Folie, A. Drèze). . 29/03/2013 (0,5 jour) : Sandrine Ladevèze (MNHN, Paris) : observation du crâne d'Orthaspidotherium edwardsi (IRSNB M 1940) pour vérification de la configuration du foramen orbitorotundum (A. Folie, T. Smith). . 03/04/2013 (0.5 jour) : Udo Sheers (Stiftung Ruhr Museum , Essen, Germany): emprunt de 3 spécmens de plantes fossiles en prêt pour l’exposition (Bon Pbot-2013-02) «Kohle. Global / Coal. Global)» qui a lieu au Ruhr Museum du 15 Avril au 31 décembre 2013 (A. Folie). . 16/04/2013 (1 jour) : Dorothy Schuermans (sans affiliation) : demande d’informations sur le crocodile de Maransart et l’environnement dans lequel il vivait (T. Smith, A. Folie). . 06-08/05/2013 (3 jours) : Paulo Nascimento (Museu de Zoologia da Universidade de São Paulo) : étude du petit crocodile de Bernisart (Bernissartia fagesi, IRSNB R 46) et de l’Eosuchus lerichei (IRSNB R 49) (A. Folie, A. Drèze). . 07-08/05 & 1-2/07/2013 (4 jours) : Oliver Hampe (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : sélection de spécimens de périotiques (oreilles internes) de baleines fossiles de la collection des Types et Figurés de Mammifères fossiles pour Ct-Scan (Bon VF-2013-06) (A. Folie, A. Drèze, S. Dely, O. Lambert). . 07-08/05/2013 (2 jours) : Indira Ritsche (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : sélection de spécimens de périotiques (oreilles internes) de baleines fossiles de la collection des Types et Figurés de Mammifères fossiles pour Ct-Scan (Bon VF-2013-06) (A. Folie, A. Drèze, O. Lambert). . 07-08/05/2013 (2 jours) : Julia Fahlke (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany) : observations, photos et mesures de crânes de baleines mysticètes récents (A. Folie, O. Lambert). . 17-24/05/2013 (5 jours) : Philippe Fosse (Muséeum de Toulouse) : recherche d’ossements Quaternaires de la localité de Hofstade ayant été rongés par des hyènes fossiles (visiteur Synthesys, A. Folie, M. Germonpré, A. Drèze, E. Dermience). . 27/05-07/06 (10 jours) : Olaf Thalmann (Université de Turku, Finlande) : projet Synthesys pour réaliser des prélèvements destructifs (extraction ADN) sur des spécimens de Canis lupu/familiaris de la collection Dupont (dossier DAD-2013-01) (A. Folie, M. Germonpré). . 28/05/2013 (1 jour) : Barry van Bakel & Rene Fraaije (Naturalis Biodiversity Center, Leiden, the Netherland) : recherche d’arthropodes décapodes déterminés par Van Straelen (A. Drèze, A. Folie). . 03-14/06/2013 (10 jours) : Jeremy Martin (Université de Bristol, UK) : étude du grand crocodile de Bernissart (Goniopholis simus, IRSNB R 47) (A. Folie, A. Drèze, E. Dermience, T. Smith). . 05-11/06/2013 (5 jours) : Massimo Delfino (Université de Turin, Italie) : étude d’ossements de crocodiliens fossiles dont le grand crocodile de Bernissart (Goniopholis simus, IRSNB R 47) (A. Folie, T. Smith. . 10-21/06/2013 (10 jours) : Adan Perez Garcia (Universidad Complutense de Madrid, Espagne) : étude des ossements de tortues paléocènes et éocènes des collections de l’IRSNB (A. Folie, T. Smith, E. Dermience). . 20/06/2013 (1 jour): Ali Nabavizadeh (Johns Hopkins University School of Medicine, Baltimore, USA): étude des ossements des Iguanodons de Bernissart (A. Folie, P. Lauters, E. Dermience). . 27/06/2013 (0,5 jour): Florence Quesnel (BRGM, Orléan, France): enlèvement de trois échantillons d’ambre fossile du Trieux de Leval pour analyse C14 (dossier DAD-2013-02). (A. Folie, T. Smith). . 1-2/07/2013 (2 jours): Florian Witzmann (Museum für Naturkunde, Berlin, Germany): étude des ossements des Iguanodons de Bernissart (A. Drèze). . 1-2/07/2013 (2 jours): Patrick Asbach (Universitätsmedizin Berlin, Institut für Radiologie, Berlin, Germany): étude des ossements des Iguanodons de Bernissart (A. Drèze). . 15-26/07/2013 (10 jours): Michelangelo Bisconti (Museo di Storia Naturale del Mediterraneo, Livorno, Italy): révision des périotiques (oreille interne) de divers spécimens de baleines mysticèes fossiles des genres Mesocetus, Amphicetus et Heterocetus des collections de Types et Figurés (A. Folie, A. Drèze, S. Dely). . 25/07/2013 (0,5 jour): Silvia Pallarès (CETAF asbl): discussion autour de la Paléontologie dans le cadre de la mise à jour de leur site web (A. Folie). . 29/07/2013 (1 jour): Dan Driscoll (University of Bristol): étude des mosasures de nos collections (S. Dely, A. Folie).

93 . 08/08/2013 (0,5 jour): Matt Friedman (Université d’Oxford, UK): retrait deux spécimens de poissons fossiles des collections de Types et Figurés (IRSNB P 8783 Holopteryx sp. & IRSNB P 1340, Osorioichthys marginis pour Ct-Scan à l’Université d’Oxford (A. Folie, A. Drèze). . 04/10/2013 (0,5 jour): Roger Close (University of Oxford, UK): retour de deux spécimens de poissons fossiles types et figurés (IRSNB P 8783 Holopteryx sp. & IRSNB P 1340, Osorioichthys marginis) pour réalisation de Ct-scans à Londres + étude de spécimens de poissons types et figurés de l'Eocène de la Formation de Lede (Sables de Wemmel) (A. Drèze, A. Folie). . 04/10/2013 (1 jour): Eduardo Puértolas Pascual (Université de Zaragoza, Espagne): étude des spécimens de crocodiles fossiles Goniopholis (IRSNB R 47) et Bernissartia fagesi (IRSNB R 46) (A. Drèze, A. Folie). . 14-25/10/2013 (10 jours) : Linda Satour (Université d’Oran, Algérie) : Révision taxonomique des spécimens types et figurés de la collection Dautzenberg (A. Drèze, A. Folie). . 04-08/11/2013 (5 jours): Kamil Zágoršek National Museum, Praha, Czech Republik): révision des spécimens types et figurés de la collection Voigt et overview des collections de bryozoaire du Crétacé de l'IRSNB. . 12/11/2013 (1 jour) : Paul Pauwels (Musée de Mortsel, Belgique) : Recherche de spécimens pour une exposition temporaire sur les découvertes faites dans le Fort 4 de Mortsel (A. Drèze, A. Folie). . 18/11 & 04/12/2013 (2 jours) : Thomas Servais & Wang Wenhui (Université de Lille, France) : recherche de graptolites du Trémadocien (Ordovicien inférieur), emprunt de spécimens et retour de spécimens de trilobites et graptolites empruntés depuis une dizaine d'années (A. Folie, A. Drèze). . 22/11 (0,5 jour) : Mizuki Murakami (Japon) : étude de spécimens de cétacés fossiles (A. Drèze, O. Lambert). . 25-29/11/2013 (5 jours) : Ulrich Jansen (Senckenberg Gesellschaft für Naturforschung, Frankfort, Allemagne): Révision des brachiopodes types et figurés du massif Rhenan (A. Folie, A. Drèze, E. Dermience, P. Sartenaer). . 02-04/12/2013 (3 jours) : Robert Sullivan (American Museum, USA): étude des lézards fossiles de Dormaal (Belgique) que Hecht & Hoffstetter ont publiés en 1962 (A. Folie, A. Drèze). . 09-10/12/2013 (2 jours) : Walter Persons (Université de l'Alberta, Canada) : Analyse des os des membres postérieurs des Iguanodons de Bernissart pour mieux comprendre l'évolution des proportions des membres chez les dinosaures bipèdes (E. Dermience). Geologie (visites sans prêts) . 2013-L09: Catherine Lommée, 31/01/2013, foto’s lithotheek kasten . 2013-L10: Catherine Lommée, 05/02/2013 + 15/02/2013, foto’s lithotheek kasten . 2013-L11: de serrist reporter, 26/02/2013, film natuursteen - kaarten - boeken . 2013-L12: Catherine Lommée, 05/03/2013, foto’s lithotheek kasten . 2013-L13: Arjan, 04/04/2013, steenkool Kempen - KB49 - KB32, artikel over eerste steenkoolvondst . 2013-L14: Onno Wever, onafhankelijke, 03/04/2013, boring Bree 049w0191 KB120, Onno Wever, studie ignofossielen . 2013-L15: Wim Vandewijngaerde + Michiel + Kris, 17/05/2013, steenkoolboringen, voorbereiding uitwerken doctoraat faciessen bekeken in de steenkoolboringen en in het bijzonder op zoek gegaan naar de schaarse voorbeelden van bitumineuze schalie . 2013-L16: Stijn Golaerts - overleg collecties, 21/05/2013, bekijken steenkoolboringen, aanvullen collecties paleontologie meegenomen: krabben om advies te vragen aan bezoekers op 24/05/2013 . 2013-L17: Delporte Frederic, 23/04/2013, mineraux francais , boek mineralen . 2013-L18: Vincent Jaques, 14/05/2013, meteorieten . 2013-L19: Claude Pire, 30/05/2013, Quartz Brabant . 2013-L20: Sylvain Dechamps, 21/06/2013, boringen Villers devant Orval 221E0087 . 2013-L21: Catherine Lommée, 28/06/2013, foto’s lithotheek kasten + lava . 2013-L22: Catherine Lommée, 22-26/07/2013, fotos lithotheek kasten + lava . 2013-L22: meteorieten bekijken, 21/08/2013, Fe meteoriet, Yohsihiro Hidaka/[email protected] . 2013-L23: foto’s mineralen Frankrijk, 09/09/2013, mineraux francais, Frederik Delporte, boek mineralen . 2013-L24: contact educatieve dienst, 13/09/2013, contact in verband met ophalen materiaal collectie abdij Zevenkerken Brugge, Jeroen Venderickx, educatieve dienst . 2013-L25: boringen Kallo, 19/09/2013, bekijken boringen Kallo lithotheek, Peter Stassen

94 . 2013-L26: bekijken pallasite meteorieten, 03/10/2013, bekijken meteorieten M218/M219/M224/M225, Seann J. McKibbin, eventuele ontlening . 2013-L27: bekijken meteorieten voor aanvraag onderzoek, 14/10/2013, Dr. Claudio Ventura Bordenca, eventuele ontlening . 2013 L28: bekijken boring Kallo 27E148, 10/10/201, bekijken boring Kallo 27E148, Peter Stassen, lijst maken voor studie . 2013-L29: nakijken echtheid meteoriet, 16/10/2013 , laten nakijken gevonden object, Daniels Tom, analyse gevonden object . 2013-L30: bekijken boring 13/11/2013, bekijken boring Booischot 151E148, Marie Coen-Aubert . 2013-L31: bekijken boring Wepion 155W0273, 19/11/2013-31/11/2013, zoeken graptolieten in tremadoc zone, 7 stukken meegenomen voor determinatie + beschrijving boring Wepion pdf, Thomas Servais, graptolieten determineren . 2013-L32: onderzoek thermogeleidbaarheid, 03/12/2013-12/12/2013 , 3 stukken carrara marmer M386 M335 M376 +andere marmers, Yves Vanbrabant, onderzoek thermogeleidbaarheid marmers . 2013-L33: onderzoek thermogeleidbaarheid, 06/12/2013-12/12/2013, 1 stuk graniet M359, Yves Vanbrabant, onderzoek thermogeleidbaarheid marmers . 2013-L34: bezoek geologische collecties van curator Natuurhistorisch Museum Wenen, 02/12/2013, Ludovic Ferriere, bezoek collecties . 2013-L35: bezoeker collectie mineralogie, 09/12/2013, collectie mineralogie bezoeken begeleid door Thierry Leduc, Delporte [email protected], schrijven boek mineralen . 2013-L36: bezoek cursisten, 12/12/2013, bezoek cursisten behoudsmedewerker erfgoed, rondleiding cursisten geologische collecties . 2013-L37: bezoek in het kader van organisatie "Broodje Brussel", 12/12/2013, bezoekers marmergalerij, rondleiding deelnemers evenement Broodje Brussel Anthropologie et Préhistoire . 22-01-2013 et 18-02-2013. Michel Errera. Etude de différentes pièces en Jadéite provenant des Alpes . 11-3, 20-3, 27-3, 3-04, 17-5, 24-5, 13-6, 8-8, 9-8, 13-8, 12-8, 15-8, 19-8. Abrams Gregory. Scladina. Examen matériel faunique des sites Paléo Moyen. . 2013-02-04. Vanessa Urzel. U. Bordeaux, Prélèvements sur les Collection de Châtelet et Manage . 26/08-6/9/2013 (15 jours) : visite SMTP projet AGORA3D / projet COSCH (COST TD1201) Mona Hess UCL, London. Evaluation des techniques de numérisation 3D à l'aide de cibles calibrées. . 19-23/08-2013. Isabelle Ribot. Université de montréal. Collection anthropologique de Shumlaka et collections RDCongo. . 19/08/2013. Gabriele Krüger & Leandi Liebenberg. University of Pretoria South Africa. Collections anthropologiques Sanga Congo RDC. . 20/08/2013. Jill Scott. University of Iowa. Mandibules de la Naulette de de Spy 3. . 23/09/2013-4/10/2013. Collection ostéologique de Termonde. Sacha Kacki, Universté Bordeaux 1. . 31/07/2013, 07/08/2013, 08/08/2013. Collections de Coxyde. Marie Paule Van Craynest. Paléopathologie. . 19-07. Corensen Andy, Leiden. Dépôt Rémicourt , Tracéologie. . 07/08/2013, 09/08/2013. Collection de Coxyde. Simon Bosmans, ULB. Etude de crânes trépanés. . 19/07/2013. Collection archéologique de Rémicourt (dépôt SPW). Andy Sorensen, Université de Leiden, Tracéologie. . 2-5,8-5,13-5. Broes Frédéric INRAP, France. CSNE 11. . 2013-11-04 /2013-11-05 : Mr John C. Willman ,Washington University,United States of America , Etudes des fossiles de Spy, Ishango et Goyet. . 2013-11-04 /2013-11-08 : Dr Asier Gomez ,MNHN,France. Etude des fossiles de Spy et Goyet. . 2013-11-04 /2013-11-06 : Dr Isabelle Crevecoeur, Université de Bordeaux I, France. Etude des fossiles de Spy, d'Ishango et de Goyet. . 2013-11-12/2013-11-14 : Mr Gianpiero di Maida, Neanderthal Museum, Germany. Projet Agora 3D. . 2013-11-12/2013-11-22 : Mrs Lucie Bolton, University of Southampton, United Kingdom. Matériel de Mesvin IV. . 2013-12-12 : Dr Sébastien Vilotte, Université de Bordeaux I, France. Fosilles mesolithiques de Malonne, de l'Abri des autours, du trou Reuvieau et du trou Magritte.

95 . . . . .

2013-12-02 : Mrs Jessica Palmer, Leiden Universiteit, Netherlands. Préparation PhD. 2013-11-30 : Mrs Solène Denis, Université Paris-Ouest, France. Collections de Darion. 2013-11-09 : Mr Geerts Dave, KUL, Belgium. Préparation expo Man de Hunter. 22-03 et 10-09 : Dr Luc Moureau, Tubingen University, Germany. Archives de Heinzelin. 2013-10-07 : Mr Dimitri Preud'Homme et Mrs Honnay-Culot, RW, Belgium. Préparation expo Dupont 2014. . 2013-12-12 : Mr Olivier Touzé, Université Paris I, France. Collections Huccorgne, Fouilles P. Haesaerts. . 2013-12-17 & 18 Michael Brandl (U Vienna),Gerhard Trinka (U Vienna) Pièces de Maizière Canal. . 2013-31-7, 7-8, 8-8. Van Craynest Marie-Paule, New LabPatho. Collection de Coxyde

BIBLIOTHEEK 1

Personeel

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Attaché MEESE Laurent, 30.1.1969, bibliothecaris-documentalist, N 1.1.4 Statutair technisch personeel BOLAND Ariane, 31.05.1979, technicus bibliotheconomie niv. C (documentatiedienst), F, 80 % vanaf juni 2013 DEPRIS Marie, 9.10.1974, bibliothécaire (gestionnaire de documentation) niv. B (documentatiedienst), F HAUTEKEETE Katrien, 22.08.1977, gespecialiseerd technicus, niv. B (documentatiedienst), 4/5 arbeidsregeling - N WILLEMS Kim, 25/07/1979, technicus bibliotheconomie niv. C (documentatiedienst), N, in loopbaanonderbreking vanaf maart 2013. 1.2

Niet-statutair personeel

1.2.3 Technisch personeel JACOBS Godelieve, 9.6.1976, technicus onder contract (documentatiedienst), N VAN DEN BERGHE Cindy, 24.11.1988, technicus onder contract, 50 % (documentatiedienst), F 1.2.4 Stagiairs AKEL, Mounia (IESSID, Bruxelles) du 21/01 au 12/04/2013 PONSARD, Vincent (Henallux, Malonne) du 02 au 17/05/2013 - stage dans le cadre de son TFE : "Traitement d'un fonds photographique relatif aux travaux de rénovation du bâtiment Cels de l'Institut royal des Sciences naturelles de Belgique (IRScNB)". Le 20/06/13, M. Depris a fait partie du jury pour sa défense. De POORTER, Amandine (IESSID Bruxelles) du 12/11 au 13/12/2013 2

Wetenschappelijke programma's

2.4

Permanente activiteiten . Beheer bibliotheek, documentatiedienst: L. MEESE . Algemeen secretariaat: A BOLAND, K. HAUTEKEETE . Boekhouding, acquisitie: A. BOLAND . Catalografie: A. BOLAND, M. DEPRIS, K. WILLEMS. . Dossierbehandeling: L. MEESE . Dienstverlening leeszaal: M. DEPRIS, K. HAUTEKEETE, G. JACOBS . Ruildossiers: L. MEESE, C. VANDEN BERGHE . Beheer en onderhoud cartotheek: M. DEPRIS , K. HAUTEKEETE . Barcodering en catalogisering: A. BOLAND, M. DEPRIS . Bewaarplaatsen orde en klassering: beurtrol

96 . Beheer digitale bronnen: L. MEESE . Wettelijk depot: L. MEESE . Stagebegeleiding: M. DEPRIS, L. MEESE 3

Zendingen

3.1.

Deelname aan colloquia en studiedagen

3.1.1 België . Dag van de federale bibliotheken, Journée des Bibliothécaires (VUB/ULB, BR, 19/09/2013), BIBTEAM . Conférence VVBAD Informatie aan Zee 2013 (12-13/09/2013), L. MEESE . Conferentie Inforum 2013: InfoOverload (Bibliothèque Royale, 30/5/2013), L. MEESE 3.1.2 Buitenland . Technical Partners and Content Providers Network Meeting, EU-Inside, Petofi Literary Museum Budapest, 11-14/06/2013, L. MEESE 5

Collecties

5.1

Aanwinsten bibliotheek . Boeken en tijdschriften items: + 8145 . Elektronische tijdschriften: + 137 titels . Totaal aantal e-journals (AtoZ): .009

5.3

Werkzaamheden m.b.t. het beheer van de collecties

5.3.1 Collectievorming . Ruildossiers: 828 . Giftdossiers: 529 . Totaal aantal dossiers: 1.356 . Totaal aantal geïnformatiseerde titels: 291.987 . Aangroei in 2013: + 9214 5.3.2 Inkomsten en uitgaven . Uitgaven met betrekking tot aanschaf van periodieken voor de wetenschappelijke bibliotheek - Boeken centrale bibliotheek aantal: 51 totale prijs: 4593,66 euro geologie aantal: aantal: 15 totale prijs: 1144,87 euro - Tijdschriften (paper and digital): 271.958,44 euro . Interbibliothecaire bestellingen (via Impala) total: 654,64 euro Solde positif (credit nota): 322 euro 5.4

Ontleningen en consultaties collecties

5.4.1 Algemeen . Inter Library Loans: 352 . interbibliothecaire aanvragen (IBL): 154 . interbibliothecair aangevraagd door KBIN: 198 . aanvragen archief: 16

97 . ontleningen cartotheek: 147 . consultatie cartotheek: 42 . ontleningen interne lezers: 3071 5.4.2 Consultaties door externen (inhouse) . Totaal aantal geraadpleegde documenten: 931 (monografieën: 314 - tijdschriftenafleveringen: 617) 5.4.3 Documentatie en informatie aanvragen . Aanvragen per e-mail: 612 5.4.4 Consultatie e-journals . aantal sessies: 8455 . consultaties van afleveringen: 3623 . consultaties van abstracts: 1123 . consultaties van "full text": 2851 6.3

Expertise- en consulterende opdrachten . Lid Begeleidingscomité AGORA onderzoeksproject BKCIRC, L. MEESE . Commissaris / lector Master na Master proefschriften in de Archivistiek, L. MEESE . Lid van Forum Hoofdbibliothecarissen- FWI en FOD bibliotheken, L. MEESE . Lid van het federaal archivarissen forum (FAF), L. MEESE . Lid expertencomité functieprofielen documentatiesector (P&O), L. MEESE . Jury-voorzitter selectie contractuele medewerkers (EU-project, bibliotheekverhuis) , L. MEESE . Lid WDI (Bestuursectie Wetenschappelijke Bibliotheken, VVBAD), L. MEESE . Lid Projectcomité Gemeenschappelijke catalogus Federale Bibliotheken, L. MEESE . Lid Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatiewezen, L. MEESE . Lid Association Belge de Documentation - Belgische Vereniging voor Documentatie, L. MEESE . Lid Leopold III – Fonds, L. MEESE

8

Leeszaalbezoekers . Bezoekers bibliotheek: totaal aantal op jaarbasis: 3087 (extern: 210 (7 %) - intern: 3877 (93 %))

9

Verslag over de toestand van de afdeling, sectie bibliotheek - documentatiedienst Inleiding De bibliotheek kende in 2013 een druk maar succesvol werkingsjaar. De dienstverlening bleef op haar kwalitatief hoge peil. Er werden minder bezoekers geteld in de leeszaal maar het aantal digitale aanvragen steeg wederom. De deelname van de KBIN - bibliotheek als content provider in het EUINSIDE, project zorgde voor een impuls voor de digitalisering inclusief de productie van kwalitatieve metadata. Naast de dagdagelijkse werkzaamheden in het teken van collectiebeheer en publiekswerking was de bibliotheek in 2013 eveneens bezig met de verdere voorbereidingen inzake de verhuis der collecties tijdschriften en boeken naar de vleugel van de geologie (fase 3) Personeel Met dank aan de motivatie en polyvalentie van het bibliotheekteam werd in 2013 de hoge kwaliteit inzake dienstverlening verder gezet. De pensionering van mevr Arlette de Meersman die tot augustus 2012 instond voor het klasseren van de boeken en tijdschriften werd opgevangen door een herverdeling van de taken. Net zoals in voorgaande jaren werd een beroep gedaan op de omkadering en inschakeling van stagiairs in de leeszaalwerking van de bibliotheek. In 2013 waren er opnieuw drie gemotiveerde kandidaatbibliothecarissen actief op het vlak van catalografie en de dienstverlening in de leeszaal en de documentaire informatielevering. Voor de tweede fase van de voorbereidende werkzaamheden van de verhuis werd een beroep gedaan

98 op de inzet van de 4 aan de bibliotheek toegewezen jobstudenten tijdens de zomeraanpak. De aanpak van gefragmenteerde verhuis der collecties bewees efficiënt te zijn. De ruimtes in de nieuwe compactus is ondertussen opgevuld. Leeszaalwerking De openingsuren van de leeszaal bleven in 2013 ongewijzigd. Het totale pakket van dienstverlening via de leeszaal is 5u30 per werkdag, wat tot 27 uur 30 minuten per gemiddelde werkweek leidt. Collectievalorisatie Met het organiseren van tijdelijke tentoonstellingen in de leeszaal worden bepaalde segmenten van de rijke collectie in the picture geplaatst. Enkele bibliografieën die in 2013 samengesteld werden: Bébés animaux, L'évolution, Le dodo et l'ornithorynque, L'apidologie, Bones. Gemiddeld wordt circa 5-10 % van de werken uitgeleend. Vooral de Evolutie-lijst kende veel bijval. Deze bibliografieën zijn ook terug te vinden op het blog van de bibliotheek: http://rbins.blogspot.be Digitaliseringsprogramma's EU Project Europeana – inside: Digitalisering van foto's en encodering der métadata in het bibliotheekbeheerssysteem van Aleph: 3183 items. Onze afgesproken content delivery werd hiermede succesvol afgerond. Een levering van 3000 items was immers met Europeana overeengekomen. Documentaire dienstverlening De leeszaal telde in 2013 3087 bezoekers, daarbij waren 210 externe bezoekers. Naast het aantal leeszaalbezoekers is het aantal documentaire aanvragen van particulieren een belangrijke indicator voor de performantie van de dienstverlening en collectievalorisatie. In onze informatiemaatschappij is een nieuwe werkprocessus ontstaan die zich ook in de werkingscijfers van de bibliotheek vertaalt. Door de toenemende automatisering van de ontsluiting van het bewaarde erfgoed, kunnen lezers hun werkzaamheden thuis voorbereiden. Via e-mail worden de aanvragen door het bibteam per PDF afgehandeld. Het aantal aanvragen groeit elk jaar stelselmatig aan (cfr. Overzichtstabel). Documentaire en informatie aanvragen (per e-mail) 2009 2010 2011 2012 2013 402 481 526 589 612 Interbibliothecair leenverkeer Ontvangen IBL-aanvragen/extern (emprunts) Voor het beheer van de IBL-aanvragen werd een beroep gedaan op het elektronisch systeem van Impala. Het aantal externe aanvragen bedroeg 154. Een eenduidige verklaring voor de daling der binnenkomende aanvragen ten overstaan van het voorgaande jaar is er vooralsnog niet. Wel wordt er binnen het Forum der Federale Bibliotheken naar gezocht om het IBL-verkeer onder federale bibliotheken zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, waarbij de IBL-aanvragen een specifieke routing doorlopen. Het is afwachten wat deze nieuwe strategie zal opleveren in 2014. Ontvangen ibl-aanvragen

247 211

223

197 179 154

2008

2009

2010

2011

2012

2013

99 Uitgaande ibl – aanvragen / PIB intern (prêts) Het aantal interne aanvragen bedroeg 198. Dat is een stijging ten opzichte van 2012, toen waren er 167 interne aanvragen (cfr.tabel). Circa 75 % der betalende aanvragen werden geplaatst bij de volgende bibliotheken: British Library, TU Delft, BIBCEN Paris, Naturalis en UA. Uitgaande ibl-aanvragen

294 245

235

236 198 167

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Centrale catalogus De catalogus van de bibliotheek is online te consulteren via deze drie kanalen: . Web-OPAC http://opac.libis.be/ . Belgium.be. http://www.bib.belgium.be/ . UniCat http://www.unicat.be/ De KBIN bibliotheek breidde in 2013 haar catalogus uit met 8.145 bibliografische records. Dat brengt het totaal aan geïnformatiseerde titels op 290.918 records. Verder werd een aanzienelijke inspanning geleverd om de metadata te verbeteren en controleren. Deze kwaliteitscontrole van de bibliografische records is een werkproces dat actueel blijft aangezien de software van Ex-Libris in de loop van 2014 zal aangepast worden en we derhalve een conversie-fase zullen doorlopen. De retroconversie van de de cartotheek werd begin 2013 gestart. Vooruitgang der werkzaamheden per 31 december 2013: 1040 titels. Détails: VM : 283 (archieven Jean Lebon), MP : 515, BK : 242 . E-Journals De trend van stijging inzake het gebruik van e-journals aangeboden via het platform van AtoZ (http://atoz.ebsco.com/home.asp?Id=4199&lang=nl) werd in 2013 verdergezet. Consulatie e-journals aantal sessies periodieken abstracts full text

2009 7112 3263 967 2504

2010 7207 3351 1014 2589

2011 7455 3419 1047 2611

2012 8051 3487 1075 2689

2013 8455 3623 1123 2851

Werkingsbudget bibliotheek De dotatie toegekend aan de bibliotheek voor 2013 bedroeg 260.000 euro. Dat ging volledig op aan de aankoop van boeken en tijdschriften voor de wetenschappelijke bibliotheek. De kosten van het bibliotheekbeheerssysteem en de participatie in het LIBISnet bedroegen in 2013 18.668,51 euro. Dit betreft de jaarlijkse vaste aansluitingskost en variabele kosten. Voorlopig worden deze kosten gedragen worden door het Lotto-budget ter ondersteuning van het bibliotheekbeheerssysteem.

100

DIRECTION DES SERVICES D’APPUI | DIRECTIE ONDERSTEUNINGSDIENSTEN

101

DIRECTIE ONDERSTEUNINGSDIENSTEN 1.

Personeel

A.

Dienst ICT&MM

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Administratief/Technisch personeel DE SMEDT Ken, 17/08/1983 - M - niveau C/Administratief assistent/Secretariaat & Web - 100 % - NL BOUMAL Yvan, 13/6/1957 - M - niveau B/ICT expert/Support & Helpdesk - 100 % - FR DANON Eric, 03/04/1971 - M - niveau A/Adviseur ICT/Diensthoofd & Ondersteunend Directeur a.i. 100 % - FR DE KEYZER Nathalie, 22/05/1978 - V - niveau B/ICT expert/Programmeur - 80 % - NL DUCHESNE Paul-André, 24/02/1975 - M - niveau A/Attaché/Databank architect - 100% (80 % vanaf 01/09/2013) - FR EMERY Cathy, 13/08/1974 - V - niveau A/Attaché/Projectmanager - 100 % - NL (afwezig van 17/03/2013 tot 03/08/2013) MARON Brice, 05/10/1984 - M - niveau B/ICT expert/Programmeur - 100 % - FR, PARDON Stijn, 29/01/1975 - M - niveau B/Technisch expert/Graficus (audiovisueel expert) - 100 % (80 % vanaf 01/08/2013) - NL VAN ISRAEL Stéphane, 16/05/1966 - M - niveau B/Technisch expert/Graficus (audiovisueel expert) 100 % - FR ZECH Jean-François, 11/5/1974 - M - niveau A/Attaché/Netwerkarchitect - 100 % - FR 1.2


1.2.1 Wetenschappelijk personeel ADAM Marielle, 06/02/1986 - V - SW1 - Project MOLCOL - 100 % - FR 1.2.2 Administratief/Technisch personeel CHAMBERT Yann, 10/10/1977 - M - niveau B/ICT Expert/Programmeur - 100 % - FR BOEY Greta, 12/06/1966 - V - niveau C/Technisch assistent/Graficus (audiovisueel expert) - 80 % - NL NEUT Joëlle, 20/09/1958 - V - niveau C/Technisch assistent/Graficus - 100 % - FR NTEZIYAREMYE Augustin, 10/11/1960 - M - niveau B/ICT Expert/Support & Helpdesk - 100 % - FR RYMENANS Johnny, 08/10/1981 - M - niveau B/ICT expert/Webprogrammeur - 100 % - NL VANATTENHOVEN Jo, 27/08/1974 - M - niveau B/ICT Expert/Support & Helpdesk - 100 % (80 % tot 30/06/2013) - NL VANDERVAEREN Michaël, 05/12/1981 - M - niveau C/Technisch assistent/Support & Helpdesk - 100 % NL (uitdiensttreding op 30/09/2013) B.

Bewakingsdienst

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Administratief/technisch personeel CLAES Kristel, 31/05/1984 - V - A21 - voltijds - NL DENIS Maurice, 05/05/1961 - M - C - deeltijds - FR VANDERRIT Mathilde, 17/06/1951 - V - D - voltijds - FR 1.2


1.2.2 Administratief/Technisch personeel BENJANA Mohamed, 22/01/1954 - M - D - deeltijds - FR BERGEN Annicq, 23/05/1965 - V - D - deeltijds - NL

102 BERKI Catherine, 18/03/1990 - V - D - deeltijds - FR BRANSWIJK Annelies, 07/09/1984 - V - D - deeltijds - NL CELIS Carine, 10/07/1969 - V - D - deeltijds - FR CHOUA Mohammed, 28/02/1970 - M - D - voltijds - FR D'ANNA Diego, 13/09/1966 - M - D - voltijds - FR DE CORT Christine, 28/01/1976 - V - D - deeltijds - FR DE SWAEF Ann, 28/08/1962 - V - D - deeltijds - NL DE VLEMINCK Aline, 26/03/1977 - V - D - deeltijds - FR D'HAESELEER Erwin, 18/02/1959 - M - D - deeltijds - NL DOURTE Eric, 24/08/1962 - M - D - deeltijds - FR FRANKENNE Christian, 08/04/1973 - M- D - voltijds - FR GOSSEAU Valerie, 10/10/1970 - V - D - voltijds - FR HOYAS Andre, 27/09/1959 - M - D - voltijds - FR IVENS Didier, 17/01/1959 - M - D - voltijds - NL KESKIN Ali , 18/03/1985 - M - D - deeltijds - FR KEUNINCKX Pascale, 31/05/1967 - V - D - deeltijds - NL LAMBERT Vincent, 20/09/1975 - M- D - voltijds - FR LIBOUTON Marc, 23/12/1965 - M - D - voltijds - FR MARCHICA Giosue, 12/01/1954 - M - D - voltijds - FR MENARD Gilles, 26/08/1952 - M - D - deeltijds - FR NAELTEN Vanessa, 03/10/1987 - V - D - voltijds - FR NICOLAS Robin, 20/07/1967 - M - D - deeltijds - FR RADERMECKER Catherine, 12/04/1989 - V - D - voltijds - FR RIQUET Marc, 22/08/1962 - M - D - voltijds - FR SANGARE Ndeye, 05/04/1978 - V - D - voltijds - NL SELIFET Didier, 07/06/1966 - M - D - voltijds - FR SPRANGERS Jessy, 21/06/1975 - V - D - voltijds - NL THERSSEN Steve, 28/07/1981 - M - D - voltijds - NL TORREKENS Lesley, 09/01/1980 - V - D - voltijds - NL TSE SHING HONG Dominic, 30/03/1959 - M - D - voltijds - FR UYTTERHOEVEN Christine, 03/03/1959 - V - D - voltijds - NL VACCARO Maria-Franca, 22/12/1964 - V - D - voltijds - FR VAN DER ABBEELE Yvette, 31/08/1956 - V - D - deeltijds - NL VAN STEYVOORT Patricia, 02/10/1967 - V - D - deeltijds - NL VANHEMELRIJCK Eva, 26/09/1975 - V - D - deeltijds - NL VERDURMEN Liliane, 04/11/1954 - V - D - voltijds - NL WENZ Rosemarie, 29/12/1959 - V - D - deeltijds - FR WIEDIG Anne Catherine, 20/01/1974 - V - D - deeltijds - FR ZERILLO Antonio, 03/07/1961 - M - D - voltijds - FR C.

Human resources

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Administratief/technisch personeel GHENNE Véronique, 18/07/1970 - V - administratief deskundige - 100 % - F SCHOETERS Anouk, 17/10/1972 - V - adviseur - 100% - N VERCAMBRE Ingrid, 19/04/1955 - V - administratief deskundige - 80 % - N 1.2


1.2.2 Administratief/Technisch personeel RICHARD Alexis, 18/11/1989 - M - administratief assistent -100 % - F VANDERSTUKKEN Anita, 29/03/1959 - V - administratief deskundige - 50 % - N

103 D.

Financiële dienst

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Administratief/technisch personeel AARTS Tom, 23/08/1978 - M - A1 - voltijds - NL DE MEY Rita, 23/08/1959 - V - C 1 - NL DEVITS Christelle, 18/02/1977 - V - B -voltijds - FR GOEGEBEUR Hendrik, 13/03/1953 - M - C - voltijds - NL GUEDOUH Fatima, 25/04/1978 - V - C - voltijds - FR LONCKE Guy, 25/12/1962 - M - B - deeltijds - FR MERCIER Marie-Christine, 13/01/1960 - V - D - deeltijds - FR MUKARWEMA Marie-Solange, 02/09/1967 - V - B - voltijds - NL NINANE Olivier, 12/07/1971 - M - A3 - voltijds - FR PLIEZ Daniel, 26/04/1965 - M - D - voltijds - FR 1.2


1.2.1 Wetenschappelijk personeel KERWYN Chris, 22/04/1954 - V - SW11- voltijds - NL 1.2.3 Externe medewerkers en vrijwilligers RAVO Asunta, 15/10/1965 - V - Vrienden vzw - deeltijds - FR E.

Technische diensten

1.1

Statutair personeel

1.1.2 Administratief/Technisch personeel CALA Rexhep, 17/04/1976 - M - CT1 - voltijds - FR CALBERT Alain, 06/10/1957 - M - CT3-22B - voltijds - FR CLAES Gilbert, 05/03/1957 - M - A31 - deeltijds - NL COLYNS Hans, 21/11/1967 - M -CT3-22B - voltijds - NL CORNAND Luc, 16/02/1960 - M - BT2-26N - deeltijds - NL DE WOLF Peter, 17/08/1966 - M - CT2 - deeltijds - NL DENIS Maurice, 05/05/1961 - M - CT2 - deeltijds - FR ERYILMAZ Zülfü, 02/12/1982 - M - CT1 - voltijds - FR GOSSEY Kurt, 20/09/1963 - M - CT2 - voltijds - NL JOACHIM Marie-Paule, 07/10/1955 - V - DA2 - deeltijds - FR KERCKHOF Franciscus, 05/08/1965 - M - CT2 - voltijds - NL MOMBAERTS Adelin, 10/02/1961 - M - CT3-22B - voltijds - NL STUYCK Johnny, 14/12/1969 - M - CT3 - voltijds - NL SWALUS Pieter, 09/12/1958 - M - CT3 - voltijds - NL TREVELS Luc, 02/06/1957 - M - CT3 - voltijds - NL 1.2


1.2.2 Administratief/Technisch personeel BENJANA Mohamed, M - DT2 - deeltijds - NL BIESEMAN Katrien, 21/09/1980 - V - DT2 - deeltijds - NL BOURLARD Alain, 14/03/1962 - M - DT2 - deeltijds - FR BRUYNINCKX Inge, 17/10/1977 - V - DT2 - voltijds - NL CORDIER Jonathan, 07/06/1982 - M - DT2 - deeltijds - FR DAHMANI Samira, 25/12/1970 - V - DT40B - deeltijds - FR DE BACKER Jean-Pierre, 31/12/1965 - M - DT2 - voltijds - NL DE CREMER Geert, 03/02/1970 - M - DT2 - deeltijds - NL DE SCHRIJVER Marleen, 15/11/1961 - V - DT2 - deeltijds - NL

104 DEJONGHE Natalie, 22/10/1979 - V - DT2 - voltijds - NL DOCQUIER Esmeralda, 16/09/1965 - V - DT2 - voltijds - FR DOUKKALI Fatima, 27/12/1975 - V - DT2 - voltijds - FR DOURTE Laurence, 23/04/1982 - V - DT2 - voltijds - FR EVRAERT Eric, 13/02/1957 - M - DT2 - voltijds - FR GUSTIN Christophe, 29/08/1965 - M - DT2 - deeltijds - FR IOUDINA Irina, 11/11/1955 - V - DT2 - voltijds - FR JAUMONET Guy, 11/07/1953 - M - DT2 - voltijds - FR LACHAIR Didier, 26/07/1976 - M - DT1 - voltijds - FR MEULEMANS Sigrid, 25/01/1969 - V - DT2 - deeltijds - NL OUARCHID Najat, 31/03/1965 - V - DT2 - voltijds - FR PEETERS Andre, 23/07/1959 - M - DT2 - voltijds - NL SWERTS Chantal, 15/06/1954 - V - DT40B - voltijds - FR SWERTS Hortense, 03/03/1952 - V - DT40B - voltijds - FR TALEB Abdelaziz, 08/06/1961 - M - DT2 - voltijds - FR TILMANT Patrick, 14/04/1970 - M - DT2 - voltijds - NL VAN DAELE Isabelle, 22/11/1967 - V - DT2 - deeltijds - NL VAN UFFEL Jelle, 19/09/1989 - M - DT2 - voltijds - NL VLIERS Michel, 10/03/1961 - M - DT2 - voltijds - FR 1.2.3 Externe medewerkers en vrijwilligers LESTE Odette, 22/01/1954 - V - Vrienden vzw- voltijds - FR 2.

Activiteiten

A.

Dienst Informatica

2.1

Permanente, terugkerende of routinematige activiteiten Introductie De dienst ICT & Multimedia is gestructureerd rond twee pijlers: . Beheer van de ICT-infrastructuur: - Support & Helpdesk aan de gebruikers; - beheer, ondersteuning en ontwikkeling van de ICT-infrastructuur van het KBIN. . Ontwikkeling van ICT-applicaties: - multimedia: ontwikkeling van multimedia-applicaties voor het Museum en de wetenschappelijke departementen; - ontwikkeling: ICT projecten (web, databases, applicaties).

2.1.1 Coördinatie van de dienst Leiding van en support aan de verschillende activiteiten, en projectbeheer door de dienst ter hand genomen (vergaderingen, gebruikerscontacten, leverancierscontacten, voorstelling van producten en diensten, het schrijven van jobbeschrijvingen in het kader van ontwikkelcirkels, …). Beheer van het personeel en de budgetten van de dienst. Vertegenwoordiging van de dienst . Interne vergaderingen: - ondersteunende directie (maandelijkse vergaderingen); - museumcoördinatie (tweemaandelijkse vergaderingen); - dienstvergadering ICT&MM (maandelijkse vergaderingen); - directieraad (maandelijkse vergaderingen); - Coördinatie vergaderingen met Regie der Gebouwen; - in het kader van verschillende projecten (nieuw tijdsregistratiesysteem, Zarafa, verhuizing site Gulledelle, Greenprinting/OCR, ISO9001/EMAS, Galileo, Brain/Darwin, interne verhuizingen, MOLCOL, …). . Externe vergaderingen:

105 -

Belspo (diverse vergaderingen); Belnet (technische vergaderingen, annual conference); ISTC meeting (Information Science and Technology Commission); diverse ICT workshops.

Beheer en/of opvolging van diverse projecten: . Installatie van een nieuw tijdsregistratie-, personeelsplanning- en urenregistratiesysteem (opvolging van de offerteaanvraag, analyse van offertes, selectie van de oplossing/onderneming, opvolging algemeen implementatie + configuratie en parametrisatie van het gekozen systeem); . Implementatie van het nieuwe personeelsbeheerprogramma (Galileo) voor de HR-dienst, en ontwikkeld door de dienst ICT&MM; . Uitbreiding van het project Greenprinting: technische analyse voor de implementatie van een optische karakterherkenningsoplossing (OCR) geïntegreerd in de MFP’s van Ricoh (voor de administratieve diensten); . Project betreffende verhuizing van de site Gulledelle: analyse van de bezetting van de beschikbare oppervlakte van de gebouwen van de sites Vautier en Gulledelle, begin van de analyse van de noden in samenwerking met de Regie der Gebouwen; . Haalbaarheidsstudie omtrent het implementeren van een geïntegreerd kwaliteitsmanagement(ISO9001) en milieumanagementsysteem (EMAS); . Opstellen en opvolgen van een actieplan voor het jaar 2013 voor de Ondersteunende Directie. 2.1.2 Support & Helpdesk 2.1.2.1Aankoop In 2013 werden voornamelijk de FORCMS-contracten gevolgd. Desktops en randapparatuur werden aangekocht bij Priminfo; laptops bij Systemat. In totaal werden er 190 bestellingen geplaatst, voor een totaal van ongeveer 300 hardwareproducten en talrijke softwarelicenties. Deze bestellingen worden gecentraliseerd en afgehandeld door de informaticadienst, en houdt onder meer in: contacten met gebruikers, diensthoofden en leveranciers, administratieve opvolging, facturatie, configuratie en installatie. Er werden 33 desktops, 7 laptops en 25 schermen aankocht. Verder 151 diverse randapparatuur zoals interne en externe harde schijven, RAM-geheugen, toetsenborden en muizen, grafische tabletten en dergelijke. Er werden 45 softwarelicenties aangekocht voor kantoor- of grafische pakketten, en honderden licenties met betrekking tot het netwerk. 2.1.2.2Gebruikerssupport Het informaticapark van het Instituut bestaat uit ongeveer 575 pc’s, waarvan 357 desktops, 122 laptops, 12 netbooks, 2 tablets en een 32 Macs; verder zijn er 32 netwerkprinters. In 2013 waren er 1869 supportaanvragen via het helpdeskprogramma GLPI (een stijging van 3% vergeleken met vorig jaar). Bovendien waren er 81 interventies in de permanente en tijdelijke tentoonstellingszalen van het Museum (informatica- en audiovisuele toepassingen). 2.1.2.3Support aan de tentoonstellingen en publieke ruimten . Voorbereiding en aanpassing van de bestanden voor de tentoonstelling “X-Treme” in Istanbul, alhoewel dit project uiteindelijk geannuleerd werd. . Installatie van de tijdelijke tentoonstelling “Babydieren”. . Demontage van de tijdelijke tentoonstelling “Prehistorie - Do It Yourself” en voorbereiding van de informatica- en multimediasystemen voor Ramioul. . Preventief onderhoud van de wetenschapstrick XperiLAB. . Verscheidene herstellingen en dagdagelijks onderhoud van de informatica- en multimediasystemen in de zalen. 2.1.2.4Netwerksupport (hard- en software) . Upgrade van Zarafa en installtie van de Archiver;

106 . . . . . . .

Implementatie van een nieuw backupsysteem; Installatie van Seafile (Dropbox like); Nieuwe server voor de mailing lists; Migratie van verschillende fysieke servers naar virtuele servers; Upgrade van Datastore (door toevoeging van een expander); Materiaal voor de vergaderzalen Comm/SEED en ICT. Dagelijkse taken: - updates van diverse servers; - beheer en onderhoud van de verschillende servers van het Instituut: web, mail, access controle, boekhouding, reservaties, databases, file sharing; - beheer van de verschillende netwerkapparaten (switch, internettoegang, beveiliging, wifi, …); - support aan de gebruikers; - beheer van de backups van de servers. . Downtime: - Zarafa: van vrijdag 25 tot zaterdag 26 januari (upgrade); - Zarafa: van 6 februari tot 7 februari AM (bug in de upgrade van Zarafa). - Web/mail: van zondag 29 december tot maandag 30 december AM;

2.1.2.5Mobiele telefonie Administratieve en technische opvolging van het kadercontract "mobiele telefonie" FOR-CMS. 2.1.3 Multimedia . Ontwikkelen van interactieve toepassingen en audiovisuele producties: - research, scenariowerk, interfacedesign, grafiek, geluidsopname, fotografie, filmen, animatie systeem ontwikkeling, animatie, uitbesteding en opvolging programmatie, audiostudiowerk . Productie film/video voor vaste en tijdelijke (rondreizende) tentoonstellingen en projecten . Geluid voor vaste en tijdelijke (rondreizende) tentoonstellingen en projecten: - Babydieren . Multimedia-applicaties voor vaste en tijdelijke (rondreizende) tentoonstellingen en projecten: - Babydieren, updates “X-Treme” . Consultancy over de gebruikte hardware in de tentoonstellingen 2.1.4 Ontwikkeling Ontwikkeling, beheer en onderhoud van applicaties, databases, webapplicaties en websites; ondersteuning naar de eindgebruiker toe waar nodig. Enkele presentaties werden georganiseerd om technische onderwerpen te kunnen toelichten en het delen van kennis tussen de verschillende teams te bevorderen. 2.1.4.1Databases . Permanente taken: - onderhoud om de goede werking van de databases van het Instituut te verzekeren. - opvolging (met behulp van tools zoals Nagios, Munin en pgFouine) van de verzamelde logbestanden om continu fouten in de verschillende databases op te kunnen zoeken en de performaties ervan te kunnen verbeteren. - geautomatiseerde tests (functioneel en unitair) - performatie- en structuurtests van de nieuwe server, bestemd voor DaRWIN 2.1.4.2Web . Permanente taken: - Onderhoud en controle van de verschillende websites op technisch en grafisch vlak. Nauwe samenwerking met de dienst Communicatie. . Statistieken van de websites van het KBIN: Deze gegevens zijn verkregen met behulp van het statistiekenprogramma dat rechtstreeks gebaseerd is op de logfiles van onze webserver.

107 Onderstaande tabelgegevens hebben slechts betrekking op de volgende vier domeinen:

www.naturalsciences.be, www.natuurwetenschappen.be, www.sciencesnaturelles.be, www.naturwissenschaften.be 2010

URL aantal hits aantal pagina’s 1 bezoekers

2011 2012 2013 www.naturalsciences.be, www.natuurwetenschappen.be, www.sciencesnaturelles.be, www.naturwissenschaften.be 80.114.069 72.283.172 74.645.132 70.667.465 14.034.726 11.509.570 11.590.095 10.672.129 3.076.161 2.924.777 3.051.811 3.601.459

Grafiek voor 2013 voor bovenstaande gegevens

Grafiek voor 2013 voor bovenstaande gegevens (enkel voor het aantal bezoekers)

1

Het begrip ‘gebruiker’ is gebaseerd op het IP-adres van de client-pc en de tijd tussen twee bezoeken (20 minuten). Een client-pc die een verbinding maakt met onze website, enkele pagina’s bezoekt en gedurende meer dan 20 minuten inactief blijft, zal dus ook beschouwd worden als een nieuwe gebruiker.

108 2.1.4.3Grafische taken . Advertenties voor geschreven pers (FR, NL, EN) thema's: algemeen, “Babydieren”, Museum , “Prehistorie - Do it yourself" . Advertenties voor schermen (Flypod Ashvertising): thema's: Dino Galerij, “Babydieren”, Paleolab, Museum . Maquettes voor de toekomstige website 2.2

Projecten en bijzondere activiteiten Alle personeelsleden van de dienst ICT&MM werken naast hun vaste taken ook actief mee aan de ICTprojecten. De samenstelling van de projectteams kan evenwel wijzigen afhankelijk van het soort project en de vereiste competenties van het projectdomein.

2.2.1 AGORA-MOLCOL De dienst ICT & Multimedia neemt deel aan dit project via het aanpassen van de importmogelijkheden binnen de DaRWIN-databank. Dankzij deze aanpassingen zal het in de loop van 2014 mogelijk worden om de algemene import template, die in het kader van het project ontwikkeld werd, te gebruiken als importnorm. De eerste ontwikkelingen werden aangevat in 2013. Het doel is het bevoordelen van een eenvoudige en efficiënte gestandaardiseerde encodage van geanalyseerde DNA-weefsels, om aldus een gemakkelijke en geautomatiseerde incorporatie van deze gegevens in DaRWIN, het platform voor het beheer van de collecties, toe te laten. Taken uitgevoerd in 2013: . Een definitieve versie van het sjabloon voor moleculaire gegevens (op basis van de uitbreiding DNA van he schema ABCD) werd verstrekt aan alle betrokkenen in moleculair onderzoek van het KBIN alsook aan het JEMU-team. . Specifieke sjablonen voor elk departement dat wenst deel te nemen werden tot op heden ontwikkeld. Zij worden vergezeld van een gebruikershandleiding. De betrokken departementen zijn: Invertebraten KBIN en KMMA, Entomologie KBIN en KMMA, Paleontologie KBIN, Vertebraten KBIN, Geologie KBIN (op basis van de uitbreiding EFG van het schema ABCD). . Een algemeen sjabloon wordt ontwikkeld op basis van de informatie verzameld voor de ontwikkeling van de sjablonen voor elk departement, en van het protocol voor het verzamelen van velddata dat werd opgesteld in het kader van het project. Tegelijkertijd heeft het ontwikkelingsteam van het KBIN een tool gemaakt voor het importeren van xmlbestanden in het ABCD-formaat volgens de sjablonen, en dit zowel voor moleculaire gegevens alsook de gegevens van objecten uit collecties van andere departementen. 2.2.2 Prikklok Begin 2012 toonde een analyse aan dat het huidige prikklok systeem niet meer voldeed aan de eisen van een modern HR-beheer. Hieruit volgde een eerste markanalyse om te bepalen welke functionaliteiten een modern prikkloksysteem te bieden heeft en in welke mate dit overeenstemt met de eisen en wensen van onze HR-dienst. Na afloop van deze analyseperiodes werd het lastenboek opgesteld voor een openbare aanbesteding. Tegen het einde van 2012 werd dit lastenboek en het vooropgestelde budget ter goedkeuring voorgelegd aan de inspecteur van financiën. Er werd in mei 2013 onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking opgesteld voor de aankoop en configuratie van een nieuwe prikklok. De aanbesteding werd toegewezen aan het bedrijf GET en in de loop van december 2013 werd de officiële kick-off voor dit project gegeven. De nieuwe prikklok zal in de eerste helft van 2014 operationeel zijn. Via een web interface zullen de personeelsleden van het KBIN een aantal administratieve zaken via een selfservice desk kunnen vervullen. 2.2.3 Galileo HR-databank In de zomer van 2013 werd een vernieuwde versie van de HR-databank, Galileo, in gebruik genomen.

109 Een van de voornaamste aanpassingen van deze applicatie zijn de webinterface en de gebruiksvriendelijkere reportage mogelijkheden. 2.2.4 DaRWIN 3.0 De Dienst ICT & Multimedia heeft een vernieuwde versie van de algemene DaRWIN databank in productie gebracht in december 2013. Het doel van deze versie was het vereenvoudigen van het invoerproces en het aanpassen van bepaalde functionaliteiten op vraag van de dienst Patrimonium. 2.2.5 Ontwikkeling nieuwe website KBIN In 2013 werden de gevraagde functionaliteiten voor de nieuwe website verder ontwikkeld. In de loop van het project werd de scope voor het wetenschappelijke gedeelte meermaals herzien en aangepast. De twee grootste gebruikersgroepen kregen tijdens de maand november reeds een opleiding in het gebruik van de Drupal CMS. De andere groepen zullen volgen in 2014. De website zal in het eerste gedeelte van 2014 in een eerste fase in productie worden gebracht. 2.2.6 Ontwikkeling van een kleine website voor de tentoonstelling Babydieren Voor de tijdelijke tentoonstelling Babydieren werd een kleine website op poten gezet, verdeeld in vijf grote zones. 2.2.7 Expo Babydiertjes Voor de opening van deze tijdelijke tentoonstelling over Babydiertjes (dd.6 maart 2013), heeft de dienst ICT & Multimedia vijf interactieve applicaties ontwikkeld. Deze zijn: . een applicatie over geboortes (toont verschil in aantal babies per “soort”); . een applicatie over ontwikkeling (toont de verschillende ontwikkelstadia per “soort”); . een applicatie over mogelijke gevaren voor kleine diertjes met alternatieve eindes (de gebruiker kan zelf een vrolijk, droevig of grappig einde selecteren); . een applicatie over de manier waarop soorten hun kleintjes kunnen beschermen; . een applicatie over de manier waarop soorten omgaan met de mogelijke gevaren voor hun kleintjes In detail: . opleveren van interfaces voor de applicaties; . opleveren van 3 animaties voor “Protection” en de volledige productie van “Geboorte” en “Autonomie”; . het succesvol uitwerken van een touch screen interface mét taalkeuze voor kinderen die nog niet kunnen lezen; . XML-update voor de versies voor Toulouse; . het uitwerken van een gebruiksaanwijzing voor de updates naar andere talen; . opvolgen van productiemanagement; . productie van televisiespot voor Babydieren, concept, copy, shoot en postproductie; . aanpassen van “Autonomie” voor: Nature de OUF van OUFtivi: onder andere toevoegen van muziek; . programmatie in Flash van de pre-productie en interfacetests voor jong kinderen; . realisatie van animatics, tekeningen, animaties en geluidsfragmenten (10 filmpjes met telkens 3 verschillende eindes per film); . beheer van het werk van twee externe medewerkers (1 tekenaar en 1 animator); . productie van 8 animatics; . montage van de animaties gerealiseerd door de externe medewerkers; . nakijken van de Franse vertalingen; . advies over de keuze van hardware. 2.2.8 “Nature de OUF” voor Ouftivi . Productie van introductie tot de episodes gevolgd door de aftiteling. Dit in nauwe samenwerking met RTBF. . Realisatie van introgenerieken en hun geluidsfragmenten. . Aanpassen van de animatiefilmpjes naar tv-formaat en conversie. 2.2.9 Stopknop . Productie campagne-filmpje voor Ecoteam om het gebruik van de stopknop te sensibiliseren.

110 2.2.10 Herwerken van applicatie Primaten voor de evolutiezaal . Opmaken en aanleveren van interface-elementen volgens grafisch charter. Productie van foto’s en videofragmenten als inhoud voor de applicatie. Onder andere d.m.v. chromakey- en compositietechnieken en studio-opnames. Opzet en belichting van het decor en de karakters. Programmatie van de applicatie. Advies over gebruikte hardware. 2.2.11 Mammoet . Productie timelapse filmpje van de deconstructie van onze Mammoet voor sociale media campagne i.v.m. de renovatie van de Cereau-zaal. 2.2.12 Update voor tentoonstelling X-Treme in Londen . Tussentijdse update van de producties voor X-Treme. Ditmaal verlaten we het Europese vaste land om onze buren van over het kanaal in het Engels, Spaans en Frans extreem bij te scholen. 2.2.13 Modernisering/renovatie van het audiovisueel en informaticamateriaal van de vergaderzalen . Vergaderzaal op niveau 6 van De Vestel . Vergaderzaal op niveau 0 van De Vestel B.

Bewakingsdienst

2.1

Permanente, terugkerende of routinematige activiteiten . Zaalbewaking: omkadering van het publiek en bewaking van de collecties . Kassabediening: omkadering van het publiek . Publieke vestiaire: omkadering van het publiek . Ticketcontrole: omkadering van het publiek . Beheer van de picknickruimte: omkadering van het publiek . Ondersteuning bij evenementen (catering, onthaal, bewaking): omkadering van het publiek en bewaking van de collecties . Badgetoegangen: beveiligingen van het gebouw . Beheer dispatching: beveiligingen van het gebouw (lichtsturing, brand en inbraakalarmen)

2.2

Projecten en bijzondere activiteiten . Scholingen (brandcentrale, inbraakcentrale, prikklok, wettelijk verplichte opleiding “Wet Tobback”) . Oprichten van een nieuwe interne bewakingsdienst . Werfopvolging Cerauzaal - Financiering en coördinatie door de KBIN, exclusief dakwerken (Regie der Gebouwen) . Werfopvolging taxidermie - Financiering en coördinatie door de Regie der Gebouwen . Werf camerabewaking - Financiering en coördinatie van de binnencamera's door KBIN en van de buitencamera's door de Regie der Gebouwen . Opstellen van een nieuw charter voor de bezoekers van het Museum onder verschillende vormen: papier, web, visuals in de publieke zaken. Het betreft hier ook een praktisch referentiedocument voor het geheel van de suppoosten. Dit project werd geleid in samenwerking met de OD Publiek.

C.

Human resources

2.2

Projecten en bijzondere activiteiten . Begeleiding/opleiding van de functionele chefs . Enquête interne communicatie (in samenwerking met de dienst Communicatie) . Analyse van de enquête en presentatie van de resultaten . Oprichten en sturen van werkgroepen

D.

Financiële dienst

2.2

Projecten en bijzondere activiteiten . Modernisering van de boekhoudkundige procedures - Type: procedures - reglement . Uniformisering van de documenten voor de interne facturatie, en geïnformatiseerde centralisatie

111 . Verandering van vrije mededeling naar gestructureerde mededeling voor de facturen voor inkomsten . Implementatie van een budgettaire kalender om systematische vergaderingen te organiseren met de hiërarchische chefs . Aanpassing van de budgettaire organisatie als gevolg van de nieuwe organisatie van het KBIN en de oprichting van de Ondersteunende en Operationele Directies . Ontwikkeling van een reglement voor de zendingen in België en een vademecum voor de zendingen naar het buitenland . Ontwikkeling van bijkomende modules voor Artio (100% van de bestelbonnen en van de zendingen worden online ingevoerd), MyReport en Mercator . Opstellen van een gebruikershandleiding NL/FR voor de software MyReport . In samenwerking met het KMMA, het toevoegen van de module ‘zendingen’ aan het systeem voor elektronische bestelbonnen (Artio) . Ontwikkeling van een automatisch reporteringssysteem voor de Museumshop . Interne reorganisatie van de financiële dienst E.

Technische diensten

2.

Activiteiten

2.1

Permanente, terugkerende of routinematige activiteiten . Basisonderhoud van de gebouwen en de diverse technische installaties . Opstart evaluatiecyclus

2.2

Projecten en bijzondere activiteiten . Zonering van de alarmen (verhogen van het interne beveiligingsniveau van onze gebouwen De Vestel, Janlet, Klooster door het implementeren van een nieuwe zonering van onze gebouwen in beter gedefinieerde/gesegmenteerde zones). . Vernieuwen van de oude branddetectie-installatie . Centrale is vervangen . Detectoren zijn vervangen . De aanpassingen aan de beheerscentrale (dispatching) zijn gebeurd . Technische ondersteuning werken in Cerau (zaal + dak), taxidermie en klooster . Brandpreventie alcoholbewaarplaatsen: plaatsing van waterdichte drempels . Repareren van schade aan de gevelelementen van de De Vestel-vleugel en de vleugel Geologie . Beslissing voor het plaatsen van 229 zonnepanelen op het dak van het gebouw van de Geologie (Fedescoproject – Regie der Gebouwen) . Inrichten van een nieuwe vergaderzaal niveau 0 . Verhuis van de communicatiedienst (lokaal dispachting) . Herinrichten van het lokaal dispatching niveau 0 en verhuis van de hoofdzaalwachters . Aanpassen van de vergaderzaal "informatica niveau 14" en herschilderen gemeenschappelijke zones. . Wegnemen van nieuwe rekken, aanpassen van de vloer van de bewaarplaats De Vestel niveau 3 voor de collecties (Mevr. Folie) en montage van de nieuwe rekken . Installeren van een toegangscontrole voor de bewaarplaats "geologie" op aanvraag van mevr. De Ceukelaire . Herinrichten van de kamers van de guesthouse en herschilderen van de Mess . Inrichten van een lunchroom voor de zaalwachters . Opstart ticketsysteem (GPLI) om de aanvragen te centraliseren en opstart front- en backoffice . Installatie binnencamera's (Budget KBIN) . Vernieuwing Cerauzaal (Budget KBIN) . Opstart dispatching volledige integratie (brand, inbraak, sturing verlichting, binnen en buitencamera's, verwarming, toegangscontrole, omroepsysteem) . Herindeling van de inbraakzones om de publieke zalen en de bewaarplaatsen beter te beveiligen na de sluitingsuren . Werf taxidermie. Omvorming van de oude Mess . Installeren van buitencamera's

112 . . . . .

Opvolgen studie renovatie van de kloostervleugel Vernieuwing van de dakbedekking (dakvensters) van de Cerauzaal Plaatsen van drempels in de alcoholbewaarplaatsen Vernieuwing van de oude branddetectiecentrale Installatie van een basiskoeling in de evolutiezaal (gedeeltelijk)

3.

Zendingen en opleidingen

A.

ICT&MM Dienst . ADAM Marielle 17/01, 24/01, 29/01, 18/03, 19/06, 07/08, 13/09, 17/09, 01/10, 30/10, 02/12, 18/12: Africamuseum . BOEY Greet 17/11 Maastricht . BOUMAL Yvan 17/01, 14/03, 29/10, 07/11, 21/11, 25/11, 03/12, 17/12: Vakbondsvergadering . DANON Eric 28/02 ISTC meeting, Africamuseum 08 Intensieve taal cursus OFO 03/10 Workshop Zarafa, Kortenberg 21/11 Infosessie FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg 12/02 Conferentie Belnet Gedurende het ganse jaar: verschillende vergaderingen bij Belspo . DE KEYZER Nathalie 10/12 Examen OFO 03/12 Opleiding Toegankelijkheid van websites . DE SMEDT Ken 23/05 Taalexamen Selor 26/06 Workshop bij Namahn 04/12 Taaldate OFO . DUCHESNE Paul-André 11/04 Vergadering Groep Collecties, Belspo 31/05 BMM 03/12 Opleiding OFO 18/12 BMM . EMERY Cathy 22/10, 05/11, 12/11, 20/11, 27/11: Opleiding OFO 03/12 Opleiding Toegankelijkheid van websites 18/12 BMM . MARON Brice 28/11 Opleiding OFO 19/12 Opleiding OFO . PARDON Stijn 09/04 Reportage ‘Citta de Scienza’, filmen in Euro-Parlement 22/05 Reportage ‘Le parcours de la journée internationale de la biodiversité’, filmen in het Leopoldspark 17/07 Geluidsopnames in studio RTBF voor ‘Nature de OUF 22/10 ISL, beurs in Antwerpen voor audio-visuele sector. Kennismaking met laatste opnamesystemen . RYMENANS Johnny 11/04 Vergadering Groep Collecties, Belspo 05/12 Taaldate OFO . VAN ISRAEL Stéphane 17/07 Geluidsopnames in studio RTBF 22/10 Workshop

113 . VANATTENHOVEN Jo 30/04 BMM 28/05 Examen Selor 24/06 Examen Selor . VANDERVAEREN Michaël 04/01 Xperilab 11/02 Taalexamen . ZECH Jean-François 03/10 Workshop Zarafa 12/02 Conferentie Belnet B.

Bewakingsdienst . Wettelijk verplichte opleiding “Wet Tobback Leidinggevende Type A” - gegeven door G4S - 27 dagen (100 lesuren) CLAES Kristel . Wettelijk verplichte opleiding “Wet Tobback Leidinggevende Type B” - gegeven door G4S - 7 dagen (52 lesuren) MARCHICA Giosuè TORREKENS Lesley . Wettelijk verplichte opleiding “Wet Tobback Erfgoedbewaker” - gegeven door Securitas - 7 dagen (52 lesuren) NICOLAS Robin RADEMACKER Catherine . Interne opleiding “Tijdsregistratie systeem” - 0.5 dag - gegeven door Kristel Claes MARCHICA Giosuè TORREKENS Lesley VERDUMMEN Liliane . Interne opleiding “Inbraakalarmen” - 0.5 dag - gegeven door Kristel Claes MARCHICA Giosuè TORREKENS Lesley VERDUMMEN Liliane . Interne opleiding “Brandcentrale” - 0.5 dag - gegeven door Kristel Claes MARCHICA Giosuè VERDURMEN Liliane CHOUA Mohammed DOURTE Eric KEUNICKX Pascale SPRANGERS Jessy VAN STEYVOORT Patricia D'HAESELEER Erwin . Opleiding “EHBO” - 3 dagen - gegeven door Rode Kruis KEUNINCKX Pascale TORREKENS Lesley BRANSWIJK Annelies VERDURMEN Liliane DE SWAEF Ann SANGARÉ Ndeye SPRANGERS Jessy VAN DEN ABBEELE Yvette VANHEMELRIJCK Eva DOURTE Eric HOYAS André WIEDIG Anne-Catherine MARCHICA Giosuè BERKI Catherine

114 CHOUA Mohammed D'ANNA Diego GOSSEAU Valerie KESKIN Ali LAMBERT Vincent MÉNARD Gilles NAELTEN Vanessa RADERMECKER Catherine RIQUET Marc TSE SHING HONG Dominic VACCARO Maria-Franka ZERILLO Antonio DE CORT Christine BENJANA Mohamed C.

Human resources . VERCAMBRE Ingrid Opleiding Publiato (HR-tool voor het beheer van werkongevallen) - 1 dag . RICHARD Alexis Opleiding Capelo (HR-tool voor het beheer van pensioengegevens) - 1 dag . GHENNE Véronique Opleiding « Base de la GRH » - IFA - 3 dagen Opleiding « Communication interne » - 1 dag Opleiding « Objectifs SMART » - e-learning IFA Opleiding « Gérer les différences en milieu professionnel » - IFA - 3 dagen Conferentie « A la découverte des bonnes pratique » - P&O - 0,5 dag Atelier « Pourquoi et comment utiliser les compétences dans les Cercles de développement » - P&O 0,5 dag Presentatie « Cycles d’évaluation, nouvelle réglementation » - IFA - 0,5 dag Demo Crescendo - P&O - 0,5 dag . SCHOETERS Anouk Opleiding “Wijzigingen aan de pensioenen” - PDOS - 0,5 dag Opleiding “Frans voor gevorderden” - OFO - 4,5 dagen Opleiding “Begeleider” in kader van de evaluatiecyclus - OFO - 3 dagen Workshop “Alcohol- en drugsbeleid” - WASO - 1 dag Workshop - “Gedragscode” - WASO - 1 dag Stage Selor met de optiek de nodige certifiëringen te bekomen om zelf de selecties te organiseren - 3 dagen (nog niet voltooid) Verschillende werkvergaderingen Belspo (HR Netwerk, werkgroepen “Contrat d’Administration Belspo”, …)

E.

Technische diensten Diverse technische scholingen.

4.

Bezoekers

C.

Human resources HOLLEBEKE Tiffany, van 16/09/2013 tot 24/02/2014 - België - Stage

115

direction opérationnelle | operationele directie

TAXONOMIE ET PHYLOGENIE | TAXONOMIE EN FYLOGENIE

116 1

Personeel

1.1

Statutair personeel BACKELJAU Thierry, 24/01/1959, man, SW3-Eerstaanwezend werkleider en verantwoordelijke voor de OD T&F, 100 %, N, PS BAERT Léon, 02/11/1951, man, SW3-Eerstaanwezend werkleider, 100 %, N, PS BARETTE Yves, 09/02/1959, man, B-Gestionnaire de systèmes, 100 %, F, PT BOEVE JEAN-LUC, 03/09/1959, man, SW3-Chef de travaux principal, 100 %, F, PS BREUGELMANS Karin, 29/06/1966, vrouw, SW1-Assistent (sinds 01/04/2011), 80 %, N, PS CILLIS Julien, 04/07/1956, man, C-Technisch assistent, 100 %, N, PT CLAUS Mia, 09/04/1953, vrouw, C-Polyvalent administratief assistent, 50 %, N, PT (met pensioen sinds 26/04/2013) CONSTANT Jérôme, 26/12/1973, man, B-Expert technique, 100 %, F, PT DE BLOCK Filip, 03/05/1971, man, C-Technisch assistent, 100 %, N, PT DECRAEMER Wilfrida, 04/10/1950, vrouw, SW3-Eerstaanwezend werkleider, 100 %, N, PS DESPONTIN Laetitia, 15/05/1976, vrouw, C-Assistant technique, 80 %, F, PT DRUMONT Alain, 12/12/1968, man, B-Expert technique, 100 %, F, PT FIERS Franky, 26/08/1955, man, SW2-Werkleider, 100 %, N, PS GROOTAERT Patrick, 02/05/1952, man, SW4-Onderzoeksleider, 100 % N, PS HENDRICKX Frederik, 21/04/1973, man, SW2-Werkleider, 100 %, N, PS MARTIN Patrick, 18/03/1962, man, SW2-Chef de travaux, 100 %, F, PS (opgenomen in de OD T&F sinds 01/09/2013) MEULEMAN Veerle, 21/08/1977, vrouw, C-Polyvalent administratief assistent, 50 %, N, PT MEURISSE Linda, 09/11/1964, vrouw, B-Gestionnaire de collection, 80 %, F, PT MOORTGAT Nicole, 16/06/1955, vrouw, C-Administratief assistent, 100 %, N, PT PEETERS Martina, 06/09/1960, vrouw, C-Administratief assistent, 100 %, N, PT SABLON Rose, 22/02/1954, vrouw, B-Collectiebeheerder, 100 % (sinds 01/01/2012), N, PT, 7 dagen vorming VERHEYEN Erik, 02/05/1958, man, SW3-Eerstaanwezend werkleider, 100 %, N, PS WILLENZ Philippe, 21/06/1949, man, SW2-Chef de travaux, 100 %, F, PS

1.2

Niet-statutair personeel BALHAUT Pascale, 01/07/1974, vrouw, Expert technique, 50 %, F, PT BOUYER Thierry, man, SW1-Assistent, 100 % (01/09-31/12/2013), F, PS CRABBE Sonia, 02/09/1958, vrouw, D-Gestionnaire de collection, 100 %, F, PT DE BUSSCHERE Charlotte, 26/09/1985, vrouw, SW1-Assistent, 80 %, N, PS DE GELAS Koen, 04/08/1975, man, SW1-Assistent, 100 %, N, PS DE JONG Yde, 02/05/1964, man, SW2-Assistent, 100 %, N, PS D'UDEKEM D'ACOZ Cédric, 24/05/1965, man, SW1-Assistant, FOURDRILIS Séverine, 03/11/1979, vrouw, SW1-Assistant, 100 % (sinds 01/08/2011), F, PS GHEERARDYN Hendrik, 07/09/1980, man, SW1-Assistent (sinds 01/07/2011), 50 %, N, PS LOUFA Yassine, 23/05/1980, man, B-Expert administratif polyvalent, 100 % (depuis 08/11/2009), F, PT NAGY Zoltan, 21/04/1975, man, SW1-Assistent, 100 %, E, PS PALECO Carole, 23/09/1973, vrouw, SW1-Assistant, 100 %, F, PS PEETERS Marc, 04/08/1972, man, A11-Attaché, 100 %, N, PT PREVOT Vanya, 21/11/1978, vrouw, SW1-Assistant, 100 % (tot 31/03/2013), F, PS RAHEEM Dinarzarde, 03/04/1975, vrouw, BELSPO Marie Curie postdoc fellow, 100 % (tot 30/11/2013), E, PS SCHLESSER Marianne, 14/12/1977, vrouw, A11-Attaché, 100 %, F, PT SINON Marc, 23/04/1951, man, D-Gestionnaire de collection, 80 %, F, PT SOHIER Charlotte, 03/10/1983, vrouw, SW1-Assistent, 100 %, F, PS SONET Gontran, 04/09/1979, man, SW1-Assistant, 100 %, F, PS VAN DE VELDE Isabelle, 21/10/1951, vrouw, SW1-Assistent, 100 %, N, PS VANGESTEL Carl, 28/10/1975, man, SW1-Assistent, 100 %, N, PS

1.3

Externe, vrijwillige medewerkers BOSMANS Robert, Wetenschappelijk Medewerker

117 BREMAN Floris, KMMA JEMU, onderzoeker CLUDTS Marcel, technisch medewerker met pensioen DALLEMAGNE Suzanne, Wetenschappelijk Medewerker DE BROYER Claude, Chef de travaux retraité DE PRINS Roland, Wetenschappelijk Medewerker DUCHAMPS Ralph, Collaborateur Scientifique - SBM GILLIS Melany, Collaborateur Scientifique, Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne, Suisse GOOSSENS Jacques, Wetenschappelijk Medewerker HOUART Roland, Collaborateur Scientifique - SBM JORDAENS Kurt, KMMA en JEMU, postdoctoraal onderzoeker KEKENBOSCH Robert, Collaborateur Scientifique KIME R. Desmond, Collaborateur Scientifique MAES Christian, Wetenschappelijk Medewerker MAES Nicole, Wetenschappelijk Medewerker MASSIN Claude, Chef de travaux retraité OORTMAN-VAN EESSEL Diana, administratief assistent met pensioen (sinds 01/10/2008) PAULY Alain, Collaborateur Scientifique POLLET Marc, Wetenschappelijk Medewerker - INBO SCHENKEL Raoul, Wetenschappelijk Medewerker SEGERS Brigitte, Wetenschappelijk Medewerker SEVERIJNS Nathal, Wetenschappelijk Medewerker - KBVC SHAMSHEV Igor, Wetenschappelijk Medewerker VANDENDYCK Suzanne, Wetenschappelijk Medewerker VANDEVELDE Michèle, Wetenschappelijk Medewerker VAN GOETHEM Jackie, werkleider en ere-departementshoofd met pensioen (Sinds 01/06/2008) VANHAELEN Alex, Collaborateur Scientifique VERCAUTEREN Thierry, Wetenschappelijk Medewerker - Provinciaal Instituut voor Hygiëne (Antwerpen) VERHECKEN André, Wetenschappelijk Medewerker - KBVC VERHEYE Marie, boursier du FRIA VIRGILIO Massimiliano, KMMA Belspo Actie 1 MO/37/029, postdoctoraal onderzoeker WOUTERS Karel, werkleider en ere-afdelingshoofd met pensioen 1.4

EXTRA INFO: Personeel aangeworven door externe, onafhankelijke organisaties; niet op KBIN-loonlijst COPPEE, Isabelle, 17/06/1966, vrouw, SW1-Assistant, ACS-SRBE, 100 %, F, PS DESCHAMPS, Marie, vrouw, Assistante administrative, ACS-“Les amis de l'IRScNB”, 100 %, F, PT LECLERCQ, Marylise, 04/11/1956, vrouw, Dessinatrice, ACS-“Les amis de l'IRScNB”, 80 %, F, PT MONIENS, Natalie, vrouw, Assistante administrative, ACS-“Les amis de l'IRScNB”, 80 %, F, PT NICOLAS, Ludovic, 11/04/1983, man, Adjunct-technicus, DAC-KBVE, 100 %, N, PT SAUVAGE, Isabelle, 07/09/1960, vrouw, Secrétaire ACS-SRBE, 100 %, F, PT VAN ASSCHE, Michèle, 05/12/1955, vrouw, Dessinatrice, ACS-SRBE, 50 %, F, PT VAN NIEUWENHOVE, Chantal, 12/11/1957, Adjunct-technicus, DAC-KBVE, 100 %, N, PT VAN PAESSCHEN, Harry, 11/06/1954, man, Tekenaar, DAC-“Les amis de l'IRScNB”, 100 %, N, PT

2

Wetenschappelijke activiteiten

2.1

Ongoing programs (I keep this info to a minimum, i.e. title, promoter and funding) . “Moleculaire systematiek, taxonomie en populatiegenetica van diverse diergroepen, en in het bijzonder van Mollusca” Thierry Backeljau EC, BELSPO, Lotto, FWO, FRIA, FCT, OD T&F . “Ecologie, taxonomie en phylogenie van de Arachnida en Myriapoda van de Galápagos eilanden (Ecuador)” Léon Baert KBIN, BELSPO

118 . “Ecologie en faunistiek van de spinnen België” L. Baert KBIN . “Revision and Synopsis of the Amphipoda of the Southern Ocean” Claude De Broyer OD T&F, Fondation Total, Sloan Foundation . “AntaBIF / SCAR-MarBIN - The Antarctic Marine Biodiversity Information Network” Claude De Broyer BELSPO, Biodiversity Platform . “SCAR Biogeographic Atlas of the Southern Ocean” Claude De Broyer SCAR, Fondation Total . “Taxonomisch, fylogenetisch en biogeografisch onderzoek van subterrane Copepoda (Crustacea)” Frank Fiers OD T&F . “Edaphische Copepoda in de collecties van het Muséum d’Histore Naturelle de Genève” Frank Fiers OD T&F . “De Cyclopoida en Harpacticoida in de Chappuis collectie in Cluj (Roumenië) inventarisatie en herbeschrijving.” Frank Fiers OD T&F . “Revisie van de Copepoda, Harpacticoida- genera Nitocra (Ameridae) en Moraria (Canthocamptidae) Frank Fiers OD T&F . “Inventory of xylobiont beetles in the collections of RBINS” (http://projects.biodiversity.be/beetles en www.species.be) Patrick Grootaert DIGIT, GBIF . “Taxonomy, systematics of Empidoidea with special attention to Europe, Southeast Asia and D. R. Congo” Patrick Grootaert Eigen reserves 1 GGRT3 . “New ways to assess the diversity of Central African amphibians and reptiles: an upgrade of herpetological collections and taxonomic knowledge in the DR Congo” Zoltan T. Nagy Global Taxonomy Initiative . “Revisão taxonômica de Coelosphaeridae Hentschel, 1923 e Hymedesmiidae Topsent, 1928 (Myxillina, Poecilosclerida, Demospongiae) da costa brasileira”. Philippe Willenz Coordenação de Pessonal de Nivel Superior (CAPES) (Brésil), OD T&F . “Taxonomie, identificatie en faunistiek van Ostracoda” Karel Wouters OD T&F

119 . “Catalogus van de soorten van België” Jackie Van Goethem (in samenwerking met Patrick Grootaert en Georges Lenglet) BELSPO, OD Taxonomie en Fylogenie . “Taxonomie, fylogenie en zoögeografie van Urocyclidae en van diverse genera van Camaenidae (Mollusca: Gastropoda)” Jackie Van Goethem OD Taxonomie en Fylogenie . “Moleculaire systematiek, taxonomie en populatiegenetica van diverse zoogdiergroepen, en in het bijzonder van knaagdieren” Erik Verheyen VLIR, IMAB (Raamakkoord KBIN-DGD), OD Taxonomie en fylogenie 2.2

Current Research Projects (i.e. official projects with contracts and specific funding) . VLIR PP CUI, phase I, projet 2: Apport de la biodiversité à la formation et la sécurité alimentaire dans le Bassin Nord–est du Congo (Kisangani, R.D. Congo) VLIR 2011-2013 UNIKIS - LUC - KBIN - UAntwerpen KBIN promotor: Erik Verheyen Totaal budget: 350.000 euro . SSD–6 Project “Climate Change and African Heritage–Congo basin integrated monitoring for forest carbon mitigation and biodiversity (COBIMFO)” BELSPO 2011-2014 UGent - KMMA - ULB - UCL - NBGB - UAntwerpen - KBIN KBIN promotor: Erik Verheyen Totaal budget: 965.000 euro - Partim KBIN: 138.000 euro . SSD–6 project “African Heritage and Biodiversity–From carbon to fishes (COBAFISH)” BELSPO 2011-2014 KBIN - UAntwerpen - ULg - KULeuven - NBGB - KMMA General coordinator and KBIN promotor: Erik Verheyen Totaal budget: 565.812 euro - Partim KBIN: 137.378 euro . JEMU “Joint Experimental Molecular Unit” (project AB 60.37.41.16) BELSPO 2007-2010 (verlengd tot 31.12.2014) KBIN - KMMA KBIN promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 1.240.000 euro + 320.700 euro + 316.000 euro + 170.000 euro Partim KBIN: 620.000 euro + 160.350 euro + 158.000 euro + 85.000 euro . MO/36/019: “Planetary Biodiversity Inventory: The megadiverse, microdistributed spider family Oonopidae” BELSPO Action 1, NSF (USA) 01.01.2008-31.03.2014 KBIN Promotor: Léon Baert KBIN samenwerking: Charlotte De Busschere Totaal budget: 260.000 euro - Partim KBIN: 260.000 euro

120 . MO/36/025: “Adaptive genetic divergence and ecological mechanisms of speciation in absence of a geographic barrier: the carabid beetle Pogonus chalceus as a case study ” BELSPO Action 1 01.01.2010-31.12.2014 KBIN Promotor: Frederik Hendrickx Totaal Budget: 230.000 euro - Partim KBIN: 230.000 euro . MO/36/027: “DNA barcoding, speciation and the fuzzy borderline between micro- and macroevolution in periwinkles (Gastropoda: Littorinidae)” BELSPO Action 1 2011-2014 KBIN Promotor: Thierry Backeljau Totaal Budget: 220.000 euro - Partim KBIN: 220.000 euro . P7/04 “SPEEDY – SPatial and environmental determinants of Eco-Evolutionary DYnamics: anthropogenic environments as a model” BELSPO – IUAP 01.10.2012-30.09.2017 KBIN woordvoerder: Frederik Hendrickx KBIN samenwerking: Thierry Backeljau, Koen Martens en Isa Schön KBIN budget: 500.000 euro . RF12/6270 SBV-vector-host – “Analyse van de pathogenese van het Schmallenberg virus in drachtige schapen en onderzoek naar de vectorcapaciteit van inheemse Culicoides spp.” Volksgezondheid, Cel Contractueel Onderzoek 01.01-31.12.2013 Promotor: Patrick Grootaert Personeel: Charlotte Sohier (6 maand) KBIN budget: 29.195 euro . Insects in mangrove: SMIP, Singapore Mangrove Insect Project (2009-2014) – Second Part: Mangrove Insect as indicators of habitat quality – MIP NUS, NParks (Singapore) 31.12.2011-30.09.2014 Promotor: Patrick Grootaert Personeel: Jayanthi Pooniamoorthy Budget: 270,430 Si$ (approx. 120.000 euro) . Chenilles comestibles et leurs plantes hôtes dans les districts de Kisangani et de la Tshopo (RD Congo) GTI 03.2013-03.2014 Promotor: Patrick Grootaert Personeel: Jean Lambert Wetsi Lofete KBIN budget: 10.000 euro . A step further in the Entomodiversity of Vietnam (part IV) GTI 03.2013-03.2014 Promotors: Patrick Grootaert, Jérôme Constant KBIN budget: 11.587 euro . OpenUp! - Opening Up the Natural History Heritage for Europeana EU - CIP ICT Policy Support Programme 02.2011-02.2014 KBIN Promotor: Patrick Grootaert Budget: 48.192 euro

121 . SYNTHESYS II: Synthesis of Systematic Resources ème EC, 7 Programme-Cadre de RDT, programme de soutien aux grandes infrastructures européennes de recherche 09.2009-08.2013 Promotors: Patrick Grootaert, Carole Paleco Budget: 81.171 euro (voor 2013) . SYNTHESYS III: Synthesis of Systematic Resources ème EC 7 Programme-Cadre de RDT, programme de soutien aux grandes infrastructures européennes de recherche 09.2013-09.2017 Promotors: Patrick Grootaert, Carole Paleco Totaal budget: 8.000.000 euro - KBIN budget: 247.235,88 euro . Overbruggingsproject CSB Belgian Ministry for Development Aid, BELSPO 2013-2014 KMMA - KBIN - UNIKIS - UAntwerpen KBIN promotor: Erik Verheyen Totaal budget: 630.797 euro . “Species diversification in a tropical rainforest land-snail fauna” BELSPO – Marie Curie post-doc fellowship to non-EU researchers, selection 2011 01.05.2012-31.10.2013 (18 maanden) Dinarzarde Raheem (Department of Archaeology, Colombo, Sri Lanka) KBIN promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 37.100 euro . ‘GTI Ethiopia 3’ (2451FRK2_T1_GTI-01_Boevé&Pauly_2012) Global Taxonomy Initiative 01.04.2012-31.03.2013 KBIN promotor: Jean-Luc Boevé KBIN Budget: 9000 euro . G.0208.08 “Phylogeny of rhabdocoel Turbellaria and the origin of freshwater taxa” FWO 2008-2011 (fondsen lopen door tot 31.12.2013) UHasselt - KBIN KBIN promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 50.585 euro - Partim KBIN: 25.407 euro . G.0049.10N "Population structure, transmission and host specificity in a nidicolous ectoparasite, the tick Ixodes arboricola" FWO 2010-2013 (fondsen lopen door tot 31.12.2015) UAntwerpen - KBIN KBIN promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 112.000 euro + loon 1 voltijds technisch medewerker - Partim KBIN: 55.000 euro . G.0092.11N "Molecular and functional bases of insular melanism in lacertid lizards" FWO 2011-2014 (fondsen lopen door tot 31.12.2016) UAntwerpen - KBIN KBIN promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 77.000 euro + loon 1 voltijds wetenschappelijk medewerker - Partim KBIN: 40.000 euro

122 nd

. AG/00/162 “Ensuring Belgian Natural History Collections for the 22 Century: towards a joint tissue and DNA collection” (MOLCOL) BELSPO – AGORA 01.09.2012-30.09.2014 KBIN - KMMA KBIN-promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 230.000 euro - Partim KBIN: 130.000 euro . Peer review appointment C389653BACK to “Revise and improve the terrestrial molluscs part of the EASIN core catalogue” ERCEA (European Research Council Executive Agency) 22.10-31.12.2013 (verlengd tot 30 juni 2014) RBINS KBIN-promotor: Thierry Backeljau Budget: 3600 euro . CAML: “Census of Antarctic Marine Life” Sloan Foundation, Fondation Total 2008-2013 KBIN - SCAR - BIANZO network KBIN promotor: Claude De Broyer Totaal budget: 260.000 euro - Partim KBIN: 20.000 euro . BR/132/A1/GENBAS “Behavioral and genomic aspects of cichlid speciation - GENBAS GENomic Basis for Speciation” BELSPO-BRAIN 01.12.2013 – 28.02.2018 (48 maanden) Coordinator: KBIN Erik Verheyen KBIN contractueel WP: Koen De Gelas Partners: Jeroen Van Houdt (KULeuven); Jos Snoeks (KMMA); Pascal Poncin & Eric Parmentier (ULiège) Totaal budget: 1.043.298 euro - KBIN budget: 442.920 euro . BELBEES “Multidisciplinary assessment of BELgian wild BEE decline to adapt mitigation management policy” BELSPO-BRAIN 01.12.2013-end 2017 Coordinator: Pierre Rasmont (UMons) KBIN promotor: Jean-Luc Boevé Totaal budget: 1.311.899 euro - KBIN budget: 271.744 euro . BR/121/PI/GENESORT “Is evolutie herhaalbaar? Introductie van nieuwe moleculaire technieken om de genetische basis van parallelle radiaties te ontrafelen” BELSPO – BRAIN-Be Pioniersproject 01.10.2013-31.09.2015 (24 maanden) KBIN promotor: Frederik Hendrickx Totaal budget: 149.000 euro . ARADAT-Update, quality control and improving public access of the database of the Belgian Arachnofauna Onderaanneming van het Belgian Biodiversity Information Facility (BeBIF) project 01.06.2013-1.12.2014 KBIN promotor: Frederik Hendrickx Totaal budget: 13.120 euro

123 2.3

Universitary tasks

2.3.1 Promoter of PhD theses . Apolônia Silva de Oliveira Daniel (UGent-VLIR-UOS) - “Biodiversity and connectivity of nematofauna for sustainable management of highly exploited macroalgae communities along the Brazilian coast” Promotor: Wilfrida Decraemer (KBIN) . Awol Seid Ebrahim (UGent-VLIR-UOS) - “Biodiversity of Root knot nematodes (Meloidogyne spp.) associated with tomato and characterization and screening of tomato genotypes for their resistances ability to Meloidogyne spp. In Ethiopia.” - Promoter: Wilfrida Decraemer (KBIN) . Budha Prem (UAntwerpen - NHM-London - CBCN - KBIN) - “Biogeography of terrestrial molluscan assemblages in Central Nepal” - Promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Fourdrilis Séverine (KBIN - ULB) - “DNA barcoding, speciation and the fuzzy borderline between microand macroevolution in periwinkles (Gastropoda: Littorinidae)” - Promotor: Patrick Mardulyn (ULB) Co-promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Gambalemoke Sylvestre Mbalitini (UniKis - KBIN) - « Phylogéographie et biodiversité des musaraignes (Soricomorpha, Crocidurinae) en Cuvette Congolaise (RDC) » - Promotor: Akaibe Migumiru Dudu (UniKis) - Co-promotor: Erik Verheyen (KBIN) . Gheysels Lies (UGent - KBIN) - “Pathogen-driven variation in MHC genes in natural populations under stress: house sparrows as a model” - Promotor: Luc Lens (UGent) - Co-promotor: Carl Vangestel (KBIN) . Herrera Henri W. (UGent) - “Taxonomy, distribution and conservation of ants from the Galapagos, with special emphasis on exotic species.” - Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) - Co-promotor: Wouter Dekoninck (KBIN) . Kaswera Consolate (UniKis) - « Impacts des activitées humaines sur la densitée et la distribution des Macroscélidées (Mammières) dans la Réserve Forestière de la Yoko (RD Congo) » - Promotor: Akaibe Migumiru Dudu (UniKis) - Co-promotors: Emmanuel Gilissen (KMMA), Erik Verheyen KBIN) (defended on 26 January 2013) . Meleg Ioana (Institute of Speology “Emil Racovitza” - KBIN) - “Stucture and dynamics of the subterranean aquatic fauna in the Apuseni Mountains, Transylvania, Romania.” - Promotor: O. Moldovan (ISER) - Co-promotor: Frank Fiers (KBIN) . Ouisse Tiphaine (Université de Rennes, France) - “Evolutionary and mechanistic approaches of alien species adaptation in oceanic islands and adjustment of their dispersal abilities at the invasion front Promotor: David Renault (Université de Rennes)” - Co-promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) . Patrão Claudia (Universidade do Algarve - KBIN) - “The taxonomy, origin and phylogeography of the terrestrial slugs (Geomalacus spp.): a phylogenetic analysis of Iberian arionids” - Promotor: Rita Castilho (Universidade do Algarve) - Co-promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Samoh Abdullah (Prince of Songhkla University, Hat Yai, Thailand) - “Phylogeography of Diptera Dolichopodidae in Southeast Asia” - Co-promotor: Patrick Grootaert . Tognisse Anique Godjo (UGent - VLIR-UOS) - “Entomopathogenic nematodes and their symbiotic bacteria to control fruit flies (Bactrocera invadens) in mango cultivation in Benin.” - Co-promoter: Wilfrida Decraemer (KBIN) . Van Belleghem Steven (UGent - RBINS) - “The genetic basis of divergence under gene-flow: the case of sympatric morphs of Pogonus chalceus” - Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) . Van De Perre Frederik (UAntwerpen) - “Biodiversity and Carbon in the Yangambi Biosphere, DR Congo” - Promotor: Erik Verheyen (KBIN) - Co-promotors: Steven Dessein (NBGB), Herwig Leirs (UAntwerpen) . Verheye Marie (UCL - IRScNB) - “Insights into evolutionary processes in Antarctica: a case study of the historical biogeography of armoured eusiroid amphipods (Iphimediidae and Epimeriidae)” - Promotor: Jérôme Mallefet (UCL) - Co-promotor: Cédric d’Udekem d’Acoz (KBIN) . Verscheure Sophie (NICC - KBIN - UAntwerpen) - “Honden mtGenoom sequenering voor de ontwikkeling van een SNP-multiplex” - Promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Zadji Lionel (UGent - VLIR-UOS - OI) - “Ecologically sustainable citrus production in Benin.” - Promoter: Wilfrida Decraemer (KBIN) 2.3.2 Promoter of BSc, MSc, or similar dissertations . Clegg Jonathan (VUB; MSc) - “Population genetics, ecology and conservation status of March's Emerald Palm Pit-Viper (Bothriechis marchi) in Cusuco National Park, Honduras” - Promotor: Merlijn Jocque - Co-promotors: Steve Green, Zoltan T. Nagy

124 . Dams Sam (UAntwerpen; MSc) - “Moleculaire verwantschappen in het genus Sarcophaga ('Vleesvliegen') (Diptera: Sarcophagidae)” - Promotor: Kurt Jordaens (KMMA) - Co-promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Dauwe Dimitri (UAntwerpen; MSc) - “Moleculaire identificatie van bushmeat van de markten in en rond Kisangani (DR Congo)” - Promotor: Erik Verheyen (KBIN) - Co-promotor: Herwig Leirs (UAntwerpen) - KBIN Begeleiding: Koen De Gelas (KBIN) . De Wolf Katrien (UGent, MSc Biology) (2013-2014) - “Onderzoek naar de functionele verschillen in genvarianten geassocieerd met sympatrische divergentie” - Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) Begeleider: Steven Van Belleghem (UGent) . Gielens Kim (Centrum voor volwassenenonderwijs ACE-Groep T; HBO5 dissertatie) - “Moleculaire fylogenie als techniek in het onderscheiden van endemische en exotische mieren op de Galapagos Eilanden” - Promotor: Tine Jaspers (ACE-groep T) - Co-promotor: Charlotte De Busschere (KBIN) Begeleiding: Wouter Dekoninck (KBIN) . Gommers Philip (UAntwerpen, MSc) - Titel nog niet definitief vastgelegd (“Fylogeografie en populatiegenetica van geïntroduceerde muurhagedis”) - Promotor: Raoul Van Damme (UAntwerpen) Co-promotor: Thierry Backeljau (KBIN) . Goovaerts Frankie (UAntwerpen; MSc) - “Moleculaire en morfologische fylogenie van de forensisch belangrijke vleesvlieg Phormia regina (Diptera, Calliphoridae)” - Promotor: Thierry Backeljau (KBIN) Co-promotor: Kurt Jordaens (KMMA) . Hunninck Louis (UGent, BSc Biology) (2012-2013) - “Ontrafelen van spatiale en omgevingsgestuurde variabelen op het structureren van loopkevergemeenschappen in agrarische landschappen” Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) . Matthyssen Steffi (UAntwerpen, MSc) - “Moleculaire systematiek en fylogenie van de slangen van het Congo bekken” - Promotor: Erik Verheyen (KBIN) - Co-promotor: Herwig Leirs (UAntwerpen) Stagebegeleider KBIN: Zoltan T. Nagy (KBIN) . Mertens Daan (UGent, BSc Biology) (2012-2013) - “Ontrafelen van spatiale en omgevingsgestuurde variabelen op het structureren van loopkevergemeenschappen in agrarische landschappen” Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN) . Monjardez Marine (Haute Ecole Provinciale de Hainaut-Condorcet; BSc) - “Application du séquençage d’AND pour évaluer la diversité intraspécifique d’un mollusque marin, la littorine bleue (Melarhaphe neritoides, Linnaeus 1758)” - Promotor: Nadine Van Lerberghe (Haute Ecole Provinciale de HainautCondorcet) - Co-promotor: Séverine Fourdrilis (RBINS), Gontran Sonet (RBINS) . Nthenga Isaiah (UGent; MSc) - “Distribution and diversity of entomopahtogenic nematodes (Steinernematidae and Heterorhabditidae) in a natural ecosystem and characterization of Steinernema n.sp., a new species for South Africa.” - Promoter: Antoinette Malan (South Africa) - Copromotor: Wilfrida Decraemer (KBIN) . Pooria Ensafi (UGent; MSc) - “Ultrastructural study of sperm development and spermatogenesis of Ditylenchus (Nematoda : Tylenchoideae : Anguinidae).” - Promotors: Wim Bert (UGent), Wilfrida Decraemer (KBIN), Vladimir Yushin (Russia) . Tognisse Anique Godjo (UGent; MSc) - “Isolation, identification and characterization of symbiotic bacteria (Photorhabdus and Xenorhabdus) form entomopathogenic nematodes (Heterorhabditis and Steinernema) from Benin.” - Promotor: Anne Willems (UGent) - Co-promotor: Wilfrida Decraemer (KBIN) . Van Den Abeele Samuel (KULeuven; BSc) - “Genetische studie naar de soortzuiverheid van fazanten van het geslacht Tragopan” - Promotor: Filip Volckaert - KBIN Begeleiding: Koen De Gelas (KBIN) . Van Dooren Nathalie (UAntwerpen; MSc) - “Differentiatie door melanisatie in de hagedis Podarcis muralis: gedragsmatige, ecologische en moleculaire aspecten” - Promotor: Raoul Van Damme (UAntwerpen) - Co-promotor: Thierry Backeljau (KBIN) - KBIN Begeleiding: Karin Breugelmans (KBIN) . Van Ginneken Marjolein (UAntwerpen; MSc) - “Morfologische en moleculaire taxonomie, DNA barcoding en fylogenie van de kleine Barbussen (Barbus Cuvier en Cloquet, 1816) in de noordoostelijke zijrivieren van het Congobekken” - Promotor: Erik Verheyen (KBIN) - Co-promotor: Herwig Leirs (UAntwerpen) - KBIN Begeleiding: Koen De Gelas (KBIN) - KMMA Begeleiding: Jos Snoeks, Eva Decru . Veltjen Emily (UGent, MSc Biology) (2013-2014) - “Onderzoek naar het belang van vrouwelijke partnerkeuze in de evolutie van alternatieve paring strategieën” - Promotor: Frederik Hendrickx (KBIN)

125 2.3.3 Vormingsstages binnen het instituut BREUGELMANS K. . 29.11.2012-15.05.2013, Nathalie Van Dooren (MSc student, UAntwerpen): DNA extractie en sequeneren van genetische merkers in hagedissen (Podarcis muralis). . 08.10.2012-28.02.2013, Bieke Vanhooydonck (Postdoc, UAntwerpen): Vaderschapsanalyse in hagedissen (Anolis carolinensis) a.h.v. microsatellieten. . 24.06.2013-31.07.2013, Jane Herrera (Museo Nacional de Ciencias Naturales, La Havana, Cuba): DNA extractie en sequencing van Gastropoda (Emoda sagraiana en Viana regina); GTI beurs. . 15.07.2013-31.07.2013, Maike Hernández (Instituto de Ecología y Sistemática, La Havana, Cuba): Aanleren van DNA extractie en sequencing van Gastropoda (Jeanneretia); GTI beurs. . 07.10.2013-27.10.2013, Jans Morffe Rodríguez (PhD student, Instituto de Ecología y Sistemática, La Havana, Cuba): Aanleren van DNA extractie en sequencing van Nematoden; GTI beurs. . 18.11.2013-15.05.2014, Philip Gommers (Master student, UAntwerpen): Oorsprong en founder effecten van de Vlaamse populaties van Podarcis muralis. DE GELAS K. . 02.10.2013-30.11.2013, Casimir Nebesse (Université de Kisangani, RD Congo): Exploitation et commercialisation de la faune Mammalienne par les habitants du bassin du Congo et stratégies de conservation durable des espèces en forêt tropicale humide (R.D.Congo), IMAB beurs . 01.06.2013-30.08.2013, Laura Gajdzic (Cobafish project, KMMA) Introduction to molecular techniques: DNA extraction, PCR and sequencing. . 01.10.2013-23.12.2013, Jolien Bamps (Cobafish project, KMMA) Introduction to molecular techniques: DNA extraction, PCR and sequencing. HENDRICKX FREDERIK . 28.02.2013-31.05.2013, Van Roie, Martijn. Beroepsstage. (KULeuven, BSc Biology) (2012-2013) SONET GONTRAN . 14.10-10.12.2013 (3weeks), Julie Lichant (ULg), training in het gebruik van DNA extractie, PCR en DNA sequencing op kleine zoogdieren. WILLENZ PH. . 01.04.2013-31.08.2013, Sula Salani (Universidade Federal do Rio de Janeiro, Brésil): “Revisão taxonômica de Coelosphaeridae Hentschel, 1923 e Hymedesmiisae Topsent 1928 (Myxillina, Poecilosclerida, Demospongiae) da costa brasileira”; Bourse de doctorat-sandwich CAPES Program. 2.3.4 Universitary teaching duties (courses) BACKELJAU T. (10 % Deeltijds Hoofddocent UAntwerpen; mandaat met 3 jaar verlengd vanaf 01.10.2012) de . Titulatis van het opleidingsonderdeel “Genetica m.i.v. Populatiegenetica” (3BBIO-A-04) - 40 uur - 3 de Ba Biologie en 3 Ba Bio-ingenieurswetenschappen DECRAEMER W. (10 % Deeltijds Hoogleraar UGent) ste . Titularis Cursus “Nematode Morphology” - 1 MSc - European MSc in Nematology en MSc in Nematology ste . Titularis Cursus “Systematics of free-living Aquatic Nematodes” - 1 MSc - European MSc in ste Nematology en MSc in Nematology – Titularis Cursus “Virus Vector Families” - 1 MSc - European MSc Nematology en MSc in Nematology de . Titularis van de “ Summer course. Networking and seminars” - 2 MSc - European MSc Nematology de . Titularis van de “Networking and seminars” - 2 MSc - MSc in Nematology HENDRICKX, F. (5 % Gastdocent met Onderwijs en Onderzoeksfunctie, UGent) e . Titularis van het opleidingsonderdeel “Microevolution and Speciation”, 1 Ma Biologie e . Co-titularis van het opleidingsonderdeel “Evolution”, 3 Ba Biologie 2.4

Partners and networks . ViBRANT "Virtual Biodiversity Research and Access Network for Taxonomy" EC FP7: INFRASTRUCTURES-2010-2-project no. 261532 01.12.2010-01.12.2013 Talrijke buitenlandse partners KBIN promotor: Thierry Backeljau (WP3 leader) Totaal budget: 4.750.000 euro - Partim KBIN: 370.560 euro

126 . W0.009.11N "Belgian network for DNA barcoding" FWO 2011-2015 UAntwerpen - KBIN - KMMA + 16 Belgische partners + CBOL + ECBOL Promotor: Thierry Backeljau Totaal budget: 62.500 euro . EU BON “Building the European Biodiveristy Observation Network” EC FP7-ENV-2012 – grant agreement 308454 01.12.2012-01.12.2016 KBIN promotor en DEST contributor: Isabella Van de Velde Totaal budget: 8.999.806 euro - Partim KBIN: 44.400 euro . EUColComp Leonardo Da Vinci Transfer of Innovation - Project no 2013-1GB2-LEO05-10602 01.10.2013-01.10.2015 11 Europese partners KBIN promotor: Isabella Van de Velde (WP2 leader) Totaalbudget: 385.947 euro - Leonardo bijdrage: 289.460 euro Partim KBIN: 78.966 euro - Leonardo bijdrage: 59.225 euro 3.

Missions

3.1.

Congresses, colloquia, symposia etc. (Belgium and abroad) BACKELJAU T. . World Congress of Malacology (WCM), 21-27.07.2013, University of the Azores, Ponta Delgada (São Miguel, Azores, Portugal, Representing the Hon. Treasurer, member of the jury of the UM awards, and co-author of 4 oral presentations and 3 posters . Biodiversity Informatics Horizons 2013, 03-06.09.2013, La Sapienza (Rome, Italy), Deelname in het kader van het ViBRANT project (Final Event) BACKELJAU T., NAGY Z.T., SONET G. . BeBoL Symposium “Metabarcoding of environmental samples”, 19.04.2013, Brussel (KBIN), Organisers . BeBoL Symposium “Next generation sequencing, applications in science”, 21.10.2013, RMCA, Tervuren, Participants BACKELJAU T., SONET G. . BeBoL Workshop “ViBRANT tools for the DNA taxonomist”, 11.06.2013, Brussel (KBIN), Organizers BOEVÉ J.-L. . 2nd International Winter Workshop on Sawflies, 21-25.02.2013, Müncheberg, Germany, Oral presentation “Illustrated Catalog of Sawfly Larvae (ICSL). An ongoing collaborative project” . Séance d’information sur les projets BRAIN_be > Network projects > Axis 1, 28.02.2013, BELSPO, Brussels, Participant . Conference-debate “Pollinator friendly farming is possible”, 22.03.2013, European Parliament, Brussels, Participant . Colloque «L’abeille, indicateur des écosystèmes» organisé par Nature & Progrès, 06.06.2012, IRSNB, Brussel, Participant . ISOCS Short Course (on Chemical Sensors for Breath Analysis) et LCAOS Workshop (on Lung Cancer with Sensor Arrays), 12-16.06.2013, Wallerfangen (Allemagne), Participant . BeBoL Symposium “Next generation sequencing; applications in science”, 21.10.2013, Tervuren (KMMA), Deelname BREUGELMANS K. . BeBoL Symposium “Metabarcoding of environmental samples”, 19.04.2013, Brussel (KBIN), Deelname . BeBoL Workshop “ViBRANT tools for the DNA taxonomist”, 11.06.2013, Brussel (KBIN), Deelname . BeBoL Symposium “Next generation sequencing; applications in science”, 21.10.2013, Tervuren (KMMA), Deelname

127 DE BROYER C. . XIth SCAR Biology Symposium, 14-20.07.2013, Barcelona (Spain), Deelname met 2 mededelingen . XVth International Colloquium on Amphipoda, 02-07.09.2013, Szczawnica (Poland), Deelname met 2 mededelingen . Workshop “Biogeographic Atlas of the Southern Ocean”, 05-07.05.2013, Villefranche-sur-Mer (France), Co-organizer . Workshop “Biogeographic Atlas of the Southern Ocean”, 14-15.11.2013, Paris (France), Co-organizer . Workshop “Biogeographic Atlas of the Southern Ocean”, 09-10.12.2013, Paris (France), Co-organizer DE BUSSCHERE C. . Meeting ARABEL, 26.01.2013, Brussels, Belgium, 2 oral presentations, . FWO Network Meeting on “Eco-Evolutionary Dynamics”, 05-07.02.2013, KULeuven, 1 oral presentation . XIV Congress of the European Society for Evolutionary Biology, 19-24.08.2013, Lisbon, Portugal, one poster DECRAEMER W. . 65th International Symposium on Crop Protection, 21.05.2013, UGent, Belgium, 1 poster presentation . 10th International Nematological Symposium, 01-06.07.2013, Russian nematologists Society, Golitsyno, 1 Oral presentation (co-author) . EM-Idea congress, 11-12.07.2013, Bordeaux (France), Deelname als lid ProDeJIP . 7th GAP Symposium on Africa and Food: challenges, risks and opportunities, 06.12.2013, Gent, Belgium, 1 poster presentation DE GELAS K. . BeBoL Symposium “Next generation sequencing; applications in science”, 21.10.2013, Tervuren (KMMA), Lezing: "Aspects of amplicon sequencing using NGS" D'UDEKEM D'ACOZ C. . XVth International Colloquium on Amphipoda, 02-07.09.2013, Szczawnica (Poland), Participant FOURDRILIS S. . 4th Workshop on Molecular Evolution, 20.01-01.02.2013, Cesky Krumlov (Czech Republic), Participant . World Congress of Malacology (WCM), 21-27.07.2013, University of the Azores, Ponta Delgada (São Miguel, Azores, Portugal), 1 oral presentation GROOTAERT P. . CETAF meeting, 10-12.04.2013, Berlin (Germany), Vertegenwoordiging en verantwoordelijke van KBIN . SAGE 2013: 2nd Southeast Asian Gateway Evolution meeting, 10-15.03.2013, Berlin (Germany), 1 voordracht . Biodiversity Informatics Horizons 2013, 03-06.09.2013, La Sapienza (Rome, Italy), Deelname . CETAF meeting, 10-12.09.2013, Edingburg (UK), Vertegenwoordiging en verantwoordelijke van KBIN HENDRICKX F. . FWO Network Meeting on “Eco-Evolutionary Dynamics”, 05-07.02.2013, KULeuven, 2 oral presentations and co-author of 3 oral presentations . “Movement and Dispersal Symposium”, 11-12.11.2013, University of Aberdeen (UK), Lecture: “Ideal free distribution of fixed dispersal phenotypes in heterogeneous landscapes” HENDRICKX F., VANGESTEL C . BeBoL Symposium “Next generation sequencing; applications in science”, 21.10.2013, Tervuren (KMMA), Lezing: “Applying NGS for exploring adaptive genetic variation in non-model organisms” NAGY Z.T. . NESCENT Next-generation sequencing (NGS) workshop in phylogeny and phylogeography, 0309.06.2013, Durham (NC, USA), Workshop participant . Evolution 2013 conference + iEvoBio workshop, 21-26.06.2013, Snowbird (UT, USA), 1 poster presentation + workshop participant th . 17 European Congress of Herpetology, 22-27.08.2013, Veszprem (Hungary), Chairperson of a session, jury member of student awards, author of 2 poster presentations NAGY, Z.T., SONET, G. th . 5 International Barcode of Life Conference, 27-31.10.2013, Kunming (PR China), 2 oral presentations and 5 posters

128 SONET G. . Meta-barcoding spring school, 13-17.05.2013, Crete (Greece), Workshop participant VAN DE VELDE I. . “pro-iBiosphere”, 11-12.02.2013, Leiden (The Netherlands), Deelname in het kader van ViBRANT en geven van Scratchpads training sessies (2) ism Scratchpads team London . BeBoL Workshop “ViBRANT tools for the DNA taxonomist”, 11.06.2013, KBIN (Brussel), Organisatie en deelname met een mondelinge presentatie . CETAF34 General meeting, 10-11.09.2013, Royal Botanic Garden Edinburgh (UK), Deelname met 2 mondelinge presentaties (DEST & ViBRANT) . Biodiversity Informatics Horizons 2013, 03-06.09.2013, La Sapienza (Rome, Italy), Deelname in het kader van het ViBRANT project en geven van Scratchpads training ism Scratchpads team London . Kick-off EUColComp, 18-19.11.2013, Natural History Museum London (UK), Deelname met een mondelinge presentatie VANGESTEL C. . Algemene ledenvergadering van de Nederlandse Ornithologische Unie, 23.03.2013, Natuurhistorisch Museum Rotterdam (Nederland), Invited lecture “Hoe verschillend zijn de huismussen van de stad en het platteland? Een radiotelemetrisch en genetisch onderzoek” VAN GOETHEM J. . Viering van het 40-jarig bestaan van het Leopold III-Fonds, 05.11.2013, Brussel, KBIN, Organisatie i.s.m. de Dienst Communicatie; toespraak; vijf interviews VERHEYEN E. nd . Joint scientific meeting VEGECLIM-COBIMFO (2 Networking meeting), 21-22.02.2013, Tervuren (KMMA), Co-organiser and 1 oral contribution nd . Joint scientific meeting EAGLES-COBAFISH (2 Networking meeting), 27.03.2013, Brussel (BELSPO), Co-organiser and 1 oral contribution 3.2

Explorations, fieldwork, work visits, … (name of participant, place, dates, title/aim) BACKELJAU T. . Wien (Austria), 04-05.02.2013, Lid van de doctoraatsjury van Alexander Duda (Universität Wien) . Firenze (Italië), 26-28.10.2013, ViBRANT last Management Committee Meeting . Paris (France), 19.12.2013, Lid doctoraatsjury van Vincent Prié (MNHN, Paris) BAERT L. . Hallerbos: jaarcyclus, tweewekelijkse staalname (maandelijks tijdens de wintermaanden) . Staalnames op 3 sites op de terreinen van het KBIN en het Léopoldspark. BOEVÉ J.-L. . Récolte et photographie de larves de Symphyta, lors du “17th International Workshop on Sawflies”, 01-07.08.2013, Zwettl (Niederösterreich), Autriche DECRAEMER W. . e-nema (Kiel), Syngenta (Basel), 01-05.07.2013, Deelname aan Seminar day en samenwerking EPN onderzoek D'UDEKEM D'ACOZ C. . ANT-XXIX/3 Antarctic oceanographic expedition on RV Polarstern, 22.01-18.03.2013, Research project for the cruise: "Taxocoenoses of amphipod crustaceans" GROOTAERT P. . Mangrove Insect Project, 14.04-04.05.2013 Singapore, Field work; training provider . Mangrove Insect Project, 24.11.2013-03.01.2014, Singapore, Field work, workshop (organizer) . Expeditie naar Yangambi DR Congo in het kader van het PODO project COBIMFO (BELSPO), 21.0511.06.2013, Bemonstering HENDRICKX F. . Invited seminar: “Adaptive micro-evolution in spiders and beetles”, 11.02.2013, University of Torino (Italy) HENDRICKX F., VANGESTEL C. . GenePool, 11-15.03.2013, University of Edinburgh (UK), Training on RAD sequencing HENDRICKX F., VANGESTEL C., VANDOMME V., VAN BELLEGHEM S. . Guérande, France, 06-07.06.2013, Sampling of sympatric ecotypes of the salt marsh beetle Pogonus chalceus in the Guérande region in France

129 NAGY Z.T. . Kisangani and Province Oriental, DR Congo, 6-30.11.2013, Research expedition and capacity building project VERHEYEN E. . Kisangani (DR Congo), 23.01-02.02, 03-19.03, 01-20.07, 01-06.10.2013, Missions for the administrative follow up of the creation and construction of the ‘Centre de surveillance de la biodiversité’ in Kisangani, DR Congo, funded by the Belgian Federal Ministry for Development Aid and VLIR CUI . Yangambi (Lubilu and Lomami), DR Congo, 15-27.09.2013, Fieldwork in Yangambi (Lubilu & Lomami), DR Congo, in the context of project COBAFISH WILLENZ PH. . Museu Nacional et à l'Instituto de Biologia, Departamento de Zoologia, Laboratório de Biologia de Porifera, Universidade de Rio de Janeiro, Brésil, 16.02-25.03.2013, Séjour de recherche, y compris récoltes de matériel en plongée sous-marine. . Institut Méditerranéen de Biodiversité et d’Ecologie marine et continentale (Station Marine d'Endoume) et au CINAM (Centre Interdisciplinaire de Nanoscience de Marseille), France, 2327.06.2013, Séjour de recherche . Institut Méditerranéen de Biodiversité et d’Ecologie marine et continentale (Station Marine d'Endoume), France, 22-25.09.2013, Mission de récolte en partenariat avec le Laboratoire de Biologie marine, ULB. 3.3

Other work trips BACKELJAU T. . Brussel (EC: av. Beaulieu 25), 07.02.2013, ViBRANT review door de EC . Brussel (NICC), 25.03.2013, bijeenkomst van de doctoraatsopvolgingscommissie van Sophie Verscheure . Antwerpen (KMDA - Zoo), 05.07.2013, CRC-Advisory Board Meeting . UCL Louvain-la-Neuve, 26.08.2013, bijeenkomst van de doctoraatsopvolgingscommissie van Marie Verheye . Brussel (ULB), 11.09.2013, bijeenkomst van het doctoraatsopvolgingscommittee van Quinten Jossart . Brussel (ULB), 18.09.2013, bijeenkomst van het doctoraatsopvolgingscommittee van Séverine Fourdrilis . Antwerpen (KMDA - Zoo), 28-29.11.2013, CRC-Advisory Board Meeting en symposium . Brussel (BELSPO), 09.12.2013, voorbereiding BRAIN assen 1 & 2, deelname als vertegenwoordiger van KBIN en JEMU . Brussel (BELSPO), 10.12.2013, werkgroep “Centres d'exellence”, deelname als vertegenwoordiger van KBIN en JEMU BACKELJAU T. & VAN DE VELDE I. . KBIN, Brussel, 16.01.2013, ViBRANT 9th Management committee meeting (Skype conference) . KBIN, Brussel, 17.04.2013, ViBRANT 10th Management committee meeting (Skype conference) . KBIN, Brussel, 17.07.2013, ViBRANT 11th Management committee meeting (Skype conference) . KBIN, Brussel, 08.04.2013, werkvergadering en -lunch met Henk Koerten (Vrije Universiteit Amsterdam) in het kader van ViBRANT BAERT L. . Werkvergaderingen van de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL (als voorzitter) op het KBIN op 26/01, 20/4 en 12/10; 1 vergadering van het Bureau in Brussel op19/12 BOEVÉ J.-L. . Séance d’information sur les projets BRAIN_be > Network projects > Axis 1, 28.02.2013, BELSPO, Brussel, participant . Réunion organisée par BELSPO et le SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et ème Environnement, «Stakeholdersmeeting. ‘5 rapport d’évaluation du GIEC partie 1: la base scientifique’. Quelles implications pour la Belgique?», 06.12.2013, BELSPO, Brussel, Participant . Réunion “Experiences on best practices towards Horizon 2020”, 30.05.2013, IRSNB, organisée par Envimpact, Participant . Discussion avec Caroline Müller (Universität Bielefeld), concernant l’élevage d’Athalia spp., 19.02.2013, Bielefeld (Allemagne) . Discussion avec Frank Koch (Museum für Naturkunde), concernant l’identification de Symphyta d’Ethiopie, 20.02.2013, Berlin (Allemagne)

130 . Discussions avec deux collègues d’une PME, 28.02, 28.06 et 07.11.2013, Drongen (Belgique) . Recherche sur le terrain (Région Bruxelles, autoroutes Bruxelles–Namur et Bruxelles–Liège) d’une espèce invasive de Symphyta, découverte pour la première fois en Belgique, et récoltes répétées (Geraardsbergen) de guêpes pour bioessais, 07-10.2013 . Bruxelles, Travail (discussions et expérimentation) en collaboration avec Rudi Giot (ISIB) concernant le projet SonifChem (16 demi-journées) GROOTAERT P. . Brussel, Deelname CCPIE vergadering Volksgezondheid en Leefmilieu DG5, 24.01.2013 . Brussel, Jurylid Volksgezondheid, 31.01.2013 . Brussel, Deelname CCPIE vergadering Volksgezondheid en Leefmilieu DG5, 19.02.2013 . Brussel (BELSPO), Voorzitten vergadering Bestuursovereenkomst “Internationale netwerken collecties”, 21.02.2013 . Brussel (BELSPO), Deelname directiecomité BELSPO, 29.02.2013 . Brussel, Jurylid Volksgezondheid, 22.03.2013 + 01.07.2013 + 14.11.2013 . Brussel, Co-voorzitter Bijenwerkgroep, 16.05.2013 . Brussel, Voorzitter stuurgroep CBD, 13.06.2013 . Singapore (Science Center), deelname aan vernissage: Island explorer Alfred Russel Wallace, 29.11.2013 SABLON R. . Doctoraatsverdediging Pieter Boets “Impact assessment of alien macroinvertebrates in Flanders (Belgium)” 25.03.2013, Gent, UGent, vakgroep toegepaste ecologie . Eerste workshop in het kader van het TWOL project betreffende de ecologische modellering van de waterlopen, onderdeel “Typespecifieke referenties”., Doel: het valideren van data en informatie betreffende het gebruik van “kritische taxa en doelsoorten”, 29.04.2013, Gent, VMM . Preservatiewerk aan collecties van het PIH met ordenen van data en archief, 6.07, 23.07, 6.08, 13.08, 17.09, 24.09, 1.10, 8.10, 15.10, 22.10, 29.10, 19.11, 26.11, 3.12, 10.12, 17.12.2013, Antwerpen, PIH VAN GOETHEM J. . Raad van Bestuur van het Leopold III-Fonds voor Natuuronderzoek en Natuurbehoud, 28.02, 27.06 en 12.12.2013, Brussel, KBIN . Gewone Algemene Vergadering van het Leopold III-Fonds voor Natuuronderzoek en Natuurbehoud, 27.06.2013, Brussel, KBIN, uitvoerend secretaris . Officiële opening van de tijdelijke tentoonstelling ‘Babydieren’, 13.03.2013, Brussel, KBIN, deelnemer WILLENZ PH. . Naturalis Biodiversity Center. Leiden, Pays-Bas, 12.06.2013, Consultation de la collection de Porifera et photographie de matériel type. . Museum national d’Histoire naturelle, Collection des Porifera de la Zoothèque. Paris, France, 17.06.2013, Consultation de la collection de Porifera et photographie de matériel type. . Natural History Museum, Porifera Collection - Darwin Centre. Londres, UK, 04.07.2013, Consultation de la collection de Porifera et photographie de matériel type. 4.

Publications Opgenomen in Biblio4Plone.

5.

Partners, Networks in relation to the collections, databases and libraries maintained by the OD

5.2

Valorisation of the collections BAERT L. . Curator verzamelingen in alcohol; in het bijzonder voor de Arachnieden (ca 30 dagen). . Identificatie van spinnen afkomstig van verschillende lokaliteiten in België (Torgny, Carrière des Vaux à Cerfontaine, Ste Marie sur Semois, Fonds de Leffe à Dinant, Finnevaux, les Bryères et Le pré des Rois à Agimont, fontaine des Suzias à Beauraing, La sablière Clavia à Onhaye, Champalle à Yvoir). DELONGUEVILLE C., SCAILLET R. SBM . 23.04.2013. Studie van Eulimidae van Bretagne, meer bepaald het zoeken (en fotograferen) van types van Curveulima dautzenbergi in de Dautzenbergcollectie

131 FIERS F.

. Inventarisatie, etikettering en behandeling van de plankton collecte “H.J. Dumont & H. Segers” . Begeleiding in reorganisatie en encodage van de Crustacea collectie in de bewaarplaats 12C . Begeleiding en organisatie van de preparaten collectie (non mollusca) in het departement invertebraten . Verzamelen en inventarisatie van archieven m.b.t. de Crustacea collectie JACOBS P. . 14.03.2013. Deponeren van stalen zoetwatermollusken van de Antwerpse Kempen voor de collecties KEPPENS M. . 29.01.2013, VVKSO (Nascholing en internationalisering). Samenwerking onderzoek van de Belgische land en zoetwatermollusken (o.a. invasieve soorten), deponeren van stalen voor de collecties MINTEN N., KMMA . Cel Conservering en Restauratie, DEKONINCK W., KBIN, conservator Entomologie, 21.02.2013. Bezoek aan het archief (o.a. Autographs) van de Dautzenberg collectie. Doel: een overzicht van de conservatie-restauratiepraktijken binnen de collecties opmaken ten behoeve van BelSPO “Pool Natuur projecten” NOLF F., VERSTRAETEN J. . 12.08.2013. Studie van families Lepetidae/Acmaeidae, Epitoniidae, Ovulidae, Carinariidae, Coralliophilidae, Buccinidae, Fasciolariidae, Nuculanidae, Yoldiidae, Glycymerididae, Pectinidae, Limidae, Thyasiridae uit de collectie Kreps; genera Gibbula, Peplum, Pseudamussium uit de Dautzenbergcollectie VERCAUTEREN T., PIH, Antwerpen . 07.02, 18.04, 04.06, 06.06.2013. Planning en voorbereiding preservatiewerk, naar aanleiding van het overdragen van de collectie zoetwaterinvertebraten (ruim 35 jaar verzameld door het PIH) door het dept. “Zoetwaterbiologie” van het KBIN aan de collecties Invertebraten . Exploitatie van de VMM-collecties in 2013: - Lock, K., Onderzoek van stalen van Diptera-larven (vliegenlarven) - Werken en publicaties (2013) mede gebaseerd op VMM-collecties: - Boets, P. (2013). Impact assessment of macroinvertebrates in Flanders (Belgium). PhD thesis, Ghent University, Gent, Belgium - Macneil, C., Boets, P., Lock, K. & Goethals, P. ( 2013). Potential effects of the invasive ‘killer shrimp’ (Dikerogammarus villosus) on macroinvertebrate assemblages and biomonitoring indices. Freshwater Biology 58: 171–182. doi:10.1111/fwb.12048 - Lock, K. (2013). First records of trickle midges in Flanders (Diptera: Thaumaleidae). Bulletin de la Société royale belge d’Entomologie/Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie, 149: 160-162 - Lock, K., Adriaens, T. & Goethals, P. (2013). Effect of water quality on blackflies (Diptera: Simuliidae) in Flanders (Belgium). Limnologica 44: 58– 65 www.elsevier.com/locate/limno - Lock, K., Van Haaren, T., Tempelman, D., Chérot, F. & Adriaens, T. (2013). Distribution and ecology of soldier fly larvae captured in Flemish surface waters (Diptera: Stratiomyidae). Bulletin de la Société royale belge d’Entomologie/Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie, 149: 150-159. - Lock, K., Adriaens, T., Van De Meutter, F. & Goethals, P. (2013). Effect of water quality on waterbugs (Hemiptera: Gerromorpha & Nepomorpha) in Flanders (Belgium): results from a largescale field survey. Ann. Limnol. - Int. J. Lim. 49: 121–128. DOI: 10.1051/limn/2013047 - Lock, K., Stoffelen, E., Vercauteren, T., Bosmans, R. & Adriaens, T. (2013). Updated Red List of the water bugs of Flanders (Belgium) (Hemiptera: Gerromorpha & Nepomorpha). Bulletin de la Société Royale Belge d’Entomologie/Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie, 149, 57-63. - Gombeer, S. (2013). Ontwikkeling van een biodiversiteits-chip voor de biomonitoring van benthische macro-invertebraten in Vlaanderen: een case-study met kokerjuffers (Trichoptera; Insecta). Samenvatting doctoraat. De Digitale Kokerjuffer Jaargang 9, Nummer 15: januari 2013. www.eis-nederland.nl/kokerjuffers.html

- Stoffelen, E., Hendrickx, H., Vercauteren, T., Lock, K. & Bosmans, R. (2013). De wateren oppervlaktewantsen van België (Hemiptera, Heteroptera: Nepomorpha & Gerromorpha). Determinatiesleutels, beschrijvingen en foto’s van de volwassen wateren oppervlaktewantsen. Fauna van België, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussels, 254p. . Prof. Orane Falcăro de Souza Alves and MSc student, Universidad Federal de Bahia, Salvador, Bahian

132 Brasil: 28.08 & 05.09.2013: Study of marine nematode collection (Epsilonematidae, Draconematidae en Desmoscolecida) . Dr. Tatyana Bileva, Agricultural University, Plovdiv, Bulgaria: 23.5.2013, Virus vector nematodes 5.3

Databases and libraries BACKELJAU T. . MAINBIB: databank van literatuurreferenties; in 2013 werden 428 referenties aan het bestand toegevoegd, waardoor het totale bestand nu 55.286 referenties omvat (al deze referenties zijn beschikbaar als overdruk en/of PDF) en 6482 tijdschrifttitels. BOEVÉ J.-L. . Littérature sur les insectes, plantes, écologie chimique des insectes, et composés chimiques naturels; 6500 références en PDF . Documents photographiques de larves de Symphyta, pour >500 espèces, en collaboration avec K. John Grearson (Angleterre), Jan Macek (République Tchèque), Andreas Taeger, Stephan M. Blank, Andrew D. Liston et Marko Prous (SDEI) ainsi que d’autres entomologistes, et gestion de la banque de données avec l’aide technique d’Y. Barette DE BROYER C. & MOORTGAT N. . BibCarcino Database: littérature sur les crustacés péracarides et la biologie marine antarctique; en 2013 on a ajouté env. 300 refs à la base de données, qui contient maintenant > 16.000 réfs . ANT’PHIPODA-MISTA Database: collections, taxonomie, distribution et bio-écologie des crustacés amphipodes de l’océan Austral (200.000 recs) DE BROYER C. & DANIS B. . SCAR-MarBIN: Antarctic Marine Biodiversity Information Network: Register of Antarctic Marine Species (8500 spp, >1.2 million occurrence records) (www.scarmarbin.be) DE BROYER C., & D’UDEKEM D’ACOZ C. . Banque de données photos de crustacés amphipodes et divers invertébrés antarctiques et subantarctiques HENDRICKX F. . ARADAT: databank van de Belgische spinnen (290.000 records) SONET G. . Public primer database of the RBINS-RMCA molecular laboratories: 349 public and 28 unpublished entries VAN GOETHEM J. . Beheer van het wetenschappelijk en iconografisch archief van wijlen Koning Leopold III . In samenwerking met de Documentatiedienst: barcoderen van de bibliotheek van het Leopold IIIFonds, die integraal deel uitmaakt van de bibliotheek van het KBIN VERHEYEN E. . Tissue and specimen collections managed through the African Rodentia website in partnership with the KMMA-Tervuren & the University of Antwerpen (http://projects.biodiversity.be/africanrodentia/) . Tissue and specimen collections managed though the Albertine Rift Portal in collaboration with the KMMA-Tervuren (http://projects.bebif.be/enbi/albertinerift/common /) . Biological specimen collections collected during the Congo2010 expedition are prepared for an online portal in collaboration with biodiversity platform (http://www.congobiodiv.org/nl/data/dataportals) WILLENZ PH. . Gestion et développement d’une banque de données de litérature des Porifera (20.000 data) . Gestion et développement d’une banque de données de Porifera d'Amérique du Sud (1700 data) WOUTERS K. . Databank Mainbib-Ostracoda: bibliografische gegevensbank, meer dan 6800 referenties

6.

Public services

6.1

Particpation to the public exhibition halls and temporary exhibitions of RBINS BACKELJAU T. . 27.09.2013: Nacht van de onderzoeker in de Sint-Gorikshallen, Brussel, met het opstellen en bemannen van een stand over seks bij slakken

133 VAN GOETHEM J. . Ter beschikking stellen van archiefdocumenten m.b.t. de tentoongestelde schelpen in de Schelpenzaal aan de Dienst Onthaal 6.2

Other activities for the RBINS public (NOT VISITING RESEARCHERS) VAN GOETHEM J. . Identificatie van droge koralen op basis van foto’s voor een leraar biologie . Identificatie van ongewervelden, in het bijzonder schelpen en koralen, op vraag van medewerkers, bezoekers en leraren, inzonderheid de collectie M. Dusar (schelpen van Zuid-Afrika en Namibië) VERHEYEN E. . Wild discoveries – Wacky new animals, publication by Heather Montgomery ISBN 978-545-47767-3 Guided visits BACKELJAU T. . 04.03.2013, Two guided visits in Dautzenberg collection for the personnel of BMM . 15.03.2014, Two guided visits in Dautzenberg collection for students 4de MO Sint Rita College, Kontich . 17.04.2013, Two guided visits in Dautzenberg collection for students 3de BSc KULeuven st . 26.04.2013, Guided visit in Dautzenberg collection for students 1 MSc UGent . 10.10.2013, Guided visit in Dautzenberg collection in het kader van “Broodje Brussel” . 18.10.2013, Guided visit in Dautzenberg collection voor 5-6 middelbaar, Lyceum Martha Somers, Laken (als 1ste prijs MOS wedstrijd) . 05.12.2013, Guided visit in Dautzenberg collection voor studenten MSc Universiteit Maastricht . 11.12.2013, Guided visit in Dautzenberg collection voor studenten 2de Ba biologie KULAK BOEVÉ J.-L. . 04.10.2013, Interprète Néerlandais–Anglais–Allemand pour une trentaine de personnes membres du ‘Stiftung Schloss Friedenstein Gotha’ visitant les collections entomologiques; en collaboration avec C. Paleco, P. Grootaert et W. Dekoninck GROOTAERT P. . 04.10.2013, Rondleiding achter de schermen van bezoekers van het Museum Löwen Interviews for radio, TV, newspapers,... BACKELJAU T. . 13.02.2013: interview voor het programma “Nieuwe Feiten” van Radio1 (over de penis van Chromodoris) . 01.07.2013: interview met “Het Laatste Nieuws” over slakken . 14.11.2013: interview voor het programma “Nieuwe Feiten” van Radio1 (over seks in Siphopteron) BAERT L. . Regelmatig interviews betreffende spinnen voor radio en pers D'UDEKEM D'ACOZ C. . 29.03.2013: interview en direct de 11 à 12h, concernant l'expédition antarctique ANT-XXIX/3 pour l'émission O+ (O Positif) sur La Première (RTBF) GROOTAERT P. . 10-tal interviews voor kranten en radio betreffende muggen in België NAGY Z.T. . Interview for SIEP (Service d’Information sur les Etudes et les Professions); published on the internet: see: http://metiers.siep.be/interviews/zoltan-tamas-nagy/ VAN GOETHEM J. . Interviews over het Leopold III-Fonds voor VTM; actieve medewerking aan het VTM-programma Royalty . Interviews over het Leopold III-Fonds voor RTL, RTBF, Plus Magazine fr, Science Press vzw,

6.3

Expertise and consulting BACKELJAU T. . CITES-deskundige voor de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu . Lid van de klasse der Natuurwetenschappen van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten . Identificatie van mollusken en insecten op vraag van derden

134 . Beantwoorden van vragen uit het publiek voor “Ik heb een vraag” BAERT L. . Actief lid van de Algemene Raad van de ‘Charles Darwin Foundation for the Galápagos’ . Lid van de Algemene Raad van de ‘International Society of Arachnology’ (Overkoepelend wereldorganisatie voor Arachnologie) . Voorzitter van Arachnologia Belgica (ARABEL, Belgische Arachnologische Vereniging) . Medewerking aan ARADATA, de databank van de Belgische spinnen (i.s.m. ARABEL) . Identificatie van spinnen en beantwoorden van vragen betreffende spinnen op aanvraag van het groot publiek BOEVÉ J.-L. . Membre du ‘GT abeilles’: «Groupe de travail sur les abeilles et autres pollinisateurs» du CCPIE (Comité de Concertation pour la Politique Internationale de l’Environnement) qui est un réseau d’experts mandaté par la CIE, participation aux réunions, 14.02, 16.05 et 28.11.2013 . Participation à une réunion sur le frelon asiatique, CARI (LLN), 22.05.2013 . Discussions avec Myriam G. Lefebvre concernant Apis mellifera , 28.05, 02.10 et 17.10.2013 . ‘R&D Agreement’ (confidentiel) arrêté au 18.03.2013 . ‘Consulting Agreement’ (confidentiel) conclu avec une PME pour la période 01.09.2013 à 31.08.2014 . Membre du bureau permanent et comité scientifique de la CIFE (Conférence Internationale Francophone d’Entomologie) BREUGELMANS K. & BACKELJAU T. . 09-12.2013: Deelname aan een ringtest samen met 5 andere internationale instituten; DNA barcoding van 144 weefselstalen van aardwormen (Eisenia sp.), op vraag van ECT Oekotoxikologie, GmbH Germany. DE BROYER C. . Member of the Scientific Steering Committee of “Census of Antarctic Marine Life” . Belgian Delegate to the SCAR Life Sciences Standing Scientific Committee (SCAR-ICSU) . Member of the Belgian National Committee on Antarctic Research of the Royal Academies for Science and the Arts of Belgium . Member of the Steering Committee of the “World Register of Marine Species” (WoRMS) DECRAEMER W. . President of the International Federation of Nematological Societies (IFNS) . Chairman of the Board Education Committee of the European Master of Science in Nematology (EUMAINE) (UGent) . Chairman of the European Master of Science in Nematology (UGent) . Voorzitter van de opleidingscommissie Nematologie (UGent) . Lid van de Faculteit Wetenschappen (UGent) . Lid van de Kwaliteitcel Onderwijs, Faculteit Wetenschappen (UGent) . Lid van de Raad van de Doctoral School Natural Sciences (UGent) . Promotor van specialized course “Nematodes as environmental bio-indicators” in Doctor School of Natural Sciences (UGent) FIERS F. . Identificatie van collecties van Copepoda (Harpacticoida en Cyclopoida) voor de Universiteit van Lyon en voor de biospeleologen van Movile Cave (Romania, Mangalia) . Geassocieerd onderzoeker aan het Institute of Speleology “Emil Racovitza”, Cluj, Roemenië GROOTAERT P. . CITES-deskundige voor de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (1 zaak behandeld) . Identificatie van insecten op vraag van derden (20 zaken behandeld) . Beantwoorden van vragen uit het publiek . Voorzitter van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie . Afgevaardigde Belgische regering in de OECD commissie van de GSF voor de oprichting van SciColl international; lid van het Steering Committee . Directeur van het biologisch station "Brandaris" te Lombardsyde HENDRICKX F. . Scientific collaborator of the Charles Darwin Research Station (CDRS) at Galapagos

135 SABLON R. . CITES-deskundige voor de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu . Onderzoek naar de status van Anisus vorticulus in Vlaanderen op vraag van het INBO en in het kader van rapportering over habitatsoorten ten behoeve van Natura2000 . Identificatie van mollusken op vraag van derden (10 zaken behandeld) SONET G. . Scratchpads Ambassador aiming at promoting the use of Scratchpads and assisting in the management of Scratchpads (cf. ViBRANT project) VAN GOETHEM J. . Uitvoerend Secretaris en Penningmeester van het Leopold III-Fonds voor Natuuronderzoek en Natuurbehoud . Council Member en Honorary Treasurer van Unitas Malacologica . CITES-deskundige voor de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu . Effectief lid van het Nationaal Comité voor de Biologische Wetenschappen . Penningmeester van TENTACLE en lid van IUCN/SSC Specialist Group for the Conservation of Molluscs . Lid van de Raad van Advies voor ‘National Geographic’, Nederland-België VERHEYEN E. . Beantwoorden van vragen uit het publiek voor “Ik heb een vraag” WILLENZ PH. . Collaborateur scientifique au Laboratoire de Biologie Marine [ULB] WOUTERS K. . Lid van het “International Committee of the European Invertebrate Survey” 6.4

Other activities for third parties BOEVÉ J.-L. . Aide à l’enregistrement de bruits émis par des insectes, réalisé par Frederic Alstadt (Ångström Mastering Studio, Bruxelles) au vivarium (avec l’aide de Filip De Block), 25.03, 03.04 et 08.04.2013

6.4.1 External exhibitions DECRAEMER W. . 2.02.2013, UGent, deelname aan tentoonstelling «Marine Art» HENDRICKX F. . Medewerking aan de documentaire “Galapagos 3D with David Attenborough” 6.4.2 Public presentations (guest lectures, non-specialist talks, presentations with a general character, etc.) BACKELJAU T. . 22.02.2013: Gastles over slakken voor een 4de studiejaar lagere school via Skype . 09.10.2013: Invited lecture over creationisme voor studenten 1ste MSc biologie UCL . 25.10.2013: Invited lecture “Bioethics” about creationism for students 3de Ba Bio-ingenieurs UAntwerpen . 31.10.2013: Invited lecture on F-statistics for PhD students and postdocs at UCL . 26.11.2013: invited lecture over creationisme voor studenten 2de Ba Biomedische UAntwerpen . 02.12.2013: invited lecture over Mollusca en creationisme voor studenten MSc Universiteit Maastricht SONET G. . 09.07.2013: one-day training of four high school students for the International Biology Olympiad (IBO): Tanja Holstein, Jorn Van de Velde, Rob Hillen, Joseph Jorssen. VAN GOETHEM J. . 14 voordrachten over biodiversiteit, lokale fauna’s, e.a. tijdens bijeenkomsten en op cruiseschepen VERHEYEN E. . 10.01.2013: Uitgenodigd spreker: SPECTRUM XIVe CYCLUS Universiteit Antwerpen, 2012 - 2013, lezing: "Many species: little time" 6.4.3 Editorial duties BACKELJAU T. . Redactiesecretaris “Fauna Van België/Faune de Belgique”: supervisie uitgave van het boek: Stoffelen,

136 E., Henderickx, H., Vercauteren, T., Lock, K. & Bosmans, R. (2013) De wateren oppervlaktewantsen van België, 254 pp. . Associate Editor van Journal of Molluscan Studies (Oxford University Press) – 9 ms behandeld in 2013 . Assistant Editor van Bulletin of Entomological Research (Cambridge University Press) – 6 ms behandeld in 2013 . Lid van de Editorial, Scientific of Advisory Boards van Belgian Journal of Zoology, Iberus, Malacologia, en MalaCo . Guest editor of ZooKeys (5 manuscripten behandeld in 2013, special issue volume 365) BAERT L. . Member of the Editorial board of the Bulletin of the SRBE/KBVE . Redacteur van De Nieuwsbrief van de Belgische Arachnologische Vereniging (ARABEL) . (redactie van nieuwsbrief n° 28: 197 blz.) . Vertalingen (naar het Frans en het Engels) voor De Nieuwsbrief v/d Belgische Arachnologische Vereniging BOEVÉ J.-L. . Member of the Editorial Board of the Bulletin of the SRBE-KBVE – 2 ms reviewed . Member (since 23.10.2013) of the Reviewer Editorial Board of Frontiers in Chemical Ecology, a Section of Frontiers in Ecology and Evolution DE BROYER C. . Member Editorial Board of Polish Polar Research, published by the Polish Academy of Sciences . Chief Editor of the Register of Antarctic Marine Species (www.scarmarbin.be) . Editor of the “Synopsis of the Amphipoda of the Southern Ocean” (CAML) . Co-Chief Editor of the “SCAR-CAML Biogeographic Atlas of the Southern Ocean” D'UDEKEM D'ACOZ C. . Hired as editor of the "Biogeographic Atlas of the Southern Ocean" [coordinated by C. De Broyer and Ph. Koubbi], Census of Antarctic marine Life SCAR-Marine Biodiversity Information Network FIERS F. . Lid van de Editorial Board van Travaux de l'Institut de Spéologie “Emil Racovitza” uitgegeven door de Romanian Academy of Sciences GHEERARDYN H. . Associate Editor of the World Register of Marine Species for the families Ancorabolidae and Laophontidae (Copepoda, Harpacticoida) GROOTAERT P. . Lid van de Editorial Board van: Bulletin van de K.B.V.E., Genus, Annales Zoologici, Bulletin K.B.I.N. Entomologie . Lid van de publicatiecommissie (oprichting) van European Journal of Taxonomy . Lid van de publicatiecommissie van Belgian Journal of Zoology HENDRICKX F. . Associate Editor van Belgian Journal of Zoology (Oxford University Press) – 4 ms behandeld . Member Editorial Board of the Bulletin of the Belgian Royal Society of Entomology NAGY Z.T. . Managing editor of Herpetology Notes (29 manuscripten behandeld in 2013) . Section editor of Zootaxa (15 manuscripten behandeld in 2013) . Guest editor of ZooKeys (10 manuscripten behandeld in 2013, special issue volume 365) VAN GOETHEM J. . Member of the Editorial Board of Journal of Biodiversity, India VERHEYEN E. . Lid van de Editorial, Scientific of Advisory Boards van Belgian Journal of Zoology 6.4.4 Manucript reviews BACKELJAU T. . Biological Invasions (1x) . Biological Journal of the Linnean Society (1x) . Evolutionary Applications (1x) . Genetica (1x)

137 . Hydrobiologia (1x) . Journal of Biogeography (1x) . Malacologia (1x) . Marine Biology (1x) . Molecular Ecology (1x) . Molecular Ecology Resources (1x) . Raffles Bulletin of Zoology (1x) . Zoological Journal of the Linnean Society (1x) . Zoologica Scripta (1x) . Zoologischer Anzeiger (1x) . Zootaxa (1x) BAERT L. . Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie (1x) . Pan Pacific Entomologist Journal (1x) BOEVÉ J.-L. . Biological Journal of the Linnean Society (1x) . Journal of Ethology (1x) . Physiological Entomology (1x) DE BROYER C. . Zookeys (1x) . Zootaxa (1x) DECRAEMER W. . Acta Bulgaria (1x) . European Journal of Taxonomy (1x) . Forest Pathology (2x) . Helgoland Marine Research (1x) . Nematology (1x) . Nematropica (1x) . Journal of Nematology (1x) . Zoological Journal of the Linnean Society (1x) . Zootaxa (1x) DE GELAS K. . Molecular Ecology (1x) . Zootaxa (1x) DE BUSSCHERE C. . Journal of Arachnology (1x) . Zookeys (1x) D'UDEKEM D'ACOZ C. . Biodiversity records (1x) . Crustaceana (1x) FIERS F. . Crustaceana (1x) . Zoological Studies (1x) . Zoologischer Anzeiger (1x) . Zootaxa (1x) GHEERARDYN H. . Marine Biodiversity (2x) . Nauplius (1x) . Zootaxa (1x) GROOTAERT P. . Systematic Entomology, Zootaxa, Zoosystema, Raffles Bulletin of Zoology (lijst niet exhaustief) HENDRICKX F. . Bulletin of Entomological Research (1x) . Zookeys (1x) . Arthropod Structure and Deevelopment (1x)

138 . Current Microbiology (1x) . Journal of Biogeography (1x) NAGY Z.T. . Amphibia-Reptilia (1x) . Herpetology Notes (18x) . Hydrobiologia (1x) . Zootaxa (2x) SONET G. . Zookeys (1x) . African Journal of Biotechnology (1x) VANGESTEL C. . Ecological Indicators (1x) . Journal of Heredity (1x) . Journal of Ornithology (1x) VAN GOETHEM J. . Zoologische Mededelingen (1x) . Herdruk van Biodiversiteit in België, een inleiding (NL & FR) . Herdruk van Biodiversiteit in België, van vitaal belang (NL & FR) . Grondig nalezen en verbeteren van de Nederlandse vertaling van de ‘National Biodiversity Strategy’ (170 pp.) VERHEYEN E. . BMC Evolutionary Biology . Molecular Phylogenetics and Evolution . PLoS ONE . Zookeys WILLENZ PH. . Zootaxa (1x) WOUTERS K. . Zootaxa (1x) 6.4.5 Project proposal reviews BACKELJAU T. . Extern evaluator voor PhD projectaanvraag van Katharina Jaksch bij de Austrian Academy of Sciences . Extern evaluator voor een onderzoeksproject applicatie van Elisabeth Haring, bij de Austrian Academy of Sciences - FWF (Austria) . Referent bij Fulbright-BAEF postdoc fellowship applicatie van Charlotte De Busschere . Referent voor een 'small grant for Nature Conservation application' van Maike Hernandez bij de Rufford Foundation . Synthesys host validator of referent voor: Manuel Malaquias (University of Bergen, Norway), Oihana Razkin (University of Basque Country, Spain) en Chris Vos (citizen scientist, Belgium) DECRAEMER W. . Evaluator voor projecten binnen VLIR-UOS Research Initiative Programme GROOTAERT P. . BE-TAF manager voor SYNTHESYS2 . Lid van het User Selection Panel van BE-TAF en NL-TAF HENDRICKX F. . Referee for NWO Aard- en Levenswetenschappen VIDI Grant NAGY Z.T. . National Geographic Society VERHEYEN E. . External reviewer of a project final report for the Austrian Science Foundation . Referent voor de postdoc voor Bruno Nevado in kader van een project van Dmitry A. Filatov, PhD, Department of Plant Sciences, University of Oxford, South Parks Rd, Oxford OX1 3RB, United Kingdom . Referent voor de EU Marie Curie Fellowship (FP7) applicatie van Dr. Bruno Nevado (University of Barcelona, Spanje)

139 6.4.5 Member of juries (Phd, MSc, BSc, contests, prizes, etc.) BACKELJAU T. Lid van de doctoraatsopvolgingscommissies van . Emilie Etoundi (FUNDP, Namur, 16.04.2013) . Sophie Verscheure (UAntwerpen en NICC, 25.03.2013) . Marie Verheye (UCL, 26.08.2013) . Quentin Jossart (ULB, 11.09.2013) . Séverine Fourdrilis (ULB, 18.09.2013) Lid van de doctoraatsjuries van . 05.02.2013, Universität Wien (Austria): Alexander Duda . 21.03 & 12.04.2013, UGent: Joke Lenoir . 10.07.2013, UHasselt: Albrecht Houben . 19.12.2013, MNHN Paris: Vincent Prié Lid van MSc jury van . 28.06.2013, UAntwerpen: Rudi Delvaux . 28.06.2013, UAntwerpen: Simon Van Den Bergh DECRAEMER W. Lid van de doctoraatsjury van: . 8.03.2013, Mieke BOONE (UGent): Morphology of the testes and spermatogenesis in Acoela & Nemertodermatida. Lid van MSc jury van: . Catherine Mermans (MSc Biologie, UGent) . Patricia Gilarte Padilla (MSc Nematology, UGent, UJaén) . Mudassir Iqbal (MSc Nematology; UGent) . Ahmed Mohammed (MSc Nematology; UGent) . Joeseph Sellado Quisado (MSc Nematology; UGent) DE GELAS K. . 16.04.2013, UNamur (FUNDP): lid van de doctoraatsopvolgingscommissie van Emilie Etoundi FOURDRILIS S., SONET G. . 17.06.2013: Membres du jury externe chargé d’évaluer le TFE de Marine Monjardez pour son BSc en Chimie à finalité Biotechnologie (Haute Ecole Provinciale de Hainaut-Condorcet) HENDRICKX, F. . Member of the jury of the Publication Award of the Netherlands Ecological Research Network (NERN) Lid van de doctoraatsjuries van . 25.03.2013: Member of the PhD jury of Francis STROBBE (KULeuven) . 11.02 2013: Member of the PhD jury of Alberto CHIARLE (University of Torino) . 12.02.2013: Member of the PhD jury of Mauro PASCHETTO (University of Torino) Lid van promotiejuries . 25.06.2013: “Habilitation des Recherches” van Julien PETILLON (Université de Rennes) NAGY Z.T. . 17.12.2013: UGent: member of the jury (+ evaluator of the PhD thesis) of Mahdi Rajabizadeh SABLON R. Assessor van: . 04.01.2013: praktische proef “Selectie van collectiebeheerder (NL) voor het KBIN” (vijf kandidaten) . 09.01.2013: praktische proef “Selectie van collectiebeheerder (NL) voor het KBIN” (vijf kandidaten) . 14.01.2013: praktische proef “Selectie van collectiebeheerder (NL) voor het KBIN” (vijf kandidaten) VERHEYEN E. Lid van de doctoraatsopvolgingscommissies van: . Frederik Van de Perre (UAntwerpen) Lid van de doctoraatsjury van . 26.01.2013, Consolate Kaswera, universiteit van Kisangani WILLENZ PH. . 26.02.2013: Museu Nacional Universidade de Rio de Janeiro, Brésil: Member of the PhD jury of Fernanda Azevedo.

140 6.5

Partners and networks (not related to the collections) SABLON R. . Omkadering Citizen Science Werkgroep landen zoetwatermollusken van België van de KBVC (http://www.bvc-gloriamaris.be) Lopende projecten: . Slak-in-Du project: Inventarisatie van de mollusken in de duingebieden langs de Belgische Kust. Coördinatie KBVC in samenwerking met het Agentschap Natuur en Bos (ANB), het INBO, het KBIN en de Belgische Strandwerkgroep, met steun van de Provincie West-Vlaanderen, het project Natura People en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Rapport: Inventarisatie van de mollusken in de duingebieden langs de Belgische Kust – 2013 Oostkust, KBVC, rapport 2-2013, N. Severijns, F. Bauwens, H. De Blauwe en E. Dumoulin (2013) . Najadenproject: Inventarisatie van de grote zoetwatermossels in Vlaanderen en België. Coördinatie KBVC in samenwerking met de VMM, het PIHA en het KBIN. SONET G. . Maintenance of three websites coordinated by JEMU: . Joint Experimental Molecular Unit (http://jemu.myspecies.info): migration to Scratchpad version2. . Belgian Network for DNA Barcoding (http://bebol.myspecies.info): migration to Scratchpad version2. . Third European Conference for the Barcode of Life (http://ecbol3.myspecies.info) update and upload of presentation pdf files. VAN DE VELDE I. & GHEERARDYN H. . Coördinatie en organisatie van “Distributed European School of Taxonomy” (DEST), samenwerking met lesgevers van 21 wetenschappelijke instellingen uit 11 EU landen en 1 uit U.S.A. VAN DE VELDE I. . Coördinatie en organisatie van 19 internationale Scratchpads trainingen in het kader van het ViBRANT project, i.s.m. het Scratchpads team London.

7

Equipment

7.1

Research equipment . Aankoop van een Agilent Bioanalyzer toestel voor het prepareren van librariesvoor het Laboratorium voor Moleculaire Systematiek. Bedrag: 14.000 euro, gefinancierd door het IUAP project SPEEDY (Frederik HENDRICKX) . Aankoop van een Qubit Fluorometer voor het fluorometrisch bepalen van DNA concentraties voor het Laboratorium voor Moleculaire Systematiek. Bedrag: 1500 euro, gefinancierd door het IUAP project SPEEDY (Frederik HENDRICKX)

8.

Visiting researchers (name, dates, institution, aim/subject, funding) . Budha, P., 17.07-01.08.2013, Tribhuvan University, Nepal, Deelnamen aan het World Cogress of Malacology in de Azoren en afwerken van een publicatie, privately funded . Chifundera Kusamba, Z., 09-20.12.2013, Centre de Recherche en Sciences Naturelles de Lwiro, DR Congo, research visit, funded by the Global Taxonomy Initiative . Deimantovica, I., 06-13.02.2013, Norwegian Institute for Nature research, Oslo (Noorwegen), voortgezet onderzoek in verband met het HARPOST-program . De Prins, R. & De Prins, M., 28.01.2013, KBVC, Cephalopoda onderzoek en raadplegen van referenties in het collectie archief . Elejalde, A., 24.04-04.05.2013, University of Basque Country (Spain), afwerken manuscript over microsat DNA variatie in Ariolimax, privately funded . Falay, Dadi, 05.02-15.04.2013, Universiteit van Kisangani, stage ITG, IMAB/DGD . Götz, H.J., 14-25.10.2013, Museum für Naturkunde Berlin, rencontre des collègues de l’IRSNB (A. Pauly, F. Strobbe, W. Dekoninck, S. Kerkhoff, T. Hubin, P. Semal, C. Emery, P.-A. Duchesne, S. Pardon, S. van Israel, J. Constant et S. Hanot) pour apprendre les techniques photographiques utilisées ainsi que la gestion des données correspondantes; financé par Leonardo Da Vinci program / Mobility / PLM (People in the Labour Market) . Gvozdik, V., 17-23.06 and 30.06-12.07.2013, Institute of Vertebrate Biology, Academy of Sciences of the Czech Republic, research visit, funded by the Synthesys program

141 . Hernandez Quinta, Maike, 30.06-31.07.2013, Institute of Ecology and Systematics (La Havana, Cuba), taxonomische studie van het genus Jeanneretia; gefinancierd door GTI . Herrera, J., 23.06-31.07.2013, Museo Nacional de Ciencias Naturales (La Havana, Cuba), DNA sequencing van de genera Viana en Emoda; gefinancierd door GTI en het Departement Invertebraten . Hendrycks, E., 15.03-07.04.2013, Canadian Museum of Nature, Ottawa, étude des collections d’amphipodes antarctiques . Krapp-Schickel, T., 17-22.04.2013, Museum A. Koenig, University of Bonn, Germany, étude des collections d’amphipodes antarctiques . Linchant, J., 14.10-10.12.2013, Université de Liège – Gembloux Agro-Bio Tech, Unité de Gestion des Ressources forestières et des Milieux naturels, Laboratoire de Foresterie des Régions tropicales et subtropicales, PhD research visit . Malaquias, M., 18-22.02.2013, University Museum of Bergen, Nat. Hist. Coll., (Norway). Research on Cephalaspidea (Mollusca, Opisthobranchia) from the Dautzenberg collection and PNG expeditions, funded by Synthesys . Morffe-Rodriguez, J., 5-27/10/2013, “Taxonomic revision of the family Hystrignathidae (Nematoda, Oxyurida) parasitic of passalid beetles (Coleoptera: Passalidae)” CBD/GTI-02/2013.08, Decraemer W. . Nebesse, Casimir, 05.02-15.04.2013, Universiteit van Kisangani, stage KBIN, IMAB/DGD . Patrao, C., 17-24.03.2013, Universidade do Algarve, Portugal, PhD research vistit - Moleculair systematisch onderzoek van de genera Geomalacus en Letourneuxia, funded privately and by FCT . Severijns, N., Hansen, M., 14.11.2013, 19.12.2013, KBVC, overleg ivm. het Najadenproject en de revisie van de data van de Belgische zoetwatermollusken; Cernuella jonica en Cernuella virgata vergelijken in de Belgische collectie . Tamiley, Type, 05.02-15.04.2013, Universiteit van Kisangani, stage UAntwerpen, IMAB/DGD . Thalmann, O., 27.05-07.06.2013, University of Turku, Finland, sampling and ancient-DNA extraction in the archive DNA laboratory, funded by Synthesys (through M. Germonpré) . Todd, J., Michel, E., Burgon, J., 05.08 onwards (10 days), NHM London (UK), Revising the systematics of the Tanganyikan gastropod genus Paramelania. Combined visit RBINS and RMCA . Vanhooydonck, B., 08.10.2012-28.02.201, Universiteit Antwerpen (België), Vaderschapsanalyse in hagedissen (Anolis carolinensis) a.h.v. microsatelieten; gefinancierd door bezoeker 9.

Awards DE BROYER C. . 09.04.2013: “Cosmos Prize” (International Osaka Expo Foundation, Japan), attributed by the Census of Marine Life to the project: “CAML-SCAR-MarBIN Biogeographic Atlas of the Southern Ocean”, chief editors: C. De Broyer (Brussels) and P. Koubbi (Paris). VAN GOETHEM J. . Burgerlijk Kruis Eerste Klasse (KB van 13.06.2013) VERHEYEN E. . Nominee for Senior en Organisatie CERA Award 2013

142


TERRE ET HISTOIRE DE LA VIE | AARDE EN GESCHIEDENIS VAN HET LEVEN

143

PALEONTOLOGIE 1

Staff

1.1

Statutair personeel

1.1.1 Wetenschappelijk personeel GODEFROIT Pascal – 06.04.1967 – M – Operationeel Directeur vanaf 16.05.2013 – 100 % – F – S STEURBAUT Etienne – 18.04.1953 – M – “SW3” – departementshoofd a.i. tot 15.05.2013 – 100 % – N– S GERMONPRE Mietje – 02.08.1958 – V – SW2 – 80 % – N– S LAMBERT Olivier – 28.09.1978 – M – SW2 (statutair vanaf 01.05.2013) –100 % – F – S SMITH Thierry – 09.09.1969 – M – SW2 –100 % – F – S 1.1.2 Administratief personeel VANDERSYPEN Adriano – 25.09.1970 – M – administratief assistent C – 100 % – N – T 1.1.3 Technisch personeel DE POTTER Hugo – 28.06.1952 – M – technisch assistent C – 100 % – N – T (op rust 30.06.2013) MISEUR Wilfried – 29.12.1948 – M – technisch deskundige B – 100 % – N – T (1 jaar extra na 65 jaar) VAN HOEY Nathalie – 04.05.1981 – V – assistant technique C – 80 % – F – T (tijdelijke pensioenstelling op 31.07.2013) 1.2


1.2.1 Wetenschappelijk personeel DE BAST Eric – 11.01.1987 – M – assistant (SW10) – 100 % – F – S (tot 30.09.2013) GOOLAERTS Stijn – 01.09.1977 – M – assistent (SW11) – 100 % – N – S MOTTEQUIN Bernard – 27.06.1978 – M – chef de travaux (SW21) – 100 % – F – S (vanaf 01.12.2013) OLIVE Sébastien – 19.10.1984 – M – assistant (SW11) – 100 % – F – S PRESTIANNI Cyrille – 19.07.1982 – M – assistant (SW11) – 100 % – F – S SOLE Floréal – 04.09.1983 – M – assistant stagiaire (SW10) – 100 % – F – S (vanaf 01.12.2013) SPAGNA Paul – 03.05.1977 – M – assistant stagiaire – 50 % – F – S (tot 30.08.2013) 1.2.3 Technisch personeel BERTON Stéphane – 11.06.1970 – M – collaborateur technique – 100 % – F – T VANDER LINDEN Fabrice – 21.07.1968 – M – assistant technique – 100 % – F – T 1.3

Medewerkers/Vrijwilligers

1.3.1 Wetenschappelijke medewerkers BOSSELAERS Marc – 19.02.1956 – M – leraar – N – S BULTYNCK Pierre – 12.06.1938 – M – ere-departementshoofd KBIN – N – S CASIER Jean-Georges – 01.05.1947 – M – ere-werkleider geaggegeerde – F – S CINCOTTA Aude – 26.09.1989 – V – boursier FRIA – F – S (vanaf 01.10.2013) COEN-AUBERT Marie – 17.02.1946 – V – ere-docente "Inst. Sup. St-Luc, Bruxelles" – F – S DAMBLON Freddy – 30.09.1943 – M – chef de section honoraire – F – S FISCHER Valentin – 09.12.1985 – M – assistant ULiège, voltijds aanwezig – F – S GOUWY Sofie – 17.12.1973 – V – geoloog, Doctor in de Wetenschappen – N – S HAESAERTS Paul – 30.09.1942 – M – ere-werkleider geaggegeerde – N – S HECKER Maria – 01.12.1954 – V – Rusland – S HOEDEMAKERS Kristiaan – 02.10.1960 – M – licentiaat Germaanse Talen – N– S JIMINEZ Elodie-Laure – 25.07.1986 – V – doctorante, voltijds – F – S (vanaf 01.01.2013) LAUTERS Pascaline – 22.11.1983 – V – docteur en sciences, voltijds – F – S LEFÈVRE Ulysse – 19.07.1987 – M – boursier FRIA – F – S (vanaf 01.10.2013) MARQUET Robert – 23.01.1953 – M – ere-docent Hogeschool-Universiteit Brussel – N – S

144 MISSIAEN Pieter – 16.05.1982 – M – postdoctoraal onderzoeker FWO, voltijds aanwezig – N – S (stopzetting contract op 31.08.2013) NOLF Dirk – 26.04.1947 – M – ere-werkleider geaggegeerde – N – S PIRSON Stéphane – 13.02.1973 – M – géologue – F – S SARTENAER Paul – 18.02.1925 – M – ere-departementshoofd KBIN – F – S SIMON Eric – 23.12.1948 – M – ere-docent "La Haute Ecole de la Province de Namur" – F – S SMITH Richard – 29.03.1947 – M – gepensionneerd onderwijzer – F – S STASSEN Peter – 09.02.1982 – M – postdoctoraal Fellow FWO – N – S (vanaf 01.10.2013) TAVERNE Louis – 10.03.1943 – M – ere-hoogleraar – F – S VAN HOORNE Rogier – 03.02.1920 – M – em. gewoon hoogleraar Univ. Antwerpen – N – S VANHOVE Daan – 30.05.1986 – M – doctorant KULeuven, beursstudent IWT, voltijds – N – S VRYDAGHS Luc – 26.07.1963 – M – administration communale bruxelloise – F – S 1.3.2 Technisch Medewerkers DE SAEGHER Patrick – 02.08.1952 – M – N (vanaf 13.02.2013) DOS REMEDIOS Jonica – 18.02.1984 – V – F (vanaf 09.01.2013) IMPENS Aldo – 05.08.1978 – M – N (vanaf 17.04.2013) RANS Jean – 29.09.1945 – M – N SPOLSPOEL Marc – 04.02.1950 – M – N VANDENBOSCH François – 14.01.1932 – M– F 2

Wetenschappelijke activiteiten

2.1

Doorlopende Onderzoeksprogramma’s . Programma 1: Studie van Laat-Pleistocene zoogdieren uit noordelijk Eurazië met het accent op tafonomie, paleoecologie en archeozoölogie en domesticatie. Verantwoordelijke: M. GERMONPRÉ 2 projecten met externe financiering NERC-Project NE/K005243/1 (coördinatie Durham University, U.K.) en FNRS (zie 2.2.2 – 7,11) en 2 met hoofdzakelijk interne financiering: KBIN, eigen middelen, reiskredieten voor externe medewerkers ter beschikking gesteld door Synthesys. - Project 1: Prehistorische honden en de vroege domesticatie van de wolf: studie van osteometrische en van osteomorfologische gegevens (studie schedels en onderkaken) van grote Canidae zoals prehistorische honden en fossiele wolven uit Boven-Pleistocene vindplaatsen in België, Tsjechië en Rusland in samenwerking met (i.s.m.) M. Laznichova-Galetova (Moravian-Anthropos Museum, Brno), M. Sablin (Zoological Institute, St.- Petersburg), J. Räikkönen (Natuurhistorisch Museum Stockholm, Zweden), O. Thalmann (University of Turku, Department of Biology – Genetics, Finland), R. Wayne (University of California, Los Angeles) en R. Losey (Edmonton University, Alberta), Resultaten: 3 publicaties in 2013 (1 in Science als co-auteur), en 2 mondelinge presentatie met abstract. - Project 2: De Pleistocene fauna van Palaeolithische sites: de relatie tussen mens en dier: studie van de fauna van Spy , alsook van de menselijke resten en hun dieet; studie van regionale extincties en rekolonisaties van Pleistocene populaties van mammoeten en holenberen, geïdentificeerd op basis van hun mtDNA, voornamelijk gebaseerd op het fossiele materiaal uit de collecties Paleontologie van het KBIN. In samenwerking met: P. SEMAL (KBIN), M. UDRESCU (KBIN), E. FIERS (vroeger medewerkster KBIN), L. Dalén (Natuurhistorisch Museum Stockholm, Zweden), H. Bocherens (Duitsland), M. Hofreiter (University of York, UK), Ph. Fosse (Université de Toulouse, Frankrijk) en H. Rougier (California State University Northridge, USA). Resultaten: 5 publicaties in 2013 en 1 mondelinge presentatie met abstract. . Programma 2: Stratigrafische opnames, biostratigrafie (o.a. kalkschalig nannoplankton) en studie van het paleeoklimaat en paleo-ecosystemen van mariene en continentale settings uit het Laat-Krijt en het Paleogeen van Europa, N-Afrika (Tunesië en Egypte), de Peritethys (Kazakhstan en Oezbekistan) en het Bighorn Basin (Wyoming, USA). Verantwoordelijke: E. STEURBAUT 8 projecten met externe financiering (zie 2.2.1 – projecten 2-5, 2.2.2 – projecten 2,3,6,8) en 5 met hoofdzakelijk interne financiering: dotatie KBIN, POD-Wetenschapsbeleid.

145 - Project 1: Stratigrafie en micropaleontologisch onderzoek van het Onder en Midden-Eoceen van het Noordzeebekken. Financiering: dotatie KBIN Duur: vanaf 1992 Samenwerking: C. King (Bridport, UK), C. Heilmann-Clausen (Arhus Universitet, Denmark), C. Dupuis (U Mons), A. Iakovleva (Geological Institute RAS Moscow), P. Stassen (KULeuven). Resultaten in 2013: 1 publicatie en 6 in druk. - Project 2: Stratigrafie en micropaleontologisch onderzoek van de Aktulagay ontsluiting in NW Kazakhstan, referentie voor de Vroeg-Eocene mariene afzettingsgeschiedenis op gemiddelde breedtegraad. Financiering: dotatie KBIN Duur: vanaf 2005 Samenwerking: C. King (Bridport, UK), C. Heilmann-Clausen (Arhus Universitet, Denmark), A. Iakovleva (Geological Institute RAS Moscow), D. Ward (Orpington, UK). Resultaten in 2013: 1 publicatie en 1 in druk; masterthesis (2012-2013) aan KULeuven van Steven Tesseur. - Project 3: “Early Eocene marine stratigraphy and depositional history of the Corbières-Minervois Basin (SE France)”. Financiering: dotatie KBIN Duur: vanaf 1.1.2009 Samenwerking: C. King (Bridport, UK), C. Pirkenseer (fribourg, Switzerland), H. Abels (Utrecht Univ.), R. Speijer (KULeuven). Resultaten in 2013: 1 publicatie. - Project 4: Stratigrafisch en micropaleontologisch onderzoek van de Wadi Hitan of de Vallei van de Walvissen, Midden en Boven-Eoceen van de Fayum, Western Desert, Egypte. Financiering: dotatie KBIN, FWO Vlaanderen, Ain Shams University (verblijf) Duur: vanaf 1.10.2008 Samenwerking: P. Gingerich (Univ. Michigan, USA), C. King (Bridport, UK), C. Underwood (Birkbeck College, London, UK), D. Ward (Orpington, UK). Resultaten in 2013: 1 publicatie en 1 in druk. - Project 5: Ontwarring van de impact van de Paleogene hyperthermalen op mariene biota: hoge resolutiestudies van de continentale rand. Financiering: dotatie KBIN en KULeuven Duur: 01.10.2004-30.09.2013 Samenwerking: R. Speijer (promotor, KULeuven), P. Stassen (K.U.Leuven), J. Yans (FUNDPNamur), M. Youssef (South Valley University, Qena, Egypte), P. Schulte (Universität Erlangen, Duitsland), C. Schreibner (Univ. Bremen, Duitsland), A. Bornemann (Univ. Leipzig, Duitsland), S. Galeotti (Univ. Urbino, Italië), A.M. Morsi (Univ. Cairo, Egypte), M. Petrizzo (Univ. Milano, Italië) en E. Thomas (Yale, USA). Resultaten in 2013: 1 publicatie en presentatie van 3 abstracten op internationale congressen. . Programma 3: Onderzoek van de mariene vertebratenfauna’s uit het Boven-Devoon, Krijt en het Cenozoicum van België en van buitenlandse sites. Deelprogramma 1: Stratigrafie en reconstructie van visfauna's op basis van otolieten en haaientanden. Verantwoordelijke: D. NOLF Financiering: dotatie KBIN, reiskredieten voor externe medewerkers ter beschikking gesteld door Synthesys. - Project 1: Reconstructie van fossiele visfauna’s uit het Cenozoicum van Europa op basis van otolieten. Resultaten in 2013: Publicatie van de Monografie “The diversity of fish otoliths, past and present; determinatie van fossiele otolietencollecties in kader van het isotopenonderzoek van D. Vanhove (zie 2.2.2 – project 3). - Project 2: Gebruik van otolieten bij systematisch onderzoek van recente vissen. Resultaten in 2013: aanvullen van de collectie recente otolieten met materiaal uit de Zuid-Atlantische Oceaan (Kusten Senegal). Deelprogramma 2: Anatomische studie van visskeletten uit het Mesozoicum van Europa (vooral Italië), RD Congo en Argentinië. Verantwoordelijke: L. TAVERNE i.s.m. P. GODEFROIT, D. NOLF & E. STEURBAUT.

146 Financiering: eigen middelen en Museo Civico Verona, Italië. Resultaten: 5 publicaties in 2013. Deelprogramma 3: Studie van de vertebratenfauna (vissen en tetrapoden) uit het Boven-Devoon van België en van Devoon-sites uit Frankrijk en Rusland. Verantwoordelijke: S. OLIVE i.s.m. G. Clément (MNHN Paris) en E. STEURBAUT (KBIN). Financiering: Actie 2 project Belspo en 1 extern gefinancierd project Agence Nationale de la Recherche – France (2.2.2 – 4). Resultaten in 2013: 1 publicatie, 2 in druk en 1 abstract, bijwonen congressen en terreinwerk. Deelprogramma 4: Fylogenie, systematiek, paleobiogeografie en functionele anatomie van de walvissen uit het Neogeen van het Noordzeebekken, de Oostkust van de USA en van Peru. Verantwoordelijke: O. LAMBERT 1 project met externe (zie 2.2.1 – project 5) en 3 met interne financiering: eigen middelen en Museum Rotterdam, Nederland. - Project 1: Systematische en fylogenetische studie van de tandwalvissen uit het Mioceen en Plioceen van de Noordzee, Oostkust van de USA en Peru i.s.m. M. Bisconti (Università di Pisa), C de Muizon (MNHNParis), J. Geisler (Georgia Southern Museum, Statesboro, USA), S. Godfrey (Calvert Mar. Mus., Solomons, USA), K. Post (Natuurhist. Museum Rotterdam), M. Urbina & R. Salas (Mus Hist. Nat., Lima, Peru) en M. BOSSELAERS (KBIN). Resultaten in 2013: 3 publicaties en 2 abstracts. - Project 2: Systematische en fylogenetische studie van de baleinwalvissen uit het Neogeen van het Noordzeebekken i.s.m. M. BOSSELAERS (KBIN), M. Bisconti (Università di Pisa) en K. Post (Natuurhist. Museum Rotterdam). Resultaten 2013: 1 publicatie. - Project 3: Opgravings en exploratie in de bouwput van de Deurganckdoksluis te Kallo, met het doel studie van de sedimenten en fossiele invertebraten en vertebraten uit het Oligoceen tot Plioceen i.s.m. Stijn GOOLAERTS (coördinator), S. BERTON, E. DERMIENCE, F. VANDER LINDEN, D. VANHOVE, R. MARQUET, etc. Resultaten in 2013: 1 publicatie, 2 web-bijdragen, recuperatie van minstens 1 nieuwe baleinwalvissoort. Deelprogramma 5: Studie van de ichthyosauriërs uit het Boven-Jura tot Midden-Krijt met focus op evolutie, biodiversiteit en respons op klimaatsveranderingen. Verantwoordelijke: V. FISCHER (KBIN/ULiège) i.s.m. P. GODEFROIT Programma gefinancierd door dotatie van KBIN; 1 project met externe financiering (zie 2.2.2 project 1). Resultaten in 2013: 3 publicaties en 3 abstracten. Deelprogramma 6: Systematische en fylogenetische studie van de Dermochelyidae (lederschildpadden) uit het Neogeen van het Noordzeebekken. Verantwoordelijke: O. LAMBERT en M. BOSSELAERS (KBIN) i.s.m. R. Wood (R. Stockton College of New Jersey, USA). Resultaten in 2013: preparatie van materiaal. . Programma 4: Onderzoek van vertebratenfauna’s uit het continentaal Krijt van het Noordelijk Halfrond. Deelprogramma 1: Biodiversiteit, fylogenie, paleoecologie en paleobiogeografie van de Hadrosauriërs uit het Krijt van Azië en van Europa. Verantwoordelijke: P. GODEFROIT 5 projecten met externe financiering (zie 2.2.1 – projecten 7,9; 2.2.2 – projecten 1,9,10; 4 met hoofdzakelijk interne financiering: dotatie KBIN en logistiek van Conseil Général des Bouches-duRhône, France. - Project 1: “Etude des Hadrosaures du Crétacé supérieur d’Asie et d’Europe: biodiversité, phylogénie, paléoécologie et paléobiogéographie”. Studie van specimens uit de Amour regio (Oost-Rusland), en Laos i.s.m. Y. Bolotsky (Geological and Nature Exploration Institute, Blagoveschensk, Russia), L. Golovneva (Komarov Botanical Institute, St. Petersburg, Russia). Resultaten: 1 publicatie, omkadering masters. - Project 2: “Etude des oiseaux primitifs du Jurassique supérieur et Crétacé inférieur de la région du Liaoning (Chine)” i.s.m. Jin Liyong en Chen Jun (Jilin University, Geological Museum, China), Sun Ge en D.-Y. Hu (Paleontological Institute of Shenyang Normal University, China), A. Cau (Museo Civico Bologna, Italia), F. Escuillié (Gannat, France), W. Wu (Normal Univ. Changchun, China) & G. Dyke (Univ. Southampton, UK). Resultaten: 2 publicaties (Nature).

147 - Project 3: “Etude des dinosaures ornithischiens primitifs du Jurassique supérieur de Sibérie. Origine et diversité des ‘proto-plumes’ chez les dinosaures.” i.s.m. S. Sinitsa (RAS Chita Russia), Y. Bolotsky, (RAS Blagoveschensk, Russia), D. Dhouailly (J. Fournier, La Tronchen, France) & A. Sizov (RAS Irkutsk Russia). Resultaten in 2013: 1 abstract. - Project 4: “Etudes des faunes dinosauriennes du Crétacé terminal de Provence (France)” i.s.m. X. Valentin en G. Garcia (Univ Poitiers, France), T. Tabuce (Univ. Montpelliers, France) & X. PeredaSuberbiola (Univ. Bilbao, Esspana). Realisaties in 2013: preparatie van materiaal. Deelprogramma 2: Onderzoek van vertebraten (dwergdinosauriërs, microresten van zoogdieren, amfibieën en squamaten (o.a. hagedissen, slangen,…) uit het Boven-Krijt van het Transylvanian Basin (Roemenië) en van hagedissen en amfibieën uit het Paleogeen van NW Europa en Indië. Verantwoordelijken: P. GODEFROIT, T. SMITH en A. FOLIE. Financiering: dotatie KBIN, eigen middelen en CNCSIS project of de Cluj University. Samenwerking: extern met V. Codrea & A. Solomon (Babes-Bolyai University, Cluj Napoca, Roemenië), M. Venczel (Museum of Oradea, Roemenië), M. Augé & J.-C. Rage (MNHN, Paris), B. Sigé (Université de Lyon, France), R. Rana, L. Singh (Garhwal Univ.) & K. Kumar (Wadia Inst. Himalayan Geol.). Resultaten in 2013: 2 publicaties en 2 abstracten; preparatie van materiaal. . Programma 5: Onderzoek van pre-kwartaire landzoogdieren, in het bijzonder hun evolutie en radiatie tijdens het Paleogeen. Verantwoordelijke: T. SMITH 4 projecten met externe (zie 2.2.1 projecten 1,6,8; 2.2.2 projecten 5) en 3 met interne financiering: dotatie KBIN en eigen middelen. - Project 1: “Evolution et migration des mammifères durant la transition Paléocène-Eocène (60 à 50 millions d’années) dans l’hémisphère Nord.” Samenwerking: intern met E. DE BAST, A. FOLIE, S. LADEVÈZE, P. MISSIAEN en R. SMITH (KBIN) en met een tiental instituten in Europa (UGent, MNHN Paris, Univ. Firenze, Senckenberg Inst.), Amerika (UMichigan, John Hopkins Univ.) en Azië (NHMBeijing-China, IMMHohhot- China en Panjab Univ-India, Garhwal Univ-India, Wadia Inst. Himalayan Geol-India). Resultaten in 2013: 15 publicaties en 5 abstracten.. - Project 2: Studie van continentale zoogdieren (en andere vertebraten) uit het Oligoceen van België en van de Quercy, en het Onder-Eoceen van Avenay (Bekken van Parijs). Organisatie en uitvoering: R. SMITH (medewerker KBIN). Samenwerking: T. Smith, A. FOLIE en R. MARQUET (KBIN), P. Lozouet (MNHN, Paris). M. Augé & J.-C. Rage (MNHN, Paris), J.-Y. Crochet (Université de Montpellier) en B. Sigé (Université de Lyon). Resultaten in 2013:1 publicatie. - Project 3: De diversiteit van de zoogdieren en andere microvertebraten uit het Maastrichtiaan van Roemenië. Samenwerking: intern met E. DE BAST, A. FOLIE, P. MISSIAEN (KBIN) en extern met V. Codrea (Babes‐Bolyai University, Cluj‐Napoca, Roemenië) en G. Grellet-Tinner (Field Museum Chicago). Resultaten in 2013: preparatie van materiaal. . Programma 6: Studie van conodonten uit het Devoon van Europa, Marokko en N-Amerika. Verantwoordelijke: P. BULTYNCK en S. GOUWY Financiering: eigen middelen. - Project 1: Studie van conodonten fauna’s uit het Devoon van Polen. Resultaten in 2013: identificatie van materiaal. (P. BULTYNCK). - Project 2: Studie van Emsiaan conodonten uit het oostelijk deel van deVallei van de Dra. Resultaten in 2013: 2 abstracten, meeting en excursie. (P. BULTYNCK). - Project 3: Studie van conodontenfauna’s uit het Midden en Boven Devoon van Zuid-Europa. Resultaten in 2013: 2publicaties (S. GOUWY). . Programma 7: Beheer van de paleontologische collecties. Verantwoordelijke: A. FOLIE in samenspraak met P. SEMAL en E. STEURBAUT Financiering: eigen middelen Permanente opdrachten: beheer van de paleontologische collecties in samenspraak met de statutairen van het Departement, met inbegrip van de valorisatie van de collectie, de rangschikking ervan, het regelen van de uitleningen, de organisatie van de collectiebezoeken en de omkadering van stagiairen met betrekking tot collectiebeheer.

148 . Programma 8: Etude des ostracodes marins du Paléozoïque de la Belgique, de la France et du Maroc et des grandes extinctions au Paléozoïque supérieur. Responsable: J.-G. CASIER Financement: IRSNB, propres moyens - Projet 1: Etude des ostracodes du Givétien au Mont d'Haurs, en collaboration avec l’Univ. de Lille, DEVLEESCHOUWER et E. PETITCLERC (IRScNB) pour la susceptibilité magnétique et Alain Préat (ULB) pour l'analyse sédimentologique. Resultaten: 3 publicaties. - Projet 2: "Etude bio-géochimique de la limite Frasnien/Famennien à Sinsin. Colaboration avec Uni. Of Tohoku (Japon). Résultaten in 2013 : 1 publicatie. . Programma 9: Etudes anthracologiques et études de pollens, micro-charbons de bois et microfossiles non polliniques (palynologie) du Quaternaire d'Eurasie à partir de séquences de loess, de tourbes, de grottes et de sites archéologiques. Responsables: F. DAMBLON Financement: IRSNB, propres moyens Résultats en 2013: analyses anthracologiques, éditeur du “4th International Meeting of Anthracology”, 2 pulications. . Programma 10: Etudes des dépôts loessiques d’Eurasie centrée sur la chronologie et la restitution des variations du climat au cours du Pléistocène supérieur. Responsable: P. HAESAERTS Collaboration : P. SPAGNA Financement: IRSNB, propres moyens, et financements externes pour des projets spécifiques (voir 2.2) Contexte et résultats en 2013: 1 publication, 7 abstracts, 1 article en cours. . Programma 11: Etudes des enregistrements de grotte et d’abris de Belgique centrée sur la stratigraphie, la chronologie climatique du pléniglaciaire Weichselien en vue de l’établissement d’une séquence de référence pour servir de cadre à la transition Paléolithique moyen Paléolithique supérieur. Responsable: S. PIRSON Financement: IRSNB, propres moyens, et la Région Wallonne Contexte et résultats en 2013: 2 publications, “1 Field Guide”. . Programme 12: Etude des plantes dévoniennes et leur modélisation au niveau mondial. Responsable: C. PRESTIANNI Financement: 1 extern gefinancierd project «BRAIN-Pioneer (01.10.2013-30.09.2015), intern : IRSNB, moyens propres Contexte et résultats 2013: 1 missie in Argentinië; 2 voordrachten (USA, Spanje), 3 publicaties met IF. . Programma 13: Onderzoek van fossiele invertebraten uit het Devoon en Carboon van België, Eurazië en Noord-Afrika. Deelprogramma 1: Fylogenie, paleoecologie, paleogeografie en stratigrafische toepassingen van brachiopodenfauna’s uit het Paleozoicum. Verantwoordelijken: B. MOTTEQUIN EN P. SARTENAER. Financiering: persoonlijke middelen - Project 1: Studie van de brachiopoden uit het Devoon en Carboon van West-Europa en Noord-Afrika met focus op de systematiek, de paleoecologie, de biostratigrafie en extincties, onder leiding van B. MOTTEQUIN i.s.m. E. Poty, J. Denayer, J. Marion (ULiège), D. Brice (Lille), etc. Resultaten in 2013: 6 publicaties, 1 abstract en 4 rapporten. - Project 2: Studie van de Rhynchonelliden uit het Devoon van het Noordelijk Halfrond onder leiding van P. SARTENAER. Resultaten in 2013: 4 publicaties in druk. Deelprogramma 2: Taxonomisch, paleoecologisch en stratigrafisch onderzoek van koralen uit het Devoon en Carboon. Verantwoordelijken: M. COEN-AUBERT en M. HECKER Financiering: KBIN en persoonlijke middelen - Project 1: Rugosa uit het Midden-Devoon en Frasniaan van België en andere regio’s onder leiding

149 van M. COEN-AUBERT. Resultaten in 2013: veldwerk in België en 2 publicaties. - Project 2: Koralen uit het Carboon van het Russisch Platform en China onder leiding van M. HECKER. Resultaten in 2013: 1 deelname aan internationaal congres, 1 bezoek aan musea voor studie van collecties, 1 publicatie en 1 in druk en 1 abstract. Deelprogramma 3: Studie van de Ammonoidea uit het Devoon en Carboon van België. Verantwoordelijken: S. GOOLAERTS Financiering: KBIN en persoonlijke middelen Samenwerking: J. Jagt (Museum Maastricht), K. De Baets (GeoZentrum, Erlangen), C. Klug (Univ. Zürich, Switserland). Resultaten in 2013: 1 publicatie en veldwerk. . Programma 14: Taxonomie en paleoecologie van invertebraten uit het Boven-Krijt van NW-Europa en N-Afrika. Deelprogramma 1: Ammonietenfauna’s uit het Boven-Krijt van Europa en N-Afrika. Verantwoordelijke: S. GOOLAERTS Financiering: IWT specialisatiebeurs 13201 S. Goolaerts; vanaf 1.1.2011 KBIN en eigen middelen - Project 1: Ammonieten uit het Laat-Krijt van N-Afrika, chronologie en oorzaken van hun uitsterven en extrapolatie naar andere gebieden. Samenwerking: E . STEURBAUT (KBIN), C. Dupuis & F. Robaszynski (Faculté Polytechnique de Mons), F. Zagrarni Université de Bizerte, Tunesië), H. Negra (Université de Tunis, Tunesië). Resultaten in 2013: afwerken van publicaties in relatie met het doctoraat van S. Goolaerts; 2 publicaties en 1 abstract. Deelprogramma 2: Brachiopodenfauna’s uit het Boven-Krijt van NW-Europa en N- Afrika. Verantwoordelijke: E. SIMON Financiering: eigen middelen - Project 1:Studie van brachiopoden uit het Campaniaan en het Maastrichtiaan van het Bekken van Mons, uit de provincie Luik en uit Belgisch en Nederlands Limburg. E. Simon in samenwerking met J. Jagt (Natuurhistorisch Museum Maastricht). Doel: verzamelen van brachiopoden in meerdere lokaliteiten, vergelijking met materiaal uit andere Europese vindplaatsen, en studie en revisie van collecties van het KBIN. Resultaten in 2013: 1 deelname aan workshop, 1 abstract. - Project 2: Studie van brachiopoden uit het Cenomaniaan, Turoniaan, Coniaciaan en Santoniaan van Noord-Frankrijk, met revisie van het genus Cretirhynchia. E. Simon in samenwerking met het Museum of Natural History (London), de Polska Akademia Nauk (Instytut Paleobiologii) en de Bulgarian Academy of Sciences (Institute of Geology, Sofia). Resultaten in 2013: verzamelen van materiaal. - Project 3: Analyse van de brachidia van recente brachiopoden voor vergelijkend onderzoek met de strukturen van Krijt-vormen. Resultaten: ontogenetische studie van de Thecideidae om een beter inzicht te krijgen in hun taxonomische positie. Resultaten in 2013: 1 publicatie en 1 veldwerk campag,ne. . Programma 15: Revisie van de cephalopoden-collectie van het KBIN, in een eerste fase toegespitst op het Paleogeen- en Krijt-materiaal. Verantwoordelijke: S. GOOLAERTS Financiering: KBIN Resultaten in 2013: revisie van de taxonomische en stratigrafische toewijzing van fossiele cephalopoden met een Krijt of Tertiair ouderdom afkomstig uit Belgische lokaliteiten, en de opmaak van een digitale specimen-based inventaris (P. De Saegher), alsook de controle en behandeling van pyrietverval bij specimens uit de deelcollectie ‘fossiele cephalopoden van het buitenland/céphalopodes de l’étranger’. . Programma 16: Taxonomie en paleoecologie van mariene mollusken uit het Oligoceen en Neogeen van België en van Zuid-Europa. Verantwoordelijke: R. MARQUET Financiering: hoofdzakelijk persoonlijke middelen. Resultaten in 2013: 2 publicaties; bemonsteringen in het Neogeen van het Antwerpse (België), HET Mioceen in Miste, Nederland, het Eoceen van N Spanje en het Bekken van Parijs; identificatie Plioceen materiaal uit Italië.

150 2.2

Lopende Onderzoeksprogramma’s met externe financiering : 21

2.2.1 Extern gefinancierde projecten met kostenrekening op het KBIN: 10 . Project 1: “Endemic evolution and faunal turnover of the European Paleocene mammals”. Type: Actie 2-Doctoraat Promotoren: T. SMITH (KBIN) & René Reszohazy (U.C.L.) Financiering:, POD Wetenschapsbeleid: totaal bedrag 159.600 euro Personeel: E. DE BAST Duur: 01.10.2009-30.09.2013 Samenwerking: Intern: A. FOLIE, P. MISSIAEN; Extern: J. Yans & J-Y. Storme, FUNDP Namur, C. Dupuis, FPMons, F. Quesnel, BRGM, E. Buffetaut, CNRS, G. de Ploeg, CPIE Oise, G. Metait, MNHN Paris, B. Sigé, Univ. Lyon, G. Storch, Senckenberg Inst. Objectief & Verwezenlijkingen: studie van de Hainin fauna, de oudste zoogdierfauna van W-Europa en van de opeenvolgende zoogdierfauna’s uit het Bekken van Parijs. 2013: 1 verslag en 3 publicaties. . Project 2: "Construction d’une séquence paléoenvironnementale et chronostratigra-phique de référence pour la transition Paléolithique moyen-Paléolithique supérieur". Promoteur: P. SEMAL Financement: Projet Action 1 SPP Politique Scientifique; budget: 258.000 euro Personnel: P. SPAGNA (IRSNB) à partir du 01.02.2010 Durée: 01.01.2009-31.08.2013 Collaborations: Internes: F. DAMBLON, P. HAESAERTS, M. GERMONPRE, P. SEMAL (IRSNB); Externe: S. Pirson (Région Wallonne) et une vingtaine de scientifiques européens (France, Pays-Bas, Italie,…). Objectives et résultats en 2013: Elaboration de la coupe de référence pour les teneurs en Hornblende verte des loess de Moyenne Belgique par analyse minéralogique de la fraction dense des dépôts de diverses sites, et recherche du Téphra de Rocourt dans différentes coupes de loess de Moyenne Belgique et d’Allemagne. Participation aux colloques en Belgiques avec communications. . Project 3: ”Evolutie van het diepzee-ecosysteem tijdens mondiale opwarmingen van het vroege Eoceen: stabiele isotopen- en foraminiferendata”. Type: FWO-Vlaanderen Onderzoeksproject G.0422.10N Copromotor: E. STEURBAUT Financiering: FWO-Vlaanderen,: totaal bedrag 271.819 euro, waaronder 5800 euro werkingskrediet voor KBIN Personeel: S. D’haenens, aangeworven KULeuven Duur: 1.1.2010-31.12.2015 Samenwerking: R. Speijer (promotor, KULeuven), P. Stassen (KU .Leuven), J. Yans (FUNDP Namur), P. Schulte (Universität Erlangen, Duitsland), C. Schreibner (Univ. Bremen, Duitsland), A. Bornemann (Univ. Leipzig, Duitsland), S. Galeotti (Univ. Urbino, Italië), A.M. Morsi (Univ. Cairo, Egypte), M. Petrizzo (Univ. Milano, Italië) en E. Thomas (Yale, USA). Objectief en verwezenlijkingen: inzicht te verkrijgen in de reactie van benthische ecosystemen van de diepzee op klimaatsveranderingen door middel van faunistische en stabiele isotopen studies. 2013: 2 abstracten op internationale congressen. . Project 4: Project DI00/05 catalogi en databanken van wetenschappelijke collecties. Type: Aanwerving van bijkomende onderzoekers Promotor: E. Steurbaut. Financiering: Bijkomend Onderzoeker, POD Wetenschapsbeleid: totaal bedrag 36.500 euro Personeel: C. Prestianni Duur: 16.11.2012-15.11.2013 Samenwerking: Intern: P. Semal, E. Goemare, A. Folie, S. Olive, A. Drèze, E. Danon, F. Damblon; Extern: G. Clément (MNHN, Paris). Objectief & Verwezenlijkingen: taxonomische revisie van de plantencollecties van het KBIN afkomstig uit het Devoon en Carboon. 2013: voortzetting van de taxonomische revisie van de plantencollectie uit het Devoon en het Carboon, van de reorganisatie en digitalisatie van deze collectie; 3 publicaties over Devoon planten en 2 in druk.

151 . Project 5: “The Famennian vertebrate fauna of Strud (Namur Basin, Belgium) with special focus on early tetrapod evolution and paleoecology”. Type: Actie 2- Doctoraat Promotoren: E. STEURBAUT (KBIN), E. Poty (ULiège) en G. Clément (MNHN, Paris) Financiering: Actie 2-DoctoraatFWI – WI/36/K03, POD Wetenschapsbeleid: bedrag 159.600 euro. Personeel: S. OLIVE Duur: 01.02.2011-31.01.2015 Samenwerking: Intern: C. PRESTIANNI; Extern: E. Poty, B. Mottequin, P. Gerrienne (ULiège); G. Clément, P. Janvier, D. Goujet, H. Lelièvre, P. Guériau, A. & P. Nel, R. Garrouste, C. d’Haes, P. Grandcolas (MNHN, Paris); D. Janjou (BRGM); S. Régnault (Mus. Hist. Nat. Nantes); A. Blieck & C. Derycke (Univ. Lille); V. Dupret & L. Lagebro (Univ. Uppsala); A. Ivanov (Univ. St Petersburg); O. Lebedev (Inst. Paleont., Moscou), E. Luksevics (Univ Lettonie); I. Zuppins (Mus. Lettonie); M.S. Engel (Univ. Kansas, USA). Objectief & Verwezenlijkingen: studie van de vertebraten resten uit het Boven-Devoon van Strud en geassocieerde vindplaatsen in Belgiê en het buitenland. 2013:2 opgravingen en 2 publicaties, waaronder 1 in Nature en 2 bijdragen op internationale congressen. . Project 6: “Fossil sperm whales and their prey: evolution of Physeteroid feeding strategies”. Type: Mandat de Retour Promotor: E. STEURBAUT (KBIN) Financiering: Belspo Politique Scientifique Fédérale: 157.500 euros Personeel: O. LAMBERT Duur: 01.01.2012-31.12.2013 Samenwerking: Intern: E. STEURBAUT, S. GOOLAERTS, M. BOSSELAERS; Extern: G. Bianucci, Università di Pisa, C. de Muizon, Muséum national d'Histoire naturelle, Paris, K. Post, Natuurhistorisch museum Rotterdam, M. Urbina et R. Salas, Museo de Historia Natural, Universidad Nacional Mayor de San Marco, Peru. Objectief & Verwezenlijkingen: systematische, fylogenetische en paleoecologische studie van de Paleogene en Neogene tandwalvissen op basis van materiaal uit het Noordzeebekken, Peru en uit Zuid-Afrika. 2012: 7 publicaties, 2 Web-mededelingen, 1 exploratie in Peru en 2 voordrachten op internationaal congres. . Project 7: "Création d’un réseau de recherche avec des partenaires indiens dans le domaine de la recherche du paléogène précoce en Inde” ; Type: Belspo, Accord de coopération BL/36/fwi05 Promotor: T. SMITH (KBIN) Financiering: Belspo Politique Scientifique Fédérale: 25.860 euros (fonctionnement) Personeel: nihil Duur: 01.09.2012- 31.12.2014 Samenwerking: Intern: E. STEURBAUT, P. MISSIAEN, E. DE BAST, A. FOLIE; Extern: R. Rana, L. Singh (Garhwal Univ.), K. Kumar (Wadia Inst. Himalayan Geol.), R. Speijer (KULeuven), etc. Objectief & Verwezenlijkingen: betere verankering tussen Het KBIN en onderzoeksinstituten in India, met het doel op ontwikkeling van nieuwe onderzoeksprojecten. . Project 8: “The Cretaceous Greenhouse World and its impact on terrestrial ecosystems in Asia (CRETAC)”. Type: Belspo, Bilaterale samenwerking met China (BL/36/C62) Promotor: P. GODEFROIT (KBIN) Financiering: Belspo Politique Scientifique Fédérale: 77.910 euros Personeel: nihil Duur: 01.04.2012-31.03.2015 Samenwerking: Extern: VUB (P. Claeys), U Mons (J.-M. Baele), Palaeontological Museum of Liaoning, Shenyang, China: Sun Ge); Jilin University (Changchun, China: Sun Chulin en Jin Liyong). Objectief & Verwezenlijkingen:studie van de klimaatsevolutie doorheen het Krijt in NO-China en de impact van klimaats- (“Broeikaswereld van het Krijt”) en paleogeografische veranderingen (ontstaan van de Bering-landbrug tussen O-Azië en westelijk N-Amerika) op de evolutie van de terrestrische ecosystemen van het Midden-Krijt. 2013: 2 publicaties, waaronder 1 in Nature en 1 werkbezoek en excursie.

152 . Project 9: “L’origine des faunes modernes d’Europe au travers des collections du Paléogène d’Afrique Centrale ” - PALEURAFRICA Type: Project BR/121/A3/PALEURAFRICA Coördinator en Promotor: T. SMITH (KBIN-IRSNB), partners: T. De Putter (partner 2: RMCA), S. Louwye (partner 3: Gent Univ), J. Yans (partner 4: Namur Univ.), G. Gunnell (partner 5: Duke Lemur Center), Promotor 6: N. Stecens (partner 6: Ohio Univ.) Financiering: POD Wetenschapsbeleid (Brain-network) totaal bedrag 892.000 euro, waarvan 302.000 euro voor het KBIN en 54.000 euro voor de internationale coöperatie onder beheer van het KBIN Personeel: F. SOLÉ Duur: 01.10.2013-31.12.2017 Samenwerking: Intern: F. SOLÉ, R. SMITH, A. FOLIE, E. DE BAST, F. VANDERLINDEN; Extern: J‐C. Rage & M. Augé, MNHN Paris, P. Gingerich, Univ. Michigan, K. Rose, Johns Hokins Univ., R. Rana, HNB Garhwal Univ., A. Sahni, Lucknow Univ., K. Kumar, Wadia Inst. Himalayan Geol., M. Delfino, Univ. Torino, G. Mayr & J. Habersetzer, Senckenberg Inst. Objectief & Verwezenlijkingen:studie van de Paleogene vertebraten van Europa en Afrika en hun relaties. . Project 10: “New Plant Architectures and terrestrialisation patterns in the Early Eifelian” Type: Project NR BR/132/PI/PASTREE Coördinator en Promotor: P. GODEFROIT (KBIN-IRSNB), partners: P. Gerrienne (ULiège), B. MeyerBerthaud (Cirad, Montpellier) Financiering: POD Wetenschapsbeleid (Brain-network) totaal bedrag: 150.000 euro Personeel: C. Prestianni Duur: 01.10.2013-30.09.2015 Objectief & Verwezenlijkingen: studie die, aan de hand van een unieke vindplaats van anatomisch goed bewaarde plantenfossielen van Vroege Eifeliaan ouderdom (Marche-en-Famenne), toelaat een van de belangrijkste plantendiversificaties uit de geologische record te bestuderen en die uiteindelijk aanleiding gaf tot het ontstaan van de belangrijke huidige groepen. 2.2.2 Extern gefinancierde projecten zonder kostenrekening op het KBIN: 11 . Project 1: “Biodiversity and extinction of Cretaceous ichthyosaurs”. Promotoren: P.GODEFROIT (KBIN) & E. Poty (ULiège) Financiering: doctoraatsproject gefinancierd door FNRS: totaal bedrag van 57.500 euro Personeel: V. FISCHER, aangeworven door de ULiège, wetenschappelijk medewerker aan het (KBIN) Duur: 1.10.2009-31.09.2013 Samenwerking: E. Poty (ULiège), N. Bardet (MNHN, Paris), M. Arkhangelski (Saratov Univ. Rusland), D. Naish (Southampton Univ., UK), J. Liston (National Mus. Scotland, UK), M.T. Young (Univ. Edinbourgh, UK), R. Kosma & U. Jöger, Staatliches Naturhist. Mus. Braunschweig (D), M. Guiomar (Réserve nat. géol. Haute-Provence, Digne, F), X. Valentin & G. Garcia (Univ. Poitiers, F), H. Cappetta (Univ. Montpellier II, F), J. Martin (Univ. Bristol, UK), P. Vincent (Stuttgart Mus., D), A. Houssaye (Univ. Bonn, D). Objectief & Verwezenlijkingen: studie van de evolutie en het uitsterven van de ichthyosauriërs. 2013: Doctoraatsverdediging op 15.03.2013, 3 publicaties en 3 abstracten op internationale congressen. . Project 2: “Identifying Paleogene hyperthermals and their impact on the marine biosphere”. Promotoren: R. Speijer (KULeuven) en E. STEURBAUT (KBIN) Financiering: Buitengewoon onderzoeksfonds KULeuven, project OT/08/018: totaal bedrag 227.000 euro Personeel: S. D’haenens aangeworven door de KULeuven voor 3 jaar Duur: 1.10.2008-30.09.2013 Samenwerking: R. Speijer (promotor, KULeuven), P. Stassen (KULeuven), J. Yans (FUNDPNamur), M. Youssef (South Valley University, Qena, Egypte), P. Schulte (Universität Erlangen, Duitsland), C. Schreibner (Univ. Bremen, Duitsland), A. Bornemann (Univ. Leipzig, Duitsland), S. Galeotti (Univ. Urbino, Italië), A.M. Morsi (Univ. Cairo, Egypte), M. Petrizzo (Univ. Milano, Italië) en E. Thomas (Yale, USA). Objectief en verwezenlijkingen: identificeren van de Vroeg-Eocene hyperthermalen en nagaan van hun invloed op de mariene biota. 2013: 4 publicaties en voorbereiding van 3 manuscripten, en presentatie van 4 abstracten op internationale congressen.

153 . Project 3: De microchemie van vis-otolieten: een methode voor het ontrafelen van Paleocene en Eocene temperatuurschommelingen en klimatologische seizoensvariaties in de noordoostelijke Atlantische regio. Promotoren: E. STEURBAUT (KBIN) en R. Speijer (KULeuven) Financiering: IWT specialisatiebeurs 091015: totaal bedrag 59.828 euro Personeel: D. VANHOVE, aangeworven door de KULeuven, wetenschappelijk medewerker KBIN Duur: 1.1.2010-31.12.2013 Samenwerking: R. Speijer (copromotor, KULeuven), P. Muchez (KULeuven), P. Claeys (VUB), D. Nolf (KBIN), C. King (Bridport, UK), L. Ivany (Syracuse University, USA), P. Schulte (Universität Erlangen, Duitsland) Objectief en verwezenlijkingen: het hoofddoel van deze studie is te trachten om op basis van otolieten uit verschillende Atlantische bekkens langsheen een N-S traject (Noordzeebekken, bekkens van Parijs, Aquitaine en Tremp), latitudinale en seizoenale temperatuurvariaties van het VroegPaleogene broeikasklimaat te bepalen. 2013: voorbereiding van stalen en onderzoek aan de Syracuse University, USA; 4 lezingen en abstracten op internationale congressen. . Project 4: “Perspectives globales sur le processus de terrestrialisation”. Promotoren: M. Vecoli (Univ Lille 1), B. Meyer-Berthaud (AMAP, Montpeller), G. Clément (MNHN, Paris), A . Riboulleau (Univ. Lille 1), Y. Goddéris (GET Toulouse) Financiering: Agence Nationale de la Recherche – France Personeel: S. OLIVE (reis-en verblijfskosten) Duur: 2011-2015 Objectief & Verwezenlijkingen: studie in ruimte en tijd van de evolutieve gebeurtenissen die leidden tot de ontwikkeling van landplanten, tetrapoden en terrestrische invertebraten uit Ordovicium tot Siluur. . Project 5: “The start of the age of the Mammals: Exceptionally preserved Paleocene mammals from the Chinese Qianshan Basin” Promotoren: J. Verniers (UGent) & T. SMITH (KBIN) Financiering: FWO-Vlaanderen, postdoctoraal onderzoeker: totaal bedrag 253.725 euro Personeel: P. MISSIAEN, aangeworven door de UGent, wetenschappelijk medewerker aan het KBIN Duur: 01.10.2011-30.09.2014 Samenwerking: Intern: E. DE BAST, A. FOLIE, R. SMITH; Extern: Li Cheng-Sen, Institut of Botany CAS, J. Yans, FUNDP Namur. Objectief & Verwezenlijkingen: Etude des mammifères du Paléocène de Chine et de leurs relations de parenté avec les premiers mammifères modernes de l’Eocène. 2013: 2 publicaties en 1 abstract. . Project 6: “Out of the trenches: towards disentangling gradual and catastrophic changes across the K/T boundary”. Promotoren: R. Speijer (KULeuven), E. STEURBAUT (KBIN-IRSNB), P. Claeys (Vrije Universiteit Brussel), A. Sluijs (Univ Utrecht) en J. Smit (Vrije Univ. Amsterdam) Financiering: FWO-Vlaanderen Onderzoeksproject/ FSR-Vlaanderen Research Project G.0B85.13; totaal bedrag 272.986 euro Personeel: L Woelders, aanwerving door de KULeuven Duur: 01.01.2013-31.12.2016 Samenwerking: Utrecht Team (A. Sluijs, H. Brinkuis, J. Vellekoop), Amsterdam Team (J. Smith and coworkers), R. Maddocks (Univ. Houston, USA). Objectief & Verwezenlijkingen: studie van de veranderingen in benthische foraminiferenassociaties tijdens het laatste Maastrichtiaan en het Vroegste Paleoceen ten gevolge extraterrestrische of andere (bv. klimatologische) oorzaken; 2013: initiatie in studie van foraminiferen uit Boven-Krijt en selectie en preparatie van stalen. . Project 7: ‘Seasonality and mobility of the lastNeanderthals/first Anatomical Modern Humans in Northwest Europe : a faunal perspective”. Promotoren: M. Groenen (ULB) en M. GERMONPRÉ (KBIN) Financiering: Fonds de la Recherche Fondamentale Collective F.R.F.C du FNRS Personeel: E.-L. JIMINEZ, aangeworven door ULB, wetenschappelijk medewerker aan KBIN

154 Duur: 02.04.2012-30.06.2016 Samenwerking: objectief en Verwezenlijkingen: studie van de verspreiding en de aanpassing van de mens en de zoogdierfauna’s in W Europa tijdens het MIS 3 (Isotope Stage 3 - einde Interpleniglaciaal) met focus op migraties en seizoenaliteit. . Project 8: “Deciphering shallow marine ecosystem dynamics during rapid global warmings: an early Eocene North Sea Basin perspective (Belgium)”. Promotoren: R. Speijer (KULeuven) en E. STEURBAUT (KBIN-RBINS) Financiering: Postdoctoral Fellow, FWO-Vlaanderen/FSR-Vlaander; bedrag 303.952 euro Personeel: P. Stassen, aangeworven door de KULeuven, wetenschappelijk medewerker aan het KBIN Duur: 01.10.2013-30.09.2016 Samenwerking: X. DEVLEESHOUWER en D. VANHOVE (KBIN-RBINS); S. Bouillon en S. D’haenens (KULeuven), L. Wouters (NIRAS Brussel), A. Sluijs en H. Abels (University of Utrecht), P. Claeys (VUB), C. King (Bridport, UK), J. Yans (UNamur), L. Ivany (Syracuse Univ., USA), E. Thomas (Yale Univ., USA). Objectief & Verwezenlijkingen: studie van de dynamiek van ondiep mariene ecosystemen tijdens periodes van globale opwarming in het Vroeg Eoceen van het Noordzeebekken; 2013: selectie en preparatie van stalen. . Project 9: “Paleo-environmental reconstitution of 4 Konservat-Lagerstätten and characterization of their preservation modes, linked to the exceptional fossilization of soft tissues”. Promotoren: J. Yans (FUNDP Namur) en P. GODEFROIT (KBIN) Financiering: Bourse FRIA Personeel: A. Cincotta Duur: 01.10. 2013-30.09.2017 Samenwerking: T. Nguyen-Tu (Université Paris), J-Y Storme & E. Javaux (ULiège), Y. VANBRABANT (IRSNB) en G. Garcia (Université de Poitiers). Objectief en Verwezenlijkingen: de bewaring van fossiele zachte weefselstructuren vereist exceptionele fossilisatiecondities, die men zeer zelden aantreft. De sedimentologische, paleomilieu, tafonomische en diagenetische aspecten van vier van deze vindplaatsen, bekend onder de naam Konservat-Lagerstätten, zullen in het kader van dit project onderzocht worden . Project 10: “Jurassic feathered dinosaurs from Asia and the early evolution of feathers”. Promotoren: E. Poty (ULiège) en P. GODEFROIT (KBIN) Financiering: Bourse FRIA Personeel: U. Lefèvre Duur: 01.10. 2013-30.09.2017 Samenwerking: Extern: VUB (P. Claeys), U Mons (J.-M. Baele), Palaeontological Museum of Liaoning, Shenyang, China: Sun Ge); Jilin University (Changchun, China: Sun Chulin en Jin Liyong). Objectief en Verwezenlijkingen: studie van de oorsprong en evolutie van de pluimen bij de pluimendragende dinosauriërs uit de Formatie van Tiaojishan in China et van een ornithopode dinosauriër uit de Formatie van Ukurei in Rusland. Resultaten in 2013: beschrijving van specimens, fylogenetische analyse en 3D reconstructies. . Project 11: “Deciphering Dog domestication through a combined ancient DNA and Geometric morphometric approach” Promotoren: Greger Larson (University of Durham) and Keith Dobney (University of Aberdeen) Partners: Mietje GERMONPRÉ (KBIN), Robert Wayne (UNIVERSITY OF CALIFORNIA), Jean-Denis Vigne (CNRS), Ron Pinhasi (Trinity College Dublin), Pontus Skoglund (Uppsala University), Tom Gilbert (NATURAL HISITORY MUSEUM OF DENMARK), Terence Brown (The University of Manchester), Susan Crockford (PACIFIC IDentifications Inc), László Bartosiewicz (University of Edinburgh), Yaroslav Kuzmin (RUSSIAN ACADEMY OF SCIENCES), Hirofumi Kato (University of Hokkaido), Joris Peters (Ludwig Maximilians University Munich), Christophe Hitte (Université de Rennes), Catherine Hänni (Institut de Génomique Fonctionnelle), Colin Groves (Australian National University), Robert Losey (University of Alberta), Jean-Marie Rouillard (Biodiscovery - LLC / MYcroarray), Juliet Clutton-Brock (The Natural History Museum, London), Leendert Kooijmans (University of Leiden), Yuan Jing (Chinese Academy of Social Sciences), Anthony Legge (University of Cambridge).

155 Financiering: 3-year NERC funded grant: NERC-Project NE/K005243/1 Totale Financiering: 546.000 euro Duur: 01.10.2013-30.09.2016 Objectief & Verwezenlijkingen: nagaan waar, wanneer en hoeveel keer de hond gedomesticeerd werd door middel van de studie van aDNA en geometric morphometrics van het gebit; resultaten in 2013: kick-off meeting in Aberdeen (zie 3.2.). 2.3

Omkadering en universitaire opdrachten

2.3.1 Doctoraten Promotor doctoraten afgelegd in 2013: 2 P. GODEFROIT . Fischer Valentin (ULiège, Faculté des Sciences, aangevat op 1.10.2009 en afgelegd op 15.03.2013): “Biodiversity and extinction of Cretaceous ichthyosaurs”. Promotoren: P. GODEFROIT (KBIN) en E. Poty (ULiège). . Lauters Pascaline (ULB, Faculté des Sciences, aangevat op 1.10.2005 en afgelegd op 08.11.2013): “Structure générale et évolution du cerveau chez les dinosaures ornithischiens”. Promotoren: M. Vercauteren (ULB), M. Gilisen (KMMA) en P. GODEFROIT (KBIN). Promotor doctoraten aangevat in 2013: 2 P. GODEFROIT . Cincotta, Aude (FUNDP Namur, aangevat op 1.10.2013): “ Reconstitution paléoenvironnementale et diagénétique de sites préservant des tissus mous fossiles”. Promotoren: J. Yans (FUNDP Namur) en P. GODEFROIT (KBIN). . Lefèvre, Ulysse (ULiège, Faculté des Sciences, aangevat op 1.10.2013): “Jurassic feathered dinosaurs from Asia and the early evolution of feathers”. Promotoren: E. Poty (ULiège) en P. GODEFROIT (KBIN). Promotor lopende doctoraten: 6 M. GERMONPRE . Jiminez Elodie-Laure (ULB, aangevat op 02.04.2013: Etude de la faune issues de sites datant de la fin du MIS3 (fin Interpléniglaciaire) dans le nord-ouest européen, dans une perspective archéozoologique, taphonomique, et paléontologique (fouilles anciennes et récentes). Promotoren: M. Groenen (ULB) en M. GERMONPRÉ (KBIN). C. PRESTIANNI . Farahimanesh Maryam (ULiège, aangevat op 1.10.2010): Révision de la flore fossile conservée dans les coal balls carbonifères de Bouxharmont (Belgique). Promotoren: C. PRESTIANNI (KBIN) en P. Gerrienne (ULiège). T. SMITH . De Bast Eric (U.C.L., Faculté des Sciences, aangevat op 1.10.2009): “Endemic evolution and faunal turnover of the European Paleocene mammals”. Promotoren: T. SMITH (KBIN) en R. Reszohazy (U.C.L.). E. STEURBAUT . Vanhove Daan (KULeuven, Faculteit Wetenschappen, aangevat op 1.10.2009): De microchemie van vis-otolieten: een methode voor het ontrafelen van Paleocene en Eocene temperatuurschommelingen en klimatologische seizoensvariaties in de noordoostelijke Atlantische regio. Promotoren: E. STEURBAUT (KBIN) en R. Speijer (KULeuven). . D’haenens Simon (KULeuven, Faculteit Wetenschappen, aangevat op 1.10.2009): Karakterisering van Vroeg-Eocene hyperthermalen middels benthische foraminiferen associaties en stabiele isotopen. Promotoren: R. Speijer (KULeuven) en E. STEURBAUT (KBIN). . Olive Sébastien (ULiège, Faculté des Sciences, aangevat op 1.02.2011): The Famennian vertebrate fauna of Strud (Namur Basin, Belgium) with special focus on early tetrapod evolution and paleoecology. Promotoren: E. STEURBAUT (KBIN), E. Poty (ULiège) en G. Clément (MNHN, Paris). Lid begeleidingscommissie (assessor) van doctoraten: 4 Aangevangen in 2013: 1 E. STEURBAUT . Woelders Lineke (KULeuven, aangevat op 01.01.2013): “Out of the trenches: towards disentangling gradual and catastrophic changes across the K/T boundary”. Promotor: R. Speijer (KULeuven). Lopend in 2013: 3

156 P. MISSIAEN . De Bast Eric (U.C.L., Faculté des Sciences, aangevat op 1.10.2009): “Endemic evolution and faunal turnover of the European Paleocene mammals”. Promotoren: T. SMITH (KBIN) en R. Reszohazy (U.C.L.). C. PRESTIANNI . Momont Nicolas (Université de Liège): Phylogenetic relationships of the Aneurophytales and the Stenokoleales (basal lignophytes) with the spermatophytes. Promoteur: P. Gerrienne (ULiège). E. STEURBAUT . Deprez Arne (KULeuven, aangevat op 01.10.2012): Response of deep-sea biota to rapid global warming during the early Paleocene. Promotor: R. Speijer (KULeuven). Lid examencommissie van doctoraten: 6 J.-G. CASIER . Maillet Sébastien, Univ. Lille 1, France, promotie op 13.11.2013. M. COEN-AUBERT . Denayer Julien, ULiège, promotie op 10.07.2013. P. GODEFROIT . Fischer Valentin, ULiège, promotie op 15.03.2013. . Lauters Pascaline, ULB, promotie op 08.11.2013. O. LAMBERT . Martinez-Caceres M, Musée National d’Histoire Naturelle, Paris, promotie op 24.05.2013. T. SMITH . Storme Jean-Yves, Université de Namur, promotie op 13.06.2013. 2.3.2 Master- en bachelorproeven Promotor masterproefschriften afgelegd in 2013: 11 M. GERMONPRE . Comeyne Alexander (UGent, aangevat op 01.09.2012): Taphonomy, osteometry and archaeozoology of the Pleistocene herbivores from the third horizon of the Goyet cave, Belgium. Promotor: Jacques Verniers (Universiteit Gent), co-promotor: Mietje GERMONPRÉ (KBIN). P. GODEFROIT . De Coen Christopher (ULB, Faculté de Philosophie et Lettres, Master): 'Les fouilles de Bernissart: une collaboration entre le monde scientifique, monde industriel et l'Etat belge. Promotoren: K. Bertrams (ULB) & P. GODEFROIT (IRNSB). . Ghins Noémie (U. Liège, Geologie, Master) : 'Ecologie des Mosasauridae (Crétacé supérieur: approche par les isotopes stables'. Promotoren: E. Poty (ULiège) & P. GODEFROIT (IRNSB). . Grégoire Ludovic (U. Liège, Geologie, Master 1, aangevat op 01.09.2010): Taphonomic insight into the Iguanodon Sinkhole (Early Cretaceous, Belgium). Promotoren: E. Poty (ULiège) & P. GODEFROIT (IRNSB). . Cincotta Aude (U. Liège, Geology, Master 1, aangevat op 01.09.2010): New Middle Jurassic dinosaurs remains from Madagascar. Promotoren: E. Poty (ULiège) & P. GODEFROIT (IRNSB). . Lefèvre Ulysse (ULiège, aangevat in 2011): Jixiangornis orientalis: évaluation de son statut et de sa position phylogénétique au sein des Avialae primitifs du Crétacé inférieur. Promotoren: Eddy Poty (ULiège) & P. Godefroit (IRNSB). O. LAMBERT . Colpaert Wouter (UGent, aangevat op 01.09.2012): Studie van een fossiele Phoconidae (bruinvis) van het Plioceen van Antwerpen. Promotor: Stephen Louwye (Universiteit Gent), co-promotor : Olivier LAMBERT (KBIN). T. SMITH . Baron Vanessa (Université de Rennes, France), Master 2 en Paléontologie, Phylogénie et Paléobiologie. Promotoren: J. Verniers (UGent) en T. SMITH (KBIN). . Grignet Virgenie (Master 1, Ecole Supérieur des Arts, Saint-Luc Liège, Conservation-restauration, 12.06.2012-21.06.2013). Promoteurs: Sophie Moreaux (St Luc) en T. SMITH (KBIN). . Praet Nore (UGent, aangevat op 01.10.2012): Study of the Late Paleocene mammal fauna of Cernay (Paris Basin, France). Promotoren: J.-L. Monnier (Univ. Rennes) en T. SMITH (KBIN). E. STEURBAUT . Tesseur Steven (KULeuven, Master 2, aangevat op 01.09.2012): “Geochemical learnings of early Eocene paleoclimate: the Aktulagay section, Kazakhstan”. Promotoren: R. Speijer (KULeuven) en E. STEURBAUT (KBIN).

157 Promotor masterproeven gestart in 2013: 3 P. GODEFROIT . Dewaele Leonard (UGent, aangevat op 01.09.2013): “Embryonic specimens of Saurolophus angustirostris (Dinosauria, Hadrosauridae), from the Nemegt Formation (Late Cretaceous) of Mongolia: morphological and palaeohistological investigations”. Promotor: J. Verniers (UGent ), copromotor: P. GODEFROIT (KBIN). . Nikolaï Michaël (KULeuven, aangevat op 01.09.2013): “New Early Cretaceous pterosaur specimens from the Early Cretaceous Crato Formation of Brazil: systematics, morphometrics and evolutionary implications”. Promotor: W. Van Neer (KULeuven), co-promotor: P. GODEFROIT (KBIN). O. LAMBERT . Christiaens Lars (VUB, aangevat op 01.09.2013): «Ecologie d'ichthyosaures et de pliosaures du Cambridge Greensands Member (Cénomanien d'Angleterre)». Promotor: Ph. Claeys (VUB), copromotoren: V. Fischer (ULiège-KBIN) en O. LAMBERT (KBIN). Begeleider masterproeven afgelegd in 2013: 1 P. MISSIAEN . Praet Nore (UGent, gestart in 2012): Study of the Late Paleocene mammal fauna of Cernay (Paris Basin, France). Promotoren: J. Verniers (UGent) en T. SMITH (KBIN). Lector masterproeven afgelegd in 2013: 1 E. STEURBAUT . Tesseur Steven (KULeuven, gestart in 2012): Geochemical learnings of early Eocene paleoclimate: the Aktulagay section, Kazakhstan, KULeuven. Promotoren: R. Speijer (KULeuven) en E. STEURBAUT (KBIN). Begeleider Bachelorproeven: 1 D. VANHOVE . Vandezande E. (KULeuven): Preservatie van fossiele otolieten doorheen de tijd. Unpublished BSc Thesis, University of Leuven. 54 pp. Promotor: R. Speijer (KULeuven) Stagementor: 6 O. LAMBERT . Coleau Baldovino (5de jaar, Ecole européenne Bruxelles III), 2 weken in juli-augustus 2013. . Duveau Jérémy (Master en Biology, Univ. De Poitiers), 2 maanden : mei-juni 2013. T. SMITH . Sanmartin Adela (Universidad de Zaragoza): Leonardo da Vinci Training, Training in evolution of mammals and vertebrate anatomy, 6 maanden 17.06.2013-15.12.2013. E. STEURBAUT &. S. BERTON . Buruk Alexandre, Haute Ecole Jaquart HEAJ de Boring, 1 dag: 10.04.2013. . Buruk Jordan, Haute Ecole Jaquart HEAJ de Boring, 1 dag: 10.04.2013. . Soete Valérian, Lycée Martin V, Louvain-la-Neuve, 1 dag: 18.03.2013 2.3.3 Universitaire onderwijsopdrachten P. GODEFROIT . Gastprofessor Jilin University, Department of Geology, Changchun, China, 2008-2013. M. GERMONPRE . Jaarlijkse opdracht in het kader van de opleiding « Master du MNHN, spécialité Quaternaire et Préhistoire »aan het Institut de Paléontologie Humaine te Parijs, seminarie op 17.01.2013: « Relations homme-loup au Paléolithique supérieur: vers une domestication? ». B. MOTTEQUIN . Maître de Conférences Honoraire à l’Univ. Liège, cours Micropaléontologie et Géologie et éléments de e e paléontologie, 2 Bacheliers en sciences biologiques, 3 Bacheliers en sciences géologiques, Master 1 en biologie, Master 1 & 2 en histoire de l’art et archéologie. S. PIRSON ième . Maître de Conférences à l’Univ. Liège, 3 en Master en Histoire de l’art et archéologie. E. STEURBAUT . Deeltijds hoofddocent tot 30.09.2013 en Deeltijds Hoogleraar (van 01.10.2013) (5 %) aan de KULeuven, Faculteit Wetenschappen, Departement Aard-en Omgevingswetenschappen. Vak “Micropaleontology and Paleoenvironmental Reconstruction” (Theorie: G0B48A, practical courses: G0B49a, evaluation: G2B48a) en vak “Stratigraphy” (Theorie: G0B50A en practical courses: G0B49a).

158 2.4

Partners en netwerken

2.4.1 Belgische: 18 . A.S.B.L. Bernissart, Bernissart (P. GODEFROIT, E. STEURBAUT) . Centre collectif de l’industrie technologique belge, Seraing (T. SMITH) . Centre de Physique du Globe, Dourbes (F. DAMBLON, P. HAESEARTS, S. PIRSON) . Faculté Polytechnique de Mons (T. SMITH, E. STEURBAUT) . Facultés Universitaires Notre Dame de la Paix Namur (FUNDP) (T. SMITH, E. STEURBAUT) . Hospitaal Gasthuisberg (KULeuven) (P. GODEFROIT, P. LAUTERS) . Katholieke Universiteit Leuven (KULeuven) (T. SMITH, E. STEURBAUT) . Koninklijk Museum voor Midden Afrika (KMMA) (P. LAUTERS, T. SMITH) . Museum Turninum, Deurne (M. BOSSELAERS) . Museum Boekenbergpark Borgerhout (M. BOSSELAERS) . Région Germanophone (F. Damblon, P. HAESEARTS, S. PIRSON) . Région Wallonne (F. Damblon, P. HAESEARTS, S. PIRSON) . Studiecentrum voor Kernenergie (SVK), Mol (E. STEURBAUT) . Université Catholique de Louvain (UCL) (M. COEN, T. SMITH, E. STEURBAUT) . Université Libre de Bruxelles (ULB) (P. BuLTYNCK, J.-G. CASIER, P. HAESAERTS, P. LAUTERS) . Université de Liège, meerdere laboratoria (ULiège) (M. COEN, P. GODEFROIT, C. PRESTIANNI, T. SMITH, E. STEURBAUT) . Universiteit Gent (UGent) (M. GERMONPRÉ, P. HAESEAERTS, T. SMITH, E. STEURBAUT) . Vrije Universiteit Brussel (VUB) (P. GODEFROIT, E. STEURBAUT). 2.4.2 Europa: 116 . Bulgarije National Museum of Natural History, Sofia (P. GODEFROIT), University of Mining and Geology, Sofia (P. GODEFROIT) . Denemarken Arhus Universitet, Dep. Earth Sciences (E. STEURBAUT), The Natural History Museum of Denmark, Copenhagen (S. OLIVE) . Duitsland Max Planck Institute Leipzig (P. HAESAERTS), Senckenberg Research Institute, Frankfurt am Main (P. BULTYNCK,T. SMITH), Staatliches Naturhistorisches Museum Braunschweig (V. FISCHER), Studiebureau RWE Dea, Hamburg (D. NOLF), Universität Aachen (F. Damblon, P. HAESAERTS), Universität Bonn (V. FISCHER), Universität Erlangen-Nürnberg, Institut für Geologie und Mineralogie (E. STEURBAUT), Universität Göttingen, Geoscience Center, Göttingen (P. BULTYNCK), Universität Leipzig, Institut für Geophysik und Geologie (E. STEURBAUT), Universität Stuttgart (V. FISCHER), Universität Tübingen, Institut für Geowissenschaften, Tübingen (M. GERMONPRÉ) . Finland University of Turku, Department of Biology (M. GERMONPRÉ) . Frankrijk AMAP, Montpellier (S. OLIVE), Bureau de Recherches Géologiques et Minières, Orléans (T. SMITH, E. STEURBAUT, S. OLIVE), Centre Permanent d’Initiatives pour l’environnement des pays de la l’Oise, Verberie (T. SMITH), Cirad, Montpellier (C. PRESTIANNI), Conseil general des Bouches-du-Rhône Bouche Rhône (P. GODEFROIT), CNRS, Laboratoire LSCE, Gif-sur-Yvette (F. DAMBLON, P. HAESAERTS), Ecole Normale Supérieure, Paris (P. GODEFROIT, V. FISCHER), Eldonia, Gannat (P. GODEFROIT, V. FISCHER), GET Toulouse (S. OLIVE), Institut Jacques Monod, Paris (M. GERMONPRE), Institut de Paléontologie Humaine, Paris (F. DAMBLON, P. HAESAERTS), Laboratoire AMAP, Montpellier (F. DAMBLON, P. HAESAERTS), Museum d’Histoire Naturelle le Havre (V. FISCHER), Museum d’Histoire Naturelle de Toulon (P. GODEFROIT), Museum d’Histoire Naturelle de Troyes (V. FISCHER), Museum National d’Histoire Naturelle, Paris (F . DAMBLON, V. FISCHER, A. FOLIE, P. HAESAERTS, S. LADEVÈZE, O. LAMBERT, S. OLIVE, T. SMITH), Museum National d’Histoire Naturelle, Nantes (S. OLIVE), Réserve Naturelle Géologique de Haute Provence, Digne (V. FISCHER), SARL Archéosphère, Bordeaux (M. GERMONPRÉ), Universite d’Angers (D. NOLF), Université de Bordeaux, Talence (D. NOLF, E. STEURBAUT, R. MARQUET), Université de Bretagne Occidentale, UFR Sciences et Techniques, Brest (P. BULTYNCK, M. COEN), Université des Sciences & Technologies de Lille 1 (P. BULTYNCK, S. OLIVE),

159

. .

. .

. .

. . .

. . . .

Université Catolique de Lille (P. SARTENAER), University Claude Bernard Lyon (V. FISCHER, T. SMITH), Université de Montpellier (P. GODEFROIT, V. FISCHER), Université de Nanterre, Equipe Ethnologie préhistorique MAE (M. GERMONPRE), Université P. & M. Curie Paris (V. FISCHER, F. DAMBLON, P. HAESAERTS), Université de Poitiers – Faculté des Sciences, Poitiers (P. GODEFROIT, V. FISCHER), Université de Strasbourg (P. GODEFROIT) Ierland University of Dublin (P. GODEFROIT, P. SARTENAER) Italië Università di Pisa, Pisa (O. LAMBERT), Museo civico “Federico Eusebio”, Alba (D. NOLF), Museo Civico di Storia Naturale di Verona (L. TAVERNE), Museo di Storia Naturale Mediterraneo, Livorno (O. LAMBERT), Università di Bari (D. NOLF), Università di Chieti (L. TAVERNE), Università di Firenze (T. SMITH, E. STEURBAUT), Università di Milano (E. STEURBAUT), Università di Modena, Modena (S. GOUWY), Università di Pisa, Pisa (O. LAMBERT), Università di Urbino (E . STEURBAUT) Latvia Natural History Museum of Latvia (S. OLIVE), University of Latvia (S. OLIVE) Nederland Instituut ALTERRA, Wageningen (D. NOLF), Koninklijk Zeeuwsch genootschap der Wetenschappen (KZGW) te Middelburg (M. BOSSELAERS), Museum Groene Poort, Boxtel (M. BOSSELAERS), Natuurhistorisch Museum, Maastricht (E. STEURBAUT, E. SIMON), Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis (E. SIMON), Natuurhistorisch Museum, Rotterdam (O. LAMBERT), Nederl. Organ.Toegepast Natuurwet. Onderzoek (TNO), Utrecht (E. STEURBAUT), Universiteit Groningen (F. Damblon, P. HAESEARTS), Universiteit Leiden (F. Damblon, P. HAESEARTS), Universiteit Utrecht (F. Damblon, P. HAESEARTS) Oostenrijk Universität Wien (F. Damblon, P. HAESAERTS) Poland Instytut Paleobiologii, Warszawa (V. FISCHER), Polish Geological Institute, Warszawa (P. BULTYNCK), Silesian University, Sosnowiec (M. COEN) Portugal Museu da Lourinhã, Lourinhã (O. LAMBERT), Universidade de Lisboa (D. NOLF) Roemenië Universitatea din Babes-Bolyai, Cluj-Napoca, Romania (A. FOLIE, T. SMITH, P. GODEFROIT), Institut d’Archéologie, Iasi (F. DAMBLON, P. HAESEARTS) Rusland Amur KNII FEB RAS, Blagoveschensk (P. GODEFROIT, P. LAUTERS), Archeological Institute, Kiev (F. DAMBLON, P. HAESEARTS), Geological and Nature Exploration Institute, Blagoveschensk (P. GODEFROIT), Geological Institute RAS, Moskva (E. STEURBAUT), Institute of Geology of Diamonds and Precious Gems, Yakutsk (P. GODEFROIT), Komarov Botanical Institute, Russian Academy of Sciences, St Petersburg (P. GODEFROIT), Moscow State University (M. HECKER), Paleontolological Institute Moscow (S. OLIVE), Polargeo, Sint Petersburg (M. HECKER), Peter the Great Museum of Anthropology & Ethnography, Sint-Petersburg (M. GERMONPRÉ), St Petersburg University (S. OLIVE), Saratov University, Rusland (P. GODEFROIT, V. FISCHER), Université de Krasnoyarsk (F. Damblon, P. HAESEARTS), Zoological Institute RAS, Sint-Petersburg (M. GERMONPRÉ) Spanje Institut de Ciencies de Mar, Barcelona (D. NOLF) Tsjechië Masarykovy University, Brno (D. NOLF), Moravské Zemské Museum te Brno (M. GERMONPRÉ) Ukraine Institut d’Archéologie, Kiev (Ukraine) (F. DAMBLON, P. HAESEARTS) U.K. Birkbeck College, London (E. STEURBAUT), Cambridge University, McDonald Institute for Archaeological Research (M. GERMONPRÉ), Cambridge University, Dep. of Zoology (S. LADEVÈZE), Dudley Museum (P. SARTENAER), Natural History Museum, London (P. SARTENAER), National Museum Scotland (V. FISCHER), National Museum of Wales (P. SARTENAER), University of Birmingham (F. DAMBLON, P. HAESEARTS), University of Bristol (V. FISCHER), University of Cambridge (F. DAMBLON, P. HAESEARTS), University of Edinburgh (V. FISCHER), University of Glasgow (V. FISCHER),

160 University of London, School of Biological Sciences Royal Holloway (M. GERMONPRÉ), University of Oxford (F. DAMBLON, P. HAESEARTS), University of Portsmouth (V. FISCHER, P. GODEFROIT), University of Southampton (V. FISCHER) . Zweden Swedish Museum of Natural History, Stockholm (M. GERMONPRÉ), University of Lund, Dep. Geology, Lund (E. STEURBAUT), University of Uppsala (V. FISCHER, S. OLIVE) . Zwitserland Palaeontologisches Institut & Museum, Zürich (S. LADEVÈZE), University Fribourg, Fribourg (E. STEURBAUT). 2.4.3 Andere buitenlandse: 47 . Argentina Universidad Maimónides, Buenos Aires (L. TAVERNE), Universidad de Mendoza (C. PRESTIANNI), Universdad Nacional de Córdoba (C. PRESTIANNI), Universidad Nacional de la Plata (V. FISCHER) . Australia University of Adelaide (V. FISCHER), University of Queensland (S. OLIVE) . Bolivia Université de la Paz, La Paz (C. PRESTIANNI) . Canada Banff Museum, Banff (P. GODEFROIT), Jasper-Yellowhead Museum, Jasper (P. GODEFROIT), Royal Tyrrell Museum of Paleontology, Drumheller (P. GODEFROIT), University of Alberta (M. GERMONPRÉ, V. FISCHER), University of Edmonton (P. GODEFROIT) . China BMNH, Beijing (T. Smith), Botanical Institute, Chinese Academy of Science, Beijing (T. SMITH), IMM te Hohhot, China (P. GODEFROIT), Jilin University, Geological Museum, Changchun (P. GODEFROIT), Research Center for Paleontology and Stratigraphy (P; GODEFROIT), Shenyang Normal University, Paleontological Institute (P. GODEFROIT) . Egypte Aïn Shams University, Cairo (E. STEURBAUT), South Valley University, Qena (E. STEURBAUT) . India Garhwal Univ., Srinigar (D. Nolf, T. SMITH), Panjab University, Chandigarh (T. SMITH), Wadia Institut of Himalayan Geology (T. SMITH) . Indonesië Esso Indonesia Inc., WismaGKBI, Jakarta (E. STEURBAUT) . Peru Museo de Historia Natural, Universidade San Marcos, Lima (O. LAMBERT) . Thailand Maha Sarakham University (V. FISCHER) . Tunesië Université de Bizerte (E. STEURBAUT), Université de Tunis (E. STEURBAUT) . USA Academy of Natural Sciences, Philadelphia (S. OLIVE), California State University, Dep. of Anthropology, Northridge, California (M. GERMONPRÉ), Calvert Marine Museum, Solomons Island, Maryland (O. LAMBERT), Exxon Mobil Oil Company, Houston (E. STEURBAUT), Georgia Southern Museum, Statesboro (O. LAMBERT), Johns Hopkins University, Baltimore (T. SMITH), Los Angeles County Museum (D. NOLF), Louisiana State University, Dep. of Geology & Geophysics, Baton Rouge (P. BULTYNCK), Richard Stockton College of New Jersey (O. LAMBERT, M. BOSSELAERS), Smithsonian Institution, Washington DC (D. NOLF), University of California, Los Angeles (M. GERMONPRÉ, S. LADEVÈZE), Syracuse University (E. STEURBAUT), University of Michigan, Ann Arbor (P. MISSIAEN,T. SMITH, E. STEURBAUT), University of Missouri (S. GOUWY), University of Texas (T. SMITH), West Chester University (F. DAMBLON, P. HAESAERTS), Yale University, Center for Study of Global Chang (E. STEURBAUT) . Zuid-Afrika Rhodes University (C. PRESTIANNI) . Zuid-Korea (Republic of Korea) Chonnam National University, Korea Dinosaur Center, Gwangzu (P. GODEFROIT)

161 3

Zendingen

3.1

Deelname aan congressen, colloquia, symposia

3.1.1 Buitenland: 25 (115d) P. BULTYNCK . International Field Symposium: “The Devonian and Lower Carboniferous of northern Gondwana”, Meeting of the Subcommission on Devonian and Carboniferous Stratigraphy, Rabat, Marocco, 22 – 29.03.2013 (8d), 1 voordracht (financiering: eigen middelen). V. FISCHER . 61st Symposium on Vertebrate Palaeontology and Comparative Anatomy, 26-30.08.2013 (4d), Edinburgh, UK, 1 voordracht (externe financiering). th . 73 Annual Meeting of the Society of Vertebrate Palaeontology, 30.10-03.11.2013 (5d), Los Angeles, California, USA, 1 voordracht (externe financiering). M. GERMONPRÉ . International Conference: World of Gravettian Hunters, 25.10-28.06.2013 (4d), Krakow, Polen 1 voordracht (financiering KBIN). . 19th Annual meeting of the European Association of Archaeologists 04-08.09.2013 (5d), Pilsen (Czech Republic), co-organisator van 1 sessie (financiering KBIN). P. GODEFROIT . Conférence sur “L’Origine des oiseaux”, 23.05.2013 (1d), Palais de l’Univers et des Sciences, Dunkerque, France (KBIN). . Jehon-Wealden International Conference, 20-22.09.2013 (3d), University of Southampton, UK, 1 voordracht, (externe financiering). th . 73 Annual Meeting of the Society of Vertebrate Palaeontology, 30.10-02.11.2013 (4d.), Los Angeles, California, USA, 1 voordracht (externe financiering). S. GOOLAERTS th . 9 International Symposium on the Cretaceous System, 01-05.09.2013 (5d), Ankara, Turkije, 1 voordracht, 1 poster (externe financiering). P. HAESAERTS . International Symposium “The World of Gravettian Hunters”, 25-29.06.2013 (5d), Krakov (Poland), 4 voordrachten en 1 excursiebijdrage (externe financiering). . “Europen Society for the study of Human Evolution”, 19-22.09.2013 (4d), Wien (Östenreich), 1 voordracht, 1 poster, 1 excursieleiding (externe financiering). P. HAESAERTS, F. DAMBLON . Annual meeting “Hugo Obermeier-gesellschaft”, 04-06.04.2013 (3d), Wien (Östenreich), 1 excursieleiding (externe financiering). M. HECKER . International Scientific Conference - Stratigraphy of the Upper Proterozoic and Phanerozoic sedimentary rocks, 23-26.09.2013 (4d), Institute of Geological Sciences, Kiev, Ukaine, 1 presentatie (financiering: eigen middelen). O. LAMBERT th . 73 Annual Meeting of the Society of Vertebrate Palaeontology, 30.10-03.11.2013 (5d.), Los Angeles, California, USA, 1 voordracht (externe financiering). . 61st Symposium on Vertebrate Palaeontology and Comparative Anatomy, 27-30.08.2013 (4d), Edinburgh, UK, 1 poster (externe financiering). P. LAUTERS . 61st Symposium on Vertebrate Palaeontology and Comparative Anatomy, 27-30.08.2013 (4d), Edinburgh, UK, 1 poster (externe financiering). S. OLIVE . Conférences autour des Sciences de la Terre et de l’Univers, 23-24.05.2013 (2d), Muséum d’Histoire naturelle de Nantes, , 1 voordracht (externe financiering). . 61st Symposium on Vertebrate Palaeontology and Comparative Anatomy, 27-30.08.2013 (4d), Edinburgh, UK, 1 poster (externe financiering). C. PRESTIANNI . Meeting Agora Palaeobotanica:A Congress in the Countryside, 09-13.07.2013 (5d), Ariño, Espagne, 1 voordracht (externe financiering).

162 . Botany 2013: “Celebrating diversity”, 25-31.07.2013 (7d), New Orleans, USA, 1 voordracht (externe financiering). T. SMITH th . 16 International Bat Research Conference, 10-15.08.2013 (6d), San José, Costa Rica, 1 voordracht (externe financiering). th . 73 Annual Meeting of the Society of Vertebrate Palaeontology, 29.10-05.11.2013 (8d), Los Angeles, California, USA, 1 voordracht (financiering KBIN). D. VANHOVE . Annual Meeting, Geological Society of America, 27-30.10.2013 (4d), Denver, Colorado, USA, 1 voordracht (externe financiering). . 11th International Conference on Paleoceanography, 01-06.09.2013 (6d), Sitges, Espana, 1 poster (externe financiering). . 3rd International Sclerochronology Conference, 18-22.05.2013 (5d), Caernarfon, Wales, 1 voordracht en 1 poster (externe financiering). 3.1.2 België: 4 (6d) F. DAMBLON, P. HAESAERTS . 7th International Symposium “14C and Archaeology”, 10-12.04.2013 (3d), Gent (België), 1 poster (externe financiering). S. GOOLAERTS . Workshop Early Paleogeen, 29.08.2013 (1d), KULeuven, 1 voordracht. E. STEURBAUT . Workshop Early Paleogeen, 29.08.2013 (1d), KULeuven. D. VANHOVE . Workshop Early Paleogeen, 29.08.2013 (1d), KULeuven, 1 voordracht. 3.2

Exploraties

3.2.1 Buitenland: 27 (401d) M. BOSSELAERS . Nationaal Natuurhistorisch Museum – Naturalis, Leiden, Nederland, 2013 (1d): studie van collectie van fossiele zeezoogdieren (financiering: eigen middelen). P. BULTYNCK . Polish Geological Institute, Warsaw, Polen, 07-20.08.2013 (14d): studie conodonten (financiering: eigen middelen). J.-G. CASIER . Montagne Noire, France, 20-26.09.2013 (7d): organisatie en leiding van excursie voor de “Japan Society for the Promotion of Sciences”. P. HAESAERTS . Mitoc, Roemenië, 02-18.07.2013 (17d): prospectie van de site Mitoc-Malu Galben (externe financiering). P. HAESAERTS, S. PIRSON . Tchernovtsi, Ukraine, 06-18.08.2013 (13d): studie van profielen en paleolithische vindplaatsen (externe financiering). M. GERMONPRÉ . Zoologisch Instituut RAS, Sint-Petersburg, Rusland 07-11.10.2013 (5d): studie recente wolven en honden (financiering KBIN). . University of Aberdeen, UK, 05-07.12.2013 (3d): eerste werkvergadering NERC-project (externe financiering). P. GODEFROIT . Dinosaur Museum, Savannakhet, Laos, 22.01--07.02.2013 (17d): studie van de Hadrosauriërs en van een nieuwe soort Ceratopsia-dinosauriër uit het Onder-Krijt van Savannakhet (financiering KBIN). . University of Bristol, Uk, 17-20.02.2013 (4d): studie van de ultrastructuren in de epidermis van een nieuwe orthopode dinosauriër uit het Boven-Jura van Kulinda (Siberië, Rusland (externe financiering). P. GODEFROIT, S. BERTON, P. SPAGNA . Opgravingen in Siberië (Rusland), 01-23.07.2013 (17d) (externe financiering)

163 M. HECKER . Palaeontological Institute, Moscow, Rusland, 6 maanden in 2013, studie van koralen uit het Carboon van Rusland” (financiering: eigen middelen). O. LAMBERT . veldwerk in de Ica regio, Peru; 03-17.07.2013 (15d): studie archaeoceten en odontoceten uit het Eoceen en Mioceen van de Ica regio (financiering KBIN). . Los Angeles County Museum of Natural History, USA, 30-31.10.2013 (2d): studie van tandwalvissen uit het Neogeen van Californië en Mexico (financiering KBIN). R. MARQUET . Veldwerk in het Krijt en Eoceen van Catalunia, Spanje (21d). . Veldwerk in het Eoceen van het Bekken van Parijs (12d). . Veldwerk in het Mioceen van Miste, Nederland (7d). S. OLIVE . Museum National d’Histoire Naturelle (MNHN), Paris, Frankrijk, 18-20.02.2013, 17-21.06.2013, 0711.10.2013, 04-08.11.2013, 04-06.12 en 12-14.12.2013 (24d): 3D modelisaties fossielen van Strud (externe financiering). . Opgravingen in het Jura te Charnay, France, 14-20.07.2013(7d) (eigen middelen). . Museum of Edinborough, UK, 01-05.09.2013 (5d) (externe financiering). C. PRESTIANNI . Veldwerk in de “Precordillera Argentina”, Provincie Rioja, Argentinië, Oktober 2013 (30d). E. SIMON . Natuurhistorisch Museum Maastricht, verschillende bezoeken voor studie van brachiopoden uit het Krijt van Meersen (8d). . Ile dec Weh (Noord Sumatra) en Ile de Keke, Sulawesi, Indonesië (32d): verzamelen van recente thecideïde brachiopoden (eigen middelen). T. SMITH . Vastan, Gujarat, Indië, 09-24.01.2013 (16d): opgraving van zoogdiervindplaatsen in het Onder-Eoceen (lignietmijn van Vastan, nieuwe mijn van Mangrol) i.s.m. Johns Hopkins University (Baltimore: Prof. K. D. Rose), Panjab University (Chandigarh: Prof. A. Sahni), Garwhal University (Srinigar: Prof. R. Rana) (externe financiering). . Durham, N Carolina, USA, 10-17.03.2013 (8d): studie van vleermuizen uit het Eoceen en Oligoceen van België (financiering KBIN). P. SPAGNA, P. HAESAERTS, S. PIRSON . Stratigrafische studie van loess sequenties in Mainz-Weisenau (Duitsland), 28.03.2013 (externe financiering). L. TAVERNE . Museum Universitàt di Gabriele da Annunzio Chieti-Pescara, Italië, 07-29.10.2013 (23d.): studie van de fossiele vissen uit het Boven-Krijt van Nardò (Italië) en het Cenomaan van Libanon (externe financiering). D. VANHOVE . Syracuse University, New York, USA, 13.06-10.07.2012 (28d): voorbereiding otolietenstalen voor isotopenonderzoek o.l.v. Prof. L. Ivany en bezoek aan collecties Paleontological Research Institution Ithaca, New York (externe financiering). 3.2.2 België: 37 (153d) Departement Paleontologie: S. GOOLAERTS, M. BOSSELAERS, O. LAMBERT, E. STEURBAUT, S. BERTON, E. DERMIENCE F. VANDER LINDEN, P. DE SAEGHER, R. MARQUET, D. VANHOVE, W. COLPAERT. . Opgravingen van Pliocene walvisresten in het Deurgancdoksluis te Kallo: 9 dagen tussen 8.0207.03.2013, en 4 personen op 06 & 21.06.2013 (2d). M. BOSSELAERS . Dokken en ontsluitingen in de Antwerpse regio en de Scheldemonding, 2013 (2d): verzamelen van fossiele zeezoogdieren. S. GOOLAERTS . Inzamelen van fossielen uit het Mio-Plioceen van de Deurganckdoksluis te Kallo, 7 dagen in 2013. P. HAESAERTS, S. PIRSON . Stratigrafische opnames te Eben-Emael, 23-24.10.2013 (2d). P. HAESAERTS, P. SPAGNA, S. PIRSON . Onderzoek nappe van Mesvin in de Spiennes regio, september 2013 (1d).

164 S. OLIVE . Opgraving te Strud, 04.07-14.07.2013 (11d). C. PRESTIANNI . Prospectie in de provincies Liège, Namur en Luxembourg (22d). P. SPAGNA, S. PIRSON . Stratigrafische opnames in de groeve Romont 08.03, 08.04, 23.4, 22.05.2013 (4d). P. SPAGNA, K. DI MODICA, E. JUVIGNE . Beschrijving van profielen te Marche-les-Dames, 22.04.2013 (1d). P. SPAGNA, P. HAESAERTS, S. PIRSON, C. GOFFIOUL . Beschrijving loessprofielen te Wanze, 21.03.2013 (1d). P. SPAGNA, S. PIRSON, P. HAESAERTS, H. COLLET . Beschrijving en bemonstering van profielen te Mesvin, 05, 11, 15.04.2013 (3d). E. STEURBAUT . Veldwerk te Quenast, Bierghes en Carnières, 29.11.2013 (1d). 3.3

Andere professionele verplaatsingen in België en het buitenland

3.3.1 Buitenland: 5 (5 d) J.-G. CASIER . Université de Lille 1 France, 13.11.2013 (1d): membre jury, soutenance de thèse de S. Maillet. S. GOOLAERTS . Bijwonen Mini-Symposium emeritaat Prof. J. Smit, VU Amsterdam 08.11.2013 (1d). O. LAMBERT . Museum National d’Histoire Naturelle (MNHN), Paris, France, 24.05.2013 (1d): soutenance de thèse de M. Martinez-Caceres. T. SMITH . CPIE des Pays de l’Oise, Verberie, 22.03.2013 (1d) : vergadering i.v.m. stockeren van materiaal uit de vindplaats Rivecourt (France). P. SPAGNA . Base archéologique du canal Seine-Nord Europe te Croix-Moligneaux (France), 03.05.2013 (1d), voorbereidende vergadering voor samenwerking met INRAP. 3.3.2 België: 29 (30 d) P. GODEFROIT . ULiège, promotie V. Fischer op 15.03.2013. . ULB, promotie P. Lauters op 08.11.2013. S. GOOLAERTS . KULeuven, Bijwonen Mini-Symposium emeritaat Prof. N. Vandenberghe, 31.05.2013 (1d). . Abdij Zevenkerken taxatie van collectie, 25.07.2013 (1d). P. HAESAERTS . ULiège, werkvergadering met P. Noiret, discussie van data over de site van Mitoc, 15.11.2013 (1d). S. OLIVE . Université de Louvain-la-Neuve, 29.04.2013 (1d), studie van collecties. T. SMITH . UNamur, 07.05.2013 (1 j.): défense de thèse privée de Jean-Yves Storme. . Bernissart, 10.06.2013 (1j.): étude du crocodile Goniopholis. . UNamur, 13.06.2013 (1 j.): défense de thèse publique de Jean-Yves Storme. . UGent, 27.06.2013 (1 j.): défense de mémoire d master II de Nore Praet. . Louvain-la-Neuve, 23.08.2013 (1j.): réunion du comité d’encadrement de thèse de Eric De Bast. . MRAC, Tervuren, 21.10.2013 (1 j.): visite des collections de vertébrés paléogènes de RDC et Angola . Belspo, Bruxelles, 28.10.2013 (1 j.): réunion sur le nouveau projet Brain-be PALEURAFRICA avec l’administrateur de programmes. . MRAC, Tervuren, 06.12.2013 (1 j.): réunion préparatoire du projet PALEURAFRICA . . MRAC, Tervuren, 17.12.2013 (1 j.): réunion du projet PALEURAFRICA avec divers partenaires belges et étrangers. P. SPAGNA . FP Mons, 01 en 05.08.2013 (2d),voorbereiding van de slides voor gebruik microsonde.

165 E. STEURBAUT . Geologica Belgica, Generale Vergadering 07.02.2013 (1d). . KULeuven, 14.03.2013 (1d), Interview voor bevordering. . FUNDP, Namur, 05.04.2013 (1d): bespreking projecten en ophalen onderzoeksstalen. . Brussel, Akademie voor Schone Kunsten, 02.05.2013 (1d): meeting van het Nationaal Comité voor Geologische Wetenschappen. . KULeuven, 13.05.2013 (1d): bespreken van projecten met Prof. Speijer. . KULeuven, 14.05.2013 (1d): bespreken van projecten en master van S. Tesseur. . KULeuven, 23.05.2013 (1d): samenkomst begeleidingscomité doctoraatsthesis A. Deprez. . ULiège, 29.05.2013 (1d.): samenkomst begeleidingscomité doctoraatsthesis S. Olive. . KULeuven, Bijwonen Mini-Symposium emeritaat Prof. N. Vandenberghe, 31.05.2013 (1d). . KULeuven, onderhoud met Decaan betreffende bevordering 12.06.2013 (1d). . KULeuven, 21.06.2013 (1d.): samenkomst begeleidingscomité doctoraatsthesis D. Vanhove. . Afdeling Maritieme Toegang - Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid, Kallo, 03.09.2013 (1d): excursie en voordracht. . KULeuven, verdediging van Master van S. Tesseur, 06.09.2013 (1d). 5

Collecties

5.1

Aanrijkingen en aangroei van de inventaris . Aangroei van collectie afgietsels van micro-zoogdieren met 80 exemplaren van Paleogene specimens door gift of ruil (T. SMITH). . Meerdere fossiele walvisresten verzameld door M. BOSSELAERS in het Neogeen Antwerpen en door S. GOOLAERTS en O. LAMBERT in de Deurganckdoksluis te Kallo. . Een tachtigtal micropaleontologische preparaten uit het Eoceen van ODP Hole 550 (Oost Atlantisch Oceaan) (E. STEURBAUT). . 19 houtskoolpreparaten uit Ukraine en Rusland (F. DAMBLON). . Wetenschappelijke expertise (25.07.2013) en verhuis (19-20.08.2013) van collectie abdij Zevenkerken (IG nummer: 32475); een middelgrote collectie mineralen, gesteenten, fossielen, artefacten, recente vertebraten en invertebraten van diverse lokaliteiten (S. GOOLAERTS). . Wetenschappelijke expertise (25.09.2013) , verhuis (07.10.2013) en opmaak van de eerste inventaris van de collectie Michel Wagenaar (IG nummer nog in aanvraag); een grote collectie fossiele invertebraten, in hoofdzaak ammonieten, belemnieten en nautilussen uit de regio van Whitby, Engeland (S. GOOLAERTS). . Verdere digitalisatie van types en afgebeelde exemplaren uit de IST collectie met inbegrip van controle van hun aanwezigheid, controle van de etiketten en reboxing (A. FOLIE, A. DRÈZE).

5.2

Valorisatie van de collecties . Demonteren van de expo ‘Préhistoire’ te Han-sur-Lesse op 26.02.2013 (S. BERTON). . Determinatie en digitalisatie van de invertebraten uit de collectie Michiels-Baeyens (S. GOOLAERTS). . Digitalisatie van de invertebratencollectie (A. DRÈZE, A. FOLIE). . Vervolg van de digitalisatie van de laden van de collectie van het Quartair (A. FOLIE). . Determinatie van cephalopoden en andere invertebraten van de collectie IG 31163. Invoer in de databank, inladen in plateau’s, rangschikken volgens ouderdom en finale overdracht naar de bewaarplaats paleontologie (S. GOOLAERTS). . Taxonomische studies op de collectie: onderzoek van de mosasauriërs, de fauna van Goyet, Meso-en Cenozoische krokodillen, de Iguanodons van Bernissart, fossiele hagedissen uit Indië, brachiopoden uit het Krijt, mollsken uit het Vroeg-Eoceen en uit de Zanden van Grimmertingen (Boven-Eoceen), de collectie Bosquet, de Oligocene vogels en de Miocene baleinwalvissen. . Talrijke restauraties van onder meer de mosasauriërs uit het krijt, de mammoet van Lier, vissen en schildpadden uit het Oligoceen, de diornis uit de “Zaal van de Evolutie”, walvisresten uit de Antwerpse regio en gepyritiseerde ammonieten uit Tunesië. Inspectie van de Iguanodoncollectie in Galerij der Dinosauriërs. Uitprepareren van pantservissen, dinosauriërtanden en pterosauriërbeenderen uit het Krijt van Velaux-Vitrolles Bouches-du-Rhône, en maken van afgietsels ervan. Preparatie en conservatie van een fossiele zoogdierkaak uit China en een zoogdierschedel uit Indië (F. VANDER LINDEN). Triëren van grint voor de studie van micro-vertebratenresten uit Walbäck en

166

. . . . .

Rivecourt en van amberfragmenten (F. VANDER LINDEN). Zagen van paleontologische stukken voor studie (koralen). Inkleuren van afgietsels van verschillende dinosauriërs met pluimen en primitieve vogels uit het Boven-Jura van China. Herrangschikken van collecties in de compactussen (A. FOLIE, A. DRÈZE, F. VANDER LINDEN). Rangschikken van de collectie Stockmans – Boven Devoon (C. PRESTIANNI). Invoeren en herschikken van de aangekochte collectie R. Marquet. Intern rapport over de collectie Xavier Stainier in compactus Z3 (S. GOOLAERTS)

5.3

Uitleningen van collecties en specimens Zie jaarrapport Wetenschappelijke Dienst Patrimonium

6

Dienstverlening

6.1

Medewerking aan vaste en tijdelijke tentoonstellingen KBIN . Selectie en voorbereiding van de restauratie van de mosasauriërskeletten in het kader van de nieuwe Galerij van de Mosasauriërs waarvan de officiële opening voorzien is in het voorjaar van 2014 (E. STEURBAUT, P. GODEFROIT, S. BERTON, O. LAMBERT, V. FISCHER, P. LAUTERS, A. FOLIE, A. DRÈZE). . Medewerking aan de tentoonstelling “Cervorama” op het KBIN in juni 2014 (P. LAUTERS). . Medewerking aan de tentoonstelling “Préhistoire - Do it yourself” op het KBIN van 16.10.201223.05.2013 (M. GERMONPRÉ). . Demonteren en opnieuw monteren van de mammoet van Lier als gevolg van interne reorganisatie (H. DE POTTER, S. BERTON). . Adviezen voor de vernieuwing van de Zaal van de Walvissen (salle Planète vivante) (O. LAMBERT).

6.2

Andere publieksactiviteiten van het KBIN . Bezoek achter de schermen "Dino Café" op 18.02.2013 en 18.10.2013 (S. BERTON). . Begeleiding bij het KBIN Zomeratelier Zeemonsters, 02.07.2013 (S. GOOLAERTS). . Bezoek van 2 groepen van de “Préhistosite de Ramioul”: zomerstage jongeren op 07.08.2013 (S. BERTON). . Bezoek “Achter de Schermen “ voor de Educatieve Dienst, 19.08.2013 (S. BERTON).

6.3

Expertise- en consulterende opdrachten

6.3.1 Internationaal M. BOSSELAERS . Bezoek en identificatie van fossiel walvismateriaal uit de privé-collectie van H.-J. Van Vliet te Utrecht (Nederland). V. FISCHER . Expertise fossiele skeletten voor de “Société Eldonia” (France). M. GERMONPRÉ . Evaluatie van aanvragen in kader van European Project Synthesys 2, Call 2013, KBIN, 51 dossiers, 21.11.2013. P. GODEFROIT . “Conseiller Scientifique” voor het toekomstige museum “Paléopolis, la colline aux dinosaures” te Gannat, France. E. SIMON . Review van determinaties van Krijt brachiopoden uit de collectie van het Museum van Maastricht. T. SMITH . Review d’un projet pour ANR Blanc, France, 04.04.2013. . Review d’un projet pour Sepkoski Grants, Paleontological Society IRP, USA, 04.04.2013. . Lid van wetenschappelijk comité van de “Société Lafarge », France voor de organisatie van opgravingen en studie van site Rivecourt in het Bekken van Parijs (Coördinatie: Eric Buffetaut). E. STEURBAUT . Micropaleontologisch onderzoek van een reeks stalen uit het Boven-Eoceen en Oligoceen van Peru in het kader van samenwerking met Univ. San Marcos, Lima, Univ. Pisa en MNHN, Paris.

167 6.3.2 Nationaal S. BERTON, E. DERMIENCE . Demontage (26.02.2013) van zoogdierskeletten voor de tentoonstelling “Prehiso Han” op het Domein van de Grotten van Han-sur-Lesse. M. BOSSELAERS . Determinaties van fossiele Cetacea op de website “Fossiel.net”. . Bezoek en identificatie van fossil walvismateriaal uit privé collecties te Knokke, Borgerhout, etc. P. BULTYNCK . Advies bij het uitprepareren van micropaleontologische stalen en determinatie van concodonten voor D. Depas, doctorandus (ULiège) (1x). M. COEN-AUBERT . Review van de geologische kaarten van Wallonie Habay-La-Neuve-Arlon en Sterpenich opgemaakt door I. Belanger, F. Boulvain, M. Laloux en R. Monteyne. M. GERMONPRÉ . Determinaties van fossielen en gesteenten voor professionelen en leken. P. GODEFROIT . “Conseiller Scientifique” voor de renovatie van het “Musée de l’Iguanodon” te Bernissart. S. GOOLAERTS . Identificatie van fossiele invertebraten voor verzamelaars en amateur-geologen (5d). . exertise bij behandeling pyrirtverval bij de collectie “Fossiele cephalopoden uit het buitenland”. O. LAMBERT . Identificatie van fossiele mariene zoogdieren voor verzamelaars en amateur-geologen (7d). P. LAUTERS . Interview voor leerling secundair i.v.m. wetenschap (16.01.2013). R. MARQUET . Samenstellen foto-archief van fossielen voor Vereniging Palaeo Publishing and Library. C. PRESTIANNI . Advies in het kader van de klassering van de “Carrière de Strud”. . Wetenschappelijk animator in het kader van het evenement “Fascination of plant day” op de ULiège, april 2013. E. SIMON . Determinaties van fossielen en gesteenten voor professionelen en leken. T. SMITH . Lid van het begeleidingscomité van de SEM van het KBIN. E. STEURBAUT . Expresion of Interest Pioniersproject BRAIN van P. Stassen “Early Eocene hyperthermal impacts on shallomarine ecosystems: a Belgian perspective”, coördinator E. Steurbaut op17.01.2013. . BRAIN Network project van P. Stassen (coordinator) “Shallow marine ecosystem dynamics during early Eocene hyperthermals: a Belgian Ypresian perspective”, Network partner, 06.04.2013. . Adviezen i.v.m. tekst master N. Praet (23.05.2013). . Aanbeveling voor aanvraag Synthesys-beurs van P. Stassen voor bezoek (17.10.2013). . Aanbeveling voor aanvraag Belgian-American Education Foundation (B.A.E.F. ) research fellowship (doctoral or post-doctoral research) voor D. Vanhove (13.11.2013). ste . Drie lessenreeksen aan 1 Masters Geologie KULeuven en UGent in november 2013. . Determinatie van fossielen en gesteenten (10x in 2013). 6.3.3 Lidmaatschap beheersorganen van het KBIN-IRSNB P. BULTYNCK . Lid van de Raad van Bestuur van de vzw “De Vrienden van het KBIN”. M. GERMONPRE . Lid van de Raad van Bestuur van de vzw “De Vrienden van het KBIN”. . Lid van de Raad van Bestuur van de vzw Bewise. . Lid van het User’s Panel (jury) in het Synthesys Project. . Vertrouwenspersoon van het KBIN. . Burgerlijke Medaille Eerste Klasse voor diensttijd van 25 jaar. P. GODEFROIT . Lid van de Directieraad van het KBIN

168 E. STEURBAUT . Lid van de Directieraad van het KBIN. . Associate Editor Geologica Belgica. . Lid van de Raad van Bestuur van Geologica Belgica. . Lid van Advisory Board van European Journal of Taxonomy. . Burgerlijke Kruis Eerste Klasse voor diensttijd van 35 jaar. 6.4

Andere activiteiten voor derden

6.4.1 Reviews: 35 M. COEN-AUBERT:2 . Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie (1x) . Palaeontographica Canadiana (1x) F. DAMBLON: 4 . Environmental Archaeology (1x) . Geologica Belgica (1x) . Quaternary Science Review (1x) . Vegetation History and Archaeobotany (1x) V. FISCHER: 2 . The Geological Curator (1x) . Hoodstuk uit boek “Vertebrate Paleontology” van M. Benton (Bristol, UK). M. GERMONPRE: 6 . Anthropology (1x) . Comptes Rendus Palevol (1x) . Journal of Anthropological Research (1x) . Journal of Human Evolution (1x) . Nature Communications (1x) . Quaternary International (1x) P. GODEFROIT: 4 . Acta Geologica Polonica (1x) . Cretaceous Research (1x) . PLoS One (2x) O. LAMBERT: 6 . Comptes Rendus Palevol (2x) . Journal of Paleontology (1x) . Journal of Vertebrate Paleontology (2x) . Vestnik Zoologii (1x) E. SIMON: 2 . Notebooks on Geology (1x) . Zootaxa (1x) T. SMITH: 3 . Journal of Biogeography (1x) . Journal of Vertebrate Paleontology (1x) . PLoS One (1x) E. STEURBAUT: 6 . Geodiversitas (1x) . Geologica Belgica (4x) . Boek “The Diversity of Fish Otoliths, Past and Present” van D. Nolf, monografie van het KBIN (1x) 6.4.2 Lezingen: 4 M. GERMONPRÉ . PowerPoint-presentatie voor ADL de Gesves te Goyet “Le chien préhistorique de Goyet et le monde glaciaire” op 12.02.2013. O. LAMBERT . Voordracht voor het Museum d’histoire naturelle de Nantes, France over walvissen op 23.05.2013. T. SMITH . Seminarie voor Departement Evolutionary Anthropology van de Duke University te Durham, North

169 Caroline "Paleobiogeography of early primates" op 15.03.2013. E. STEURBAUT . Voordracht “De Deurganckdoksluis: een nieuwe kijk op het rijke paleontologisch verleden van het Antwerps Havengebied” voor de Afdeling Maritieme Toegang - Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid te Kallo op 03.09.2013 (125 deelnemers). 6.4.3 Rondleidingen: 1 E. STEURBAUT & S. GOOLAERTS . Rondleiding “Achter de schermen van het Departement Paleontologie” voor een delegatie van het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid” op 10.04.2013. 6.4.4 Determinatieavonden/animatie dagen: 1 S. GOOLAERTS: 1 . Workshop ‘Sutuurlijnen voor ammonieten’ voor BVP afdeling Sint-Gillis-Waas, publiek: 25 personen, op 20.03.2013. 6.4.5 Excursies: 4 M. BOSSELAERS: 1 . Begeleiding en mede-organisatie van de Bottenvistocht (Schelde estuarium) van het Kon. Zeeuwsch Genootschap voor Wetenschappen (Middelburg, Nederland) op 14.07.2013. S. GOOLAERTS: 1 . Begeleiding Paleontologisch weekend in de Fränkische Schweiz voor Hona, 30 personen, 0507.07.2013. S. PIRSON, P. SPAGNA, P. HAESAERTS : 1 . Excursie te Eben-Emael, voorstelling van de loess-sequentie uit het Midden- en Boven-Pleistoceen van de groeve van Romont voor collega’s uit Frankrijk, Nederland en Duitsland, 26.10.2013 (1d). E. STEURBAUT: 1 . Geologische excursie in de constructieput van de Deurganckdoksluis te Kallo (grootste ter wereld) voor de Afdeling Maritieme Toegang - Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid op 03.09.2013. 6.4.6 Interviews in pers: 32 M. GERMONPRE: 7 . Geschreven pers: Knack Fossiele over fossiele lemmingen van België (23.01.2013); De Volkskrant over Prehistorische honden (24.01.2013); De Standaard, De Morgen & De Gazet van Antwerpen (15.11.2013) over het Science artikel over de hond van Goyet. . TV-uitzendingen: RTL-TV, televisie-interview over het eventueel clonen van mammoeten (30.04.2013); JTi (RTBf) interview over het Science artikel over de hond van Goyet (17.11.2013). P. GODEFROIT: 4 . TV-uitzending: televisiejournaals RTBF (30.05.2013) over de Aurornis de oudste en meest primitieve vogel. . Radio-uitzendingen: 'O Positif' op La Première (13.02.2013) en Radio chrétienne francophone (05.03.2013) over nieuwe Hadrosauriër uit Rusland (13.02.2013), Journal parlé sur la Première (30.05.2013) over de Aurornis de oudste en meest primitieve vogel. S. GOOLAERTS: 9 . TV-uitzendingen over vondst fossiele walvis in het Deurganckdoksluis: 4x: TV Oost (03.04.2013), TV Brussel (04.04.2013), TV Polsat (04.04.2013) en FM Brussel (11.04.2013). . Radio-uitzendingen: Radio 2 (02.04.2013) i.v.m. vondst fossiele walvis in het Deurganckdoksluis. . Geschreven Pers: Agentschap Belga (02.07.13), de Gazet van Antwerpen, (02.07.13), De Morgen (02.07.2013) en MOW Magazine i.v.m. vondst fossiele walvis in het Deurganckdoksluis (09.09.2013). O. LAMBERT: 6 . TV-uitzendingen: TV-Brussel, 04.04.2013 en Polsat TV, 05.04.2013 over ontdekking baleinwalvis in Deurganckdoksluis. . Radio-uitzendingen: IDFM 98 (Radio française), 04.03.2013 over de evolutie van mariene zoogdieren; La Première – Sur la pointe des pieds, 24.04.2013 over paleontologie en opgravingen. . Geschreven pers: L’Agence Belga, 07.06.2013, over ontdekking baleinwalvis in Deurganckdoksluis; interview voor Maryland Sea Grant (Univ. of Maryland), 24.10.2013 over evolutie walvissen en

170 paleontologische sites uit het Mioceen van België en de USA. P. LAUTERS: 3 . Radio RTBF over publicatie het brein an Amussaurus, 14.11.2013. . Interview Cité des Sciences (France), website en audio uitzending, 01.07=8.2013. . Interview samen met J. Venderickx voor journalist op 10.04.2013. S. OLIVE: 2 . TV-uitzendingen: RTBF, 26.09.2013 over artikel in Nature over Devoon insect. . Geschreven pers: La Libre Belgique, 07.06.2013, over opgravingen te Strud. C. PRESTIANNI : 1 . Radio-uitzendingen: IDFM 98 (Radio française), 04.03.2013 over de invasie van het land door planten in het Vrege Devoon. 6.5

Partners en netwerken M. BOSSELAERS . Conservator Afdeling Zeezoogdieren van het Koninklijk Zeeuwsch genootschap der Wetenschappen (KZGW) te Middelburg (Nederland). . Lid van Bestuur van de “Paleo-Publishing and Palaeo-Library vzw”. P. BULTYNCK . Corresponderend lid van de IUGS Subcommission on Devonian Stratigraphy. . Erelid van het Nationaal Comité voor Geologische Wetenschappen, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten. J.-G. CASIER . Président de l’Association des Ostracodologistes de langue française. . Professeur visiteur à l’Université libre de Bruxelles. . Membre de la Commission nationale de Stratigraphie du Dévonien. . Membre Titulaire de la Sous-commission internationale de Stratigraphie du Dévonien. . Membre de l'International Research Group on Ostracoda. . Membre de l'International Research Group on Paleozoic Ostracoda. . Rapporteur pour Palaeontologica Americana. M. COEN-AUBERT . Verantwoordelijke voor de bibliografie van de “Pre-Carboon Rugosa”. . Correspondent voor België van de "International Association of Fossil Cnidaria and Porifera". . Voorzitter van de Nationale Subcommissie voor Devoon Stratigrafie. F. DAMBLON . Membre de l'Association des Palynologues de Langue Française (APLF). . Membre de la Belgian Quaternary Association (BELQUA) . Membre de l’International Quaternary Association (INQUA). . Membre fondateur des "Palynologists and Plant Micropalaeontologists of Belgium" (PPMB). . Membre du groupe de travail "Archaeobotanists of Belgium Working Group" (ABWG). . Membre de l’Association Française pour l’Etude du Quaternaire (AFEQ). E. DE BAST . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. V. FISCHER . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. . Lid van de Groupe Français du Crétacé. A. FOLIE . Lid van de “Société Royale Zoologique de Belgique”. . Lid van de contactgroep FNRS “Evolution”. . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. M. GERMONPRÉ . Lid van de “Société Royale Zoologique de Belgique”. P. GODEFROIT . Invited Guest Professor, Jilin University, Changchun (China, 2008-2013). . Wetenschappelijk Medewerker aan het “Musée d’Histoire Naturelle de Luxembourg”. . Lid redactiecomité van Studia (Roemenië). . Lid redactiecomité van Oryctos (France) . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology.

171 . Lid van de European Association of Vertebrate Palaeontologists. P. HAESAERTS . Membre de de la Belgian Quaternary Association (BELQUA). . Membre de l’Association Française pour l’Etude du Quaternaire (AFEQ). O. LAMBERT . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. . Lid van de European Association of Vertebrate Palaeontologists. P. MISSIAEN . Lid van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Dierkunde. . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. D. NOLF . Lid van de „Groupe français pour l’étude du Paléogène“. . Lid van de leescommissie van Cybium. S. PIRSON . Membre de la Commission Stratigraphique Nationale, Sous-commission du Quaternaire (depuis décembre 2007). . Membre de l’Association française pour l'étude du Quaternaire (AFEQ). . Membre de Belqua. . Membre de l’asbl « Les Chercheurs de la Wallonie ». . Membre du Groupe de contact « Préhistoire » du FNRS. . Membre de la Société royale belge d’Anthropologie et de Préhistoire. . Membre fondateur de l’asbl « Les amis de l'homme de Spy (administrateur de 1997 à 2006). . Membre de l’asbl « Archéologie Andennaise ». . Membre de l’asbl « la Malogne » (administrateur depuis 2006). P. SARTENAER . Corresponderend Lid van de “Subcommission on Devonian Stratigraphy”, IUGS. . Lid van de "Working Group on the Devonian-Carboniferous Boundary", IUGS. E. SIMON . Lid van de editorial board van de “Annales Géologiques de la Péninsule Balkanique”. . Lid van het "Vijlen Chalk Project". . Coordinator van het project in verband met de revisie van het genus Cretirhynchia. T. SMITH . Medestichter van de contactgroep FNRS “Primatologie”. . Lid van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Dierkunde. . Lid van de Society of Vertebrate Paleontology. . Lid van Geologica Belgica. . Lid van de Editorial Board of Acta Palaeontologica Romaniae. . Editor van speciaal volume voor Geologica Belgica (vol. 16/4), als vervolg op het “4th International Congres van Geologica Belgica – 2012” P. SPAGNA . Membre de Geologica Belgica (depuis 1999). . Membre de l’asbl « la Malogne » (trésorier depuis 2008). . Membre de l’Association des Sédimentologistes Français (ASF). E. STEURBAUT . Ere-Voorzitter van de commissie over de Krijt-Paleogeen grens, International Subcommission on Paleogene Stratigraphy. . Ere-Ondervoorzitter van het “Regional Committee on Northern Palaeogene Stratigraphy – International Union of Geological Sciences”. . Ere-Lid van het ”Regional Committee on Northern Neogene Stratigraphy en het Regional Committee on Atlantic Neogene Stratigraphy - International Union of Geological Sciences”. . Lid van de Internationale “Paleocene Working Group”. . Lid van het Nationaal Comité voor Geologische Wetenschappen, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten. . Lid van de Stratigrafische Commissie voor het Tertiair van België. . Associate Editor Geologica Belgica. . Lid van Advisory Board van de European Journal of Taxonomy. . “Collaborateur scientifique” aan de Faculté Polytechnique de Mons.

172 . “Collaborateur de l’Université” aan de Université de Liège. . Editor van “The Diversity of Fish Otoliths: Past and Present” van D. Nolf, monografie van het KBIN. L. VRYDAGHS . Président fondateur du Research Team in Archaeo- and Palaeo Sciences (ROOTS). 7

Uitrusting . Verdere uitbreiding van het labo voor preparatie van fossiele microzoogdieren met aankoop van 1 compressor en gereedschap . Aankoop van 1PC plus de nodige software . Aankoop van 1 PC scherm Philips TFT 22” . Aankoop van Tubes voor de centrifuge . Aankoop van 2 halogeen lampen . Aankoop van 1bureaustoel . Aankoop reeks houten paletten en stapelladen voor opbergen van verzamelingen

8

Bezoekers: wetenschappelijke (voor collectiebezoek zie verslag Dienst Patrimonium)

8.1

Belgische 38 Belgische bezoekers gespreid over 186 dagen. . BURUK A. (Haute Ecole HEAJ Namur), stage met S. BERTON & E. STEURBAUT (1d). . BURUK J. (Haute Ecole HEAJ Namur), stage met S. BERTON & E. STEURBAUT (1d). . CHRISTIAENS L. (VUB), studies collecties i.v.m. master met O. LAMBERT (20d). . CINCOTTA A. (ULiège), bespreking i.v.m. master met P. GODEFROIT (10d). . COLEAU B. (Ecole Europ. Bruxelles), stage met O. LAMBERT (10d). . COLLET H. (Mus. Hist. Nat. Mons), over expo Mons 2015 met P. GODEFROIT (1d) . Colpaert W. (UGent), studie collecties i.v.m. master met O. LAMBERT (15d). . COMEYNE, A. (UGent), studie collecties i.v.m. master met M. GERMONPRÉ (15d). . DE BRACKELEER A. (ULB), bespreking studiethema’s met T. SMITH (1d). . DE COEN C. (ULB), studies collecties i.v.m. master met P. GODEFROIT (5d). . DEPAS D. (ULiège) info over conodonten met P. BULTYNCK (1d). . DE PUTTER T. (KMMA), vergadering project Paleurafrica met T. SMITH (1d). . DEWAELE L. (U Gent), studie collecties i.v.m. master met P. GODEFROIT (20d). . D’HAENENS S. (KULeuven), bespreking doctoraat met E. STEURBAUT (1d). . GHINS N. (ULiège), studies collecties i.v.m. master met P. GODEFROIT (10d). . GRÉGOIRE L. (ULiège), bespreking i.v.m. master met P. GODEFROIT (5d). . GRIGNET V. (St Luc, Liège), stage met T. SMITH (12d). . HONNAY-CULOT C. (Godinne), bespreking i.v.m. tentoonstelling Musée Godinne met E. STEURBAUT (1d). . JIMINEZ E.-L. (ULB), bespreking van doctoraat met M. GERMONPRÉ (4d). . LAPORTE J. (fotograaf), foto’s Oligocene mollusken met E. STEURBAUT (1d). . LEFÈVRE U. (ULiège), studie collecties voor master met P. GODEFROIT (10d). . LOUWYE S. (UGent), discussie over nieuwe projecten i.s.m. O. LAMBERT (2d) en met T. SMITH over project Paleurafrica (2d). . MAES G. (Chaumont-Gistoux), bespreking over vindplaatsen met E. STEURBAUT (1d). . MEES F (KMMA), vergadering project Paleurafrica met T. SMITH (1d). . NIKOLAÏ M. (KULeuven), studies collecties i.v.m. master met P. GODEFROIT (5d). . NOIRET C. (FUNDP Namur), vergadering Paleurafrica-project i.s.m. T. SMITH (1d). . OUIFAL N. (Maritieme Toegang Vlaamse Overheid), rondleiding met E. STEURBAUT (1d). . PRAET N. (UGent), studie collecties voor master met P. MISSIAEN (10d). . REYNS M. (Maritieme Toegang Vlaamse Overheid), rondleiding met E. STEURBAUT (1d). . RESZOHAZY R. (UCL), omkadering doctoraat E. De Bast met T. SMITH (1d). . SIECKELINCK R. (Maritieme Toegang Vlaamse Overheid), rondleiding met E. STEURBAUT (1d). . SOETE V. (Lycée Martin V, Louvain-la-Neuve), stage met E. STEURBAUT & S. BERTON (1d). . STASSEN P. (KULeuven), bespreking postdoc met E. STEURBAUT (5d). . STORME J.-Y. (FUNDP, Namur), projecten in Tunesië met E. STEURBAUT (1d). . TESSEUR S. (KULeuven), bespreking master met E. STEURBAUT (1d). . VERDING L. (Limburg & NHM Maastricht), bespreking met S. GOOLAERTS & E. STEURBAUT (1d).

173 . VERHEYEN R. (Mortsel), bespreking over medewerking KBIN met E. STEURBAUT (3d). . YANS J. (FUNDP Namur), vergadering Paleurafrica-project i.s.m. T. SMITH (1d) en projecten met E. STEURBAUT (2d). 8.2

Buitenlandse 34 buitenlanders bezochten de afdeling gespreid over 275 dagen. . BARRON V. (Univ. Rennes, France), studie collecties i.v.m. master met T. SMITH (5d). . BIANUCCI G. (Univ. Pisa, Italië), studie fossiele walvissen i.s.m. met O.LAMBERT (5d). . BISCONTI M. (Mus. Stor. Nat.Livorno, Italië), studie fossiele walvissen i.s.m. met O.LAMBERT (9d). . CLÉMENT G. (MNHN, Paris), bespreing doctoraat met S. OLIVE & E. STEURBAUT (2d). . DELFINO M. (Univ. Torino, Italië), studie fossiele krokodillen en bespreking met T. SMITH (7d). . DE BUFFRENIL V. (MNHN Paris), histologie van fossiele walvissen met O. LAMBERT (2d). . DE MUIZON C. (MNHN Paris), fossiele tandwalvissen uit Peru met O. LAMBERT (2d). . DUVEAU J. (Univ Poitiers, France), stage met O. LAMBERT (40d). . EVANS D.C. (Univ. Toronto), bespreking i.v.m. doctoraat P. Lauters met P. GODEFROIT (4d). . FAHLKE J. (Mus. Natürk., Berlin), studie fossiele walvisschedels met O.LAMBERT (2d). . FOSSE P. (Univ. Toulouse), studie wolharige neushoorns in kader Synthesys - M. GERMONPRÉ (5d). . FRAAJE R. (Oertijdmuseum Boxtel), discussie over CRETACAM project met S. GOOLAERTS (1d). . GUERIAU P. (MNHN, Paris), bespreking over gezamenlijke publicaties met S. OLIVE (4d). . GUNNELL G. (Duke Univ, Durham, USA), vergadering Paleurafrica-project i.s.m. T. SMITH (2d). . HAMPE O. (Mus. Natürk., Berlin), studie fossiele walvisschedels met O.LAMBERT (2d). . HUBNER T. (Museum für Naturkunde), museologie Galerij Dinosauriërs met P. LAUTERS (2d). . JAGT J. (Natuurhistorisch Museum Maastricht), overleg met S. GOOLAERTS & E. STEURBAUT (1d). . KING C. (Bridport, UK), bespreking over lopende projecten met E. STEURBAUT (1d). . LADEVÈZE S. (MNHN, Paris), studie van Plesiadapis schedel i.s.m. T. SMITH (1d). . MAILLET S. (Univ. Lille), studie Devoon ostracodes met J.-G. CASIER (1d). . MARTIN J. (Univ. Bristol, UK), studie fossiele krokodillen met T. SMITH (13d). . MAUBERT F. (Lafarge, France), bespreking project in de Oise met T. SMITH (2d). . MILLER E. (Wake Forrest Univ., USA), vergadering Paleurafrica-project i.s.m. T. SMITH (3d). . NABAVIZADEH A. (John Hopkns Univ., Baltimore, USA), CT-scans Iguanodons P. LAUTERS (2d). . PEREZ-GARCIA A. (Univ. Complutense Madrid), studie Paleogene schildpadden van België i.s.m. T. SMITH (14d). . RAZGALLAH S. (Univ. De Tunis), bespreking publicaties met J.-G. CASIER (2d). . SANMARTIN A. (Univ Zaragoza, Spanje), Leonardo Da Vinci Training met T. SMITH (120d). . SCHULP A. (Natuurhist. Museum Maastricht), bespreking met S. GOOLAERTS & E. STEURBAUT (1d). . SCHIRMER W. (Universität Dusseldorf), bespreking met F. DAMBLON & P. HAESAERTS (3d). . STEVENS N. (Ohio Univ USA), vergadering Paleurafrica-project i.s.m. T. SMITH (3d). . THALMAN O. (Univ. Turki, Finland), genetisch onderzoek Pleistocene honden/wolven in kader Synthesys met M. GERMONPRÉ (10d). . VAN BAEKEL B. (Oertijdmuseum Boxtel), discussie CRETACAM project met S. GOOLAERTS (1d). . VAN KNIPPENBERG P. (Nat. Mus. Maastricht), discussie CRETACAM project met S. GOOLAERTS (1d). . WISSAL G. (Univ. De Tunis), bespreking publicaties met J.-G. CASIER (2d).

174

ANTHROPOLOGIE ET PREHISTOIRE 1

Personnel_Personeel

1.1

Personnel statutaire_Statutair personeel VAN NEER Willem, 14/05/1954, M, SW3, voltijds, NL, Wetenschappelijk, 0 JADIN Ivan, 04/12/1960, M, SW2, complet, Scientifique, 0 POLET Caroline, 21/11/1968, F, SW2, complet, F, Scientifique, 0 SEMAL Patrick, 06/02/1965, M, SW2, Chef de section a.i. jusque fin avril 2013, 20 % depuis mai 2013, F, Scientifique, 0

1.2

Personnel non-statutaire_Niet statutaire personeel BOFFIN Clara, 08/09/1983, F, SW1, deeltijds 50 %, NL, Wetenschappelijk, 0 CEREZO-ROMAN Jessica, 04/08/1979, F, SW1, deeltijds 50 %, Wetenschappelijk, 0 CHAPMAN Tara, 28/01/1972, F, SW1, complet, F, Scientifique, 60h cours de français - ULB CHEVALIER Alexandre, 03/09/1966, M, SW1, partiel 80 %, F, Scientifique, 0 COURT-PICON Mona, 23/03/1975, F, SW1, complet, F, Scientifique, 0 DE CUPERE Béatrice, 07/12/1968, F, SW1, deeltijds 80 %, NL, Wetenschappelijk, 0 DEFORCE Koen, 30/09/1974, M, SW1, deeltijds 50 %, NL, Wetenschappelijk, 0 GODART Jean-François, 17/12/1982, M, B, completF, Technicien, 0 GOFFETTE Quentin, 21/05/1986, M, SW1, complet, F, Scientifique, 0 MARINOVA Elena, 04/02/1972, F, SW1, deeltijds 50 %, Wetenschappelijk, 0 PIGIÈRE Fabienne, 05/05/1972, F, SW1, complet, F, Scientifique, 0 PREISS Sidonie, 23/05/1977, F, SW1, complet, F, Scientifique, cours de néerlandais 100h QUINTELIER Kim, 24/11/1983, F, SW1, Deeltijds 50 %, NL, Wetenschappelijk, 0 SPAGNA Paul, 03/05/1977, M, SW1, complet, F, Scientifique, 0 SPELEERS Lien, 20/05/1986, F, SW1, voltijds, NL, Wetenschappelijk, 0 STROBBE Francis, 23/01/1979, M, SW1, voltijds, NL, Wetenschappelijk, 0 THIEREN Els, 31/10/1987, F, SW1, Deeltijds 50 %, NL, Wetenschappelijk, 0 THYS Sofie, 05/07/1983, F, SW1, deeltijds 40 %, NL, Wetenschappelijk, 0 WOUTERS Wim, 12/12/1963, M, SW1, deeltijds 80 %, NL, Wetenschappelijk, 0

1.3

Collaborateurs extérieurs et bénévoles_Externe medewerkers en vrijwilligers WITTEK Anne-Marie, 27/09/1962, F, ADIA, complet, F, Administratif, 0 CAMMAERT Laurence, 29/05/1967, F, ADIA, complet, F, Scientifique, 0 LINSEELE Veerle, 19/05/1978, F, FWO postdoc KUL, deeltijds 50%, NL, Wetenschappelijk VAN DE VIJVER Katrien, 13/08/1983, F, MSc Archeologie, Deeltijds 80%, NL, Wetenschappelijk VRYDAGHS Luc, M, Dr Sciences, Partiel 10%, F, Scientifique RANS Jean, M, Deeltijds 10% , NL, Administratif KEYMEULEN-VAN CLEEF Colette, F, Deeltijds 10%, F, Administratif ORBAN Rosine, F, Dr Sciences, Partiel 20%, F, Scientifique UDRESCU Mircea, 25/08/1942, M, MSc Biologie, deeltijds 50%, F, Scientifique CAVANNA Katarina,F, Partiel 10%, F, Administratif PURSER Florian, M,MSc Archéologie, Partiel 10%, F, Scientifique DUCASTEL Mélody, F, étudiante, Partiel 10%, F, Scientifique LEROY Jérémy, M, étudiant MSc ULB, F, Scientifique THÉRY Marie, F, MSc Archéologie, Partiel 10%, F, Administratif TILLEUX Caroline, F, MSc Archéologie, Partiel 10%, F, Scientifique COLLIGNON Eva, F, MSc Archéologie, Partiel 10%, F, Scientifique GONISSEN Jennifer, F, MSc Archéologie, Partiel 10%, F, Scientifique

175 2.

Activités scientifiques_Wetenschappelijke activiteiten

2.1

Activités scientifiques permanentes_Doorlopende wetenschappelijke activiteiten

2.1.1 Archeozoologie . Archeozoölogisch onderzoek van Brusselse sites Clara BOFFIN, Wim WOUTERS Aan de hand van dierlijke resten afkomstig uit archeologische opgravingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, worden vroegere voedingsgewoonten en economische activiteiten doorheen de tijd onderzocht. De bestudeerde sites dateren van de volle Middeleeuwen tot de postmiddeleeuwen. . Studie van de Romeinse faunaresten van Tongeren, Tienen en Asse (België) Bea DE CUPERE, Wim VAN NEER, Mircea UDRESCU i.s.m. Agentschap Onroerend Erfgoed en KUL De Romeinse sites van Tongeren en Tienen werden opgegraven door het VIOE en die van Asse door de KULeuven. Deze opgravingen leverden een grote hoeveelheid dierlijke resten, die deels bestudeerd worden aan het KBIN. De gegevens worden gebruikt om een beeld te schetsen van de voedselvoorziening en de exploitatie van de veekuddes. Vervolgens laten de gegevens ook toe om een vergelijking te maken tussen een stad enerzijds en vici anderzijds tijdens de Romeinse periode. . Approche archéozoologique de l’évolution socio-économique en Gaule du nord de l’Antiquité au Haut Moyen Age Fabienne PIGIÈRE en coll. UCL, Vrije Universiteit Amsterdam, Service public de Wallonie, Dienst Stadsontwikkeling en Grondzaken Maastricht Sur la base de l’exploitation d’un grand corpus de données de restes fauniques provenant d’occupations localisées dans les bassins de l’Escaut et de la Meuse moyenne, on envisage l’évolution de l’économie alimentaire, de l’élevage et des activités artisanales au cours de l’époque romaine et du Haut Moyen Age. Cette étude s’intègre dans une recherche interdisciplinaire sur la transformation du milieu urbain et rural dans l’Empire romain d’Occident et d’Orient au cours de l’Antiquité et du Haut Moyen Age. . Impact de l’incorporation des territoires des Gaules à l’Empire romain sur les modes de production et de consommation des ressources animales Fabienne PIGIÈRE en coll. CNRS UMR 7209, Service public de Wallonie L’objectif est de réaliser une étude comparée de plusieurs régions de l’Empire romain en vue d’examiner la question de la « romanisation » des provinces. On cherche à appréhender les changements dans les modes d’exploitation des ressources animales qui pourraient ressortir d’une tendance générale et qui peuvent être reliés aux effets économiques et culturels de l’incorporation à l’Empire romain. Les thèmes traités concernent les modifications des habitudes alimentaires, la dynamique d’introduction d’espèces animales et les modifications de stature et de morphologie des animaux domestiques à la période romaine. . Reconstitution des Paléoenvironnements en Wallonie Quentin GOFFETTE en coll. Service public de Wallonie Les restes sub-fossiles de vertébrés (amphibiens et reptiles, poissons, oiseaux, mammifères) et invertébrés (mollusques, arthropodes) provenant des sites archéologiques de la Région wallonne sont analysés afin de reconstituer les environnements, dans lesquels s'intègrent les populations humaines du passé. L'évolution des milieux et les effets de l'anthropisation sur ceux-ci sont également investigués. . Approche archéozoologique des pratiques socio-économiques en Région Wallonne (Préhistoire, Moyen-Âge, Epoque Moderne et Contemporaine) Quentin GOFFETTE en coll. Service public de Wallonie L'études des restes fauniques (vertébrés et invertébrés) provenant de sites archéologiques situés en Région Wallonne vise à reconstituer les activités économiques et les pratiques alimentaires du passé ainsi que leur évolution.

176 . Evolutie van de visexploïtatie in België Wim VAN NEER, Wim WOUTERS, Els THIEREN / eigen middelen Dit onderzoek gebeurt aan de hand van de resten van zoetwatervis en zeevis van vindplaatsen gedateerd tussen het Laat-Paleolithicum en de postmiddeleeuwse periode. Dit werk laat toe het originele visbestand in de rivieren en in de kustzone te documenteren en levert aldus een historische bijdrage tot zoögeografisch onderzoek. De invloed van vervuiling en van overbevissing in zoetwater sedert de late Middeleeuwen kan worden aangetoond, evenals de respons daarop onder de vorm van karperkweek en de import van zeevis in het binnenland. . Vergelijkend osteologisch onderzoek van gewervelde dieren Wim VAN NEER, Bea DE CUPERE, Wim WOUTERS / eigen middelen Voor de determinatie van vertebratenresten uit archeologische context wordt gebruik gemaakt van referentiecollecties van recente specimens. De dikwijls minieme osteologische verschillen tussen verwante soorten, vooral van zoogdieren en vissen, worden continue onderzocht en gepubliceerd. . Reconstructie van landgebruik via stabiele isotopen Wim VAN NEER, Bea DE CUPERE, Veerle LINSEELE i.s.m. K.U.leuven Een pilootstudie wordt uitgevoerd op archeologisch faunamateriaal rond het gebruik van C en N isotopen uit beendercollageen en van C en O isotopen uit bioapatiet van tanden om na te gaan waar de graasgebieden van geconsumeerde huisdieren (geiten, rund, varken) lagen doorheen de tijd. . Evolutie van de vishandel in Noord-Afrika en het Nabije Oosten van de Bronstijd tot de Byzantijnse periode Wim VAN NEER i.s.m. KULeuven Vanaf de Bronstijd ontwikkelt zich in het Oost-Mediterrane gebied een intense handel in vis die over lange afstand wordt vervoerd. Aan de hand van visresten onderzocht uit dit gebied wordt de handel in vis uit de Nijl, de Rode Zee en de Middellandse zee in kaart gebracht. De handelsrelaties kunnen aangetoond worden aan de hand van zoögeografische elementen (soorten buiten hun natuurlijk areaal aangetroffen), DNA-onderzoek, en isotopenanalyse (O en Sr). De bevindingen worden getoetst aan historische en archeologische informatie. . Onderzoek over de transitie van jager-verzamelaars naar herders in noordelijk, westelijk en Centraal-Afrika Wim VAN NEER & Veerle LINSEELE / eigen middelen De zoogdierfauna van tientallen verschillende sites in noordelijk, westelijk en Centraal-Afrika worden onderzocht met als doel de verspreiding van gedomesticeerd rund, geiten en schapen te documenteren. Tevens wordt het belang van jacht en visvangst vastgesteld in de verschillende regio’s en dat voor verschillende tijdsperioden . Diversiteit in de vroege ontwikkeling van voedselproductie en complexe samenlevingen. Archeozoölogische gegevens uit Noordoost-Afrika / FW0 postdoc project Veerle LINSEELE Nieuwe archeozoölogische gegevens worden verzameld in de Egyptische en Soedanese Nijlvallei om vier specifeke thema's te onderzoeken: 1) de context van lokale domesticatie van rund, 2) de regionale diversiteit in vroege voedselproductie, 3) het ontstaan van een sociale elite, 4) de impact van vroege voedselproductie op het natuurlijk milieu. De bedoeling is ook om verschilpunten met beter gekende modellen uit Eurazië te benadrukken. . Analyse van dierlijke resten in het kader van het project Crossroads (ERC, PI: Anne Haour, Norwich) Veerle LINSEELE, Wim WOUTERS Studie van faunaresten van opgravingen in de Nigervallei in noordelijk Benin. Doel van de opgravingen is reconstrueren van de invloed van de grote middelleeuwse rijken in de regio (1200-1850 c. Chr.). Omwille van hun associatie met de elitelagen van de bevolking, kunnen paarden bijvoorbeeld wijzen op de aanwezigheid van heersers. De dierenresten leveren ook informatie aan over handelscontacten en (gespecialiseerde) economische activiteiten.

177 . Evolutie van de veeteelt in Zuidwest- en West-Turkije doorheen de tijd Bea DE CUPERE i.s.m. KUL en Univ Istanbul Faunaresten, afkomstig van prehistorische sites in Zuidwest-Turkije, worden gebruikt om de al dan niet gedomesticeerde status van schaap, geit, rund en varken te volgen vanaf het begin van het 7de millennium v. Chr. Osteometrische gegevens, slachtleeftijd en samenstelling van de veekuddes worden gebruikt om verschuiving van vleesproductie naar meer melkproductie te documenteren tijdens de periode van het Vroeg-Neolithicum naar de vroege Bronstijd. . Alba fucens Fabienne PIGIÈRE en coll. ULB & MRAH La recherche archéozoologique menée sur le site d’Alba Fucens a pour objectif de nous renseigner sur les modes de production, transformation et consommation des ressources animales dans la ville au cours de l’Antiquité et du haut Moyen Age. On cherche à approcher le régime carné des habitants et à reconstituer les pratiques d’élevage. Un autre thème porte sur le circuit d’approvisionnement en viande et en poissons de la ville et sur l’organisation des échanges avec son hinterland rural. Les données archéozoologiques vont également permettre d’aborder les questions relatives aux importantes mutations que connaît la ville à la fin de l’Antiquité et à l’arrivée de nouvelles populations. . Belgian Bioarcheological Inventory Francis STROBBE, Els THIEREN, Wim VAN NEER Ontwikkelen van een on-line instrument dat toelaat archeozoölogische informatie uit België op te vragen (www.species.be/archeo/nl). De data zijn gelinkt aan de reeds bestaande Belgische Soortenlijst (zie www.species.be) . Test d'une base de données archéozoologiques: Ossobook Quentin GOFFETTE, BEA DE CUPERE, Veerle LINSEELE, Wim VAN NEER en collab avec BioArch La base de donnée Ossobook, développée à Munich, est actuellement en phase de test en vue d'une éventuelle généralisation de son utlisation au sein du laboratoire d'archéozoologie. 2.1.2 Archeobotanie . Mise en place d’une base de données archéologiques pluridisciplinaire : Arbodat Sidonie PREISS, Alexandre CHEVALIER, Mona COURT-PICON, Lien SPELEERS, Elena MARINOVA en coll. CNRS, INRAP, MNHN, Agentschap Onroerend Erfgoed, Brussels Hoofdstedelijk Gewest Le projet d’adaptation de la base de données archéobotaniques du laboratoire de Wiesbaden aux contextes archéologiques et à la flore française, entamé dans le cadre de l’ACI Techniques, Théories et Terrains se poursuit sous l’égide de l’ANR Bioarchéodat (Sociétés, pratiques et environnement : données et résultats de l’archéozoologie et de l’archéobotanique métropolitaines). Cette base de données est en cours de remplissage. Une nouvelle version en anglais, adaptée à la Belgique est à présent utilisée. . Macrobotanisch onderzoek van Brusselse sites Lien SPELEERS Aan de hand van de studie van voornamelijk zaden en vruchten die afkomstig zijn uit contexten bemonsterd tijdens archeologische opgravingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, worden vroegere voedingsgewoonten en economische activiteiten doorheen de tijd onderzocht. Daarnaast geeft het carpologisch onderzoek informatie over de evolutie van lokale milieuomstandigheden op de sites. De bestudeerde sites dateren van de volle Middeleeuwen tot de post-middeleeuwen. . Palynologisch en anthracologisch onderzoek van Brusselse sites Elena MARINOVA The palynological studies of sites from the Brussels Hoofdstedelijk Gewest aims to use palynological dsta to reconstruct the vegetation and landuse on the ancient territory of the city. The pollen and wood charcoals from the human occupation and from natural sediments allow to reconstruct the natural and cultivated landscapes of the city and provides valuable information on the plant economy as well.

178 . Economie végétale et dynamique de végétation en Wallonie du Paléolithique à l'époque Moderne Mona COURT-PICON en coll. Service Public Wallonie Les études palynologiques menées sur les sites archéologiques wallons visent à reconstruire l'évolution de la végétation, l'exploitation des ressources végétales, ainsi que les pratiques alimentaires et agro-pastorales au cours des périodes préhistoriques et historiques. Cette recherche s'inscrit dans le cadre de la convention relative aux études spécifiques en matière de sciences naturelles appliquées à l'archéologie wallonne. . Approche archéobotanique de l'évolution de l'exploitation des ressources végétales et de l'alimentation, de la Préhistoire au début de la période moderne, dans la zone géographique de la région actuelle de la Wallonie Sidonie PREISS, Alexandre CHEVALIER, Mona COURT-PICON et Koen DEFORCE Les différents sites préventifs fouillés dans la région Wallonne par le SPW et étudiés dans le cadre de la convention entre le SPW et l'IRSNB, forment un corpus de données de macrorestes végétaux de plus en plus conséquent. Les nombreuses études carpologiques déjà réalisées, en cours de réalisation ou encore en projets, permettent, petit à petit, d'appréhender l'évolution de l'exploitation des ressources végétales et celle de l'alimentation sur une très vaste période. L'Antiquité et le Moyen-Âge semblent privilégiés par les découvertes archéologiques et permettront des approches plus détaillées des diverses évolutions observées en matière de pratiques agricoles, du choix des espèces cultivées, de la mise en culture des différents fruitiers, des préférences alimentaires etc...Ces données pourront être mises en parallèles avec les données nouvellement ou plus anciennement acquises en France septentrionale pour ces mêmes périodes (thèses de Véronique Matterne et Marie Derreumaux pour l'Antiquité, thèse de Sidonie Preiss et HDR de Marie-Pierre Ruas pour les périodes médiévales). . Construction d’une séquence paléoenvironnementale et chronostratigraphique de référence pour la transition Paléolithique Moyen-Paléolithique Supérieur Mona Court-PICON en coll. Service Public de Wallonie Analyses palynologiques des échantillons des grottes de Sclayn et Walou. . Les tourbières, archives des changements climatiques au cours de l'Holocène. Une approche géochimique et biologique appliquée à la tourbière du Misten Mona COURT-PICON en coll. ULG Analyses palynologiques à haute résolution de la tourbière holocène du Misten (hautes-fagnes, Belgique) dans le cadre du Projet FRFC N°2.4.546.10 . Projet "Grand Sud-Ouest Autoroute A75" Mona COURT-PICON en coll. INRAP France Analyses palynologiques et Archéologie Préventive des sites archéologiques sur le tracé de l’Autoroute A75 (Hérault, Gard). . Early Agricultural Remnant and Technical Heritage, Crops and People group, Alexandre CHEVALIER, Collaborative Research Network, European Science Foundation "The overall aim of the EARTH programme is to research the dynamics of non-industrial agriculture, based on a long-term perspective and a deep understanding of the social and cultural context. The particular group ""Crops and People"" aims at examining the evidence for the choices of crops and variations of diet, in light of the role social organisation has played in agricultural production, including distinctions on the basis of gender, class and ethnicity, as well as local perceptions of time and space." . Archaeobotanical investigations at Pachacamac Alexandre CHEVALIER, en collab. avec ULB Le projet Ychsma cherche à éclaircir le processus de fonctionnement et de développement du site monumental de Pachacamac, ainsi que son influence sur la Côte centrale du Pérou au cours de la période Intermédiaire récent (ca 900-1470 P.C.). Alors que l'interprétation traditionnelle repose presque exclusivement sur l'exégèse des rares sources ethnohistoriques disponibles, c'est par le biais des fouilles archéologiques et de l'analyse des matériaux récupérés, dont les restes botaniques, que cette question est abordée.

179 . Red latinoamericana de Investigaciones Arqueobotánicas Alexandre CHEVALIER, Gabriela Bertone (Museo de Historia Natural - Universidad Nacional Mayor de San Marcos, Lima, peru Verónica Lema (Universidad Nacional de La Plata, Argentina) Carolina Belmar (Universidad SEK, Santiago de Chile, Chile), Sonia Archila (Universidad de los Andes, Bogotá, Colombia), Rita Sheel-Ybert (Museu Nacional, Universidad Federal de Rio de Janeiro, Brazil) Ce projet, lancé en 2012, veut fédérer les chercheurs en archéologie végétale travaillant en Amérique Latine, et susciter la circulation d'information (collections de références, problèmes d'identification, question méthdologiques) par le biais de colloques et d'un site internet qui est en cours d'élaboration. 2.1.3 Geo-archeologie . Suivi géoarchéologique des sites de fouilles préventives et de sauvetage en Région Wallonne Paul SPAGNA / SPW DGO4 Expertise géoarchéologique de chantier de fouilles en Wallonie, à la demande des archéologues du SPW. . Etudes minéralogiques (amphiboles vertes et téphras) de la fraction dense de sédiments quaternaires en Belgique et pays limitrophes. Paul SPAGNA / SPW DGO4 Utilisation des variations des teneurs en amphiboles vertes comme outil stratigraphique, et détermination des retombées volcaniques quaternaires en Belgique (Wallonie), corrélation avec les régions limitrophes. 2.1.4 Anthropologie . Funerary practices and anthropological analyses (cremations) of sites in Wallonia Jessica CEREZO-ROMAN en coll. Service Public de Wallonie Study of posthumous treatment of the body and the biological profile of ancient populations in Wallonia to understand the perception of the bodies and ancient identities . Funerary practices and anthropological analyses (Inhumations) of sites in Wallonia Jessica CEREZO-ROMAN en coll. Service Public de Wallonie Study of posthumous treatment of the body and the biological profile of ancient populations in Wallonia to understand the perception of the embodiments and gender identities . Fysisch antropologisch onderzoek van Brusselse sites Kim QUINTELIER Onderzoek van menselijke resten afkomstig van archeologische vindplaatsen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met als doel de bevolking en haar gezondheidstoestand te bestuderen doorheen de tijd (vooral late Middeleeuwen en post-middeleeuwen). Het gaat zowel om skeletmateriaal aangetroffen bij lopende opgravingen als materiaal dat aan het KBIN wordt bewaard en dat een (re-) evaluatie dient te ondergaan. . Mise au point de méthodes en anthropologie légale Chercheurs IRSNB : Caroline POLET et Rosine ORBAN Partenaires : Jean-Pol Beauthier (médecin légiste, ULB), Jean-Pierre Werquin (stomatologue légiste), Philippe Lefèvre (anatomiste, ULB), Mathilde Daumas (étudiante Université de Nancy) Date : depuis 2003 Financement : IRSNB Les collections anthropologiques de l'IRSNB offrent un matériel de choix pour l'anthropologie légale. Avec trois experts nous avons poursuivi l’établissement de méthodes d'estimation de l'âge au décès. Les collections de Coxyde, de Schoten et de Châtelet servent de référence et les estimations sont basées sur l'usure dentaire, les modifications de la symphyse pubienne et la synostose des sutures du palais. . Anthropobiologie de la collection ostéologique de Koksijde Chercheur IRSNB : Caroline POLET, Rosine ORBAN et Aurore MATHYS Partenaires : Martine Vercauteren (ULB), Marie-Claire Van Craynest (anatomo-pathologiste, New Labpatho), Simon Bosmans (mémorant en Biologie, ULB), Benoît Bertrand (direction de l'archéologie,

180 Douai, France), Louisa Amato (University of Sheffield), Garin Cael (MRAC) Date : depuis 2003 Financement : IRSNB Nous avons poursuivi l’étude de la collections de Koksijde, prov. Flandre occidentale (I.G.18 922 : un millier de squelettes du bas Moyen Age provenant de l'abbaye des Dunes). Les analyses paléopathologiquea portent plus particulièrement sur les pathologie traumatiques et les trépanations crâniennes. Le régime alimentaire des religieux de l'abbaye est reconstitué sur bases de marqueurs osseux de malnutrition (stature, hypoplasie de l'émail dentaire, cribra orbitalia et réactions périostées) d'indicateurs d'excès alimentaires (maladie hyperostosante et goutte). . Paléoécologie des populations humaines de l'île de Pâques Chercheurs IRSNB : Caroline POLET Partenaires : Hervé Bocherens (Université de Tübingen, Allemagne), Francisco Torres-Hochsteter (Museo Antropológico P. Sebastián Englert, île de Pâques, Chili), Nicolas Cauwe (MRAH, UCL) Date : depuis 2003 Ce programme traite de l'étude de l’état sanitaire et du régime alimentaire des anciens habitants de l’île de Pâques. Notre matériel se compose d'une centaine de squelettes humains découverts entre 1934 et 2009. Nous avons étudié des marqueurs squelettiques indiquant de mauvaises conditions de vie pendant la croissance (indicateurs de stress) et relevé la présence de maladies infectieuses. Les reconstitutions alimentaires sont basées sur la micro-usure dentaire et l'analyse des isotopes stables du carbone et de l’azote. Les recherches portent aussi sur l'influence du sexe, de l'âge et du statut social sur l'alimentation et l'état sanitaire. . Etude des squelettes du cimetière de Dendermonde (Flandre orientale) "Chercheurs IRSNB : Caroline POLET Collaborations nationales : Caroline RIJSSAERT et Edith GOUDIE FALCKENBACH (Antea group) Collaborations internationales : Sacha KACKI et Dominique CASTEX ( Université de Bordeaux I) Date : depuis 2011" Les fouilles de l’ensemble funéraire situé dans l’ancien couvent de Mariatroon à Dendermonde ont débuté en 2010 sous la direction d’ANTEA Group. Plusieurs sépultures multiples ayant été mises au jour, la possibilité d’un cimetière épidémique a très rapidement été envisagée. Les sources historiques font mention d’un cimetière de peste sur l’emprise de la zone fouillée. Les victimes seraient décédées ème aux 16 siècle. Un total de 96 squelettes ont été exhumés. Leur étude est en cours. Elle se focalise principalement sur des estimations de l’âge au décès afin de réaliser des profils de mortalités qui sont particuliers en cas d’épidémie de peste. L'état sanitaire de ces individus est reconstitué grâce à l'étude des marqueurs de stress. La ville de Dendermonde devrait faire un don de cette collection à l’IRSNB, . Etude de squelettes de cimetières mérovingiens Chercheurs IRSNB : Caroline POLET Partenaires : Laurent VERSLYPE (UCL), Eric LEBLOIS (archéologue), Marie Théry (archéologue, bénévole), Caroline Tilleux (archéologue, bénévole), Gaëlle DUBOIS (mémorante UCL), Liane Humbert (mémorante UCL), Floriane Limbourg (mémorante ULB) Date : depuis 2012 Quatre cimetières mérovingiens dont les squelettes font partie des collections de l'IRSNB (Cuesmes, Torgny , Ciply et Braives) font l'objet d'études anthropologiques. Elles consistent en des quantifications de l’état de préservation, des déterminations du sexe, des estimations de l’âge au décès, des reconstitions des activités quotidiennes et le relevé des pathologies traumatiques. . Etude de la nécropole gallo-romaine à incinération de Messancy (Prov. Luxembourg) Chercheurs IRSNB : Caroline POLET, Jessica CEREZO-ROMAN, Fabienne PIGIÈRE, Koen DEFORCE Partenaires : Frédéric Hanut (Région Wallonne) et Véronique Hurt (Musée des Celtes) Date : depuis 2013 Le site de Messancy a été fouillé en 1986, 1987 et 2002. Il rassemble 194 sépultures à crémation datées du 1er au 3e siècle apr. J.-C. Notre étude est pluri-disciplinaire : elle couvre les volets anthropologique, archéozoologique et anthracologique. . Etude de sépultures collectives en grotte Chercheurs IRSNB : Caroline POLET et Patrick SEMAL

181 Partenaires : Eugène Warmenbol (ULB), Nicolas Godrie (étudiant en archéologie, ULB), Pauline André (étudiante en archéologie, ULB), Louisa Amato (archéologue), Marc Lemort (radiologue, Institut Jules Bordet) Date : depuis 2011 Nous étudions les es ossements humains provenant de quatre sépultures pré- ou proto-historiques en grotte de la Province de Namur. Il s'agit des sites de Martouzin-Neuville, de Rochefort (grotte du Père Noël et Galerie de la Grande Fontaine) et de Dinant (Collège Belle-Vue). Des prélèvement pour datation C14 ont été réalisés. Les thèmes développés sont les modifications taphonomiques, le dénombrement des individus adultes et immatures, la détermination du sexe, l'estimation de l'âge au décès et de la stature, le relevé des particularités anatomiques et des pathologies. . Etude des sépultures de Kindoki (République Démocratique du Congo) Chercheurs IRSNB : Caroline POLET Partenaires : Bernard-Olivier Clist (U Gent), Isabelle Ribot (Université de Montréal) Date : depuis 2013 Nous avons débuté l'étude de onze squelettes découverts en 2012 et 2013 à Kindoki (province du Basème Congo, République démocratique du Congo). Ces individus remonteraient au 19 siècle. . Réétude des collections anthropologiques de la grotte de Goyet Chercheurs IRSNB : Patrick SEMAL, Mietje GERMONPRÉ Collaborations nationales : Nora De Clerck (UA) Collaborations internationales : Hélène Rougier (promotrrice du projet, State University California), Bruno Maureille, (Université de Bordeaux I), Cédric Beauval (Archéosphère), J. Van Der Plicht (U. Groningen, Pays-Bas). Durant la réétude des Néandertaliens de Spy, des ossements néandertaliens ont été identifiés dans les collections anthropologique de Goyet. Hélène Rougier a obtenu un financement de la Wenner Grenn afin d'étudier les restes de faune. Plusieurs dizaines d'ossements néandertaliens ont été retrouvés. Ils présentent des traces de débitages et des traces de découpe ce qui explique qu'ils n'avaient pas été reconnus comme humains lors des fouilles d'Ed. Dupont. . Réétude pluridisciplinaire de la grotte de Spy Patrick SEMAL en coll. Chercheurs IRSNB : Patrick SEMAL, Isabelle CREVECOEUR, Évelyne FIERS, Mircea UDRESCU, Laurence CAMMAERT, Mietje GERMONPRÉ, Freddy DAMBLON, Éric GOEMAERE, A.M. WITTEK (ADIA). Collaborations nationales : Nicolas Cauwe (MRAH), Michel Toussaint (Service de l’Archéologie RW), Marcel Otte (ULg), Stéphane Louryan (U.L.B.), Nora De Clerck (UA), Edouard Poty (U.Lg.), Kevin Di Modica (Archéologie Andennaise), Philippe Pirson (CETREP - Les amis de l'Homme de Spy, D. Flas (Musées royaux d’Art et d’Histoire), N. Zwyns (Université de Liège), Cécile Jungels (préhistosite Ramioul), Stéphane Pirson (RW). Collaborations internationales : Bruno Maureille, (Université de Bordeaux I), Antoine Balzeau (Musée de l'Homme), Gilles Berillon (CNRS, France), Dominique Grimaud-Hervé (IPH, France), J. Van Der Plicht (U. Groningen, Pays-Bas), F. Le Brun-Ricalens (Musée national d’Histoire et d’Art du Luxembourg), J.G. Bordes (Université de Bordeau 1), E. Tartar (Université de Paris X), A. Coudenneau (Université d’Aixen-Provence), Tom Higham (Université Oxford), Anne Hauzeur (Paléotime), Hélène Rougier (University of California), Priscilla Bayle (Musée de l'Homme), Anne Hambucken (France)." "En 1886, la mise au jour de deux squelettes néandertaliens à Spy (Prov. Namur, Belgique) fut une découverte majeure dans l’histoire de la paléo-anthropologie. Fouillées à de nombreuses reprises pendant plus d'un siècle, les produits de fouilles n'ont jamais été étudiés dans leur ensemble et c'est le but de ce programme. Inventaire des ossements humains, des restes de faune et des pièces archéologiques, détermination des individus néandertaliens et des ensembles lithiques, numérisation des ossements néandertaliens par scanner médical et µ-scanner. Étude des matières premières, archéologie expérimentale, programme de datation 14C. Les artefacts sont inventoriés individuellement ou par groupes (par matière première, catégorie techno-typologique, catégorie métrique). La plupart des pièces inventoriées ont été photographiées (photographies numériques), et les plus significatives ont été dessinées. En 2011, la rédaction des articles de la monographie se s'est poursuivie. La monographie est sortie de presse en décembre 2013."

182 . Habitat, milieu et techniques au Néolithique ancien. Analyse lithique et tracéologique des maisons et du site fossoyé de Darion (Geer, Prov. de Liège, B) Chercheur IRSNB : Ivan JADIN Collaborations internationales : Paula Jardon Giner (Universita de Valencia, Espagne). Poursuite de l'écriture par Paula Jardón Giner et Ivan Jadin de l'études de l’enceinte de Darion et le Néolithique ancien de Belgique, pour publication. . Étude de la céramique de la Place Saint-Lambert - Tivoli en 2000-05 Chercheur(s) IRSNB : Ivan JADIN et Anne-Marie WITTEK (ADIA) Collaborations nationales : Pierre van der Sloot (SPW, Archéologue, Liège), Jean-Marc Léotard (SPW, Archéologue provincial, Liège) Collaborations internationales : Anne Hauzeur (Archéologue, Paleotime, France) Poursuite de l'étude de la céramique de la Place Saint-Lambert - Tivoli en 2000-05. . Étude des extractions minières néolithiques Promoteurs : Hélène Collet & Michel Toussaint (SPW), Bart Vanmontfort (KUL), Ivan JADIN (IRSNB) Chercheur(s) IRSNB : Ivan JADIN Collaborations nationales : Dennis Braekmans (Géologue, KUL), Hélène Collet (Archéologue, SPW, Mons), Michel Toussaint (Anthropologue, SPW, Namur, Bart Vanmonfort (Préhistorien, KUL), Michel Wodbury (Technicien en Archéologie, SPW, Mons). Étude et publication de la céramique de la collection Stevens à Spiennes. Datations sur des individus humains. Travail partiellement publié et en cours pour les datations : article global pour "Anthropologica et Praehistorica" en 2013. Le volet "étude des pâtes" est à l'arrêt. . « Jade » : études ponctuelles de hache en jadéite et en roches alpines Chercheur IRSNB : Ivan JADIN Collaborations nationales : Michel Errera (Géologue, MRAC) Collaborations internationales : Pierre Pétrequin (Préhistorien et Ethnologue, CNRS, France). Quelques haches en roche verte appartenant à nos régions sont des témoignages d’un vaste réseau d’échange, venant des alpes italiennes, se peaufinant en Bretagne et essaimant toute l’Europe jusqu’à l’embouchure du Danube, durant 3 millénaires. Après un premier inventaire, publié dans les Notae Praehistoricae, nous envisageons de ré-analyser les haches de jade sur des critères plus larges et de couvrir l'ensemble du Benelux : l'inventaire se focalise par celui du MANamur (2012) à celui du Curtius à Liège (2013). Après la rédaction de l'article sur la hache-pendeloque de Houffet, celles de Dave, de Spiennes et de Libramont sont en cours, car nous avons des éléments scientifiques nouveaux, spécifiques et pertinents . « Groupe Hématites » Promoteurs : Cyrille BILLARD & Éric GOEMAERE Chercheur(s) IRSNB : Ivan JADIN, Éric GOEMAERE Collaborations nationales : Hélène Salomon (ULg), Dominique Bosquet (SPW) Collaborations internationales : Cyrille Billard (Préhistorien, Ministère de la Culture, F), Françoise Bostyn (Préhistorienne, Inrap, F), Lionel Dupret (Univerté de Caen, F), Gert Goldenberg (UIBk, AT), Caroline Hamon (MAE, Université de Paris 10 / Nanterre, F), Guirec Querré (Université de Rennes, F), Katarzyna Raulin (Université de Lille 1, F), Xavier Savary (Géologue, F). Base de donnée touchant les hématites géologique versus archéologiques, en première analyse du Néolithique ancien du NO (F/B/D Rhénanie/NL = de Caen au Rhin), analyses, prospections et conclusions... La Table-ronde intitulée "Autour de l'hématite : Circulation et transformation au cours de la préhistoire récente", 7-8 février 2013, à Jambes (Namur) a remporté un large succès. Les articles seront publiés dans les Actes. . « Groupe Marcassites » Promoteur : Éric Goemaere Chercheur(s) IRSNB : Éric GOEMAERE (Géologue), Ivan JADIN (Préhistorien), Thierry LEDUC (Géologue) Collaborations nationales : Pierre Cattelain (ULB Treignes / CEDARC - Ecomusée du Viroin - Asbl DIRE). L’étude géologique de la pyrite versus marcassite au niveau de l’institut débouche sur un réexamen de la marcassite de Chaleux, au niveau des archéologues. Acte sous presse. Échantillon nouveau de la marcassite de Chaleux est disponible et est soumis à analyse.

183 2.2

Projets de recherche et de service scientifique_Onderzoeksprojecten en projecten van wetenschappelijke dienstverlening . IUAP-conventie P7/9 Comparing regionality and sustainability in Pisidia, Boeotia, Picenum and NW Gaul between Iron and Middle Ages (1,000 BC - AD 1,000) Financiering: IUAP/Belspo Duur: april 2012 - september 2017 Partners: KUL, Ugent, UCL, KBR, KBIN, Univ Leiden Promotor: Wim VAN NEER Budget: 3.511.300 euro - budget KBIN: 508.700 euro De Eenheid Bioarcheologie (KBIN) functioneert als satelliet voor het onderzoek van dierlijke resten afkomstig van opgravingen in het westelijk en oostelijk deel van het Romeinse Rijk. Doel is de temporele en regionale veranderingen in de voedselvoorziening en milieu te bestuderen vanaf de IJzertijd tot de Middeleeuwen, op basis van reeds bestaande gegevens van Pisidië en Noord Gallië, en nieuw materiaal uit voortgezette opgravingen in België en Turkije. . Conventie ARC/IRScNB/2012-248 : onderzoek van dierlijk en menselijk botmateriaal van Brusselse sites Financiering: Brussels Hoofdstedelijk Gewest Duur: 2013-2014 Partner: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Promotor: Wim VAN NEER Budget: 122.000 euro - budget KBIN: 122.000 euro De menselijke en dierlijke resten aangetroffen op archeologische vindplaatsen worden onderzocht om de voedseleconomie van de stad en de gezondheid van haar bewoners doorheen de tijd bestuderen (vooral late Middeleeuwen en post-middeleeuwen). Bijzondere aandacht wordt besteed aan degelijke bio-archeologische monstername van gesloten contexten en, bij het anthropologisch onderzoek, de beantwoording van vragen over demografische, culturele en sociaaleconomische aspecten van populaties uit het verleden. . Conventie ARC/IRScNB/2012-249 : botanisch en carpologisch onderzoek van Brusselse sites Financiering: Brussels Hoofdstedelijk Gewest Duur: 2013-2014 Partner: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Promotor: Wim VAN NEER Budget: 165.000 euro - budget KBIN: 165.000 euro De plantaardige resten aangetroffen op archeologische vindplaatsen worden onderzocht om de voedseleconomie van de stad doorheen de tijd bestuderen (vooral late Middeleeuwen en postmiddeleeuwen). Bijzondere aandacht wordt besteed aan degelijke bio-archeologische monstername van gesloten contexten. . Convention relative aux études spécifiques en matière de sciences naturelles appliquées à l'archéologie wallonne Financement : Ministère des Travaux publics, de l'Agriculture, de la Ruralité, de la Nature, de la Forët et du Patrimoine Durée : 2012-2013 Partenaires : Direction de l'Archéologie (Service public de Wallonie, DG04, Département du Patrimoine) Promoteur : Wim VAN NEER Budget : 435.000 euros liquidé 8/2013; 235.000 euros commencé 9/2013 – budget IRSNB : 435.000 euros liquidé 8/2013; 235.000 euros commencé 9/2013 Ce programme de recherche s’inscrit dans une collaboration transdisciplinaire entre scientifiques de l’IRSCNB (archéologues, archéozoologues, paléobotanistes et géologues). Il vise à l’étude interdisciplinaire des sites archéologiques wallons des périodes préhistoriques et historiques depuis la phase de terrain jusqu’à la diffusion des résultats (publications scientifiques, publications de vulgarisation et expositions). . AGORA 3D Financement : Belspo Durée : 2012 – 2014

184 Partenaires : IRSNB, MRAC, MRAH, IRPA Promoteur : Patrick SEMAL Budget : 229.625 euros - budget IRSNB : 110.625 euros Le projet Agora3D a pour objectif de définir les meilleures approches pour la numérisation 3D à haute résolution des collections fédérales hébergées par les ESFs. . Action 2 Tara Chapman Financement : Belspo Durée : 2012-2016 Partenaires : IRSNB, ULB, MNHN Paris, U. Bordeaux 1 Promoteur : Patrick SEMAL Le projet a pour objectif de réaliser l'étude de la locomotion du Néandertalien sur base du squelette virtuel de l'individu Spy II. La thèse de Tara Chapman est réalisée en co-tutelle avec le LABO de l'ULB sous la direction du Pr. Serge Van Sint Jan. . Sous-traitance Service Scientifique : Analyse minéralogique d'échantillons loessiques d'EtricourtManancourt (fouilles INRAP, France) Financement : INRAP CSNE Durée : Juin 2013-Mai 2014 (?) Partenaires : IRScNB-SPW-INRAP Promoteur : Paul Spagna Budget : 1920 euros - budget IRSNB : 1920 euros Analyse de 24 échantillons provenant de la séquence loessique d’Etricourt-Manancourt (fouilles INRAP, France). Il s’agira de déterminer le contenu en amphiboles vertes de ces échantillons. 2.3

Encadrement et charges universitaires_Universitaire omkadering en ambten

2.3.1 Doctorants en cours sous tutorat d'un membre de l'Institut ( à l'Institut ou en Université)_ Lopende doctoranten onder tutoraat van een lid van het Instituut (binnen het Instituut of een Universiteit) . Kamyar Kamran (Ulg): Evolution de la végétation et du climat au cours de l'Holocène en Belgique : analyses palynologiques à haute résolution de la séquence du Misten (Hautes-Fagnes). Promoteurs Mona COURT-PICON & Philippe Gerienne (Ulg) . Tatiana Stellian (ULB): The use of plants on the central coast of Perou from the Middle Horizon to the Late Horizon (ca. 600-1532 A.D.). Promoteur: Peter Eeckhout. Suivi scientifique: Alexandre CHEVALIER . Els Thieren (KULeuven & KBIN): The former occurrence of sturgeon in the North Sea: the contribution of archaeozoology and ancient DNA. Promotoren Wim VAN NEER & Filip Volckaert (KULeuven) . Katrien Van de Vijver (KULeuven): Palaeodemographic and palaeopathological study of the St. Rombouts cemetery, Mechelen. Promotoren WIM VAN NEER & Ronny Decorte (KULeuven) 2.3.2 Bachelors et Masters en cours sous tutorat d'un membre de l'Institut (à l'Institut ou en Université)_ Lopende Bachelors en Masters onder tutoraat van een lid van het Instituut (binnen het Instituut of een Universiteit) . Agata Dierick: De Gallo-Romeinse vicus van Tienen, Archeozoölogisch onderzoek van de site Zijdelingsestraat. Masterproef Biologie KUL 2011-2012 & 2012-2013. Promotoren Wim VAN NEER & Bea DE CUPERE . Anneleen Mombaerts: Metrische variatie van huisdieren in Anatolië., Masterproef Archeologie KUL 2012-2013, Promotoren Wim VAN NEER & Bea DE CUPERE . Annelies Claus: Verwerking van gegevens over ceramiek en fauna van een opgravingssleuf in Carthago (Tunesië). Masterproef Archeologie Ugent 2012-2013. Promotoren Roald Docter & Veerle LINSEELE. . Evenlien Vanderstraeten: Studie van bewerkt botmateriaal van Carthago (Tunesië). Masterproef Archeologie Ugent 2012-2013. Promotoren Roald Docter & Veerle LINSEELE. . Annick Meurrens: Anthropologische studie van laat-Romeinse inhumatiegraven uit Tournai. Masterproef Archeologie KUL 2012-2013, Promotoren Wim VAN NEER & Kim QUINTELIER . Haysia Dupon : Prehistoric agriculture in South Eastern Europe: study of plant macrofossils from the Chalcolithic in Bulgaria, Masterproef Archeologie KUL 2012-2013, Promotoren Wim VAN NEER & Elena MARINOVA

185 . Joke Somers: Studie van de stedelijke funeraire gebruiken in de middeleeuwse en de postmiddeleeuwse periode, op basis van de velddata van het Sint-Romboutskerkhof te Mechelen. Masterproef Archeologie KUL 2012-2013, Promotoren Wim VAN NEER & Katrien Van de Vijver . Charlotte Philippe: Diachrone studie van de pladijsvisserij in Vlaanderen., Masterproef Wetenschappen KUL 2012-2013., Promotor Wim VAN NEER . Michaël Nicolaï: Homoplasie in de schedel van pterosauriërs en vogels., Masterproef Wetenschappen KUL 2013-2014. , Promotoren Wim VAN NEER & Pascal GODEFROIT . Lieselotte Couck: Literatuurstudie over experimenten met betrekking tot snij- en haksporen op dierlijk bot., Bachelorsproef KULeuven, Faculteit Letteren, 2012-2013, Promotor Wim VAN NEER . Ali Jelene Scheers: Gedroogde vis als smaakmaker in Çatalhöyük?, Bachelorsproef KULeuven, Faculteit Letteren, 2012-2013, Promotor Wim VAN NEER . Ward Vanthienen: An archeobotanical study on medieval remains of Prunus domestica and its varieties. Bachelorsproef KULeuven, Faculteit Wetenschappen, 2012-2013, Promotoren Wim VAN NEER & Elena MARINOVA . Katrien Dierickx: Identification of bird feathers used as fletchings in prehistoric arrows from Egypt. Bachelorsproef KULeuven, Faculteit Wetenschappen, 2013-2014, Promotoren Wim VAN NEER & Quentin GOFFETTE . Mathilde Daumas : L'identification en Anthropologie biologique. Etude d'une collection de squelettes humains provenant du site archéologique de l'abbaye des Dunes de Coxyde (Belgique). Analyse anthropologique et statistique de spécimens osseux issus de missions médico-légales au Kosovo (1999), Université de Nancy, Facultés de sciences de la santé, 2013, Promoteurs : Caroline POLET, Philippe Lefèvre, Jean-Pol Beauthier et Laurent Martrille . Louisa Amato : The osteoarchaeological analysis of trauma in a skeletal sample from the Dunes Abbey at Koksijde. Master thesis, University of Sheffield, Faculty of Arts and Humanities, 2013, Promoteurs : Pia Nystrom et Caroline POLET . Simon Bosmans: Etat sanitaire et déséquilibres alimentaires dans une population médiévale monastique belge., Mémoire de master ULB, Faculté des Sciences, 2012-2013, Promoteurs Martine Vercauteren et Caroline POLET . Nicolas Godrie : Etude anthropologique des ossements de la sépulture collective de Martouzin-Neuville (Prov. Namur), Mémoire de master, ULB, Faculté de Philosophie et Lettres, 2013-2013, Promoteurs : Caroline POLET et Eugène Warmenbol . Pauline André : Etude anthropologique des ossements de la grotte du Père Noël et de la Galerie de la Grande Fontaine (Rochefort, province de Namur)., Mémoire de master, ULB, Faculté de Philosophie et Lettres, 2013-2013, Promoteurs : Caroline POLET et Eugène Warmenbol . Liane Humbel : Les paléopathologies traumatiques des nécropoles mérovingiennes. Etude, contextualisation et tentative de synthèse des cas de Cuesmes, Braives, Ciply et Torgny., UCL, Faculté de Philosophie, Art et Lettres, 2013-2014, Promoteurs : Caroline POLET et Laurent Verslype . Floriane Limbourg : Enthésopathies et marqueurs d’activités dans une population médiévale. ULB, Faculté des Sciences, 2013-2014, Promoteurs : Caroline POLET et Martine Vercauteren 2.3.3 Stages et formation professionnels organisés par et/ou à l'Institut)_Stages en professionnele vormingen georganiseerd door en/of binnen het Instituut CAROLINE POLET . direction du stage de Yorick Lucon (Master en éthique de la santé et médecine légale, Université de Nancy), 14.01-31.05.2013 . co-direction du stage de Claire Haezeleer (stage d’observation pour les étudiants de BAC3 en master en Histoire de l'Art et Archéologie, Namur), 25.01.2013 er . direction du stage de Gwenael Chenatti (1 master en Histoire de l'Art et Archéologie, ULB), 01.0330.05.2013 er . direction du stage de Sarah Vanderbiest (1 master en Histoire de l'Art et Archéologie, UCL), 07.0231.08.2013 er . direction du stage de Liane Humbel (1 master en Histoire de l'Art et Archéologie, UCL), 07.0231.08.2013 e . direction du stage de Mathilde André (stage pré-professionnel pour les étudiants de 6 générale, Athénée Royal de Péruwelz), 25-29.03.2013 . direction du stage de Artemisia Goldsmith (stage pré-professionnel "work experience" pour les ème secondaire, Ecole européenne, Bruxelles), 24.06-05.07.2013 étudiants de 4

186 2.3.4 Enseignement et formation (donnés par des chercheurs de l'Institut) ALEXANDRE CHEVALIER, SIDONIE PREISS, QUENTIN GOFETTE, FABIENNE PIGIÈRE . Formation à l'extraction des macrorestes organiques des sédiments archéologiques. Wallonie, provinces de Namur, du Hainaut et du Brabant Wallon (dif. 26.02, 7.03, et 16.05.2013). MONA COURT-PICON . Titulaire du cours de Palynologie du Quaternaire (30 h) pour les étudiants de Master II en Géologie, Biologie et Histoire de l"art Option Archéométrie de l'ULG VEERLE LINSEELE . Inleiding in de natuurwetenschappen in de archeologie, partim ecologische archeogie, UGent, Bachelor Archeologie (25 contacturen) FABIENNE PIGIERE . Séminaire d'une heure aux Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix de Namur, Département d’histoire de l’Art et Archéologie, étudiants de BA3 : «L’apport de l’archéozoologie à l’histoire de l’alimentation » . Séminaire de 2 heures à l'Université Libre de Bruxelles, Département d’Histoire, étudiants de Master 1: « L’alimentation carnée et les pratiques d’élevage dans le nord-ouest de l’Europe au Moyen Age: l’apport des données archéozoologiques » CAROLINE POLET . Titulaire du cours de Paléoanthropologie (24 h) pour les étudiants de Master II en Histoire de l'Art et Archéologie de l’ULB . Cours de 2 heures intitulé "Apport des isotopes stables à l’ostéo-archéologie" pour les étudiants de Master II en Anthropologie biologique à Université de la Méditerranée (Marseille, 06.12.2013) . Séminaire intitulé "Apport des isotopes stables à l'ostéo-archéologie" pour les étudiants de master 2 en Histoire de l’Art et Archéologie de l'ULB (présentation avec Dorothée Drucker de l’Université de Tübingen) . 3 cours de 2 heures à l'ICHEC (ICHEC Cultures) 1. "Montre-moi ton squelette et je te dirai qui tu es. L’apport de l’anthropologie biologique à la connaissance des populations du passé" (01.06.2013). 2. "Santé et alimentation des anciens habitants de l'île de Pâques : apport de l'anthropologie biologique"(28.09.2013). 3. "Le matériel anthropologique dans tous ses états : de la momie aux restes incinérés. Méthodes d'étude et applications" (07.12.2013) WIM VAN NEER . Inleiding in de osteo-archeologie, KUL, Bachelors Archeologie & Masters Biologie & Geologie (19,5 contacturen) 2.4

Partenaires et réseaux_Partners en netten . BioArch, Groupement de Recherche Européen (CNRS): partners: Paris, Lyon, Montpellier, Barcelona, München, Durham, Montpellier, KBIN (Eenheid Bioarcheologie)

3.

Missions_Zendingen

3.1

Participation à des congrès, colloques, conférences, etc. en Belgique et à l'étranger_ Deelname aan congressen, colloquia, symposia enz In België en in het buitenland CLARA BOFFIN, LIEN SPELEERS ème congrès du Societés Historiques et Scientifiques: Se nourrir. Pratiques et stratégies . 138 alimentaires, 22-26.04.2013, Rennes. Sprekers: Charruadas P., Devos Y., Vrydaghs L., Boffin C., e e Speleers L. & Nicosia C.: Des champs et des bêtes à Bruxelles (X -XV siècles). Approche interdisciplinaire des pratiques agricoles et alimentaires. TARA CHAPMAN . Colloque - “European Society for the Study of Human Evolution (ESHE)", 19-21.09.2013, Vienna, Austria. Poster: Tara Chapman, Patrick Semal, Fedor Moiseev , Antoine Balzeau,Victor Sholukha, Stéphane Louryan Marcel Rooze, Serge Van Sint Jan - Virtual biomechanical analysis of the lower limbs of a Neandertal . Workshop “Morphometrics Workshop in Naturalis Museum", 24-26.09.2013, Leiden, Netherlands. Speaker: Tara Chapman - Comparison of two Neandertal femoral bones with anatomically modern humans using Quadric Surface fitting ème . Colloque “1838 réunion scientifique de la Société d’Anthropologie de Paris", 23-25.01.2013, Paris,

187 France. Speaker: Tara Chapman, Philippe Lefevre, Stéphane Louryan Marcel Rooze, Serge Van Sint Jan - Sex determination using Probabilistic Diagnosis within a virtual environment. BEA DE CUPERE . Conference “Eleventh International Meeting of the ASWA working group", 23-28.06.2013, Haifa, Israel. Poster: B. De Cupere, S. Hamilton-Dyer & J. Poblome, "Communal dining in the eastern suburbia of ancient Sagalassos, Turkey. The evidence of animal remains and material culture" KOEN DEFORCE . Conference “Wood charcoal production, charcoal burners, charcoal kilns – Inventory of the knowledge and perspectives of research”, 12-13.9.2013, Limoges. Sprekers: Koen Deforce - Wood selection for charcoal production in Roman, Medieval and Post-Medieval Northern Belgium. . Bioarch Workshop: Recent advances in morphometrics applied to archaeobotany and archaeozoology, 21-22.3.2014, Paris. Sprekers: Dufraisse A., Deforce K. Haneca K. & Terral F.: Morphometrics and past woodland management. ELENA MARINOVA . INTIMATE Cost Workshop on Terrestrial Records from Eastern Europe, 6-9.03.2013, Cluj. Sprekers : S. Tonkov, E. Marinova, E. Bozilova, M. Lazarova, J. Atanassova, I. Stefanova, D. Ivanov "Vegetation and climate changes in the high Bulgarian mountains: 30000-8000 cal. BP" . ArboDat 2013 Workshop, 22-24.04.2013, Wiesbaden. Particpation in discussion and experience exchange th . 16 Conference of the International Work Group for Palaeoethnobotany, 17-21.06.2013, Thessaloniki. "E. Marinova, A. Ferudean, S. Tonkov, I. Slavova, H. de Brue, M. Lazarova, J. Atanassova and E. Bozilova "Human impact on the vegetation in SE Europe: integration of archaeobotanical and palynological evidence from Bulgaria" - I. Slavova and E. Marinova "Unthreshed intact wheat storages from ancient Apollonia – indication of growing together of einkorn/new type wheat and free threshing wheat?" - S. Hahn, I. Slavova, E. Marinova, S. Riehl ""Plant production on the fringes of the Hittite Empire - Archaeobotanical remains from Oymaağaç/Nerik (northern Turkey) "" " . Talking Neolithic: The Indo-European Homeland Problem versus the Origin(s) of the First European Farmers, 01-03.12.2013, Leipzig. Spreker: E. Marinova "Neolithic, Chalcolithic and Bronze Age agriculture in South Earstern Europe in the light of regional connections and cultural interactions" CAROLINE POLET . Week-end à thème AlimenTerre – Archéologie & alimentation, 23-24.02.2013, Ath et Bruxelles. Communication orale : C. Polet - Anthropologie et alimentation . 5ième Colloque International de Pathographie, 09-12.05.2013, Bergues (France). Communication orale : C. Polet, R.Orban, M. Fourny, A.Dierkens, M. Le Bon, D. Roels, M. Vercauteren et M.-P. Van Craynest - Ostéobiographie d’un dignitaire ecclésiastique exhumé de la cathédrale des Saints-Michelet-Gudule (Bruxelles, XVe s.) ème Colloque du Groupement des Anthropologistes de Langue Française (GALF), 16-18.10.2013, . 31 Marseille. Communication orale : C. Polet - Apport des isotopes stables à l’Antropologie biologique. Communication orale : C. Polet, R. Orban, J.-P Beauthier et P. Lefèvre - Constitution de collections ostéologiques humaines identifiées en Belgique : limites et espoirs . Journée du groupe de contact FNRS "Préhistoire – Prehistorie", 7.12.2013, Eupen. Communication orale : P. André, C. Polet et E. Warmenbol - Les restes humains du Néolithique final de la Grotte du Père Noël à Han-sur-Lesse (Rochefort, Namur) ème . 1838 réunion scientifique de la Société d’Anthropologie de Paris, 23-25.01.2013, Paris. Poster : G. Guegen, S. Kacki, C. Polet, E. Goudie Falckenbach et D. Castex - Le cimetière du couvent de Maria Troon (Termonde, Belgique, XVIe siècle) : de nouveaux indices pour une épidémie de peste ème Colloque du Groupement des Anthropologistes de Langue Française (GALF), 16-18.10.2013, . 31 Marseille. Poster : G. Gueguen, S. Kacki, C. Polet, A. Colombo, M. Rouzic et D. Castex - Le cimetière de peste du couvent de Maria Troon (Termonde, Belgique, XVIe siècle): un «modèle» de gestion des corps en contexte épidémique . Journées d´archéologie en Wallonie 2013, 21-22.11.2013, Namur. Poster : K. Deforce, F. Pigière, C. Polet, J. Cerezo-Roman, F. Hanut, V. Hurt, M.Udrescu et W. Van Neer - Etudes bioarchéologiques de la nécropole à incinération romaine de Messancy (Province de Luxembourg) MONA COURT-PICON e . Conférence "Archéométrie 2013" XIX colloque du GMPCA, 22-26.04.2013, Caen (France). Auteurs: Borderie, Q., Court-Picon, M., Piechaczy, M. - Microfossiles non polliniques, pollen et processus pédosédimentaires en contexte très anthropisé : le site du château de Brie-Comte-Robert."

188 . Conférence "Environmental studies of Celtic and Roman sanctuaries in north-western Europe", 68.06.2013, Amiens (France). Auteurs: Boulen, M., Court-Picon, M. - Les sanctuaires dans leur environnement : apport des analyses polliniques dans le nord de la France et la Belgique. th . Conférence "16 International Work Group for Palaeoethnobotany", 16-22.06.2013, Thessaloniki (Greece). Auteurs: Preiss, S., Court-Picon, M., Salavert, A. - The Middle Ages archaeobotanical data in Wallonia (Southern Belgium): A review. Auteurs: Chevalier, A., Court-Picon, M., Salavert, A., Bosquet, D. - Presence of Avena sp.in Early Belgian Neolithic sites: a commensal weed or a real domesticate ? Auteurs: Figueiral, I., Bouby, L., Court-Picon, M., Compan, M., Fabre, L., Haurillon, R., Jung, C., Martin, S., Pomarèdes, H., Tardy, C., Terral, J.-F. - Hidden Gallo-Roman agrarian landscapes from the “Biterrois” (Southern France): combined evidence from archaeobotany and archaeology. th . Conférence "19 Annual Meeting of the European Association of Archaeologists EAA", 4-8.09.2013, Pilsen (République Tchèque). Auteurs: Court-Picon, M., Preiss, S., Goffette, Q., Herremans, D. - Food, th th technical and other plants from the late medieval monastic kitchen (14 -15 century) of Clairefontaine Abbey, Belgium. Auteurs: Preiss, S., Court-Picon, M., Goffette, Q., Herremans, D., th Bernard, I. - Consumption patterns and living conditions in a 18 century rural nunnery: an interdisciplinary study on the latrine of Clairefontaine (south-eastern Belgium) with special attention to botanical remains. Auteurs: Goffette, Q., Court-Picon, M., Preiss, S., Herremans, D. - A slice of veal th with your stale bread? Faunal remains from the 18 century latrine at the abbey of Clairefontaine (south-eastern Belgium). nd . Conférence "2 International APLE-APLF Congress: Pollen Biotechnology, Diversity and Function in a Changing Environment", 17-20.09.2013, Madrid (Espagne). Auteurs: Court-Picon, M., Preiss, S. - Pollen data and other archaeobotanical remains from the middle ages in Wallonia (southern belgium): A review. . Conférence "Journées d'Archéologie Wallonne 2013", 21-22.11.2013, Namur. Auteurs: Goffette, Q., Court-Picon, M., Preiss, S., Herremans, D., Mignot, P. - Il était une fois Clairefontaine: Le quotidien des ème nonnes d'une abbaye cistercienne au 18 siècle. Auteurs: Preiss, S., Goffette, Q., Court-Picon, M., Salavert, A., Henrard, D. - Villers-le-Bouillet - Lohincou, un habitat rural du Haut Moyen Âge : résultats préliminaires des études archéobotaniques et archéozoologiques. VEERLE LINSEELE st . 1 Meeting of the “Centro Studi Sudanese e Sub-Sahariani”, 17-18.06.2013, Milan. Sprekers: V. Linseele - Archaeozoological studies at Al Khiday & divergent pathways towards food production in northeastern Africa th . 11 Archaeozoology of South West Asia and Adjacent areas meeting., 23-28.06.2013, Milan. Sprekers: V. Linseele - The early history of domesticated cattle in Africa. Poster: Animals at the Graeco-Roman town of Karanis (Fayum Oasis, Egypt) FABIENNE PIGIÈRE . Table ronde internationale "The villa of Hoogeloon in the northern periphery of the civitas Tungrorum", 10-11/01/2013, Tongeren. Orateur invité : Pigière F. - Animal husbandry in the core area of the civitas Tungrorum” . Colloque « AlimenTerre, Archéologie et alimentation », 23-24/02/2013, Ath et Evere. Orateur invité : Pigière F.- Archéozoologie et histoire de l’alimentation. . Bioarch Workshop-Morphometrics, 21-22/03/2013, Paris, participante SIDONIE PREISS . Colloque "AlimenTerre, Archéologie et Alimentation", 23-24.02.2013, Ath et Evere, Belgique. Oratrices invitées : Bruley-Chabot Gaëlle et Preiss Sidonie", de la graine au pain", rélexions croisées entre l'archéologue et le carpologue, études des sociétés médiévales. ème congrès du GMPCA, 22-26.04.2013, Caen, France. Poster : Preiss Sidonie et Ruas M.-P. "Les . 19 semences minéralisées en contexte archéologique : approche descriptives et taphonomique" . Colloque CTHS "se nourrir", 22-26.04.2013, Rennes, France. Communicante : Preiss Sidonie, "Approche des marqueurs carpologiques du statut socio-économique durant le Moyen Âge dans le nord de la France" th . 16 symposium of the International Working Group on Palaeoethnobotany, 16-21.06.2013, Thessalonique, Grèce. Poster : Preiss Sidonie, "Aspects of agricultural and diet of the medieval period th th (10 -12 century A.D.) in Northern France" th . 16 symposium of the International Working Group on Palaeoethnobotany, 16-21.06.2013, Thessalonique, Grèce. Poster : Preiss Sidonie, Court-Picon Mona, Salavert Aurélie, "The Middle Ages archaeobotanical data in Wallonia (southern Belgium): a review"

189 th

. 19 international congress of European Association of Archaeologists, 04-08.09.2013, Pilsen, Czech Republic. communicants : Preiss Sidonie, Court-Picon M., Goffette Q., "Consumption patterns and th living conditions in a 18 century rural nunnery: an interdisciplinary study on the latrine of Clairefontaine (south-eastern Belgium) with special attention to botanical remains". KIM QUINTELIER . Jaarvergadering Nederlandse Vereniging voor Fysische Antropologie, 26/01/2013, Leiden. "Invited speaker - Fysische antropologie in België: Toen en een case study uit het Nu” LIEN SPELEERS th . 16 Conference of the International Workgroup for Palaeoethnobotany, 17-22.6.2013, Thessaloniki. Poster: Speleers L., van der Valk J.M.A. - Macrobotanical traces of food consumption in medieval and post-medieval Brussels (Belgium) . Bioarch Workshop: Recent advances in morphometrics applied to archaeobotany and archaeozoology, 21-22.03.2013, Paris. Participant . Developing International Geoarchaeology (DIG), 5-6.09.2013, Basel. Sprekers: Y. Devos, C. Nicosia, L. Speleers & L. Vrydaghs: Geoarchaeology and (pre)-urban wetland archaeology: some case studies from Brussels (Belgium) PAUL SPAGNA . Journées d´archéologie en Wallonie 2013, 02/11/2013, Bouge, Belgique. auditeur ELS THIEREN . BioArch Workshop on geometric morphometrics, 21-22.03.2013, Parijs. Spreker: Thieren, E. Geometric morphometric analysis on sturgeon scutes: possibilities for size reconstruction? MIRCEA UDRESCU . Fifth conference of the ICAZ Animal Palaeopathology Working Group, 31.05-02.06.2013, Stockholm. Poster: M. Udrescu & W. Van Neer - Healed fracture of a cattle femur from early Roman Belgium (poster) KATRIEN VAN DE VIJVER . Contactdagen voor Belgische en Nederlandse Archeologen en Bouwhistorici, 30-31.05.2013, Brussel, BE. Spreker: K. Van de Vijver - De archeologie van geweld: De executie van 41 briganten op het St.Romboutskerkhof te Mechelen in 1798. . BABAO annual conference, 13-15.09.2013, York, UK. Poster: K. Van de Vijver - Interpretation of multiple burials on a medieval and post-medieval cemetery in Belgium . Conflict in Contact I, 23.11.2013, Ieper, BE. Spreker: K. Van de Vijver - De archeologie van geweld: De executie van 41 briganten op het St.Romboutskerkhof te Mechelen in 1798. . Workshop The Urban Graveyard. The low countries in a European perspective, 12-13.12.2013, Amersfoort, NL. Spreker: K. Van de Vijver - The St. Rombout’s cemetery in Mechelen, Belgium. WIM VAN NEER . Conference on the Bioarchaeology of Ancient Egypt, 31.01-02.02.2013, Cairo. Sprekers: W. Van Neer & R. Friedman: An Update on the Burials of Wild and Domestic Animals at the Predynastic Elite Cemetery of Hierakonpolis (Upper Egypt) th . 17 Meeting of the ICAZ Fish Remains Working Group, 16-21.09.2013, Tallinn, Estland. Sprekers: W. Van Neer & A. Ervynck - Stable isotope analysis of fish remains from Belgian sites: implications for biogeography and the reconstruction of trade connections . Conference “Proto-globalisation in the Indian OceanWorld", 7-9.11.2013, Oxford. Sprekers: Ottoni, C., Van Neer, W., Boivin, N., Prendergast, M., Grange, T., Geigl E.-M. - Ancient DNA from cats hints to early trade in the Indian Ocean world. 3.2

Explorations et travail hors les murs_Onderzoekstochten en werk buitenshuis BEA DE CUPERE . Hierakonpolis, Egypte: 7-24.03.2013: deelname aan opgravingen op de site van Hierakonpolis. Staalname en determinatie van opgegraven dierenbeenderen. . Sagalassos, Turkije: 20.07-01.08.2013 en 10-24.08.2013: deelname aan opgravingen te Sagalassos en Hacilar. Staalname en determinatie van opgegraven beenderresten. . München, 13-16.05.2013: staalname van archeologische kattenbotten in het 'Institut für Paläoanatomie und Geschichte der Tiermedizin der Ludwig Maximilians Universität' VEERLE LINSEELE . Egypte 22.03-30.03.2013: deelname aan de opgravingen op de site van Dayr al-Barshâ area. Staalname en determinatie van opgegraven dierenbeenderen.

190 ELENA MARINOVA . Dair el Barsha, Egypte: 22-30.03.2013: deelname aan opgravingen op de site van Dair al Barsha. Staalname en determinatie van opgegraven plantenresten. . Tell ISwid, Egypte: 31.03-09.04.2013: deelname aan opgravingen op de site van Tel Iswid. Staalname en determinatie van opgegraven plantenresten. PAUL SPAGNA . Kulinda, Sibérie: 1-16.07.2013 : suivi géologique des fouilles paléontologiques au sein de l'équipe belgo-française dirigée par P. Godefroit. . Paul Spagna (IRScNB), Stéphane Pirson et Pierre van der Sloot (SPW) campagne de terrain basée sur la description de coupes géologiques et de sondages profonds sur le site du futur Trilogiport d'Hermalle (zone 15, parcelles A à F). Douze journées de terrain réparties d'août à décembre 2013. Reconstitution de la morphologie de la plaine alluviale mosane et positionnement des occupations mésolithiques à romaines. . Paul Spagna (IRScNB), Kevin Di Modica (Scladina-Archéologie andennaise) et Etienne Juvigné (ULg) : description d'une coupe de loess dans les limons de couverture de la carrière des dolomies de Marche-les-Dames (22.04.2013). PAUL SPAGNA & ERIC GOEMAERE . Paul Spagna, Eric Goemaere (IRScNB) et Stéphane Pirson (SPW) : participation à l'inventaire lithique réalisé dans le cadre du projet "Laiton mosan", à la citadelle de Namur, à Enhaive et à Dourbes (trois journées, de février à mai 2013). PAUL SPAGNA & PAUL HAESAERTS . Paul Spagna et Paul Haesaerts (IRScNB), Stéphane Pirson (SPW) : campagne de terrain à la carrière du Romont (Eben-Emael). Quatre journées de terrain de mars à mai 2013. Etude du nouveau stratotype belge pour les SIM 5 à 2. . Paul Spagna, Paul Haesaerts (IRScNB), Stéphane Pirson et Claire Goffioul (SPW): journée de terrain sur le site du golf de Wanze - description de coupes de loess. . Paul Spagna, Paul Haesaerts (IRScNB), Stéphane Pirson et Hélène Collet (SPW): journées de terrain sur le site de Petit-Spienne - description et prélèvements dans la tranchée recoupant la Nappe de Mesvin. Trois journées en avril 2013. ELS THIEREN . Parijs, Frankrijk; 25.02.2013: staalname van steuren in het MNHN voor DNA-onderzoek. SOFIE THYS . Sagalassos, Turkije: 20.07-07.08.2013: deelname aan opgravingen te Sagalassos. Staalname en determinatie van opgegraven beenderresten. KATRIEN VAN DE VIJVER . Sagalassos, Turkije: 17.08-01.09.2013: deelname aan opgravingen te Sagalassos. Staalname en studie van opgegraven menselijke resten. WIM VAN NEER . Hierakonpolis, Egypte: 7-24.03.2013: deelname aan opgravingen op de site van Hierakonpolis. Staalname en determinatie van opgegraven dierenbeenderen. . Oxyrhinchus. Egypte: 8-15.04.2013: deelname aan de opgravingen van de vindplaats Oxyrhinchus. Determinatie van de faunaresten ter plaatse . London, 28.02-01-03.2013: staalname van Egyptische kattenmummies in het NHM voor DNA-onderzoek WIM WOUTERS . München, Duitsland: 14-16.10.2013: studie van de referentiecollectie van de Cyprinidae ter voorbereiding van een publicatie 3.3

Autres déplacements professionnels, en Belgique et à l'étranger_ Andere werkzendingen, binnen België of in het buitenland ALEXANDRE CHEVALIER . Réunion scientifique projet "Laitons Mosans", 22/02/13, Namur, direction archéologique de la province de Namur . Réunion scientifique activités Région Wallone 2014, 26/02/13, Moulins de Bez . Réunion scientifique, fouilles des urnes du site de Wanze, Liège, direction archéologique, 28/05 + 13/06 + 13/09/2013 MONA COURT-PICON, KOEN DEFORCE, SIDONIE PREISS, FABIENNE PIGIÈRE . Visite du chantier archéologique de Wanze/Golf (Région Wallonne), 20/02/2013

191 MONA COURT-PICON, QUENTIN GOFFETTE . Réunion avec les archéologues D. Herremans et P. Mignot , 17.12.2013, Namur, Réunion scientifique et préparation monographie Clairefontaine BEA DE CUPERE . Meeting of the management committee of GDRE BioArch, 10.07.2013, Barcelona, ter vervanging van W. Van Neer (commissielid) . Identificatie van dierenhaar aan het NICC, 29.11.2013, Brussel, werkvergadering BEA DE CUPERE, ELENA MARINOVA . IUAP-meeting, 25.06.2013, Gent, wetenschappelijke vergadering QUENTIN GOFFETTE, SIDONIE PREISS . Réunion de collaboration (château de Logne), 28/01/2013 et 21/05/2013, Jambes CAROLINE POLET . Jury du Mémoire de Master Européen en Histoire de l’Art et Archéologie de Daniela Gnat, 03.09.2013, Bruxelles KIM QUINTELIER, WIM VAN NEER, LIEN SPELEERS, CLARA BOFFIN, ELENA MARINOVA . Begeleidingscommissie Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 27/06/2013, wetenschappelijke vergadering . Begeleidingscommissie Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 19/12/2013, wetenschappelijke vergadering PAUL SPAGNA . Réunion de collaboration (sites d’Etricourt-Manancourt) avec Stéphane Pirson (SPW), Jean-Luc Locht, Sylvie Coutard et David Hérisson(INRAP), 3.05.2013, base archéologique du Canal Seine-Nord Europe (Croix-Moligneaux – Fr) PAUL SPAGNA ET PAUL HAESAERTS . Réunion de collaboration (site de Romont, Eben-Emael-Be) avec Stéphane Pirson (SPW), F. Lehmkuhl et C. Zeeden (Aachen) et Thomas Hauck (Köln), 27.11.2013, Jambes WIM VAN NEER . Meeting of the management committee of GDRE BioArch, 15/12/2013, Montpellier, commissielid . Doctoraat Université Lumière Lyon 2, februari 2013, Lyon, jurylid . Doctoraat Université de Genève, maart 2013, Genève, jurylid . Doctoraat Rijksuniversiteit Groningen, mei 2013, Groningen, jurylid . Verdediging Diplôme d’Habilitation à Diriger des Recherches, juni 2013, Rennes, rapporteur & jurylid WIM VAN NEER, BEA DE CUPERE, CAROLINE POLET, KIM QUINTELIER, ELENA MARINOVA . IUAP-meeting, 10.12.2013, Brussel, wetenschappelijke vergadering WIM VAN NEER, BEA DE CUPERE, SIDONIE PREISS, KIM QUINTELIER . First IUAP-meeting, 29.01.2013, Leuven, wetenschappelijke vergadering 6.

Services publics_Dienstverlening

6.1

Participation aux salles publiques et expositions temporaires de l'IRSNB_Medewerking met publieke zalen en tijdelijke tentoonstellingen van KBIN CAROLINE POLET . Comité scientifique de la future exposition permanente sur l'Homme FABIENNE PIGIÈRE . Organisation de la venue à l'IRSNB de l’exposition : « Les métiers de l’archéologie », exposition itinérante « 2014 : Année de l’Archéologie en Wallonie», du 01/08/2014 au 30/08/2014, organisée par le Service Public de Wallonie, DGO4, Service de l’Archéologie.

6.2

Autres activités d'accueil de l'IRSNB (hors visites pour étude des collections)_Andere onthaalsactiviteiten van het KBIN (buiten bezoeken voor onderzoek van de collecties) CAROLINE POLET ème secondaire du Lycée Emile Jaquemain, Bruxelles . Ateliers dans les coulisses pour les élèves 3 (25.10.13 et 14.11.13)

6.3

Expertise et consultations_Expertise en consulterende opdrachten ALEXANDRE CHEVALIER . Editor the Society for Phytolith Research Bulletin . Membre du comité et vice-président de ICOM Belgique-Wallonnie/Bruxelles

192 BEA DE CUPERE . lid van het "Steering committee" van het Dama-project (Nottingham, UK) FABIENNE PIGIÈRE . Collaboration à la préparation de l’exposition : "les découvertes archéologiques de la ZAE de Ghislenghien" Ath, Espace gallo-romain, exposition « 2014 : Année de l’Archéologie », . Collaboration à la préparation de l’exposition : « Trésor ? / Trésor ! Archéologie au cœur de l’Europe », Musée royal de Mariemont, exposition « 2014 : Année de l’Archéologie », 10/05/2014 au 30/11/2014 . . Collaboration à la préparation de l’exposition : « Les métiers de l’archéologie », Wallonie-Région de Bruxelles, exposition itinérante « 2014 : Année de l’Archéologie en Wallonie» 14/02/2014 au 31/12/2014 organisée par le Service Public de Wallonie, DGO4, Service de l’Archéologie. . Collaboration à la préparation de l’exposition : « Les hommes, la Meuse ». Bouvignes-Maison du Patrimoine médiéval Mosan, 30/03/2013 au 03/11/2013. WIM VAN NEER . sinds 2008: lid van het “management committee of BioArch” 6.4

Autres activités pour des tiers_Andere activiteiten voor derden ALEXANDRE CHEVALIER . Suivi scientifique de la thèse de doctorat de Tatiana Stellian (ULB - Faculté des Lettre et Philosophie) "The use of plants ini the central coast of Perou from the Middle Horizon to the Late Horizon (ca. 6001532" . 3 évaluations d'articles pour la publication "Los Estudios Arqueobotánicos en Suramérica: problemas y actualizaciones". MONA COURT-PICON . Membre du comité d’accompagnement de Kamyar Kamran – Thèse de Doctorat intitulée « Holocene vegetation history, climate change and human impact in northwestern Europe: Contribution of the high-resolution palynological study of the Misten Holocene peat bog (Hautes-Fagnes, Belgium) », Université de Liège . 1 review pour Journal of Plant Development VEERLE LINSEELE . 1 review voor Azania, 1 review voor Journal of African Archaeology ELENA MARINOVA . 2 reviews voor Vegetation History and Archaeobotany . 1 review voor PLOSONE . review voor Journal of Archaeological Science . review voor Quaternary International . review voor Phytologia Balcanica CAROLINE POLET . Membre du comité d’accompagnement de Katrien Van de Vijver – Thèse de Doctorat intitulée « The paleodemographic and paleopathological study of the St Rombouts cemetery, Mechelen », Faculté des Sciences (Department Biologie), KUL . Membre du comité d’accompagnement de Tara Chapman – Thèse de Doctorat intitulée « Comparison of the locomotion of anatomically modern humans and Neandertals », Université Libre de Bruxelles . Membre du comité d’accompagnement de Denis Bouquin– Thèse de Doctorat intitulée « Décomposition du cadavre et pratiques funéraire du passé. Confrontation des donées médico-légales et archéologique », co-tutelle Faculté Médecine (ULB) et l’Université de Bourgogne (UFR Sciences humaines) . Présidente du comité d’accompagnement de Claire-Alix Dubreuil – Thèse de Doctorat intitulée « Utilité (à des fins didactiques et muséologiques) et faisabilité des reconstitutions faciales en paléoanthropologie sur base de deux collections de crânes conservées à l'Institut royal des Sciences naturelles de Belgique (IRSNB) », Université Libre de Bruxelles . Secrétaire-trésorière de l’Association pour la Diffusion de l’Information Archéologique . Secrétaire générale de la Société royale belge d'Anthropologie et de Préhistoire . janvier 2013 : review pour Préhistoires méditerranéennes . juin 2013 : review pour les actes du congrès "Food and Drink in Archaeology conference" KIM QUINTELIER . Reliekenonderzoek St. Rombouts, Mechelen, KIK, 9/9/13

193 SIDONIE PREISS, ALEXANDRE CHEVALIER, QUENTIN GOFFETTE ET FABIENNE PIGIÈRE . formation extraction matériel archéobotanique (macrorestes) et archéozoologique pour la région Wallonne. WIM VAN NEER . januari 2013: lid van evaluatiecommissie van een CNRS onderzoekseenheid op uitnodiging van het AERES (Agence d'évaluation de la recherche et de l'enseignement supérieur) . maart 2013: review voor ANR van een project Jeunes Chercheuses / Jeunes Chercheurs SHS 3 - Comité SHS3 . maart 2013 : review voor ANR van een projet Blanc SHS 3 - Comité SHS3 . maart 2013: beoordeling individueel postdoc projectvoorstel voor Wellcome Trust (Medical History and Humanities Fellowship) . 2 reviews voor Journal of Archaeological Science . 1 review voor Quaternary International 7.

Equipement_Uitrusting

7.1

Infrastructure de recherche_Onderzoeksinfrastructuur . Microscoop: Zeiss - AxioImager A2 (opvallend licht - donkerveld en doorvallend licht); 05/2013; 18.151,50 euro

8.

Visiteurs_Bezoekers

Belgium Bosmans Simon

Devos Yannick

biologiste, ULB SPW-DGO4-Dépt. du Patrimoine CReA-Patrimoine ULB

Dierkens Alain

ULB

Denis Marceline

Ervynck Anton Focant Guy Frémondeau Delphine Henrard Denis Lentacker An Pirson Stéphane Plouvier Liliane Plumier Jean Solonakis Noiccolas Van Craynest MariePaule

Agentschap Onroerend Erfgoed SPW-DGO4-Dépt. du Patrimoine CAS, KULeuven SPW-DGO4-Dépt. du Patrimoine Agentschap Onroerend Erfgoed SPW-DGO4-Dépt. du Patrimoine Centre de Gastronomie Historique SPW-DGO4Dépt. du Patrimoine étudiant archéologie, ULB New labpatho

29 2

2013 07/08 & 09/08

étude Coxyde

1

3/05, 30/08

bespreking samenwerkingsverband

3

9/01 & 29/05 & 30/07

1

14/05

bespreking samenwerkingsverband réunion de travail avec le Centre de Gastronomie Historique

2

15/02 & 05/07

publicatie

1

11/06

préparation exposition

6

17/01, 16/04 26/04, 04/06, 06/06, & 11/06


1

24/01


1

05/07


3

6/02, 4/06 & 01/10


1

14/05

réunion de travail avec le Centre de Gastronomie Historique

2

4/06 & 01/10


2

22/03 et 25/03

étude Ciply

3

31/07, 07/08 & 08/08

publication

18

EU Countries Crevecoeur Isabel

University of Bordeaux

France

1

03/07

Gomez Asier

MHNH, Paris

France

1

03/07

Groot Maaike Fahy Geraldine

Univ Amsterdam Max Planck Institute, Leipzig

Nederland Germany

1 1

17/05 03/10

Collaboration on the virtual reconstruction of the Spy II skeleton Collaboration on the virtual reconstruction of the Spy II skeleton bespreking samenwerkingsverband bespreking samenwerkingsverband

194 Filipovic Dragana Ivanova Mariya Lin Minghao Palmer Jessica Salanova Laure Salavert Aurélie

Institute of Archaeology, Belgrade Heidelberg University University of Cambridge Universiteit Leiden CNRS, UMR 7055, Nanterre MHNH, Paris

Serbia Germany UK Nederland France France

6 1 2 1 1 1

12-20/11 21/02 24-25/01 02/12 28/01 17/01

Villotte Sébastien

University of Bordeaux

France

1

12/12

Waters-Rist Andrea non EU Countries Hodgins Greg Fuller Benjamin

Universiteit Leiden

Nederland

02/12

University of Arizona, Tucson University of California, Irvine University of British Columbia, Vancouver

USA USA

1 9 1 7

Canada

1

14/10

Richards Michael

bespreking samenwerkingsverband bespreking samenwerkingsverband consultatie referentieskeletten bespreking samenwerkingsverband bespreking samenwerkingsverband bespreking samenwerkingsverband Discussion regarding collaboration for a new project 'LABEX' bespreking samenwerkingsverband

05/06 17-25/04 voorbereiding publicaties bespreking samenwerkingsverband

195

BELGISCHE BELGIQUE

GEOLOGISCHE

DIENST_SERVICE

GÉOLOGIQUE

DE

1.

Staff The administrative overview of the personel of the Geological Survey of Belgium lists both the scientific and administrative personnel as statutary or contractual. This discrimination is becoming less and less relevant, as contractual workers take up core tasks and can be regarded as permanent employees.

1.1

Statutair_Statutaire

1.1.1 Wetenschappelijk personeel (geologen)_Personnel scientifique (géologues) BAETEMAN Cecile, Eerstaanwezend assistent, 05/05/1950, N, I DE CEUKELAIRE Marleen, Eerstaanwezend assistent, 19/11/1963, N, 20 % geoloog BGD en 80 % conservator collecties DEVLEESCHOUWER Xavier, Premier assistant, 24/12/1971, F, I DE VOS Walter, Afdelingshoofd a.i., 23/01/1951, N, I, tot zijn pensioen op 01/10/2013 DUSAR Michiel, Departementshoofd a.i., 10/04/1949, N, I GOEMAERE Eric, Chef de section a.i., 17/09/1961, F, II HEYVAERT Vanessa, Eerstaanwezend assistent, 15/08/1979, N, I, vanaf 01/12/2013 PIESSENS Kris, Eerstaanwezend assistent, 29/01/1973, N, I VANBRABANT Yves, Premier assistant, 20/02/1971, F, II 1.1.2 Administratief en technisch personeel_Personnel technique et administratif BEULENS Anne Marie, Technisch deskundige, 05/02/1953, N DE BONT Yves, Technisch medewerker, 08/04/1957, N HERRIER Patrik, Assistant technique, 17/01/1959, F LEDUC Thierry, Expert technique, 12/04/1967, F VAN SCHELVERGEM Marleen, Administratief medewerker, 03/02/1954, N 1.2

Contractueel_Contractuel

1.2.1 Wetenschappelijk personeel_Personnel scientifique BELANGER Isabelle, Assistante, 04/05/1969, F BOGEMANS Frieda, Eerstaanwezend assistent, 14/10/1958, N BURLET Christian, Assistant, 12/06/1980, F CAMBIER Geoffrey, Assistant, 17/04/1986, F, jusqu'au 16/06/2013 DECLERCQ Pierre-Yves, Assistant, 03/11/1976, F HEYVAERT Vanessa, Assistent, 15/08/1979, N, tot 30/11/2013 JANSSENS Rindert, Assistent, 24/02/1983, N NKONO Collin, Assistant, 02/02/1970, F, jusqu'au 31/03/2013 PETITCLERC Estelle, Assistante, 15/12/1976, F VANDEWIJNGAERDE Wim, Assistent, 08/04/1988, N, tot 31/03/2013 VERHEYDEN Sophie, Assistent, 14/09/1971, N WALSTRA Jan, Assistent, 25/06/1979, N WELKENHUYSEN Kris, Assistent, 01/03/1985, N 1.2.2 Administratief en technisch personeel_Personnel administratif et technique BABUN France, Assistante administrative, 27/01/1963, F DELFORGE Xavier, Assistant administratif, 17/02/1973, F DE SAEDELEER Carine, Administratief medewerker, 01/02/1966, N DESMET Fabienne, Assistante administrative, 17/09/1963, F GUERIN Aurélie, Assistante administrative, 05/06/1987, F, jusqu'au 31/12/2013 LAURYS Anne, Expert technique, 06/06/1985, F WUYTS Karine, Administratief deskundige, 13/04/1967, N

196 1.3

Onderhoudspersoneel_Personnel d'entretien DOUKKALI Fatima, Collaboratrice technique, 27/12/1975, F SWERTS Chantal, Collaboratrice technique, 15/06/1954, F SWERTS Hortense, Collaboratrice technique, concierge, 03/03/1952, F

1.4

Vrijwilligers/Medewerkers_Collaborateurs/Volontaires

1.4.1 Wetenschappelijke medewerkers_Collaborateurs scientifiques DEJONGHE Léon, Volontaire DE VOS Walter, Vrijwilliger, vanaf 01/10/2013 DREESEN Roland, Vrijwilliger EVERAERTS Michel, Volontaire GHYSEL Pierre, Volontaire GOETHALS Herman, Vrijwilliger GROESSENS Eric, Volontaire LAGA Pieter, Vrijwilliger MARTIN Céline, Vrijwilliger, tot 30/06/2013 – projectmedewerker BELAM MIGOM Frédéric, Vrijwilliger MORTIER Clément, Vrijwilliger, van 15/07-15/10/2013 PITTARELLO Lidia, Vrijwilliger, vanaf 02/04/2013 – projectmedewerker BELAM VANDEWIJNGAERDE Wim, Vrijwilliger, vanaf 01/04/2013 1.4.2 Stagiairs_Stagiaires BRÜSTLE Anna Katharina, 04/02-01/03/2013 DECKX Sigur, 25/02-01/03/2013 FENAUX Helene, 19/08-30/08/2013 en 21/10-30/10/2013 HODEL Florent, 04/04-31/08/2013 KOCHERESHKO Polina, 22/10-30/06/2014 NOËL Jérôme, Stagiaire, 14/10-30/01/2014 NZEKWE Obinna Peter, 26/06-24/12/2013 VALLET Floriane, Stagiaire, 08/04-31/07/2013 VAN VLIET Nicolas, Stagiaire, 01/07-31/07/2013 1.4.3 Geaccrediteerde vzw_asbl accréditée FERNANDEZ FUENTES Isabel, Agency office, European Federation of Geologists STEIN Anita, Agency office, European Federation of Geologists Samenvattende tableau_Tableau récapitulatif 1 Personeel_Personnel Nom, prénom Naam, voornaam

date de naissance

♀ / ♂

Grade

1.1 Statutair personeel_Personnel statutaire Baeteman, Cecile 05/05/1950 V SW2 Beulens, Anne 05/02/1953 V B De Bont, Yves 08/04/1957 M D De Ceukelaire, Marleen 19/11/1963 V SW2 De Vos, Walter 23/01/1951 M SW2 Devleeschouwer, Xavier 24/12/1971 M SW2 Dusar, Michiel 10/04/1949 M SW2 Goemaere, Eric 17/09/1961 M SW2 Herrier, Patrik 17/01/1959 M C Heyvaert, Vanessa 15/08/1979 V SW2 Leduc, Thierry 12/04/1967 M B Piessens, Kris 29/01/1973 M SW2 Van Schelvergem, Marleen 03/02/1954 V D Vanbrabant, Yves 20/02/1971 M SW2 1.2 Niet statutair personeel_Personnel non-statutaire Babun, France 27/01/1963 V C Belanger, Isabelle 04/05/1969 V SW1

temps partiel ou complet (%)

N/F

Statut / Statuut

100 75 100 20 80 100 100 100 100 100 100 100 50% 100

N N N N N F N F F N F N N F

wetenschappelijk technisch technisch wetenschappelijk wetenschappelijk scientifique wetenschappelijk scientifique technique wetenschappelijk technique wetenschappelijk administratief scientifique

100 100

F F

administratif scientifique

Datum in/ uit dienst

80% collecties Tot 30/09

Vanaf 01/12

Reëel %

100 75 100 20 60 100 100 100 100 8.33 100 100 50 100 100 100

197 Bogemans, Frieda 14/10/1958 V SW2 100 N Burlet, Christian 12/06/1980 M SW1 100 F Cambier, Geoffrey 17/04/1986 M SW1 100 F Declercq, Pierre-Yves 03/11/1976 M SW1 100 F Delforge, Xavier 17/02/1973 M C 100 F De Saedeleer, Carine 01/02/1966 V D 80 N Desmet, Fabienne 17/09/1963 V C 100 F Guérin, Aurélie 05/06/1987 V C 100 F Heyvaert, Vanessa 15/08/1979 V SW1 100 N Janssens, Rindert 24/02/1983 M SW1 100 N Laurys, Anne 06/05/1985 V B 100 F Nkono, Collin 02/02/1970 M SW1 100 F Petitclerc Estelle 15/12/1976 V SW1 80 F Vandewijngaerde, Wim 08/04/1988 M SW1 100 N Verheyden, Sophie 14/09/1971 V SW1 100 N Walstra, Jan 25/06/1979 M SW1 100 N Welkenhuysen, Kris 01/03/1985 M SW1 100 N Wuyts, Karine 13/04/1967 V B 100 N 1.3 Externe medewerkers en vrijwilligers_Collaborateurs externes et bénévoles 1.3.1Wetenschappelijke medewerkers_Collaborateurs scientifiques Dejonghe, Léon M F De Vos, Walter M N Dreesen, Roland M N Everaerts, Michel M F Ghysel, Pierre M F Goethals, Herman M N Groessens, Eric M F Laga, Pieter M N Martin, Céline V F Migom, Frédéric M N Mortier, Clément M F Pittarello, Lidia V A Vandewijngaerde, Wim M N 1.3.2 Stagiairs_Stagiaires Brüstle, Anna Katharina V A Deckx, Sigur M N Fenaux, Hélène V F Hodel, Florent M F Kochereshko, Polina V A Noël, Jérôme M F Nzekwe, Obinna Peter M A Vallet, Floriane V F Van Vliet, Nicolas M F 1.3.4 Geaccrediteerde vzw_asbl accréditée Fernandez Fuentes, Isabel V A Stein, Anita V A 1.4 Onderhoudspersoneel_Personnel d’entretien Doukkali, Fatima 27/12/1975 V D 100 F Swerts, Chantal 15/06/1954 V D 100 F Swerts, Hortense 03/03/1952 V D 100 F

2.

wetenschappelijk scientifique scientifique scientifique administratif administratief administratif administratif wetenschappelijk wetenschappelijk technique scientifique scientifique wetenschappelijk wetenschappelijk wetenschappelijk wetenschappelijk administratief

scientifique wetenschappelijk wetenschappelijk scientifique scientifique wetenschappelijk scientifique wetenschappelijk scientifique wetenschappelijk scientifique wetenschappelijk wetenschappelijk

100 100 45.83 100 100 80 100 100 91.66 100 100 25 80 25 100 100 100 100

Tot 16/06

Tot 30/11

Tot 31/03 Tot 31/03

Vanaf 01/10

Tot 30/06 15/07-15/10 Vanaf 02/04 Vanaf 01/04

wetenschappelijk wetenschappelijk scientifique scientifique wetenschappelijk scientifique wetenschappelijk scientifique scientifique scientif./admin. scientif./admin. technique technique technique

100 100 100

Activity Scientific research at the Geological Survey of Belgium covers 9 major disciplines. These include research themes which are typical for a geological survey, such as cartography, stratigraphy and sedimentology, and which remain fundamental in support of other major research activities, such as the study of meteorites which is becoming a focal theme for GSB. The study of natural resources, including energetic resources, always has been of prime importance. Today, scarcity of supply and environmental concerns have put this topic even higher on the international political and research agenda. Another topic that has increased in importance over the past decades is Earth Observation, allowing to study and monitor geology from air and space. This multitude of disciplines clearly shows that GSB is a strong supporter of multi-disciplinary research. As such it has engaged in the relatively new discipline of geoarcheology. It is also a promotor of demonstrating the importance of geological sciences in everyday life, activities which are grouped under the Geocultural Assets theme.

198 Activities listed as projects represented during the past year at least one person month of project work by a scientist at GSB. Additionally, in order to be considered as a project, the (expected) output of a research activity must be clearly defined. The output must be a concrete deliverable such as a publication, a database, etc. Research efforts not meeting these requirements, even when receiving external funding, are listed under expert and consultancy. Note that some activities performed by GSB staff, even assuming considerable time (> 1 person-year) such as supervision and maintenance of library, assistance to visitors of archives and lithotheque, direct sales, secretariat of Geologica Belgica and distribution of publications, contributing to enrichment of collections, monument and bibliographic database, are no longer reported in the annual report of the GSB. 2.1

Wetenschappelijke activiteiten_Activités scientifiques

2.1.1 Currents projects GEO-ENERGY . CGS Europe (01/11/2010-31/10/2013) GSB promotor: Kris PIESSENS GSB co-workers: Kris WELKENHUYSEN, Rindert JANSSENS Partners: Coordinator: BRGM Other partners: BGR, GBA, SU, CzGS, TTUGI, GTK, G-IGME, ELGI, GSI, LEGMC, GTC, PGI-NRI, LNEG, GeoEcoMar, SGUDS, GEO-INZ, S-IGME, SGU, UNIZG-RGNF, METU-PAL, UB, BGS, GEUS, HWU, IFPN, Imperial College, IRIS, NIVA, OGS, SINTEF, TNO, URS GSB workload: 7 PM in 2013 Project funding: International External budget: 70.815 euro CGS Europe is a pan-European network and knowledge-sharing project under the EU FP7 framework. The objective is to establish a credible, independent, long-lasting and representative pan-European scientific body of expertise on CO2 geological storage. Deliverables: EOR workshop Antwerp, Key Report to be published in 2014 Project website: www.cgseurope.net Key-words: CO2 geological storage . CO2StoP (CO2 Storage Potential in Europe) (02/01/2012-18/03/2013) GSB promotor: Kris PIESSENS GSB co-workers: Kris WELKENHUYSEN, Rindert JANSSENS Partners: Coordinator: GEUS Other partners: BGS, TNO (other partners including RBINS-GSB as subcontractors) Project funding: International External budget: 4234 euro The CO2StoP project will develop a harmonized set of parameters and formulae for calculating the CO2 storage potential of aquifers and hydrocarbon fields in Europe. Next a database is created and filled with storage data for Europe and storage capacities are calculated. Deliverables: Pan-european uniformed database on CO2 storage reservoirs Key-words: CO2 geological storage, reservoir capacity . Integration of geoscientific data and uncertainties in techno-economic forecasting on CO2 capture and storage (01/02/2011-31/12/2015) GSB PhD student: Kris WELKENHUYSEN GSB co-promotor: Kris PIESSENS Partners: Coordinator: RBINS-GSB Other partners: KULeuven, UUtrecht GSB workload: 6 PM in 2013 Project funding: Internal CO2 capture and storage (CCS) is a sequence of technologies to reduce CO2 emissions into the atmosphere from large industry, which is expected to be commercially available within the next decade. Within the PSS-CCS projects CCS research in Belgium was centralised and a new methodology was developed to assess the poorly explored geological reservoirs in Belgium, and perform techno-

199 economic simulations (source-sink matching) to simulate the deployment of CCS until 2050. The methodology and results will now be analysed in detail and published in this doctoral research project, and the geographic scope is broadened towards other countries. Deliverables: PhD thesis, 4-5 papers published in peer-reviewed international magazines (one published in 2013) Key-words: CCS, CO2 geological storage, source-sink matching . Monitoring natural CO2 and CO2-rich water releases in Spa (26/04/2012-25/04/2015) GSB promotor: Kris WELKENHUYSEN GSB co-workers: Kris PIESSENS, Obina NZEKWE Partners: Coordinator: RBINS-GSB Other partners: BGR GSB workload: 6 PM in 2013 Project funding: Internal The CO2 rich springs in the Stavelot-Venn Massif, and especially those around Spa, provide a natural laboratory for studying the CO2 migration from a deeper reservoir to the surface. Focus is on one ‘Pouhon’ exiting in a small stream. The stream section of about 250m is monitored on a monthly basis. A permanent soil-monitoring station (from the BGR) has been set up in the close vicinity, at a site of Spadel. Deliverables: Peer-review publication on Niphargus temperature logger (2014), internal report on methodology and first analysis of measurements (internship of O. Nzekwe) Key-words: CCS, mineralized well, Stavelot-Venn Massif . Shale gas in Belgium (2013–2017) GSB promotor: Kris PIESSENS GSB co-workers: Michiel DUSAR, Wim VANDEWIJNGAERDE, Eric GOEMAERE, Kris WELKENHUYSEN Partners: KULeuven, RWTH Aachen, FUNDP Namur GSB workload: 12PM in 2013 Project funding: internal The previous years GSB got more involved in the shale gas discussion because of multiple questions from specialized companies and from the press (which continued in 2013). As this subject has become a real societal and policy concern and because GSB holds most of the useful information in Belgium, it was decided to make this a project of the Geo-energy group. Three main challenges were addressed: - organise a first public geoscientific meeting in Belgium through the association Geologica Belgica, to show independence from external sources - increase our knowledge base by international cooperation for which the European Energy Research Alliance (EERA) new shale gas group was seen as an appropriate vehicle, for which a structural collaboration was set up with KULeuven and RWTH Aachen - set a researcher dedicated to this subject by obtaining a IWT scholarship and defining a unique line of research, the connections between shale gas and coal bed methane. Deliverables: Shale gas in Belgium Geologica Belgica conference / EERA Shale gas membership / IWT scholarship Key-words: Coal, geo-energy, Namurian . ThermoMap (2009-2013) GSB team: Michiel DUSAR, Pierre-Yves DECLERCQ, Eric GOEMAERE, Estelle PETITCLERC Partners: FAU (Germany), BRGM (France), ISOR (Iceland), MFGI (Hungary), IGR (Romania), BGS (UK), EGEC (EU), RBINS-GSB (Belgium), REHAU (Germany), GBI (Germany), PLUS (Austria), IGME (Greece) Funding: international (co-financing), EU: ICT PSP External budget: 173.740 euro The ThermoMap project, area mapping of superficial geothermic resources by soil and groundwater data mapped the very shallow (up to 10m) Geothermal Potential across Europe. The project harmonised pre-existing data sets relating to geological, hydrogeological, soil, climate and relief geodata with standardised methods. Deliverables: Shallow geothermal potential map of Liege and Gent areas through the WEBGIS application Project website: www.thermomap-project.eu Key-words: Very shallow geothermal potential, GIS, area mapping, geographic data conversion

200 . Geology under the EU-district (Brussels) (07/2013 – 07/2015) GSB promotor: Yves VANBRABANT GSB co-workers: Estelle PETITCLERC & Michiel DUSAR Partners: Coordinator: EU-Parliament GSB workload: 3 PM in 2013 Project funding: Internal Evaluation of existing geological data oriented towards different scenarios for the development of geothermal project in the area of the EU-parliament of Brussels Deliverables: Report to be published as Geological Survey of Belgium Professional Paper Key-words: Brabant Massif, geothermal energy, Meso-Cenozoic cover STRATIGRAPHY AND SEDIMENTOLOGY . Interglacial Sea levels (June 2013 - May 2015) GSB promotor: Cecile BAETEMAN GSB co-worker: Frieda BOGEMANS partner: Durham University (UK) GSB workload: 1 PM in 2013 Funding: Internal Reconstruction of sea levels during Quaternary Interglacials. Several cores from the Belgian coastal plain, which is a key location for this topic, have been sampled. Keywords: peat, foraminifera, diatoms . Analyses multi-proxies du Dévonien moyen et supérieur en Belgique et en Europe (2011-2015) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER Partners: RMI (Centre de géophysique de Dourbes), ULg, UPMC (Paris), Université Catholique de Lille, ULB GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: Internal Etudes multidisciplinaires de coupes de séries carbonatées ou mixtes du Dévonien moyen et supérieur dans les grandes unités structurales de l’Ardennes. Cette analyse multi-proxies vise à déterminer les fluctuations détritiques au sein des séries étudiées. Ces fluctuations sont à mettre en relation avec des fluctuations du niveau marin et donc in fine avec des modifications du climat ou de la tectonique. L’étude minéralogique de ces séries apporte de nouveaux éléments permettant de déterminer la part primaire ou secondaire des signaux étudiés en vue de réaliser des corrélations stratigraphiques à très hautes résolutions. Les techniques utilisées comprenent notamment les proxies suivants : susceptibilité magnétique, spectrométrie gamma-ray, géochimie des éléments majeurs, mineurs et traces, géochimie isotopiques, argiles, microfacies et modèle sédimentaire, analyse des variations de la biodiversité faunique (ostracodes, coraux, stromatopores) par collaboration. Deliverables : 2-3 publications en 2014 Keywords: Susceptibilité magnétique, sédimentologie, spectrométire Gamma-Ray. . Analyses multi-proxies de la limite Dévonien/Carbonifère (Europe, Chine) (2011-2014) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER Partners: RMI (Centre de géophysique de Dourbes), Polish Geological Institute (Poland), Academia of Chinese Science, Université Catholique de Lille, Palacky University of Olomouc (Czech Republic) GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: Internal Etudes multidisciplinaires de coupes de séries carbonatées ou mixtes à la limite Dévonien-Carbonifère En Europe et en Chine. Cette analyse multi-proxies vise à déterminer les fluctuations détritiques au sein des séries étudiées. Ces fluctuations sont à mettre en relation avec des fluctuations du niveau marin et donc in fine avec des modifications du climat ou de la tectonique. L’étude minéralogique de ces séries apporte de nouveaux éléments permettant de déterminer la part primaire ou secondaire des signaux étudiés en vue de réaliser des corrélations stratigraphiques à très hautes résolutions. Les techniques utilisées comprenent notamment les proxies suivants : susceptibilité magnétique, spectrométrie gamma-ray, géochimie des éléments majeurs, mineurs et traces, microfacies et modèle sédimentaire. Deliverables : 1 publication pour 2014 Keywords: Susceptibilité magnétique, sédimentologie, spectrométire Gamma-Ray.

201 . Analyses multi-proxies du Paléocène-Eocène (Europe) (2009-2014) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER Partners: RMI (Centre de géophysique de Dourbes), UNamur, UMons, University of Bilbao (Spain), Université Pierre et Marie Curie (UPMC, Paris) GSB workload: 2 PM in 2013, and 1 Master student Project funding: Internal Etudes multidisciplinaires de coupes de bassins à la limite Danien/Sélandien et Paléocène/Eocène en Europe et Afrique du Nord. Cette analyse multi-proxies vise à identifier des marqueurs permettant de fixer avec précision la position des limites sus-mentionnées, d’identifier des évènements géochimiques ou minéralogiques en relation avec des changements dans le chimisme océanique et l’altération continentale qui sont intimement liés à des hyperthermals events ou réchauffements climatiques. Les techniques utilisées comprennent notamment les proxies suivants : susceptibilité magnétique, géochimie des éléments majeurs, mineurs et traces, géochimie isotopique et argiles, spectrométrie gamma-ray, palynofaciès, argiles. Deliverables : 1-2 publications en 2014 Keywords: Susceptibilité magnétique, géochimie isotopique et géochimie élémentaire. . The Trias-Jurassic crisis (Lyme Regis, UK): tracing detrital inputs and marine geochemical changes (2013-2016) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER Partners: RMI (Centre de géophysique de Dourbes), Université Pierre et Marie Curie (UPMC, Paris) GSB workload: 2 PM in 2013, and 1 Master student Project funding: Internal Etudes multidisciplinaires de coupes de bassins à la limite Trias-Jurassic en Europe. Cette analyse multi-proxies vise à identifier les marqueurs des flux détritiques provenant du continent, à identifier et typer la matière organique et à identifier des évènements géochimiques ou minéralogiques en relation avec des changements dans le chimisme océanique et l’altération continentale qui sont liés à cette extinction massive. Les techniques utilisées comprennent notamment les proxies suivants : susceptibilité magnétique, minéralogie magnétique, microfaicès, palynofaciès, matière organique, spectrométrie gamma-ray (GRS) et argiles. Deliverables : 1-2 publications en 2015 Keywords: Susceptibilité magnétique, argiles, GRS, palynofaciès. . Etude hydrogéologique de la masse d’eau souterraine du Bruxellien - Projet HYDROBRUX et HYDROLAND (2012-2015) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER GSB co-workers: Geoffrey CAMBIER/Bruno MEYVIS Partners: Aquale sprl GSB workload: 5 PM in 2013 Project funding: Privé – IBGE Institut Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement External budget : 141.400 euros L’objet final de cette étude hydrogéologique est, à partir des données géologiques, hydrogéologiques, hydrologiques et climatiques de construire un modèle numérique permettant de simuler les processus d’écoulements des eaux souterraines et processus de transports de masse, d’estimer les ressources disponibles, de mettre en évidence les interactions pouvant exister entre la masse d’eau du Bruxellien en Région de Bruxelles-Capitale et les eaux de surface de la Woluwe, de quantifier les échanges d’eau souterraine avec la Région Flamande. Des données nécessaires pour la modélisation hydrogéologique sont encore en cours d’acquisition. Deliverables: Rapport final fin 2014/début 2015, banque de données et modèles géologiques et hydrogéologiques Keywords: Modélisation en 3D du sous-sol de Bruxelles, etude hydrogéologique, aquifère . Etude hydrogéologique de la masse d’eau souterraine du Landénien - Projet HYDROLAND (20132015) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER GSB co-workers: Bruno MEYVIS Partners: Aquale sprl

202 GSB workload: 0.5 PM in 2013 Project funding: Privé – IBGE Institut Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement External budget : 136.400,50 euros L’objet final de cette étude hydrogéologique est, à partir des données géologiques, hydrogéologiques, hydrologiques et climatiques de construire un modèle numérique permettant de simuler les processus d’écoulements des eaux souterraines et processus de transports de masse, d’estimer les ressources disponibles, de mettre en évidence les interactions pouvant exister entre la masse d’eau du Landénien (Groupe de Landen) en Région de Bruxelles-Capitale et de quantifier les échanges d’eau souterraine avec la Région Flamande. Deliverables: Rapport final en 2015, banque de données et modèles géologiques et hydrogéologiques Keywords : Modélisation en 3D du sous-sol de Bruxelles, étude hydrogéologique, aquifère . Characterisation of Ypresian clays in Belgium with reference to geophysical well logs - Genereren van diepte- en diktekaarten van de potentiële gastformaties voor geologische berging (06/06/201301/05/2014) GSB promotor: Michiel DUSAR GSB co-workers: Jan WALSTRA, Marleen DE CEUKELAIRE Partners: Coordinator: Faninbel bvba Other partners: NIRAS.ONDRAF GSB workload: 5 PM in 2013 Project funding: National (NIROND) External budget: 15.000 euro Borehole breakouts are frequently observed while drilling through Ypresian clays, a phenomenon not observed for the Boom clay. Borehole diameter anomalies were observed in caliper logs. The typology of borehole breakouts according to caliper logs was assessed in function of stratigraphy and lithology. The results suggest a complex time-space relationship for the outbreak of borehole breakouts, and the drilling with saline muds. No trends could be discerned. The lithostratigraphic subdivision of Courtrai and Tielt Formation needs revision. In 2013 a coherent lithostratigraphic definition of top and base of the Ypresian clay sequence, derived from borehole logs was established. According to this new definition, new depth and thickness maps were produced for the Ypresian in Belgium. Deliverables: Shapefiles GIS maps Key-words: Radioactive waste disposal / cartography / boreholes . Grensoverschrijdend (hydro)geologisch 3D-model van de Roerdalslenk (H3O) (01/3/201228/2/2014) GSB promotor: Michiel DUSAR GSB co-workers: Jan WALSTRA Partners: Coordinator: VITO Other partners: TNO-Geologische Dienst Nederland GSB workload: 8 PM in 2013 Project funding: Vlaams Gewest External budget: 38.916 euro 2013: Opmaak van ‘Lithostratigrafische en Hydrogeologische correlatie tabel’ voor de Roerdalslenk, profielen en hulpprofiellijnen, herinterpretatie boringen in functie van de nieuwe lithostratigrafie, controle isohypsenkaarten voor de verschillende formaties. Deliverables: Database boreholes, stratigraphic and hydrostratigraphic correlation tables, profile lines, shapefiles Key-words: Stratigrafie, boringen, cartografie . Analyse par la technique de télédétection PSInSAR de mouvements de sols (2011-2015) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER GSB co-workers: Pierre-Yves DECLERCQ Partners: Université de Liège GSB workload: 6 PM in 2013 Project funding: Internal Le projet doctoral consisterait principalement en la compréhension des mouvements du sol identifiés par la technique PSInSAR et leurs liens avec les nappes aquifères en insistant sur la réponse

203 mécanique du sol en milieu urbain et/ou minier. Deliverables: Thèse et publications Key-words: PSInSAR, Belgium, InSAR, Georisk . Bivalve-speleothem compared reconstruction of Eemian climate and environment of the Belgian coast in the context of ongoing global warming (BiSpEem) (01/01/2012-31/12/2015) GSB promotor: Cecile BAETEMAN GSB co-workers: Sophie VERHEYDEN Partners: VUB, RMMA, RMI, LSCE (Paris), EC-FP7 Past4Future project GSB workload: 12 PM in 2013 Project funding: National (BELSPO) External budget: 265.000 euro This project aims the reconstruction of climatic and environmental variability during the Eemian period, based on an intercomparison of two independent geological archives 1) marine carbonate bivalves from coastal sedimentary cores from the SW Belgian coastal tidal plain and 2) independently dated low Mg calcite speleothems (chemical cave deposits) from Belgian and French caves through close collaboration between three Federal Scientific Institutes, as well as other (international) laboratories in the frame of the starting EU-FP7 Past4future project. Deliverables: International papers, Permanent exposure of the Proserpine speleothem in the Caves of Han Website : www.naturalsciences.be/institute/structure/geology/gsb_website/research/environment/bispeem Key-words: Coastal chronostratigraphy – Geochemistry – sedimentology . Geochemical Mapping of Agricultural Soils (GEMAS) (2007-2013) GSB promotor: Walter DE VOS Partners: Geochemistry Expert Group of EuroGeoSurveys (30 geological surveys of Europe) GSB workload: 0.5PM in 2013 Project funding: International co-financing: Eurométaux, the European Association of Metals / together with financing, from the Geological Survey(s). Internal budget: 2500 euro Sampling of agricultural soils took place in 2008, and analyses were completed by 2011. Publication of the Geochemical Atlas of Agricultural soils in Europe is ready (February 2014). Redaction of chapters is being carried out element by element. The agricultural soils (in ploughed fields) and grazing soils (no ploughing) studied in this project are compared with the forest soils (or more generally nonagricultural soils) studied for the FOREGS Geochemical Atlas of Europe published in 2005-2006. RBINS participated in the interpretation of the geochemical maps, in particular uranium, thorium and potassium. Deliverables: GEMAS Atlas book (two volumes) Keywords: Europe, metals, Eurométaux . Cartographie géologique et Cartographie hydrogéologique (1998-2018) GSB promotor: Eric GOEMAERE GSB co-workers: Pierre GHYSEL (collaborateur scientifique bénévole) et Isabelle BELANGER. 2 collaborateurs supplémentaires (Aurélie Guérin et France Babun) Partners: Coordinator: DGO3 – Service Public de Wallonie Other partners: ULg, UCL, UNamur, UMons GSB workload: 0.5 PM(promoteur), 12 PM (P.Ghysel - collaborateur scientifique, géologue), 12 PM (I.Belanger, géologue), 12 PM (F.Babun, dessinatrice), 12PM (A.Guérin, secrétaire) in 2013 Project funding: Région Wallonne External budget: 210.000 euros in 2013 Levés de terrain, élaboration de bases de données du sous-sol (affleurements, carrières et forages), tracé de cartes géologiques à 1/10.000 et mise en ligne des données du sous-sol Deliverables: Production de cartes géologiques et de cartes hydrogéologiques avec notices explicatives. Project website: http://geologie.wallonie.be/site/geoprod/donnees/applications/appl_geologie Key-words: Levé de terrain, WEB-GIS, carriers

204 . Cartographie géologique de la planchette "Trois-Vierges" (Grand-Duché de Luxembourg) et des ses zones frontalières avec la Belgique et l'Allemagne. Proposition de corrélation lithostratigraphie transnationales (2013-2015) GSB promotor: Eric GOEMAERE GSB co-workers: Léon DEJONGHE (collaborateur scientifique bénévole) Partners: Coordinator: Service géologique du Grand-Duché de Luxembourg Other partners: SPW (Service géologique de Wallonie, pour la partie édition) GSB workload 2013 (in person months): 0.2 Project funding: International (Service géologique du Luxembourg (Ministère des Travaux Publics du Grand-Duché de Luxembourg)) External budget: not communicated Internal budget: not communicated Levé de terrain, tracé d’une carte géologique et élaboration d’une notice explicative relative à la carte TroisVierges au GDLuxbg. Parties communes avec la Belgique et l’Allemagne. Deliverables: Points d’affleurement, dossier carte géologique (carte et notice explicative) Key-words: Luxembourg, Troisvierges, cartographie . Quaternary geological landscape evolution across borders: linking the Scheldt to Rhine-Thames Land (April 2013-December 2020) GSB promotor: Vanessa HEYVAERT GSB co-workers: Frieda BOGEMANS, Jan WALSTRA Partners: Coordinator: Kim Cohen, Utrecht University Other partners: Cambridge University, Geological Survey of the Netherlands, UGent –Department of Geology and Soil Science. GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: Internal North-West Belgium is a key area to resolve current debates on the timing and rates of erosion and landscape change in NW Europe over multiple glacial-interglacial cycles (period 1,000,000 – 100,000 years ago). With the Thames Estuary, the Quaternary geological record of NW Belgium shares a history of drastic river valley network reconfigurations between successive glacials in the youngest 500,000 years. With NW France and SE England, it shares the river incision history that accelerates and changes in position with the opening of the Strait of Dover in the last 500,000 years. This project will focuss on the geological causations of the land bridge collapse between the continent and Britain and will link geologically the ‘opening of the strait of Dover’ with the subsequent paleopgeographical evolution of the Thames estuary, Scheldt estuary and Rhine delta Deliverables: 1 abstract EGU 2013 Key-words: North Sea Basin, Pleistocene, fluvial sedimentology GEOARCHEOLOGY . IUAP P7/14 - Greater Mesopotamia - its History and Environment (April 2012-October 2017) GSB promotor: Cecile BAETEMAN GSB co-workers: Frieda BOGEMANS, Rindert JANSSENS Partners: KMKG, Katholieke Universiteit Leuven, Université catholique Louvain-la-Neuve, Geological Survey of Iran. GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: National (BELSPO) External budget: 504.100 euro Reconstruction of the environments and shoreline changes during the Holocene in Lower Khuzestan (SW Iran) Deliverables: Annual report, presentations at annual meeting Project website: http://greatermesopotamia.be Key-words: sedimentary environments, sea level, palaeogeography . Etude des pigments minéraux rouges utilisés durant la préhistoire. Caractérisation des matériaux et recherché des sources géographiques et géologiques des matières premières. (2011-2014) GSB promotor: Eric GOEMAERE Partners: IRSNB (section archeology et préhistoire), Université de Liège (Centre Européen

205 d’Archéométrie), DGO4-Service Public de Wallonie, CNRS, Trajectoires, Conseil Général du Calvados et le Groupe de contact FNRS Préhistoire, U.Aschen, U.Brest… GSB workload: 3 PM in 2013 Project funding: National (IRSNB) et co-financement (SPW & Conseil Général du Calvados) Internal budget: 3500 euros Haematite : procurement and transformation of haematite (ironstones, Fe-ores and red pigments) during recent prehistory. Analytical methods and case studies, especially for the LBK culture. Deliverables: International workshop organized 7-8/02/2013. “About haematite”. 2 posters (2012), 3 posters (2013) and 7 oral communications (2013). Abstract book, Guide book. A book will be published at the end of 2014. Website : http://www.sciencesnaturelles.be/institute/structure/geology/gsb_website/events/conference Key-words: Haematite, sourcing, Neolithic, ooids . La métallurgie du cuivre et de ses alliages au Moyen Âge en Pays Mosan. Laitons mosans à Dinant et Bouvignes (2010-2014) GSB promotor: Eric GOEMAERE Partners: Coordinator: DGO4 – Service Public de Wallonie & C2MRF GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: Région Wallonne Internal budget: 1500 euros Ma participation concerne la caractérisation des matières lithiques (pierres de construction, charbon de terre, argiles des réfractaires) retrouvés sur les sites mdiévaux des ateliers de dinanderie. Recherche des sources des matériaux. Deliverables: Workshops (2012 et 2013). Colloque international en mai 2014, publication de synthèse (4 volumes) et exposition prévus en 2014. Key-words: Argiles réfractaires, charbon de terre, pierres de construction. . Caractérisation des “pierres blanches” utilisées durant la période gallo-romaine dans la Cité des Tongres (Fin 2011-2015) GSB promotor: Eric GOEMAERE GSB co-workers: Roland DREESEN Partners: Coordinator: C. Coquelet (ULB), Other partners: Musée Gallo-Romain de Tongeren, Université de Reims. Universités allemandes, CNRS, UGent, Tatjana Gluwack (DE) GSB workload : 1 PM in 2013 Project funding: SGB/Universities/SRW Internal budget: 1000 euros Analyses pétrographiquesdes pierres blanches (travertins, Pierre de Norroy, pierre de France, Tuffeaux…) retrouvées en différents contextes (religieux, villa, temple, structure militaire) en cité des Tongres. Deliverables: Publication (2012), workshop international (2013) et dépôts de 3 articles en 2013. Key-words: Pétrographie, ooïdes, archéométrie . Caractérisation de matières premières minérales transformées (tuiles, céramiques, briques) durant l’Antiquité et le Moyen-Age (2011-2015) GSB promotor: Eric GOEMAERE GSB co-workers: Thierry LEDUC, Yves VANBRABANT Partners: DGO4-SPW, ULB, ULG, UCMons, UNamur, KULeuven, CNRS, UGent, Musée provincial de Tongres, UCL, UNanterre, URennes, UBrest… GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: Internal Ce programme de recherche regroupe différents sujets de recherches courts s’étendant chacun sur 1 ou 2 ans maximum : fluorite utilisée au Paléolithique supérieur, fluorite utilisée au Néolithique, pigment noir utilisé au Paléolithique sup., pigment rouge au Pal. et au Néo. , céramique médiévale (Autelbas, Dinant, Andenne), céramique romaine de Tourinnes-St-Lambert, briques (XIV-XIX°S à Bruxelles), meules gallo-romaines, pierres à aiguiser (toutes époques)…

206 Deliverables: Publications (internationals et nationales), workshop internationaux, workshop nationaux, posters Key-words: Fluorite, céramique, brique, pigment . The study of the Influence of tectonic movements and human activities on river channels in arid environments. Case study-Upper and Lower Khuzestan, Iran (mei 2012-mei 2014) GSB promotor: Vanessa HEYVAERT, Jan WALSTRA Partners: Coordinator: University of Hull, UK. GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: Internal Onderzoek naar de identificatie en kwantificatie van de impact van tectoniek op rivierprocessen rekening houdend met andere locale (menselijke impact) en regionale (klimaatsveranderingen) factoren die riviersystemen beïnvloeden. Belangrijkste doelstellingen: (1) Kwantificeren van rivierloopmigratie en/of avulsieprocessen, (2) Studie van de relatie tussen huidige en historische veranderingen van rivierpatroon, regionale tectonische historiek en menselijke activiteiten, (3) interpretatie van nieuwe gegenereerde data in een geoarcheologische context. Deliverables: 1 abstract tijdens ICFS conference 2013 Leeds, PhD thesis Kevin Woodbridge 02/01/2014. Key-words: Avulsie, fluviatiele sedimentologie, geomorfologie. . The study of the impact of antropogenic activities on the geomorphological evolution of distributary riversystems and fans in arid settings (Lower Mesopotamia) (October 2013-December 2020) GSB promotor: Vanessa HEYVAERT & Jan WALSTRA GSB co-workers: Clement MORTIER (stagiair) GSB workload: 5 PM in 2013 Project funding: Internal This project focusses on the influences of human impact (construction of irrigation canals, dams etc) on avulsion processes and the evolution of distributary fan systems in sedimentary basins. Several alluvial fans of ancient Mesopotamia (e.g. Diyala fan, Iraq) are studied and compared to better understand the impact of the availability of water on settlement patterns and vice versa. The main activities include: (1) the interpretation of remote sensing data (notably CORONA & Landsat imagery and SRTM elevation data), (2) integration with archaeological data, soil maps, historical maps, geological data. Deliverables: Internship report Clément Mortier, 1 abstract EGU conference 2014 Vienna. Key-words: Remote sensing, alluvial fan, fluvial geomophology NATURAL RISK . Paleo-tsunami and earthquake records of ruptures along the Nankai Trough, offshore South-Central Japan (October 2013-December 2017) GSB promotor: Vanessa HEYVAERT Partners: Coordinator: UGent – Dep. Geology and Soil Sciences. Other partners: Uliege, UCologne, Geological Survey of Japan, University of Tokyo. GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: National (BELSPO) – Brain External budget: 287.692 euro The east coast of Japan is prone to tsunamigenic megathrust earthquakes, as tragically demonstrated on 11 March 2011 by the Tohoku-oki earthquake (Mw 9.0) and tsunami. The Nankai-Suraga Trough subduction zone, to the southwest of the area affected by the Tohoku-oki disaster, is expected to generate another megathrust earthquake and tsunami in the near future. The main goal is to generate a longer time series of tsunami and megathrust earthquake recurrences, in order to gain a better understanding of the complex recurrence patterns, both in space and in time. To this end, the project will investigate the geological record of (1) paleo-tsunami in the Lake Hamana region, (2) paleo-earthquakes, using suitable lakes from further inland locations (e.g. selected lakes in the Mount Fuji area, located along the Tokai segment). Key-words: Coastal sedimentology, limnology, geochronology.

207 . Palaeoenvironmental investigation of the Shizuoka coastal plain: the role of tsunamis as driving mechanism of coastal evolution (februari 2007-september 2013) GSB promotor: Vanessa HEYVAERT Partners: Coordinator: Geological Survey of Japan, since Jan 2008. Other partners: Nagoya University/Nara University. GSB workload: 4 PM in 2013 Project funding: International-JSPS Grand in Aid for Scientific Research. External budget: In kind (analytical support) Het onderzoek omvat de geologische studie van de Mid en Laat Holocene evolutie van de Shizuoka kustvlakte, Hamamatsu baai en de sedimentologische studie van historische tsunami die er voorkwamen. De Hamamatsubaai, gelegen langs de Pacifische kustlijn op het hoofdeiland van Japan, heeft de laatste 500 jaar veelvuldig te kampen gehad met aardbevingen en daarmee gepaardgaande tsunami. Deliverables: 2 abstracts conferentie 2013, 1 manuscript gepubliceerd in Quaternary International 2013 Key-words: Natural risk, kustsedimentologie, Japan. METEORITES . BELAM Curation and research on Belgian Antarctic Meteorites (2012-2016) GSB promotor: Michiel DUSAR GSB co-workers: Walter DE VOS, Marleen DE CEUKELAIRE, [Céline MARTIN (until January 2013) and Lidia PITTARELLO (from 1.4.2013 onwards) as university postdocs] Partners: Coordinator: VUB Other partners: ULB, NIPR (Japan) GSB workload: 12 PM in 2013 Project funding: National (BELSPO) External budget: 78.000 euro The meteorite laboratory has become operational. 105 samples of Antarctic meteorites were classified and completed in the Darwin database, first loan of 4 samples. Practical cooperation with meteorite collection curators of Natural History Museum, London, and National Institute of Polar Research, Japan. The Handbook for Antarctic meteorite curation and allocation at the RBINS was continuously improved. A MoU between NIPR, RBINS, VUB, ULB was signed on 24.5.2013. On this occasion the largest Antarctic find (18 kg) was handed over and exposed in a temporary exhibit 2130.5.2013. The internal agreements on Deposit Agreement and Scientific Loan Committee as a supervisory board have been signed. A first meeting of the Expert Committee was held on 10.10.2013. Key-words: Collection, classification, polar research . Quantitative microanalysis of meteorites, using SEM/EDS (2011-2013) GSB promotor: Walter DE VOS Project funding: Internal Internal budget: 5000 euro In 2013 quantitative microanalyses with EDS have been performed on 5 PTS (polished thin sections) and 4 ARS (Aluminium Ring Sections) from different unknown meteorites from the RBINS collection of Sahara chondrites. PTS are prepared at the ULB, and carbon coating of the samples is done at the VUB. The ARS polished thick blocks are prepared in the newly installed meteorite laboratory at the RBINS. Several scientists from RBINS, VUB and ULB cooperated to produce a series of about 50 ARS preparates. This exercise was meant to spread the methodology in the scientific community. EDS work is carried out in high-vacuum conditions of the SEM, with standards. Critical parameters are fayalite content of olivine and ferrosilite content of low-Ca pyroxene. PTS were also studied under the petrographical microscope, to determine general texture, metamorphic type, shock stage and weathering grade. Excel sheets are prepared with data on cutting of fragments, loans, the making of thick and thin polished sections, and weights of fragments. Eight new meteorites were submitted and accepted by the Nomenclature Committee of the Meteoritical Bulletin, and the profile of RBINS as a type specimen repository of meteorites was upgraded. Deliverables: Publication in Meteoritical Bulletin Keywords: Chondrite, carbon-coating, meteorite classification

208 GEOCULTURAL ASSETS . Natursteenonderzoek en -inventarisatie (2012-2014) GSB promotor: Michiel DUSAR GSB co-workers: Marleen DE CEUKELAIRE, Roland DREESEN, Eric GROESSENS, Eric GOEMAERE, Jan WALSTRA Partners: KIKIRPA, KULeuven, UGent, TNO, TUDelft,WTCB, Vlaamse Overheid GSB workload: 8 PM in 2013 Project funding: Internal Naast de praktische voorbereiding van de 5de Vlaams-Nederlandse Natuursteendag wordt als eigen wetenschappelijke inbreng voorbereid: boek over Belgisch marmer, artikel over Natuursteeninventarisatie als urbanisatie-indicator, bijdragen artikels over kassei en ijzerzandsteen. Deliverables: Natuursteendag te organiseren op 15-16.5.2014; publicaties: boek uit te geven in 2014 door Academia Press en Professional Paper Project website: www.Natuursteendag2014.be Key-words: Marmer / monument / symposium . Geoscientific support for the RBINS’ geological collections and databases (2013-2015) GSB promotor: Michiel DUSAR Partners: RBINS collections department GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: internal While the scientific service patrimony manages the collections and makes new acquisitions from external sources, data, products and results from the OD’s own investigations have to be collected and interpreted for increasing RBINS collections and databases. Systematic additions were made to GeoDoc geological archives, lithotheque, building stone collection, monument database and bibliography data base. This activity requires a close collaboration with the geosciences collections manager. Deliverables: Quantification of the new acquisitions is reported by the Scientific Service Patrimony. Project website: CONABUS Key-words: Natural building stones, bibliography, lithotheque MINERALOGY . SYNTHETIC (SYNThesis of HETerogenite for Innovative Compounds) (01/01/2013-31/12/2014) GSB promotor: Yves VANBRABANT GSB co-workers: Christian BURLET Partners : CIM (Clay and Interface Mineralogy), RWTH Aachen University, LADIR (Laboratoire de Dynamique, Interactions,et Réacitivté), Université Pierre & Marie Curie (Paris 6) GSB workload: 12 PM in 2013 Project funding: Internal Internal budget: 120.000 euros Synthesis of pure and doped heterogenite (HCoO2), measurement of the physical, electromechanical and optical properties of both forms. Investigation of potential applications in new technologies. Filling the gap between geoscience and material sciences Deliverables: Publications and conference communications Key-words: Delafossite, material sciences, mineral properties . Valorisatie van collecties door petrografische beschrijving en mineralogische determinatie (01/01/2013-31/12/2014) GSB promotor: Herman GOETHALS GSB co-workers: Thierry LEDUC, Marleen DE CEUKELAIRE GSB workload: 3 PM in 2013 Project funding: Internal Ondersteuning van determinatie en identificatie van binnenkomende collectiestukken en bij vragen van derden. Deliverables: Aanrijking collecties, aanvulling gegevens collectiestukken Key-words: Mineraal identificatie

209 RESEARCH-DEVELOPMENT-INNOVATION . Niphargus (March 2013-March 2014) GSB promotor: Christian BURLET GSB co-workers: Sophie VERHEYDEN, Yves VANBRABANT, Kris PIESSENS, Kris WELKENHUYZEN GSB workload: 3 PM in 2013 Project funding: Internal Development of an electronic solid-state bandgap temperature logger of high-accuracy and highstability even in harsh humidity condition such as cave or river Deliverables: Temperature logger and paper in IF international journal (subm in 2013) Key-words: Data logger, electronics, research-development-innovation NATURAL RESOURCES . Mineral4EU (09/2013-08/2015) GSB promotor: Christian BURLET GSB co-workers: Michiel DUSAR Partners: Coordinator: Geological Survey of Finland (GTK) Other partners: EGS (EU), SELOR (NL), NERC (UK), BRGM (FR), BGR (D), CGS (CZ), GBA (AU), GeoZS (Slov), GEUS (DK), IGR (RO), GSI (IE), IGME (SP), EKBAA (GR), ISPRA (IT), MFGI (HU), NGU (NO), SGUDS (SK), SGU (SW), TNO (NL), WI (D), HGI-CGS (CRO), JRC (EU), FhG (D), VBS DDPS (CH), GSD (CYP), AGS (Alb), RGM (SW) GSB workload: 2 PM in 2013 Project funding: International External budget: 1.999.000 euro (total budget for all partners) The Minerals4EU project will provide tools and expertise to enhance resource efficiency, minerals supply security and support sustainable minerals development for Europe Deliverables: Web portal, European Minerals Yearbook, foresight studies Project website: http://www.minerals4eu.eu/ Key-words: Network, raw materials . EuroGeoSource (01/04/2010-31/03/2013) GSB promotor: Kris PIESSENS GSB co-workers: Wim VANDEWIJNGAERDE, Nkono COLLIN Partners: Coordinator: TNO Other partners: GeoZS, MEET, IGR, PGI, EGK, MAFI, LNEG, SGSS, UNIZAR, GEODAN, GEOSPATIUMLAB SL, GEUS GSB workload: 5 PM in 2013 Project funding: International External budget: 98.974,50 euro - Internal budget: 98.974,50 euro The goal of this project is to make geographical information about the energetic and mineral resources of a part of Europe (10 countries) publicly available. A web portal will allow viewing and downloading spatial data about many resources (e.g. oil and gas, industrial minerals, metals...) by users such as the EC, public authorities, private companies... By developing a web-service for sharing this kind of spatial data, the project will enable the creation of value-added services (such as demandsupply modeling) for the sustainable geo-energy and mineral supply of Europe. The practical implementation of the spatial infrastructure for oil and gas and mineral deposit data sets will also contribute to themes 20 and 21 of Annex III of the European INSPIRE Directive. Deliverables: Report WP2, database entries on Pb-Zn mineralizations, off-shore sand and coal Project website: www.eurogeosource.eu Key-words: Natural resources, INSPIRE, geological data 2.1.2 Aan- en afkondigingen_Programmes annoncés et terminés . Late Pleistocene Environments and Human Adapatations to Climate Change in the Balkans (2014-2017) GSB team: Sophie Verheyden (co-promotor) Partners: RBINS (E. Marinova, Promotor), Bulgarian Academy of Science Project funding: Vlaamse gemeenschap (FWO –BAS) External budget: 8404 euro (funding for fieldwork) The Balkan Peninsula represented a major dispersal route into and out of Europe during the Pleistocene epoch. Paleolithic human dispersals into and out of Europe are at least partly driven by

210 the environmental conditions in the Balkans. The selected geographic area – the Balkans (or Southeastern Europe) is among the key areas for the study of those processes and on the crossroad of different biogeographical influences. The project i) will focus on establishing chronologically wellconstrained time-series of environmental and climatic evolution of the Balkan corridor, connected with archaic human extinction and intensive dispersals of humans (anatomically modern humans and Neandertals). It will combine and integrate speleothem, paleovegetation, paleontological and archaeological lines of evidence from four caves – two in northern and two in southern Bulgaria. . PANGEO (2011-2014) GSB promotor: Xavier Devleeschouwer GSB co-workers: Pierre-Yves Declercq Partners: All the European geological surveys, private companies GSB workload: 3.53 PM géologue senior 1.58 géologue junior in 2013 Project funding: International – FP7 Program funding External budget: 35.200 euro Geohazards can be dangerous and costly, yet information on geohazards can be difficult if not impossible to obtain. PanGeo provides free access to geohazard information for many of the largest cities in Europe (see the Service Map for coverage). The information is provided in real-time from the servers of the 27 EU National Geological Surveys, via the PanGeo Portal. Deliverables: 2 reports submitted with power point presentations and GIS files in 2013 Keywords: Radar Interferometry technique, ground motion, uplift . Ground motion Analyses using the Radar Interferometry technique. Possibilities for ground movement’s detection and cartography across the north-eastern part of Belgium and the southern part of the Netherlands (2011-2013) GSB promotor: Xavier DEVLEESCHOUWER GSB co-workers: Pierre-Yves DECLERCQ GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: National (ONDRAF/NIRAS) External budget: 50.000 euro The research project will provide an overview of potential ground movements in a very broad area spanning the northern part of Flanders and the southern part of the Netherlands, covering the transition from the Brabant Massif to the Roer Valley graben. Geological storage scenarios for radioactive waste disposal in this area highlight the needs to precisely identify and cartography ground motion zones. Deliverables: Report on the ground movements of the NE of Belgium Key-words: INSAR, ONDRAF/NIRAS, PSINSAR . GEotechnical and Patrimonial Archives Toolbox for ARchitectural conservation in Belgium (GEPATAR) (2014-2018) GSB promotor: Pierre-Yves DECLERCQ Partners: RICH, RMA, KUL, ULG GSB workload: 1 PM in 2013 Project funding: National (BELSPO) External budget: 189.326 euro The project GEPATAR (GEotechnical and Patrimonial Archives Toolbox for ARchitectural conservation in Belgium) aims the fusion between the archives of RBINS and RICH for a better management of the federal patrimony. More specifically, a dedicated image processing toolbox will be created for the exploitation of the RBINS remote sensing archive. The outputs of this toolbox will be integrated with other large national and regional information using the GEPATAR modules for the analysis and visualization of Belgian patrimony at risk. Key-words: Georisk, patrimonium 2.2

Universitaire omkadering en ambten_Encadrement et charges universitaires

2.2.1 Begeleiding van thesis niveau doctoraat_Encadrement de thèse niveau doctorat . De Kock, Tim. Kwaliteit en verwering van natuursteen in het cultureel erfgoed Noord-West België.

211 Universiteit Gent. 2009-2013. Date defense: January 2013. Roland DREESEN, jury. . Declercq, Pierre-Yves. Analyse par la technique de télédétection PSInSAR de mouvements de sols. Université de Liège. 2011-2015. Date défense: 2015. Xavier DEVLEESCHOUWER, co-promoteur. . Van Rampelbergh, Maite. Seasonal palaeoclimatic reconstruction of NW-European climate of the last 2000 years. Vrije Universiteit Brussel. 2010-2014. Date defense: 2014. Sophie VERHEYDEN, copromotor. . Allan, Mohammed. Holocene paleoenvironmental reconstructions from speleothem and peat bog archives: Natural vs anthropogenic impacts. Université de Liège. 2010-2014. Date defense: 2014. Sophie VERHEYDEN, co-promotor. . Thiébaux, Aurélie. Pierres à aiguiser dans les provinces romaines de Belgique et de Germanie. Université de Liège. 2012-2016. Date defense: 2016. Eric GOEMAERE, co-promotor. . Collin, Jean-Philippe. From mine to settlement: economy of mining products in the Mons Basin during the Néolithic. Université de Namur. 2014-2018. Date defense: 2018. Eric GOEMAERE, Follow-up committee. . Woodbridge, Kevin P. The influence of Earth surface movements and human activities on the River Karun in lowland south-west Iran. University of Hull. 2010-2013. Date defense: 02/01/2014. Vanessa HEYVAERT and Jan WALSTRA, Follow-up committee / general assistance (GIS and fluvial processes). . Pierre-Yves DECLERCQ. Analyse par la technique de télédétection PSInSAR de mouvements de sols. Université de Liège. 2011-2014. Date defense: 2014. Xavier DEVLEESCHOUWER, co-promoteur. . Kris WELKENHUYSEN. Integration of geoscientific data and uncertainties in techno-economic forecasting on CO2 capture and storage. K.U.Leuven – UUtrecht. 2011-2015. Date defense: 2015. Kris PIESSENS, co-promotor. 2.2.2 Begeleiding van thesis niveau master/bachelor_Encadrement de thèse niveau master/bachelier Master . Berghmans, Gijs. Evaluatie van vorstschade bij kalkstenen: een technische beoordeling. Universiteit Gent. 2012-2013. Date defense: 09/09/2013. Marleen DE CEUKELAIRE, jury. . Fattah, Oussama. Quelles seront les conséquences de la fin du pétrole ? Haute Ecole Fransisco Ferrer (Enseignement supérieur économique). Date defense: 09/2013. Eric GOEMAERE, jury. . Heim, Jean-Sébastien. Analyses sédimentologiques, magnétiques et gamma-ray de la limite TriasJurassique à Lyme Regis (Dorset, UK): mise en évidences de changements minéralogiques en relation avec l’extinction massive. Université Libre de Bruxelles. 2012-2014. Date défense: 2014. Xavier DEVLEESCHOUWER, promoteur. . Jean, Amandine. Analyses multi-proxies d’une séquence du Lutétien Moyen de Champagne: un évènement impliquant la présence d’une taphocénose à Cerithes. Université Libre de Bruxelles. 20122014. Date défense: 2014. Xavier DEVLEESCHOUWER, promoteur. . Noël, Jérôme. Techno-economic assessment of the potential of CCS technology for Sweden. Université Libre de Bruxelles. 2013-2014. Date defense: Unknown. Kris WELKENHUYSEN, copromotor, Kris PIESSENS, general assistance. . Anna-Katharina Brüstle (GBA). PSS III for Austria, under the exchange programme of the CGS Europe project. RBINS-GSB. Master’s level, exchange of 04/02-01/03/2013. Kris WELKENHUYSEN, Kris PIESSENS, supervisors. Begeleiding van thesis/stage niveau bachelor_Encadrement de thèse/stage niveau bachelier . Fenaux, Hélène. Master stage MA2- Sciences géologiques. Université Libre de Bruxelles. 19-30/8 and 21-28/10/2013. Sophie VERHEYDEN, supervisor. . Hodel, Florent. Master 1 Ingénierie et Géosciences du Littoral. Univ de Caen – France. 2/4- 9/7/2013. Sophie VERHEYDEN, supervisor. . San Martin, Adela. Test of an experimental equipment for a measurement of thermal conductivity of rock slabs. ‘Leonardo da Vinci’ grant. Geological Survey of Belgium. 11->12/2013. Yves VANBRABANT, Christian BURLET, supervisors. 2.2.3 Stages CECILE BAETEMAN . LARKO 2240 - Geoarchaeology and Palaeoenvironment - 2013 Seminars. "Geology of coastal wetlands as essential tool to understand human activities in the past - Buried sites". 20/02/2013 . Seminaries over Quaternary stratigraphy, coastal and sea-level changes op uitnodiging van Tianjin Institute of Geology and Mineral Resources, Tianjin, China. 20-28/07/2013

212 ERIC GOEMAERE . Ecole thématique ARFEMA : Archéométrie des composés du Fer et du Manganèse, CNRS, Oléron (France). 09-14/06/2013 ESTELLE PETITCLERC . Formation Géothermie GEO1-213, IFAPME, Gembloux. 07/10/2013 LIDIA PITTARELLO . Curation facilities. Organisor: Caroline Smith, curator of the meteorite collection, Natural History Museum, London, UK. 14/06/2013 . Guest scientist. Organisor: Akira Yamaguchi, curator of the meteorite collection, National Institute of Polar Research, Tachikawa, Japan. 4-18/07/2013 2.2.4 Lesopdrachten_Enseignement CECILE BAETEMAN . Geological and geotechnical aspects of coastal lowlands. VUB. Deeltijds hoofddocent. 15 uur/jaar. MARLEEN DE CEUKELAIRE nd . Information about Geological Survey of Belgium – archives. UGent. 2 Bachelor. 29/03/2013. XAVIER DEVLEESCHOUWER . Sédimentologie. Université Libre de Bruxelles. Département des Sciences de la Terre et de e e e l’Environnement. Bacheliers 2 année en Géologie, Bacheliers 2 et 3 année en Géographie. 20122013 (24h Cours / 36h TP / 24h Excursions). . Techniques sédimentaires appliquées à la caractérisation du flux détritique. Université Libre de Bruxelles. Master 1e année en Géologie. 2012-2013 (reporté à 2014). MICHIEL DUSAR . Stedenbouw / Ecologie. UHasselt. 3Bach Fac Architectuur en Kunst. 30 h/jaar. . Materiaalleer / Geologie. UHasselt. 3Bach Fac. Architectuur en Kunst. 30 h/jaar. . Geologische boorbeschrijving voor boormeesters. Beroepshalve bijscholing. Vlaamse Overheid, LNE, Afdeling Geotechniek. 15/03/2013. VANESSA HEYVAERT e . Sedimentologie. UGent – Department Geology and Soil sciences. 3 Bachelor. 50 h per jaar, Deeltijds Gastdocent, 2013-2014. SOPHIE VERHEYDEN . Karst (in Processus géomorphologiques et climatiques (GEOG-F-203) F. Pattyn). ULB. Bachelor. 2h. 2.3

Partners en netwerken_Partenaires et réseaux . A network contact is an organisation with which the Geological Survey of Belgium has established a relation that has to some extend been formalised. It includes signed conventions, project partners, universities where lectures are given, etc., but excludes more general. . The Geological Survey of Belgium has co-signed one MoU in the frame of the BELAM project (Antarctic meteorites). . The Geological Survey of Belgium was in 2013 engaged in 40 projects which involved external partners from 112 different institutes, located in 37 different countries. . Members of the Geological Survey of Belgium were promotor or co-promotor of 6 doctoral and 3 master level students, located at 9 universities in 3 countries. . 4 geologists held a fixed lecture position, each at a different institute, all located in Belgium. . The Geological Survey of Belgium is present at board level in 6 different organisations. These are either national, or EU-level organisations. Network contact Signed conventions Projects PhD and Master Lecture positions Board members Total

Number of Institutes 1 112 5 4 6 113

Number of Countries 1 37 2 1 2 37

Combining all of these categories, the Geological Survey of Belgium maintained official contacts with 113 different institutes in 37 countries (including Belgium).

213 3.

Zendingen_Missions

3.1

Deelname aan wetenschappelijke bijeenkomsten_Participation à des réunions scientifiques

3.1.1 Organisatie van bijeenkomsten en zendingen_Organisation de réunions et de missions . SaLT (Seminars at Lunch Time) at the KBIN-BGD Organisation: Marleen DE CEUKELAIRE - 07/02/2013 Michiel DUSAR “Heritage conservation and the 2012 UNESCO International Geopark conference in Japan” - 07/03/2013 Thierry LEDUC « Les iguanodons de Bernissart: leur évolution diagénétique et les processus de degradation » - 01/03/2013 Kris WELKENHUYSEN en Anna-Katharina Brüstle “Outlooks on geological storage of CO2 for Austria: application of the PSS III simulator” - 28/03/2013 Pierre J. GOOSSENS, BUreau of GEological COnsultancy s.a. (BUGECO)- “Pb-Zn-Ag economic potential in the East of Belgium” - 18/04/2013 Michiel DUSAR Gas shale or shale gas in Belgium ? - 14/05/2013 Eric GOEMAERE – Coticule - 06/06/2013 Sophie VERHEYDEN - 'Northwest European climate and environment during MIS 5. First results of the BiSpEem project.' - 11/06/2013 Prof. Harvey Weiss – Council on Archaeological Studies –Yale University (USA)Mysteries of the Ecological Theatre and the Evolutionary Play in Mesopotamia.' - 05/09/2013 Kris PIESSENS - Summary annual report geology / Marleen DE CEUKELAIRE Management of the geological collections - 16/09/2013 Obinna NZEKWE Spatial analysis of Ordovician oil shale using ArcGIS: A case study of northern Estonia. - 19/09/2013 Walter DE VOS "A career at the Geological Survey - an overview of my research and other activities, and some lessons to be learned" - 29/10/2013 Wim VANDEWIJNGAERDE Geological and geomechanical characterisation of the Westphalian in the Campine Basin (NE Belgium) - 08/10/2013 Bea DE CUPERE - Archaeozoological research Sagalassos Turkey - 19/11/2013 Dragana Filipović - Arable and pastoral land-use at early-mid Neolithic Çatalhöyük . International workshop: “About haematite. Procurement and transformation during recent prehistory: Analytical methods”. 07-08/02/13, SPW (DGO4), Namur, Eric GOEMAERE, co-organisator . Excursion: ‘Outcrops of Lower Famennian oolitic ironstones levels’. Table ronde internationale "Autour de l’hématite". 08/02/2013, DGO4, Jambes, Eric GOEMAERE, Roland DREESEN, conveners, excursion leaders . EuroGeoSource seminar - Application of web GIS technologies for the sustainable supply of Europe with Energy and Mineral Resources, EuroGeoSource, Brussel, 12/03/2013, Kris PIESSENS convener, Marleen DE CEUKELAIRE participant . EuroGeoSurveys general assembly field trip. Introduction to the classical Meuse profile. 21/03/2013, RBINS GSB, Brussels – Namur – Dinant, Michiel DUSAR, excursion coordinator, Marleen DE CEUKELAIRE, Eric GOEMAERE, excursion leaders . European Geosciences General Assembly, Session: GM4.6/SSS11.2 - Where earth scientists meet Cleopatra: Geoarchaeology of rocks, sediments, soils and climate. (http://meetingorganizer.copernicus.org/EGU2013/session/12210), 07-12/04/2013, European Geosciences General Assembly, Vienna, Austrich, Vanessa HEYVAERT, convener . Excursie "Dune de Ghyvelde" (N. Frankrijk) met excursiegids, 30p, 20/04/2013, "Sorties 2013 de la Société géologique du Nord" (op uitnodiging), Ghyvelde, Cecile BAETEMAN, excursion leader . ThermoMap Belgian Conference, 07/05/2013, IRNSB, Meeting room of the GSB, Brussels, Michiel DUSAR, Pierre-Yves DECLERCQ, Estelle PETITCLERC, organisation, speaker . LIKONA Geolim: Balade géologique Ourthe, entre Liège et Esneux. 11/05/2013, Univ Liège (C. Ek), Liège, Roland DREESEN, convener, Michiel DUSAR, participant . Guest lecture Prof. Harvey Weiss, Yale University, USA, ‘Mysteries of the Ecological Theatre and the Evolutionary Play in Mesopotamia. 11/06/2013, Geological Survey of Belgium, Brussels, Vanessa HEYVAERT, organisation . Outcrops of the Visean-Namurian contact in the Meuse Valley, Belgium, 13/06/2013, Meuse Valley outcrop area, Kris PIESSENS, Wim VANDEWIJNGAERDE, organisation, Michiel DUSAR, particpiant

214 . EOR – The catalyst for carbon capture clusters, in ports and other industrial regions workshop 18/06/2013, Antwerp, Kris PIESSENS, Kris WELKENHUYSEN . Excursie archeologische opgraving Zonnebloemweg (Dudzele), 31/07/2013 , Belqua, Dudzele, Cecile BAETEMAN, organisor . Session on ‘deltas and avulsion’ at the 10th International meeting on Fluvial sedimentology. (http://www.icfs10.co.uk/), July 2013, ULeeds, Leeds, United Kingdom, Vanessa HEYVAERT, convener . Session no 12 on Geoarchaeology at the 8th IAG International Conference on Geomorphology (http://www.geomorphology-iag-paris2013.com/), 27-31/08/2013, IAG, Paris, France, Vanessa HEYVAERT, convener . Workshop PaleoMex-Isomex network - stable isotopic composition of rain – Middle East climate. 30/08/2013, Institut Français du pétrole (IFP), Paris, Sophie VERHEYDEN, co-organisor . Gas shale in Belgium? Geologica Belgica Symposium, 11-12/10/2013, FUNDP Namur, GSB, KULeuven, Palais des Congrès, Namur, Michiel DUSAR, Kris PIESSENS: conveners, Wim VANDEWIJNGAERDE, Eric GOEMAERE, Marleen DE CEUKELAIRE: excursion organizers . ‘Journées de spéléologie scientifique’, Annual Workshop, 15-16/11/2013, CBEK (Centre Belge d’Etude Karstologique), contactgroup FNRS, Commission Scientifique of the Union belge de Spéléologie, Hansur-Lesse SA. Sophie VERHEYDEN, organisor + head of Commission scientifique UBS 3.1.2 Deelname aan congressen en colloquia_Participation aux congrès et colloques België CECILE BAETEMAN . Debat bij de opening van de tentoonstelling "Land & Zee 2070, Jonge Makers Denkers Dromers" (op uitnodiging), 29/01/2013, Singel Internationale Kunstcampus, Antwerpen ROLAND DREESEN, ERIC GOEMAERE . JAR (Journée Archéologique Romaine), 27/04/2013, Jambes MICHIEL DUSAR . Belgian Association of Geomorphologists (BAG) excursion, 14/06/2013, Herstal – Riemst - Herve . European Federation of Geologists Workshop ‘European water policy: challenges for Hydrogeologists’, 22-23/11/2013, RBINS, Brussels Michiel DUSAR, Roland DREESEN . LIKONA Contactdag 2013? 19/01/2013, UHasselt Michiel DUSAR, as participants: Walter DE VOS, Marleen DE CEUKELAIRE, Kris WELKENHUYSEN, Wim VANDEWIJNGAERDE . Emeritaat Prof. Noël Vandenberghe Academische zitting, 31/05/2013, KULeuven, Heverlee ERIC GOEMAERE . Journées romaines/Romeine dags, 26/04/13, Namur . Journée de l’archéologie wallonne (JAW), 11/2013, Jambes ERIC GOEMAERE, ROLAND DREESEN . Table ronde internationale “Autour de l’hématite : Circulation et transformation au cours de la préhistoire récente – Méthodes d’Analyse”, 07-08/02/2013, Jambes ERIC GROESSENS, MICHIEL DUSAR . Les portails romans de la cathédrale Notre Dame de Tournai: contextualisation et restauration. Colloque international organisé par la DGO4, Département du patrimoine, Direction de la protection du patrimoine, 31/01-01/02/2013, Tournai PIET LAGA, MICHIEL DUSAR, YVES VANBRABANT . BLUG.UBLG General assembly, excursion to Marnière de Wasseiges, 19/04/2013, Eghezée - Upigny ESTELLE PETITCLERC . Premier Pôle de Compétence en géothermie (Inter Environnement Wallonie), 21/05/2013, Namur, IEW . Warmte Pomp Symposium, 11/09/2014, KUL/Campus de Nayer/Sint-Katelijne-Waver KRIS PIESSENS . Kerstlaezeing GGG: Enkele geologische kanttekeningen bij schaliegas, 19/12/2013, UGent LIDIA PITTARELLO . DRT (Deformation mechanisms, Rheology and Tectonics) 2013, 16-18/09/2013, Leuven VANESSA HEYVAERT . Excursion Waasland Scheldt Polders and Land van Saeftinghe, 9/03/2013, Doel

215 Buitenland MARLEEN DE CEUKELAIRE, LIDIA PITTARELLO . 36th symposium on Antarctic meteorites, 12-15/11/2013, Tachikawa, Japan . 36e Symposium on Antarctic Meteorites, 14-15/11/2013, Tokyo Tachikawa PIERRE-YVES DECLERCQ, ESTELLE PETITCLERC . European Geothermal Conference 2013, 03-07/06/2013, Pisa, Italy XAVIER DEVLEESCHOUWER . Geophysical and Geochemical Techniques : A window on the Palaeozoic World, 24/08-07/09/2013, IGCP580 et IGCP596, Calgary (Canada) . International Field Symposium : The Devonian and Lower Carboniferous of northern Gondwana, 2130/03/2013, l’IGCP596, Ouarzazate (Maroc) MICHIEL DUSAR . EuroGeoSurveys 35th General Assembly, 01-04/10/2013, St. Petersburg, Russia . Shale Bridge Gas conference, 12-13/11/2013, Warsaw, Poland (org PGI for EGS) ERIC GOEMAERE . XIX° colloque du Groupe des Méthodes Pluridisciplinaires Contribuant à l'Archéologie (GMPCA). Session: restitution des échanges : de la production à la diffusion, matériau en terre crue ou cuite, 2226/04/2013, Université de Caen Basse-Normandie, France VANESSA HEYVAERT . European Geosciences General Assembly, 2013, Vienna, Austrich, 07-12/04/2013, Vienna, Austria . 10th International meeting on Fluvial sedimentology, 07/2013, Leeds, UK. . 8th IAG International Conference on Geomorphology, 27-31/08/2013, Paris, France YVES VANBRABANT . TMS2013 – The Minerals, Metals & Materials Society – 142nd Annual Meeting & Exhibition, 0308/03/2013, San Antonia (Texas, USA) SOPHIE VERHEYDEN . EGU 2013 = past’ Future EC-FP7 project, 06-12/04/2013, Vienna KRIS WELKENHUYSEN . 8th CO2GeoNet Open Forum, 09-11/04/2013, Venice, Italy . 7th Trondheim Conference on CO2 Capture, Transport and Storage, 04-06/06/2013, Trondheim, Norway 3.2

Veldwerk_Explorations

3.2.1 Nationaal_National CECILE BAETEMAN . Survey van ontsluitingen voor archeologisch vooronderzoek "Oostduinkerke, witte oase" (gefinancierd door Ruben Willaert), Oostduinkerke, 14-15/01/2013 Survey van ontsluitingen voor archeologisch vooronderzoek Zonnebloemweg (Dudzele) ism Raakvlak , Dudzele (Zeebrugge), juni-augustus 2013. ERIC GOEMAERE . Eodevonian rocks in the Belgian Ardennes, Ardennes, plusieurs jours en 2013 YVES VANBRABANT, ESTELLE PETITCLERC . Tubize Formation sampling, Halle, Tubize, Braine-le-château, 24/09/2013, 1 day YVES VANBRABANT, ADELA SAN MARTIN & CHRISTIAN BURLET . Geological and geophysical survey in the area of Tavier (Condroz), Xhos-Hody, 10-12/2013 – 25 days SOPHIE VERHEYDEN . Sampling with collaborators from Union College- Shenectady- Albany-USA, Han-sur-Lesse cave + Remouchamps Cave, 04-09/07/2013, 1 week KRIS WELKENHUYSEN, KRIS PIESSENS, ESTELLE PETITCLERCQ, OBINNA NZEKWE, WIM VANDEWIJNGAERDE, COLIN NKONO . Monitoring natural CO2 and CO2-rich water releases in Spa, 22/01, 20/02, 19/03, 22/04, 21/05, 20/06, 19/07, 20/08, 25/09, 09-10/10, 21/10, 20/11, 23/12 3.2.2 Internationaal_International CECILE BAETEMAN, RINDERT JANSSENS . Paleoenvironmental reconstruction of the Lower Khuzestan plain (SW Iran) during the Holocene (IUAP 7/14), Abadan, Iran, 02-24/02/2013

216 ROLAND DREESEN, MICHIEL DUSAR . Stratigrafische opname en bemonstering Jura bouwstenen Marquise en Baincthun in de Boulonnais, en vergelijkend onderzoek met Belgische monumenten, Boutonnière Boulogne-sur-Mer, 03-05/09/2013 ERIC GOEMAERE . Oolithic Ironstones (OIS) in Basse Normandy (Calvados, France), Basse Normandy . Grès de Bray (France), Mont-saint-Eloi, 08/2014 SOPHIE VERHEYDEN . Bruniquel cave Toulouse in the frame of the EC-FP7 Past4Future project + Archeological project to be submitted, Toulouse France, 27/05-01/06/2013 XAVIER DEVLEESCHOUWER . Levé de terrain, réalisation de la colonne lithologique, prélèvement d’échantillons, mesures géophysiques sur site (GRS) pour les coupes de Lyme Regis (Dorset, Grande Bretagne) à la limite TriasJurassique, de Fleury-la-Rivière (Champagne, France) au Lutétien moyen (Eocène) et d’Avesnelles (Nord-Pas-de-Calais, France) à la limite Dévonien-Carbonifère. . Description du forage de Bear Biltmore Core (Alberta, Canada) et prélèvement d’échantillons tous les 30 cm sur une épaisseur de 60 m recoupant la limite Givetien-Frasnien (Dévonien Moyen-Supérieur). 3.3

Andere zendingen (niet actieve deelname, expertenvergaderingen...)

3.3.1 Nationaal_National CECILE BAETEMAN . "Matiné aan Zee", voorstelling van het boek "Archeologisch onderzoek in Raversijde in de periode 1992-2005", Provintie West-Vlaanderen, Agenschap Onroerend Erfgoed. Oostende, 14/06/2013 CECILE BAETEMAN, FRIEDA BOGEMANS, SOPHIE VERHEYDEN, VANESSA HEYVAERT, JAN WALSTRA . Belqua Workshop 2013, Belqua. Brussel, 06/03/2013 CECILE BAETEMAN, LÉON DEJONGHE, ROLAND DREESEN . Jaarlijkse Vergadering van de Nationale Wetenschappelijke Comités, Koninklijke Academie voor Wetenschappen en Kunsten van België, Brussel. Brussels, 02/02/2012 MARLEEN DE CEUKELAIRE . Studiedag rond digitalisatie databanken erfgoed, Erfgoed, Koninklijke bibliotheek Brussel, 25/01/2013 . Jaarvergadering ICOMOS + Oudenaarde natuursteenwandeling, ICOMOS. Oudenaarde stadhuis, 22/03/2013 . ICOMOS natuursteen Antwerpen, ICOMOS. Antwerpen stadhuis, 19/04/2013 . ICOMOS natuursteen Laken, ICOMOS. Laken – koninklijk paleis en kerk, 18/10/2013 MARLEEN DE CEUKELAIRE, GEOFFREY CAMBIER . Les pièges de la géologie de l’ingénieur à Bruxelles. SBGIMR/BVIGRM. ULB Brussel, 22/02/2013 MARLEEN DE CEUKELAIRE, MICHIEL DUSAR . Geological excursion along the Meuse River, EuroGeoSurveys. Meuse River, 21/03/2013 MICHIEL DUSAR . Ecopolis model voor leefbare stad, lezing Tjallingii, PXL. Hasselt, 16/05/2013 VANESSA HEYVAERT . RADIO-PAST conference on geoarchaeolgy, UGent, 15-17/01/2013 . Doctoraatsverdediging M. VanDaele, UGent, 01/03/2013 . Seminar International Ocean Drilling Program. UGent, 06/05/2013 VANESSA HEYVAERT, FRIEDA BOGEMANS . Revision of Lateglacial and Holocene fluvial deposits and Quaternary Aeolian deposits meetings Quaternary Subcommission of Stratigraphy, Belgium. Brussel, UGent, 17/06/2013, 31/05/2013 . Halfjaarlijkse vergadering NCS – National Commission of Stratigraphy Belgium, NCS. Brussel JAN WALSTRA . Infosessie Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II, AGIV. Gent, 12/06/2013 . Expertenpanel G3Dv2 (Geologisch 3D Lagenmodel van Vlaanderen), ALBON. Brussel, 12/11/2013 . Belgian Earth Observation Day, BELSPO. Feluy, 20/11/2013 JAN WALSTRA, MICHIEL DUSAR . H3O Roerdalslenk: vergadering begeleidingscommissie en stuurgroep,ALBON, Provincie Limburg. Brussel, Maastricht, 19/03/2013, 24/10/2013

217 3.2.2 Internationaal_International PIERRE-YVES DECLERCQ . Onegeology, EuroGeoSurveys. Paris, 21-22/10/2013 PIERRE-YVES DECLERCQ, ESTELLE PETITCLERC . ThermoMap Workshop, British Geological Survey. Nottingham, UK, 18/03-21/03 MICHIEL DUSAR . The European shale gas Argument Map (TNO + GFZ), Lambert van Nistelrooij MEP. EuropeanParliament, Brussel, 19/02/2013 . Directors workshop ‘Scope for further international research on the energy and non-energy minerals sectors’, EuroGeoSurveys. RBINS, Brussels, 20/03/2013 JAN WALSTRA, MICHIEL DUSAR . H3O Roerdalslenk: Afstemming stratigrafische correlatie Roerdalslenk, TNO – Geologische Dienst Nederland. Utrecht, 02/05/2013 KRIS WELKENHUYSEN . Energy and Resources research group meeting, Copernicus Institute of Sustainable Development, UUtrecht. Utrecht, the Netherlands, 28/01/2013 4.

Publicaties en presentaties_Publications et présentations Onderstaande tabel volgt de bibliografische indeling van de BGD en laat een analyse toe van het aantal en niveau van publicaties. Hieruit blijkt dat ….

Rubriek Boeken (internationale publicaties) Livres (publications internationales)

Artikels in top tijdschriften Articles dans des revues de haut niveau Artikels in andere tijdschriften met impact factor Articles dans des revues avec facteur d'impact

Peer reviewed artikels Articles avec peer review

Originele kaart Carte originale

Boeken (overige publicaties) Livres (Autres publications) Artikels (overige publicaties) Articles (Autres publications)

Omschrijving Boek van internationale wetenschappelijke waarde (met ISBN): monografie, revisie, synthesewerk of referentiewerk. Livre de valeur scientifique internationale (avec ISBN): monographie, révision, ouvrage de synthèse ou de référence. Verschenen in magazines die behoren tot de top 20% in de wetenschappelijke discipline. Parus dans les revues qui font partie du 20% supérieur de la discipline scientifique. A1 artikel in tijdschrift met lagere ISI impact factor. Article A1 dans une revue avec facteur d’impact ISI moins élevé. Artikel in proceedings met peer review of in internationaal referentiewerk (met ISSN of ISBN). A2 artikel in tijdschrift met peer review maar zonder ISI impact factor. Article dans des proceedings avec peer review ou dans ouvrage de référence internationale (avec ISSN ou ISBN). Article A2 dans une revue avec peer review mais sans facteur d’impact ISI. Publicatie van een originele geologische kaart (met ISBN). Dit zijn kaarten waarbij actief en extensief gegevens worden verzameld. Publication cartographique originale (avec ISBN). Ce sont des cartes pour lesquelles les données sont rassemblées activement et extensivement. Boek zonder peer review van nationale wetenschappelijke waarde (met ISBN). Livre sans peer review d’importance scientifique nationale (avec ISBN). Artikel in tijdschrift, proceedings of boek zonder peer review (met ISSN of ISBN). Article dans une revue, des proceedings ou un livre sans peer review (avec ISSN ou ISNB).

2008

2009

2010

2011

2012

0

0

0

0

0

3

1

2

3

4

7

1

3

5

3

10

1

14

6

5

4

0*

0*

0*

1*

1

3

2

0

0

32

14

32

14

21

218 Uitgaven zonder ISSN-ISBN Publications sans ISSN-ISBN Rapporten Rapports Abstracts Abstracts Nota’s en boekbesprekingen Notes et compte rendu de lecture

Abstract behorend bij poster/mondelinge voordracht worden vermeld als één referentie. Abstract relatif à un poster ou un discours est mentionné comme une seule référence. Gepubliceerde nota of kritisch verslag; boekbespreking (met ISSN of ISBN). Note ou rapport critique publié; compte rendu de lecture (avec ISSN ou ISBN).

Mondelinge en poster voordrachten Discours et posters Vulgariserend werk Ouvrages de vulgarisation Interviews Interviews Persmappen Dossiers de presse

4

9

9

9

13

11

10

7

25

69

30

46

43

4

10

3

4

**

23

35

18

45

11

18

12

9

4

8

15

3

4

9

15

2

1

1

0

0

* Pour des raisons internes au SPW les cartes géologiques produites n’ont pas été publiées.

4.1

Publications de vulgarisation_Vulgariserende publicaties Interviews_Interviews MICHIEL DUSAR . Natural Gas Europe.com: Geologists Seek Belgian Shale Gas… without Drilling (Koen Mortelmans, 4.11) . schaliegas: tel info aan journalist Jeroen Van Horenbeek De Morgen, 5.2, in krant 6.2 ‘Shell opent jacht op Belgisch schaliegas’, overgenomen BELGA Het Laatste Nieuws (Shell opent jacht op Belgisch schaliegas, bewerkt door Karen Van Eyken); tel gesprek Greet Hendrickx VRT, RTBF radio, Kaat Mendonck Radio2 Limburg, Lieven De … Het Nieuwsblad, David Adriaen De Tijd, Thuwis, HBvL; interview voor RTV (Mechelen) door Caroline Haverans (6.2); nog verder 7.2; info boring Turnhout aan Draulans Knack 7.2 (gepubliceerd 13.2); tel interview voor LLB met collega van Gilles Toussaint (19.2vm); info 21.2 aan Radio La Première voor uitzending debat 22.2, - EFG Geo Gourmet book: schriftelijk interview met Senne Stackx voor Flanders Today 20.3; gesprek met Bart Coenen journalist VELT (met KP) 20.3 (gepubliceerd in mei, cf bibliografie databank) (Cburlet heeft ook 2 interviews gegeven) - Q&A in Flanders Today, March 27, 2013, p. 7 . info status en toekomst Kempense Staatsconcessie aan Bruno M. De Tijd 29.4 . Zoektocht start naar schaliegas in België. Geologen gaan potentiële gasbel in kaart brengen. Guy Thuwis in Het Belang van Limburg, 12.9.2013 blz 1, 2-3 (tel interview met Guy Thuwis HBvL 11.9) . info VRT, radiointerview Radio 2, info aan De Standaard, De Tijd, Koen Mortelmans onafhankelijk journalist en correctie artikel voor Energeia (12.9) . schaliegas in BE info aan info aan Jan De Schamphelaere De Standaard 12.9; Bernard Vanheule, International Association of Oil & Gas Producers - OGP Europe; Koen Mortelmans freelance journalist Energeia 21.9 . Shale gas symposium : Argus Media 11.10; De Tijd De Schamphelaere 11+12.10 . oproep schaliegasvrij Vlaanderen van Rik Pinxten iov Kathleen Van Brempt EP 15.11 en discussie 16.11 . Schaliegas interview voor Brafco met Theo Meys (Brafco), Johan Van Praet, journalist en fotograaf (29.11), verschenen in 2014 KRIS PIESSENS . RTBF radio interview CCS: Nuwa 26/04/2013 Coup d'oeil sur la planète avec Sophie Brems : Stockage géologique de CO2 KRIS WELKENHUYSEN . Argus Actueel: Toekomst CO2-opslag hangt aan een zijden draadje. 13-05-2013

4.1.3 Website_Site web XAVIER DEVLEESCHOUWER . 2012. Geologica Belgica (webmaster).

219 4.2

Manuscripts déposés, acceptés pour publication_Gedeponeerde manuscripten, aanvaard voor publicatie . Christian BURLET, Yves VANBRABANT, Kris PIESSENS, Kris WELKENHUYSEN & Sophie VERHEYDEN. 2014. Niphargus: a silicon band-gap sensor temperature logger for high-precision environmental monitoring. Computers & Geosciences. . BOGEMANS F. & BAETEMAN C. 2014. Reconstruction of the Pleistocene depositional environments on the Western Coastal Plain (Belgium) on basis of a lithofacies classification. Toelichtende Verhandelingen voor de Geologische en Mijnkaarten van België. . BOGEMANS F. 2014. Sedimentologische beschrijving en interpretatie van de ongeroerde boringen in de westelijke Belgische kustvlakte. Professional Paper . Thiébaux A. & GOEMAERE E. 2014. Considérations sur quelques éléments en pierre exhumés du site de Lazzari (Arlon). dans Henrotay D. (dir), Un atelier de foulons et de teinturiers. Etudes et documents, SPW Ed. . Thiébaux A. & GOEMAERE E. 2014. Pierres à aiguiser dans Nicolas N. et Cattelain P. (dir), La villa galloromaine de Roly, "Crayellerie", Artefacts, 13. . Thiébaux A. & GOEMAERE E. 2014. Les objets en pierre dans Doyen J.-M., Warmenbol E. &t Venant N. (dir.), La fortification rurale tardo-romaine de la roche Sainte-Anne à Nismes (Namur, Belgique). Recherches sur l’occupation de la moyenne vallée de la Meuse sous Postume et ses successeurs (259/260-274). CReA-Patrimoine, ULB. . GOEMAERE E. 2014. Dolomite. “Minerals in our life”. EuroGeoSurveys Book Minerals. EGS Editor . GOEMAERE E. 2014. Nos copains cachés les minéraux. Itinéraires pédagogiques du Géoparc du Bassin de Mons (xème livret). La géologie et le tourisme de découverte scientifique. . GOEMAERE E., Henrotay D., Collette O., Golitko M., Delbey T. & Leduc T. 2014. Caractérisation de la céramique médiévale d’Autelbas (Arlon, Belgique) et identification de la source de la matière première. ArchéoSciences . Thiébaux A., Jadin, I. & GOEMAERE, E. 2014. Des haches néolithiques à l’époque romaine. Catalogue d’exposition, Trèsor ? / Trésor ! L’archéologie au cœur de l’Europe, 10/05/2014-30/11/2014.

5.

Wetenschappelijke dienstverlening_Offres de services scientifiques

5.1

Medewerking aan vaste en tijdelijke tentoonstellingen_Collaboration à des expositions permanentes et temporaires

5.1.1 KBIN_IRScNB . Tijdelijke tentoonstelling van een nieuw verworven collectiestuk grootste Antarctische meteoriet 18 kg. 21-30/05/2013 5.2

Andere publieksactiviteiten van het KBIN_Autres activités publiques de l'IRScNB MICHIEL DUSAR . www.ikhebeenvraag.be: 4 vragen MARLEEN DE CEUKELAIRE . 24/04/2013 - Bezoek achter de schermen van de geologie: 7 6-jarige kinderen; 2 10-jarige kinderen; 2 volwassenen . Jaarlijkse studiedag VO - Albon - Natuursteen in Brussel 28/06/2013: Natuursteenwandeling in Brussel naar aanleiding van de jaarlijkse studieuitstap voor Vlaamse Overheid - afdeling Natuurlijke Rijkdommen . Broodje Brussel 12/12/2013: Natuursteen in het museum . Likona – Geolim: natuursteenwandeling Brussel 23/03/2013 CECILE BAETEMAN . Lezing voor het grote publiek: "Geologie van de Belgische Kustvlakte" Oostduinkerke, Vrienden van het Museum, 23 maart 2013.

5.3

Expertise- en consulterende opdrachten_Expertises et consultations

5.3.1 Internationaal_International MICHIEL DUSAR . Vrije Universiteit Brussel: Vietnam: advies en informatiepakket aan Tara Brouwers, studente Agogiek, voor eindwerk Eco-toerisme (in samenwerking met KULeuven)

220 . UMICORE: Advies mijnschade concessie Laura en Vereniging, Nederland . Geologische Bundesanstalt GBA: info Ste Anne marmer aan Krenmayr, GSA, 29.7 . UNESCO - IUGS: World Heritage: Trang An landscape complex: evaluatiedossier aan Wesley Hill, IUGS / UNESCO 25.10.2013 MICHIEL DUSAR, KRIS PIESSENS, KRIS WELKENHUYSEN . Vietnam Institute of Geology and Mineral Resources (VIGMR), Hanoi, Vietnam: Lancering nieuw samenwerkingsvoorstel voor vorming en advies CCS (ism KULeuven, VITO). Info salt exploration companies VIGMR 16.8.2013. Info mining concessions MARLEEN DE CEUKELAIRE, MICHIEL DUSAR . TUDelft – REMIT: natuursteenidentificatie werkcollectie en collectie voor museum Leiden, 5.6 – 9.7.2013 CHRISTIAN BURLET, YVES VANBRABANT, JAN WALSTRA, MICHIEL DUSAR, ERIC GOEMAERE . ST2i - Groupe STUDI – Tunisie: Projet de bonne gouvernance dans le secteur minier en RDC ‘PROMINES’, financement Banque mondiale, coordonnateur MRAC Tervueren: participation comme sous-traitant à la rédaction d’une offre (partenaire GF Consult) ROLAND DREESEN . VU Amsterdam: Expertise van natuursteen van de Romeinse site van Hoogeloon (NL) i.s.m. H. Hiddink (VU Amsterdam) . UNESCO – IUGS: European Geoparks Network – external evaluation proposal from the Netherlandse – Geopark Hondsrug (Drenthe) YVES VANBRABANT, MICHIEL DUSAR, ESTELLE PETITCLERC . European Parlement: Brussels Geological context for local geothermal potential assessment- Report and 3 meetings 5.3.2 Nationaal_National MICHIEL DUSAR, MARLEEN DE CEUKELAIRE . Studiebureau Lode De Clercq: Identificatie en interpretatie van natuursteengebruik in historische monumenten: kasteel Gaasbeek, OLVrouw St Truiden, Schoonselhof Deurne, stadhuis Antwerpen, Raad van State Brussel, Basiliek Halle, monument André Dumont Genk . Wintershall AG: Schaliegas: bemonstering en analyse van boringen St Ghislain, Turnhout, Halen, Focant, Blaton voor karakterisatie basis Namuriaan . Origin architecten: Advies restauratiesteen Azul Bateig Vleeshuis Antwerpen: advies na voorstelling en discussie Santafiora zandsteen als vervangsteen Luxemburgse zandsteen voor museum Tervuren (21.6, met Schmidt, vertegenwoordiger, Engels Origin arch) . Leuven, Gidsenbond: info kolenmuseum Leuven aan Benedicte Verstraete stadsgids Leuven . Geoforma: dossier Havelange aan V Stenmans voor eindwerk diepe geothermie opleiding univ Neuchâtel (17.9.2013) . GF Consult: info kaartblad 231 aan W Heijlen (GF Consult ) 1.7.2013 . Studiebureau Lode DeClercq: Natuursteen kasteel Gaasbeek MICHIEL DUSAR . Sorgenia: Schaliegas: dicussie stopzetting prospectie in België . Suez – Gas de France: Coal bed methane: briefing over huidige kennis, exploratievoorwaarden, planning excursie in de Paleozoische gesteenten van België . Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed, Limburg: Schaliegas: informatieverstrekking over mogelijke impact voor deelname aan het publieke debat . ROMA architecten, Leuven: Natuursteen informatie over gebruik Lutetiaankalkstenen in België . ULB (prof Da Silva): OPAC (oliepompaccumulatiecentrale) in steenkoolmijnen: informatie en discussie over technische mogelijkheden . Debruyn Bouwhistorie: Info en advies over Polder van Hoboken . LRM Dienst Mijnschade: Info en advies over geïnduceerde aardbevingen, en over oudste boring Elen voor Geotoeristisch intiatief gemeente Dilsen . Koninklijke Sterrenwacht van België: expert opinion on seismic source models, aan K Vanneste, 21.9.2013 . Van Ellen Aquaconseil, Dalhem: Info boring Molenbeersel en nieuwe stratigrafische indeling Roerdalslenk . UGent, Bodemkunde: natuursteen: info calcin aan R Langohr, 1.7.2013

221 . Vlaamse Overheid, Onroerend Erfgoed: kasseien kasteelhoeve Linden aan VLA Onroerend Erfgoed 18.7.2013 . VITO: info steenkoolontginning Gilly aan B Laenen, VITO, 9.7.2013 . Groep T Leuven: info matig diepe geothermie voor eindwerk Louis Ghesquiere en Yanick Van Hoeymissen, 15.10.2013 . UA, Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen: Multipele bijdragen tot masterproef Feys, Ruben: Schaliegas in de Verenigde Staten, Europa en België: De contextuele verschillen en implicaties. . Gemeente Tielt-Winge: Lezing ‘Ijzerzandsteen in landschap en monument’. Bibliotheek Tielt-Winge, 17.10.2013 . Natuursteenbedrijf Das, Molenstede: Info over fossielen in Brusseliaan ijzerzandsteen (2.12.2013 en volgende dagen) . VUB dept. werktuigkunde hydraulica (Bruface): info waterkracht energieopslag Martelange aan Jan Spriet student (december 2013) MICHIEL DUSAR, KRIS PIESSENS . BELSPO Cabinet minister Magnette: Schaliegas info aan Joke Coopmans, Alg Dir Energie tav minister Magnette (25.2) . Diplobel EU delegatie: schaliegas info en doc aan Patrick Laureys, voor bepaling BE standpunt 25.4 . FOD Volksgezondheid Dienst Klimaatsveranderingen: Schaliegas: Parlementaire vraag Wollants, elementen voor antwoord aan F. Maes, FOD KRIS PIESSENS, ESTELLE PETITCLERC, MICHIEL DUSAR . Kamer van Volksvertegenwoordigers: parlementaire vraag q18353 Thiéry géothermie gaz des mines: ingediend 10.6.2013 KRIS PIESSENS . Studiedienst Open Vld Begroting, economie, fiscaliliteit, innovatie en energie, telefonische vraag schaliegas op 16/09/2013. HERMAN GOETHALS, MICHIEL DUSAR . NIRAS.ONDRAF: mineralogische analyse asbestvezelpreparaten, 10.6.2013 Marleen De Ceukelaire, Jan Walstra . TNO Geologische Dienst Nederland: info velocity data Kempen aan H Doornenbal TNO, 13.6.2013 MICHIEL DUSAR, YVES VANBRABANT . Dienst Scheepvaart: natuurmonument Herbricht: didactische tekst over Maaskeien aan J. Verstraelen, Dienst Scheepvaart (18.9.2013) MICHIEL DUSAR, PIERRE-YVES DECLERCQ . Fashion Point, Maasmechelen: Terhills thermaal-mineraal water project: geologisch advies ESTELLE PETITCLERC, MICHIEL DUSAR . ALBON (Vlaamse Overheid, Dept LNE): Projectvoorstel ‘Thermal properties hard rock Flanders’, ingediend 29.10.2013 MICHIEL DUSAR, ROLAND DREESEN . Geschied- en Oudheidkundige Kring van Sint-Truiden, Werkgroep Archeologie: Geologisch onderzoek van vondst fossiel hout in bouwput Stayen te St Truiden ROLAND DREESEN . Vlaamse Overheid - Onroerend Erfgoed (VIOE): Doctoraat Vincent Debonne: identificatie, herkomstbepaling en petrografisch onderzoek natuursteen OLVrouw Damme . Nationaal Park Hoge Kempen (Genk): Geologische ondersteuning van het UNESCO-dossier. Herinrichting geosites (o.a. geologische wand van As). Aanleveren geologische info voor promotiefolders en posters. . Erfgoedcel Genk, Emile Van Dooren Museum, Genk: Lezing & excursie “Limburgse duivelsstenen” (08/06/2013) . Openluchtmuseum in Bokrijk: Geleide excursies: Natuursteen in monumenten (Bokrijkgidsen; Dag van de Abonnee) . Universiteit Vrije Tijd (Davidsfonds): Cursus “Monumenten in natuursteen. Een verrassende blik op vertrouwde gebouwen. Diest (28/02/2013) en Lier (24/04/2013). . Monumentenwacht Vlaanderen: Cursus “Monumenten in natuursteen. Een verrassende blik op vertrouwde gebouwen. Tongeren, 16/10/2013 . Stadsgidsen Tongeren: Cursus “Monumenten in natuursteen. Een verrassende blik op vertrouwde gebouwen. Tongeren, 2.9.2013 . LIKONA – GEOLIM (Limburgse Koepel voor Natuurstudie Werkgroep Geologie): Organisatie van een

222 driedaagse geologische excursie rond natuursteen & ijstijden in Nederland (Heerlen-Winterwijk - Bad Bentheim - Twente & Drenthe) – 13-15/09/2013 . Orde van den Prince: Lezing “Vlaamse monumenten anders bekeken: natuursteen als bedreigd patrimonium”, Kasterlee (20/11/2013) ESTELLE PETITCLERC . Regeocities project-Walloon Region: Consultancy for Belgian Geothermal data. Support for report and filling forms MARLEEN DE CEUKELAIRE . KIKIRPA: Advies over gebruik Ledesteen in Begijnhofkerk Gent . VO – Albon: Advies over geologie in de streek van Gent ERIC GOEMAERE, ROLAND DREESEN . MRAH et ville de Bxl: Rapport d’études des matériaux de construction en pierre du Rouge-Cloître, Bruxelles YVES VANBRABANT . CSD Ingenieurs: 16 requests for the evaluation of available geological/geotechnical data for underground composition in future wind turbines fields . SPW – Direction de la Géotechnique: 3 requests of expertise regarding subsurface data availability for geotechnical works . VO Afdeling Geotechniek V.O. – Afdeling Geotechniek (Boorbeschrijvingen en geologische interpretaties: 175 m boorkernen en 2175.5 m geroerde boormonsters van boringen in 2013) GSB team: Coördinatie van boorbeschrijvingen: Marleen DE CEUKELAIRE, Vanessa HEYVAERT Prestaties Monsters Boorkern Cecile BAETEMAN 100 m Frieda BOGEMANS 1006 m 100 m Jan WALSTRA 223 m Michiel DUSAR 650 m 75 m Marleen DE CEUKELAIRE 140 m Vanessa HEYVAERT 56.6 m 5.4

Andere activiteiten_Autres activités

5.4.1 Referee_Referee CECILE BAETEMAN . Geomorphology: Total of reviews: 1 . Journal of Marine Systems: Total of reviews: 1 . Global and Planetary Change: Total of reviews: 1 MICHIEL DUSAR . Geologische Fietsroutes Provincie Limburg: Total of reviews: 1 . Annales de la Société géologique du Nord: Total of reviews: 1 VANESSA HEYVAERT . The Holocene: Total of reviews: 1 . Quaternary International: Total of reviews: 4 LIDIA PITTARELLO . Journal of Structural Geology: Total of reviews: 1 . Meteoritics and Planetary Science: Total of reviews: 2 . Bulletin of Geological Society of America: Total of reviews: 1 SOPHIE VERHEYDEN . Climate of the past: Total of reviews: 1 . Bulletin de la Société Préhistorique Française: Total of reviews: 1 . Biogeosciences: Total of reviews: 1 . Journal of Quaternary Science: Total of reviews: 1 . Int. speleological Congress UIS_Brno_2013 (congress proceedings: Total of reviews: 2 . Colloque Int. ‘fantômes et karst’_Belgium_.september 2013 (Congres proceedings): Total of reviews: 1 JAN WALSTRA . Journal of Historical Geography: Total of reviews: 1 . The Photogrammetric Record (book reviews): Total of reviews: 2

223 5.4.2 Jurylid van wetenschappelijk project of prijs_Membre du jury d'un projet ou d'un prix scientifique VANESSA HEYVAERT . IWT doctoraatsbeurzen: Jurylid – 6 December 2013 5.5

Partners en netwerken: Wetenschappelijk comité, adviesorgaan of vereniging_Partenaires et réseaux : Comité scientifique, organisme consultatif ou association

5.5.1 Internationaal_International . EuroGeoSurveys Michiel DUSAR: member directors committee Cecile BAETEMAn: national delegate EGS Expert Group marine: Cecile BAETEMAN, member EGS Expert Group Superficial Deposits: Frieda BOGEMANS, member EGS Expert Group Minerals: Christian BURLET, member EGS Expert Group Geochemistry: Walter DE VOS, member EGS Expert Group Geo-energy - CCS: Kris PIESSENS, president EGS Expert Group Geo-energy - Geothermics: Estelle PETITCLERC, member EGS Geospatial and Geo-informatics Expert Group: Pierre-Yves DECLERCQ, member EGS International Cooperation Expert Group: Yves VANBRABANT, member . UNESCO - IUGS Geoheritage Task Force (GTF) : Roland DREESEN: Benelux delegate (2013-2016) . Vlaams – Nederlandse Natuursteendagen : Marleen DE CEUKELAIRE, Michiel DUSAR, Eric GROESSENS, Roland DREESEN: leden . Past4Future EC-FP7 project : Sophie VERHEYDEN: partner . Speleogenesis – International network on cavestudies: Sophie VERHEYDEN: member . Meteoritical Society : Walter DE VOS: member . Koninklijk Nederlands Geologisch-Mijnbouwkundig Genootschap (kngmg): Walter DE VOS: member . Associations Géologique du Nord (AGN) Géologie régionale (Ardennes et bassin de Paris surtout) : Eric GOEMAERE: membre . UNESCO-IGCP (International Geoscience Program) - Project 588: Preparing for coastal change: A detailed process-response framework for coastal change at different timescales: Cecile BAETEMAN, Vanessa HEYVAERT: members - Project 567: Earthquake Archaeology: Vanessa Heyvaert: member . INQUA Commission on Coastal and Marine Processes: Cecile BAETEMAN, Vanessa HEYVAERT: members . International Working Group for Geoarchaeology, IAG: Vanessa HEYVAERT: vice-president . Fluvial Archives Group (FLAG) : Vanessa HEYVAERT: member . Editorial board of Quaternary International: Vanessa HEYVAERT: member . Sedimentologische Kring van Nederland: Vanessa HEYVAERT: member . The Geological Society of London: Jan WALSTRA: fellow . Remote Sensing and Photogrammetry Society: Jan WALSTRA: member . ISPRS Working Group V/6: Close Range Morphological Measurement for the Earth Sciences: Jan WALSTRA: member . Editorial Board of The Photogrammetric Record: Jan WALSTRA: Book Review Editor . Editorial board of The Journal of Coastal Research: Cecile BAETEMAN: member . Editorial board of Dataset Papers in Geology: Cecile BAETEMAN: member . INSPIRE, Geospatial Expert group on geology for Eurogeosurveys concerning INSPIRE : Pierre-Yves DECLERCQ: member . European Federation of Geologists – Geothermal Expert Group: Estelle PETITCLERC: representative for Belgium . OneGeology Consortium - RBINS as partner in international restart of OneGeology Europe: Pierre-Yves DECLERCQ: delegate 5.5.2 Nationaal en regionaal_National et régional . Geologica Belgica Geologica Belgica vzw, de wetenschappelijke geologische vereniging van België, geaccrediteerd bij KBIN, geeft het tijdschrift "Geologica Belgica" uit, met SCI impact factor 0.773 in 2011. Verspreiding naar 300 leden, 30 abonnementen, 150 ruilpartners in Brussel en 170 ruilpartners in Luik

224

.

.

.

.

. .

.

.

.

(zustervereniging Société Géologique). Het secretariaat en de bibliotheek zijn gevestigd op de BGD Walter DE VOS: penningmeester en bibliothecaris (half jaar) Kris PIESSENS: penningmeester (half jaar) Xavier DEVLEESCHOUWER: bibliothecaris (half jaar) Piet LAGA: commissaris der rekeningen Michiel DUSAR: adjunct-editor Vanessa HEYVAERT, Sophie VERHEYDEN: raadsleden Union Belgo-Luxembourgeoise des Géologues asbl – Belgisch-Luxemburgse Unie van Geologen vzw L’UBLG est une association professionnelle de géologues et d’ingénieurs géologues en Belgique et au Grand-Duché de Luxembourg. Ses principaux objectifs sont: - représenter tous les étudiants en géologie et les géologues professionnels de Belgique et du Luxembourg; - représenter les géologues face aux autorités locales, fédérales et internationales; - promouvoir la profession; - assister les géologues dans leur développement professionnel; - obtenir l'appellation de "géologue européen" avec la Fédération Européenne des géologues dans le but de faciliter le travail des géologues à l'étranger. YVES VANBRABANT: Administrator PIET LAGA: Treasurer, Jury for the professional title European Geologist Koninklijke Academies der Wetenschappen – Académies Royales des Sciences Nationale Commissie voor Stratigrafie – Commission Nationale de Stratigraphie MARLEEN DE CEUKELAIRE: Secretaris Nationale Commissie Stratigrafie ERIC GOEMAERE: Secrétaire Commission Nationale de Stratigraphie - Secrétaire Sous-Commission Dévonien FRIEDA BOGEMANS: Voorzitter Subcommissie Quartaire stratigrafie VANESSA HEYVAERT: Secretaris Subcommissie Quartaire stratigrafie MICHIEL DUSAR: Secretaris Subcommissie Krijt PIET LAGA: Secretaris Subcommissie Tertiair LIKONA Geolim (Limburgse Koepel voor Natuurstudie, Werkgroep Geologie) Professionele ondersteuning, informatieverstrekking en advies bij handboringen, publicaties (geol fietsroutes) ROLAND DREESEN: voorzitter MICHIEL DUSAR, MARLEEN DE CEUKELAIRE: leden KIKIRPA: Geologische en bouwtechnische kenmerken van de Diestiaan ijzerzandsteen met als doel de inzet ervan in restauraties van historische gebouwen Studie van boorkernen en groevemonsters, initieel beschreven door BGD, waarbij BGD echter niet verder als onderzoeksinstelling maar als onafhankelijk adviesorgaan moest deelnemen (iov Vlaamse Overheid, ALBON). Hiernaast ook tussenkomst in petrografisch onderzoek MICHIEL DUSAR, MARLEEN DE CEUKELAIRe: klankbordgroep EMAT, University of Antwerp (Prof. D. Schryvers, Dr. J. Gang) TEM analyses for BELAM project: LIDIA PITTARELLO: Postdoc research Smart Geotherm IWT project state of the art geothermie, gecoördineerd door WTCB. MICHIEL DUSAR, ESTELLE PETITCLERc: begeleidingscommissie Werkgroep geothermie and dimensionering en thermische buffering: MICHIEL DUSAR, ESTELLE PETITCLERC: leden VLAKO, Vlaams Kenniscentrum Ondergrond Commissie opgezet door Vlaamse Overheid (ALBON) voor opvolging referentietaak Ondergrond uitgevoerd door VITO MICHIEL DUSAR: begeleidingscommissie Concertation Geological Survey of Belgium - regions Service géologique de Wallonie brainstorming with DGRNE (region wallonne), Jambes. ALBON representation in EuroGeoSurveys, organization of presentation to EGS General Assembly of ‘The subsoil of Flanders: Policy meets innovative Geological Knowledge Base’: ERIC GOEMAERE, MICHIEL DUSAR Wetenschappelijke Raad Koninklijke Sterrenwacht van België : MICHIEL DUSAR: extern deskundige nominatie 1.5.2013

225 . Archeometrisch onderzoek van het Romeins gebruik van natuursteen binnen de Civitas Tungrorum Organisatie Provinciaal Galloromeins Museum Tongeren, ism Catherine Coquelet (UCLouvain, Université Namur), Alain Vanderhoeven (Onroerend Erfgoed), P. Cosyns (Stad Tongeren), V. Ruppiene (Univ. Würzburg, DE), E. Hartoch (GRM), T. Gluhak (Univ. Mainz), K. Jeneson (Thermencomplex Heerlen): ROLAND DREESEN, ERIC GOEMAERE . Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen Evaluatie van aanvraagdossiers voor bescherming : ROLAND DREESEN: lid . CoTech for waloon deep geothermal projects: ESTELLE PETITCLERC: Adviser - 7/02 and 27/08 . Musée du Marbre de Rance Conseil scientifique : MARLEEN DE CEUKELAIRE: président, ERIC GROESSENS: past-president, MICHIEL DUSAR: membre . Belgisch Comité voor Hydrogeologen BCH – CBH: MARLEEN DE CEUKELAIRE: lid van de beheerraad . Collegagroep erfgoed – collectiebewaarders Contactgroep binnen Vlaamse erfgoedcel en Brusselse Museumraad. MARLEEN DE CEUKELAIRE: lid . Commission scientifique de l’Union belge de spéléologie Promoting and organizing scientific activities and educational activities among cavers. SOPHIE VERHEYDEN: director. . Commission scientifique grottes de Han Scientific advice on activities in the caves and communication on scientific activities. SOPHIE VERHEYDEN: member . Centre belge des etudes karstologique – contact group FNRS : SOPHIE VERHEYDEN: partner . Plate-forme archéométrique à l’IRSNB Collaboration SPW (direction de l’archéologie) et IRSNB. W. Van Neer, responsable du projet. ERIC GOEMAERE: membre du Comité d’accompagnement du projet . Union belge pour l'Agrément technique de la construction (UBATC) Institut délivrant des agréments techniques pour des matériaux, produits, systèmes de construction et pour des installateurs : ERIC GOEMAERE: membre . Chercheurs de Wallonie Archéologie expérimentale et matière première minérale : ERIC GOEMAERE: membre et conférencier . Institut du Patrimoine Wallon Matériaux naturels de construction: marbres et pierres blanches : ERIC GOEMAERE: formateur . BELQUA - Belgian Quaternary Association: CECILE BAETEMAN: vice-president, VANESSA HEYVAERT: board member . Belgian Earth Observation Platform : JAN WALSTRA: member . NIRAS.ONDRAF Expert panel Geoprospectives : MICHIEL DUSAR: expert (signed 17.6.2013) 5.6

Uitgaven in eigen beheer_Publications dont le SGB a la gestion De Belgische Geologische Dienst is verantwoordelijk voor de uitgave van Memoirs of the Geological Survey of Belgium (ISSN 0408-9510), Geological Survey of Belgium Professional Paper (ISSN 0378-0902). De continuïteit van deze beide reeksen is verzekerd na evaluatie door de publications unit van het KBIN. De Belgische Geologische Dienst is verantwoordelijk voor de uitgave van Geologica Belgica (ISSN 13748505, IF 1,041 in 2012). Gebeurlijk zijn er speciale uitgaven met afwijkende doelgroep en eigen ISBN nummer, zoals de Collection Geosciences, boeken over geologisch erfgoed vulgariserend met originele wetenschappelijke data. De combinatie Geologica Belgica - Memoirs - Professional Papers - Collection Geosciences biedt een totaalpakket van publicaties aan, waarmee de BGD haar ambitie als informatiecentrum voor aardwetenschappen kan waarmaken. Geologica Belgica in online consulteerbaar. Alle publicaties worden gedigitaliseerd en de reeks der Professional Papers is online. In 2013 werden volgende volumes uitgebracht: . Geologica Belgica, vol. 16/1-2 (11 bijdragen, 119 p.) . Geologica Belgica, vol. 16/3 (9 bijdragen, 87 p.) . Geologica Belgica, vol. 16/4 Dispersal of continental vertebrates during the Paleogene (14 bijdragen, 113 p.) Geological Survey of Belgium Professional Papers: . PP 2013/1 N. 314 : Vanderschueren, H.W. Le radon dans l'air, dans l'eau et dans les roches. 2ème partie. Considérations statistiques sur les répartitions spatio-temporelle et temporelle (35 p.) .PP 2013/2 N. 315 : Delmer A., collab. Vandycke, S. & Delcambre, B. L'orogenèse varisque dans le sillon houiller de Haine - Sambre-et-Meuse (44 p.) Tevens werden er maandelijks data aangeleverd aan editor S. Louwye voor de nieuwsbrief Miscellanea Geologica.

226 6.

Uitrusting_Equipement

6.1

Onderzoeksinfrastructuur_Equipement de recherche Equipment: Thermal Conductivity Scanner Operator: ESTELLE PETITCLERC Type, manufacturer: Rock Thermal Conductivity Meter based on the Optical Scanning Method, Erich Lippmann-Geophysikalische Messgeräte (Kornacker 4, D -94571 Schaufling, Germany) Funding: Internal Date purchase: Order form: 5/11/2013 Delivery date: end of march 2014 Price: 42.450 euros Short description: High precision (accuracy 5%) noncontact measurement of thermal conductivity (0 to 10W/mK) and thermal diffusivity using the Optical Scanning technology.The theoretical model is based on scanning a sample surface with a focused, mobile and continuously operated heat source in combination with infrared temperature sensors.

227


PUBLICS | PUBLIEK

228

DO PUBLICS | OD PUBLIEK 1.

Personnel de la direction opérationnelle

1.1

Personnel statutaire

ANTONUTTI Françoise COULON Pierre

DATE NAISSANCE 11-11-61 18-06-61

CISELET Carine CLAERBOUT Jan DE DEYNE Gaël DELIENS Pierre

29-10-61 30-05-57 19-09-71 22-10-70

F M M M

CA322B SW21 BA1 B BT2 BA122B CA1

JONGEN Dominique HAEMELINCK Marcella HUBIN Thierry KILESTE Pascal LAMBERT Benoît LIEFFERINCKX Danny LOWIE Vinciane PLANCHON Michel VAN LIERDE Hans VLERICK Freya

18-08-58 07-09-57 19-07-65 09-01-63 21-06-67 02-01-68 19-07-56 28-04-54 11-02-72 02-12-86

F F M M M M F M M F

B BT2 BT2 CT1 BT1 CT3 BT226N CT3 SW1 BT1

1 4/5 4/5 1 1 4/5 1/2 1 1 1

F/M

GRADE

ETP

F F F F M F M F F F F M

A11 SW1 SW11 SW11 SW11 BT1 BT2213 SW11 A11 DT2 DT2

4/5 1 4/5 1 1 1/2 4/5 0 2/5 1/2 1 1

NL / FR FR NL FR FR FR FR FR FR NL FR NL FR

F F F F F M F F F F F F

SW21 A11 SW11 CT1 CA1 BT1 CA1 CA1 CA1 A11 A11 A11

1 1/2 1 4/5 4/5 1 4/5 1 1 1 1 1/2

FR NL FR FR NL FR FR FR FR FR NL FR

NOM

1.2

F/M

GRADE

ETP

F M

4/5 1

NL / FR FR FR

1 4/5 4/5 1

STATUT

FORMATION 2013

A/T Sci

/ /

FR NL NL FR

A/T A/T A/T A/T

FR NL FR FR FR FR NL FR NL NL

A/T A/T A/T A/T A/T A/T A/T A/T Sci A/T

/ / / -"Anglais sur le lieu de travail" IFA 09/13 à 01/14 -Formation de secouriste agrée Arista, IRSNB juin / / / / / / / / / /

STATUT

FORMATION

Personnel Contractuel

BOEYKENS Coralie BOITSIOS Sophie BOLAND Donatienne DEGUELDRE Charlotte COBUT Gérard DEBEVER Claire DESMEDT Claude DE VISSCHER Claire DEWOLF Kristien DODET Nathalie GABRIEL Peggy GENON Michel

DATE NAISSANCE 12-06-83 01-04-83 01-10-66 17-02-75 24-06-54 22-11-54 17-04-76 22-07-57 23-04-54 8-11-89 24-11-74 02-02-58

GERIN Cécile GEUNIS Tine GOLDFEDER Kareen GOLINVAUX Pascale GOOVAERTS Claire LAC-HAIR Clint LECAT Carine LEKHAL Hind LECLERCQ Magaly LE POLAIN Marie LINDERS Sarah MAULET Géraldine

27-11-68 09-12-89 23-05-69 07-04-59 24-07-64 30-01-67 04-08-60 14-04-82 06-08-86 04-06-83 08-04-85 04-12-77

NOM

Sci

/ / / / / / / / / / / Communiquer dans un service d'accueil" - IFA avril / / / / / / / / / / / /

229 MICHIELS Mia MISEUR Tamara OP DE BEEK Anneliese PEREIRA Fabienne

20-08-53 21-12-81 29-08-67 14-08-72

F F F F

BT1 BT1 CT2 BA1

1/2 1/2 1/2 4/5

NL NL NL FR

SPRUYT Christian

17-09-56

M

DT2

1

FR

SCHMIT Niko SIEBENS Yannick TEERLYNCK Ruth TSYMBALYUK Olena

20-01-84 13-04-68 03-09-83 13-03-72

M F F F

BT1 SW11 A11 BA1

1 4/5 4/5 4/5

NL NL NL FR

VAN AUDENHOVE Martine VANDERVELDEN Morgane VANHAMME Nathalie VAN LOO Isabelle VAN MALDERGEM Tom

18-08-82

F

A11

4/5

NL

OFO-opleiding Microsoft Office / / Organisation et repporting de réunion IFA (3j) Communiquer dans un service d'accueil" - IFA avril / / / Dynamique de groupe IFA (5j) OFO-opleiding Frans

16-01-87

F

BT1

1/2

FR

/

29-01-70 11-04-67 11-04-78

F F M

BT1 A11 DT2

4/5 1 1

FR NL NL

VENDERICKX Jeroen VERBIEST Pieter VERBOUW Jiska VERHULST An

16-09-72 01-08-78 23-09-80 13-08-81

M M F F

BT1 CA1 SW11 SW11

1 1 1 1/2

NL NL NL NL

/ / Formation de secouriste agréé Rode Kruis, IRSNB mai / / / /

1.3

Bénévoles et collaborateurs

NOM BAREEL Anouk BOGAERTS Jan DE GHEYNDT Laurence DE HOUCK, Diane EL MAAZA Brahim GENTEN Franck HAUTIER Pierre HUSSON Céline MISEUR Natalie PALOMIUO RODRIGUEZ Noelia SCHALTZ Michelle SCOUT Valentine VAN ROY Ann Kathrin VINC Claude

DATE NAISSANCE 19-07-84

04-03-88

21-12-34

F/M

GRADE

ETP

NL / FR

STATUT

FORMATION 2013

F M F F M M M F F F

FR NL FR FR FR FR FR FR NL FR

/ / / / / / / / / /

F F F M

FR FR NL FR

/ / / /

230

SERVICE EDUCATIF_EDUCATIEVE DIENST Bien qu’il soit impliqué dans de nombreuses activités événementielles, dans la production de matériel et de documents didactiques, dans des activités d’accueil ou de promotion, le premier indicateur de l’activité du SEED est le nombre de personnes qui ont bénéficié d’un accompagnement éducatif et le nombre d’animations -sensu lato- qui ont été effectuées. 2012 était à ce titre une année record. 2013 fait cependant encore mieux : plus de 62.500 personnes (+10%) ont suivi une des 3.000 activités proposées cette année. Contrairement à l’année passée, cette augmentation se traduit non seulement dans les activités « outreach » (+15%) mais aussi dans les activés au sein du Muséum (+8%). Parmi ces dernières, les visites guidées ont été « dopées » par l’exposition « Préhistoire, Do It Youself » ce qui a partiellement compensé la fermeture de la salle permanente sur la préhistoire et l’évolution de l’homme. Côté ateliers, tous les thèmes se portent bien mais l’augmentation est à rechercher principalement dans le succès de l’exposition « Bébés animauxBabyDieren » et de l’animation qui lui est associée. En nombre d’activités, la barre symbolique des 3.000 sessions a été dépassées. Ce qui donne une moyenne tout aussi symbolique- de 8,5 activités réalisées chaque jour de l’année ! De plus de valeur analytique est la moyenne des activités pour les groupes scolaires, se déroulant au Muséum, soit 13,5 sessions/jour (1705 sessions réparties sur 126 jours de classe), quasi strictement concentrées sur 3,5 jours semaine, entre 10h00 et 15h00 ! En miroir de ce chiffre, la moyenne des activités réalisées pour un public non scolaire est de 2,2 sessions par jour d’ouverture du Muséum (695 activités/310 jours). Quand on sait que le SEED encadre 9 fois plus de public en groupe scolaire que de groupes « civic » ou d’individuels, on mesure l’effort qui est fait pour proposer des activités variées et régulières à nos visiteurs familles/seniors/adultes. Les activités « outreach », XperiLAB et CBEN-BNEC se portent bien. Cette année, les inscriptions massives à la tournée du Camion de la Science ont fait crasher le serveur dès la mise en ligne de son calendrier. Xperilab augmente encore sa fréquentation grâce à sa participation à des événements « extra », non-scolaires, de sensibilisation du grand public ou de promotion. La représentation des écoles dans ses activités est maximale et la capacité même de l’XperiLAB l’empêchera de dépasser les 400 sessions et 8.000/8.500 participants par an. En 2013, le SEED a investi en temps et en budget dans la réalisation de matériel didactique de qualité pour ses ateliers. En particulier, un quart des activités du paleoLAB (qui date de 2007) ont été renouvelées en collaboration avec le service de muséologie. Le succès des ateliers scolaires doit certainement en partie à cette amélioration qualitative. Pour le paléoLAB, le renouvellement s’est achevé trop tard dans l’année 2013 pour déjà en observer les effets. Deux expériences nouvelles ont également vu le jour : une ponctuelle, la « Nuit au Musée » qui permettait à des enfants de dormir à l’ombre des dinosaures le soir d’Halloween ; et une récurrente, les ateliers café, qui propose une formule d’atelier aux adultes, basée sur l’originalité et la convivialité. La première fut un franc succès avec 54 participants (et de nombreux déçus qui n’ont pas pu s’inscrire par de manque de place) et la seconde dont on sait qu’elle s’adresse à un public plus difficile, semble trouver sa vitesse de croisière avec une petite dizaine de participants par session. Deux expériences qui méritent d’être réitérées/prolongées. Concernant le futur, on sait que 2014 sera une année difficile. A la perte de la salle permanente sur la préhistoire et l’évolution humaine (qui, en 6 mois, a déjà causé une diminution sensible des visites guidées et ateliers sur ces thèmes), il faudra ajouter celles des salles Baleines & Pôles et Mammifères. Ces thèmes représentent chacun de 2 à 4% de la demande du public ce qui est loin d’être négligeable. Plus que jamais, le niveau d’activité du SEED sera dépendante d’une programmation réussie des expositions temporaires.

231 1

Personnel (voir aussi D.O.P.)

1.2

Composition du service au 31 décembre 2013 Nom & Prénom BELAID Zohra BOEYKENS Coralie BRAGARD J.-Michel CISELET Carine CLAERBOUT Jan COULON Pierre DE DEYNE Gaël DE WOLF Kristien DE BEVER Claire DODET Nathalie JONGEN Dominique GEUNIS Tine LAC-HAIR Clint LE POLAIN LINDERS Sarah MAULET Géraldine MICHIELS Mia MISEUR Tamara OUARAB Ramdane SCHMIT Niko TEERLINCK, Ruth VANHAMME Nathalie VANDERVELDEN Morgane TSYMBALIUK Olena VAN AUDENHOVE Martine VAN LIERDE Hans VENDERICKX Jeroen

Niv. C A A B B A C A A A B A B A A A B B D B A B A B A A B

Fr / Nl Fr Fr Fr Fr Nl Fr Nl Nl Fr Fr Fr Fr Fr Fr Nl Fr Nl Nl Fr NL NL Fr Fr Fr Nl Nl Nl

Fonction Administration Animateur Animateur Animateur/Web-Layout Traducteur Direction Secrétariat Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Animateur Technicien Animateur Animateur Animateur Animateur Secrétariat Animateur Direction Animateur

ETP 1.0 0.8 1.0 0.20/ 0.60 0.8 1.0 0.8 0.4 0.5 0.5 1.0 0.5 1.0 1.0 1.0 0.5 0.5 0.5 1.0 1.0 0.8 1.0 0.5 0.8 0.8 1.0 1.0

Source $ « Amis » Contractuel « Amis » SPP (détachéeEns.) Statutaire Statutaire Statutaire Contractuel Contractuel Contractuel SPP (détachéeEns.) Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel « Amis » Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Contractuel Statutaire Contractuel

Soit un total de 27 personnes pour 21.5 ETP. Répartition linguistique : 12.4 francophones et 9.1 néerlandophones Répartition fonctionnelle : 14,50 ETP animateurs (8,0 FR /6,5 NL, BNEC et Xperilab incl.) et 7,0 ETP administratifs et techniques Une équipe de bénévoles (ca. 10 personnes), sélectionnés et formés par les animateurs du Seed, assurent une partie des animations « paléoLAB » et « anniversaires » se déroulant majoritairement durant les WE et les vacances scolaires. 1.3

Evolution pluriannuelle de l’effectif du SEED

232 2

Activiteiten van de Educatieve dienst

2.1

Strategische indicatoren publiekswerking educatieve dienst SEED Activiteiten 2013 # sessies 1151 704 201 paleoLAB 233 Raconte-moi 25 Broodje Brussel 8 Museum Contact Vakantieateliers/stages 24d activiteiten Night in the Museum 1 Atelier Café 13 Volcano & Sismic News Day 1d Outreach Scholen 148 BNEC Familiepubliek 7 Scholen 536 XperiLAB.be Evenementen 56 2d Excursies Bretagne Sud - Morbihan 10d ASN - geologie-excursies Idar-Oberstein 'Gems trip' 4d TOTAAL 3083 41d Tab. 1: strategische indicatoren voor deelname aan het educatieve aanbod KBIN Indoors

Rondleidingen Animaties (ateliers) Verjaardagsateliers

# deelnemers 20718 18043 3015 3581 147 30 194 54 119 76 3411 86 10976 2089 25 30 62594

56163 (in groep) 6431 (individueel)

In 2013 namen in totaal 62.594 personen deel aan 3083 sessies en 41 programmadagen van het reguliere educatieve aanbod (zie tab. 1 voor de verdeling naar type animatie). Net zoals andere jaren gebeurt de deelname aan de educatieve activiteiten grotendeels in groepsverband (89,73%), voornamelijk in het kader van een schoolbezoek. De educatieve activiteiten worden opgedeeld in een gevarieerd educatief aanbod binnen de muren van het Museum (indoors), twee educatieve programma’s die op locatie gebracht worden (outreach) en de door de dienst georganiseerde geologie- en paleontologie-excursies (zie tab. 1). De outreachprogramma’s zijn enerzijds de in Brussel rondreizende tentoonstellingen van het Brussels Natuureducatiecentrum (BNEC/CBEN) en anderzijds de België doorkruisende wetenschapsvrachtwagen XperiLAB.be. Naast dit eigen aanbod, werkt de educatieve dienst ook mee aan de organisatie van grote publieksdagen in het Museum (Museum Night Fever, Nocturne, biodiversiteitsdag …), verzorgt hij educatieve activiteiten op publieksevenementen van externe organisaties (Kinderuniversiteiten, Milieufeest BIM, Cultuurmarkt, congres leraren wetenschappen …), organiseert hij lerarendagen, netwerkdagen, begeleidt hij stagiaires… De cijfers van die activiteiten, veelal niet gekend of niet te meten, komen niet aan bod in dit deel van het verslag (zie 2.4).

Graf. 1: meerjaarse evolutie van het aantal deelnemers aan het educatieve aanbod SEED

233 Het aantal deelnemers aan het educatieve aanbod (62 594) is in 2013 voor het eerst doorheen de grens van 60.000 deelnemers gebroken (zie graf.1). Tegenover vorig jaar, toen al een recordjaar, is er een stijging te noteren van vrijwel 10% (9,98%). De cijfers van grafiek 2 tonen aan dat de sterkste stijging bij de educatieve activiteiten buiten het Museum (outreach en excursies) voorkomt (+15,3%), maar ook de educatieve activiteiten binnen het Museum (indoors) kenden meer bijval bij het publiek (+8,18%). De verhouding tussen de activiteiten binnen en buiten het Museum ligt voor dit jaar op 73,45% (binnen) tegenover 26,55% (buiten). Tegenover vorig jaar is die verhouding met iets meer dan 1% gegroeid ten voordele van de activiteiten buiten het Museum. Het aanhoudende en zelfs groeiende succes van XperiLAB.be is hiervoor volledig verantwoordelijk (zie 2.3.1), want de cijfers van het BNEC daalden dit jaar lichtjes tegenover vorig jaar (zie 2.3.2). De voorzichtige, positieve ommekeer in het aantal deelnemers aan het educatieve aanbod indoors vorig jaar heeft zich in 2013 sterker doorgezet. Die cijfers overstijgen zelfs terug het niveau van 2010 (zie graf.2). Het resultaat van de twee zeer succesvolle jaren na de heropening van de Janletzaal (2008 en 2009) blijft nog wel te hoog gegrepen. Zowel de rondleidingen als de ateliers zagen dit jaar betere cijfers (zie 2.2.1 en 2.2.2).

Graf. 2: uitsplitsing van de deelnamecijfers tussen de educatieve activiteiten binnen en buiten het Museum

Graf. 3: uitsplitsing van de deelnamecijfers tussen de educatieve activiteiten voor groepen en voor individuelen

De educatieve activiteiten voor individuele deelnemers en/of deelnemers in familieverband (Museum Contactactiviteiten, de geologische excursies, de evenementen van XperiLAB.be en de familiebezoeken van het BNEC) trokken 6431 deelnemers aan, het tweede beste resultaat van de afgelopen zes jaar (zie graf.3). Er was voor het derde jaar op rij een flinke stijging, nu met 14,76% tegenover vorig jaar. Vooral de publieksevenementen van XperiLAB.be bleken zeer succesvol (zie 2.3.1), terwijl de paleoLAB-sessies in de vakanties een terugval kende (zie 2.2.4). Het aantal educatief begeleide groepsbezoekers steeg met 9,46% tegenover vorig jaar. Zowel de groepsactiviteiten indoors als de groepsactiviteiten van de outreach legden immers betere cijfers voor. Binnen het Museum ligt dat vooral aan de ateliers (zie

234 2.2.2), bij de outreach aan de groepen die XperiLAB.be bezochten. De verhouding tussen het aantal deelnemers in groepsverband en het aantal deelnemers in familieverband/individueel blijft liggen op ongeveer 90/10. Het belang van die laatste categorie steeg immers lichtjes van 9,85% in 2012 naar 10,27% dit jaar. Dit maakt duidelijk dat de werking van de educatieve dienst van nature voornamelijk gericht is op (school)groepen.

Graf. 4: evolutie doorheen de jaren van het aantal uitgevoerde educatieve activiteiten

De analyse van het aantal sessies van alle activiteiten uit het educatieve aanbod die in een jaar zijn doorgegaan, is een andere manier om de activiteitsgraad van de educatieve dienst te meten. Terwijl dat aantal de afgelopen jaren redelijk stabiel bleef op ongeveer 2800-2900, is nu de symbolische grens van 3000 activiteiten op een jaar duidelijk gesloopt (zie graf.4). Dit betekent dat op elke kalenderdag gemiddeld ongeveer 9 educatieve activiteiten doorgaan! De stijging (met 6,83% tegenover 2012) is te danken aan de verhoging van het aantal rondleidingen en ateliers in het Museum en aan meer scholensessies voor XperiLAB.be (zie tab. 1). Het aantal dagprogramma’s (vakantieateliers, excursiedagen …) bleef stabiel tegenover vorig jaar (+1 dag). Diezelfde stabiliteit is er al enkele jaren, met uitzondering van 2010 (zie graf.4).

Graf. 5: verhouding in % tussen het aantal deelnemers aan de educatieve werking en de bezoekersstatistieken van het Museum.

De absolute cijfergegevens van de strategische indicatoren (tab. 1) en de detaillering ervan (graf. 1-4) geven slechts een gedeeltelijk beeld van de evolutie ervan ten opzichte van de voorgaande jaren. Als je die cijfers vergelijkt met de algemene bezoekerscijfers van het Museum, dan krijg je een vollediger beeld van de toestand van onze educatieve dienstverlening, althans in het Museum zelf. De resultaten van de activiteiten buiten het Museum (outreach en excursies) kunnen immers niet opgenomen

235 worden in deze vergelijking omdat ze evenmin in de statistieken van de bezoekersaantallen van het Museum zijn meegeteld. Zoals hierboven aangegeven stegen de cijfers voor het aantal deelnemers aan educatieve activiteiten binnen het Museum met 8,18% en lijkt hiermee het herstel goed ingezet na enkele jaren van gestage daling van dat cijfer (zie graf.2). Maar relatief gezien is dat herstel zwakker dan wat de absolute cijfers laten blijken, althans tegenover het totaal aantal bezoekers van het Museum dit jaar (334.190). De verhouding tussen dat aantal en het totaal aantal deelnemers aan educatieve activiteiten binnen het Museum (45.977) ligt op 13,76%. Dat wil zeggen dat iets minder dan 1 bezoeker op 7 participeerde aan een educatieve activiteit in het Museum. Dat is inderdaad wel beter dan in 2012, maar het resultaat blijft toch wat achter tegenover de voorgaande jaren (zo volgden in 2010 nog bijna 1 op 6 bezoekers een educatieve activiteit). Het herstel is wel beter te herkennen in de verhouding tussen het totaal aantal groepsbezoekers (90.924 dit jaar, zie graf. 6) en het gedeelte ervan dat meedeed aan een educatieve activiteit binnen het Museum. Dat ligt dit jaar op 45,95% (zie graf.5), een duidelijke kentering tegenover het zwakke jaar 2012. We gaan opnieuw richting de 50% of anders gezegd: bijna de helft van de groepen die het Museum bezoeken, nemen deel aan een educatieve activiteit. We moeten wel rekening houden met het feit dat het aantal groepsbezoeken met 1,35% daalde tegenover vorig jaar (zie grafiek 6). Ook in de absolute cijfers (41.776 of + 10,25% tgo 2012) is er een duidelijk herstel, tot op het niveau van het jaar 2010 (zie graf. 6). De zwakke prestaties van de twee voorgaande jaren (2011-2012), met cijfers duidelijk onder de 40.000, zijn hiermee gekenterd. Het aantal groepsbezoekers aan het Museum daalde licht dit jaar tot 90.924 (-1,36%). Het gaat hier hoofdzakelijk om schoolgroepen en zij vormen de natuurlijke doelgroep voor een educatieve dienst. Nochtans veroorzaakte die (lichte) daling dus geen negatieve invloed op de educatieve groepsactiviteiten indoor (zie hoger). Zowel het aantal rondleidingen als het aantal deelnemers aan ateliers stegen, terwijl het aantal verjaardagsateliers daalde (zie 2.2). Bij de outreachactiviteiten (zie 2.3) is er ook een stijging te noteren, praktisch volledig een verdienste van XperiLAB.be. De introductie van de maximumfactuur in het onderwijs een paar jaar terug blijkt dus volledig verteerd te zijn bij de schoolgroepen. De scholen vertonen echter steeds meer interesse voor onze atelierwerking ten nadele van de rondleidingen. Omwille van capaciteitsproblemen wat betreft lokalen en personeel en de langere duur van zulke programma’s zal de educatieve dienst daarvan niet ten volle kunnen profiteren. Ook financieel gezien is die verschuiving niet even winstmakend. Ondanks betere totaalcijfers qua aantal deelnemers, is de verhoging van de inkomsten uit de educatieve activiteiten niet navenant. De stijging van de (loon)kosten verloopt sneller dan de stijging van de inkomsten. Een herziening van de tarifering van de educatieve activiteiten dringt zich op, zeker wat betreft de ateliers.

Graf. 6: vergelijking in absolute cijfers tussen het aantal bezoekers in groepsverband en het aantal deelnemers aan educatieve activiteiten in groepsverband

236 2.2

De activiteiten binnen het Museum in detail

2.2.1 Rondleidingen, dierenverhalen, inleidingen

Graf. 7: evolutie van het aantal gidsbeurten doorheen de jaren

Na drie jaar gestage daling van het aantal rondleidingen, dierenverhalen en inleidingen, brengen de cijfers voor 2013 een licht herstel aan het licht (zie graf. 7). De educatieve dienst verzorgde dit jaar 1151 gidsbeurten met in totaal 20.718 deelnemers (zie graf. 7 en tab. 1). Dat is een stijging van het aantal rondleidingen met 148 tegenover 2012 (+ 14,75%). Zelfs het niveau van 2011 werd nipt overschreden met 15 gidsbeurten (+1,32%). Toch blijven de gidsbeurten nog ver achter op de topjaren 2008-2010 (de eerste jaren na de heropening van de Janletzaal). Zo noteren we dit jaar een kwart minder rondleidingen (-24,87%) dan in het absolute recordjaar 2009. Omgerekend naar het aantal deelnemers zijn dat ongeveer een kleine 7000 personen minder! Het herstel van het totaal aantal gidsbeurten manifesteert zich zowel aan Nederlandstalige kant (+ 6,59%) als nog duidelijker aan Franstalige kant (+20,76%). Maar uit de concrete cijfers (zie tab. 2) blijkt dat het herstel niet homogeen is en vooral te danken is aan het mooie resultaat van het aantal rondleidingen in de tijdelijke tentoonstelling Prehistorie, Do it Yourself – veel meer aan Franstalige kant (194 rondleidingen in 2013 tegenover 64 vorig jaar), dan aan Nederlandstalige kant (+6) – en aan de stijging bij de dierenverhalen voor onze jongste klanten (+14 aan Nederlandstalige kant en +12 aan Franstalige kant). Daar tegenover staat dat de jarenlange daling van het aantal rondleidingen in de permanente zalen, de basiswerking voor ons educatief aanbod aan rondleidingen, zich in 2013 gewoon voortzette aan Franstalige kant (-20 rondleidingen) en nauwelijks stopte aan Nederlandstalige kant (+ 4 rondleidingen). Een verontrustende ontwikkeling, ook al ligt een deel van de verklaring in de sluiting van de prehistoriezaal op 15 april 2013! Toch tonen deze cijfers alsmaar duidelijker aan dat het succes aan Franstalige kant vooral afhangt van ten eerste de mogelijkheid om in een tijdelijke tentoonstelling te gidsen (wat voor de expo Babydieren in 2013-2014 niet het geval is) en daarnaast de populariteit van het thema van de expo bij de scholen. Verder zijn de cijfers nogal tweezijdig: tegenover een stijging van het aantal rondleidingen voor bedrijfsnocturnes (14 tgo 6 vorig jaar), staat een daling van het aantal rondleidingen achter de schermen (-4) en van het aantal inleidingen educatieve aspecten (maar 6 aan Nederlandstalig kant en zelfs geen Franstalige inleidingen dit jaar!). Een mogelijke verklaring voor de conjuncturele zwakke prestaties van de rondleidingen in de vaste tentoonstellingszalen werd vorig jaar al geopperd: de stijgende populariteit van de ateliers (zie 2.2.2). Dit jaar kenden de Franstalige ateliers een enorme inhaalbeweging tegenover de Nederlandstalige

237 ateliers. We zien hier voor hen een verschuiving van de aanvragen voor rondleidingen voor thema’s uit onze permanente zalen richting de ateliers met dezelfde thema’s. Die beweging was bij de Nederlandstalige werking al enkele jaren eerder ingezet. Ook zien we aan Franstalige kant dat het atelier voor de expo enorm gevraagd wordt (zie 2.2.2) wanneer er geen rondleiding in de tijdelijke expo (zoals bij Babydieren) mogelijk is. Voor volgend jaar zal de sluiting van enkele permanente zalen voor renovatie (walvissenzaal, zoogdierenzaal, polengalerij) zeker een verdere negatief effect hebben op het aantal rondleidingen in de permanente zalen. Tabel 2: verdeling Rondleidingen/inleidingen Thema's

NL

%

FR

%

TOTAAL

%

250 jaar - 250 ans

2

<1

0

<1

2

<1

Bedreigde dieren - espèces menacées

8

1.67%

4

<1

12

1.04%

Biodiversiteit - Biodiversité

9

1.99%

16

2.29%

25

2.17%

Dino's - Dinosaures

139

30.68%

206

29.51%

345

29.97%

Dans la mer et sur la plage

-

4

<1

4

<1

Evolutie van de mens

12

Evolution de l’Homme + préhistoire

-

Evolutie van het Leven – Evolution Insecten en vivarium – Insectes et vivarium

73

Mineralen – mineraux

Vaste tentoonstelling

2.65%

12

1.04%

12

1.72%

12

1.04%

16.11%

91

13.04%

164

14.25%

4

<1

10

1.43%

14

1.22%

1

<1

0

<1

1

<1

Ongewervelden

12

2.65%

-

12

1.04%

Overzicht museum – visite générale

66

14.57%

24

90

7.82%

Prehistorie Walvissen en poolgebieden - baleines et pôles

11

2.43%

-

11

<1

10

2.21%

6

<1

16

1.39%

Zoogdieren - mammifères

10

2.21%

23

3.30%

33

2.87%

Tussentotaal

357

78.81%

396

56.73%

753

100

3.44%

65.42%

Tijdelijke tentoonstellingen Prehistorie - Do it Yourself

23

Tussentotaal

23

5.08%

194 194

27.79%

217

18.85% 100

Educ. Aspecten - aspects didac

6

1.32%

0

<1

6

<1

Achter de schermen - Coulisses

8

1.67%

4

<1

12

1.04%

Nocturnes - Nocturnes

10

2.21%

4

<1

14

1.22%

Dinoverhaal - Raconte-nous

49

10.82%

100

14.33%

149

12.94%

Tussentotaal

73

16.11%

108

15.47%

181

100

Totalen

453

18.85%

Speciale rondleidingen/inleidingen

698

15.73%

1151

Percentages

100%

Tabel 2 : verdeling van de participatie aan rondleidingen naar programma en taalrol

Zoals verwacht is het aandeel van de rondleidingen in de expo in het totaal aantal gidsbeurten gestegen tot bijna 19% (zie tab. 2). Dit komt omdat de expo tot eind mei heeft gelopen (dus vijf maand tegenover slechts twee maand vorig jaar). Het aandeel van de speciale rondleidingen en inleidingen is tegenover vorig jaar gelijk gebleven op ongeveer 15% van het totaal: een normaal aandeel. Bij de rondleidingen in de permanente zalen van het Museum blijft het thema dinosauriërs het meest aangevraagde onderwerp zoals dat al jaren het geval is (zie graf. 8). Maar groeide de dominantie van dat thema bij de Franstalige werking nog (van 48% naar 52% dit jaar), dan liep de populariteit ervan bij de Nederlandstalige werking iets terug (van 43% naar 39%). Zoals te verwachten heeft de sluiting van de prehistoriezaal ervoor gezorgd dat het aandeel van de thema’s evolutie-prehistorie aan beide zijden

238 terugliep (NL: van 33 naar 27%; FR: van 31 naar 26%). Aan Nederlandstalige kant valt de groei op van de algemene rondleidingen (van 10 naar 18%). Het aandeel van de thema’s rond bepaalde diergroepen bleef aan beide zijden stabiel op 15-16% (zie graf.8). Zoals de afgelopen jaren scoren de volgende zalen zeer zwak: 250 jaar Natuurwetenschappen, BiodiverCity en de Mineralenzaal. De Walvissenzaal kon echter opnieuw op wat meer interesse rekenen (zie tab. 2): 16 rondleidingen tegenover slechts 7 vorig jaar.

Graf. 8: verdeling van de aangevraagde thema’s voor rondleidingen in de permanente zalen

In het profiel van de aanvragers (zie graf. 9) blijft het aandeel van het schoolpubliek op vrijwel 90%, zowel aan Nederlandstalige als aan Franstalige zijde. Daar is in jaren geen verandering in gekomen. Bij het schoolpubliek valt wel een duidelijk verschil op tussen Franstalige en Nederlandstalige aanvragers. Er is een vrij gelijkmatige verdeling aan Nederlandstalige kant tussen enerzijds het kleuter- en basisonderwijs en anderzijds het secundair onderwijs. Die gelijkmatigheid is nog gegroeid tegenover vorig jaar (secundaire scholen van 32 naar 37% en basis- en kleuterscholen van 49% naar 42%). Vooral het succes van de evolutiethema’s bij de rondleidingen zorgen voor meer secundaire scholen. Aan Franstalige kant echter groeit de al bestaande dominantie van kleuter- en basisscholen nog, tot maar liefst 2/3 van de aanvragers. Dat wordt stilaan een vrij ongezonde situatie. De educatieve werking aan Franstalige kant mag zijn doelpubliek niet verengen tot louter de jongste bezoekers. Adolescenten warm maken voor (natuur)wetenschappen is immers een hoofddoelstelling van het Museum.

Graf. 9: profiel van de aanvragers van rondleidingen NL en FR

239 2.2.2 Ateliers voor groepen Voor het vierde jaar op rij steeg in 2013 het aantal deelnemers aan de ateliers (zie graf. 10). Een nieuw record werd gevestigd met 18 043 deelnemers. Dat is 10,6% meer dan in het vorige recordjaar 2012, terwijl toen nochtans gevreesd werd dat de maximumcapaciteit van de animatielokalen en het personeel was bereikt. Dat blijkt wel zo te zijn aan Nederlandstalige kant, want daar is er sprake van nagenoeg een status quo (- 0,16%). De volledige winst ligt bij de werking van de Franstalige ateliers die een enorme inhaalbeweging hebben uitgevoerd en afklokken op 8329 deelnemers! Ze noteren hiermee een stijging van maar liefst 26,5% tegenover vorig jaar, toen ook al een recordjaar. Zoals hoger reeds aangegeven (zie 2.2.1) kan de continue groei van de ateliers verklaard worden door verhoogde interesse van de (school)groepen naar dit langere (en te goedkope?) type van educatief aanbod ten nadele van de kortere rondleidingen (die relatief gezien ook duurder uitkomen) in de permanente zalen. Tijdens het ‘hoogseizoen’ (van eind oktober tot begin december en van februari tot eind mei) moet de reserveringsdienst regelmatig groepen weigeren omwille van het gebrek aan lokalen en/of animatoren. Dankzij een betere spreiding van de groepen over het schooljaar is er aan Franstalige kant toch nog een aanzienlijke stijging van het aantal deelnemers kunnen geboekt worden. De nood aan extra animatielokalen blijft dus zeer urgent, vooral voor de piekmomenten. Het sporadische gebruik van het ‘VIP-lokaal’ als extra lokaal is geen structurele oplossing en geeft aanleiding tot problemen met de programmering van externe evenementen.

Aantal deelnemers

Ateliers 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

NL

5076

4584

5449

5373

9051

8569

8969

8439

9730

9714

FR

5456

3636

5111

4881

5598

5284

5671

6325

6584

8329

TOTAAL 10532

8220

10560

10254

14649

13853

14640

14764

16314

18043

Graf. 10: evolutie van het aantal deelnemers aan ateliers voor groepen

Zoals in de voorgaande jaren zijn de ateliers rond het thema dinosauriërs veruit het populairste thema, zowel aan Nederlandstalige als Franstalige zijde (zie tab. 3 en graf. 11). Voor de thema’s verbonden met de vaste zalen is het atelier ‘dinosaures’ allesoverheersend aan Franstalige zijde met zomaar eventjes 3,5 keer meer deelnemers dan het tweede meest aangevraagde atelier, het paleoLAB (zie tab. 3). Dat paleoLAB verdubbelde nochtans zelf zijn aantal deelnemers tegenover vorig jaar (na enkele jaren van gestage daling). Aan Franstalige kant valt ook het grote succes op van de ateliers die speciaal voor de expo’s zijn uitgewerkt, vooral dan het atelier Babydieren (zie tab. 3 en graf. 11). Aan Nederlandstalige kant maken de twee thema-ateliers dino’s (resp. voor 5-8 jarigen en voor 9-14 jarigen) nu zowat 40% van het totaal aantal deelnemers uit (een stijging met 6%). Het paleoLAB blijft evenzeer heel populair, mits een daling in het aantal deelnemers tegenover vorig jaar (-210 deelnemers of -10,4%). Het aandeel van de ateliers verbonden aan de tentoonstelling bleef aan Nederlandstalige kant vrijwel stabiel op 9%. De thema’s over evolutie en prehistorie blijven ook populair, maar zakten toch lichtjes wat betreft hun

240 aandeel. Dat komt grotendeels door de sluiting van de prehistoriezaal, maar de opening van de nieuwe Galerij Mens in 2015 zal deze thema’s een nieuwe impuls geven.

Ateliers NL (groepen)

Ateliers groupes FR

thema's

aantal dln

%

thema's

aantal dln

%

NA Biodiversiteit

327

3.37

AN Abeilles

23

0.28

NA Classificatie

43

0.44

AN A la découverte de...

58

0.70

NA Dino

2464

25.36

AN Biodiversité

143

1.72

NA Dino +

1319

13.58

AN Classification du règne animal

428

5.14

NA Evolutie van de mens

604

6.22

AN Dinosaures

2640

31.70

NA Evolutie van het leven NA Evolutie van het leven+

171

1.76

AN Evolution

202

2.42

AN Fossiles

16

0.19

NA Evolutiespel

760

7.82

AN Gestes de la Préhistoire

537

6.45

NA Fossielen +

17

0.17

AN Insectes et leurs cousins

322

3.87

NA Geologie

0

AN Mammifères

392

4.71

NA Insecten

431

4.44

AN Mer du Nord

43

0.52

NA Noord- en Zuidpool

178

1.83

AN Minéraux domestiques

146

1.75

NA Noordzee

48

0.49

AN Paleolab

760

9.12

NA Paleolab

1811

18.64

AN Pôles et baleines

170

2.04

NA Prehistorie

690

7.10

AN Préhistoire: evolution + paleo

219

2.63

NA Babydieren

300

3.09

AN Rallye Pierre et Marbre

58

0.70

NA DIY Prehistorie

506

5.21

AN Roches de Belgique

24

0.29

NA DIY Prehistorie+

45

0.46

AN Senses en alerte

185

2.22

AN Volcans, seismes et tsunami

121

1.45

AN Bébés Animaux

1114

13.37

AN DIY Art préhistorique

644

7.73

AN DIY Puzzle paléontologique

84

1.01

Total 2013

8329

100

sessions

317

0

Totaal 2013

9714

sessies

387

100

Tab. 3: verdeling van de participatie aan ateliers naar programma

Binnen de themagroep evolutie is er aan Nederlandstalige kant intern een verschuiving te zien van het atelier evolutie van de mens, die de helft van zijn aantal deelnemers verloor tegenover 2012, naar vooral het evolutiespel (van 406 naar 760 deelnemers). Dat is een logisch gevolg van de sluiting van de prehistoriezaal zoals net vermeld, maar de verschuiving toont toch aan dat evolutie een belangrijk thema blijft voor de hogere jaren van het secundair onderwijs. Het biodiversiteitspel kende iets betere cijfers dan vorig jaar (+ 45 deelnemers NL, + 8 deelnemers FR), maar blijft sterk onder de verwachtingen. Het thema biodiversiteit blijft moeilijk aan schoolgroepen te ‘verkopen’ omwille van de vage overeenkomsten met de leerplannen in het onderwijs. Het grote zorgenkind aan Nederlandstalige kant blijft het thema geologie dat zelfs dit jaar geen enkele deelnemer kon overtuigen. Aan Franstalige kant kan het thema geologie nochtans op een vernieuwde aandacht rekenen met meer deelnemers aan elk deelthema (AN Roches dit jaar opnieuw gelanceerd, AN Volcans, seismes et tsunamis gaat van 82 naar 121 deelnemers en AN Minéraux van 12 naar 146 deelnemers dankzij een aanpassing naar minéraux domestiques). Het aandeel van de themagroep geologie stijgt bij hen dan ook naar 4% (zie graf. 11). De themagroep rond classificatie en bepaalde diergroepen daalt dan weer enorm in aandeel bij de Franstalige ateliers (van 25% vorig jaar naar 18% dit jaar). Bij de Nederlandstalige ateliers blijft dat aandeel stabiel op ongeveer 9%.

241 verdeling ateliers NL

Répartition ateliers FR Dinosaures

Dino

9% 7% 39%

geologie habitats/klassen

19%

10%

paleolab

0%

Evolution

evolutie

16% prehistorie

3%

Géologie

22% 32% 7% 5% 4%

9% 18%

expo's

habitats/classe s paleolab préhistoire expos autres

Graf. 11: verdeling van de ateliers per themagroep

Zoals bij de ateliers voor de tijdelijke tentoonstelling Prehistorie – Do it Yourself, is er ook dit jaar met de dienst museologie samengewerkt in de uitwerking van didactisch materiaal voor het begeleidende atelier voor de nieuwe tentoonstelling Babydieren. De inhoud van dat atelier werd zo veel mogelijk gelijklopend gehouden voor beide taalgroepen. Terwijl echter het succes van het atelier Babydieren aan Nederlandstalige kant zeer bescheiden bleef met 300 deelnemers (zie tab. 3) - ook in vergelijking met de ateliers voor Prehistorie – Do it Yourself (506 en 45 deelnemers) - was het atelier Babydieren bij de Franstalige scholen een schot in de roos met maar liefst 1114 deelnemers. Ook de ateliers rond de expo Prehistorie bleven het aan Franstalige kant goed doen met respectievelijk 644 en 84 deelnemers. Het aandeel van de ateliers over de expo’s steeg aan Franstalige kant dan ook van 17% vorig jaar naar 22% dit jaar. Als we naar het profiel van de deelnemers aan de ateliers kijken, dan is de dominantie van de schoolgroepen (tot 96%) nog groter dan bij de rondleidingen (zie graf. 12). De verjonging van het publiek valt ook hier enorm op. Het aandeel van de deelnemers uit het kleuter- en basisonderwijs stijgt alsmaar verder, zowel aan Nederlandstalige kant (69%) als nog meer aan Franstalige kant (84%). De verklaring hiervoor ligt vooral bij het succes van de dinosaurusateliers, en voor de Franstaligen ook bij het succes van Babydieren, een tentoonstelling gericht op de allerkleinsten onder onze bezoekers (4-8 jarigen). Het aandeel secundaire scholen bij de Franstalige werking kwijnt verder weg naar nog maar 9% (zie graf. 12), terwijl dat in 2010 nog 27 procent was! Aan Nederlandstalige kant kunnen de ateliers over evolutie het aandeel van secundaire scholen nog op 27% houden, maar ook dat is een daling (was vorig jaar nog 31%). Het zal wachten zijn op de opening van de Galerij Mens om hierin een kentering teweeg te brengen.

Graf. 12: profiel van de aanvragers van groepsateliers

242 2.2.3 Verjaardagsateliers De steile opmars van de verjaardagsateliers sinds 2010 heeft zich in 2013 niet doorgezet. Ten opzichte van het recordjaar 2012 zijn er zelfs 34 verjaardagsateliers minder doorgegaan (zie graf. 13). De 201 verjaardagsateliers van dit jaar zijn in het Frans, het Nederlands of het Engels doorgegaan. Daarvan namen de Franstalige collega’s er 167 voor hun rekening (28 minder dan vorig jaar of – 14,36%), terwijl de Nederlandstalige collega’s er 34 deden (6 minder dan vorig jaar of – 15%). De daling is hoogstwaarschijnlijk te wijten aan de verhoging van het tarief voor de verjaardagsateliers van 99 euro naar 120 euro, zoals vorig jaar aangekondigd. Toch valt de daling in dat opzicht nog relatief goed mee, want de cijfers van dit jaar blijven zelfs boven die van 2011. De uiteindelijke opbrengst is zelfs iets hoger dan vorig jaar (24.120 euro tgo 23.265 euro). De reden van de grote discrepantie in het aantal uitgevoerde verjaardagsateliers tussen de Nederlandstalige en Franstalige ploeg animatoren is dezelfde als de voorgaande jaren. Aan Franstalige kant werd beroep gedaan op het uitgebreide netwerk van externe animatoren die met vrijwilligersvergoeding werken, terwijl aan Nederlandstalige kant de vaste ploeg van gidsen/animatoren de verjaardagsateliers uitvoerden. Om de compensaties voor hun weekendwerk te beperken, plaatst de Nederlandstalige reserveringsdienst de verjaardagsateliers voor hen meestal op woensdagnamiddag. Dat beperkt dan wel aanzienlijk het aantal mogelijke verjaardagsateliers. Voor volgend jaar zal gekeken worden of de Nederlandstalige paleonauten (vrijwilligerswerking), ook kunnen ingeschakeld worden voor de verjaardagsfeestjes. Dat zou een verhoging van het aantal verjaardagsateliers met zich mee moeten brengen aan Nederlandstalige kant.

Verjaardagsateliers 250

aantal

200 150 100 50 0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

NL

19

26

18

37

24

33

28

40

34

FR

91

87

50

158

110

128

169

195

167

TOT

110

113

68

195

134

161

197

235

201

Graf. 13: meerjaarse evolutie van het aantal verjaardagsateliers

2.2.4 PaleoLAB voor het individuele publiek PaleoLAB indiv 2013

séances

ndp

jongeren

2093

volw

1416

senior

72

moyenne

totaal 233 3581 15.37 Tab. 4: aantal deelnemers en sessies van het paleoLAB voor individuelen

Zoals de twee vorige jaren gingen ook dit jaar telkens drie sessies van het paleoLAB per namiddag in de vakantieperiodes door (geen weekendsessies in de zomervakantie). Hierdoor bleef het aantal aangeboden sessies vrijwel gelijk aan vorig jaar (233 tegenover 237 in 2012). De sessies werden zoals gewoonlijk begeleid door de paleonauten, externe animatoren die werken met een

243 vrijwilligersvergoeding. Het succes van vorig jaar kon echter in 2013 niet herhaald worden. Het aantal deelnemers aan het paleoLAB viel terug naar 3581 (zie tab. 4 en graf. 14). Dat is een daling met 11,66% terwijl het aantal sessies dus nauwelijks onder dat van vorig jaar lag. Toch blijven de cijfers beter dan in 2010 en in 2011 met gelijkaardig aantal sessies. Het paleoLAB gaat nu ondertussen al zes jaar mee en het publiek kent dus al goed de werking van het paleoLAB zodat herhaalbezoek minder en minder voorvalt. Om dat fenomeen beter op te vangen zijn ondertussen al enkele van de activiteiten in het paleoLAB opgefrist of vervangen door nieuwe, maar de ingreep is nog te beperkt. Er zouden nog veel meer activiteiten moeten vervangen worden, maar hiervoor ontbreekt het nodige budget en vooral de tijd voor de ontwikkeling en uitvoering van nieuwe paleoLAB-activiteiten. Voorlopig blijft het gemiddelde aantal deelnemers per sessie (15,37) zeker hoog genoeg om de werkingskost van het paleoLAB (de vrijwilligersvergoeding en de kost voor allerlei vervangmateriaal) te blijven financieren.

PaleoLAB indiv 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

2008

2009

2010

2011

2012

2013

# deelnemers

7532

4214

3287

3228

4054

3581

gemid/sessie

18,15

11,57

11,22

14,03

17,10

15,37

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Graf. 14: evolutie van aantal deelnemers en van het gemiddelde aantal deelnemers per sessie van het paleoLAB

2.2.5 Vakantieateliers – activiteiten voor individuele bezoekers (Museumcontact) Activiteiten 'Museumcontact' sessies

dln

moyenne

Raconte-moi FR

25

147

5.88

Broodje Brussel NL

8

30

Night in the Museum

1

54

Volcano & Sismic News Day

1

76

Atelier Café

13

119

NL

sessies

dln

moyenne

Vakantieatelier 1 dag

4

53

13.25

Vakantieatelier 2 d.met uitstap

2

35

17.5

FR

séances

ndp

moyenne

Stage 1 jour

2

34

17

Stage 2 jours

4

50

12.5

Vakantieateliers

Stage 3 jours 2 22 11 Tab. 5: deelnemerscijfers van de activiteiten ‘Museumcontact’ en de vakantieateliers

Het Franstalige verhalenprogramma ‘raconte-moi’ (leeftijd 4-7 jaar) kende in 2013 een middelmatig jaar. Er gingen iets minder sessies door dan in 2012 (-2) en 2011 (-5). Tegenover 2012 slonk het bereikte publiek met 17,42% tot 147 deelnemers (-31). Het gemiddelde zakte tot 5,88 deelnemers per sessie

244 tegenover 6,59 vorig jaar (zie tab.5). De cijfers voor 2013 blijven dan weer wel overeind tegenover die van 2011 toen er in vijf sessies meer 35 deelnemers minder kwamen luisteren. De heropleving van vorig jaar werd dus niet bestendigd, maar het uiterst slechte jaar 2011 werd dit jaar evenmin herhaald. Voor de Nederlandstalige middagrondleidingen voor volwassenen in het kader van Broodje Brussel (Muntpunt) ligt 2013 geheel in lijn met 2012. Met 1 sessies meer dan vorig jaar kwamen er 5 deelnemers meer opdagen. Het wegvallen van de tussenkomst door Muntpunt in de deelnameprijs heeft dus geen effect gehad. De Broodje Brussel-rondleidingen blijven een zeer grote investering van personeel en tijd met slechts weinig opbrengst, maar ze zijn onmisbaar om toch ook een aanbod voor een Nederlandstalig volwassen publiek te kunnen behouden. De overnachting voor kinderen tijdens Halloween (Nachtraven/Nuit d’Halloween) was een groot succes met maar liefst 54 deelnemers (20 meer dan vorig jaar op twee nachten). Er was deze keer een voor beide landstalen gelijklopend programma vol leuke, spannende educatieve activiteiten uitgewerkt. De nacht zelf verliep heel rustig vlakbij de Iguanodons. Zo een educatieve nacht vraagt een flinke investering in personeel en materiaal, maar de respons maakt het des te meer de moeite waard. Aan Nederlandstalige kant mag er ook gedacht worden aan een link met bv. Ketnet. De Special Day is een jaarlijks weerkerende Franstalige themadag vol lezingen, workshops en museumbezoek. Dit jaar ging het over vulkanen en aardbevingen. Dat thema viel beter in de smaak dan vorig jaar (speleologie en karst), want er kwamen 76 geïnteresseerde volwassenen op af (zie tab. 5) of 30 meer dan in 2012. Tegenover een populair thema zoals dinosauriërs/paleontologie (het thema van 2011) ligt het deelnemersaantal zoals te verwachten wel minder (-14), maar toch kan de editie van 2013 als zeer geslaagd beschouwd worden. Of voor een Nederlandstalige themadag ook een publiek bestaat, is onduidelijk. Het in het najaar van 2012 opgestarte proefproject ‘ateliers café’ maakte in 2013 zijn eerste volledige werkjaar mee met dertien sessies over steeds wisselende natuurwetenschappelijke thema’s. Een atelier café is een twee uur durende educatieve activiteit met een combinatie van rondleiding en workshop over het betreffende thema met daarin ook tijd voor een gezellige koffiepauze. In de eerste plaats wil dit Franstalige aanbod senioren aanspreken, een segment in het publiek van de educatieve dienst dat nog al te vaak ontbreekt. Met 119 deelnemers, bijna 10 per sessie, hebben de ateliers café alvast een mooie start genomen. De (kleine) aanpassingen aan het programma na de eerste ervaringen, brachten alvast resultaat op. Het doelpubliek wordt nu ook uitgebreid naar geïnteresseerde volwassenen met vrije tijd. De vakantieateliers (stages) blijven een onmisbaar onderdeel van het educatieve aanbod om individuele kinderen (tussen 6 en 14 jaar) de interesse voor natuurwetenschappen bij te brengen. Dat is een belangrijke doelstelling voor de educatieve dienst. De noodzakelijke variatie in thema’s per jaar blijft zorgen voor een zware investering in voorbereidingstijd, personeelsinzet, lokalengebruik en budget voor telkens nieuw educatief materiaal. De vakantieateliers moeten ook steeds proberen een nieuw publiek aantrekken, omdat er nu eenmaal een verloop is van dat publiek naarmate de kinderen ouder worden. De nodige promotie is dus cruciaal voor het succes van de vakantieateliers dat ook meer en meer te maken krijgt met de harde externe concurrentie van het immense vrijetijdsaanbod voor kinderen tijdens vakantieperiodes (sportkampen, speelpleinwerking, kindervakanties …). Het aantal Nederlandstalige vakantieateliers ligt al een aantal jaren vast op 8 dagen (vier eendaagse ateliers en twee tweedaagse ateliers met uitstap). Bij de Franstalige vakantieateliers zijn er dit jaar twee eendaagse ateliers (1 meer dan in 2012) georganiseerd, naast vier tweedaagse ateliers en twee driedaagse ateliers (zie tab. 5). Hiermee komt het totaal aantal dagen op 16, wat zowat de standaard is voor de afgelopen jaren. Doordat aan Franstalige kant de verenigingen ADIA (voor de prehistorieateliers) en de Société royale belge d’Entomologie (voor de insectenateliers) de stages mee organiseren, kunnen zij dubbel zoveel dagen vakantieateliers organiseren dan aan Nederlandstalige kant. Voor het tweede jaar op rij daalt het aantal deelnemers aan de Nederlandstalige vakantieateliers. In 2013 namen er 88 kinderen deel (zie tab.5), terwijl er vorig jaar nog 99 deelnemers waren en in 2011 zelfs nog 108. Dat is een verontrustende trend. Vooral de eendaagse ateliers hebben moeite om

245 voldoende publiek te trekken (gemiddeld 13,25 deelnemers), terwijl de tweedaagse ateliers beter scoren met een gemiddelde van 17,5 aan deelnemende kinderen. Sommige ateliers hadden zelfs moeite om het minimumaantal van 8 deelnemers te bereiken! Voor de volgende jaren moet er zeker geïnvesteerd worden in meer en vooral betere promotiekanalen. Aan Franstalige zijde namen in totaal 106 kinderen deel aan de stages. Dat zijn er 13 minder dan in 2012, maar toch nog zes meer dan in 2011 (met gelijk aantal dagen). Opvallend is dat in 2012 vooral de driedaagse ateliers populair waren (met 21,5 deelnemers gemiddeld), maar dat die nu het minste publiek aantrokken met gemiddeld slechts 11 deelnemers (zie tab. 5). De tweedaagse ateliers trokken nauwelijks meer deelnemers aan (gemiddeld 12,5 deelnemers), maar de eendaagse ateliers dan weer gemiddeld 17. Blijkbaar speelde aan Franstalige kant de themakeuze een belangrijke rol in de publiekscijfers. 2.3

Outreach-activiteiten Met outreach-activiteiten worden de regelmatige en langlopende educatieve activiteiten op locaties buiten het Museum bedoeld.

2.3.1 XperiLAB.be Xperilab.be, de België doorkruisende wetenschapsvrachtwagen van de stichting Onderneming/Instituut, rijdt nu al bijna vier jaar rond en blijft een succesverhaal. De vrachtwagen wordt ingezet om jongeren tussen 10 en 14 jaar kennis te laten maken met de wetenschappelijke werkmethode om hen zo te stimuleren wetenschappen als mogelijke studiekeuze te overwegen. De educatieve dienst verzorgt de didactische exploitatie van de vrachtwagen waarin 9 experimenten staan opgesteld. Die dompelen de jongeren onder in wetenschap (chemie, biologie en natuurkunde) en techniek. 2013 was het derde volledige werkjaar van de vrachtwagen en tot nu toe zeker de meest succesvolle (zie tab.5 en graf. 15). In totaal bezocht de vrachtwagen 128 locaties in België, voornamelijk in Vlaanderen en Wallonië, met ook enkele uitstappen naar Brussel en de Duitstalige Gemeenschap. Daarnaast stond de vrachtwagen ook nog eens op 10 evenementendagen, zowel in het binnenland als in het buitenland (Frankrijk). De aanvragen voor een bezoek van XperiLAB.be in de gemeente zijn voor het team bijna niet bij te houden wanneer de inschrijvingen voor het volgende schooljaar eind februari geopend worden. In 2013 konden 209 scholen gebruik maken van de wetenschapsvrachtwagen. Zij stuurden 536 groepen leerlingen naar XperiLAB.be. Op de evenementendagen begeleidden de animatoren 56 groepen en waren er 2 ‘opendeurdagen’. Alles bij elkaar geteld hebben 13 056 mensen deelgenomen aan de experimenten in XperiLAB.be (zie tab.5). Hiermee staat XperiLAB.be in voor meer dan 1/5 van het totaal aantal begeleide personen door de educatieve dienst! En dat met een team van twee animatoren, één chauffeur en een administratieve hulp. Volgend jaar (2014) zal de staf trouwens veranderen. Na vier succesvolle jaren van ontwikkeling en educatieve exploitatie van XperiLAB.be nemen de animatoren Saartje Linders en Dominique Jongen afscheid van de tournee met de vrachtwagen. Dominique Jongen zal de coördinatie van XperiLAB.be op zich nemen en Saartje Linders zoekt andere (educatieve) wegen op. Twee nieuwe halftijdse animatoren nemen hun educatieve taak over.

XperiLAB.be

Aantal deelnemers

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

2011

2012

2013

SEC

1448

2112

2438

BAS

8048

7552

8538

Graf. 15: evolutie van het aantal deelnemers uit basisonderwijs en secundair onderwijs voor XperiLAB.be

246 De educatieve begeleiding van schoolgroepen steeg in 2013 sterk tegenover de voorgaande jaren (zie graf. 15). In totaal namen 10 976 leerlingen deel aan een sessie in XperiLAB.be. Dat is 13,57% meer dan vorig jaar en 15,66% meer dan in het eerste volledige werkjaar 2011. Dit jaar kwamen zowel meer leerlingen uit de laatste graad van het basisonderwijs (8538), als meer leerlingen uit de eerste graad van het secundair onderwijs (2438) langs. Dat is respectievelijk een stijging met 13,05% en 15,43% tegenover 2012. Maar vooral de evenementendagen trokken veel meer mensen aan (zie tab. 5): kwamen er in 2012 tijdens evenementendagen nog maar 854 mensen een kijkje nemen in XperiLAB.be, dan proefden in 2013 meer dan 2000 mensen van de wetenschappen (2086 of bijna 2,5 keer zoveel dan in 2012) tijdens zulke dagen. XperiLAB .be

# groepen (sessies)

# deelnemers

moyen/groupe

basisonderwijs 1e graad secundair subtotaal basisonderwijs 1e graad secundair subtotaal primaire secondaire (1e grade) subtotal primaire secondaire (1e grade) subtotal TOTAAL secondaire (1e grade)

8 2 10 244 38 282 170 71 241 3 0 3 536 111

130 16 146 4962 811 5773 3396 1611 5007 50 0 50 10976 2438

16.25 8

22.21%

16.66 20.48 21.96

basisonderwijs

425

8538

77.79%

20.09

Playful Science (Science on Stage) - Profs/Lkrn Stage Krokusvakantie Museum Evénément Printemps des Sciences Dimanche en fête - Euro Space Center

5

120

1

18

7

150

7

200

La Hulpe Heizel Paris Paris

Solvay Beau Vélo - RTBF 150 ans de Solvay 150 ans de Solvay

60 125 466 479

Libramont

Évenement "Les jeunes ont du talent" Dag van Wetenschap

2 7 14 6 + version porte ouverte version porte ouverte 7 56 2j

2089

sessies

# deelnemers

592 2j

13065

BXL

Vlaanderen

Wallonie

Duitstalige gemeensch.

Evenementen Uccle Brussel Louvain-La-Neuve Libin

Heizel

Totaal

GRAND TOTAL

20.34 21.34 19.98 22.69 21.83

321 150

Tab. 5: Resultaten XperiLAB.be voor 2013

Bekijken we de detailgegevens (tab. 5), dan zien we dat het aandeel secundaire scholen tegenover het aandeel lagere scholen gelijk is gebleven tegenover vorig jaar. Ook toen was de verhouding ongeveer

247 78% lagere scholen tegenover 22% secundaire scholen. Deze verhouding ligt volledig in lijn met het streefdoel van XperiLAB.be om vooral kinderen net voor hun studiekeuze voor het secundair onderwijs te bereiken. Uit de cijfers van tabel 6 valt ook af te leiden dat de tournee van XperiLAB.be zich vorig jaar concentreerde op Vlaanderen en Wallonië. Brussel en de Duitstalige Gemeenschap werden nauwelijks bezocht, maar ook dat ligt in de lijn van de oorspronkelijke visie voor de actieradius van XperiLAB.be. De gemiddelde grootte van de ontvangen schoolgroepen ligt op iets meer dan 20 leerlingen, terwijl de maximumgrootte van de groep berekend is op 27. Noch tussen Vlaanderen en Wallonië, noch tussen lagere scholen en secundaire scholen zijn er opmerkelijke verschillen hierin waar te nemen. 2.3.2 Centre Bruxellois d’Education à la Nature – Brussels NatuurEducatie Centrum (CBEN-BNEC) Grâce à un financement de la Région de Bruxelles-Capitale, le SEED et le service de muséologie conçoivent et réalisent des expositions itinérantes légères qui circulent durant deux ans dans les 19 communes bruxelloises. Ces expositions sont gratuites et animées (Fr et Nl) par des membres du SEED. Elles constituent donc un élément important de l’offre de service gratuit du Muséum et de son travail éducatif hors les murs (outreach). L’activité CBEN-BNEC pour cette année 2013 s’est essentiellement concentré sur l’animation de l’exposition « Veilleurs de nuit – Nachtwak(k)er ». Nachtwa(k)ker_Veilleurs de nuit Ecoles Tous publics TOTAL Tab. 6: Résultats BNEC-CBEN

Nombre de sessions 148 7 155

Nombre de participants 3411 86 3497

Avec 3497 visiteurs, l’année 2013 se situe dans une honnête moyenne au point de vue fréquentation, un peu en dessous de celle de 2012 cependant. 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2008

2009

2010

2011

2012

2013

Graf. 16 : Évolution pluriannuelle de la fréquentation des expositions BNEC-CBEN

« BiodiverCity », une exposition présentée à Bruxelles en 2010-2012 a été remontée à Verviers du 12 février au 02 avril 2013, au centre Aqualaine (CTLM). Animée par les éducateurs du centre, elle a accueilli 895 visiteurs scolaires en groupe. Par ailleurs, dans sa démarche de sensibilisation à l’écologie urbaine, le BNEC-CBEN a également participé activement à diverses manifestations grand public, foires, fêtes de quartiers où de nombreux contacts ont été établis (voir 2.4.). 2.3.3 Excursies in het buitenland Stages ASN jours Bretagne Sud - Morbihan 10j Stage Idar-Oberstein 'Gems trip' 4j Tab.7: geologische en paleontologische excursies

ndp 25 30

248 De geologische en paleontologische excursies naar het buitenland staan al jaren op het programma bij de Franstalige werking van de educatieve dienst. Ze worden minutieus voorbereid en begeleid door Jean-Michel Bragard, in samenwerking met enkele vrijwilligers. Ze trekken een uiterst trouw publiek aan van volwassenen, die meestal ook lid zijn van de ‘Vrienden van het Museum’ of een abonnement van het Museum hebben. Er is telkens een kortere excursiestage van vier dagen in het najaar en een langere, tiendaagse stage in de zomervakantie. Op de excursies is er telkens een afwisseling voorzien tussen begeleide sitebezoeken, museumbezoeken en mineraal- en fossielenzoektochten. Het aantal deelnemers wordt niet opgenomen in de bezoekersaantallen van het KBIN omdat het Museum enkel de starten aankomstplaats is van de bus. De resultaten horen dan ook thuis in de outreach-activiteiten. In 2013 stonden nieuwe bestemmingen op het programma ten opzichte van vorig jaar toen voor beide reisdoelen herhaalbezoeken gepland waren. Dat heeft een positieve invloed op de deelnamecijfers gehad: zowel de korte excursiestage als de lange trokken meer geïnteresseerden aan. Naar Bretagne trokken drie mensen meer mee en naar Idar-Oberstein zelfs zeven mensen meer dan vorig jaar. De langere excursie zit hiermee nog duidelijk onder de cijfers van 2011 (-7), maar daar tegenover zit de populariteit van de korte excursie duidelijk in de lift (+10). Met deze deelnamecijfers komen de meerdaagse excursies ruim uit hun kosten, ondanks de zware voorbereidingstijd en -kosten. Het plan om een Nederlandstalige equivalent van de excursies op te starten, is door een gebrek aan personeel voorlopig uitgesteld. 2.4

Activités de promotion, événements grand public Cette rubrique regroupe des activités diverses impliquant une forme ou une autre d’encadrement du public : journées enseignants, journées de promotion, événements communication, salons. Certains sont payants, d’autres gratuits. Certains sont des initiatives du SEED, d’autres sont une réponse à l’initiative d’un autre service du Muséum ou à une sollicitation extérieure. Dans la plupart des cas, le public de ces événements n’a pas été dénombré. 33 événements selon le détail ci-dessous Date 03/01 2425/01 12/02 03/03 04/03 05/03 13/03 21/03 30/03 06/04 15/04 23/04 05/05 22/05 28/05 02/06 25/08 18/09 19/09 21/09

Intitulé Visite S.A.R. Prince Laurent L’homme, la biodiversité et les services écosystémiques. Formation CECAFOC pour les professeurs de science du troisième degré Réunion Comité national de chimie Kinderuniversiteit Team Building UGMM-BMM OVSG-Netwerkdag Wetenschappen Inauguration BBA, VIP & Presse Additifs alimentaires Evt Peloso Visite de Presse OPT + journalistes français Vlaams Agentschap Zorg & Gezondheid -Teambuilding BVI, services financiers Fête de l’Iris Journée de la Biodiversité au Muséum et dans le Parc Léopold VUB, Marketing Communicatie Fête de l’environnement Cultuurmarkt Journée enseignants Customer Event Mips Science en Famille

Lieu Muséum Muséum

Activités Visite guidée Leçon, démo atelier et visite guidée

# Public 5 33

Muséum Universiteit Antwerpen Muséum Muséum Muséum Muséum Muséum Muséum

Visite X-periLAB Stand/animaties/workshops

15

Visites guidées Animations/workshops Visites guidées Visite guidée Visites guidées paleoLAB

50 31 45

Muséum

Visites guidées

40

Muséum Bruxelles (Woluwé) Muséum

Visites guidées Stand animation

80

Muséum Bruxelles Antwerpen Muséum Muséum Bruxelles (Schaerbeek)

Animation « Water-L’eau » Raconte-moi -Jeu BiodiverCity Visites guidées Stand animation Stand animation Démos Visites guidées et animations Visites guidées Animation

39 10

40

249 Date 22/09

Intitulé Beau Vélo de Ravel

23/09 28/09

Fête du printemps de la commune de Forest Potamoes -Fête au jardin

03/10 06/10

Nocturne CBM “Museum Got talent” Fête de la Nature à Molenbeek

22/10 07/11 16/11

Photographe Procter & Gamble Congres Leraren Wetenschappen

29/11 01/12 09/12

Visite Cabinet Courard Sinterklaasfeest CITBlaton Persconferentie Toegankelijkheid Musea (Courard) Wezooz Academy

16/12

18/12 Sony Playstation Tab 8 : Activités de promotion

Lieu Bruxelles (Heysel) Bruxelles (Forest) Bruxelles (StJosse-tenNoode) Muséum Bruxelles (Molenbeek) Muséum Muséum Universiteit Hasselt (Diepenbeek) Muséum Muséum Muséum

Activités Stand animation + XperiLAB

Muséum

Commentaires pour tournage d’un Doc Visites guidées et animations

Muséum

# Public

Stand animation Stand animation Stands, Visites coulisses, démos Stand animation

498

Visite coulisse Maraudeurs Stand animation Visites guidées Visites guidées et paleoLAB paleoLAB

85

95

2.5

Activités de routine – activités d’intérêt collectif . Réalisations des dépliants et mailings vers les écoles, mise à jour des banques de données adresses, permanence téléphonique (renseignements, dispatching), Gestion des plaintes selon une procédure standardisée, planning d’utilisation des locaux d’animation, réservation des salles pour « externes », infodidac, photocopies. . Entretien des collections didactiques. Prêt de matériel et de spécimens en interne et externe. . Assistance/surveillance technique lors des événements ; prêt et entretient du matériel: pour 120 événements « internes » et 56 événements « externes » (dont 31 après 19h00) . Documentation. Service « Réponses à Prof Dino ». Via le courrier ou via notre site internet, nous recevons de nombreuses demandes et questions concernant des matières de sciences naturelles. En 2013, « Professeur Dino» a répondu à 70 courriels. Les questions en néerlandais sont dirigées vers le site « Ikhebeenvraag.be ». . Travail de presse (accueil, interviews, radios, télés…), compilation des informations pour publication de l'agenda Museum Contact, mise à jour des informations éducatives sur le site Web, Agenda Web . Traductions français-néerlandais (Jan Claerbout) . Représentation de l'IRSNB auprès du Conseil Bruxellois des Musées (Hans Van Lierde), de ICOM Belgique (Coralie Boeykens)

2.6

Collaborations internes . Scénario « Galerie de l’Homme » - relecture approfondie des synopsis, commentaires scientifiques et didactiques ( Hans Van Lierde et Pierre Coulon ; collab. Service expositions) . Poster « Roches » sur la composition de la croûte terrestre (collab. Service de Géologie) . Conception du matériel didactique pour « Bébés Animaux-Baby Dieren » (G. Maulet et T. Miseur), pour les Raconte-moi (Marie Le Polain, N. Dodet, N.Vanhamme) et pour le jeu « Biodivercity » nlle version (M. Le Polain et J. Venderickx)( collab. Service de Muséologie) . 10 Nouvelles activités dans le paleoLAB (C. Boeykens, R. Teerlinck ; collab K. Dekesel muséologie)

2.7

Projets et nouveautés de l’offre éducative 2012 . Création des scénarios d’atelier « Bébés Animaux-Baby Dieren». . Nouveaux scénarios pour les Raconte-moi du Mercredi . Mise en ligne de documents d’aide à la visite en anglais (Dinosaures et Evolution)

250 3.

Missions NOM BOEYKENS Coralie

BRAGARD J.-Michel JONGEN Dominique VANDERVELDEN Morgane VAN Lierde Hans

6.

Titre Manifestation Outils pédagogique AWMSC Musée de la Médecine Centre Minier de LEWARDE Montagne St Pierre 150 ans SOLVAY

LIEU Beez (B)

ROLE Participant

Hôp. Erasme (B) Lewarde (F) Maastricht (P.-B.) Lyon (F)

Visite de travail Visite de travail Guide de G. Cobut Tutor

Musée de la Médecine

DATE 21 et 28/01 27/06 12/09 04/09 31/1005/11 27/06

Hôp. Erasme (B)

Visite de travail

Centre Minier de LEWARDE Werkgroep Educa Belspo

12/09 03/05

Lewarde (F) KMKS (B)

Musée de la Médecine Visite exposition « CERVORAMA » Centre Minier de LEWARDE

27/06 0304/07 12/09

Hôp. Erasme (B) Cap Science Bordeaux (F) Lewarde (F)

Visite de travail Réunion de travail inter musées Visite de travail Visite d’évaluation Visite de travail

Visiteurs du service et formations NOM ANQUINET Jens BRAILLELIGA DECKX Sigur DE MARIA Clothilde DU BOIS Freke DE KEGEL Julie DE SMET Laurens DE WIN Inne GOTHA Museum HEMMERT Liloé PONT Jemma SCHEPPERS Katrien SOETE Valérian STERCKX Jessica VAN AERSCHOT Beverly VAN CLEEMPUTTE Sam VANHEUKEN Valentine VAN ROY Eva

ORIGINE bachelor in het secundair onderwijs HUB Ligue Braille Belgique bachelor in het secundair onderwijs Aardrijkskunde Engels HUB Museum Toulouse (S.E.)

DATE 25/02-01/03

MOTIF Stage pratique

16/12 04/03-15/03

Réunion de travail Stage pratique

27/06

bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB Muséum d’Histoire Naturelle du Gotha (D) Univ. Bretagne Occidental

25/02-08/03

Accompagnement pédagogique de BBA-BBD Stage pratique

25/11-29/11

Stage pratique

21/10-25/10, 9/12-22/12 25/03-29/03

Stage pratique

04/10

Visite

04-06 au 31/07

bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB Lycée Martin V (LLN)

21/10-25/10, 9/12-22/12 28/01-1/2

Stage d’étude « Animation de valorisation du patrimoine » Stage pratique

bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB bachelor in het secundair onderwijs PKV HUB bachelor in het secundair onderwijs HUB

21/10-25/10

Observation en milieu professionnel Stage pratique

25/02-10/05

Stage pratique

18/03-29/03

Stage pratique

deeltijds tot 15/05 04/03-15/03

Stage pratique

18-19/03

Stage pratique

Stage pratique

Stage pratique

251

SERVICE ACCUEIL_DIENST ONTHAAL Le service accueil a connu deux grands bouleversement durant l’année 2013. Le premier est le départ à la retraite de son Chef de Service, Mme Ann Venmans. Le second est la mise en application des règles inhérentes à la « Loi Tobback », régissant la sécurité privée et le gardiennage. Selon les prescriptions de la « Loi Tobback », seuls sont habilités à effectuer un gardiennage dans les salles et expositions du Muséum les personnes ayant suivi une formation et réussi un examen de « Gardien du Patrimoine ». Le chef hiérarchique de ces Gardiens du Patrimoine doit, lui aussi, être détenteur d’un diplôme spécifique. L’application de ces mesures au Muséum a conduit à intégrer la majorité des gardiens au service technique, sous l’autorité de Mme Kristel Claes, et donc de les retirer du service accueil. En attente du recrutement d’un nouveau chef de service accueil, les responsabilités de gestion du personnel et des tâches liées aux réservations, pricing et caisses ont été assurées ad interim par Hans Van Lierde et Pierre Coulon du service éducatif. En attendant, il a été instauré une réunion de concertation entre le personnel des caisses et celui des réservations afin de préciser la conduite à tenir dans une série de cas particuliers de vente (B-excursions, cartes profs, kultuurwaardebon, etc…) et surtout de relever les erreurs de caisse les plus fréquentes et comment les éviter. Ce type de réunion de concertation devrait devenir régulier. Par ailleurs, les règles internes de présence et de permanence téléphonique au service de réservation ont été redéfinies et clarifiées à la suite de plusieurs plaintes de clients. Le recrutement d’un nouveau Chef de l’Accueil doit s’accompagner d’une redéfinition des tâches et responsabilités de chacun ainsi que d’une politique d’action en matière d’accueil du public.

252

BOUTIQUE DU MUSÉUM 1.

Résultats L’activité de la boutique se solde en 2013 par un chiffre d’affaires de 379.237,59 €, soit une diminution de 30.451,66 € par rapport à l’année précédente. Cela représente une baisse de 7,43 % par rapport à 2012. A ce résultat doivent encore être ajoutés 6.558,95 € résultant des ventes de publications par correspondance. Cela nous donne un chiffre d’affaires global de 385.796,54 € (- 6,95 %).

La fréquentation de la boutique diminue également avec 25.689 clients, soit une baisse de 7,24 % par rapport à 2012.

NOMBRE DE CLIENTS PAR MOIS 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12

La dépense moyenne par client se situe cette année à 14,76 €, reculant légèrement par rapport à 2012 (14,79 €) et revenant au chiffre de 2011 (tout comme d’ailleurs le chiffre d’affaire et le nombre de clients). 16 €

EVOLUTION DE LA DEPENSE MOYENNE PAR CLIENT

14 € 12 € 10,59

10 €

11,60

11,70

12,80

12,87

14,21

14,51

14,76

14,79

14.76

8€ 6€ 4€ 2€ 0€ 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

253 Le bénéfice net s’élève à : Recettes boutique Recettes ventes par correspondance Variation de stock Achats marchandises Personnel Equipements /Frais divers Vols et dégradations TOTAL :

379.237,59 € 6.558,95 € + 19.315,26 € - 213.701,87 € - 68.564,99 € - 4.883,34 € - 1.316,89 € 116.644,71 €

Le bénéfice net diminue de 14.945,78 € par rapport à 2012 (131.590,49 €), soit une baisse de 11,36 %. Pour ce qui est du ratio clients/visiteurs, nous continuons à perdre des clients avec 7,69 % des visiteurs achetant à la boutique (8,56 % en 2012).

RATION CLIENTS/VISITEURS (%) 12,00 9,40

10,00 8,00 6,00

9,19 8,32

7,67

8,50

10,01

9,21 9,74 8,56

7,69

4,00 2,00 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

En effet, la fréquentation de la boutique a diminué de 7,24 % alors que celle du Muséum a augmenté de 3,25 %.

La dépense moyenne par visiteur du Muséum chute donc elle aussi à 1,13 € (1,27 € en 2012).

254 2.

Personnel Le personnel de la boutique est composé de quatre personnes.

2.1

Personnel statutaire PIERRE DELIENS (22/10/1970) - Assistant administratif (F)

2.2

Personnel contractuel MICHEL GENON (02/02/1958) - Collaborateur technique (F) CHRISTIAN SPRUYT (17/09/1956) - Collaborateur technique (F) 3/5* TOM VAN MALDERGEM (11/04/1978) - Assistant administratif (N) Deux étudiantes ont par ailleurs travaillé un mois chacune en juillet et août. * Ce temps partiel est complété par un travail 2/5 au mess de l’Institut.

3.

Analyse des ventes L’analyse de la répartition des ventes au cours de l’année confirme les tendances de 2012. Ainsi, la part des recettes engrangées durant les vacances scolaires de Nouvel An, Carnaval, Pâques, Toussaint et Noël représente plus d’un quart des ventes annuelles (30,79 % contre 26,02 % en 2012). On retrouve parmi ces six semaines de congés les dix meilleures journées de vente (€).

Concernant les grandes vacances, les recettes de juillet et août ont été victimes de notre bel été et ne représentent plus que 13,91 % des recettes annuelles (18,15 % en 2012; 21,52 % en 2011!). Enfin, l’ensemble des congés scolaires en 2013 a généré 44,7 % des recettes (44,5 % en 2012). La proportion des ventes réalisées le week-end reste quasi inchangée avec 42,8 % des ventes totales (42,3 % en 2012).

255 La répartition des ventes par types d’articles confirme l’importance prépondérante des ventes de jouets (dont les figurines de dinosaures et les peluches restent les fers de lance) alors que les ventes de livres semblent marquer un léger tassement.

Enfin, l’estimation des vols et des dégradations en 2013 s’établit à 1.316,89 €, soit 0,35 % du chiffre d’affaires. Ce montant ne semble donc pas devoir justifier l’implantation d’un coûteux système antivol. 4.

Conclusion La boutique a connu une année 2013 en net repli avec une diminution de son chiffre d’affaires (- 7,43 %) et de son bénéfice net (- 11,36 %) qui s’établit à 116.644,71 €. Alors que la dépense moyenne par client ne varie presque pas (- 0,2 %), les diminutions du ratio visiteurs/clients (- 10,16 %) et de la dépense moyenne par visiteur (- 11,02 %) posent par contre question. Ce ratio est en effet le plus bas depuis 2004 alors que la dépense par visiteur revient au niveau antérieur à la réouverture de la salle Janlet en 2007 ! Si l’éloignement géographique de la dernière exposition temporaire par rapport à la boutique et le plus jeune âge du public auquel elle était destinée peuvent expliquer en partie cette chute, je ne peux que rappeler les problèmes persistants de la boutique que sont son emplacement, sa signalisation et, de manière plus générale, la circulation des visiteurs au sein du Muséum (sortie par la passerelle près du vestiaire, double escalier, plus d’ascenseur accessible aux visiteurs dans la salle de minéralogie…).

256

SERVICE DEVELOPPEMENT DES EXPOSITIONS Dans la droite ligne de l’année précédente, le service de Développement des expositions a vécu une année 2013 de transition et de sous-effectif, ce qui ne l’a pourtant pas empêché de continuer à préparer et réaliser des projets muséologiques ambitieux. La phase de transition est liée en premier lieu à la réorganisation encore en cours de l’organigramme de l’Institut, avec la mise en place progressive des quatre Directions opérationnelles et de la Direction d’appui En deuxième lieu, le service de Développement des expositions est privé depuis fin 2012 d’un quart de ses effectifs muséologiques. Une procédure de recrutement a été mise en place, qui aboutira au premier trimestre de 2014. Nonobstant les difficultés, le service de Développement des expositions a été capable d’ouvrir une exposition temporaire, d’en faire circuler une autre et de préparer trois futures salles permanentes ! Nous avons donc pu apporter notre contribution au succès du Muséum cette année : 333 709 visiteurs en 2013. 1.

Personnel

1.1

Personnel statutaire GERIN CÉCILE, 27/09/68, femme, chef de travaux, temps complet, FR, statut scientifique

1.2

Personnel non-statutaire BOITSIOS SOPHIE, 01/04/83, femme, attachée, temps complet, NL, statut scientifique COBUT GÉRARD, 24/06/54, homme, professeur chargé de mission, temps complet, FR, statut scientifique PEREIRA FABIENNE, 14/08/72, femme, expert administratif, temps complet, FR, statut administratif, Formation : 3 jours

2.

Activités du Service

2.1

Activités permanentes et récurrentes

2.1.1 Exposition temporaire « Préhistoire – Do It Yourself » . Mission L’IRSNB – en partenariat avec le Préhistosite de Ramioul – a développé et présenté une exposition sur le thème des gestes techniques des hommes préhistoriques. L'exposition part de l'évidence que l’Homme chasseur-cueilleur, dans la préhistoire, tire lui-même de son milieu naturel toutes les ressources nécessaires à sa vie quotidienne. Ces ressources couvrent tous ses besoins matériels : manger, chasser, se chauffer, s’éclairer, couper, tanner, coudre… L'exposition, grande première à l’IRSNB, était ponctuée d'ateliers avec animateurs. Le visiteur retrouvait les gestes de ses ancêtres, notamment ceux de la fabrication des outils de pierre – étonnamment efficaces – et de la chasse avec les moyens de l'époque. Il se consacrait au travail des peaux ; il allumait du feu à la préhistorique et découvrait dans la foulée les avancées que représente la maitrise du feu pour ces anciennes sociétés. En refaisant les enchaînements de gestes complexes des artisans préhistoriques, le visiteur comprendra que leur intelligence et la nôtre sont identiques. C'est bien le même esprit humain qui est au travail chez les chasseurs-cueilleurs et chez nous… L’exposition s’est ouverte au public le 18 octobre 2012 et a fermé le 26 mai 2013. . Moyens/approche Les partenaires, Ramioul et IRSNB, ont collaboré dans la mise au point du scénario, la définition des collections et des moyens audiovisuels. La recherche des collections a fait appel à l’IRSNB, à Ramioul et à l’extérieur. Budget (fonds propres) : 437 000 euros, dont 185 000 euros consacrés à l’animation permanente.

257 . Résultats L’exposition a connu un beau succès ; l’animation en direct en salle est un « plus » incontesté. Il a cependant considérablement allongé le temps de visite moyen, ce qui a obligé à limiter plus strictement le nombre de visiteurs admis par tranche horaire. Au total, l’exposition a accueilli 73 733 visiteurs en 7,3 mois, soit en moyenne 10 100 par mois. En 2013, ce sont 48 935 visiteurs qui ont « vécu la préhistoire ». Après clôture, l’exposition (hors collections) a été revendue au Préhistosite de Ramioul, ce qui équilibré son bilan financier. 2.1.2 Exposition temporaire « Bébés animaux » . Mission L’IRSNB a développé – en coproduction avec le Muséum d’histoire naturelle de Toulouse - une exposition temporaire itinérante destinée aux jeunes enfants – de 3 à 8 ans – qui met en lumière la vie des bébés animaux depuis la naissance jusque l’autonomie. Elle comprend 75 spécimens naturalisés, 4 films, 5 bornes multimédias et 13 activités interactives afin de répondre au défi de diffuser des connaissances scientifiques à un public non-lecteur. L’exposition couvre 450 m². Son budget de production a été de 670 000 €. Elle était initialement présentée à Bruxelles de mars 2013 à mars 2014 mais une prolongation est prévue jusqu’au 11 juin 2014. Elle sera ensuite présentée à Toulouse de septembre 2014 à juin 2015. Cette coproduction (dont l’opérateur est l’IRSNB) est ensuite destinée à être louée dans divers musées et centres de sciences européens. . Moyens/approche Suivi de la production de l’exposition Suivi de production du graphisme Suivi du montage de l’exposition Budget de (co)production : 670 000 euros (partagé en part égale entre les deux coproducteurs) Budget de l’aménagement de la salle : 130 000 euros Ces dépenses devront être amorties sur base des revenus de billetterie et des revenus de l’itinérance. . Résultats Ouverture de l’exposition le 13 mars 2013. Le cap des 100 000 visiteurs a été franchi la semaine 46 soit près de 12 000 visiteurs par mois. En un an (13 mars 2013 au 11 mars 2014), l’exposition a accueilli 153 427 visiteurs. 2.1.3 Galerie permanente « Mosasaures » . Mission L’IRSNB dispose d’une collection unique de mosasaures, reconnue internationalement dans le monde scientifique. Cette collection de fossiles mésozoïques doit être présentée au public dans une salle er jouxtant le « gisement » des iguanodons. Ouverture prévue le 1 avril 2014 Une difficulté certaine du projet tient au fait que les Mosasaures sont un groupe zoologique totalement inconnu du public, et sans vrais équivalents dans le monde actuel. L’intérêt scientifique ne se transforme pas spontanément en intérêt pour le public. 2 Superficie : 120 m ; budget : 253 000 euros, à charge de l’IRSNB Construction largement en interne, mais scénographe extérieur . Moyens/approche L’approche choisie est donc de mettre le visiteur en position de curiosité, de le faire examiner luimême des pièces et de lui faire analyser les hypothèses en jeu, tentant d’y apporter ses réponses. Grâce à ces pièces contre-emblématiques, le visiteur pourra s’essayer à un vrai exercice de démarche scientifique, bâtissant lui-même sa propre compréhension de cette faune révolue et de sa place dans l’environnement d’alors. Les collections jouent un rôle essentiel, sur lequel s’est articulé le scénario. Un parti-pris de présentation aérée et positive de ces grands prédateurs habitera la salle : pas d’accumulation de fossiles ni de sensationnalisme bon marché, mais une vraie rencontre avec des spécimens choisis.

258 . Résultats Écriture du scénario, sélection du scénographe, esquisses puis plans, définition de l’ensemble de la collection, première restauration des pièces principales (techniciens de Paléontologie / Collections), définition des multimédias, écriture et traduction des textes, préparation de la salle, interaction avec la conseillère scientifique (Dr. Nathalie Bardet, Muséum national d’histoire naturelle, Paris). 2.1.4 Galerie permanente « Homme : notre corps, notre évolution » . Mission Poursuivant sa mise en œuvre du master plan des espaces publics, l’IRSNB entend créer un espace permanent dédié au corps humain et à l’évolution de l’homme. Cette nouvelle galerie doit de déployer dans les espaces rénovés du niveau -1 du Muséum (Cerau/De Vestel) intégrant une partie de l’espace d’exposition temporaire actuel, l’exposition préhistoire, l’exposition Copains Cachés et l’actuelle salle WIFI, soit une superficie de 840 m². Cette galerie expliquera comment notre corps fonctionne et comment il a acquis ses différentes caractéristiques au cours du temps. Elle sera composée d’une présentation de l’évolution buissonnante des hominidés et de leur peuplement progressif de la planète, des caractéristiques de l’homme moderne, ainsi que des différents systèmes de notre corps tout au long de notre cycle de vie (reproduction, maintien de l’organisme). L’ouverture de cette galerie permanente est prévue pour le printemps 2015. . Moyens/approche Notre évolution Observation, étonnement ; zone de découverte, globalement contemplative. L’Homme moderne Combinaison entre observation et activité. Notre corps Zone la plus interactive ; impliquer le corps du visiteur pour mieux lui comprendre comment il fonctionne. Budget : 2 000 000 euros, financés par Beliris et par l’IRSNB. . Résultats Le nouveau concept, le scénario et la première ébauche de scénographie ont été soumis au Comité d’encadrement scientifique international et ont été approuvés en décembre 2013 ; ils seront la référence pour la poursuite du projet. En 2014 les marchés seront lancés, ainsi que la production. 2.1.5 Galerie permanente « Planète vivante » . Mission Cette nouvelle exposition permanente de 2000 m² répartie sur les 2 derniers étages du Couvent après rénovation rassemblera des éléments des collections de faune actuelle (tous groupes taxonomiques confondus) afin de présenter les problématiques liées à la biodiversité et les mécanismes écologiques qui déterminent son fonctionnement. Ouverture prévue au printemps 2017. . Moyens/approche En raison du glissement dans le calendrier des travaux architecturaux et d’un effectif réduit, le travail relatif à cette galerie permanente avait été suspendu. Il a repris au deuxième trimestre 2013. Le cahier des charges pour appel aux candidats/ équipes de scénographie est écrit. . Résultats Développement du synopsis en cours. 2.1.6 Exposition itinérante « X-Tremes » . Mission X-Tremes est une exposition interactive conçue en collaboration avec Naturalis (Leyde) et Experimentarium (Copenhague) présentée à Leyde d’octobre 2006 à aout 2007, à Copenhague d’octobre 2007 à aout 2008, à Bruxelles du 14 octobre 2008 au 30 aout 2009, au Pavillon de la Connaissance Ciencia Viva (Lisbonne) du 20 septembre 2009 au 19 septembre 2010, au Palais de la Découverte (Paris) du 8 février 2011 au 28 aout 2011, au Musée d’histoire naturelle de Vienne du 28

259 octobre 2011 au 26 avril 2012, au centre des sciences Experimenta (Heilbronn, Allemagne) du 23 mai au 18 novembre 2012. L’IRSNB y est responsable des collections et objets, des audio-visuels (matériel et logiciel) et des applications multimédia (matériel et logiciel). . Moyens/Approche Suivi de la maintenance pour l’audiovisuel et le multimédia (matériel, logiciel) Suivi de la maintenance des collections (zoologiques et autres) et du prêt de plusieurs pièces ; remplacement de spécimens. Suivi financier de la part imputée au Muséum Participation au suivi financier du projet global Participation à la préparation pour une installation à Istanbul (Modern Fiction) ; ce projet a hélas capoté en février 2013, le candidat locataire turc ayant renoncé à cinq semaines de l’ouverture prévue Préparation de la présentation à Londres (Horniman Museum and Gardens) Grand entretien des spécimens naturalisés (firme Helicon, Pays-Bas) . Cibles et résultats A cause de la défection imprévisible du candidat locataire turc, l’exposition n’a pas pu être présentée en 2013. Nombre de visiteurs cumulé depuis la création de l’expo en 2006 : 1 131 251 visiteurs 2.1.7 Fondation Entreprise / Institut La Fondation d’utilité publique Entreprise / Institut réunit autour de l’IRSNB des acteurs de la pédagogie des sciences, du monde scientifique et de l’industrie pour sensibiliser les citoyens – et spécialement les plus jeunes – à la technologie, la science et la recherche. Elle poursuit ses objectifs en soutenant des activités – spécialement de diffusion scientifique – organisées par l’IRSNB. Son projet pilote est le camion des sciences XperiLAB.be. Gérard Cobut, chef de projet de XperiLAB.be, assiste aux réunions du Conseil d’administration. L’objectif d’obtenir pour la Fondation la déductibilité fiscale des dons a enfin été atteint en fin 2013, grâce au suivi opiniâtre d’Eric De Weer (gestionnaire attaché à la Direction). Rencontres exploratoires avec différents organismes et firmes susceptibles de rejoindre la Fondation. 2.2

Projets et Activités spéciales

2.2.1 Processus de complétion de l’équipe de Développement des expositions . A la suite du départ de Michèle Antoine (fin octobre 2012), l’effectif du service était trop réduit (3 personnes au lieu de 4). . Il n’a pas été possible de trouver un muséologue senior. . On a donc décidé de plutôt compléter l’équipe par un(e) muséologue junior. . Définition d’un profil . Publication de l’offre d’emploi le 3 décembre ; 87 candidatures reçues à la date de clôture (20 décembre) . Le processus de sélection aura lieu à la rentrée de janvier 2014. 2.2.2 Pilotage de l’Ecoteam de l’IRSNB Gérard Cobut pilote à distance l’Ecoteam, cellule informelle formée de volontaires issus du personnel qui se réunissent de temps en temps, sur le temps de midi, dans le but de promouvoir le développement durable dans toutes les facettes de la vie de l’institution. L’IRSNB s’est vu attribuer en 2010 par la Région de Bruxelles-capitale le label « Entreprise écodynamique », une étoile. Le label a été renouvelé en 2013, avec deux étoiles cette fois. L’absence de responsable patenté au « développement durable » se fait néanmoins cruellement sentir. 2.2.3 Activités liées à l’enseignement et la promotion de la Biologie Gérard Cobut est administrateur de PROBIO asbl, association des professeurs de Biologie, dont le siège social est établi à l’IRSNB, et qui y tient des réunions de CA et d’AG. Il dirige dans ce cadre l’Olympiade de Biologie – une compétition qu’il a créée en 1990, visant à créer une émulation scientifique chez les

260 élèves de fin d’enseignement secondaire – et coordonne bénévolement les Olympiades de Biologie, Chimie, Physique. Il est depuis 2004 membre du Steering Committee de l’International Biology Olympiad, à laquelle participent quelque 60 pays. Le site web de l’IBO (www.ibo-info.org) est géré sur les serveurs de l’IRSNB. 2.2.4 Projet européen PLACES Gérard Cobut est, avec Carole Paleco, en charge à temps très partiel du projet européen PLACES, visant à structurer les actions de diffusion scientifique au plan des communautés urbaines en plans d’action locaux. L’Institut collabore, au niveau de la Région de Bruxelles-Capitale, avec différents partenaires (Région, universités, associations citoyennes, Bruxelles-Environnement…) Différentes activités impliquant citoyens, décideurs et scientifiques ont été accueillies à l’IRSNB. Le projet est bien présent sur la plateforme Web www.openplaces.eu. L’IRSNB coordonne actuellement un projet pilote de Parcours biodiversité dans le Parc Léopold. En mai 2013, ce projet a été préfiguré sur site, à l’occasion de la journée mondiale de la biodiversité. La réalisation est prévue à partir de 2014. 2.2.5 Coordination de la réalisation du Rapport annuel 2012 Gérard Cobut a coordonné la mise en œuvre du rapport annuel 2012. 3.

Missions

3.1

Participation à des congrès, colloques, conférences, etc. en Belgique et à l'étranger GÉRARD COBUT . Conférence annuelle ECSITE - the European Network of Science Centers and Museums (Göteborg, 6 au 9 juin) . Workshop “Nature group” dans le cadre de la pré-conférence ECSITE (5 juin) . Membre du Jury international et du Steering Committee, mentor de l’équipe belge, International .Biology Olympiad, Berne (Suisse), du 14 au 21 juillet 2013 . Congrès pluraliste des sciences, ULB, 20-22 août 2013 . Membre de l’Advisory Board de l’International Biology Olympiad, Bangkok, du 7 au 9 novembre 2013 CÉCILE GERIN . Formation IFA en marchés publics de fournitures et services – base. Avril 2013 . Conférence annuelle ECSITE - the European Network of Science Centers and Museums (Göteborg, 6 au 9 juin) . Workshop “Nature group” dans le cadre de la pré-conférence ECSITE (5 juin) SOPHIE BOITSIOS . 06-09 juin 2013 – ECSITE Annual Conference 2013, Göteborg, Suède

3.2

Autres déplacements professionnels, en Belgique et à l'étranger GÉRARD COBUT . 29/1/2013, salon muséologique SimeSitem, Paris . 11/3/2013, Assemblée générale d’ICOM Belgique/Wallonie-Bruxelles (Lessines) . 4/9/2013, carrière du Romont, Eben-Emael ; tour-musée du Silex, Bassenge ; Muséum d’histoire naturelle, Maastricht (Pays-Bas) . 5/10/2013, visite de travail, tour-musée du Silex, Bassenge CÉCILE GERIN . Plusieurs déplacements à Paris et Toulouse pour la préparation de l’accueil de l’exposition « Bébés Animaux ». SOPHIE BOITSIOS . 17 janvier 2013 – Visite atelier Daynes – Paris . 26 février 2013 – Visite PASS – Frameries . 01 juillet 2013 – Visite Musée Le Louvre – Lens . 31 juillet 2013 – Visite Science Museum – London . 08 aout 2013 – Visite NEMO – Amsterdam . 20 aout 2013 – Visite NHM – Stockholm

261 6.

Visiteurs du service . 15/2 : Jacques Vekemans, photographe de muséums . 3/5 : Délégation du Science Center (en construction) de Svilajnac, Serbie . 8/5 : Irène Paesta, accessibilité . 27/8 : Quentin Ceuppens, journaliste . 5/9 : Katia Dewulf et Kristien Opstaele, MRAC Tervuren . 20/9 : Timothy Tan, National Institute for Education, Singapour . 28/11 : journal NEST . 6/12 : Emma Rossolin, étudiante (thème du gigantisme)

262

DIENST MUSEOLOGIE_SERVICE MUSEOLOGIE 1.

Personnel_Personeel

1.1

Statutaire_statutair HAEMELINCK Marcella, 7/9/1957, vrouw, interieurarchitecte, voltijds, N KILESTE Pascal, 9/01/1963, homme, électricien, temps-plein, F LAMBERT Benoit, 21/06/1967, homme, technicien spécialisé de la recherche en éclairage et son, temps plein, F, LIEFFERINCKX Danny, 2/01/1968, man, schrijnwerker, deeltijds 4/5, N LOWIE Vinciane, 11/07/1956, vrouw, grafiste, deeltijds, N, PLANCHON Michel, 28/04/1954, homme, menuisier, temps plein, F

1.2

Non statutaire / contractueel DE KESEL Katelijne, vrouw, 5/03/1974, designer, voltijds, N DESMEDT Claude, 17/04/1976, homme, illustrateur, 4/5 temps, F DE VISSCHER Claire, 22/07/1957, femme, architecte d’intérieur, pose carrière 01.02.2011, F GOLINVAUX Pascale, 7/04/1959, femme, maquettiste/graphiste, 4/5 temps, F GOOVAERTS Claire, 24/07/1964, vrouw, maquettiste, voltijds, N LEFEVER Jean-Michel, 24/01/1988, homme, technicien, temps-plein, F OP DE BEECK Lies, 29/08/1967, vrouw, grafiste, deeltijds, N PANIER Bertrand, 7/01/75, homme, graphiste, 4/5 temps, F VLERICK Freya, vrouw, grafiste, voltijds, N YANNART Genevieve, 29/01/56, femme, architecte d’intérieur, 4/5 temps, F

2.

Activités du service / Activiteiten van de dienst Algemene coördinatie / coordination générale Marcella HAEMELINCK . Coördinatie en planning van de verschillende lopende projecten voor de dienst; . Opvolgen van verschillende administratieve dossiers voor de dienst; . Opvolgen van de ontwikkelcirkels: het opmaken van evaluatie- en planningsgesprekken; . Beheer van het budget van de dienst; . Coördinatievergaderingen met de diensten van de publieksdirectie (communicatie, expo, educatieve dienst, informatica) en de technische ondersteunende dienst.

2.1

Doorlopende en reccurente activiteiten

2.1.1 Projecten betreffende het gebouw . Masterplan en programmatie 2011-2015 Marcella HAEMELINCK Uitwerken en aanpassen van het globaal plan van het Museum, in overeenstemming met het strategisch managementplan van het KBIN voor de renovaties van de permanente zalen en publieke ruimtes. Dit Masterplan is een globale visie voor de volgende 10-15 jaren en dient als referentiekader voor de volgende gefaseerde renovatiewerken; De architectuurstudies voor de renovatie van het Klooster (niv. 2 en 4) en van de herinrichting van de tijdelijke tentoonstellingsruimte en de permanente zaal “De Mens” en de herinrichting van de leeszaal passen eveneens in dit globaal plan. . Architectuurstudie Kloostervleugel (niveau 2, 4, de verticale en horizontale verbinding naar de De Vestelvleugel) Marcella HAEMELINCK Budget Architectuurstudie: 373.000 euro, gefinancierd door Beliris Budget voor uitvoering: 4.580.000 euro

263 Financiering d.m.v. een samenwerkingsakkoord Beliris/Regie der Gebouwen/KBIN; Deze renovatiewerken maken deel uit van het Masterplan. Het is de tweede fase in het renoveren van de Kloostervleugel als de biodiversiteitvleugel van het Museum; De te renoveren oppervlakte bedraagt 3000 m². . Architectuurstudie en uitvoeringswerken voor het herschikken van de tentoonstellingsruimte en de permanente zaal “De Mens” Marcella HAEMELINCK Budget: 800.000 euro gefinancierd door KBIN Opvolging van de uitvoeringswerken in samenwerking met Cerau en Gilbert Claes; De te renoveren oppervlakte bedraagt 2000 m². In de tijdelijke ruimte opent op 12.06.14 de tijdelijke tentoonstelling “Hersenkronkels” De permanente tentoonstelling “De Mens” opent in het voorjaar van 2015.

tijdelijke

. Renovatieprojecten met Regie Marcella HAEMELINCK Bijwonen van halfjaarlijkse overlegvergaderingen Regie/KBIN ivm met lopende projecten Opvolgen van de architectuurstudie voor de renovatie van de leeszaal tot kenniscentrum (start der werken wordt voorzien tegen januari 2015). 2.1.2 Projets d’expositions permanentes, temporaires et itinérantes / Vaste, tijdelijke en reizende tentoonstellingsprojecten . Expo Prehistorie. Do it yourself. Katelijne DE KESEL Voorbereiding demontage en verkoop van de tentoonstelling aan Le Préhistosite de Ramioul . Galerij van de Mens Katelijne DE KESEL Analyse inhoud; Conceptontwikkeling; Schetsontwerp; Preliminary design en Final design . PaleoLAb Katelijne DE KESEL Opfrissingsbeurt en productie van een aantal nieuwe activiteiten 2.1.3 Réalisations graphiques/Grafische realisaties Freya VLERICK . Museum night fever flyer voor bezoekers (NL,FR,ENG) . Flyer aanpassen windmolenparken voor BMM . Atelier Café Dino: flyer . Signalisatie museum in het: Luxemburgstation . Flyer Ecosystem Models voor BMM . Brochure strandingen voor BMM . Pictogrammen van weggenomen dieren in de evolutiezaal tijdens de werken aan het klimaatregelingssysteem . Aperodino 26.06: advertentie, flyer, promotie voor op facebook, affiche A3, prijslijst . Boek windmolens voor BMM (ontwerp en layout, 240 pagina’s) . Reconstructie prehistorisch knaagdier voor paleontologie . Aperodino 07.08: advertentie, flyer, promotie voor op facebook, affiche A3, prijslijst, wegwijzer . KDOsaurus (promobeeld, 1 met cadeau’s dicht en 1 met cadeau’s open) . Deelname aan Nocturne 03.10.13 Lies OP DE BEECK . Expokoffer prehistorie: stamboom/tijdslijn: lay-out F/N . Babydieren: modellen beschilderen . Journée du Bonjour : lay-out van affiche, baches, . Folder vrije tijd en groepen (SEED) lay-out F/N, . Expokoffer “biodiversiteit” (SEED): Ontwerp van spelbord en pionnen

264 . Mammoet: lay-out paneel . Sjablonen van 10 préhistorische grottekeningen (seed) . Signalisatie: bijmaken van 15-tal panelen/stickers . Nieuwjaarskaartt: ontwerp en lay-out . Hersenkronkels: aanpassingen lay-out van 60 bestaande panelen en lay-out van nieuwe panelen . Allerlei: lay-out voor vitrine meteoriet, vitrine krokodil, info-paneeltjes voor vivarium . Bijwonen van Ecoteamvergadering. Claude DESMEDT . Bébés animaux : mode emploi, mise en page, livres, sculpture objets,... . Fête de l’Iris : carte postales bébés animaux . Signalétique : Panneaux tarif caisse, vestiaire, mise à jour de quelques panneaux de signalétique . Boutique : Dessins et conception des mugs, t-shirts et casquettes du muséum . Salon de Lille : Dessins pour des coloriages enfant . 22 mai Journée de la Biodiversité ( eau et biodiversité ) : visuel, flyer, illustrations, conception des panneaux dans le parc Léopold . Parcours Dragon : Mise à jour du jeu de 2012 . Podium dinosaures : Deux modèles de remplacement en carton . Fête de l’environnement du 2 juin : Tête de T-rex en pliage . Exposition Senses : Modification de quelques modes d’emploi . Salle Mosasaures : Modélisation d’objets . Exposition Homme : Recherches et modélisation des statues . Muséum de Demain (Travaux) : Visuel de l’éléphant . Participation à la Nocturne 03.10.13 Geneviève YANNART . Bébé animaux . Présentation de collections de spécimens naturalisés et moulages des 12 vitrines belges. Réalisation de socles et décors. Installation des plateaux vitrines dans les meubles et montage sur place . Expo coffre Baby animaux : marionnettes d’animaux pour les animations du SE (Mésange bleue) . Fabrication et couture des 6 sacs de rangement et des 6 marionnettes . Paleolab : Restauration de modules et boîtes de présentation des activités existantes . Peintures et vernis des plateaux et boîtes. Montage et installation dans la salle Mosasaures : Réalisation de la maquette de la salle et de son contenu mobilier et podium. . Participation aux réunions de travail pour le choix des collections en conservatoire et pour leur présentation dans la salle sur podiums et vitrines . A vos Cerveaux : Adaptation du plan d’implantation proposé par rapport aux ajoutes de collections Bertrand PANIER . PaleoLab : rafraîchissement de différentes activités et éléments de la salle et réalisation de nouvelles activités . Les Amis asbl : nouveau logo, carte de visite et flyer (image de couverture, mise en page) . A vos Cerveaux : recherche et propositions pour le visuel de l'exposition . Divers : bâche extérieur Museum (salle Evolution), recherche et mise en page flyer Atelier Café, réalistation de cartes thématiques autour de l'activité Raconte-moi du service éducatif, mise en page légendes du Photocontest de l'EAGE/EFG, plan-ligne du temps des travaux/expos du muséum. . Participation à la Nocturne 03.10.13 Vinciane LOWIE . Fossielen schilderen voor Paleologie . Jaarverslag 2012 vormgeving en lay-out nl/fr/en . Seed = tijdslijn prehistorische mens + skeletten . Leopold 3: opstellen tijdelijke tentoonstelling . Grafische richtlijnen: promotionele grafiek . Babydieren: Spaanse versie . Wijzigingen aanbrengen voor herdruk : "366 tips voor de biodiversiteit" 2.1.4 Réalisation de maquettes / Realisatie van maquettes Claire GOOVAERTS . Babydieren: ontwerpen en vervaardigen van handpoppen in vilt en jute (schildpad, vos, sprinkhaan) voor de expo-koffer van de educatieve dienst

265 . . . .

Prehistorie do it yourself: gietvorm voor kernsteen en schilfers van silex PaleoLAB: reparatie stegosaurus, haaientand gieten en mal voor mammoettand maken. Bijenhuisje : ontwerp en uitwerking in klei Mosasaurus”: schaalmodellen in klei van 5 mosasauriërs (hainosaurus, Hoffmanni, Lemonieri en Prognatodon) . Deelname aan Nocturne 03.10.2013 . Dino Café: voorstelling van modellenbouw in de museologie . Interview voor Nest en Plus-magazine . Sociale dienst: algemene opvolging van de veranderingen in de ziekenhuisverzekering Pascale GOLINVAUX . Dessins et illustrations pour publication pour P. Godefroit (Kulinda dino) . Peinture de 4 crânes (Sapiens et Néanderthal), adaptation d’un dessin de Homo Robustus et des dessins des squelettes de Sapiens et Neanderthalis pour le SEED . Peinture de moulages pour P. Godefroit . Adaptation de la signalisation dans les salles suite aux travaux . Retouches dans le Paléolab (stégosaure) . Organisation et montage et demontage de l’exposition du Fond Léopold III . Assemblage de maisonnettes pour un jeu du SEED . Réalisation de 6 dessins (en Illustrator, maladies du cerveau, flipper) pour A vos Cerveaux

2.1.5 Eclairage / Verlichting Benoit LAMBERT . Etudes, réalisations, conceptions de plans d’éclairages, recherche de matériel d’éclairage pour l’exposition Mosasaures. . Installation de l’éclairage de l’exposition Bébé Animaux. . Participations ponctuelles aux réunions concernant l’éclairage et l’évolution des travaux de rénovation des futures salle Homme et salle d’expo temporaire. . Participation à des réunions de coordination pour les montages d’expositions. . Maintenance, stockage, montage et démontage du matériel d’éclairage d’expo en expo. . Remplacement complet des ampoules halogènes des projecteurs de la mezzanine de la salle Dinos par des lampes ledsretrofits. . Conceptions d’éclairages de studio pour des prises de vues photographiques de divers objets des collections du musée. 2.1.6 Maintenance des expositions / Onderhoud van tentoonstellingen Het technisch team bestaat uit Michel PLANCHON , Pascal KILESTE, Danny LIEFFERINCKX en Jean-Michel LEFEVER. . Dagelijks onderhoud van tijdelijke en permanente zalen; . Interventies en aanpassingen van verschillende interactieve opstellingen; . Babydieren: montage van de tijdelijke tentoonstelling . Evolutiezaal: wegnemen en terugplaatsen van specimen en beschermen van hellend vlak voor HVACwerken (deze werken werden vroegtijdig stopgezet door de Regie der Gebouwen en zullen later uitgevoerd worden) . Productie en plaatsing vaneen tijdelijke vitrine “meteoriet” in 250 jaar wetenschappen. . Beestige Buren, Wifi, prehistorie: leegmaken van deze ruimtes voor de renovatiewerken (start in september 2013) . Projectiezaaltje biodiversiteit: leegmaken voor pop-up animatieruimte “Terre verte” i.s.m. KMMA . Prehistorie do it yourself: demontage en voorbereiding transport. . Productie van sokkels in de zaal van de van de permanente tentoonstelling “Mosasaures” 3.

Missions / zendingen

3.1

Werkzendingen in Belgie of in het buitenland Katelijne DE KESEL . 26.02.13: Expo: Mens Pass, Frameries.

266 . 02.05.13: Tentoonstelling eB Experience Brussels! . De Oorzaak der dingen – centrale for contemporary art BXL . 23 .05.13 Festival des Arts, op locatie in KBIN . 27.6.13: Designweek Kortrijk – week van het ontwerpen . 05.07.13: Bozar, Brussel . Young Belgian Art Prize 2013 . Giorgio Morandi Guest artist: Luc Tuymans . Bob Van Reeth: Architect . 07.08.13: Villa Empain Exhibition Turbulences II Brussel Claire GOOVAERTS et Pascale GOLINVAUX . 11.06.2013: Symposium over maquettes “Ishigami “in Antwerpen DeSingel Marcella HAEMELINCK . 11.03.13: jaarvergadering ICOM Vlaanderen in “ Notre dame de la Rose” te Lessine . 24.04.13: Vakbeurs Architect@work Kortrijk . 29.04.13: Studiedag “Energiezuinige musea” Lamotsite Mechelen . 19-21.06.13: Mucem, Villa Médditerranée, Musée de la ville de Marseille, in het kader van Marseille 2013 . 07.08.13 Turbulenties II Villa Empain Brussel . 21.10.13: Vakbeurs Dutch Design Eindhoven . 12.11.13: Studieavond « 3D printing » Hogeschool Gent . 18.11.13: ICOM Vlaanderen Red Star Museum Antwerpen Lies OP DE BEECK . 11.06.2013: Wildemann - Charles Fréger Museum fotogafie, Antwerpen . 11.06.2013: How small, how vast? How architecture grows -Junya Ishigami Desingel, Antwerpen

267

COMMUNICATION 1.

Personeel Dienst Communicatie

1.1

Statutair personeel HUBIN THIERRY, 19/07/65, Graduat Photographie, Chef-technicien spécialisé de la recherche (photographie), Fr., homme, 4/5, administratif ANTONUTTI FRANÇOISE, 11/11/61, Humanités commerciales, Assistante administrative, FR, femme, ½ temps, administratif.

1.2

Niet-statutair personeel BOLAND DONATIENNE, 01/10/66 Licenciée en Communication, 3/5 temps, attachée, FR, femme, scient. VAN LOO ISABELLE, 11/04/67, Licentiaat Communicatiewetenschappen, voltijds, NL, attachee, vrouw, adm. GOLDFEDER, KAREEN, 23/05/69, Master en Management, spécialisation marketing et communication, temps plein, attachée, Fr, femme, scient. SIEBENS, YANNICK, 13/04/68, Licenciaat Communicatiewetenschappen, 4/5 tijds, attachee, NL, vrouw. Sinds 20.04.09 officieel belast met coördinatie Dienst Communicatie, wetenschap. VERBOUW JISKA, 23/09/80, Licentiaat Biologie (Organismen en Populaties), NL, attachee, vrouw, voltijds, wetenschappelijke carrière DEGUELDRE CHARLOTTE (FR), 17/02/75, Licence en Sciences psychologiques et de l’Éducation, temps plein, attachée, FR, femme, scient.

1.3

Tijdelijke contracten VERHULST AN, 13/08/81, Master Germaanse taal- en letterkunde, ½ tijds, NL, attachee, vrouw, wetenschappelijke carrière Van 1 februari tot 31 december 2013 (verlengd in 2014): An Verhulst is de nieuwe coördinator voor ‘Ik heb een vraag’, en zal halftijds werken op woensdag, donderdag en vrijdag. Zij studeerde Germaanse taal- en letterkunde (Engels/Nederlands) aan de KUBrussel en de KULeuven, behaalde een doctoraat in de taalkunde aan de KULeuven en behaalde daar ook haar diploma Academische Lerarenopleiding. Ze volgde tenslotte een gespecialiseerde studie Taalwetenschap aan de UGent. An werkt nu voor 40% als praktijkassistent aan de Universiteit Antwerpen, waar ze Engelse vaardigheidstraining geeft aan de 2e Bac Politieke en Sociale Wetenschappen. De nieuwe coördinator werd aangenomen op het budget van ‘Ikhebeenvraag’, waarvoor in december 2012 bijkomende subsidies werden verkregen van de Vlaamse Overheid (Departement Economie, Wetenschap en Innovatie).

1.4

Stagiaires, vrijwilligers en jobstudenten Stagiaires We begeleiden onze stagiaires (meestal communicatiestudenten, culturele studies of meertalige bedrijfscommunicatie; laatstejaars of zelfs Master na Master) heel persoonlijk, zodat ze voor een tijdje mee deel uitmaken van de dienst; ze krijgen een opleiding op maat voor de activiteiten van de dienst (evenementen, pers, zalenverhuur, website, marketing en communicatie). LAMBERT Charlotte, FR, master 2 en traduction à l’Institut Libre Marie Haps, février-avril DE BOE Martin, FR, bachelier en traduction à l’Institut Libre Marie Haps), octobre 2012-janvier 2013 Vrijwilliger DE TROGH Thomas (3 dagen/week mei-eind augustus): Master Communicatiewetenschappen Jobstudenten (Masters) RENDERS Riet (juli, vooral vertalingen) JAMMAERS Sebastiaan (15/8-15/9, vooral sociale media)

2.

Activiteiten

2.1

Doorlopende en terugkerende activiteiten De communicatiedienst heeft als doorlopende en terugkerende activiteiten: lancering en promotie van

268 tijdelijke tentoonstellingen en vaste zalen, promotie van het museum en het instituut in het algemeen (door middel van interne evenementen/openingen/lanceringen, persconferenties of informele persmomenten, persberichten, uitzendingen, aanwezigheid op stands of salons, publicitaire inlassingen en advertenties, kortingen, redactionele samenwerking met pers en andere promotieacties met media en partners, uitlenen/verkoop van foto’s, website, digitale nieuwsbrief, wetenschapsnieuwtjes, sociale media als Twitter en Facebook, brochures, wenskaart, marketingacties, institutionele relaties en relaties met toeristische sector) en verhuur van zalen. Sommige van deze activiteiten worden in detail besproken en het aantal bezoekers/deelnemers/resultaten wordt erbij vermeld 2.1.1 Lancering van tijdelijke tentoonstellingen en opening permanente zalen . Expo Babydieren (14/3/13-11/6/14) - 13/03: Opening expo Babydieren/Bébés animaux: voormiddag: Pers en VIPs, in aanwezigheid van Staatssecretaris van Wetenschapsbeleid M.Courard, directeur Toulouse F.Duranthon en afgevaardigde Maire de Toulouse. Namiddag: Goûter/Vieruurtje en bezoek expo voor personeel, Vrienden, ex-collega’s en hun gezin. 19-20u30: Genodigden voor cocktail en bezoek expo - 16/03: persmoment + mediapartners in gezinsverband: bezoek expo + woordvoerders aanwezig (ongeveer 60 personen) + koffiemoment in voormiddag PLAN DE PROMO . Ecoles Une communication spécifique pour les écoles sera développée conjointement avec le Service Educatif : Dossier dans Tremplin et Zonneland (Averbode), Mailing du feuillet annuel spécifique aux groupes scolaires (septembre 2012 + septembre 2013), Média spécifiques dont Profs et Klasse. . INDIVIDUELS « Grand public » et par extension les écoles : « actions classiques » Outre la campagne de promotion « classique » dont bénéficiera l’expo soit - Partenariats média : annonces presse ; spots radio et TV (RTBF TV et Radio, Le Soir, Eos (NL), TV Brussel, FMBrussel, Brussel Deze Week, Radio 2 - Affichages grands formats dans les grandes villes au lancement - distribution de feuillets en mars et septembre 2013 - Cartes Boomerang (au mois d'avril) - presse rédactionnelle - concours de places à la demande des média partenaires + grands concours avec des médias qui ne sont pas/plus partenaires (Libelle Mama, Jommekeskrant-Nieuwsblad) - Kids Gazette : numéro de 9/4-31/8 2 pagina’s + agenda + aanwezigheid op Kids Days (Heizel 1820/4) met brochures op stand Kids Gazette (wedstrijd in ruil voor tickets) ACTIONS SPECIFIQUES - Teasing Feuillet dans Muséum à partir des vacances de Noël 2012 Stickers au portes entrée du musée – à partir des vacances de Carnaval - Evénements Conférence de presse le 13/3 (avec VIPs) Moment presse + leur famille le samedi 16/3 (en présence du groupe Déménageurs – chanson crée pour Bébés animaux) - Travail avec la presse rédactionnelle : Communication de masse « sélectionnée » Dossier dans Averbode (septembre) revues belges - Evénements: Communication face to face Ouverture VIP et presse - Présence sur événements Création d’une animation et du folder Persoverzicht : zie aparte tabel (2013) . Expo « Préhistoire - Do it yourself » du 18/10/2012 -26/05/2013 (opvolging en herlancering nog in 2013)

269 2.1.2 Promotion de l’ensemble du Muséum . Persconferenties, persberichten en wetenschapsnieuws - Persconferenties en persmomenten 28/02 02/04 13/03 09/12

Geology at the table (Eurogeo) : conférence + moment presse (Sur les traces de nos ancêtres préhistoriques / De sporen van de prehistorie) Fossiele walvis in Doel (interview en artikel op onze uitnodiging door journalist van Belga) – heel veel reacties van andere journalisten hierop + interviews Persconferentie +VIPs bij opening Expo Babydieren Online gids Brusselse Museumraad + Belspo + Staatssecretaris Courard over Toegankelijkheid musea = persconferentie Een organisatie van de Brusselse Museumraad die de online gids over toegankelijkheid van musea coordineert, Belspo, kabinet Courard en het Museum voor Natuurwetenschappen Voorstelling online gids door auteur Pierre Hiérard, discours van Courard + vragenronde Rondleidingen en ateliers met klasje kinderen met visuele beperking (School Kasterlinden Brussel) en met volwassenen (mentaal gehandicapt) van Clairval uit Barvaux in het PaleoLAB en in de dinogalerij. Pers en genodigden konden vragen stellen aan kinderen en volwassenen. Museum is erg betrokken bij dit thema, en heeft met trots de Accessibility Award 2012 van het Brusselse toerismebureau Visit Brussels in ontvangst mogen nemen (juni)

- Persberichten: 26 persberichten NL, 25 communiqués de presse FR + 6 Engelse (met begeleidende mail in FR of NL): Onderwerpen persberichten en wetenschapsnieuws: PB en wet.nieuws over 14/01 Antarctica: ‘Twee maanden in Antarctische wateren’ (expeditie Cédric d’Udekem d’Acoz en Marie Verheye) (PB en link naar blog, webartikel/FB/Twitter) 22/01 Uitgave van de Belgische mierenatlas (Wouter De Koninck) (PB en webartikel/FB/Twitter) 22/01 Over artikel ‘Reduced plumage and flight ability of a new Jurassic paravian theropod from China’ door Pascal Godefroit (PB en webartikel/FB/Twitter) 12/02 Museum Night Fever (Museumkrant/FB) 28/02 Geology at the table (web & PB) + Sur les traces de nos ancêtres préhistoriques / De sporen van de prehistorie (webartikel/Twitter) 26/02 Tournage TV de la RTBF : Making of Bébés animaux 27/02 Interview met radio Vivacité over programma MNF in het Museum 04/03 4 interviews avec un journaliste français pour radio Idfm 98 (Ile de France) : Camille Pisani, Patrick Semal, Olivier lambert et Cyrille Prestianni. + persuitnodiging voor opening Babydieren 29/03 Plastic doodt walvis (web/FB/Twitter) 02/04 une baleine fossile à Doel (interview et article d’un journaliste de Belga) – heel veel reacties van andere journalisten hierop 16/04 Press release (ENG) :8th CO2GeoNet Open Forum 07/05 over artikel ‘The Thomisidae and Philodromidae (Arachnida: Araneae) of the Galápagos Islands (Ecuador)’in European Journal of Taxonomy door Léon Baert (PB, webartikel) 15/05 Over artikel ‘A basal thunnosaurian from Iraq reveals disparate phylogenetic origins for Cretaceous ichthyosaurs’ in Biology Letters door Valentin Fischer (PB, webartikel ‘Malawania anachronus, un ichtyosaure hors du temps’, FB) 23/05 annonce de la consultation publique sur la Stratégie nationale pour la Biodiversité 2006-2016 (PB, webartikel, FB) 24/05 ‘Une deuxième équipe en Antarctique’, rapport d’expédition de Roseline Beudels, René-Marie Lafontaire et Henri Robert (webartikel, FB) 29/05 Over artikel ‘A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds' op www.nature.com door Pascal Godefroit (PB, webartikel, FB, e-news) Début CP : Un été ludique au Muséum : programmation des activités de l’été (FR+NL) juin 25/06 CP : Stage de géologie dans le Morbihan : JM Bragard (FR) 16/07 De waagschaal van energie en klimaat: beter in balans met steenkool = opiniestuk van Kris Piessens en Kris Welkenhuysen op http://eoswetenschap.eu (NL) 09/07 Persbericht + wetenschapsnieuws: Eerste Jaarprijs Wetenschapscommunicatie gaat naar ornitholoog Didier Vangeluwe (NL + FR) 23/07 Persbericht + museumkrant: Uitzonderlijke najaarsevenementen in het Museum (over AperoDino, nocturnes) (NL en FR) 01/08 Persbericht: Belgen handhaven zich tussen "professionele" biologiestudenten (over IBO) = NL 06/08 CP : Olympiades internationales (FR)

270 02/09 12/09 26/09 04/10 14/10 23/10 07/11 14/11 14/11 14/11 20/11 05/12 12/12

CP précisant l’AperoDino du 17/9 (FR+NL) CP : Stage de mineralogie en résidentiel à la Toussaint : JM Bragard ( FR) Wetenschapsnieuws en persbericht (NL, FR, ENG): Shedding more light on a diverse dark abyss Charlotte Havermans (publicatie in PLOS ONE) wetenschapsnieuws website "Découverte d’une nouvelle famille de poissons fossiles / Nieuwe familie oeroude beenvissen ontdekt" (Louis Taverne) Remise du prix annuel de Communication scientifique le 17/10 pour Didier Vangeluwe, ornithologue de l’Institut. Rappel du communiqué envoyé cet été. Persbericht + wetenschapsnieuws website "Une nouvelle espèce de grenouille baptisée d'après James Cameron / Nieuwe kikkersoort wordt vernoemd naar regisseur James Cameron / New frog species named after James Cameron" (Philippe Kok) Water- en oppervlaktewantsen van België (enkel NL, nav publicatie door KBIN uitgegeven) Persbericht + wetenschapsnieuws website "Hadrosauriërs waren slimme dieren / Les hadrosaures avaient-ils la grosse tête" (Pascaline Lauters in Plos One ; KBIN + ULB) – amurosaurus Persbericht + wetenschapsnieuws website "Moderne honden vinden hun oorsprong in Europa / Les chiens modernes trouvent leurs origines en Europe" (Mietje Germonpré, co-auteur in Science) Press Release VOICES: Science centres voice public concerns about waste to EU (ENG) WinMon.BE 2013 symposium - Les impacts environnementaux des parcs à éoliennes en mer : « Utiliser l’expérience pour optimaliser la recherche future » (FR/NL) Persuitnodiging: De Brusselse Museumraad en de federale wetenschappelijke instellingen verenigd voor een betere toegankelijkheid (NL/FR) wetenschapsnieuws website “Bernaches à cou roux et faucons pèlerins de Sibérie / ” (Didier Vangeluwe) + verschillende blogposts tijdens expeditie in Roemenië

web museumkrant 17/01 XperiLAB.be, inscrivez votre classe ! / XperiLAB.be: schrijf jouw klas in! (web/FB) 12/02 Museum Night Fever au Muséum / Museum Night Fever in het Museum / Museum Night Fever at the Museum (web/FB) 21/03 ARGUSfotowedstrijd 2012: de winnaars / Concours photo ARGUS 2012 : les gagnants (web/FB) 04/04 Faucons pour tous 2013-06-14 (PB, webartikel, FB) 11/04 Kunstfestivaldesarts 2013 (PB, webartikel, FB) 11/04 Muséum au top des classements mondiaux (webartikel, FB) 07/05 22 mai/Journée internationale de la biodiversité, fête de l’eau au Muséum et dans le Parc Léopold (PB, webartikel, FB, e-news) 16/05 météorite de l’Antarctique au Muséum (PB, webartikel, FB) 22/05 Votez pour le Muséum aux Awards du Tourisme bruxellois, catégorie ‘Accessibility’ (webartikel, FB, enews) 05/06 AperoDino 2013 (PB, webartikel, FB, e-news) 13/06 Cet été au Muséum (programme des activités) (PB, webartikel, FB, e-news) 13/06 Parcours pour jeunes sorcières et sorcies 2013 (webartikel, FB, e-news) 27/08 Avondjes uit in het Museum (over nocturnes en AperoDino) 27/08 het Museum gaat op stap (over evenementen extra muros in september) 29/08 Lerarendag op 18 september (NL en FR) 02/09 De Nacht van de Onderzoekers (NL en FR) 04/09 Volgende AperoDino op dinsdag 17 september 2013(NL en FR) 10/09 Nocturnes Brusselse Musea (NL en FR) 01/10 Save the Virunga (FR-NL) 11/10 La nuit d’Halloween au Muséum 2013 / Nachtraven in het Museum 31/10 Léopold III, le photographe / Leopold III: passie voor reizen en fotografie 04/11 In Vivo: Fotografieworkshops in het Museum / Des ateliers de photographie dans notre Muséum 06/11 Halloween 2013: de foto's / les photos 03/12 Toegankelijkheid in het Museum (Federale Dag van de Diversiteit) 12/12 Atelier Kerstvakantie “Geniepige parasieten” Facebook (niet allemaal opgesomd… enkele voorbeelden) Teasercampagne met foto’s uit expo Babydieren (07/03 – 13/03) 02/04 baleine fossile à Doel 02/04 stages de vacances de printemps 04-05-14-16-17- Faucons pour tous 25-26/04

271 04-09/04 06/04 11/04 11-12/04 12-15/04 18/04 24/04 02/05 07-08-24/05 13/05 15/05 17-21-22-24/05 17-21-22/05 23/05 24/05 24/05 29/05 03-04/06 04/06 05/06 06/06 10/06 11/06

toutes les places pour Bébés animaux vendues jusqu’à 15h le Muséum dans le top 10 mondial selon CNN annonce de la fermerture des salles « Des Hommes et des Mammouths » et « Copains cachés, des animaux dans la ville » le plastique a tué un rorqual + ‘Koppen’ documentaire over plastic in de Noordzee op Eén Le Muséum visité par une bloggeuse française (FR) Didier Vangeluwe en de slechtvalken op TVBrussel (NL) job relai d’une news de l’UGMM (triste record de mammifères marins échoués en avril) Zoological Institute For Recently Extinct Species (KFDA2013 au Muséum) vidéo Faucons pour tous 'Malawania anachronus, un ichtyosaure hors du temps’ 22 mai/Journée internationale de la biodiversité, fête de l’eau au Muséum et dans le Parc Léopold météorite de l’Antarctique au Muséum Votez pour le Muséum aux Awards du Tourisme bruxellois, catégorie ‘Accessibility’ annonce de la diffusion sur Arte du reportage « L’odyssée papoue » sur l’expédition en Papouasie-Nouvelle-Guinée coordonnée par Maurice Leponce (pcall, FB) derniers jours pour visiter l’expo Préhistoire – Do It yourself! ‘Une deuxième équipe en Antarctique’ Aurornis Broodje Brussel ‘Van Dinosaurus tot vogel’ (NL) Museumprijs van de kinderjury (NL) job annonce de la consultation publique sur la Stratégie nationale pour la Biodiversité 20062016 Philippe Courard a visité l’XperiLAB.be

Beaucoup plus d'activités à partir de début septembre (post presque tous les jours ou au moins 3x/semaine), dont : e . des concours pour nos fans sur FB : le 07/10 pour fêter le 75 000 visiteur de Bébés animaux, la semaine du 10 au 17 décembre pour un concours Noël (partenariat Walking with Dinosaurs 3D en Amazonia). . la promotion de nos actualités scientifiques : les poissons fossiles de Louis Taverne (06/10), une nouvelle grenouille nommée en l’honneur de James Cameron par Philippe Kok (23/10), une étude sur le cerveau des hadrosaures par Pascaline Lauters (14/11), l’origine du chien par Mietje Germonpré (14/11), le suivi des bernaches à cou roux et faucons pèlerins de Sibérie par Didier Vangeluwe (xx/11) . la promotion des stages de vacances et des animations pour les individuels organisés par le SEED : Halloween Night (11/10, 28/10, 31/10, 06/11), Ateliers Café (06/12), Raconte-moi (20/11, 26/11, 10/12, 17/12), animation « Principes de Classification » par les Amis de l’Institut (03/12), stages de vacances (09/12) . la promotion d’animations pour les individuels au Muséum par des organisations extérieures : Nocturnes des Musées bruxellois / Nocturne Brusselse musea (posts du 01/10 au 04/10, avec 2 vidéos dont une a été vue par 1094 personnes !), atelier de photos In Vivo (04/11, 14/11, 19/11, 20/11), Broodjes Brussel (19/11, 12/12) . des annonces pour des jobs : un muséologue - assistant de production (09/10), Master in de Wetenschappen of in Archeologie voor het project BAREO (27/11) . varia Muséum : les 108 ans de l’ouverture au public du Janlet (24/10), 2500 likes sur FB (12/11), interview de Thierry Backeljau sur Radio1 (18/11), haiku over onze slechtvalken (22/11), Grote Eos Wetenschapsquiz (23/11, 24/11), photos prises au Muséum par nos visiteurs (16/10, 16/11)… . varia hors Muséum : dinovember (14/11), documentaire "Alles kan schoner" sur Canvas (20/11, 21/11), wetenschappelijk illustrator Joris De Raedt (20/11), site de coloriage en ligne (27/11)… Facebook: barre des 2700 « likes » dépassée en décembre Opmerking: We koppelden in 2013 wetenschapsnieuws (website, Twitter, Facebook) aan persberichten en omgekeerd. Zo kwamen we meer in de wetenschappelijke pers, maar ook algemene pers pikte de populair-wetenschappelijke onderwerpen op en er waren opmerkelijk meer interviews rond wetenschappelijke onderwerpen, zelfs meer dan over de expo's.

272 - Opnames vooral opnames voor tv- en radiouitzendingen over expo, maar ook algemeen als decor of studenten die komen filmen of fotograferen, of films hier opgenomen. Voorbeelden: (soms in het kader van persbezoek, soms voor newsletter) Accueil journalistes 26/09 : voyage de presse Green Tourism WBT – VisitBrussels : 5 espagnols, 1 allemand, 2 anglais, 2 israéliens, 4 français, 3 flamands, 8 chinois Onthaal journalisten buiten persconferenties/achter de schermen/naar studio-opname - Fotograaf in bewaarplaats paleo (14/11) magazine FOD Financiën (vrijwilliger-paleontoloog) - Fotograaf van Nest(3/12) - februari : VRT – Eén « Het perfecte koppel » : opnames met vogelspinnen. Begeleiding achter de schermen door Filip De Block en psychologe om angst voor spinnen te overwinnen. Uitgebreide vermelding Museum voor Natuurwetenschappen in eindgeneriek. Filip heeft ook veel bijgeleerd van psychologe. - 17/02 : Ketnet, kwis met Belgische dierensporen (materiaal sporen geleverd door educatieve dienst). . Toerisme en aanwezigheid salons/beurzen/publieksacties België en buitenland: Beleid inzake toeristische promo La promotion touristique se fait en Belgique et à l’étranger. Nous ne faisons en général pas de promotion directe. Nous passons par les offices de tourisme (Visitbrussels, Wallonie –Bruxelles Tourisme, Toerisme Vlaanderen) et les asbl et clubs dont nous sommes membres (Attractions et Tourisme asbl et Toeristische Attracties vzw, Club City Breaks de Wallonie-Bruxelles Tourisme). Ceci nous permet de nous appuyer sur des réseaux locaux connaissant bien les marchés et leurs spécificités, et organisant des actions spécifiques sur ces marchés pour plusieurs opérateurs touristiques belges ou bruxellois. Nous nous inscrivons alors dans le cadre de campagnes de plus grande ampleur faisant la promotion de Bruxelles et/ou de la Belgique. Nous bénéficions ainsi à la fois de tarifs préférentiels nous permettant d’être présent dans de grands médias ou des salons internationaux et d’un impact global de campagne plus fort. Pour des raisons stratégiques, linguistiques (nos salles sont en 4 langues) et budgétaires, nous ciblons la promotion vers les marchés de proximité : France, Pays-Bas, Angleterre, Allemagne, sur lesquels nous travaillons depuis plusieurs années. Agenda in detail 15/01 25/02 Avril

20/08 et 05/09 26/08

23/10 03-0405/11 23/11

AG du Club City Break de l’OPT. Kareen élue membre du bureau du Club Envoi d’un mailing aux guides touristiques (Petit Futé, Routard, Lonely Planet, etc) pour avertir des travaux à venir et des nouveautés. Workshop business Wallonie Bruxelles Tourisme à Amsterdam. : 140 participants trade, Mice et surtout presse (Kareen Goldfeder) parution en de nombreux articles sur le Muséum dans des blogs français suite au voyage de bloggeurs de mars vers la cible Medior organisé par le Club City Break de Wallonie- Bruxelles Tourisme Lancement de l’action vers la cible Kids via le Club City Break de Wallonie- Bruxelles Tourisme en France (IDF, Espagne et Flandres) : action online sur le site Dooloittle.fr, actions web et newsletter des OT. Réunions du bureau du Club City Breaks – WBT (Kareen) : définition des marchés (pays) et secteurs cibles (familles notamment) accueil Eductour Saffron via WBT Londres (Kareen) : 1 personne de Saffron, 1 de Roots & Shoots (Roots & Shoots provides young people with the knowledge, tools and hopeful inspiration to improve the environment and the quality of life for people and animals) 2 profs et 4 étudiantes de 11 ans dans le cadre du lancement d’un programme “groupes pour les écoles anglaises, finance par R&S. workshop Attractions & Tourisme à Biercée : la régionalisation du tourisme bruxellois (Kareen) World Travel Market Londres : diner de gala de la British Guild of Travel Writers (PR) ; salon (contacts TO et organisateurs groupes), réunions avec bureau de Lonsdres + discussion avec le ministre Doulkeridis workshop groupes Attractions et Tourisme au Pass (+/- 30 contacts avec de responsables de groupes : surtout personnes âgées et deux gros TO scolaires du Nord de la France)

273 03/12 12/12

AG Club City Break de Wallonie Bruxelles Tourisme (WBT) Workshop avec les bureau étrangers (promo Mosasaures & Cerveau) + AG de WBT à Mons

. Buitenlandse salons, zie ook 6. Missies - Colloquia/seminaries/workshops/stands/aanwezigheid externe evenementen/toerisme/meetings sector 25/02

18-20/04 26&27/ 04 05/05 26/08 30-31/08 et 01/09 22/09 23/10 03-0405/11 23/11 03/12 12/12

Workshop business : Wallonie Bruxelles Tourisme à Amsterdam. : 140 participants trade, Mice et surtout presse (Kareen Goldfeder) Kids Days Heizel : stand Kids Gazette met onze brochures Babydieren en wedstrijd partnership La Vie est Belge à Lille (Kareen) Fête de l’Iris – Irisfeest (Charlotte, Jiska et Kareen + Seed) Cultuurmarkt Antwerpen (2p COMM, 1p SEED) met promostand vlakbij andere Brusselse musea. Promo rond Babydieren en Museum in het algemeen + animatie. Nieuwigheid op stand: dinokop. Brussels Creative Forum (stand commun): promo Bébés Animaux et Muséum. = événement intéressant dans le fond mais mélange des publics, des genres et des cibles. A refaire si prise en compte des commentaires et du débrief Beau Vélo de Ravel (Heysel – Atomium) avec stand d'animation Muséum + XperiLAB.be + BNEC: gros succès workshop Attractions & Tourisme à Biercée : la régionalisation du tourisme bruxellois (Kareen) World Travel Market Londres : diner de gala de la British Guild of Travel Writers (PR) ; salon (contacts TO et organisateurs groupes), réunions avec bureau de Lonsdres + discussion avec le ministre Doulkeridis workshop groupes Attractions et Tourisme au Pass (+/- 30 contacts avec de responsables de groupes : surtout personnes âgées et deux gros TO scolaires du Nord de la France) AG Club City Break de Wallonie Bruxelles Tourisme (WBT) Workshop avec les bureau étrangers (promo Mosasaures & Cerveau) + AG de WBT à Mons

2.1.3 Uitlenen foto’s Regelmatig ontvangt de dienst communicatie aanvragen voor het gebruik van onze foto’s voor externe publicaties. Al naargelang het commerciële/educatieve of journalistieke karakter van deze publicaties, worden de foto’s gratis of betalend ter beschikking gesteld. Nieuw reglement en tarieven zijn in 2011 op punt gesteld. Inkomsten copyright/verkoop foto’s (vooral Ishango) 2013 = 1545 euro (een stijging ten opzichte van 2012: 1387 euro ) We kregen ook tientallen niet-betalende aanvragen (pers; we hebben ook een virtuele perszaal op onze website waar pers zelf documenten en foto’s gratis kan downloaden); 15-tal aanvragen van studenten, fotografen of jonge regisseurs om te filmen of te fotograferen. Meestal in tijdelijke expo, enkele keren (begeleid) achter de schermen in bewaarplaatsen. 2.1.4 Website . Algemene website (www.natuurwetenschappen.be) Continue opvolging en controle van de inhoud van de huidige website van het Museum. Aankondiging en verslaggeving van nieuws, promotiedagen, evenementen, wedstrijden en educatieve activiteiten in/door het Museum, in de rubriek ‘Museumkrant’. Beschrijving van wetenschapsnieuws over het onderzoek en de expedities van wetenschappers van het Museum. Voor onderwerpen: zie persberichten en wetenschapsnieuws . Voorbereidingen nieuwe website In 2013 is het organigram gewijzigd. Voor de wetenschappelijke kant van de nieuwe website is overleg gestart met de verschillende Operationele Directeurs, zodat in 2014 elk zijn deel van de website kan invullen.

274 . Project ‘Ik heb een vraag’ (www.ikhebeenvraag.be) In december 2012 werd een aanvraag voor een budgetverlenging door EWI goedgekeurd, voor een bedrag van 68.200 euro. De volgende overeenkomst tussen het IHEV-consortium en EWI loopt van 16 december 2012 tot 15 december 2013. In dit budget zijn voor het eerst personeelskosten vervat, waarmee vanaf 1 februari 2013 een halftijdse algemene coördinator (An Verhulst) werd aangenomen. Coördinatie van de website www.ikhebeenvraag.be houdt volgende zaken in: beantwoorden van mails en oplossen van problemen van wetenschappers en gebruikers van de site; contact houden met de websiteontwikkelaar voor onderhoud en verbeteringen van de website; correspondentie met de partnerinstellingen (beantwoorden van vragen, toetreding regelen van acht nieuwe partners regelen, organiseren van stuurgroepvergadering met alle partners); correspondentie met de Vlaamse overheid (opmaken van verslagen en rapporten) Op vraag van EWI stelde ‘Ik heb een vraag’ haar vragenarchief ter beschikking voor de website en Facebookpagina van ‘Richting Morgen’, in samenwerking met ontwikkelaar ENCIMA. . Project ‘Valken voor iedereen’ (www.slechtvalken.be) Contacten met webontwikkelaar ‘Encima’: prijsbespreking, communicatie over technische ontwikkeling, aanpassingen website (mobiele website/compatibiliteit IPhone etc). Selectieprocedure voor de aanwerving van de gidsen aan de kathedraal 2.1.5 Sociale media . Twitteraccount RBINSmuseum 128 tweets en 75 retweets in 2013 (voornamelijk Engels, maar ook NL en FR) wetenschappelijke onderwerpen, wetenschapsnieuws KBIN en verwante links) = publiek van geïnteresseerde studenten, wetenschappers, wetenschapscommunicatoren en journalisten ; Jiska Verbouw onderhoudt deze contacten (ongeveer 400 volgers). . Facebook Sinds begin 2009 heeft het Museum een facebookpagina. Hierop komen vooral de evenementen van het Museum, wetenschappelijke onderwerpen geschreven voor groot publiek en vacatures. Voornamelijk NL en FR opvolging; voor bepaalde posts (bijvoorbeeld aankondiging nieuwe expo’s, culturele evenementen etc.) ook in EN en DE. Eind 2013 hadden we meer dan 2700 likes (sinds 2009; quasi verdubbeling ten opzichte van eind 2012). 466 posts in 2013 voor alle talen = 200 posts meer dan in 2012! (andere activiteit zoals foto's uploaden, interacties niet meegerekend) . Youtube en Flickr Sinds 2012 heeft het Museum ook een You Tube en Flickr-profiel: ‘Natural Sciences Museum (Brussels)’. Doel is om: - Foto’s van onze permanente zalen en tijdelijke expo’s te verspreiden; - Foto’s die onze bezoekers maakten in onze zalen te verzamelen; - Interageren met andere gebruikers. Dit profiel wordt, parallel met de nieuwe website, verder uitgewerkt. In de toekomst opent dit mogelijkheden voor bredere fotocampagnes en/of –wedstrijden. 2.1.6 Museum Contact/nieuwtjes van het Museum = Newsletter MuseumContact op print is vervangen door digitale nieuwsbrief MuseumContact sinds januari 2012.12 digitale verzendingen in 2013: van nieuwsbrief tot special + campagnes 31/01 13/02 13/03 09/04 12/04 17/04 19/04

XperiLAb, mission sur le Polarstern, atlas des fourmis + agenda spéciale museum Night Fever expo Bébés Animaux, Faucons pour tous, Préhistoire (archéologie et géologie, pollen) / lien avec expo, dinos à plumes, + agenda campagne d’abonnement à la e-news à partir du fichier du concours photo ARGUS campagne d’abonnement à la e-news auprès des Amis de l’Institut KFDA2013, classement CNN, rorqual tué par du plastique, Plus vite que nous, Geology at the table, derniers jours de PDIY! concours place KFDA2013

275 16/05 23/05 13/06 27/08 09/10 14/11

10/12

spéciale 22 mai/Journée internationale de la biodiversité et fête de l’eau au Muséum spéciale Awards du Tourisme bruxellois AperoDino 2013, Papouasie, Aurornis, Parcours pour jeunes sorcières et sorciers 2013, Cet été au Muséum, Salles en travaux le Museum hors les murs, les soirées au Muséum, le prix de D. Vangeluwe, + agenda Le succès de Bébés Animaux, Halloween Night et le parc du Virunga en danger, Profession paléoichtyologiste, ateliers café, plongée dans les abysses / Het succes van Babydieren, Nacthraven in het Museum, Save the Virunga, Beroep paleoichtyoloog, gezovht paleonauten, Duik in diepzee Bébés Animaux prolongée, expo Léopold III, James Cameron et la grenouille, Les hadrosaures intelligents, les ateliers In Vivo, Halloween : les photos / Babydieren verlengt, Leopold III : passie voor reizen en fotografieeren, James Cameron en de kikker, intelligente dino’s, workshops In Vivo, Halloween : de foto’s Page facebook : concours, les origines des chiens modernes, les faucons et bernaches de Sibérie ( ?), l’accessibilité au muséum

2.1.7 Les photographies Travail habituel (prises de vues, reproductions, tirages, archivage, dépôt et suivi de travaux à l'extérieur, scans, retouche, impressions numériques, envois par mail, entretien, commandes, gestion, prêts, tests, etc... ), pour les expos, les salles permanentes, les scientifiques, la bibliothèque, la muséologie… 2.1.8 Les diverses brochures . Le service communication s’occupe de la création, de la production et de la distribution des supports de communication (folders, flyers): en 2013, le service communication a collaboré à la production de différents folders, flyers pour les expos temporaires. . En 2013, le Muséum a produit une carte de vœux, qui a été diffusée en version imprimée et comme ecard. . Centralisation des impressions via Fedopress : collaboration entre la com (Kareen Goldfeder) et la muséo (Vinciane Lowie) pour rationaliser et uniformiser les impressions notamment chez Fedopress afin d’avoir un style maison aussi dans les impressions. 2.1.9 Relations avec la presse En 2013, nous avons encore conclu des accords de partenariat avec plusieurs médias : Pour les salles permanentes : avec Le Vif L’Express, Knack Club De return voor de media gebeurt meestal onder de vorm van vrijkaarten voor lezers/kijkers/luisteraars op een dag naar keuze. Voor de vaste collectie bieden we een korting aan lezers Le Vif, Knack en Plus Magazine (ex : -1 euro op ticket volwassenen, op vertoon lidkaart of 2 voor de prijs van 1). . Rédactionnels Le service Communication est à la disposition de la presse pour toute demande d’information et de coordination rédactionnelle. Ainsi, sur une base régulière, il coordonne les relations entre le Muséum et la presse et assiste à la demande les départements scientifiques dans leurs rapports avec celle-ci. We helpen mee bij het organiseren van symposia of persontmoetingen in samenspraak met de wetenschappelijke departementen (Valken, missie Maurice Leponce…) Algemene opmerking: onze persberichten en wetenschapsnieuws wordt vaak compleet overgenomen door de pers, die bijna blindelings vertrouwt op onze berichten. Investering van tijd in kwaliteit loont! (= arbeidsintensief ; twee persverantwoordelijken + wetenschapscommunicator) Lijst persberichten : zie verder . Partenariat RTBF – OUFtivi : - Diffusion sur antenne et sur ouftivi.be de capsules éducatives sur la vie des bébés animaux (dans le cadre de l’expo). Activités éducatives relayées sur le web RTBF. À partir du 29 août et jusque fin mars. - Promotion conjointe RTBF (conférence de presse de la rentrée, web, radio, facebook) et Muséum (site internet, Facebook et journée des professeurs) 2.1.10 Marketing . Verhuur van zalen en evenementen: coördinatie door Isabelle Van Loo.

276 . Marketing & partnerships: Veel van de geinitiëerde partnerships koppelen graag terug naar de expertise van het KBIN / Museum, m.a.w. veel organisaties/bedrijven zijn op zoek naar een endorsement door ons. Daarnaast zijn er ook veel kortingacties, of aanwezigheid in ‘giftbox’ (cf Vivabox, Travel Box, Bongo). Van deze laatste hebben wij meestal niet zo’n grote retour, waarschijnlijk te danken aan onze zeer lage inkomprijzen => mensen zullen eerder hun “gratis” bon gebruiken voor een attractie die het duurste is. Voor de giftbox-uitgevers zelf is dit geen probleem, zij blijven ons graag meenemen, zie punt 1. En voor het Museum is de aanwezigheid in deze ‘boxen’ een manier om op voordelige manier visibiliteit aan het Museum te geven. . Voorbeelden van evenementen + acties met partners: Promotions d’été - Concours PTG – Tempo Play Mobistar : 286 tickets salles permanentes pour le jeu on line de Mobistar : coupons distribués jusqu’au 5 juillet et valable sjusqu ‘au 31 août. En échange de visibilité (newsletter : 200 000 abonnés, + page sur leur site : 500 000 VU/mois) - Membres de la Ligue des Familles et lecteurs du Ligueur : Réduction pour les deux mois de vacances scolaires sur présentation de la carte de membre. Promotion via rédaction dans le Ligueur et leligueur.be, newsletter et Facebook du ligueur. - Lecteurs du Soir : Entrée gratuite sur présentation d’un coupon découpé dans le journal du 24/08. Valable jusque fin septembre. Action assortie d’une double page de rédactionnel dans le même Soir du 24/08. Promotion par le Soir via annonces papier, web, Facebook et spot radio. - Action promo avec 365.be : coupon -1€ sur tarif adulte salles permanentes pour 4 personnes valable jusqu’au 30/9 : . Dans Agenda, édition début juillet (1 page intérieure) - tirage 150.000 – coupon valable jusqu’au 30/9 . Dans Le Soir - supplément TV NEWS, édition du 4/7 et 16/8, 3ème de couverture - 1.000.000 de lecteurs; – coupon valable jusqu’au 30/9 - Dans Kids Gazette, édition début octobre - tirage 30.000 exemplaires - distribution 300 lieux ciblés autour de l'enfance à Bruxelles et alentours - coupon valable jusqu’au 31/12 hors vacances scolaires - Croky Spaaractie: bij inlevering spaarkaart Croky 1 gratis inkom, andere betalend - Actie met Delhaize Pluskaart: korting 1€ Marketingacties - 16 & 24/11:Organisatie van 2 foto workshops door In Vivo, in het Museum => deelnemers kopen een Museumabonnement - December: Release 3D film Walking with Dinosaurs : Plaatsing van standee (promo WWD) in de - Mineralenzaal tijdens de maand december, in ruil 25 x 4 filmtickets (gezinstickets), en 25 - premium gadgets, die de Comm gebruikt voor Facebook aktie/wedstrijd in de maand december 2.1.11 Recherche de partenaires (Muséum + expos temporaires)- Recherches bilatérales De nombreux contacts ont été pris avec des entreprises ou des services publics pour établir des partenariats. La demande du service communication se fait à trois niveaux: sponsoring financier, sponsoring en nature et partenariat promotionnel (campagnes de communication conjointes). La recherche s’est essentiellement concentrée sur l’expo Bébés animaux et les Faucons. Préparation de dossiers Galerie de l'Homme (2015) en cours. 2.1.12 Institutionele communicatie Wim De Vos is niet vervangen in zijn functie als institutioneel communicator. De institutionele contacten worden zo goed als mogelijk door de communicatiedienst of rechtstreeks door de directie gedaan. Développement de projets destinés à promouvoir les établissements scientifiques fédéraux, en collaboration avec la Politique scientifique fédérale et les autres ESF . Medewerking aan het ontvangen van buitenlandse delegaties . Yannick Siebens is vertegenwoordiger in Publieksobservatorium. Voorzitter is Camille Pisani. . De meetings bij Belspo met communicatoren van federale instellingen vinden om de 2 maanden plaats, o.l.v. Wim De Vos (Directeur Communicatie Belspo): over Science Connection, activiteiten

277 instellingen, gemeenschappelijke agenda, gemeenschappelijke evenementen of promotie ; . Werkgroepen Bestuursovereenkomst: verschillende collega's van communicatie zitten in werkgroepen ; in 2013 enkele bijeengekomen . Contacten met Toeristische sector Presentatie van het Museum en de nieuwe zalen aan toeristische sector (hotels, incoming, transport., toeristische kantoren…). Geregeld komen er touroperators of journalisten toerisme langs. . Aanwezigheid in workshops van de toeristische bureaus . Rondleidingen in het Museum op aanvraag van de verschillende toeristische diensten . Vergaderingen met vzw Toeristische Attracties: Algemene Vergadering en bijeenkomsten van de Raad van Beheer (Kareen Goldfeder/Isabelle Van Loo) 2.2

Projecten en bijzondere activiteiten (zie ook highlights/tijdlijn, aparte bijlage)

2.2.1 Projecten publiekswerking In 2013 organiseert de communicatiedienst geregeld iets om het Museum in de aandacht te brengen (via pers, website, nieuwsbrief en/of sociale media –Facebook, Twitter) en om ons te positioneren als dynamisch museum, waar altijd iets te beleven valt. Deze activiteiten organiseren we zelf met een beperkt budget, maar arbeidsintensief. Voor sommige activiteiten sluiten we aan bij bestaande en gekende evenementen (bv. Museum Night Fever, museumnocturnes van Brusselse Museum Raad, zorgen we voor een originele programmatie, waardoor we mee genieten van de promotie die deze evenementen met zich meebrengen. Dit is een testfase tot 2016. . 02/03: Museum Night Fever de Voor de 3 keer heeft het Museum deelgenomen aan MNF , deze keer in samenwerking met de Haute Ecole Fransesco Ferrer. De leerlingen van de richting Toegepaste Kunsten hebben inspiratie gezocht in de collecties van het Museum, en op basis daarvan verschillende projecten ontwikkeld: creatie van rokken die op MNF in een modeshow aan het publiek werden getoond (Galerij Dinosauriërs), en waarvan het creatieve proces werd geprojecteerd op de prototypes (Walvissenzaal), tussen de zaal BiodiverCITY en 250 jaar werd er een Dressing Room ingericht, waar de bezoekers sjaals, mutsen, etc konden passen. In de voor het publike opengestelde zalen die avond, kon men verder allerlei mooie textieljuwelen vinden, telkens gebaseerd op onze collecties. De editie MNF 2013 was de meest succesvolle tot nu toe, met meer dan 16.000 deelnemers in totaal. In het Museum voor Natuurwetenschappen hebben we die avond 2.387 bezoekers ontvangen. Het overgrote deel van deze bezoekers was onder de 30 jaar. Met andere woorden, die doelgroep die we graag willen bereiken door deelname aan activiteiten zoals MNF. En 2011 15.525 visiteurs à Bruxelles – 2500 visiteurs chez nous = grand succès ! En 2012 : 14.000 bezoekers in alle musea samen, en 2.000 bezoeken bij ons. Promotie : NL et FR communiqués de presse pour annoncer + notre site web + page Facebook + Twitter + nieuwsbrief Museumcontact. + promotie via Museum Night Fever (algemene promotie voor musea, met website, flyers, affiches, radiospots) . 16/03: Prijsuitreiking Fotowedstrijd Argus Dit jaar was het Museum voor Natuurwetenschappen opnieuw en graag partner van de Argus fotowedstrijd, waarbij mensen worden aangespoord om de natuur te leren kennen én te waarderen door observatie en fotografie. Bij de keuze van de verschillende categorieën wordt er rekening gehouden met de ‘nieuwigheden’ in het Museum, en voor deze editie was er bv een categorie ‘babydieren’. . avril-juin : Faucons pour tous Succès public renouvelé : 421.241 visites comptabilisées sur le site internet entre le 01/04/2013 et le 31/05/2013. Nouveauté : 2 caméras en streaming : une sur le nid et une plus large sur la façade . Du 03/05 au 25/05 : Zoological Institute For Recently Extinct Species Dans le cadre du Kunstenfestivaldesarts et du Tok Toc Knock Festival by KVS, en collaboration avec le Muséum des Sciences naturelles, le scénographe Jozef Wouters ajoute une aile temporaire au

278 Muséum, consacrée aux espèces animales récemment éteintes. (coordination Isabelle + l’équipe comm) = environ 60-70 personnes/séance + visiteurs pendant la journée pour l’expo dans le jardin. Website: www.sciencesnaturelles.be/active/museumnews/kfda2013 . Du 21/05 au 30/05 : Une météorite de 18 kg Récemment collectée en Antarctique, est exceptionnellement exposée dans la salle 250 ans de Sciences Naturelles pendant 10 jours. (Yannick, Donatienne). Website: www.sciencesnaturelles.be/active/museumnews/meteorite . 22/05: Journée internationale de la biodiversité A l’occasion du 22 mai, dédié cette année à l’eau et la biodiversité, le Muséum et ses partenaires du projet européen PLACES – des citoyens, des scientifiques et des représentants des autorités locales – ont proposé, dès 13h, des jeux, des animations, des promenades, des rencontres… dans le musée (de 13h à 17h) et le Parc Léopold (de 13h à 18h, également le samedi 25 mai). L’accès à ces activités et aux salles permanentes était gratuit. (Donatienne). Website: www.sciencesnaturelles.be/active/museumnews/idb2013 . 26/06 : 2de editie van AperoDino zelfde objectieven als in 2012 => aantrekken van het publiek van eurocraten die leven en werken in de buurt van het Museum voor Natuurwetenschappen / openstellen van Galerij van de Dinosauriërs en zaal 250 jaar / aperitief op het terras en in de tuin van het Museum / met steun van Belspo en sponsoring door Duvel (inkomsten en aantal bezoekers) . 17/09: 3de editie van AperoDino (met steun van Belspo en sponsoring door Duvel en Tao) Aantal bezoekers: +/- 200 bezoekers Inkomsten: 708 euro (formule 5€ voor toegang tot de zalen + 1 gratis drankje) Extra: 1.150 euro => d.m.v. voorverkoop tickets via twee seminaries (die hun deelnemers hebben uitgenodigd op de AperoDino) . 17/09- 29/09: Argus-fototentoonstelling In lobby BiodiverCITY met de hoofdwinnaar en de winnaars en laureaten in de categorie Babydieren . 27/9 Deelname aan Nacht van de Onderzoekers (Europa en Belspo): Sint-Gorikshallen Brussel met stand en demonstraties (Thierry Backeljau over sex & rock-and-roll bij slakken en OD Natuurlijk Milieu met o.m. virtuele autopsie dolfijn) . Du 01/10 au 31/10 Pétition du WWF en faveur de la sauvegarde du parc des Virungas. Des scientifiques de l’Institut y sont impliqués. Pétition proposée aux visiteurs du Muséum, Communiqué de presse et relais dans réseaux sociaux. . 03/10: Nocturnes des Musées bruxellois / Nocturne Brusselse musea www.sciencesnaturelles.be/active/museumnews/nocturnes2013: Meet & Greet avec les professionnels du Muséum. www.natuurwetenschappen.be/active/museumnews/nocturnes2013: Meet & Greet met het Museumtalent! De nocturne staat dit jaar in het teken van “Museum’s got talent!”. Enkele van onze getalenteerde medewerkers stellen hun werk in het Museum voor te stellen. . Du 05/11 au 01/12 : Les 40 ans du Fonds Léopold III Pour l’Exploration et la Conservation de la Nature asbl et l’Exposition de photographies du Roi Léopold III. Evénement sur invitation et pour la presse le 05/11en présence de la Princesse Esmeralda, Présidente du Fonds ; Communiqué de presse et expo photos du 05/11 au 01/12. . Van 15/10 tot 11/12 : Foto expo “Geoscientists at Work” In Lobby BiodiverCITY met de winnaars van een fotowedstrijd georganiseerd door de « European Association of Geoscientists and Engineers (EAGE) » en de « European Federation of Geologists (EFG) ».

279 3.

Zendingen

3.1

Deelname aan congressen, colloquia, symposia enz in België en in het buitenland CHARLOTTE DEGUELDRE . 03/12: formation COMMnet « l’accessibilité des sites et applications web fédéraux pour les personnes avec handicap » CHARLOTTE DEGUELDRE – KAREEN GOLDFEDER . 18/06: workshop COMMnet « Structuration de l’information sur nos sites Internet et Intranet » KAREEN GOLDFEDER . 09/01: workshop Culture Business : Innovation et prise de risque, la créativité en période de crise . 18&19/04: formation Kluwer Communication interne . 23/05 : formation Kluwer newsletter . 20&02/06 : formation Kluwer « Impliquer les managers dans la communication interne » . 15/10 : formation communication interne : comment aider vos managers à communiquer à l’heure du web 2.0 ? . 17&18/10: formation communication interne - impliquer les managers dans sa communication interne . 22/10: Commnet: réseaux de Communication interne . 24&25/10: formation premiers secours YANNICK SIEBENS . 26/02 : “Studiedag Woordvoerders, persattachés en communicatieverantwoordelijken”, georganiseerd in Vlaams Parlement, over communicatie, social media, pers, crisiscommunicatie (team van experten) . 21/11: CommnetKern evenement , networking federale communicatieverantwoordelijken YANNICK SIEBENS – ISABELLE VAN LOO . 12/06: Excell experience day van Kluwer . deelname aan # werkgroepen Belspo op # data: Communicatie ISABELLE VAN LOO . 21/01: presentatie Toerisme Vlaanderen & VisitBrussels Infosessie: Impulsfonds Vlaamse kunststeden – Brussel 2013 ste . 25/02: 1 workshop van opleiding FARO “Vloek of Zegen? Marketing in de erfgoedsector” = workshop (Cultuur)marketing, what's in a name ? de . 11/03: 2 workshop van opleiding FARO “Vloek of Zegen? Marketing in de erfgoedsector” = workshop Ken je doel! Marketingdoelstellingen en – strategieën de . 25/03: 3 workshop van opleiding FARO “Vloek of Zegen? Marketing in de erfgoedsector” = workshop “Koers houden. Het marketingplan” . 25/02, 11/03, 25/03, 15/04, 06/05 & 03/06 : 6 namiddagen workshop georganiseerd door FARO: Marketing in de erfgoedsector . 04/06: Opleiding CommNet (FOD P& O): Evaluatie van de communicatie . deelname aan # werkgroepen Belspo op # data: Marketing en promotie ; Mecenaat & sponsoring JISKA VERBOUW . 29/01: Opleiding ‘Webtoegankelijkheid voor redacteurs en cms-gebruikers’ bij Anysurfer . 12/03, 19/03, 26/03, 02/04: Opleiding ‘CMS met Drupal’ bij Syntra AB, avondcursus . 7 avonden in april en mei: opleiding ‘CMS met Drupal’ bij Syntra AB, avondcursus . 20/06: workshop COMMnet “Informatie structureren op onze intra- en internetsites”

3.2

Andere werkzendingen, buitenland (zie ook toeristische salons) . 25/02: Workshop business Wallonie Bruxelles Tourisme à Amsterdam. : 140 participants trade, Mice et surtout presse (Kareen Goldfeder) . 26&27/04 : La Vie est Belge à Lille (Kareen) . 03-04-05/11: World Travel Market Londres: diner de gala de la British Guild of Travel Writers (PR) ; salon (contacts TO et organisateurs groupes), réunions avec bureau de Lonsdres + discussion avec le ministre Doulkeridis . 29/10: missie Bordeaux om expo Cervorama te bezoeken; ontmoeting met communicatieverantwoordelijke, verantwoordelijke publiekswerking en ICT + sociale media (Yannick, Donatienne, Isabelle)

280 3.3

Missies Thierry Hubin (begeleiding fotograaf) binnen- en buitenland: . Russie avec P. Godefroit, du 01/07 au 17/07 . Formation: Workshop Biodiversité chez Belspo, le 22/10

4.

Publicaties . aantal webartikels: 44 (museumkrant + wetenschapsnieuws) . aantal persberichten : 26 NL / 25 FR / 6 ENG onder meer: uitnodigingen pers voor opening expo’s, rappels, wetenschappelijk nieuws, zomerprogrammatie, Valken voor Iedereen, persuitnodiging voor colloquia, studiedagen, . aantal persartikels, persoverzicht geschreven pers, 2013: NL algemene artikels geschreven pers: 376 NL Expo Prehistorie (bij opening veel meer artikels) in 2013 nog 5 NL Expo Babydieren: 41 NL totaal aantal artikels 2013 = 422 (algemene onderwerpen + expo’s)* NL radio & TV : zie tabel (=63) 2013 : 105 interviews of quotes – vooral alles over Noordzee en strandingen, paleontologie en archeologie, entomologie, Valken voor Iedereen en vogels FR général en 2013: 319 FR Expo Préhistoire en 2013 encore 10 articles (en relance) FR Expo Bébés animaux: 31 En 2013 total : 360 (expos + général) (paléo, UGMM, Faucons et oiseaux, entomo)* Radios et télés : 45 (voir tableau) 50 interviews ou citations * We kunnen geen correct aantal doorgeven, omdat we niet altijd een bewijs van publicatie of uitzending hebben. We gaan voort op de dienst Auxipress voor geschreven pers (= kopie van alle artikels waarin onze naam voorkomt) en wat de geïnterviewde collega's ons doorgeven over uitzending op radio of tv) . Trend 2013 Het aantal artikels over algemene onderwerpen is recht evenredig gestegen met het aantal persberichten en webnieuwtjes over expedities, ontdekkingen, wetenschapsnieuws. Het resultaat van deze proactieve aanpak is dat het aantal geciteerde wetenschappers in de artikels meer dan verdubbeld is. Artikels en interviews over tijdelijke expo’s zijn een beetje afgenomen. Persoverzicht radio & tv 2013

Datum

Onderwerp

TV 12.01.13

Algemeen over ringen oehoe's

05.02.13

nieuwe vliegtuig BMM

10.02.13

over spinnenfobie

17.02.13

Liv e

Interview met

soort bijdrage

Chris Dusauchoit

nee

interview over vliegtuig

Marcel Van Thilt

nee

Didier Vangeluwe Ward van Roy geen

ja

geen

ATV

King Size (zondag) nieuws

nee

VRT Eén Ketnet VTM

Journaal (13 en 19u) Karrewiet Nieuws

nee

Mark Bosselaers geologie

nee nee

nee geen

ATV

Wakker op Zondag

ja

Mark Bosselaers Stijn Goolaerts Stijn

Medium

Uitzending

journalist

VRT Eén Focus Tv

Dieren in Nesten

Perfecte koppel

over Belgische dieren

VRT Eén Ketnet

27.02.13

fossiele walvis A'pen

01.03.13

meteoriet Antarctica

01.03.13 03.03.13 03.03.13

meteoriet Antarctica MNF - sfeerbeeld museum fossiele walvis A'pen

03.04.13

fossiele walvis

TVOost

05.04.13

fossiele walvis Brussel

Polsat tv

Nieuws

nee

nee

Filip De Block helpt bij spinnenfobie objecten voor kwis uitgeleend (Belgische dieren) repo aan Deurganckdok over vondst walvis over expeditie Antarctica (team KBIN VUB - Belspo) overname beelden Journaal Eén sfeerbeeld in museum van MNF (en andere locaties) studiointerview met Mark en Marc Van Peel over haven interview in Antwerpen interview in labo bij beenderen (in

281

04.04.13

fossiele walvis Brussel

tvbrussel

nieuws

nee

05.04.13 11.04.13

Slechtvalken Noordzee vol plastic

Ketnet VRT Eén

Karrewiet Koppen

nee nee

17.04.13 17.04.13

Slechtvalken Slechtvalken

VTM VRT

17.04.13

Slechtvalken

tvbrussel

Nieuws Eén - Journaal 13u nieuws

17.04.13 03.05.13

Slechtvalken Kunstenfestivaldesarts

Ketnet tvbrussel

Karrewiet nieuws

21.05.13

meteoriet expo

tvbrussel

nieuws(Vandaag)

Sigrid Vandemaele

nee

21.05.13

meteoriet expo

VRT Een

Journaal (13 en 19u)

Koen Wauters

nee

19.07.13

strandvegen

23.08.13

zeehond

Focus Tv VRT

23.08.13

zeehond

VTM

23.08.13

zeehond

Focus Tv

25.10.11

VTM

Royalty

Evelien

nee

03.11.13

verjaardagsfeest royals Film Leopold III

VTM

Royalty

Reinout Godyn

nee

08.11.13

gifstort kust

VRT Een

Journaal (19u)

nee

09.11.13

toegankelijkheid musea

tvbrussel

Brussel Vandaag

nee

nov

nieuwe Belgica

VRT Een

VRT Nieuws

Radio

Algemeen

10.01.13 24.01.13 05.02.13

Mossellijm Mierenatlas nieuwe vliegtuig BMM

MNM Radio2 Radio1

05.02.13


Radio2

05.02.13


Qmusic

05.02.13


13.02.13

Zeenaaktslak

Radio BNR Nieuws Radio1

02.04.13

Fossiele walvis

Radio2

03.04.13

Slechtvalken

FMBrussel

05.04.13

Fossiele walvis

FMBrussel

Goedele Wachters

nee

Didier Vangeluwe Didier Vangeluwe

nee

Jozef Wouters Nadia Van Roosbroeck (ULB) Nadia Van Roosbroeck (ULB) Francis Kerckhof Steven Degraer Steven Degraer Steven Degraer Jeroen Venderickx Prinses Esmeralda Frits Francken (BMM) Jeroen Venderickx, Gerard Cobut +kinderen

tel

de ochtend

Nieuwe Feiten

King Kong

Lieven Vandenhaut e

Johan De Smet

Goolaerts (Olivier Lambert?) Stijn Goolaerts nee Jan Haelters en Thierry Jauniaux

ja, tel nee , tel ja, tel ja, tel.

Antwerpen?) interview in labo bij beenderen beelden met commentaar repo over Noordzee en plastic (+ autopsie bruinvis) beelden met commentaar reportage op kathedraal met beelden uit nest (2 kuikens) reportage met beelden uit nest (2 kuikens) beelden geboorte met commentaar repo over Institute of Extincted Species (vleugel Museum) repo bij meteoriet in Museum + interview repo bij meteoriet in Museum + interview

repo over prinselijke verjaardagsfeestjes (o.m. in Museum) film met Leopold en Albert II + vermelding foto-expo Museum repo over stort + interview repo over Toegankelijkheidsgids (PC Courard) en blinde kinderen ; http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tv brussel/blinde-kinderen-ontdekkenmuseum-voor-natuurwetenschappen

Wouter Dekoninck Ronny Schallier, Ward Van Roy Ronny Schallier, Ward Van Roy Ronny Schallier, Ward Van Roy Ronny Schallier, Ward Van Roy Thierry Backeljau

tel. interview over mieren

Stijn Goolaerts

tel.interview over fossiele walvis en studie in Brussel

Didier Vangeluwe

tel. interview ter aankondiging slechtvalken tel.interview over fossiele walvis en studie in Brussel

Stijn Goolaerts

tel. interview over zeenaaktslak

282 17.04.13

Slechtvalken

FMBrussel

??

achter de schermen

FMBrussel

24.04.13

Fossiele walvis

FMBrussel

24.04.13

Kunstenfestivaldesarts

FMBrussel

02.05.13


Radio1

03.05.13


Klara

21.05.13

meteoriet expo

Radio2

Ochtendpost

21.05.13

meteoriet expo

Radio1

Vandaag

22.05.13

meteoriet expo

FMBrussel

King Kong

22.05.13

meteoriet expo

Klara

espresso

22.05.13

Dag Biodiversiteit

FMBrussel

middag

22 en 23.05.13 10.06.13

Dag Biodiversiteit

FMBrussel

avondnieuws + Bram

Korneel

nee

bruinvissen

19.07.13 28.08.13

strandvegen dieren en tranen

VRT (radio) Radio 2 FMBrussel

King Kong

nee

???

aan boord vliegtuig

Radio 2

Johan De Smet

Online 17.04.13

media* Slechtvalken

21.05.13

Meteoriet

08.11.13

Sluikstort kust

09.11.13

toegankelijkheidsgids

Radio

Prehistorie

07.04.13

expo

TV 17.03.13

Babydieren

King Kong

Joos

redactie. be redactie. be redactie. be tvbrussel .be

gekoppeld met VRT

Tipsvoor trips.eu Radio2

online radio NL

tvbrussel

nieuws

23.03.13

tvbrussel

Weekoverzicht

23.03.13

VRT Eén

Weekoverzicht tvbrussel

Radio 13.03.13 13.03.13

Babydieren

18.03.13

19/20/21/22/3

Radio2 FMBruss el Radio1 Radio2

Johan De Smet

Katkleen Bollue Annelies Hemelsoet Johan De Smet Anke

ja, tel nee

Didier Vangeluwe

nee

Stijn Goolaerts

nee

Jozef Wouters

nee

Jozef Wouters

nee

Jozef Wouters

nee

Yannick Siebens

nee

Nadia Van Roosbroeck (ULB) Nadia Van Roosbroeck (ULB) Nadia Van Roosbroeck (ULB) + Ys Yannick Siebens

nee nee tel

Luc Trevels

gezinnen en Yannick Siebens

Francis Kerckhof Jeroen Venderickx Ronny Schallier

Avondpost King Kong

aankondiging Kunstenfestival in Museum aankondiging Kunstenfestival in Museum repo over Institute of Extincted Species (vleugel Museum) tel. aankondiging meteoriet (10 dagen in museum) repo over meteoriet en Antarctica repo over meteoriet en Antarctica repo over meteoriet en Dag Biodiversiteit aankondiging voor gratis Dag Biodiversiteit Museum repo over Dag in park en Museum

interview over dieren en tranen nav Klarafestival

beelden uit nest bij uitkomen eieren stukje op redactie n.a.v. Journaal meteoriet

gekoppeld aan Journaal gekoppeld aan nieuws

Weekendwekker

tel. interview over de slechtvalken uit hun ei repo by night achter de schermen repo in labo bij fossiele walvis

Leon Balmaekers

nee

Eric Laureys

nee

stagiaire Lien

Avondpost (16-18u)

Christian en Yannick Hans Van Lierde

sfeerbeeld expo en animaties

sfeerbeeld expo, quotes kinderen en interv.

nee

Sophie Boitsios en kinderen geen

nee

geen

nee

Sophie Boitsios en kinderen

nee

geen

nee

Yannick Siebens

tel.

uitleg over expo voor tip paasvakantie

presentatie in de expo/ 1 onderwerp over expo zelfde weekoverzicht als op Tvbrussel

sfeerbeeld expo, quotes kinderen en Sophie stukje over expo's kleine kinderen?? wedstrijdmoment (5 dagen lang)

online Tipsvoor trips.eu * onlinemedia over wetenschapsnieuws

Leon Balmaekers

sfeerbeeld expo, quotes Yannick

283 JANVIER ?

RTBF Radio la Première

Papouasie

FEVRIER

Maurice Leponce

05/02

RTBF radio

La Première Forum de midi

13/02

RTBF radio

La Première O+

Carrière scientifique chez les jeunes Petit Dinosaures à plumes XPeriLAB, Par téléphone…. Muséum Night Fever

Dominique et Gérard Isabelle Van Loo

ouverture bébés animaux

Cécile Gerin

ouverture bébés animaux

Cécile Gerin

O+ Aller-retour O+

ouverture bébés animaux Mission Papouasie Geology at the table Bébés animaux mission Polarstern

Cécile Gerin Maurice Leponce Christian Burlet Kareen Goldfeder Cédric d’Udekem d’Acoz Thierry Leduc

G Cobut Pascal Godefroit

28/2 MARS 10/03

RTBF radio

Vivacité

RTBF radio

11/03

RTBF TV

11/03 29/03 20/03 27/03 29/03 AVRIL 16/04

RTBF Radio RCF RTBF Radio RTBF Radio RTBF Radio

VivaCité - Viva Week-end Les NIOUZZ - Making off BB animaux La Première O+

RTBF Radio

O+

Dégradation squelettes Igua

12/04

Radio Contact

JP

Entrées de Pâques et météo

Isabelle Van Loo

24/04

RTBF Radio La Première

A petits pas

Baleines fossiles

Olivier Lambert

26/04 MAI 15/05

RTBF Première Nuwa

CO2

Kris Piessens

BEL RTL

La Chronique

reportage

19/05

RTBF TV

Jardin Extraordinaire

19/05

RTBF Radio

Jardin Extraordinaire

21/05

RTBF radio

La Première O+

24/05

radioRTL

Bébés animaux Journée internationale de la biodiversité Journée internationale de la biodiversité Journée internationale de la biodiversité Paardenmarkt

24/05

radioRTBF

Paardenmarkt

Frederic Francken

25/05 30/05

TV RTBF TV RTL TVI

Télétourisme JT 19h

BB animaux Mammouth russe avec sang

Mietje Germonpré

31/05

TV RTBF

JT

Aurornis

Pascal Godefroit

Radio RTBF

JP

Aurornis

Pascal Godefroit

O+

Stratégie Biodiversité

Marianne Schlesser

loup de mer

Steven Degraer

Vivacité

Espèces invasives Espèce invasives AperoDino Le Muséum Beau vélo de Ravel Poisson préhistorique – Chine Nocturne

Didier Vangeluwe Didier Vangeluwe Donatienne Boland Gérard Cobut Kareen Goldfeder Sébastien Olive Kareen Goldfeder

JT JP JT 19h30

Prix Scientifique Ancien crâne Ancien crâne

Didier Vangueluwe Patrick Semal Patrick Semal

JUILLET 03/07 RTBF Radio AOUT 23/08 RTBF SEPTEMBRE 08/09 RTL-TVI 10/09 RTBF radio La Première 16/09 RTBF radio la Première 18/09 Radio RTBF 18/09 Radio RTBF 26/09 Radio RTBF 30/09 Radio RTBF OCTOBRE 17/10 Télé Bruxelles 18/10 RTBF Radio 18/10 RTBF TV NOVEMBRE

JT JP O+ Vivacité Vivacité

06/11

RTBF TV

JT13h

Fonds Léopold III

09/11

RTL TVI

Place Royale

Fonds Léopold III

13/11 15/11 17/11 23/11 DECEMBRE 24/12

RTBF TV RTBF Radio La Première RTBF TV RTBF Radio

les NIOUZZ JP JT de 13h Vivacité

Cinebulle Hadrosaures Chien moderne Bébés animaux

RTBF Radio La Première

Chouette des neiges

Citation Citation Nathalie Vanhamme Frederic Francken

Jackie Van Goethem Princesse Esmeralda Jackie Van Goethem Princesse Esmeralda Maurice Leponce Pascaline Lauters Mietje Germonpré Kareen Goldfeder Didier Vangeluwe

284 5.

6.

7.

Bezoekers Bezoekers zijn op de dienst Communicatie meestal afkomstig van bedrijven of organisaties om evenementen te organiseren (zie zalenverhuur en marketing). In 2013 hebben we enkele collega’s van andere buitenlandse musea op bezoek gehad om ervaringen uit te wisselen ; die bezoeken worden dan met andere diensten (museologie, expo, onthaal, SEED) samen georganiseerd.

Onderscheidingen Prix et récompenses . 22 mai : Certificate of Excellence 2103 de Trip Advisor . 4 juin : Prix des Musées : Prix des Enfants 2013 in Brussel . 20 juin : Awards du Tourisme bruxellois : gagnant catégorie Accessibilité . Wetenschapscommunicatie beloond : in juli heeft ornitholoog Didier Vangeluwe de allereerste Jaarprijs Wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België gewonnen. Aanwezigheid tijdens de ceremonie van 17 oktober + ondersteuning op stand tijdens wetenschapsbeurs (Jiska). Weer en wind trotseren, de laatste technologische snufjes opzoeken, honderden e‐mails persoonlijk beantwoorden … Onze collega, ornitholoog Didier Vangeluwe, haalt alles uit de kast om een zo groot mogelijk publiek te laten genieten van de Brusselse biodiversiteit. Hij werd hier dan ook voor beloond met de allereerste Jaarprijs Wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België.

Communication interne ‐ 20/02 & 25/02 : présentation des conclusions de l’enquête com interne à la direction. Préparation de la présentation à tout le personnel pour fin mars ‐ Lancement des groupes de travail avec les bénévoles : 5 groupes lancés (PCall, intranet, espaces cafés, accueil nouveaux arrivants, réseaux de communication). Réunions toutes les deux semaines. Planning de travail étalé sur 6 mois selon les groupes ; réel succès de cette approche car nombreux bénévoles très impliqués. ‐ Du 10 au 14 juin mise en place d’un jeu en interne pour encourager les collaborateurs à mieux se connaître : la Semaine du Bonjour. ‐ 13/8: Journée à Ostende avec les gagnants de la semaine du Bonjour. Vol d’observation, reportage en ligne avec photos sur intranet en fr/nl ‐ Commande des PC pour les gardiens et le service technique, supervision de l’installation des câblages ‐ Rédaction et diffusion par pcall et mise on line sur intranet de recommandations en matière d’envoi d’e‐mails (fin du groupe de travail PCAll) ‐ Reprise des groupes de travail la semaine du 16 septembre. Lancement d’un nouveau groupe sur les activités possibles à l’institut. ‐ Bilan intermédiaire du travail fait au 1er semestre soumis à la direction (présentation le 3 octobre) ‐ Continuation des groupes de travail en octobre (activités para professionnelles et intranet), prises de contact externe pour benchmark, installation des pc pour les gardiens ‐ 3/12 : journée fédérale de la diversité (affichage, pcall, quiz on line) et participation à la réunion de préparation du 18/11 au SPF P&O ‐ formations diverses

285


MILIEUX NATURELS | NATUURLIJK MILIEU

286

DO MILIEUX NATURELS | OD NATUURLIJK MILIEU 1

Personeel van de operationele directie

1.1

Statutair personeel BACHY Isabelle, 20/12/1966, F, Expert technique, 100 %, F, PT BACKERS Joan, 29/08/1958, H, Attaché (klasse 1) A11, 100 %, N, PT BEUDELS-JAMAR Roseline, 25/09/1954, Chef de travaux, F, PS, espèces menacées, espaces protégés, habitats menacés, dynamique des populations COURARD Heidi, 16/09/1980, directiesecretaresse (N) (Vanaf 16/03/2009) DEGRAER Steven, 05/06/1971, H, SW - Werkleider SW21, 100 %, N, PS DELBEKE Frank, 11/01/1958, H, SW - Assistent SW11, 80 %, N, PS DE SCHEPPER Gregory, 17/08/1978, H, B - Expert ICT BI1, 100 %, N, PT DEVRIES-DUCHENE Claudine, 14/02/1953, technisch assistent (F) (halftijds), tot 28/02/2013 (pensioen) Platen, kaarten en figuren voor wetenschappelijke publicaties Uitpikken van invertebraten (vnl. ostracoda en oligochaeta) FETTWEIS Michael, 24/09/1962, H, Premier assistant (Rg A), 100 %, N, PS, 4 LACROIX Geneviève, 07/07/1967, F, SW - Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS LAURENT Yves, 27/06/1964, H, Expert technique, 100 %, F, PT LAUWAERT Brigitte, 10/04/1956, F, SW - Werkleider SW21, 100 %, N, PS LEPONCE Maurice, 13/07/1964, H, SW - Chef de travaux, 100 %, F, PS MAES Yolande, 18/03/1965, F, C - Administratief assistent 22B, 80 %, N, PT MARTENS Koenraad R.L.M., 10/07/1959, werkleider (N); afdelings- en departementshoofd a.i. Zoetwaterbiologie, sinds 01/03/2011 MARTIN Patrick 18/03/1962, Chef de Travaux (F), mutatie naar OD Taxonomie & Fylogenie vanaf 01/09/2013 MEYLEMANS Jeremy CT, N. Beheer en encoderen van gegevens, contact met medewerkers/ringers NAUDTS Lieven, 04/04/1977, H, A - Adviseur (klasse 3) A31, 100 %, N, PS NEYTS Marijke, 03/02/1973, F, B - Technisch expert BT2, 80 %, N, PT, 6 OZER José, 29/07/1953, H, SW - Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS ROOSE Patrick, 23/08/1964, H, SW - Premier assistant SW - Werkleider SW21, 100 %, N, PS RUDDICK Kevin, 30/07/1966, H, SW -Eerstaanwezend werkleider SW31, 100 %, F, PS SAUDEMONT Daniël, 05/01/1966, H, C - Technisch assistent CT1, 100 %, N, PT SCORY SERGE, 03/01/1960, H, SW - Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS SCHÖN Isa, 24/07/1965, assistent (N) (Vanaf 01/03/2009) SERLIPPENS Hilde, 26/12/1974, F, C - Administratief assistent 22B, 80 %, N, PT STEENHAUT Michelle, 24/11/1954, administratief medewerker (halftijds) (F) Kleine administratie van de afdeling Algemene controle alcohol van de verzamelingen Fotokopieën VAN DEN BRANDEN Reinhilde, 24/04/1973, F, Attaché (classe 2), 80 %, N, PT VAN DEN EYNDE Dries, 21/11/1965, H, SW - werkleider SW21, 100 %, N, PS, 4 VANDE WALLE Aurel, 25/07/1957, CT, N Beheer en encoderen van gegevens, archiefbeheer en contact met medewerkers/ringers VANGELUWE Didier, 20/08/1967, BA, F Ornithologie, étude des comportements migratoires, gestion de données Suivis démographiques de populations menacées Suivis épidémiologiques influenza (AIV) et flavivirus (WNV) chez les oiseaux sauvages Formation aux techniques de suivi Sensibilisation du grand public

1.2

Niet-statutair personeel AGARAD Mariam, 26/06/1981, F, Assistante technique et administrative, 50 %, N BAETENS Katrijn, 06/07/1979, F, SW- Werkleider SW21, 100 %, N, PS

287 BAEYE Matthias, 11/04/1982, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS, 8 BALHAUT Pascale, 01/07/1974, F, Expert technique, 50 %, F BALIAN Estelle, 25/05/1971, Attaché (F), Belspo Biodiversiteitsplatform (BBPF) 60 %: BiodivERsA: Biodiversity expert BERHAULT Angélique, 02/05/1984, Assistent (F), Belspo Biodiversiteitsplatform (BBPF); 100 %: communicatieverantwoordelijke BEUDELS Marie-Odile, 8/06/1952, F BRABANT Robin, 23/12/1981, H, SW-Assistent SW11, 100 %, N, PS COULIER Gijs, 03/04/1983, H, B- Technisch assistent BT1, 100 %, N, PT, 12 DEBUSSCHER Bos, 27/10/1982, Attaché (N), EU project BioFresh (Biodiversity of Freshwater Ecosystems: Status, Trends, Pressures, and Conservation Priorities), vanaf 22/02/2010 DE CAUWER Karien, 31/05/1972, F, SW- Assistent SW11, 80 %, N, PS D’HONDT Bram, 26/10/1984, Attaché (N), Belspo Biodiversiteitsplatform: project Alien Alert, 80 %, project managerDE KOEIJER Han, 14/08/1963, M, SW1, 100 %, N, PS DELSINNE Thibaut, 12/02/1978, F, Assistant, 100 %, F, PS DEMEULEMEESTER Eveline, 16/03/1987, F, B- Technisch assistent BT1, 100 %, N, PT,10 DE MONTPELLIER Géraldine, 09/09/1980, F, SW- Assistent SW11, 80 %, F, PS DESMIT Xavier, 13/02/1975, H, SW- Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS DEVOLDER Mia 11/06/1961, F, SW- Assistent SW11, 80 %, N, PS DEVREKER Edwige, 03/12/1979, F, Expert technique, 80 %, N, PT DE WEVER Aaike, 12/07/1979, Assistent (N), EU project BioFresh (Biodiversity of Freshwater Ecosystems: Status, Trends, Pressures, and Conservation Priorities), vanaf 16/02/2010. DI MARCANTONIO Marisa, 19/06/1972, F, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS DULIERE Valérie, 24/04/1978, F, SW - Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS DUMONT Pierre, 28/06/1949, A1 Scheikunde, technisch assistent gedetacheerd op de afdeling sedert 01/07/1991, (F). Gepensioneerd vanaf 1.1.2014. Uitpikken van invertebraten uit kwantitatieve stalen, o.a. Pondscape Verantwoordelijk voor het laboratorium scheikunde; beheer van de scheikundige producten en apparaten Microscopische preparaten en collecties Chironomidae Bestellingen Zoetwaterbiologie EGGERMONT Hilde, 11/2/1977, Attaché (N), Belspo Biodiversiteitsplatform: project BiodivERsA, 100 %, science officer ELOUAÂZIZI Zohra, 15/09/1963, administratief medewerker, in dienst sedert 5/11/2001 (F). Moleculaire analyses Uitpikken van invertebraten uit kwantitatieve stalen Pondscape Volgen kweek Ostracoda ENGLERT S., 23/10/1963, CA, F. Mi-temps Traitement et édition des données de reprise de baguage, encodage, archivage, contact avec les collaborateurs ESLAMA Abdelhamid, 05/08/1961, H, D- Collaborateur technique DT2, 100 %, E, PT FRANCKEN Frederic, 26/09/1971, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS, 2 GUILLEUX R., 07/02/1950, contractuel depuis le 13/12/2010, F Projet 1 et 4. Gestion des données, encodage, archivage, contact avec les collaborateurs HABIYAREMYE MUHASHY François, 13/07/1955, H, SW1, 100%, F, PS HAELTERS Jan, 12/02/1965, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS HINDRYCKX Kevin, 02/05/1984, H, Expert technique, 100 %, N, PT HOEDEMAKERS Kristiaan, 02/10/1960, Assistent (N), European Journal of Taxonomy, vanaf 01/05/2011. HOSTE Chantal, 25/05/1964, F, D- Technisch medewerker DT2, 80 %, N, PT JACQUEMIN Justine, 17/08/1985, F, Doctorante FRIA, 100 %, F, PS JANSSENS DE BISTHOVEN Luc, 07/07/1964, H, coordinateur SWII, 100 %, N, PS JOCQUE Merlijn, 25/03/1978, Eerstaanwezend assistent (N), Terugkeermandaat Belspo van 15/02/2011 tot 30/09/2013 KAPEL Michel, 18/07/1969, ICT-deskundige (F), EU project BioFresh (Biodiversity of Freshwater Ecosystems: Status, Trends, Pressures, and Conservation Priorities), vanaf 22/02/2010. KEMPENAER Salima, 21/11/1984, F, SW1, 100 % du 01/01 – 30/04, F, PS

288 KERCKHOF Francis, 15/05/1955, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS KNOCKAERT Marc, 28/08/1968, H, Expert technique, 100 %, N, PT, 9 LAFONTAINE René-Marie, 13/04/1958, F, PS, ornithologie, entomologie, Espèces mencacées, Espaces progtégés LAGRING Ruth, 30/07/1976, F, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS LEGRAND Sébastien, 29/06/1977, H, SW- Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS LUYTEN Patrick, 10/07/1953, H, SW- werkleider SW21, 100 %, N, PS MAEBE Sigrid, 12/09/1970, F, SW- Assistent SW11, 80 %, N, PS MARTINI Erika, 21/09/1983, F, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS MONTEYNE Els, 29/03/1975, F, SW- Assistent SW11, 80 %, N, PS NECHAD Bouchra, 22/10/1973, F, SW- Assistent SW11, 80 %, F, PS NEMRY Myriam, 15/05/1961, F, SW- Assistent SW11, 100 %, F, PS NORRO Alain, 03/09/1960, H, SW - Chef de travaux SW21, 100 %, F, PS OVIDIO Fabrice, 01/07/1969, H, SW- Assistant SW11, 100 %, F, PS PARMENTIER Koen, 18/08/1967, M, Eerst Aanwezend Assistent, 100 %, N, PS, 5 PIERI Valentina, 07/03/1978, Assistent (F/EN), Postdoc fellow Ecotox (samenwerking met University of Udine), van 1/10/2012 tot 30/09/2013 PIERRARD, N., 12/07/1989, contractuel depuis le 15/02/2012, F. Projet 1 : échantillonnage des oiseaux sauvages, encodage, contacts avec le CERVA. PINTON Vincent, 10/11/1972, H, Expert technique, 100 %, F PONSAR Stéphanie, 17/11/1975, F, SW- Assistant SW11, 100 %, F, PS ROCHETTE Anne-Julie, 16.09.1987, F, SW1, Temps plein à durée déterminée du 01.08.2013 au 30.04.2014, FR ROUSSEAUX Sarah, 11/2/1984, Attaché (N), Belspo Biodiversiteitsplatform: project BiodiversityKnowledge (KNEU), 100 % (januari-mei 2013), project manager RUMES Bob, 21/12/1979, H, SW- Assistant SW11, 100 %, N, PS RYCKEBUSCH Bieke, 05/10/1964, F, B- Technisch deskundige BT2, 80 %, N, PT SCHALLIER Ronny, 29/09/1971, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS, 3 SCHWIND Lucien, 27/11/1958, H, Expert ICT BI2, 100 %, F, PT SEGERS Hendrik, 27/07/64, Werkleider (N), Belspo Biodiversiteitsplatform (BBPF) 100 %: wetenschappelijk coördinator BBPf STOJANOV Yvan, 16/07/1966, H, Expert ICT BI1, 100 %, F, PT SUSINI Marie-Lucie, 21/06/1978, F, SW- Assistent SW11, 100 %, F, PS VAN CAPPELLEN Maarten, 21/01/1988, M, Assistent, 100 %, N, PS, 7 VANDEN BERGHE Marie, 27/01/1984, F, SW- Assistent SW11, 100 %, F, PS VAN DE PUTTE Anton, 23/08/1979, Assistent (N), Belspo Biodiversiteitsplatform (BBPF), 100 %: Belspo project Anta’BIF (Bouwen van een specifieke informatiefaciliteit voor Antarctische Biodiversiteit), projectcoördinator VAN DER ZANDE Dimitry, 09/08/1978, H, SW- Werkleider SW21, 100 %, N, PS VANHAVERBEKE Wim, 18/05/1969, M, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS VANHELLEMONT Quinten, 21/04/1986, H, SW- Assistent SW11, 100 %, N, PS VAN LANCKER Vera, 15/01/1971, F, SW- Werkleider SW21, 100 %, N, PS, 13 VAN ROY Ward, 11/11/1985, HSW- Assistent SW11, 100 %, N, PS, 3 VIGIN Laurence, 01/08/1974, F, SW- Assistent SW11, 80 %, F, PS VOGT Jean-Pierre, 21/03/1969, H, SW- Assistent SW11, 100 %, F, PS, 4 VRANCKEN Kristien, 08/03/1972, F, Expert technique, 80 %, N WILLEMS Wim, 02/06/1978, Assistent (N), reconversie Actie 1 toegevoegd aan het project COBAFISH (promotor Koen Martens), vanaf 01/05/2013. YOUDJOU Nabil, 02/11/1972, Attaché (N), Belspo Biodiversiteitsplatform (BBPF), 100% (januari-juni 2013): Belspo project Anta’BIF (Bouwen van een specifieke informatiefaciliteit voor Antarctische Biodiversiteit) 1.3

Externe medewerkers en vrijwilligers BARBUT Léo, 29/01/1987, H, Bouriser PhD, 100%, F, PS BARETTE Yves, assistant technicien (support au niveau informatique, occasionnel) e BEIRENS Jean-Marie, H, 1KC; Defensie-Marinecomponent): 16 bemanningslid RV Belgica, tewerkgesteld bij OD Natuur-MDO ter ondersteuning van walactiviteiten RV Belgica. CLAERBOUT Jan, traducteur (support aux formations ‘biodiversité et services écosystémiques’)

289 DEGREEF Jerôme, H, Nationale plantentuin Meise, geregelde werkbezoeken als co-editor van het tijdschrift Abc Taxa HASSON Michel, H, Voorzitter van "Biodiversité au Katanga) geregelde bezoeker voor archieven van Nationale Parken van Belgisch Congo en de archieven van J. Verschuren LAMON Benoît, assistant administratif (logistique, support à la campagne d’engagements, 1j/semaine MASSIN Claude, 25/08/1948, H, chef de travaux retraité depuis 01/01/2009 MONIENS Nathalie, assistante administrative (support pour la bibliothèque thématique, occasionnel) SAMYN Yves, Collectie beheerder van recente invertebraten SINON Marc, collaborateur technique (support aux activités du GTI, occasionnel) VANDENSPIEGEL Didier, H, werkleider bij het KMMA, vrijwillig wetenschappelijk medewerker bij KBIN: geregelde werkbezoeken als co-editor van het tijdschrift Abc Taxa VAN GOETHEM Jackie, 09.05.1943, H, eredepartementshoofd met pensioen sinds 01/06/2008; voorheen Hoofd van het Nationaal knooppunt (support 1 à 2j/semaine) Le réseau de bagueurs belges comptait 374 collaborateurs au 01/01/2013. Tous sont certifiés et sont regroupés en équipes définies sur une base géographiques. Les flux de données et la fourniture de bagues transitent par les responsables de groupe qui sont des collaborateurs de longue date, particulièrement expérimentés. Cinquante-et-un groupes et stations de baguage ont été actifs en 2013. Ils comptaient entre 1 et 22 bagueurs avec une médiane de 6 bagueurs par groupe. Trente-deux groupes et stations ont leur épicentre en Flandre, 18 en Wallonie et 1 à Bruxelles. Ces collaborateurs capturent, baguent, collectent des informations biométriques et écologiques et encodent ces données pour le compte de l’IRSNB. Tous ces collaborateurs, à l’exception de ceux baguant dans le cadre d’une activité de recherche universitaire, participent au financement du programme en payant chacun une contribution annuelle de 135 euro ou de 55 euro selon la catégorie de permis de baguage. Parmi ces collaborateurs, une douzaine s’investit directement dans les travaux du Centre de baguage en participant aux programmes de recherche et/ou en apportant temps et expertise dans le processus de gestion et de valorisation des banques de données. Les collaborateurs concernés sont Paul Vandenbulcke, Alexis Dall’Asta, Vincent Bulteau, Herman Berghmans, Guido Goris, Pascal Goset, Lyndon Kearsley, Laurent Leclercq, Mario Ninanne, Norbert Roothaert, Hervé Teerlynck, Philippe Vandevondele. Walter Roggeman, pensionné depuis le 01/01/2008, consacre plusieurs jours par semaine à l’encodage des données de reprise. Support ponctuel aux activités du Point focal national pour la Convention sur la diversité biologique : . Barette Yves, assistant technicien (support au niveau informatique, occasionnel) . Claerbout Jan, traducteur (support aux formations ‘biodiversité et services écosystémiques’ en vue de l’intégration de la biodiversité dans les politiques fédérales) . Lamon Benoît, assistant administratif (logistique, support ponctuel à la campagne d’engagements)

290

DO MILIEUX NATURELS – OD NATUURLIJK MILIEU 2.

Activités scientifiques/Wetenschappelijke activiteiten

2.1

Doorlopende wetenschappelijke activiteiten/Activités scientifiques permanentes . COHERENS / P. Luyten / VLABEL, DGD, JERICO Budget: dotation Beschrijving: COHERENS est un modèle hydrodynamique tridimensionnel polyvalent développé par l’UGMM depuis 1991 afin de simuler la gamme la plus large possible d’applications environnementales en eau peu profonde comme les mers régionales, continentales et côtières, les estuaires, les lagons ou encore les grands lacs et réservoirs. A ce titre, COHERENS est un outil précieux afin d’améliorer la compréhension des processus physiques et écologiques qui s’y déroulent. Cet outil permet aussi de prédire ou de suivre la dérive, dissolution et l’évolution physico-chimique des déchets en mer. Disponible depuis 2009, la seconde version du modèle propose de nouvelles caractéristiques techniques comme l’utilisation de méthodes de calcul en parallèle sur des grappes (clusters) d’ordinateurs, la mise en œuvre de grilles curvilignes à haute résolution, l’utilisation de formats standards de fichier ou encore la possibilité de développer des modèles enchâssés (nested models). Au total, 1635 utilisateurs enregistrés provenant de 90 pays ont utilisés ou utilisent COHERENS. Le taux de croissance annuel des utilisateurs inscrits fut proche de 7 % en 2013. Uitgevoerde activiteiten: Les développements réalisés en 2013 portaient sur les caractéristiques suivantes: - Poursuite de la mise en œuvre d’un schéma implicite d’intégration temporelle - Poursuite du développement et validation du module biologique - Poursuite de la mise en œuvre d’un module de transport de sédiments - Poursuite de la mise en œuvre d’un module dynamique calculant les changements de la morphologie des fonds marins - Mise à jour complète du site Internet de COHERENS (www2.mumm.ac.be/coherens/landing.php) et préparation d’un user forum (www2.mumm.ac.be/coherens/forum/) Sorties de la version de COHERENS de V2.5/V2.5.1 - Training d’utilisateurs indonésiens, brésiliens, colombiens, vietnamiens, … - Organisation du “COHERENS developer workshop", le 17 mai 2013 - Organisation du « COHERENS Nordic Users Workshop », du 26-28 aout 2013. . MOMO Opdrachtgever: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Maritieme Toegang Budget: 360.000 euro/jaar Duur: Gekoppeld aan het toekennen van stortvergunningen voor baggerwerken Beschrijving: MOMO staat voor ‘monitoring en modellering van het cohesieve sedimenttransport en de evaluatie van de effecten op het mariene ecosysteem ten gevolge van baggeren stortoperaties’. Het onderzoek uitgevoerd kadert in de algemene doelstelling om de baggerwerken op het Belgisch Continentaal Plat en in de kusthavens te verminderen, door enerzijds de sedimentatie te verminderen in de baggerplaatsen en anderzijds efficiënter te storten Uitgevoerde activiteiten: - In situ metingen en data analyse: uitvoeren van langdurige metingen, calibratie van sensoren, data archivering en rapportage, Verwerking en interpretatie van metingen. - Onderzoek en monitoring alternatieve stortstrategie onderhoudsbaggerwerk voorhaven Zeebrugge - Flocculatiedynamica . ZAGRI Opdrachtgever: Privé-sector Duur: Gekoppeld aan de concessievergunningen voor de mariene zanden grindextractie Budget: 300.000 euro/jaar Omschrijving: Onderzoek ter ondersteuning van mariene zanden grindwinning in het Belgische deel van de Noordzee.

291 Uitgevoerde activiteiten - Onderzoek naar meting en modellering van de bodemschuifspanningen - Validatie van het fijnmazig hydrodynamische model OPTOS-FIN - Ondersteuning MOZ4 onderzoeksactiviteiten . MOZ4 Opdrachtgever: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust, Afdeling Kust Duur: Gekoppeld aan de verlening van een 10 jaar durende concessie voor exploitatie van zand in de Sectoren 4a tot 4d in de Hinder Banken regio Budget: 65.000 euro/jaar Omschrijving: Onderzoek ter ondersteuning van mariene zanden grindwinning in het Belgische deel van de Noordzee Uitgevoerde activiteiten - Gebruik van een Wave Glider (Liquid Robotics Inc.) voor het opmeten van verticale profielen van stromingen en materie in suspensie, analyse van de resultaten - Monitoring met hull-mounted ADCP en verticale profielen (OBS, CTD, LISST), alsook met multibeam van de nieuwe extractiezone 4 - Bemonstering zeebodem - Geïntegreerde wetenschappelijke rapportage van de resultaten . Biodiversity Monitoring & Assessment [BIOMON] Opdrachtgever: Belspo, Lotto, FNRS, Pro-Natura International Omschrijving: - Large-scale and small-scale biodiversity inventories in tropical and subtropical regions (within the framework of IBISCA and “Our Planet Reviewed” projects). - Experimental manipulation of ant communities - Methodological developments: design of sampling protocols, test of statistical mehods. - Digitization of the information collected. - Public outreach. Uitgevoerde activiteiten - Design of a protocol to study the distribution of ant colonies in rainforest tree canopies. Test of the method in 4 continents. - Scientific coordination of a large-scale biodiversity survey in Papua New Guinea (Our Planet Reviewed Papua-New-Guinea 2012-2013). - Study of the vertical distribution of termites, from ground to canopy, in a Panamanian rainforest. - Study of the impact of rainfall exclusion on ant communities in mountain forests (Andes, Ecuador). - Study of the trophic function of ants along an altitudinal gradient (Mount Wilhelm, Papua New Guinea). . Support au processus politique en matière de biodiversité Omschrijving: Le Programme DGD-IRSCNB apporte un soutien à la DGD pour la coordination, l’orientation des débats, les négociations, la préparation des réunions politiques au niveau international et européen, la mise en œuvre des mesures fédérales en matière de biodiversité, et de développement durable. Uitgevoerde activiteiten: - Ensemble avec le Point Focal, le programme DGD-IRSCNB participe aux réunions/ fora/procéssus suivant(e)s : - Groupe directeur « Convention biodiversité ». Le Programme DGD-IRSCNB participe ou assure au planning et rapportage de conférences politiques comme SBSTTA, COP, IPBES et autres et en informe le Groupe Directeur - Révision de la stratégie nationale pour la biodiversité (SNB). Le Programme DGD-IRSCNB contribue à la révision de textes pour la Stratégie Nationale sur demande du point focal. ième rapport national pour la biodiversité. Le Programme DGD-IRSCNB contribue à la - Révision du 5 révision de textes pour le rapport National sur demande du point focal. - Coordinations européennes. Le Programme DGD-IRSCNB contribue aux coordinations européennes pour la mise en œuvre de la CBD (Working Parties on International Environment Issues (WIPEI) –

292 Biodiversity, organisées par le Conseil de l’UE) et assure le suivi des réponses aux notifications du Secrétariat CDB, ensemble avec le point focal. - Autres forums : Participation avec DGD à ENVIRONET, une initiative de OECD-DAC sur la biodiversité et l’ératdication de la pauvreté : peer review d’un scoping paper. Membre actif de Sustainable development Solutions network (SDSN), a global initiative for the United Nations . Expertise scientifique et technique en matière de biodiversité Omschrijving: Le Programme met son expertise scientifique à disposition de la DGD et d’autres administrations dans les domaines suivants : suivi des conventions internationales dans le domaine de la biodiversité, activités liées à la biodiversité dans les pays partenaires, évaluation de programmes et projets sur la biodiversité, etc. Uitgevoerde activiteiten - Participation aux réunions WPIEI, SBSSTA17 pour mettre au point la position européenne sur les thèmes suivants : biodiversity and poverty eradication, South-South cooperation, Art 8j traditional knowledge, notamment concernant le suivi du plan d’action en matière de biodiversité et coopération au développement ; - Participation aux « Assises du Développement » ; - Participation à la coordination des institutions scientifiques et universités en RDC, Burundi et Bénin. - Participation à l’élaboration des ‘recommandations de Chennai’ (Inde) dans le Groupe d’Expert de la CBD (Second Meeting of the Expert Group on Biodiversity for Poverty Eradication and Development EGBPED-2) ; . Global Taxonomy Initiative (GTI, NL : Wereldwijd Taxonomisch Initiatief, FR : Initiative taxonomique mondiale) Opdrachtgever: Convention spécifique DGD-IRScNB (Coopération belge au développement) Omschrijving: L'objectif de l'Initiative taxonomique mondiale est de remédier au manque d'expertise, de connaissance et d'infrastructures en matière de taxonomie et de gestion des collections observé à l'échelle de la planète. Le volet GTI du programme DGD offre des formations de courte durée en Belgique pour les étudiants et professionnels des pays partenaires de la coopération belge au développement afin de renforcer leurs capacités en matière de recherche taxonomique et/ ou de gestion des collections. Le volet GTI offre également des bourses pour des missions de chercheurs de l'IRScNB dans les pays partenaires de la Belgique. Ces missions doivent comprendre une formation des partenaires locaux. Uitgevoerde activiteiten: - gestion et mise à jour du site web du Point Focal National du GTI : http://www.taxonomy.be/ - appui à la recherche taxonomique dans les pays du sud - suivi des alumni du GTI, comme par exemple, connaître l'évolution de leurs études / carrières, leur fournir de l'aide dans la recherche de financements pour leurs activités, la relecture et correction de certaines publications ou dossiers de candidatures, faciliter leur participation à des rencontres internationales, leur écrire des lettres de recommandation pour des candidatures à des bourses ou formations, etc. - veille informatique et scientifique afin de récolter des informations et des données en matière de taxonomie pour les partager sur le site http://www.taxonomy.be/ - coordination de l'achat de matériel éducatif (livres) ou de matériel de recherche de taille petite ou moyenne (loupe binoculaire, etc.) pour les institutions partenaires du GTI - networking et collaboration avec les instituts et scientifiques avec lesquels des accord privilégiés sont établis (comme Cuba, le Vietnam, la Côte d'Ivoire) - networking et suivi de la mise en œuvre du GTI au niveau national et international (réunions de la CBD, etc.). - Suivi et clôture des 5 projets sélectionnés dans le cadre du call interne de 2012 (GTI-01). Les 5 projets furent clôturés le 31 mars 2013, il s'agissait de : . Drs J.-L. Boevé & A. Pauly, Review of the entomological fauna of Ethiopia with emphasis on bee pollinators and other Hymenoptera . Dr P. Grootaert & J. Constant & P. Limbourg, Entomologie, afdeling insecten: A step further in the Entomodiversity of Vietnam (partII) (jaar 3)

293

-

-

-

. Drs Th. Delsinne & W. Dekoninck, Training in ant taxonomy in the Galápagos Archipelago (Ecuador) with focus on endemic ant species . Dr P. Grootaert & J.L. Wetsi Lofete. Insectes comestibles et divers usages de leurs plantes hôtes dans les Districts de Kisangani et de la Tshopo (RD CONGO) . Drs Z. Nagy & Z. Chifundera Kusamba, Assessing the diversity of the Central African herpetofauna a follow-up action to improve collections and herpetological knowledge in the DR Congo Suivi et clôture le 31 mars 2013 des projets sélectionnés dans le cadre de l'appel à projets externes du GTI de 2012 (GTI-02). Lancement du 10ème appel à projets interne à l'IRScNB (volet GTI-01, ouvert du 16.01.2013 au 15.03.2013). Sélection des projets financés (4 sur 6 reçus). Etablissement des MoU des 4 projets financés (avril 2013) et suivi des projets (mai - décembre 2013). Les 4 projets financés en 2013 étaient : . Drs T. Delsinne & W. Dekoninck, ‘Training on soil-dwelling entomofauna inventory and ant taxonomy at Station d’écologie de Lamto, Ivory Coast’. . Dr P. Grootaert & J. Constant, ‘A step further in the Entomodiversity of Vietnam (part IV)’ . Dr P. Grootaert & J.L. Wetsi Lofete, ‘Chenilles comestibles et leurs plantes hôtes dans les districts de Kisangani et de la Tshopo (R.D. Congo)’ . Drs Z. T. Nagy & Z. Chifundera Kusamba, ‘New ways to assess the diversity of Central African amphibians and reptiles: an upgrade of herpetological collections and taxonomic knowledge in the DR Congo’. Lancement et suivi de l'appel à projets externe 2013 "Formation en taxonomie et gestion des collections & accès aux collections situées en Belgique" (volet GTI-02). Sélection des 15 candidats invités en 2013 (mars 2013), organisation administrative des visites avec le personnel logistique, suivi des stagiaires et rencontres pour un bilan des activités en fin de séjour (avril-décembre 2013). Quelques exemples de productions scientifiques des étudiants reçus dans le cadre des projets externes en 2013 : . Short communication intitulée : Lentinus cystidiatus sp. nov. (Polyporaceae): an African lentinoid fungus with an unusual combination of both skeleto-ligative hyphae and pleurocystidia, AndréLedoux Njouonkou, Roy Watling & Jérôme Degreef. In Plant Ecology and Evolution 146 (2): 240– 245, 2013. http://dx.doi.org/10.5091/plecevo.2013.792 . 2 posters présentés au 2013 “World Congress of Malacology”, São Miguel, Azores, July 2013: - by Maike Hernández Quinta & Thierry Backeljau: First data on the genital anatomy of the genus Jeanneretia (Helicoidea: Cepolidae), endemic of the western region of Cuba. - by Jane Herrera, Karin Breugelmans & Thierry Backeljau: Molecular taxonomy of Viana regina (Morelet, 1849) in Cuba (Gastropoda, Neritimorpha, Helicinidae). . "Note on the distribution of the genus Aerogrammus Bates, 1875 in Asia (Coleoptera: Cerambycidae: Prioninae) by Alain Drumont, Hong Thai Pham & Quynh Nga Cao, in the book: Lin, M.-Y. & Chen, C.-C. (Eds.), In memory of Mr. Wenhsin Lin. Formosa Ecological Company, Taiwan, pp.11–16, May 30, 2013. . Article intitulé 'A new species of the cicada genus Semia Matsumura, 1917 (Hemiptera: Cicadidae) from Vietnam, with a key to the species of the genus' by Hong-Thai Pham & Jerome Constant, in Zootaxa 3709 (5): 494–500, 2013. . Article intitulé 'Three new species of Craterispermum (Rubiaceae) from the Lower Guinea Domain' by Hermann Taedoumg & Perla Hamon, in Blumea 57, 2013: 236–242. . Article intitulé 'Two new genera of nematode (Oxyurida, Hystrignathidae) parasites of Passalidae (Coleoptera) from the Democratic Republic of Congo' by Jans Morffe & Nayla García, in ZooKeys 257: 1–15 (2013). doi: 10.3897/zookeys.257.3666. . Short note entitled "Curatorial procedures over the RBINS collection of Scaritids (Coleoptera, Carabidae, Scaritinae) written by Pavel Valdès, available on the GTI website.

. Appui à l’inventaire, au monitoring et à l’évaluation de la biodiversité (IMAB) Ce volet du programme de coopération au développement comporte plusieurs activités, dont certaines sont entreprises par d’autres départements. L’objectif de ce volet est de renforcer les capacités des pays du Sud à effectuer le suivi et l’étude de la biodiversité, par le biais de formations sur la méthodologie (techniques d’échantillonnage, d’encodage, de gestion de collections, etc.) et sur le traitement de l’information (bases de données, modélisation mathématique et informatique,

294 interprétation des résultats, etc.). - Coopération avec l’Université de Kisangani pour l’étude taxonomique et le monitoring des forêts de basse altitude - Exploitation du modèle COHERENS pour la gestion côtière intégrée - Appui aux activités menées par l’Institut Congolais pour la Conservation de la Nature l’élaboration de plans de gestion durable de la biodiversité des aires protégées en R.D. Congo Responsable: Fr. Muhashy Habiyaremye Les activités menées en 2013 ont servi de transition entre celles menées durant le quinquennat précédent et le programme 2014-2018 , en se focalisant sur les volets suivants : . le suivi de la dynamique des habitats et la préparation de matériel didactique, principalement des lexiques des plantes dominantes dans les habitats au sein des aires protégées ; . promotion de la recherche sur les services écosystémiques et les espèces végétales individuelles ayant une valeur économique et écologique. Ces activités se sont déroulées dans trois pays partenaires prioritaires de la coopération belge: la RD Congo, le Burundi et le Bénin. RD Congo : Le suivi de la dynamique des habitats en RDC, Le Parc National de Kahuzi-Biega, La Réserve Naturelle de l’Itombwe. Promotion de la recherche sur la dynamique des habitats et sur les services écosystémiques La thèse de doctorat de Mr Mangambu Mokoso Jean de Dieu (UOB à l’UA). Partenariat avec L’INECN au Burundi : Monitoring of habitats ; Préparation du lexique des plantes dominantes dans le Parc National de la Kibira. Promotion de la recherche scientifique , Etudes menées le long des sentiers écologiques dans les aires protégées, Recherche sur les services écosystémiques Collaboration avec l’universite d’Abomey- Calavi (uac), Benin . Clearing-House Mechanism (CHM) (FR: Centre d’échange d’informations, NL: uitwisselingsweb) Opdrachtgever: Convention spécifique DGD-IRScNB (Coopération belge au développement). Omschrijving: Le CHM est le mécanisme mis en place par la Convention sur la diversité biologique (CDB) pour assurer l’échange d’information et le renforcement de la coopération scientifique et technique entre pays. Le moyen principal est le développement d’un réseau de sites web nationaux. Le programme DGD soutient la mise en œuvre du CHM chez les pays partenaires de la Belgique : organisation de formations et d’ateliers sur le fonctionnement du CHM, support technique pour le développement de sites web, hébergement des sites sur le serveur de l’IRScNB, mise en place de programmes de sensibilisation et d’éducation via le CHM. Uitgevoerde activiteiten: - Formations de webmasters et de gestionnaires de données web. - Support aux Points focaux CHM des pays partenaires. Chaque année, le CHM belge soutient des projets de mise œuvre du CHM dans les pays partenaires. Chaque projet fait état de « matching funds » de la part des partenaires. Deux appels à projets sont lancés chaque année : un appel pour le renforcement technique des CHM (et notamment les sites web) et un second appel pour des activités de sensibilisation et d’éducation à la biodiversité. - Support institutionnel à l’Institut National pour l’Environnement et la Conservation de la Nature (INECN), Burundi. - Sensibilisation pour la biodiversité. - Help desk et support technique. Hébergement, maintenance et gestion de sites web CHM sur le serveur de l’IRScNB : site web de la Belgique (www.biodiv.be) et sites web de 28 pays partenaires. - Consultance pour des tiers. En tant que Point focal CHM belge H. de Koeijer a eu l’occasion de participer à différents projets de développement du CHM au niveau européen et international, en dehors du cadre de la coopération au développement. Depuis 2000-2001, une collaboration est maintenue avec l’Agence Européenne pour l’Environnement (Copenhague) pour le mécanisme européen du CHM, et notamment pour le développement de l’outil de gestion de sites le ‘Portal Toolkit’ (PTK). Des projets de consultance sont également menés pour diverses instances internationales, via des financements du Global Environment Facility (GEF) des Nations Unies (Ghana, Liberia, Mauritanie). . Belgian North Sea Aerial Survey (SURV) Financiering: Dotatie KBIN ter uitvoering van opdracht in kader van Wet van 6 april 1995 en Wet van 20 januari 1999; + éénmalige extra financiering door FOD Volksgezondheid (DG Leefmilieu)

295 Datums: lopend. Partners: Defensie, Dienst Zeevisserij (Vlaams Gewest), Kustwacht Structuur, Scheepvaartpolitie, Directoraat Generaal Leefmilieu (FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu). Promotor binnen het Instituut: Ronny Schallier Budget van het jaar 2013: 211.361,77 euro (dotatie KBIN) + 30.000 euro (DG Leefmilieu) Personeel: 3 wetenschappers op dotatie + 1 wetenschapper op Overeenkomst Zeevisserij (DZV) Samenvatting: Het « Belgian North Sea Aerial Survey » programma (Belgisch Programma ter observatie van de Noordzee vanuit de lucht). In 2013 werd in het kader van het Belgisch programma voor luchtobservaties boven de Noordzee in totaal ca. 240 uur ‘on task’ boven Belgische en internationale zeegebieden gevlogen. Het grootste deel van deze vluchten, zijnde 200 vlieguren, werd zoals in vorige jaren besteed aan luchttoezicht boven de Noordzee in het kader van de Belgische Kustwacht, waarvan 160 vlieguren specifiek gebruikt werden voor het toezicht op vervuiling op zee en langs de Belgische kust (naast 40 vlieguren voor visserijcontrole – zie 2.1.2.). Tijdens de nationale toezichts-vluchten werden 22 vervuilingen in en nabij de Belgische zeegebieden waargenomen in 2013, waarvan: . 8 operationele olievervuilingen (waarvan 6 in Belgische wateren, en telkens 1 in naburige Franse en Britse wateren); . 6 accidentele olievervuilingen afkomstig van het wrak van de Baltic Ace (in Nederlandse wateren); . 6 vervuilingen van andere schadelijke stoffen dan olie (HNS – MARPOL Bijlage II), waarvan 3 vlekken van een niet nader identificeerbare stof zonder schip in de buurt, 2 illegale lozingen resp. van plantaardige olie en chemicaliën, en 1 legale lozingen van plantaardige olie; . 2 vermoedelijk illegale dumpingen van vast afval (MARPOL Bijlage V). In totaal werd in 4 gevallen (2 MARPOL Bijlage II cases en 2 MARPOL Bijlage V cases) het schip op heterdaad betrapt op zee. Het eerste geval betrof de vaststelling van een niet toegestane lozing van plantaardige olie in nabije Franse wateren door een Gibraltarese chemicaliëntanker, waarna een proces-verbaal werd opgesteld en overgemaakt aan de Franse autoriteiten. Het tweede geval betrof een lozing van chemische residuen door een Maltese chemicaliëntanker in het Belgisch-Nederlandse grensgebied ver uit de kust (EEZ), waarbij de lozing terug niet voldeed aan de internationaal geldende lozingsvoorschriften (MARPOL Bijlage II). Aangezien de overtreding plaatsvond in Nederlandse wateren werd hiervoor een proces-verbaal via de Belgische gerechtelijke kanalen overgemaakt aan de Nederlandse autoriteiten. Het derde geval betrof een verdachte dumping van steenkoolresten in Britse wateren, afkomstig van een Zuid-Koreaanse bulk carrier. De bevindingen werden overgemaakt aan de Britse autoriteiten. Het vierde geval betrof het dumpen van afval (visnet) door een Belgisch vissersvaartuig in Belgische wateren. De bevindingen werden onmiddellijk overgemaakt aan de Belgische Kustwacht en er werd een proces-verbaal opgesteld en overgemaakt aan het bevoegde Parket. Ten slotte werden tijdens de transit, de opstijgings- en landingsprocedures 7 olievervuilingen waargenomen in de haven van Antwerpen en 3 in de haven van Oostende; deze werden telkens gerapporteerd aan de bevoegde politionele autoriteiten ter opvolging. Tijdens de 200u Kustwacht-controlevluchten wordt tegelijk toezicht gehouden op vergunde activiteiten in de Belgische zeegebieden (windmolenparken, zanden grindwinning, ...). Daarnaast echter voerde het vliegtuig ook andere missies uit, waarvan ca. 22 uren besteed aan internationale vluchten in het kader van het Bonn Akkoord (vnl. Tour d’Horizon-vluchten) of ca. 18 uren besteed aan wetenschappelijke observatievluchten boven zee (monitoring van zeezoogdieren). Naast de zeezoogdierenmonitoring op zee werd net als vorige jaren tijdens de transit-vluchten tussen de Noordzee en Deurne in het voorjaar van 2013 2u05 gebruikt voor observaties van zeehonden in het Westerschelde estuarium, waarbij meermaals per maand een zeehondentelling plaatsvond. Tot slot dient te worden vermeld dat ter aanvulling van de toezichtsvluchten uitgevoerd op dotatie (zie hoger – ca. 211.000 euro), de BMM in 2013 een éénmalige financiering kreeg van het federale DG Leefmilieu voor een bedrag van 30.000 euro (~17 vlieguren) voor bijkomende pollutiecontrolevluchten op zee. . Zeevisserij (DZV) Financiering: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Dienst Zeevisserij (DZV) Datums: lopend (jaarlijks hernieuwbare overeenkomst) Partners: Dienst Zeevisserij van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Promotor binnen het Instituut: Ronny Schallier

296 Budget van het jaar 2013: 71.200 euro - aandeel KBIN (afd. 15): 71.200 euro Samenvatting: Toezicht op de activiteiten van de vissersvaartuigen. De visserijcontrolevluchten worden uitgevoerd in opdracht van en in samenwerking met de Dienst voor Zeevisserij van de Vlaamse Overheid. In dit kader van toezicht op de visserij-activiteiten in de Noordzee, in het bijzonder op de naleving van de toegangsbeperkingen voor vissersvaartuigen in de ondiepe kustwateren (3 zeemijlsgrens) en de territoriale zee (12 zeemijlsgrens), werden in 2013 in totaal 44 visserijcontrolevluchten uitgevoerd, goed voor een totaal van ca. 40 vlieguren. De meeste van deze visserijcontrolevluchten werden uitgevoerd volgens het JDP-concept (in het kader van de Europese ‘Joint Deployment Plans’ of JDPs gecoordineerd door het Europese Agentschap voor de visserij of ECFA). Exact de helft van de visserijcontrolevluchten werd uitgevoerd tijdens de nacht (in 2013: 22 nachtvluchten). In 2013 werden tijdens deze opdracht 543 vissersvaartuigen geobserveerd en geïdentificeerd, wat iets meer is dan in 2012. Tijdens deze vluchten met het vliegtuig van de BMM werd door de visserij-inspecteurs één overtreding vastgesteld: hierbij ging het om een vissersvaartuig met een bruto tonnenmaat groter dan 70 BT dat vissend werd aangetroffen in de voor dit type vaartuig verboden 3-zeemijls zone. De andere waarnemingen leverden nuttige informatie op die kan worden gebruikt voor de controle op zee door patrouillevaartuigen of ter verificatie van de in het logboek of per satelliet (VMS) gegeven scheepsposities. Deze observaties zijn ook van een zeker belang voor de BMM omdat ze een concreet overzicht bieden van de intensiteit en de impact van deze menselijke activiteit op het mariene milieu. . CleanSeaNet (CSN) Financiering: Dotatie (cf. 2.1.1.) Datums: permanent Partners: Kustwacht, Defensie, DG Leefmilieu, Afd.14 van BMM Promotor binnen het Instituut: Ronny Schallier Samenvatting: Standby service voor de evaluatie in reële tijd van satellietbeelden en detecties van vermoedelijke olievlekken geleverd door het Europees Agentschap voor de Veiligheid van de Scheepvaart (EMSA). De ploeg SURV is belast met de evaluatie van satellietbeelden genomen over het zuidelijk deel van de Noordzee en het Nauw van Calais (Belgisch deel van de Noordzee) die gratis ter beschikking worden gesteld aan België door de ‘CleanSeaNet’ service van het Europees Agentschap voor de Veiligheid van de Scheepvaart (EMSA). De evaluatie houdt een eerste expertenanalyse in van detecties van vermoedelijke zeeverontreinigingen. De operatoren van het SURV programma hebben allen rechtstreekse toegang tot de beelden en verzekeren een maandelijkse wachtrol, vastgelegd op basis van de planning voor satellietbeelden. De federale Kustwachtcentrale, het MIK (Maritiem Informatie Kruispunt, Defensie) staat in voor een 24u/24 alarmeringsdienst voor de BMM; ingeval van een satellietalarm verwittigt het MIK de BMM-operator van wacht die desgevallend een evaluatie van een detectie uitvoert. Deze operator van wacht evalueert dan de confidentialiteitsgraad van de detectie en de mogelijke ernst of impact ervan, en kan desgevallend het vliegtuig mobiliseren om een detectie te valideren op het terrein. De bevindingen worden steeds naar de Kustwachtcentrale gerapporteerd. In 2013 werden in totaal 23 satellietdetecties geregistreerd in en nabij de Belgische zeegebieden (BA Gedeelde Verantwoordelijkheidszone). De afdeling 14 van de BMM levert automatisch modelsimulaties aan CleanSeaNet van elke satellietdetectie van vermoedelijke olievlek in de ganse Noordzee (zowel forecasting als backtracking modules). Naast het gebruik van CSN-satellietbeelden in en nabij de Belgische zeegebieden, heeft de SURV-ploeg in 2013 ook de coördinatie tussen Noordzeekuststaten verdergezet van de EMSA-ondersteuning met satellietbeelden van de reeks internationale Tour d’Horizon zendingen uitgevoerd in het kader van het Bonn Akkoord (BA). Ter ondersteuning van de BA Tour d’Horizon (TdH) opdrachten, gericht op het controleren van de offshore olie- en gasplatformen in het centrale deel van de Noordzee, kunnen de verschillende landen nu bijkomende satellietbeelden via EMSA verkrijgen. Deze “top-up” CSNsatellietbeelden hebben als doel de vliegtuigen in hun TdH-zending te ondersteunen en te leiden naar de zones van mogelijke verontreinigingen. Één maand voor een TdH zending treedt de SURV-ploeg coördinerend op tussen de bemanning van het betreffende land dat de TdH zending dient uit te voeren, en de CSN-service van EMSA. Dit houdt ondermeer in het overmaken van vluchtplanning, en in overleg met de CSN-service van EMSA de best mogelijke dekking met satellietbeelden proberen te leveren rekening houdend met de geplande TdH vliegroute en vliegperiode. In 2013 werd zo een effectieve coördinatie voor CSN-ondersteuning uitgevoerd voor de TdH zendingen van resp. Noorwegen (02/13), Nederland (04/13 en 11/13), Denemarken (05/13), Verenigd Koninkrijk (08/13), Zweden en België (09/13), en Duitsland (12/13).

297 2.2

Onderzoeksprojecten en projecten van wetenschappelijke dienstverlening/Projets de recherche et de sevice scientifique . Transnational and Integrated Long-term Marine Exploitation Strategies (TILES) Financiering: Belspo Datums: 1/10/2013-31/12/2017 Partners: UGent, Renard Centre of Marine Geology; UGent, Department of Telecommunications and Information Processing; Nederlandse Organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO), Geologische Dienst Nederland Coördinator KBIN: Vera Van Lancker Totaal budget: 1.041.893 euro - budget KBIN: 442.761 euro Samenvatting: ontwikkeling van een 4D multi-criteria beslissings-ondersteunend systeem dat 3D geologische modellen, kennis en concepten linkt met numerieke impactmodellen; opstellen van lange-termijn adaptieve beheersstrategieën voor de duurzame exploitatie van mariene aggregaten; voorstellen van wettelijke richtlijnen om het duurzame beheer te optimaliseren . Geo-Seas Financiering: EU-FP7 Infrastructure Datums: 1/5/2009-31/1/2013 Partners: 30 Coördinator KBIN: Vera Van Lancker Totaal budget: 4.900.000 euro - budget KBIN: 153.123 euro Samenvatting: Opzetten van geologisch-geofysisch data infrastructuur in BMDC, alsook standardisatie en harmonisatie van data en dataproducten. OD Natuur is taakverantwoordelijke voor het deel mariene zeebodemhabitatkartering, alsook een belangrijke partner . EMODNet-Geology 2 Financiering: EU-DG MARE Datums: 16/10/2013-15/10/2016 Partners: 36 Coördiantor KBIN: Vera Van Lancker Totaal budget: 4.200.000 euro - budget KBIN: 80.000 euro Samenvatting: Transnationale zeebodemkartering op schaal 1:250.000 met aandacht voor ondermeer oppervlakte sedimenten, geologie, kusterosie en mariene aggregaten. . Monitoring Windmolens Financiering: Windmolenconcessiehouders Coördiantor KBIN: Steven Degraer Samenvatting: Evaluatie van de impacten van de installatie en de werking van offshore windmolenparken . JERICO Financiering: FP7-INFRASTRUCTURES-2010 Datums: 1/5/2011-30/4/2015 Coördiantor KBIN: Frederic Francken Totaal budget: 6.500.000 euro - budget KBIN: 187.790,13 euro Samenvatting: JERICO heeft als doel de representatieve operatoren van Europese observatoria in de wateren van de kustzones samen te brengen, hun coördinatie te vergroten en de rendabiliteit van de installaties te verbeteren en zo essentieel onderzoek en monitoringsnetwerken te ondersteunen. . MARCOAST-2 et MARCOAST-VAL Financiering: European Space Agency Datums: 01/12/2009-01/03/2013 Partners: 17 partners Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Butget KBIN: 83.421 euro Samenvatting: Contribution to the evaluation of the the quality of belgian waters in the framework of the EU Water Framework Directive and Marine Strategy Framework Directive

298 . JELLYFOR Financiering: BELSPO Datums: 01/12/2009-30/06/2014 Partners : STARLAB (Spain), TECHWORKS (Ireland) Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Budget KBIN: 190.000 euro Samenvatting: Development of a generic and automatic procsesing chain for MODIS and MERIS satellite data as support for a jellyfish prediction model . Coastcolour Financiering: European Space Agency Datums: 01/01/2010-31/12/2013 Partners: Brockmann Consulting, Plymouth marine Laboratory, University of Lisbon, Université du Littoral Côte d’Opal, Helmholtz Centre Geesthaacht Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Budget KBIN: 209.913 euro Samenvatting: Organisation of a international intercomparaison exercise of remote sensing algorithms for coastal waters . COBIOS Financiering: European Union Datums: 01/01/2011-01/12/2013 Partners: 10 partners Coördinator KBIN: Geneviève LACROIX Totaal budget: 2.500.000 euro - Budget KBIN: 216.178 euro Samenvatting: Coupling ecosystem models with remote sensing data to improve the prediction of alga blooms . AQUAMAR Financiering: European Union Datums: 1/4/2010-30/3/2013 Partners: 16 partners Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Totaal budget: 3.500.000 euro - Budget KBIN: 135.000 euro Samenvatting: Marine Water Quality Information Services . GEOCOLOUR Financiering: BELSPO Datums: 1.12.2010-30.6.2014 Partners: Université de Liège, O2&OC (USA) Coördinator: Kevin RUDDICK Totaal budget: 300.000 euro - Budget KBIN: 170.000 euro Samenvatting: Preparation for geostationary ocean colour . SeaSWIR Financiering: BELSPO Datums: 1.12.2010-30.6.2014 Partners: VITO, LOV/UPMC (France), IAFE (Argentina) Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Totaal budget: 205.689 euro - Budget KBIN: 74.942 euro Remote Sensing of turbid waters in the Short Wave Infrared (1-3µm) . BEL-AERONET Financiering: BELSPO Datums: 1.3.2012-30.6.2015 Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK

299 Totaal budget KBIN: 191.645 euro Samenvatting: Aerosol Robotic Network/Ocean Colour enhanced for Belgium . GEO-OCULUS Financiering: European Space Agency Datums: 1.10.2012-28.2.2014 Partners: HYGEOS (France), Astrium (France) Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Totaal budget: 150.000 euro - Totaal budget KBIN: 45.000 euro Samenvatting: GEO-OCULUS: Geostationary High Resolution, Optical Mission: How to Perform Atmospheric Correction . BEL-GOYA Financiering: BELSPO Datums: 1.4.2013-30.6.2014 Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Totaal budget KBIN: 124.971 euro Dynamics of turbid river plumes from MODIS, MERIS and GOCI data . FISHCONNECT Financiering: FWO Datums: 1.1.2013-31.12.2016 Partners: KUL, ILVO Coördinator: Geneviève LACROIX Budget KBIN: 240.000 euro Samenvatting: Understanding and predicting the impact of the interaction between oceanographic and biological factors on larval recruitment and population connectivity for flat fish . EMOSEM Financiering: BELSPO Datums: 1.1.2013-31.12.2014 Partners: ULB, Ifremer (France), UPMC (France), IMAR (Portugal) Coördinator KBIN: Geneviève LACROIX Totaal budget: 298.571 euro - Budget KBIN : 137.284 euro Samenvatting: Ecosystem MOdels as Support to Eutrophication Management in the North Atlantic Ocean . TURBINET Financiering: BELSPO Datums: 1.10.2013-31.10.2016 Partners: IAFE (Argentina) Coördinator KBIN: Kevin RUDDICK Totaal budget: 35.000 euro - Budget KBIN: 17.262 euro Samenvatting: A network for marine optics measurements in turbid waters . JELLYMOD Financiering: BELSPO Datums: 1.10.2013-30.9.2014 Coördinator KBIN: Geneviève LACROIX Totaal budget KBIN: 35.190 euro Samenvatting: Modelling gelatinous zooplankton dynamics and diversity in the Southern North Sea . Use of ants to monitor rainforest disturbances caused by atmospheric changes Financiering: Belspo - Action 1 Datums: 2009-2013 Coördinator KBIN: Maurice Leponce Totaal budget KBIN (100 %): 253.500 euro

300 Samenvatting: Consequently to the Amazon deforestation, Andean tropical mountain forests are subject to drought and temperature increase and to increasing nitrogen deposition (hereafter called atmospheric changes). The effects of these changes on ecosystem diversity and functioning are unknown. We conduct a comprehensive study on the effects of atmospheric changes on leaf litter ants, organisms playing a key role of predators in the leaf litter decomposition food web. . From micro to macroscale: a functional comparison of the structure of Atlantic, Chacoan and Amazonian ant communities. Implications for biodiversity conservation Financiering: F.R.S.-FNRS (BE) and the "Conselho Nacional de Desenvolvimento Cientifico e Tecnologico" (CNPq)(BR). Datums: 2012-2014 Coördinator KBIN: Maurice Leponce Budget: Mission expenses covered by FNRS Samenvatting: General objectives of the project: (1) compare the structure of ant communities in three contrasted south American biomes: Atlantic, Amazonian and Chacoan. We will determine at which spatial scale the species turnover is highest. This is important for biodiversity conservation strategies; (2) study the effect of anthropization of the habitat on the leaf-litter ant community structure. We predict that anthropization will impoverish the functional diversity of communities due to a simplification of the habitat structure; (3) define the most reliable species richness estimators for neotropical ant communities. . COBIMFO - Congo basin integrated monitoring for forest carbon mitigation and biodiversity Financiering: Belspo - contract SD/AR/01A Datums: 2011-2015 Partners: 6 partners Coördinator KBIN: Erik Verheyen Totaal Budget: 909.796 euro waarvan 10.6 % voor KBIN Samenvatting: Our general aim is to compare the biodiversity of focal taxa of arthropods in sites corresponding to various degrees of disturbance and carbon stock. The rationale is to use focal taxa representative of different functions in the ecosystem: predators (arboreal-nesting ants and empidoid flies), decomposers (termites), pollinators (bees), phytophagous insects (caterpillars). . Study of the canopy biodiversity with a hot air balloon in Papua New Guinea Financiering: Lotto Datums: 2013 Coördinator KBIN: Maurice Leponce Totaal budget KBIN (100% ): 90.000 euro Samenvatting: The stratification of insect diversity from the ground to the upper canopy level and the distribution in tree crowns of arboreal-dwelling ants were studied. . Our Planet Reviewed Papua New Guinea Financiering: Pro-Natura International / MNHN / IRD Datums: 2012-2013 Partners: 6 partners Coördinator KBIN: Maurice Leponce Totaal budget: 1.785 million euro (excl. in kind contributions) - Budget KBIN: all research expenses covered) Samenvatting: Large-scale international survey of marine and terrestrial biodiversity in Papua New Guinea. . MyOcean2 - Prototype Operational Continuity for the GMES Ocean Monitoring and Forecasting Service Financiering: EU-FP7 Datums: 2012-2014 Partners: 59 partners Coördinator KBIN: Sébastien Legrand Totaal budget: 27.9 M€ - Budget KBIN: 217 k€ Samenvatting: Le but premier du projet myOcean-2 est la consolidation et la poursuite de la mise en

301 œuvre de l’infrastructure nécessaire au déploiement opérationnel de la composante marine du GMES. En particulier, le projet myOcean développe et améliore les capacités européennes à fournir en temps réel des informations marines de référence comme la température, la salinité ou les courants dans les océans et les mers régionales européennes. . VLABEL - Uitbouw van een Vlaams-Belgisch numeriek modelinstrument voor de Noordzeehavens Financiering: Vlaamse overheid (AMT) Datums: 2009-2014 Partners: IMDC, Antea group, KUL, UGent, WLH, RBINS Coördinator KBIN: P. Luyten Totaal budget: 1.8 M€ - Budget KBIN: 145k€ Samenvatting: Objectief is een verdere uitbouw van het COHERENS V2 model voor Belgische kusthavens, Noordzeekust en Schelde estuarium. . CLIMARCO Financiering: BELSPO Datums: 2010-2013 Partners: RBINS, IMER (Vietnam) Coördinator KBIN: P. Luyten Totaal Budget KBIN (100 %): 149k€ Samenvatting: Development of a physical-ecological model system for the study of climate change and management of marine resources in Vietnamese coastal waters . CleanSeaNet Financiering: EMSA Datums: 2013-2014 Partners: RBINS Coördinator KBIN: S. Legrand Totaal Budget KBIN (100 %): 50k€ Samenvatting: Development of an interface between RBINS oil drift model OSERIT and the EMSA CleanSeaNet service for satellite-based oil spill detection. This contract is part of a long term cooperation agreement between RBINS and EMSA. . Biodiversity programme (T2-IMAB-03) Financiering: DGOS Datums: 2008-2014 Partners: RBINS Coördinator KBIN: P. Luyten Budget KBIN: 54k€ . BE AWARE Financiering: EU DG ECHO + FOD Volksgezondheid, DG Leefmilieu Datums: 2012-2013 Partners: Bonn Agreement Secretariat (Coordinator) ; Rijkswaterstaat Noordzee (NL), Adminral Danish Fleet HQ (DK); met consultants: MARIN (NL) & COWI (DK). Coördinator KBIN: Ronny Schallier Totaal Budget: 540.800 euro - Budget KBIN: 25.000 euro Samenvatting: De algemene doelstelling van het BE-AWARE project is een goed begrip verkrijgen van het regionale risico voor accidentele zeeverontreiniging in de grotere Noordzee en aanpalende gebieden (‘Greater North Sea and its approaches’, zijnde het Bonn Akkoord gebied), en deze te vergelijken met de effectiviteit van de verschillende bestaande strategieën in de regio, met als doel om het voorkomen van zeeverontreiniging te optimaliseren. . EUROFLEETS I Financiering: EU FP7 Datums: 01/09/2009-31/08/2013

302 Partners: 24 Coördinator KBIN: Serge Scory Totaal Budget: 7.200.000 euro - Budget KBIN: 273.354 euro Samenvatting: Het Europese project heeft als doel de toegang tot de mariene onderzoeksschepen te vereenvoudigen door de implementatie van gemeenschappelijke procedures voor de selectie van projecten, door de verspreiding van informatie over de schepen, hun middelen en planning en door de ontwikkeling van software voor gebruik aan boord. . EUROFLEETS II Financiering: EU FP7 Datums: 01/03/2013–28/02/2017 Partners: 31 Coördinator KBIN: Serge Scory Totaal Budget: 9.000.000 euro - Budget KBIN: 458.926 euro Samenvatting: Het Europese project heeft als doel de toegang tot de mariene onderzoeksschepen te vereenvoudigen door de implementatie van gemeenschappelijke procedures voor de selectie van projecten, door de verspreiding van informatie over de schepen, hun middelen en planning en door de ontwikkeling van software voor gebruik aan boord. . EMODNET–C II Financiering: EU DG-MARE Datums: 01/06/2013-31/05/2016 Partners: 32 Coördinator KBIN: Serge Scory Totaal Budget: 3.999.999 euro - Budget KBIN: 90.000 euro Samenvatting: Le but du contrat est de réaliser des produits d’océanographie chimique et de démontrer ainsi la pertinence d’une infrastructure européenne d’accès à l’information marine. . SeaDataNet II Financiering: EU FP7 Datums: 01/10/2011-30/09/2015 Partners: 44 Coördinator KBIN: Serge Scory Totaal Budget: 6.000.000 euro - Budget KBIN: 167.009 euro Samenvatting: Oprichting van een Pan-Europees netwerk van datacentra met een gecentraliseerde infrastructuur met het oog op de internationale verspreiding van oceanografische en marine metadata, data en producten. Ontwikkeling van standaarden en gemeenschappelijke tools. Upgraden van de infrastructuur ontwikkeld tijdens fase I. . ODIP Financiering: EU FP7 Datums: 01/10/2012-30/09/2015 Partners: 10 Coördinator KBIN: Serge Scory Totaal Budget: 699.999 euro - Budget KBIN: 54.318 euro Samenvatting: Het ‘Ocean Data Interoperability Platform’ (ODIP) heeft als doel de hindernissen aan te pakken die de uitwisseling van data op internationaal niveau beperken en heeft partners uit de EU, US en Australië, inclusief IOC/IODE. Er zullen workshops plaatsvinden om gemeenschappelijk standaarden te ontwikkelen en te evalueren. Een forum zal voorzien worden om de diverse regionale systemen te harmoniseren en technologische ontwikkelingen te dissemineren. De resultaten en producten van EU projecten zullen op globaal niveau gepromoot worden. . 4DEMON Financiering: Belspo (BRAIN) Partners: 5 Coördinator KBIN: Karien De Cauwer

303 Totaal Budget: 999.071 euro - Budget KBIN: 333.000 euro Samenvatting: 4 decennia van Belgische mariene monitoring: opwaarderen van historische gegevens voor de huidige noden . PAMIR Financiering: Belspo (BRAIN) Datums: 01/12/2013-29/02/2016 Partners: 3 Coördinator KBIN: Serge Scory Total Budget: 347.409 euro - Budget KBIN: 91.585 euro Samenvatting : L’objectif du projet est d’explorer et de développer des concepts génériques relatifs à la description, la documentation, la classification et l’assurance de qualité de données atmosphériques et océanographiques appartenant aux collections fédérales, en conformité avec les standards internationaux, y compris la directive INSPIRE. . Sea For Society Financiering: EU – FP7 Duur: 2012-2014 Partners: 28 partners Coördinator KBIN: Carole Paleco Totaal budget: 25.000 euro Samenvatting: Sea for Society (SFS) is a European Project funded by DG Research & Innovation under the Theme Science in Society. The project engages stakeholders, citizens and youth in an open and participatory dialogue to share knowledge, forge partnerships and empower actors on societal issues related to Ocean. In doing so, the project aims to develop and enrich the concept of "Blue Society", preparing at the same time mechanisms for cooperation . CEN/TC230/WG1-M/424 Financiering: EU Duur: 2013-2014 Partners: 5 Coördinator KBIN: Els Monteyne Totaal budget: 700.000 euro - Budget KBIN: 119.000 euro Samenvatting: Method development for the analysis of components to comply with high demands of the WFD EQS . Staalname SCK Duur: continu Partners: 1 Coördinator KBIN: Gijs Coulier Samenvatting: Staalname aan boor d van de RV Belgica ten behoeve van bepaling van radioactiviteit in zeewater en sediment . Quasimeme aanmaak monsters Financiering: Quasimeme (ICES) Duur: continu Coördinator KBIN: Marc Knockaert Totaal budget: 40.000 euro Samenvatting: Bereiden van monsters voor international ringtest analyse algenpigmenten . Chlorifyll analyses RWS Nederland Financiering: RWS (Nederland) Duur: Jaarlijks Partners: 1 Coördinator KBIN: Marc Knockaert Totaal budget: 40.000 euro

304 Samenvatting: analyse van opgelost en particular chl-a, chl-b, phaeo-a en phaeo-b in oplossing (filters) en sediment voor RWS in Nederland 2.3

Universitaire omkadering en ambten/ Encadrement et charges universitaires - V. VAN LANCKER: onderwijsgastprofessor Universiteit Gent (onbezoldigd) (1/10/2010-30/9/2013); Cursus In-situ and remote sensing Tools in Aquatic Sciences. Ocean and Lakes (Universiteit Gent, Vrije Universiteit Brussel, Universiteit Antwerpen) (titularis) - Cursus Advanced Marine Site Surveying for Science and Industry. Universiteit Gent, Master in de Geologie (co-titularis) - Cursus Environmental Impact Assessment in the Marine Environment. Universiteit Gent, Erasmus Mundus MSc in Marine Biodiversity and Conservation (co-titularis) (1/10/2010-30/9/2013)

2.3.1 Doctorants en cours sous tutorat d'un membre de l'Institut (à l'Institut ou en Université) / Lopende doctoranten onder tutoraat van een lid van het Instituut (binnen het Instituut of een Universiteit) DEGRAER S. (promotor) . Van Tomme, J. (2006-2013). The importance of biological interactions in structuring the macrobenthic community structure on sandy beaches. Graduation: 15 March 2013. . Reubens, J. (2009-2013). Testing the attraction/production of artificial hard substrates hypothesis, using offshore wind farms. Graduation: 30 August 2013. Ghent University. . Vanden Eede, S. (2009-2013). Impact van zandsuppletie op kustecosystemenen met aanbevelingen voor het Belgische kustbeleid. Graduation: 20 September 2013. . Kyriazi, Z. (2010-2014). The positioning of nature conservation in marine spatial planning. . Debusschere, E. (2011-2014). The impact of underwater noise on young developmental stages of marine fish. FETTWEIS M. (Co-promoter) . P. Chen (PhD, National Sun Yat-sen University Taiwan). VAN LANCKER V. (Co-promotor) . S. Papili (PhD, Ghent University). FR. MUHASHY HABIYAREMYE (Co-promoteur) . Mangambu Mokoso Jean de Dieu, Université officielle de Bukavu (R.D. Congo) / Université libre de Bruxelles. Ecologie et Taxonomie des ptéridophytes de l’Ecosystème forestier de Moyenne et Haute altitude du PNKB, R. D. Congo. M. LEPONCE & Y. Roisin (ULB) (Co-promotion) . Jacquemin J., 17.08.1985, doctorante FRIA, F. Titre : « Facteurs déterminant la distribution spatiotemporelle des fourmis dans une forêt tropicale andine. ». GENEVIÈVE LACROIX (promoteur) . Léo BARBUT: KULeuven, “Modeling the connectivity of the early life stages of flatfish". This PhD is realized in the frame of FishConnect (FWO project). 2.3.2 Bachelors et Masters en cours sous tutorat d'un membre de l'Institut (Institut/Université) / Lopende Bachelors en Masters onder tutoraat van een lid van het Instituut (Instituut/Universiteit) MSc studenten . M. Baeye, M. Fettweis Co-promotor S. Thant (Master, Ghent University). . V. Van Lancker Promotor D. Evangelinos (Master Oceans & Lakes, Ghent University). . Kevin RUDDICK and Geneviève LACROIX “DINH-Yen, Masters thesis, Impacts of sea surface temperature on the population dynamic of aurelia aurita in southern North Sea (focusing on Belgium waters)”, Vrije Universiteit Brussel, Promotors: . Kerckhof F. & Degraer S. : Alexandrine Baffreau (Université de Caen). Stagiaire volontaire – hard substrate fauna & taxonomie. 14/01-12/04/2013, Fulltime. . Kerckhof F., Norro A. & Degraer S.: Arne Adam (UGent). Master thesis on sampling underwater hard substrate fauna. November 2012-juli 2013. . Matthieu Taymans, 2013, Etude de l'influence des paramètres environnementaux sur la distribution spatio-temporelle des juvéniles de sole (Solea solea) en mer du Nord / présenté par Matthieu Taymans, mémoire de fin d’études, UCL, 117pp. Promoteurs : Sébastien Legrand (RBINS), prof. Emmanuel Hanert (UCL). Cote : 16/20. . de Burghgraeve Jasper, Vlaidatie Systea nutriëntensysteem (5 parameters), Marc Knockaert, KHBO

305 BSc studenten KERCKHOF F. & DEGRAER S. . Els Van Mosselvelde (UGent). Bachelorproef: Een onderzoek naar de aangroei van de windmolens op zee. 18/02-15/03/2013 . Julie Transon (UCL). Stage de 1er cycle en sciences agronomiques. 01-31/07/2013. e . An Verfaillie (KULAK – Katholieke Universiteit Leuven afdeling Kortrijk). 3 bachelor stage: De verwerking biologische stalen epi-en infauna afkomstig van de Westhinderbank, een zone met natuurlijk harde substraten substraat uit in het de Belgisch deel van de Noordzee. 19/08-20/09/2013 ère . Chloë Dupuis (Université de Liège Gembloux Agro-Bio Tech). Stage de 1 année de Master des 4 Masters Bioingénieur. 08/2013. DGD: UNIKIN, ERAIFT, UB 2.3.3 Stages et formation professionnels (organisés par et/ou à l'Institut)/ Stages en professionnele vormingen (georganiseerd door en/of binnen het Instituut) . Stage d’orientation professionnelle non rémunéré dans le cadre scolaire, du 4-8/2/2013, Yannick Van den Bossche, Athénée Royal d’Enghien. . Stage en milieu professionnel, 1-12/7/2013, Tillo Delfosse, Biologie, UCL . Stage en milieu professionnel, 29/7-9/8/2013, Charlotte Tinel, Biologie,UCL . Stage: B. Noësson (1 maand) (begeleider: V. Van Lancker, M. Baeye) . Stage: Z. Pauwaert (1 maand) (begeleider: V. Van Lancker, M. Baeye) e . Genyffer TROINA (Marine and Lacustrine Science & Management, VUB): februari-maart 2013: 2 deel van 2 weken stage bij SURV van in totaal 4 weken stage bij de BMM tijdens academiejaar 2012-13. Begeleiding: Steven Degraer en Ronny Schallier. Jobstudenten . G. Van Ranst (1 maand) (begeleider: V. Van Lancker, M. Baeye) . B. Embo (1 maand) (begeleider: V. Van Lancker) 2.3.4 Enseignement et formation (donnés par des chercheurs de l'Institut) . “In situ and Remote Sensing tools in the Aquatic Sciences”, Oceans&Lakes (VUB/UGent/UAntwerpen), Masters. By Vera VAN LANCKER and Kevin RUDDICK. . Janssens de Bisthoven L. a donné une formation le 10/09/2013 au staff du programme DGD sur Project Cycle Management. . Ronny Schallier (10/01/2013): Training van Officieren Koninklijke Militaire School (KMS – Defensie) inzake zeeverontreiniging door schepen (BMM Oostende) . Valérie Dulière en Jean-Pierre Vogt (26/03): Training over de OSERIT simulatie toepassing aan MRCC, Oostende. . Jean-Pierre Vogt (17/06/2013): Training aan Belwind Medewerkers: opleiding gegeven aan operationele ploegen rond wat is BMM en Luchttoezicht. . Jean-Pierre Vogt (04/12/2013): Organisatie en presentatie gegeven aan de 80° SQN UAV. Uitwisseling van kennissen en ervaringen rond luchttoezicht in de luchtmachtbasis van Florennes. . Cursussen DGD Dates

Type

25/0201/03

12/04

Nationale cursus CHM voor informatie uitwisseling Regionale meeting CHM voor partnerlanden voor het plannen van activiteiten voor nieuw raamakkoord KBIN-DGD Nationale Cursus CHM voor informatie uitwisseling Individuele cursus

16-20/09 17-20/12

11-14/03 8-11/04

2.4

Lieu

Pays

Stagiaires

Langue

Formateurs

Accra

Ghana

13

EN

M.-L. Susini

Marrakesh

Benin, Burkina Faso, Cameroun, COMIFAC, Côte d'Ivoire, Algérie, Marokko, Niger, RDCongo, SE CBD

12

FR

H. de Koeijer, M.-L. Susini

Bujumbura

Burundi

10

FR

H. de Koeijer

Kigali

Rwanda

1

EN/FR

Initiatie tot CHM PTK

Brussel

Côte d'Ivoire, Burkina Faso, RD Congo

3

FR

Nationale cursus CHM voor informatie uitwisseling.

Abidjan

Côte d'Ivoire

16

FR

H. de Koeijer H. de Koeijer, M.-L. Susini H. de Koeijer, M.-L. Susini

Partners en netwerken/ Partenaires et réseaux . DGD . ARSOM, Jardin botanique de Meise, Musée royal d’Afrique centrale, ULB, UA, ULg.

306 . Institutions avec lesquelles un accord de coopération a été signé (et date de signature): - Institute of Ecology and Systematics, Havana, Cuba, 2006 - National Museum of Natural History of Havana City, Cuba, 2006 - Institute of Ecology and Biological Resources, Hanoi, Vietnam, 2007 - Institut Congolais pour la Conservation de la Nature, D.R. Congo, 2007 - Université de Kisangani, Kisangani, D.R. Congo, 2010 - World Wide Fund for Nature « WWF », Ecole Régionale postuniversitaire d’Aménagement et de gestion Intégrés des Forêts et Territoires Tropicaux « ERAIFT » & Musée Royal de l’Afrique Centrale à Tervuren « MARC » (convention de coopération dans le cadre des appuis aux trois réserves de biosphère dans le Bassin du Congo) - Institut National pour l’Environnement et la Conservation de la Nature, Bujumbura, Burundi, 2010 - Several Ministries of Environment in partner countries of the CHM . SUMO Naast de partners in de projecten, die hierboven werden beschreven heeft de SUMO groep ook samenwerking met volgende onderzoekers: - Prof. C.S. Yu (National Sun Yat-Sen University, Kaohsiung, Taiwan): begeleiding van doctoraatonderzoek P. Chen over modellering van flocculatie in de Noordzee. - Prof. E. Toorman, Prof. J. Monbaliu (KULeuven): samenwerking in verband met sedimentdynamica. - Prof. M. De Batist (UGent, Renard Centre Marine Geology): data- en kennisuitwisseling; gebruik van faciliteiten i.v.m. dataprocessing. - Prof. R. Lafite / Dr. S. Le Bot (Université de Rouen, Département Géologie. Sédimentologie Marine, Frankrijk): uitwisseling onderzoeks-praktijken i.v.m. de effecten van mariene aggregaatextractie. - Dr. S. Van Heteren (TNO Bouw en Ondergrond, Nederland): data- en kennisuitwisseling i.v.m. geologische kartering. - Dr. T. Van Dijck, Prof. S. Hulscher (Deltares/Universiteit van Twente, Nederland): sedimenttransportonderzoek. - Dr. K. Troost (IMARES, Nederland). Akoestische habitatkartering. - Dr. Th. Wever (Forschungsanstalt der Bundeswehr für Wasserschall und Geophysik, Kiel, Duitsland): mijnbegraving in de Belgische kustzone. - Dr. R. Verney, Dr. F. Cayocca (Ifremer, Brest, Frankrijk): overleg over samenwerking i.v.m. sedimenttransportonderzoek. - Prof. D. Bowers (Bangor University): gezamenlijk opstellen van een PhDvoorstel over flocculatiedynamica. - S. Papili (Belgische Marine): onderzoek naar sedimentdynamiek. . REMSEM . ICES/WGOOFE (Working Group of Operational Oceanographic Products for Fisheries and the environment) . MERIS Validation Team (European Space Agency) . NASA AERONET network . IOCCG/CWAC (International Ocean Color Coordinating group, Working group for coastal water algorithm comparison) . OPTOS : EuroGOOS 35 partenaires à travers toute l’Europe EuroGOOS A.I.S.B.L. (B), Agency for Maritime Services and Coast (B) , Management Unit of the North Sea and Scheldt Estuary Mathematical Models (B), Cyprus Oceanography Data Center / Cyodc (CY), Danish Meteorological Institute, Oceanographic Section (DK), Royal Danish Administration of Navigation & Hydrography, Oceanographic Department (DK), Finnish Meteorological Institute (FMI) (Fin), IFREMER (F), MERCATOR OCEAN (F), METEO-FRANCE (F), Federal Maritime and Hydrographic Agency (D), HGZ Centre for Materials and Coastal Research (D), Hellenic Centre for Marine Research, Institute of Oceanography (HCMR/IO) (GR), Marine Institute (IRL), CNR, Consiglio Nazionale delle Ricerche (I), ENEA Dpt of Environment, Global Change and Sustainable Development (I), Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia – INGV, Sede di Bologna (I), National Institute of Oceanography and Experimental Geophysics, Department of Oceanography (I), Deltares (NL), Royal Netherlands Meteorological Institute (KNMI) (NL), Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO) (NL), Rijkswaterstaat Waterdienst (NL), Institute of Marine Research (N), Nansen Environmental and Remote Sensing Center (N), Norwegian Meteorological Institute (N), Institute of Meteorology and Water Management, Maritime

307

.

.

.

.

Branch in Gdynia (IMWM MB) (PL), Institute of Oceanology, Polish Academy of Sciences (IO PAS) (PL), Maritime Institute in Gdansk (MIG) - Department of Operational Oceanography (PL), IHPT, Hydrographic Institute (P), Hydrometeorological Center of Russia, Roshydromet (RUS), Spanish Oceanographic Institute (E), Puertos del Estado. Physical Environment Department (E), Swedish Meteorological and Hydrological Institute, SMHI (S), Institute of Marine Sciences, Middle East Technical University (TR), The Met Office, Oceanography (UK), Natural Environment Research Council (NERC) (UK) OPTOS NOOS: North-West European Shelf Operational Oceanographic System 24 partenaires actifs en océanographie opérationnelle autour de la “Greater North Sea”. Sébastien Legrand est membre du comité de pilotage de NOOS et préside le « NOOS working group on drift ». Agency for Maritime Services and Coast (B), Management Unit of the North Sea and Scheldt Estuary Mathematical Models (B), Danish Meteorological Institute, Oceanographic Section (DK), Danish Maritime Safety Administration (DK), IFREMER (F), METEO-FRANCE (F), Service Hydrographique et Oceanographique de la Marine - SHOM (F), Federal Maritime and Hydrographic Agency (BSH) (D), HGZ Centre for Materials and Coastal Research (D), University of Oldenburg - UNI-Oldenburg (D), Marine Institute (IRL), Deltares (NL), Royal Netherlands Meteorological Institute (KNMI) (NL), Rijkswaterstaat Waterdienst (NL), Institute of Marine Research (N), Nansen Environmental and Remote Sensing Center (N), Norwegian Meteorological Institute (N), Norwegian Institute for Water Research - NIVA (N), Swedish Meteorological and Hydrological Institute, SMHI (S), The Met Office, Oceanography (UK), Centre for Environment, Fisheries & Aquaculture Science - CEFAS (UK), National Oceanography Centre, Liverpool – NOCL (UK), Natural Environment Research Council (NERC) (UK) OPTOS International COHERENS users group Depuis 2008, une communauté d’utilisateurs du modèle COHERENS s’organise : le « International COHERENS users group ». Pour l’instant, il regroupe des membres actifs à travers le monde et est appelé à continuer à se développer. RBINS-ODNature (B), International Marine & Dredging Consultants (IMDC) (B), ANTEA group (exSORESMA) (B), Katholieke Universiteit Leuven (B), Universiteit Gent (B), Flanders Hydraulic Research (FHR) (B), Univ. Sao Paulo (BR), Instituto de Estudos do Mar Almirante Paulo Moreira (BR), National Marine Environmental Forecasting Center, Beijing (PRC), Comisión Colombiana del Oceano (CO), Universidad National de Colombia (CO), National Environmental Research Institute (DK), Finnish Marine Institute (FIN), Ministère de l’écologie et de l’aménagement du territoire, Laboratoire de Génie Côtier et Environnement (F), National Institute of Oceanography, Goa (IND), Bandung Institute of technology, Faculty of Earth Sciences and Technology (RI), University of Aceh (RI), Instituto del Mar del Peru (PE), Institute of Marine Environment and Resources (VN) ODIP NATURAL ENVIRONMENT RESEARCH COUNCIL, (UK), MARIENE INFORMATIE SERVICE, (NL), ISTITUTO NAZIONALE DI OCEANOGRAFIA E DI GEOFISICA SPERIMENTALE, (I), INSTITUT FRANCAIS DE RECHERCHE POUR L'EXPLOITATION DE LA MER, (F), HELLENIC CENTRE FOR MARINE RESEARCH, (GR), AGENZIA NAZIONALE PER LE NUOVE TECNOLOGIE, L'ENERGIA E LO SVILUPPO ECONOMICO SOSTENIBILE (I), UNIVERSITE DE LIEGE (B), CONSIGLIO NAZIONALE DELLE RICERCHE (I), NEDERLANDSE ORGANISATIE VOOR TOEGEPAST NATUURWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK (NL). Eurofleets INSTITUT FRANCAIS DE RECHERCHE POUR L'EXPLOITATION DE LA MER (F), ALFRED-WEGENER-INSTITUT FUER POLARUND MEERESFORSCHUNG (D), ISTITUTO NAZIONALE DI OCEANOGRAFIA E DI GEOFISICA SPERIMENTALE, (I), INSTITUTO ESPANOL DE OCEANOGRAFIA (E), HELLENIC CENTRE FOR MARINE RESEARCH, (GR), CONSIGLIO NAZIONALE DELLE RICERCHE (I), INSTITUTUL NATIONAL DE CERCETARE-DEZVOLTARE PENTRU GEOLOGIE SI GEOECOLOGIE MARINAGEOECOMAR (RO), MARINE INSTITUTE (IRL), AGENCIA ESTATAL CONSEJO SUPERIOR DE INVESTIGACIONES CIENTIFICAS (E), INSTYTUT OCEANOLOGII - POLSKIEJ AKADEMII NAUK (PL), INSTITUT POLAIRE FRANCAIS PAUL EMILE VICTOR (F), INSTITUTE OF OCEANOLOGY - BULGARIAN ACADEMY OF SCIENCES, (BG), UNIVERSITAET BREMEN (D), MARIENE INFORMATIE SERVICE (NL), FUNDACAO EUROCEAN (P), TALLINNA TEHNIKAULIKOOL, (EST), VLAAMS INSTITUUT VOOR DE ZEE VZW (B), HAVFORSKNINGSINSTITUTTET (N), DANMARKS TEKNISKE UNIVERSITET (DK), POLARFORSKNINGSSEKRETARIETET (S), TURKIYE BILIMSEL VE TEKNOLOJIK ARASTIRMA KURUMU (TR), FONDATION EUROPEENNE DE LA SCIENCE (F), GRONLANDS NATURINSTITUT (GR), HAVSTOVAN (FO), INSTITUTE OF OCEANOGRAPHY AND FISHERIES, (HR), SVEUCILISTE U ZAGREBU FAKULTET ELEKTROTEHNIKE I RACUNARSTVA, (HR), UNIVERSITAT DE GIRONA (E), DEUTSCHES FORSCHUNGSZENTRUM FUER KUENSTLICHE INTELLIGENZ GMBH, (D), PROLLION SAS,N (F), SHIP STUDIO SARL (F)

308 3

Zendingen

3.1

Participation à des congrès, colloques, conférences, etc. en Belgique et à l'étranger / Deelname aan congressen, colloquia, symposia enz In België en in het buitenland

3.1.1 Buitenland Nom et prénom

Van Lancker Vera Degraer Steven

Titre de la manifestation scientifique Training Geo-Seas beheer Geologische en Geofysische data en dataproducten te Ifremer Comité d’évaluation de l’Unité de Recherche “UMR 8222 (ex FRE 3350) Laboratoire d’Ecogéochimie des Environnements Benthiques (LECOB)”

Date – durée

Lieux

8/01/2013

Brest (FR)

9-11/01/2013

Banyuls-sur-Mer (FR)

De Schepper Gregory

Bezoek aan de zandwinnings-schepen voor controle black box

10 x 1 dag

Van den Branden Reinhilde

Bezoek aan de zandwinnings-schepen voor controle black box

10 x 1 dag

Ruddick Kevin

Workshop GIS-COOC et Collaboration projet BEL-GOYA Workshop on the introduction to statistical modelling, using marine mammal examples Deelname aan de vergadering van de OSPAR-INPUT werkgroep NCK Theme Day “Remote Sensing of the Coastal Zone” met presentatie. Bijwonen van de workshop “application of Passive Sampling and Passive Dosing to Contaminants in Marine Media” ICES workshop Passive Sampling/Dosing Réunion avec le European Space Agency, EUMETSAT, Joint Research Centre et BELSPO/PRODEX au sujet de la proposition HYPERNET-OC Meeting van de ICES Working Group on Marine Mammal Ecology (WG MME) International Ocean Colour Coordination Group meeting – présentation des activités du a) Working Group on Coastal Water Algorithms et b) Working Group on Atmospheric Correction for turbid waters Deelname aan de “Conference on Wind power and Environmental impacts” (CWE 2013) Follow-up meeting pour le projet CoBiOS (last year). Preparation to Trial2 – operational forecasting OSPAR – BDC meeting Deelname “NERC Marine Ecosystems Research Programme – Outline Bids Moderating Panel” Geo-Meeting on North Sea Research Deelname aan de “Ems-Scheldt Workshop 2013” georganiseerd door de BMBF-NOW program “Future_Ems” en RWS/MOW project “Scheldt” presentatie over “Finegrained sediment dynamics in response to tidal and winddriven flows in the mouth of the Scheldt estuary” Deelname aan de “Ems-Scheldt Workshop 2013” georganiseerd door de BMBF-NOW program “Future_Ems” en RWS/MOW project “Scheldt” presentatie over “Finegrained sediment dynamics in response to tidal and winddriven flows in the mouth of the Scheldt estuary” Merlin User Training : training ingericht door de radarleverancier ASLO 2013 Aquatic Sciences meeting ASLO 2013 Aquatic Sciences meeting th 4 SeaDataNet 2 technical committee

Haelters Jan Roose Patrick Van der Zande Dimitry Monteyne Els Roose Patrick Ruddick Kevin Haelters Jan Ruddick Kevin Rumes Bob Desmit Xavier De Mesel Ilse Degraer Steven Van Lancker Vera Fettweis Michael

Baeye Matthias

Brabant Robin Degraer Steven Fettweis Michael Scory Serge

20-25/01/2013 22-25/01/2013

Breskens, Vlissingen, Middel-burg, Sluiskil, Sas van Gent, etc. Breskens, Vlissingen, Middel-burg, Sluiskil, Sas van Gent, etc. Nice et Villefranche (FR) St.-Andrews, Schotland (UK)

23-25/01/2013

Londen (UK)

25/01/2013

Utrecht (NL)

29-31/01/2013

Kopenhagen (DK)

29-31/01/2013

Kopenhagen (DK)

30/01/2013

Noordwijk (NL)

4-7/02/2013

Parijs (FR)

4-7/02/2013

Québec (Canada)

5-8/02/2013

Stockholm (SW)

5-8/02/2013

Hamburg (D)

10-15/02/2013

Trondheim (N)

11/02/2013

Londen (UK)

11-13/02/2013

Hamburg (D)

13-15/02/2013

Delmenhorst (D)

13-15/02/2013

Delmenhorst (D)

13-15/02/2013

Londen (UK)

16-23/02/2013 17-24/02/2013 18-21/02/2013

New Orleans (USA) New Orleans (USA) Obninsk (RU)

309 Van der Zande Dimitry Baeye Matthias Brabant Robin Saudemont Daniël Van Roy Ward Vogt Jean-Pierre Neyts Marijke Devreker Edwige Coulier Gijs Van den Brande Reinhilde Hinderickx Kevin Haelters Jan De Schepper Gregory Van Cappellen Maarten Schallier Ronny Roose Patrick Lauwaert Brigitte Ozer José Scory Serge Baeye Matthias Francken Frederic Haelters Jan Kerckhof Francis Scory Serge Roose Patrick Monteyne Els Naudts Lieven De Cauwer Karien De Mesel Ilse Degraer Steven Ruddick Kevin Kerckhof Francis Scory Serge Legrand Sébastien Haelters Jan Ponsar Stéphanie

rd

3 Aquamar & MarCoast Validation Workshop

24-26/02/2013

Rome (It)

Vergadering WaTUR (water turbidity, water turbulence) Second Atlantic Offshore Wind energy Workshop: deelname als invited participant HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. HUET Safety Training: deelname aan een doorgedreven veiligheids-training voor varend personeel. ICES Marine Chemistry Working Group Studiedag OHVS Northwind Participation à une réunion de travail de groupe NOOS XXIInd Session of IODE Cursus MATLAB Programming techniques Cursus MATLAB Programming techniques Meeting van de OSPAR working group on the coordination of biodiversity assessment and monitoring ICES working groups on ballast water and other ship vectors and on introductions and transfers of marine organisms Eurofleets 2 : Kick-off meeting, Steering Committee, WP meetings ICES Expert Group on Marine Sediments in relation to pollution - WGMS ICES Expert Group on Marine Sediments in relation to pollution - WGMS Kick-off meeting EUROFLEETS 2 project Eurofleets 2 : Kick-off meeting, Steering Committee, WP meetings ICES – WGMBRED meeting ICES – WGMBRED meeting AQUAMAR Final Review (21.3), MARCOAST-2 Final Review (22.3) Werkbezoek als visiting scientist in the Smithsonian Environmental Centre (SERC) th 4 SeaDataNet Steering Committee Conférencier invite pour la “Journée d’information” 2013 du CEDRE European Cetacean Society Conference: presentatie op 09/04, poster presentatie en workshop Conférence EGU

25-28/02/2013 25/021/03/2013

Hull (UK)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3/03/2013

Rotterdam (NL)

3-8/03/2013 6/03/2013 7-8/03/2013 9-17/03/2013 12-13/03/2013 12-13/03/2013

Kopenhagen (DK) Aalborg (DK) Hambourg (Allemagne) Ensenada (Mexico) Eindhoven (NL) Eindhoven (NL)

12-14/03/2013

Madrid (Spanje)

16-22/03/2013

Montreal (Canada)

17-22/03/2013

Brest (F)

17-22/03/2013

Lowestoft (UK)

17-22/03/2013

Lowestoft (UK)

18-22/03/2013

Brest (F)

18-22/03/2013

Brest (F)

18-22/03/2013 18-22/03/2013

Caen (F) Caen (F)

20-22/03/2013

Cannes (F)

23/031/04/2013 25-28/03/2013

Washington (USA)

Edgewater (USA) Paris (F)

27/03/2013

Paris (F)

5-10/04/2013

Sétubal (Portugal)

7-12/04/2013

Vienne (Autriche)

310 Scory Serge Knockaert Marc Knockaert Marc Scory Serge Roose Patrick Legrand Sébastien Maebe Sigrid Degraer Steven Neyts Marijke

Réunion bilatérale avec l’Ifremer sur la question des licences de distribution des logiciels produits dans le cadre d’Eurofleets Bespreking in functie van accredidatie van Marchem NIOZ Bespreking gezamenlijke 2de-lijnscontrole Réunion conjointe WP « Produits » de SeaDataNet et MyOcean Deelname aan de vergadering van OSPAR-HASEC Réunion annuelle du projet FP7-MyOcean2 Marine Board Communication Panel annual meeting ICES – BEWG meeting Osinet meeting: jaarlijkse meeting van het olieverontreiniging identificatie netwerk

8/04/2013

Paris (F)

11/04/2013 11/04/2013

Yerseke (NL) Yerseke (NL)

14-16/04/2013

Cork (IRL)

14-19/04/2013 15-18/04/2013 21-24/04/2013 21-27/04/2013

Londen (UK) Cork (IRL) Bergen (N) Caen (F)

22-26/04/2013

Edinburgh (UK)

Vanhellemont Quinten

International Ocean Colour Science meeting 2013

5-9/05/2013

Darmstadt (Duitsland)

Ruddick Kevin

International Ocean Colour Science meeting 2013 + Coastcolour/SeaSWIR User Consultation Meeting

5-10/05/2013


International Ocean Colour Science meeting 2013

5-8/05/2013


8-10/05/2013

Darmstadt (Allemagne)

13-17/05/2013

Kopenhagen (DK)

Workshop GEO-CAPE

20-23/05/2013

San Francisco (USA)

ICES DIG Meeting 2013 ICES Working Group on Marine Habitat Mapping (WGMHM) Deelname voor België aan OTSOPA 13 (als HOD), de jaarlijkse vergadering van de Technische, Wetenschappelijke en Operationele Werkgroep van het Bonn Akkoord. Invited speaker on “Seminar on Environmental Impact Assessment in offshore windfarms and other large marine infrastructure” 29th meeting of CEN:TC230 Water Analysis Participation au sein de la delegation belge (incl. DG Environnement et la Police Fédérale) au Groupe de Travail coordonné par l’EMSA (Agence Européenne pour la Sécurité Maritime) – « Workshop on Combating Illegal Discharges in the Marine Environment ». Deelname aan de EARSeL 6th workshop on remote sensing of the coastal waters Deelname aan de 15e European Vessel Operator Meeting (ERVO) met presentaties RV Belgica en RV Belgica II Deelname aan RV Belgica campagne 2013-17

20-23/05/2013 20-24/05/2013

Kopenhagen (DK) Kopenhagen (DK)

21-24/05/2013

Cherbourg (F)

21-22/05/2013

Riga (Latvia)

29-30/05/2013

Kopenhagen (DK)

4-5/06/2013

Lisbonne (PT)

4-8/06/2013

Matera (It)

4-6/06/2013

Brest (Fr)

6-23/06/2013

Cadiz (SP) – Lissabon (PT)

MERIS Quality Working Group meeting

11-14/06/2013

Frascati (It)

12-14/06/2013

Frascati (It)

12-13/06/2013

Paris (F)

13-14/06/2013

Rome (It)

18-19/06/2013 24-26/06/2013

Paris (Fr) Boulogne-sur-mer (Fr)

25-28/06/2013

Bordeux (F)

24-28/06/2013 25/06/2013 26-28/06+ 0103/07/2013

Corfu (Greece) Noordwijk (NL)

Susini M.-L.

ESA/MERIS data quality working group Invitation à l’atelier d’experts organize en appui à l’élaboration du programme de surveillance DCSMM nd Deelname als uitgenodigd expert aan de 2 workshop of the SIPE Interfacing Group Mid-term review du projet JERICO Participation à un séminaire de travail à IFREMER Bijwonen van de « International Passive Sampling Workshop and Symposium » st Participation partielle au congress:1 underwater acoustics. GEO-OCULUS project review by ESA XXVIIème session de la Commission Océanographique Intergouvernementale de l’UNESCO BIH Conference

Rome, Italy

Francken Frederic

Sea Dumped Munitons Event - OPCW

03-06/09/2013 30/062/07/2013

Van Der Zande Dimitry Nechad Bouchra Degraer Steven Vanhellemont Quinten Lagring Ruth Van Lancker Vera Schallier Ronny Degraer Steven Monteyne Els Vogt Jean-Pierre

Baeye Matthias Naudts Lieven Naudts Lieven Vanhellemont Quinten Ruddick Kevin Roose Patrick Roose Patrick Ponsar Stéphanie Lacroix Geneviève Monteyne Els Norro Alain Ruddick Kevin Scory Serge

Participation au workshop : CoastColour and SeaSWIR User Consultation Meeting Chair “ICES Advisory Drafting Group on Vulnerable Marine Ecosystems”

Paris (F) Den Haag (NL)

311 st

Baeye Mathias Saudemont Daniël

1 WG DIKE technical group meeting (MSFD) th 19 MODEG meeting Deelname aan JERICO Malta summer school Afhalen stalen en terugbrengen apparatuur

Lauwaert Brigitte

Deep sea mining summit 2013

Ruddick Kevin

Campagne de mesures SeaSWIR/Gironde International workshop of the center of excellence for the global study of the function and biodiversity of forest ecosystems - Speaker Conference/workshop AIMEN – Innovative Approaches in Marine Environment Modelling Trajet vers les ateliers de Britten-Norman afin de finaliser les travaux de remise à neuf de l’intérieur Meeting van het Adviescomité (AC) van ASCOBANS CoBIOS progress meeting. Presentation of Trial results. 27ème Colloque de l'Union Internationale pour l'Etude des Insectes Sociaux - Speaker

Scory Serge

Leponce Maurice Desmit Xavier Vogt Jean-Pierre Haelters Jan Desmit Xavier Jacquemin Justine Vanhellemont Quinten Haelters Jan Norro Alain Luyten Patrick Jacquemin Justine Delsinne Thibaut Vanhellemont Quinten Vogt Jean-Pierre Ruddick Kevin Legrand Sébastien Lauwaert Brigitte Degraer Steven Scory Serge Naudts Lieven Stojanov Yvan Lagring Ruth De Cauwer Karien Lacroix Geneviève Van Cappellen Maarten Vogt Jean-Pierre Devolder Mia Saudemont Daniël Roose Patrick Ruddick Kevin Vanhellemont Quinten

3-6/07/2013

Copenhague (DK)

7-14/07/2013 25/07/2013 30/072/08/2013 11-17/08/2013

Malta Lelystad (NL) Londen (UK) Pauillac (F)

12-17/8/2013

Univ. South Bohemia Czech Republic

18-24/08/2013

Brest (Fr)

19-21/08/2013

Lee-On_Solent (UK)

25-29/09/2013 2-5/09/2013

Warshau (PL) Helsinki (Fin)

28-30/8/2013

Villetaneuse, (F)

8-13/09/2013

Edinburgh (UK)

10-12/09/2013

Götheborg (Sw)

12-22/09/2013

Calvi (Fr)

12-20/09/2013

Bogota (Colombia)

9-13/09/2013

Potsdam (D)

9-24/9/2013

Lamto, Côte d’Ivoire

15-20/09/2013

Wenen (Oostenrijk)

17/09/2013

Lisbonne (Pt)

17-18/09/2013

Villefranche sur Mer (F)

18-19/09/2013

Aberdeen (Ecosse)

19-20/09/2013 21-29/09/2013

Le Havre (F) Reykjavik (ISL)

21-28/09/2013

Lucca (It)

22-24/09/2013

Rome (It)

22-28/09/2013

Lucca (It)

22-27/09/2013

Lucca (It)

22-27/09/2013

Lucca (It)

22-27/09/2013

Reykjavik (ISL)

Tour d’Horizon

23-27/09/2013

UK-GE-NO-UK

Tour d’Horizon 2013 Marine and Coastal Eionet Workshop Afhalen stalen Jaarlijkse vergadering van de QUASIMEME scientific advisory group Sentinel-3 Mission Advisory Group

23-27/09/2013 25-27/09/2013 26/09/2013

UK-GE-NO-UK Kopenhagen (DK) Lelystad (NL)

26-27/09/2013

Wageningen (NL)

2-4/10/2013

Noordwijk (NL)

OCAPI planning meeting

3-4/10/2013

Parijs (F)

ESA Living Planet Symposium 2013 Meeting van het OSPAR Coördinatie comité on monitoring and assessment (COBAM) Organisation et encadrement du stage du plongée scientifique du groupe de travail de plongée scientifique de BELSPO Bespreking samenwerking met Colombian Ocean Commission + SENALMAR meeting 43rd annual conference of the Ecological Society of Germany, Austria and Switzerland - Speaker Training on soil-dwelling entomofauna inventory and ant taxonomy - Organizer th 2013 EUMETSAT Meteorological Conference & 19 American Meteorological Society (AMS) Satellite Meteorology, Oceanography and Climatology Confernce Participation à la formation réalisée par l’EMSA “Dispersant Usage Evaluation Tool (DUET)” Récupération de l’instrument Hydroscatt, analyse des données. Collaboration RBINS/LOV/KIOST Participation et presentation d’une communication au Workshop “Deep Water Oil Spill Modelling” EMSAGG committee and workshop ICES – SciCOM meeting + annual Science Conference Steering Committee de Seadatanet (22/09 + Conference IMDIS (23-25/09) + General Assembly Seadatanet (26-27/09) Eurofleets 2 Work Package meeting Steering Committee de Seadatanet (22/09 + Conference IMDIS (23-25/09) + General Assembly Seadatanet (26-27/09) Conference IMDIS (23-25/09) + General Assembly Seadatanet (26-27/09) Conference IMDIS (23-25/09) + General Assembly Seadatanet (26- 27/09) Annual Science Conference ICES

312 Van Cappellen Maarten Van der Zande Dimitry Dulière Valérie Francken Frederic Baeye Matthias Vanhellemont Quinten Ruddick Kevin Baetens Katrijn Luyten Patrick Van Cappellen Maarten Haelters Jan Ruddick Kevin Parmentier Koen Scory Serge Fettweis Michael Monteyne Els Lauwaert Brigitte Scory Serge Norro Alain Degraer Steven Naudts Lieven Brabant Robin De Mesel Ilse Degraer Steven

Deelname aan training “Cleanseanet basic training for duty officers”

6-8/10/2013

Lissabon

The Future of Operational Oceanography meeting 2013

7-10/10/2013

Hamburg (D)

The Future of Operational Oceanography meeting 2013 MatLab Programming Techniques – Advanced MatLab cursus MatLab Programming Techniques – Advanced MatLab cursus

7-10/10/2013

Hambourg (Allemagne)

7-9/10/2013

Eindhoven (NL)

8-9/10/2013

Eindhoven (NL)

OCAPI planning meeting

9-10/10/2013

Parijs (F)

Réunion de mission OCAPI/CNES Symposium OMARSAT en afsluiten samenwerkingsproject met Brazilië OMARSAT meeting + Coherens training voor applicaties in Cabo de Frio gebied Training “the use of surveillance systems for marine pollution detection and assessment” Workshop on Marine Biodiversiy indicators from the MSFD and Science perspective – synthesis (project EMBOS) Réunion de projet GEO-OCULUS avec HYGEOS et ESA Jerico WP10 Workshop MSFD (WG DIKE) workshop on the monitoring fact sheets approach International Conference on Cohesive Sediment Transport Processes Bijwonen van de vergadering M/424 CEN/TC 230 Water Analysis OSPAR – EIHA Dredged material workshop ICES Council Participation au congress AAUS/ESDP Kick-off project « Towards a joint monitoring programme for the North and Celtic Sea » Deelname IRSO (International Research Ship Operators Meeting) Resultaten van het WinMon onderzoek voorstellen op de Estonian wind power conference International Offshore Conference – 5 years of ecological research at alpha ventus – challenges, results and perspectives Invited speaker on “StUK plus conference on offshore windfarms”

10/10/2013

Paris (F)

13-25/10/2013

Cabo Frio (Brazilië)

13-25/10/2013

Cabo Frio (Brazilië)

14-16/10/2013

Brest (F)

15-17/10/2013

Riga (Letland)

15/10/2013 15-18/10/2013

Lille (F) Villefranche (F)

16-18/10/2013

Hambourg (D)

20-27/10/2013

Gainesville (USA)

20-22/10/2013

Berlijn (D)

20-23/10/2013 22-24/10/2013 22-28/10/2013

Dublin (IRL) Copenhague (DK) Curacao

24-25/10/2013

Amsterdam (NL)

27/104/11/2013

St. John’s (Canada)

28-30/10/2013

Hiiumaa (EST)

29-31/10/2013

Berlijn (D)

29-31/10/2013

Berlijn (D) Riga (LT)

Rumes Bob

Invited speaker op de Partiseapate workshop

30/101/112013

Jacquemin Justine

Seminar at the Department of Biological Sciences - Speaker

31/10/2013

Dulière Valérie Lacroix Geneviève Maebe Sigrid

EMoSEM Annual meeting EMoSEM Annual meeting European Marine Board Communication Panel SeaDataNet 2 – Workshop “DIVA” (logiciel de generation de climatologies Inter-Sessional Correspondence Group on Marine Litter (ICGML) OSPAR – EIHA Workshop on Economic and Social analysis coordination Deelname « NERC Marine Ecosystems Research Programme – Outline Bids moderating Panel » Invited speaker op het congress van de European Wind Energy Association Afhalen stalen Deelname aan de OSPAR-MIME vergadering Deelname aan de OSPAR-MIME vergadering

4-5/11/013 4-5/11/2013 4-6/11/2013

National University of Singapore Paris (F) Paris (F) Hamburg (D)

4-8/11/2013

Calvi (F)

4-8/11/2013

Hamburg (D)

13-14/11/2013

Londen (UK)

14/11/2013

Londen (UK)

20-21/11/2013

Frankfurt (D)

21/11/2013 24-26/11/2013 24-29/11/2013

Lelystad (NL) Kopenhagen (DK) Kopenhagen (DK)

Scory Serge Kerckhof Francis Lauwaert Brigitte Degraer Steven Rumes Bob Saudemont Daniël Roose Patrick Parmentier Koen

313 Vogt Jean-Pierre Ruddick Kevin Van der Zande Dimitry

Montage en testen radar a/b van het vliegtuig Sentinel-3 Validation Team meeting

25/11/2013 25-29/11/2013

Bremerhaven (D) Frascati (It)

ICES WGOOFE meeting 2013

25-28/11/2013

La Coruna (SP)

Scory Serge

2 ODIP workshop

De Cauwer Karien Leponce Maurice Fettweis Michael Schallier Ronny Lauwaert Brigitte Fettweis Michael Haelters Jan Degraer Steven Vanden Berghe Marie Naudts Lieven Kerckhof Francis Ruddick Kevin Vanhellemont Quinten

nd nd

2 ODIP workshop XXI simposio Mirmecologia - Roundtable organiser & speaker Examinateur voor HDR (Habilitation à Diriger la Recherche) van Dr. J. Deloffre (Université de Rouen, F) BE-AWARE final conference EMSAGG Committee meeting National Sun Yat-Sen University : geven van seminarie, begeleiding van PhD onderzoek, starten gemeenschappelijk project SPM concentratie in Taiwan Strait Meeting van het OSPAR Coördinatie comité on monitoring and assessment JMP NSCS meeting with ICG-COBAM

30/11/9/12/2013 2-9/12/2013

San Diego (USA) San Diego (USA)

1-5/12/2013

Fortaleza, Brasil

3/12/2013

Rouen (F)

9-11/12/2013 10-12/12/2013

Malmo (Zweden) Londen (UK)

9-23/12/2013

Kaohsiung (Taiwan)

11-12/12/2013

Den Haag (NL)

12/12/2013

Den Haag (NL)

JMP NSCS meeting with ICG-COBAM

12/12/2013

Den Haag (NL)

JPI Oceans Mining Impact workshop Staalname en onderzoek fouling Belgica PhD defence Clémence Goyens

17-19/12/2013 17/12/2013 19/12/2013

Kiel (Duitsland) Duikerke (F) Wimereux (F)

PhD defence Clémence Goyens

19/12/2013

Wimereux (F)

3.1.2 België Nom / Naam Legrand Sébastien Dulière Valérie Ozer José Maebe Sigrid Van Lancker Vera Francken Frederic Dulière Valérie Maebe Sigrid Ruddick Kevin Francken Frederic Van Lancker Vera Francken Frederic Leponce Maurice Maebe Sigrid Jacquemin Justine Van Lancker Vera Baeye Matthias Francken Frederic Van den Eynde Dries Fettweis Michael Maebe Sigrid Rumes Bob

Titre / Titel 1st Workshop of the NOOS Working group on drift 1st Workshop of the NOOS Working group on drift 1st Workshop of the NOOS Working group on drift VLIZ Workshop Coastal Observatories VLIZ Workshop Coastal Observatories VLIZ Workshop Coastal Observatories VLIZ Young Marine Scientists' Day 2013 VLIZ jongerendag VLIZ jongerendag VLIZ jongerendag VLIZ jongerendag SaveWater Conference Joint scientific meeting VEGECLIMCOBIMFO Studiedag Vlaamse communicatoren Bioengineering Research Day 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) 4th Marine And River Dune Dynamics Conference (MARID IV) Workshop Renewable Grid Initiative

date / datum 21-22/01/2013

Lieux / Plaatsen Gulledelle

Rôle / Rol Organiser, speaker

21-22/01/2013

Gulledelle

Participant

21/01/2013

Gulledelle

Participant

14/02/2013 14/02/2013 14/02/2013 15/02/2013 15/02/2013 15/02/2013 15/02/2013 15/02/2013 22/02/2013 21-22/2/2013

particpant particpant particpant Speaker participant Speaker Participant participant participant Speaker

26/02/2013 16/04/2013 15-17/04/2013

Brugge Brugge Brugge Bruges Brugge Brugge Brugge Brugge UAntwerpen Royal Museum of Central Africa Brussel ULB, Brussels Brugge

15-17/04/2013

Brugge

organisator

15-17/04/2013

Brugge

participant

15-17/04/2013

Brugge

participant

15-17/04/2013

Brugge

participant

15-17/04/2013

Brugge

participant

15/04/2013

Brussel (B)

Deelnemer

participant Speaker organisator

314 Lauwaert Brigitte

OSPAR- Environmental Impact of Human Activities Committee Marine Connectivity Pow Wow COHERENS workshop COHERENS workshop COHERENS workshop COHERENS developer workshop COHERENS developer workshop COHERENS developer workshop COHERENS developer workshop COHERENS developer workshop Marine Science Symposium Minisymposium OD Nature DGD-dag

15-19/04/2013

Gent (B)

22/04/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 17/05/2013 28/05/2013 30/05/2013 4/06/2013

Louvain-la-Neuve Brussel Brussel Brussel Gulledelle Gulledelle Gulledelle Gulledelle Gulledelle KULeuven BMM Oostende KBIN

13/06/2013 13/6/2013

KBIN RBINS

Participant

All OD Nature

EUROFLEETS Comité de Coordination de la Politique Internationale de l'Environnement Minisymposium OD Nature

24/06/2013

KBIN

Speakers and participants

Van Lancker Vera Van den Eynde Dries Habiyaremye Muhashy François

Conferentie Making Waves Centenary of the Royal Meteorological Institute of Belgium, Brussels: International Conference. Nutrition and Food Production in the Congo Basin

16/09/2013 26-27/09

Oostende Brussel

participant participant

30/091/10/2013

Royal Academy of Overseas Sciences

Susini M.-Lucie

Conservation Research Matters Conference

22/10/2013

BESLPO

Janssens de Bisthoven Luc

Conservation Research Matters Conference

22/10/2013

BESLPO

Haelters Jan Legrand Sébastien

Symposium “Wetenschap zet de toon” PURE-GMES workshop

24/10/2013 29-30/10/2013

speaker Invited speaker

Duliere Valérie

PURE-GMES workshop

29/10/2013

Haelters Jan

De bescherming van zoogdieren, Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt Nederlandse Zoogdiervereniging Non-indigenous species in the North-East Atlantic Non-indigenous species in the North-East Atlantic WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE

9/11/2013

Universiteit Gent EuroGOOS office, Brussels EuroGOOS office, Brussels Antwerpen

20-22/11/2013

Oostende, BE

20-22/11/2013

Oostende, BE

26-28/11/2013 26-27/11/2013 26-28/11/2013 26-28/11/2013 26-27/11/2013 26-27/11/2013 26-27/11/2013 26-27/11/2013 26-28/11/2013 26-27/11/2013

KBIN & RV Belgica KBIN KBIN & RV Belgica KBIN & RV Belgica KBIN KBIN KBIN KBIN KBIN KBIN

Scientific committee member and speaker Scientific committee member Organiser Organiser Organiser and speaker speaker Organiser Participant Participant Participant speaker Participant

WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE WINMON.BE RBINS-GSR-DEME workshop on Deep Sea Mining Science

26-28/11/2013 26-27/11/2013 26-28/11/2013 26-28/11/2013 26-28/11/2013 16/12/2013

KBIN & RV Belgica KBIN KBIN & RV Belgica KBIN KBIN KBIN

Participant and organier Participant Participant and organier speaker participant Speaker

Dulière Valérie Baeye Matthias Van Lancker Vera Fettweis Michael Luyten Patrick Baetens Katrijn Duliere Valérie Legrand Sebastien Ponsar Stéphanie Fettweis Michael All OD Nature Janssens de Bisthoven Luc Maebe Sigrid Leponce Maurice

Kerckhof Francis Degraer Steven Brabant Robin Maebe Sigrid Degraer Steven De Mesel Ilse Maes Yolande Vigin Laurence Norro Alain Kerckhof Francis Haelters Jan Van den Eynde Dries Rumes Bob Fracken Frederic Naudts Lieven De Mesel Ilse Lauwaert Brigitte Sébastien Legrand

Hoofd van Belgische delegatie/organisator Participant participant participant participant Organiser Speaker Speaker Speaker Speaker Speakers and participants speaker

Participant speaker

315 3.2

Explorations et travail hors les murs / Onderzoekstochten en werk buitenshuis

3.2.1 Deelname aan verschillende RV Belgica campagnes Van Den Branden Reinhilde Van Den Branden Reinhilde Van Den Branden Reinhilde Backers Joan Backers Joan Backers Joan Backers Joan Backers Joan Backers Joan Backers Joan Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Vanhaverbeke Wim Vanhaverbeke Wim Vanhaverbeke Wim Vanhaverbeke Wim Vanhaverbeke Wim Fettweis Michael Fettweis Michael Fettweis Michael Fettweis Michael Fettweis Michael Fettweis Michael Fettweis Michael Francken Fritz Francken Fritz Van Lancker Vera Van Lancker Vera Van Lancker Vera Baeye Matthias Baeye Matthias Vanhaverbeke Wim Vanhaverbeke Wim Naudts Lieven Naudts Lieven Naudts Lieven Naudts Lieven Naudts Lieven Coulier Gijs Saudermont Daniel Stevin Simono

2013/09: ZAGRI / MOZ4

25-29/03/2013

Belgisch deel van de Noordzee

Uitvoeder metingen

2013/19: ZAGRI / MOZ4

01-04/07/2013

Belgisch en Nederlands deel van de Noordzee

Uitvoeder metingen

2013/28: MOMO & ZAGRI / MOZ4

21-25/10/2013


Uitvoeder metingen

2013/01: MOMO + EARS 2013/09: MOMO 2013/12: MOMO 2013/15: MOMO 2013/18: MOMO 2013/22: MOMO 2013/31: MOMO 2013/01: MOMO 2013/07: MOMO 2013/09: MOMO 2013/12: MOMO 2013/15: MOMO 2013/18: MOMO 2013/22: MOMO 2013/24: MOMO 2013/27: MOMO 2013/31: MOMO 2013/33: MOMO 2013/22 2013/24 2013/24 2013/27 2013/29 2013/01 2013/07 2013/11 2013/12 2013/18 2013/22 2013/31 2013/11 2013/28 2013/19 2013/09 2013/28 2013/09 2013/19 2013/31 2013/33 2013/09: Wave Glider 2013/15: studenten MOS

23-25/01/2013 28-29/03/2013 22-23/04/2013 13-14/05/2013 27-28/06/2013 21-23/08/2013 25-27/11/2013 23-25/01/2013 7/03/2013 26/03/2013 22-23/04 + 25-26/04/2013 13-14/05 + 17/04/2013 27-28/06/2013 21-23/08/2013 9-10/09 + 12/09/2013 14-16/10/2013 25-28/11/2013 9-11/12/2013 21-23/08/2013 09-10/09/2013 12/09/2013 14-16/10/2013 13/11/2013 23-25/01/2013 07/03/2013 15/04/2013 22-26/04/2013 27-28/06/2013 21-23/08/2013 25-28/11/2013 15/04/2013 21-25/10/2013 1-4/07/2013 25-29/03/2013 21-25/10/2013 201325-29/03 1-4/07/2013 25-28/11/2013 09-11/12/2013 15/04/2013 13/05/2013

Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee

Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen

Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee Belgisch deel van de Noordzee

2013/17: UGent-SMB: ROV

10-18/06/2013

West Iberian Margin

Uitvoeder metingen Uitvoeder metingen Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica ROV operator

23/08/2013

Belgische deel van de Noordzee

Coördinator RV Belgica

28/11/2013 2013-01, 02, 12, 14, 18, 22, 27 2013-01, 02, 12, 14, 18, 22, 27 25/03/2013 en 2/4/2013


Coördinator RV Belgica

2013/22: bezoek staatssecretaris Courard 2013/31: WINMON excursie

316 3.2.2 Andere campagnes M. BAEYE . Campagne Simon Stevin: 04-06/03 + 18/09 + 26-27/09 . Campagne Tuimelaar: 25/09 F. FRANCKEN . Wetenschappelijk duiken: 22/08 + 05/09 M. FETTWEIS . Campagne Zeetijger: 23/09 KERCKHOF F. . Visiting scientist in het Smithsonian Environmental Research Centre (SERC) Edgewater, Washington (USA). 23/03-01/04/2013. LEPONCE MAURICE . Wanang, Papua New Guinea, 14/4-15/5/2013, Study of the canopy biodiversity with a hot air balloon. . Kisangani, Congo, 26/-28/7/2013, COBIMFO project. . Ilha Grande, Itabuna, Fortaleza, Brasil; project « From micro to macroscale: a functional comparison of the structure of Atlantic, Chacoan and Amazonian ant communities. Implications for biodiversity conservation& organization of a round table at XXI simposio mirmecologia. ELS MONTEYNE . IPSW, Bordeaux; WGMS, Lowestoft; CEN, Berlijn en Vilnius KOEN PARMENTIER . Quasimeme SAB, Wageningen, Jerico WS WP10, Villefranche; OSPAR MIME, Kopenhagen GIJS COULIER . Hueet safety training, Rotterdam SURV campagnes JEAN-PIERRE VOGT, MAARTEN VAN CAPPELLEN . OPERA, gezamenlijke controle-operatie Belgische Kustwacht, 22-25/04/2013, Belgische zeegebieden, luchtoperatoren . POLEX nationale oliebestrijdingsoefening in Belwind windmolenpark, 25/06/2013, Belgische zeegebieden, luchtoperatoren . BONNEX - oefening in de Franse wateren ter hoogte van Duinkerke, 16/05/2013, Frankrijk, Luchtoperatoren . Tour d’Horizon 2013, 5-daagse internationale campagne ter controle van offshore platformen in Noordzee (in kader van Bonn Akkoord), 23-27/09/2013, Verenigd Koninkrijk, Shetlands, Noorwegen, Duitsland, Luchtoperatoren JEAN-PIERRE VOGT . Vlucht met de 4 winnaars van het KBIN concours “Goeiendag week”, 13/08/2013, Belgische zeegebieden, Luchtoperator JEAN-PIERRE VOGT, RONNY SCHALLIER de . ‘Open Door’ dag van de 15 Wing (Defensie): antwoord op vragen en bezoek van het vliegtuig, 2122/09/2013, Melsbroek, militaire basis, Afgevaardigden WARD VAN ROY, MAARTEN VAN CAPPELLEN . OPERA, gezamenlijk controle-operatie Belgische Kustwacht, 13-14/11/2013, Belgische zeegebieden, Luchtoperator 3.3 Autres déplacements professionnels, en Belgique et à l'étranger / Andere werkzendingen, binnen België of in het buitenland . REMSEM: verschillende zendingen . SURV

Persoon Ronny Schallier Ronny Schallier

Ronny Schallier Ronny Schallier, Ward Van Roy

Titel evenement Vergadering Operationele Werkgroep ANIP Noordzee Bonn Agreement subregional meeting on quadripartite Zone Claimsvergadering MSC Flaminia-incident Bespreking Samenwerkingsakkoord DGL-BMM (luchttoezicht)

Datum 18/01/2013

Plaats MRCC, Oostende

Rol Afgevaardigde

23/01/2013

DG Leefmilieu, Brussel

Afgevaardigde

25/01/2013 30/01/2013

Burg, Brugge DG Leefmilieu, Brussel

Afgevaardigde Afgevaardigden

317 Ronny Schallier

PR-Event Toezichtsvliegtuig

05/02/2013

Luchthaven, Oostende

Ronny Schallier, JeanPierre Vogt Ronny Schallier Ronny Schallier

Jaarlijkse Vergadering Dienst Zeevisserij

08/02/2013

DZV, Oostende

Afgevaardigde/ spreker Afgevaardigden

Overlegorgaan Kustwacht ANIP Noordzee – Werkgroep Monodisciplinair Plan D1 OPERA sessie van april 2013 – voorbereidingsvergadering OSC Table Top – Voorbereidende vergadering Briefing nieuw ANIP Noordzee Kustwacht Werkgroep ANIP Noordzee OSERIT training Kustwachtcentrale (~OPTOS, V.Dulière) OSERIT training Kustwachtcentrale (~OPTOS, V.Dulière) OSC Table Top – Voorbereidende vergadering (2) OSC Table Top oefening Symposium OD Natuur (deel 1)

08/02/2013 04/03/2013

Burg, Brugge MRCC, Oostende

Afgevaardigde Afgevaardigde

11/03/2013

MIK, Zeebrugge

Afgevaardigde

13/03/2013 14/03/2013 15/03/2013 19/03/2013

MIK, Zeebrugge DG Leefmilieu, Brussel MRCC, Oostende MRCC, Oostende

Expert Afgevaardigde Afgevaardigde Expert

26/03/2013

MRCC, Oostende

Expert

10/04/2013

MIK, Zeebrugge

Expert

18/04/2013 30/05/2013

MIK, Zeebrugge BMM, Oostende

Expert Afgevaardigde

Overlegorgaan Kustwacht Jur.Werkgroep ANIP Noordzee claimsvergadering Jean-Pierre Vogt Vergadering Operationele Werkgroep ANIP Noordzee Jean-Pierre Vogt Info sessie gegeven over luchttoezicht aan de Seahopper group (Belwind) Jean-Pierre Vogt, Ward Symposium OD Natuur (deel 2) Van Roy, Maarten Van Cappellen Ronny Schallier, Ward Vergadering FOD P&O-BMM Van Roy (instrumentatie OO-MMM) Ronny Schallier Werkvergadering Luchttoezicht DGL-BMM Ronny Schallier Kustwacht Werkgroep ANIP Noordzee Ronny Schallier Overleg Minister v/d Noordzee inzake Milieutoezicht (~Kustwacht) Ronny Schallier Vergadering Aquacultuur Ronny Schallier Overlegorgaan Kustwacht Ronny Schallier, Jean- Overlegvergadering Parket Kortrijk Pierre Vogt (MARPOL-dossiers) Ronny Schallier Kustwacht Werkgroep ANIP Noordzee Ronny Schallier, Jean- MARPOL Netwerk vergadering. Pierre Vogt Ward Van Roy, Ronny OPTIMARE: coordinatie vergadering Schallier, Jean-Pierre betreffende de contractuele aspecten (ook Vogt met F.Delbeke en Tom Aarts). Ronny Schallier SafeSeaNet-vergadering Jean-Pierre Vogt, Vergadering met Jan Garcet (SPN): Procedures Ronny Schallier Processen-Verbaal MARPOL cases Ronny Schallier Vergadering Milieutoezicht & -controle Jean-Pierre Vogt MARPOL Draaiboek werkgroep vergadering

31/05/2013 11/06/2013

Burg, Brugge Burg, Brugge

Afgevaardigde Afgevaardigde

13/06/2013

FAC, Kamgebouw Brugge

Afgevaardigde

17/06/2013

MRCC, Oostende

Expert

24/06/2013

KBIN, Brussel

Afgevaardigde

15/07/2013

FOD P&O, Brussel

Afgevaardigden

13/08/2013 30/08/2013 02/09/2013

Afgevaardigde Afgevaardigde Afgevaardigde

03/09/2013 13/09/2013 16/09/2013

DG Leefmilieu, Brussel Kam-gebouw, Brugge Marinebasis/MIK, Zeebrugge DG Leefmilieu, Brussel Burg, Brugge Parket, Kortrijk

30/09/2013 15/10/2013

MRCC, Oostende DG Leefmilieu, Brussel


17/10/2013

BMM, Brussels

Afgevaardigden

24/10/2013 05/11/2013

Afgevaardigde Experten

Ronny Schallier

Operationele Kustwacht-Werkgroep ANIP Noordzee Jur. Kustwacht-Werkgroep ANIP Noordzee

13/11/2013

MRCC, Oostende Scheepvaartpolitie Oostende DG Leefmilieu DG Mobiliteit – Maritiem vervoer, Oostende Kam-gebouw, Brugge

19/11/2013

Burg, Brugge

Afgevaardigde

KBIN Safety Group vergadering 80° SQN UAV – Bezoek en uitwisseling van informatie

21/11/2013 04/12/2013

KBIN, Brussel Luchtmachtbasis, Florennes


Jean-Pierre Vogt Ronny Schallier Ronny Schallier Ronny Schallier Ronny Schallier Jean-Pierre Vogt Ronny Schallier Ronny Schallier Ronny Schallier, JeanPierre Vogt, Ward Van Roy, Maarten Van Cappellen Ronny Schallier Ronny Schallier

Ronny Schallier Ronny Schallier Ronny Schallier, Maarten Van Cappellen, Ward Van Roy, Jean-Pierre Vogt

08/11/2013 12/11/2013

Afgevaardigde Afgevaardigde Experten

Afgevaardigde Expert Afgevaardigde

318 Ronny Schallier, JeanPierre Vogt, Ward Van Roy, Maarten Van Cappellen Jean-Pierre Vogt Ronny Schallier Jean-Pierre Vogt Maarten Van Cappellen Maarten Van Cappellen Ronny Schallier

. MARECO

De Mesel Ilse De Mesel Ilse De Mesel Ilse

Kerckhof Francis Kerckhof Francis Kerckhof Francis Haelters Jan Degraer Steven Haelters Jan Haelters Jan Haelters Jan Haelters Jan Degraer Steven Degraer Steven Ozer José Legrand Sebastien Luyten Patrick Legrand Sebastien Ozer Jose Luyten Patrick Luyten Patrick Dulière Valérie Legrand Sébastien Luyten Patrick

HUET training (GET WET)

03/03/2013

Rotterdam, NL

Luchtoperatoren

BONNEX oefening van Mei ’13 – voorbereidingsvergadering OTSOPA 13 – jaarlijkse Bonn Akkoord vergadering 4e vergadering van de werkgroep “for drafting an EU manual for combatting illegal discharges in the marine environment” EMSA CleanSeaNet basic training course

15/05/2013

Duinkerke, France

Afgevaardigde

21-24/05/2013

Cherbourg, France

Afgevaardigde

04-05/06/2013

EMSA, Lissabon, Portugal

Nationaal expert

7-8/11/2013

EMSA, Lissabon, Portugal

SAT-operator

EMSA The use of surveillance systems for marine pollution detection and assessment BE-AWARE Final Conference (Bonn Akkoord project)

15-16/11/2013

EMSA, Brest, France

Luchtoperator

09-11/12/2013

Malmo, Zweden

Afgevaardigde

Options for Delivering Ecosystem-based Marine Management (ODEMM) roadshow OSPAR Biodiversity Committee (BDC) ICES Working Group on Marine Benthal and Renewable Energy Development Intersessional Correspondence Group on Marine Litter (ICGML), 11th meeting Meeting van de ICES Working Group on Introductions and Transfers of Marine Organisms (WGITMO) Meeting van de ICES Working Group on Ballast Water and other Ship Vectors (WGBSOV), OSPAR Coordination Group on Biological Assessment and Monitoring (COBAM). ICES Working Group on Marine Benthal and Renewable Energy Development Workshop on the introduction to statistical modelling ICES Working Group on Marine Mammal Ecology (ICES MME). ASCOBANS Advisory Committee (AC OSPAR Coordination Group on Biological Assessment and Monitoring (COBAM) ICES Benthos Ecology Working Group (BEWG) meeting ICES Advice Drafting Group on Vulnerable Marine Ecosystems (ADGVME) meeting réunion de travail NOOS/MyOcean NOOS streeing group meeting Nordic User Group NOOS annual meeting NOOS annual meeting Workshop on bilateral cooperation Workshop on bilateral cooperation EMoSEM annual meeting EuroGOOS annual meeting VLABEL Stuurgroep, Technische werkgroep en werkvergaderingen

21-22/11/2013

Haarlem (Nederland)

participant

februari 2013 19-22/03/2013

Trondheim (Noorwegen) Caen (France)


5-6/11/2013

Hamburg (D)

participant

20-22/03/2013

Montreal (Canada)

participant

18-20/03/2013

Montreal, (Canada)

participant

11-12/12/2013

participant

19-22/03/2013

Den Haag (The Netherlands) Caen (France)

22-25/01/2013

St.-Andrews (UK)

participant

4-7/02/2013

Paris (France)

participant

25-29/08/2013 10-12-9/2013

Warschau (Poland) Götheborg (Sweden)


22-26/04/2013

La Coruna (ES)

chair

14-16/05/2013

Copenhagen (Denmark)

chair

7/03/2013 17/04/2013 26-28/08/2013 11-13/09/2013 11-13/09/2013 13/09/2013 21-24/10/2013 4-5/11/2013 20-21/11/2013

BSH, Hamburg, Germany Cork, Ireland Gulledelle EuroGOOS office, Brussels EuroGOOS office, Brussels CoC, Bogota IEAPM, Brazil Paris, France EuroGOOS office, Brussels IMDC, WL, AMT, ANTEA, KUL, Gulledelle

Participant/Speaker organiser Participant/ Speaker Participant Organiser Participant Speaker participant participant

participant

. DGD DE KOEIJER H., SCHLESSER M., JANSSENS DE BISTHOVEN L. . 03.04, en andere. Deelname aan vergaderingen voor het voorbereiden van revisie van de Nationale Stategie Biodiversiteit . 04.09, 08.10, 10.12, deelname aan GD biodiversiteit en Natuur, KBIN, Brussel

319 DE KOEIJER H.,

. 25.07, deelname aan WIPIEI vergaderingen o.a. ter voorbereiding van SBSTTA-17, georganiseerd door de EU. . 01.07, vergadering voor ABS werkgroep, SPF Environment, Brussel . 03.09, bespreking met Anne Teller ter voorbereiding van CGN, EU Commission Environment, Brussel . 09.09, vergadering met LNE over indicatoren voor NBS, Brussel . 19.09, vergadering van de expertengroep Landbouw en voedselzekerheid, DGD, Brussel. . 20.09, deelname aan CGN van de EU over reporting tools voor NBSAPs, EU Commission, Brussel. . 08.11, voorbereidende vergadering voor calls BRAIN, axen 4 en 5, BELSPO, Brussel . 07-13.04, dienstreis naar Bujumbura, Burundi en Kigali, Rwanda voor het geven van trainingen. . 21-23.05, dienstreis naar Kopenhagen, Denemarken om deel te nemen aan Expert group for development of NBSAP reporting tool. . 01-07.06, dienstreis naar Montreal, Canada voor deelname aan Expert group capacity building for ABS . 19-21.11. Deelname aan EC CHM Meeting, Kopenhagen, Denemarken DE KOEIJER H., JANSSENS DE BISTHOVEN L., . 07.05, deelname aan de assisen Ontwikkelingsamenwerking, Egmond Paleis, Brussel . 26.08, 23.09, 04.10, vergaderingen ter voorbereiding van SBSTTA 17, KBIN en SPF environnement, Brussel . 12-20.10. Dienstreis naar Montreal, Canada om deel te nemen aan SBSTTA 17 HABIYAREMYE MUHASHY FR. . 26.03.2013. Palais des Académies (Place Ducale Bruxelles), Réunion de l’Ac. Roy. Sc. O-Mer, classe des sciences naturelles et médicales. . 04.10.2013. Palais des Académies (Place Ducale Bruxelles), Réunion de l’Ac. Roy. Sc. O-Mer, classe des sciences naturelles et médicales. . 13.06.2013. MRAC; Réunion avec Dr Jérôme Degreef (JBNB) et Benoît Nzigidahera (INECN). Recherche sur les services écosystémiques au Burundi. . 30.04.2013. JBNB Meise, Collaboration à la définition et à l’encadrement de la recherche sur les services écosystémiques au Burundi. . 29.08.2013. JBNB Meise, Lexique PNKB . 25.11.2013. UA. Participation au jury de thèse de doctorat Mr Mangambu Mokoso Jean de Dieu Mangambu. . 15-31.07.2013, R. D. Congo: Promotion de la recherche sur les services écosystémiques, en collaboration avec l’ERAIFT et l’UNIKIN, avec au préalable une collecte de l’information sur les usages des plantes spontanées dans la RDCBL. . 12-25.05.2013, Bénin. Première collaboration entre l’IRSNB et l’Université d’Abomey-Calavi (Bénin) sur le terrain, en vue d’une mise en pratique de connaissances scientifiques pour l’amélioration de la surveillance des habitats soumis aux feux et au parcours. . 18.2-02.03.2013, R. D. Congo : Evaluation des activités du « Law Enforcement Monitoring »effectuées avec l’appui de la DGD-IRScNB dans les aires protégées en R. D. Congo (pour le rapport d’activité DGD 2012) SUSINI M.-L., . 15.04.2013. EU Expert group on biodiversity and development (under the CGBN), Salle Nyerere, Rue de la Science 15, Brussels. nd . 02.10.2013, 2 Scientific Advisory Committee meeting, Belspo, Brussels. . 25.02-01.03.2013. Session de renforcement des capacités des contributeurs nationaux pour la mise à jour du site web du CHM Ghana, Accra, Ghana (Financée par le FEM). . 11-14.03.2013. Atelier régional africain du partenariat belge sur le centre d'échange d'information (CHM), à Marrakech, Maroc. . 22-23.05.2013. EU CHM Working group on ''Sharing information on implementation and reporting on progress between global, regional and national levels'', Copenhagen, Denmark. th . 29-31.05.2013. 8 eLearning Africa conference, Windhoek, Namibia. . 17-20.12.2013. Session de renforcement des capacités des contributeurs nationaux pour la mise à jour du site web du CHM de la Côte d’Ivoire, Abidjan. JANSSENS DE BISTHOVEN L., . 21-10. DGD workshop met KLIMOS op strategie leefmilieu

320 . 25-10. BELSPO workshop Cooperatie Afrika, ppt presentatie . 4.12-6-12 Dienstreis als Europese expert op CBD-workshop in Chennai (India) op biodiversiteit en armoede bestrijding ter voorbereiding van WIGRI5 en COP12 DE KOEIJER H, SUSINI M.-L. . 06-19.03-11.02. Dienstreis naar Marrakesh, Marokko voor het geven van Workshop voor partnerlanden ter voorbereiding van het strategisch plan 2014-2023. . 14-22.12. Dienstreis naar Abidjan, Côte d'Ivoire voor het geven van nationale training CHM voor Côte d'Ivoire. LUYTEN P. . 12-19.09.2013. Colombian Ocean Commission, Bogota en SEMILNAR conferentie, Carthagena, Colombia BAETENS K., LUYTEN P. . 13-25.10.2013. Arraial do Cabo, Brazil, Eind missie samenwerking met Marinha do Brasil – IEAPM . SUMO Zendingen/vergaderingen in België . 04/01 Vergadering TILES project, BMM: V. Van Lancker . 14/01 VLABEL Technische Werkgroepvergadering: D. Van den Eynde . 14/01 VLABEL Stuurgroepvergadering: D. Van den Eynde . 16/01 Vergadering VLIZ: M. Baeye . 30/01 Vergadering Indi67, KULeuven: D. Van den Eynde, M. Fettweis . 04/02 Vergadering TILES, UGent: V. Van Lancker . 18/02 Stuurgroepvergadering VLABEL: D. Van den Eynde . 25/02 Meeting Belgische Geologische Dienst: V. Van Lancker . 27/02 Overleg SUMO-MDO, Brussel: D. Van den Eynde, M. Fettweis, V. Van Lancker, F. Francken . 06/03 Vergadering samenwerking BMM-WL, Borgerhout: D. Van den Eynde, M. Fettweis . 18/03 Meeting Afdeling Kust: V. Van Lancker . 19/03 Meeting VLIZ: V. Van Lancker . 20/03 Meeting DAB Vloot: M. Baeye . 22/03 Meeting MEB Kabel Elia-Nemo, BMM: D. Van den Eynde . 25/03 VLABEL Technische Werkgroep, WL Borgerhout: D. Van den Eynde . 11/04 Vergadering Northwind, gebruik Wave Glider Liquid Robotics: D. Van den Eynde . 24/04 Vergadering Elia-BOG, BMM: D. Van den Eynde . 25/04 Vergadering JERICO, S. Vandervreken, BMM: D. Van den Eynde, F. Francken . 25/04 Vergadering H. Annendyck, Colruyt, BMM: D. Van den Eynde . 30/04 Overleg SUMO-MDO, Oostende: D. Van den Eynde, M. Fettweis, V. Van Lancker, F. Francken, M. Baeye . 06/05 Meeting metingen Broersbank, KULeuven: D. Van den Eynde . 16/05 Aanwerving van industrieel ingenieur bij MDO, Oostende: D. Van den Eynde, M. Fettweis . 22/05 Lid jury voor evaluatie van onderzoeksvoorstellen, Koninklijke Militaire School, Brussel: M. Fettweis . 24/05 Meeting Sediment Balans, Vlaamse Baaien project, Waterbouwkundig Laboratorium, Borgerhout: D. Van den Eynde, M. Fettweis . 26/05 Oostende Voor Anker: D. Van den Eynde . 29/05 Vergadering terreinproef AMT-Antea-BMM, Gent: M. Fettweis . 04/06 4Shore Meeting, UGent: M. Fettweis . 19/06 Meeting Climate Centre: D. Van den Eynde . 19/06 Vergadering ambtelijke werkgroep baggeren, Brussel: M. Fettweis . 19/06 Vergadering VUB: M. Baeye . 21/06 VLIZ Wetenschappelijke Raad: V. Van Lancker . 25/06 Vergadering MONIT.BE, Brussel: M. Fettweis . 26/06 VLABEL Stuurgroep: D. Van den Eynde . 26/06 MARECO Meeting, Oostende: V. Van Lancker . 26/06 Vergadering terreinproef BMM-Antea, Gent: M. Fettweis . 03/07 Vergadering SUMO-REMSEM, Brussel: M. Fettweis, D. Van den Eynde . 06-07/07 Navy Days, Zeebrugge: F. Francken, D. Van den Eynde

321 . 25/07 . 08/08

MOZ4 Wetenschappelijke Meeting: V. Van Lancker, D. Van den Eynde Meeting JCJ Yu + studenten (Sun-YatSen National University, Taiwan), Brussel: M. Fettweis . 22/08 Meeting KUL: M. Baeye . 10/09 Vergadering stuurgroep MONIT.BE, Brussel: M. Fettweis . 10/09 Vergadering Consultation Group MONIT.BE, Brussel: M. Fettweis, V. Van Lancker, D. Van den Eynde, M. Baeye . 10/09 Bijdrage Panorama-uitzending over Chemische Munitie op de Paardenmarkt: F. Francken . 12/09 CFC Meeting: D. Van den Eynde . 12/09 Bijdrage Panorama-uitzending over Chemische Munitie op de Paardenmarkt: F. Francken . 13/09 Coördinatievergadering RV Belgica: M. Fettweis, V. Van Lancker . 13/09 MOZ4 Meeting: V. Van Lancker, M. Baeye, D. Van den Eynde . 17/09 Windmolen Monitoring Report Meeting: D. Van den Eynde . 20/09 Overleg SUMO-MDO, Oostende: D. Van den Eynde, F. Francken, M. Fettweis, V. Van Lancker, M. Baeye . 20/09 Meeting UGent: V. Van Lancker . 25/09 Meeting UGent: V. Van Lancker . 30/09 VLABEL Stuurgroep: D. Van den Eynde . 02/10 Meeting Jan De Nul – BOG Elia: D. Van den Eynde . 11/10 Vergadering Polar Research at KBIN: D. Van den Eynde, M. Fettweis, V. Van Lancker, M. Baeye . 15/10 Vergadering MONIT.BEe: M. Fettweis, V. Van Lancker . 15/10 Meeting KUL: M. Baeye . 18/10 Meeting Windmolen Monitoring, UGent: D. Van den Eynde . 22/10 Meeting Windmolenparken MEB: D. Van den Eynde . 08/11 Technische Werkgroep VLABEL: D. Van den Eynde . 12/11 Meeting Ecosysteem Visie Kust, INBO: D. Van den Eynde . 14/11 Voorstelling Compendium Kust en Zee, Vlaams Parlement: D. Van den Eynde . 18/11 Meeting Windmolenparken Conferentie, UGent: D. Van den Eynde . 19/11 Vergadering met Haven van Rotterdam over SPM metingen, Brussel: M. Fettweis, M. Baeye, F. Francken . 21/11 Vergadering Deep Sea Mining at KBIN: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, M. Baeye, M. Fettweis . 04/12 Vergadering ambtelijke werkgroep baggeren, Antwerpen: M. Fettweis . 06/12 Overleg SUMO–MDO, Brussel: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, M. Baeye, M. Fettweis, F. Francken . 09/12 UGent: V. Van Lancker . 11/12 Kick-off Meeting TILES, Renard Centre, UGent: V. Van Lancker (presentatie), D. Van den Eynde . 16/12 Stuurgroep VLABEL, IMDC, Berchem: D. Van den Eynde . 16/12 Meeting Deep Sea Mining, BMM-DEME-Belspo, BMM-Brussel: V. Van Lancker (presentatie) . 18/12 Meeting Data Bases at OD Natuur: V. Van Lancker (presentatie) . 19/12 Stuurgroep Monit.BE: D. Van den Eynde . 19/12 Consultation groep Monit.BE: D. Van den Eynde, V. Van Lancker Zendingen/vergaderingen in het buitenland . 25-27/02 Meeting, samenwerking, University of Hull: M. Baeye . 21-24/05 ICES Working Group Marine Habitat Mapping: V. Van Lancker (presentatie) . 15/07 Sea Dumped Munitions Side Event, Den Haag: F. Francken . 09-22/12 Uitnodiging voor verblijf aan het Department of Marine Environment and Engineering, National Sun Yat-Sen University, Koahsiung, Taiwan: M. Fettweis Seminaries . 17/01 Seminarie ‘Ocean Modelling for Coastal Management’, Marcos Mateus, Tecnico Lisboa, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, M. Fettweis, V. Van Lancker . 12/04 Seminarie ‘Japan’s experience in the disposal of sea dumped chemical munitions and prospective view’, Joseph Asahina, Kobelco, Kobe Steel Ltd., BMM, Brussel: D. Van den Eynde, M. Fettweis, F. Francken

322 . 07/06

Seminarie Erika Martini, BMM, Brussel: M. Baeye, Fettweis, D. Van den Eynde, V. Van Lancker . 21/06 Seminarie “Modeling of intermediate water formation and subsurcace heat transport in the Godthaabsfjord”, J. Bendsen, ClimateLab, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, M. Baeye . 02/09 Seminarie “Turbidity from SEVIRI full disk imagery”, Q. Vanhellemont, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, M. Fettweis, F. Francken, V. Van Lancker, M. Baeye . 23/09 Seminarie "Monitoring of the suspended sediment in Korean coastal water using multi spatial and temporal resolution satellite sensors (GOCI and Landsat ETM+)", Jinah Eom, Korean Institute of Ocean Science and Technology (KIOST), BMM, Brussel: D. Van den Eynde. . 23/09 Seminarie “Modified MUMM atmospheric correction algorithm for GOCI data in extremely turbid waters”, Boram Lee, Korean Institute of Ocean Science and Technology (KIOST), BMM, Brussel: D. Van den Eynde . 07/10 Seminarie “Muddy Marine Snow in Belgian Coastal Waters”, M. Fettweis, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, F. Francken, M. Baeye . 14/10 Seminarie “Modelling the larva transport of the Anguilla Anguilla“, Leo Barbut, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, M. Fettweis, M. Baeye, F. Francken . 04/11 Seminarie “COHERENS and the ensemble Kalman filter: Data assimilation work at RBINSOD-Nature”, Stéphanie Ponsar, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, M. Fettweis, M. Baeye, F. Francken . 02/12 Seminarie “Could phytoplankton start to grow under high TSM?”, Xavier De Smit, BMM, Brussel: D. Van den Eynde, V. Van Lancker, M. Fettweis, M. Baeye, F. Francken Training SUMO . 9-11/01 Training Geo-Seas, Brest, Frankrijk: V. Van Lancker . 30/01 MatLab Training: MatLab for Excel Users, Gent: D. Van den Eynde . 4,5,7,8/2 Cursus “R”, KULeuven: M. Fettweis . 18-22/02 Multibeam opleiding, VLIZ: V. Van Lancker . 03/03 Safety Training, Rotterdam: V. Van Lancker . 14/03 MatLab Training: Handling large datasets efficiently in MatLab: M. Baeye . 8-12/7 Jerico Summer School, Malta: M. Baeye . 5,12,19,26/11-3/12 Cursus “Technologietransfer”, UGent: V. Van Lancker . 8-9/10 MatLab Training “MatLab Programming Techniques”, Eindhoven: M. Baeye, F. Francken . 19/11 Cursus “Subversion”, KULeuven: D. Van den Eynde . 3/12, 5/12 Cursus “Introduction to MPI”, KULeuven: D. Van den Eynde

. MDO De Schepper Gregory

Keuring en/of opvolging van de werking van de Belgische automatische registreertoestellen (ter controle van de zandwinningen) die beheerd worden door OD Natuur MDO

RV Belgica: Opstarten campagnes

RV Belgica: ICT ondersteuning

22/02/2013 06/03/2013 15/04/2013 08/05/2013 13/05/2013 28/05/2013 31/05/2013 21/06/2013 27/06/2013 12/09/2013 24/09/2013 09/10/2013 22/10/2013 22/11/2013 27/11/2013 11/03/2013 08/04/2013 06/05/2013 26/08/2013 07/10/2013 12/11/2013 15/01/2013 16/01/2013 18/01/2013 21/01/2013 18/04/2013

Breskens, Sluiskil Oostende Nieuwpoort Oostende Oostende Zeebrugge Breskens Breskens, Hansweert Nieuwpoort Brugge Oostende Oostende Zeebrugge, Oostende Zeebrugge Breskens Zeebrugge

Toezichthouder

Zeebrugge

Netwerkbeheerder

Operator

323

Van Den Branden Reinhilde

HUET Training: overlevingstechnieken op zee Zagri: Vergadering met fabrikant Keuring en/of opvolging van de werking van de Belgische automatische registreertoestellen (ter controle van de zandwinningen) die beheerd worden door OD Natuur — MDO

Van Den Branden Reinhilde Van Den Branden Reinhilde

HUET Training: overlevingstechnieken op zee

Van Den Branden Reinhilde Van Den Branden Reinhilde Backers Joan

Zagri: Vergadering met fabrikant: voorbereiding vernieuwing EMS Zagri: voorstelling nieuw EMS op Raadgevende Commisie

Hindryckx Kevin

RV Belgica: opstart meetcampagne

Hindryckx Kevin

MOMO: Werkzaamheden tripode

Hindryckx Kevin

MOMO: Verankering tripode via DAB Vloot

Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Hindryckx Kevin Naudts Lieven

HUET Training: overlevingstechnieken op zee RV Belgica: Voorbereiding vlootdagen Deelname controlevlucht boven Noordzee Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica budget

RV Belgica: opstart campagnes

RV Belgica: opstart meetcampagne

24/07/2013 20/08/2013 20/09/2013 28/10/2013 13/11/2013 03/03/2013 21/03/2013 22/01/2013 31/01/2013 26/02/2013 05/03/2013 08/03/2013 22/04/2013 21/05/2013 28/05/2013 16/07/2013 30/08/2013 17/09/2013 03/10/2013 07/10/2013 21/11/2013 03/12/2013 03/03/2013

Rotterdam Eindewege Zeebrugge Nieuwpoort, Vlissingen Vlissingen, Breskens Zwijndrecht Zeebrugge Oostende Zeebrugge Brugge Sluiskil Zeebrugge, Breskens Vlissingen Oostende Nieuwpoort Zeebrugge Vlissingen Rotterdam

Deelnemer Deelnemer Toezichthouder

04/02/2013 09/09/2013 30/09/2013 18/11/2013 21/03/2013

Zeebrugge

Operator

Eindewege

deelnemer

25/06/2013

Brussel

spreker

11/02/2013 18/02/2013 18/03/2013 15/04/2013 22/04/2013 23/05/2013 15/07/2013 09/09/2013 23/09/2013 14/10/2013 18/02/2013 25/03/2013 01/07/2013 26/08/2013 02/12/2013 22/01/2013 06/03/2013 21/03/2013 27/03/2013 17/04/2013 24/04/2013 08/05/2013 07/06/2013 20/08/2013 11/09/2013 13/09/2013 24/09/2013 11/10/2013 05/12/2013 12/12/2013

Zeebrugge

Operator

Zeebrugge

Operator

Zeebrugge

Operator

10/06/2013 23/09/2013 03/03/2013 05/07/2013 27/08/2013 23/01/2013 24/01/2013

Zeebrugge

Operator

Rotterdam Zeebrugge Oostende Zeebrugge Zeebrugge

Deelnemer Operator Passagier Coördinator RV Belgica Coordinator RV Belgica

Deelnemer

324 Meeting CFC Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica budget VLIZ minisymposium

28/01/2013 01/02/2013 04/02/2013 14/02/2013

Brussel Zeebrugge Zeebrugge Brugge

VLIZ jongerencontactdag

15/02/2013

Brugge

Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica beheer Meeting SUMO-MDO

20/02/2013 22/02/2013 27/02/2013

Zeebrugge Zeebrugge Brussel

Meeting CFC Meeting RV Belgica beheer Meeting communicatie KBIN Meeting RV Belgica beheer BELSPO Meeting RV Belgica film Meeting RV Belgica cp 2013/17 Meeting RV Belgica VSAT Meeting Group Verbaet Meeting VlaBel

01/03/2013 15/03/2013 26/03/2013 24/04/2013 02/05/2013 03/05/2013 06/05/2013 15/05/2013 17/05/2013

Brussel Zeebrugge Brussel Brussel Brussel Zeebrugge Zeebrugge Antwerpen Brussel

Meeting RV Belgica onderhoud Meeting ILVO Meeting dotOcean Meeting Afdeling Kust Meeting RV Belgica II BELSPO Meeting RV Belgica budget Meeting ZAGRI FOD ECON Meeting aMT

21/05/2013 22/05/2013 22/05/2013 31/05/2013 31/05/2013 25/06/2013 25/06/2013 26/06/2013

Zeebrugge Oostende Brugge Oostende Brussel Evere Brussel Gent

Meeting RV Belgica: bezoek staatssecretaris Bogaert

28/06/2013

Zeebrugge - Oostende

Meeting RV Belgica onderhoud Meeting SUMO-MDO

08/07/2013 09/07/2013

Zeebrugge Brussel

Meeting RV Belgica film Meeting RV Belgica: bevelsoverdracht Meeting RV Belgica onderhoud Meeting RV Belgica budget Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica cp2013/24 Meeting MOZ4

11/07/2013 12/07/2013 16/07/2013 17/07/2013 18/07/2013 19/07/2013 25/07/2013

Brussel Zeebrugge Zeebrugge Evere Zeebrugge Peutie Brussel

Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica onderhoud Meeting RV Belgica onderhoud Meeting CFC Meeting MONIT.BE

02/08/2013 08/08/2013 14/08/2013 28/08/2013 10/09/2013

Zeebrugge Zeebrugge Zeebrugge Brussel Brussel

Meeting CFC Meeting RV Belgica jaarplan BELSPO Meeting RV Belgica film Meeting RV Belgica II BELSPO: DEME - GSR Meeting RV Belgica beheer: directie Marinecomponent Meeting RV Belgica II BELSPO: IFREMER Meeting RV Belgica beheer Meeting CFC Meeting RV Belgica onderhoud Meeting RV Belgica werking Meeting SUMO-MDO

12/09/2013 13/09/2013 17/09/2013 20/09/2013 30/09/2013 04/10/2013 09/10/2013 11/10/2013 18/10/2013 21/10/2013 06/11/2013

Brussel Brussel Brussel Brussel Zeebrugge Brussel Zeebrugge Brussel Zeebrugge Zeebrugge Brussel

Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Coordinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coordinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica

325 CFC Meeting RV Belgica budget KBIN Meeting RV Belgica werking, budget & RV Belgica II Kabinet Meeting BELSPO Working Group on Scientific Diving (BWGSD) Meeting RV Belgica budget Meeting RV Belgica - MDO beheer

06/11/2013 06/11/2013 07/11/2013

Brussel Brussel Brussel

Hoofd MDO Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica

18/11/2013

Brussel

19/11/2013 19/11/2013

Evere Brussel

Meeting Deep Sea Mining

21/11/2013

Brussel

Meeting RV Belgica onderhoud Meeting RV Belgica werking Meeting MARECO-MDO

22/11/2013 29/11/2013 05/12/2013

Zeebrugge Zeebrugge Brussel

Meeting SUMO-MDO

06/12/2013

Brussel

Meeting RV Belgica film Meeting RV Belgica werking Meeting RV Belgica II BELSPO: STX Meeting CFC Meeting Deep Sea Mining KBIN: GSR - DEME

06/12/2013 09/12/2013 11/12/2013 16/12/2013 16/12/2013

Brussel Zeebrugge Brussel Brussel Brussel

Meeting RV Belgica II BELSPO: SOCARENAM

17/12/2013

Brussel

Chair BWGSD & Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Coördinator DSM KBIN & Hoofd MDO Coordinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Chair BWGSD & Coördinator RV Belgica & Hoofd MDO Hoofd MDO & Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Coördinator RV Belgica Hoofd MDO Coördinator DSM KBIN & Hoofd MDO Coördinator RV Belgica

. Vergaderingen Brigitte Lauwaert - BC CP: 19/1/2013 - BC BW: 20/3/2013, 26/6/2013, 2/10/2013 - BC NW: 4/6/2013, 27/8/2013, 9/9/2013, 10/9/2013, 11/212/2013 - CCIM EIA: 6/2/2013, 15/2/2013, 18/2/2013, 27/3/2013, 16/4/2013, 30/4/2013, 8/5/2013, 27/5/2013, 3/6/2013, 17/6/2013, 15/7/2013, 10/9/2013, 27/9/2013, 15/10/2013, 30/10/2013, 19/11/2013 - CCIM MRP: 10/1/2013, 20/3/2013, 26/6/2013, 2/10/2013 - KW: 11/3/2013, 10/6/2013, 2/9/2013, 2/12/2013 - SEA: 25/2/2013, 15/3/2013 - Lauwaert Brigitte (voorzitter) en Marisa Di Marcantonio (deelnemer BMM): . Werkgroep windmolenparken, 11/03/2013, 10/06/2013, 2/09/2013, 2/12/2013 - Vertegenwoordiger BELSPO in Beleidsorgaan Kustwacht op 21/03/2013 en 24/10/2013 - Vertegenwoordiger BELSPO in Beleidsorgaan Kustwacht, bijzondere themavergadering marine ruimtelijk plan: advies Kustwacht - BMM-vertegenwoordiger in Nautische adviesgroep op 28 oktober 2013 . Janssens de Bisthoven, L. 7 aout, visite au MRAC service de Mylène de Scheemaker. . Janssens de Bisthoven, L., 30 aout, concept note cooperation with IFS to Belspo . Kamana F., Participation sur recommendation de Muhashy F. le 9-10 octobre au FABAC, Kinshasa (groupe de concertation acteurs belges au Congo) . Janssens de Bisthoven, L. 10 octobre : participation à la manifestation pour la coopération, Bruxelles 4

Publicaties In Biblio4Plone: contacteer de operationele directie voor een overzicht.

5

Partenaires et réseaux Collections et/ou Banques de données /Partners en netten voor de collecties en/of databanken . BMDC . International Council for the Exploration of the Seas (ICES) working groups

326 . Belgian Federal Service DG Environment (marine affairs) . International Oceanographic Data Exchange, programme de la COI de l’Unesco . EIOnet, réseau des point de contact en matière environnementale de l’Agence Européenne de l’Environnement. . SeaDataNet Institut Francais de Recherche pour l'Exploitation de la Mer (F), Mariene Informatie Service Maris Bv (NL), Natural Environment Research Council (UK), Bundesamt Fur Seeschifffahrt und Hydrographie (D), Sveriges Meteorologiska Och Hydrologiska Institut (S), Instituto Espanol De Oceanografia (E), Hellenic Centre for Marine Research (GR), Istituto Nazionale Di Oceanografia E Di Geofisica Sperimentale (I), All-Russian Research Institute Of Hydrometeorological Information-World Data Centre (RUS), Agenzia Nazionale Per Le Nuove Tecnologie, L'energia E Lo Sviluppo Economico Sostenibile (I), Istituto Nazionale Di Geofisica E Vulcanologia (I), Middle East Technical University Metu-Ims (TR), Collecte Localisation Satellites SA (F), Alfred-Wegener-Institut Fuer Polar- Und Meeresforschung (D), Universite de Liege (B), Havforskningsinstituttet (N), Aarhus Universitet (DK), International Council for the Exploration of the Sea (DK), JRC -Joint Research Centre- European Commission (B), Marine Institute (IRL), Instituto Hidrografico (P), Stichting Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ) (NL), Institut royal des Sciences naturelles de Belgique (B), Vlaams Instituut voor de Zee VZW(B), Hafrannsoknastofnunin (Iceland), Ilmatieteen Laitos (FIN), Instytut Meteorologii I Gospodarki Wodnej Panstwowy Instytut Badawczy (PL), Tallinna Tehnikaulikool (EST), Latvijas Hidroekologijas Instituts (Latvia), Aplinkos Apsaugos Agentura (Lithuania), P.P. Shirshov Institute Of Oceanology Of Russian Academy Of Sciences (RUS), Marine Hydrophysical Institute Ukrainian National Academy Of Sciences (Ukraine), Institute of Oceanology - Bulgarian Academy Of Sciences (BG), Institutul National De Cercetare-Dezvoltare Marina Grigore Antipa (RO), Ivane Javakhishvili Tbilisi State University A (Georgia), Institute of Oceanography and Fisheries (Croatia), Nacionalni Institut Za Biologijo (Slovenia), Universita Ta Malta (Malta), University of Cyprus (CY), Israel Oceanographic and Limnological Research Limited (Israel), Consiglio Nazionale Delle Ricerche (I), A.O. Kovalevskiy Institute of Biology of Southern Seas (Ukraine), Universitaet Bremen (D), Turkiye Bilimsel Ve Teknolojik Arastirma Kurumu (TR) 6

Services publics/Dienstverlening

6.1

Participation aux salles publiques et expositions temporaires de l'IRSNB/Medewerking met publieke zalen en tijdelijke tentoonstellingen van KBIN . Expo “Belgische dolfijnen” in Universiteit Luik: tot 17/02/2013. . Expo “De Noordzee in vraag en antwoord”: Nachtegaal, De Panne, 5/05-3/11/2013, informatie verschaft en teksten gelezen (Bob Rumes). . Expo “Mille milliards de fourmis”, Palais de la Découverte, Paris, 15/10/-31/08/2014 [Justine Jacquemin & Maurice Leponce] . Susini M.-L. et de Koeijer H. ont donné une interview à la presse ivoirienne durant la formation CHM, à Abidjan, Côte d'Ivoire en décembre 2013. . M.-L. Susini a tenu 2 stands pour la Campagne Biodiversité pour le Point Focal National belge pour la Convention sur la Diversité Biologique, avec un focus sur les pollinisateurs, lors de 2 événements grand public (stand conjoint avec le SPF Environnement et Apis BruocSella): 1 stand à Couleur Café (28/06/2013), 1 stand à la fête nationale belge au Parc Royal (21/07/2013). . Janssens de Bisthoven L. , Vrancke K.: verschillende overlegmomenten ter voorbereiding van nieuwe web site DGD programma. Vervolg in 2014.

6.2

Autres activités d'accueil de l'IRSNB (hors visites pour étude des collections) / Andere onthaalactiviteiten van het KBIN (buiten bezoeken voor onderzoek van de collecties) . 5/02/2013: Staatssecretaris Courard stelt onder grote persbelangstelling, het vernieuwde observatievliegtuig voor op de luchthaven van Oostende. . 13/05/2013: Milieuzorg Op School (MOS): een winnende klas leerlingen kwam aan boord van de RV Belgica voor een dag op zee. . 23-26/05/2013: 4 dagen infostand van de BMM op Oostende voor Anker.

327 . 6-7/07/2013: opendeur van de RV Belgica tijdens de Vlootdagen in Zeebrugge. . Staatssecretaris voor Ambtenarenzaken, Hendrik Bogaert, bracht op vrijdag 28/06/2013 een kort bezoek aan het oceanografisch onderzoeksschip RV Belgica in Zeebrugge. Daarna bezoekt hij ook de laboratoria van de OD Natuur in Oostende. . Staatssecretris voor Wetenschapsbeleid, Philippe Courard bracht op 23/08/2013 een bezoek aan het oceanografisch onderzoeksschip RV Belgica. . Nacht van de Onderzoeker: 27/09/2013: infostand in St Gorikshallen in Brussel, georganiseerd door BELSPO. . 29/11/2013: 40 leerlingen komen op uitnodiging van staatssecretaris Courard op bezoek in het KBIN (bezoek aan RV Belgica werd geannuleerd wegens slecht weer). 6.3

Expertise et consultations / Expertise en consulterende opdrachten . For European Space Agency: Sentinel-3 Mission Advisory Group (Kevin RUDDICK) . For RBINS/SPF Environnement: MONIT.be working group (Geneviève LACROIX, Kevin RUDDICK) . For ICES: Working Group on Integrative, Physical-biological and Ecosystem Modelling (Geneviève LACROIX) . For OSPAR: Intersessional Working Group on Ecosystem Modelling (Geneviève LACROIX and Xavier DESMIT) . ICES Working Group Marine Habitat Mapping (V. Van Lancker) . EUROGEOSURVEYS, Marine Geology Expert Group (V. Van Lancker) . MONIT.be (M. Fettweis steering group; V. Van Lancker lead Environmental Target 7/17, Seafloor Integrity) . En 2013, les prévisions des modèles opérationnels de l’UGMM ont entre autres été utilisées par : Secteur public belge: MUMM, DG Leefmilieu, Maritieme Informatie Kruispunt, Ostend, MRCC, Ostend, het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK) van de Vlaamse overheid, Het Oceanografisch Meteorologisch Station (OMS) in Oostende, Universiteit Gent, Police fédérale. Secteur privé belge: BELWIND, IMDC, Dredging international, Noordzee Helikopters Vlaanderen. Agences nationales étrangères et internationales : Partenaires des réseaux NOOS et d’EuroGOOS. . Susini M.-L.: Evaluation des 6 projets soumis à l'appel à propositions interne du GTI pour l'année 2013 (volet GTI-01). . Susini M.-L., Janssens de Bisthoven, L., de Koeijer, H. : Evaluation des 28 projets soumis à l'appel à propositions externe du GTI pour la formation taxonomique et l'accès aux collections belges, pour l'année 2013 (volet GTI-02). . Révision de thèses de doctorat : Habiyaremye Muhashy Fr. 25.11.2013. Université d’Anvers. Participation, en qualité d’examinateur, au jury de la thèse la thèse Mr Jean de Dieu Mokoso Mangambu (Université Officielle de Bukavu, RD Congo). Sujet: «Taxonomie, biogéographie et écologie des Ptéridophytes du Parc National de Kahuzi-Biega». 463p. . De SURV-ploeg levert advies en documenten af in verschillende organen en heeft in een reeks nationale of internationale vergaderingen deelgenomen. - Advies aan Belgische autoriteiten: Wetenschappelijk en technisch advies werden meegedeeld of gegeven aan verschillende bevoegde overheidsdiensten over de volgende onderwerpen: - Overleg met de federale en Vlaamse diensten binnen de Kustwachtstructuur (werkgroepen, overlegorgaan, overleg met Kustwachtpartners, vergaderingen m.b.t. KW-operatie ‘OPERA’): 23 vergaderingen. - Overleg met gerechtelijke en politionele overheden inzake MARPOL- en andere milieuovertredingen: 5 vergaderingen. - Voor internationale instellingen: In het kader van de initiatieven van het Europees Agentschap voor de Veiligheid van de Scheepvaart (EMSA) mbt. goedkeuring en gebruik van dispersanten op zee, treedt Ronny Schallier (SURV) sinds 2012 op als Belgisch nationaal expert en geeft advies in de EMSA Technical Correspondence Group on Dispersants, met inbegrip van deelname aan de reviewing van publicaties en onderzoeksrapporten rond het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen bij het incident van de Deepwater Horizon in de golf van Mexico (2010). . Milieueffectenbeoordelingen (MARECO) - Milieueffectenbeoordeling van het NORTHER offshore windmolenpark ten zuidoosten van de Thorntonbank – configuratie 4. - Aanvraag van ELIA Asset nv voor een machtiging voor een geofysische en geotechnische survey:

328 Milieueffectenbeoordeling (MEB) en advies van het Bestuur. - Aanvraag van Otary nv voor een machtiging voor een geofysische en geotechnische survey (MERMAID) : Milieueffectenbeoordeling (MEB) en advies van het Bestuur. - Milieueffectenbeoordeling van de ELIA NEMO HVDC-kabel. - Milieueffectenbeoordeling van het RENTEL offshore windmolenpark ten noordwesten van de Thorntonbank en ten zuidoosten van de Lodewijkbank - verbindingskabels. - Milieueffectenbeoordeling van het SEASTAR offshore windmolenpark ten noordwesten van de Lodewijkbank en ten zuidoosten van de Bligh Bank. . BMDC - Préparation des flux de données en vue de l’implémentation de la Directive-cadre Stratégie Espaces Marins (client : SPF Santé publique, Environnement et Sécurité de la Chaîne alimentaire, Service Milieu marin). 6.4

Autres activités pour des tiers / Andere activiteiten voor derden . Communicatie: Het Noordzee-onderzoek en Biologische Evaluatie van de OD Natuur is minstens 107 keer verschenen in de pers in 2013: 45 krantenartikels, 17 radiointerviews, 14 reportages op TV, 10 artikels in magazines, 21 vermeldingen van artikels op websites . Maurice Leponce: Referee for 9 international scientific journals & the British Ecological Society. . Lieven Naudts als hoofd MDO en coördinator RV Belgica: Selectie Marine Technician VLIZ (21/02/2013) in Oostende. . Susini M.-L.: Membre du comité scientifique du Bulletin Scientifique de l'Institut National pour l'Environnement et la Conservation de la Nature (INECN), Burundi. . Digitisation and dissemination of archives on national parks: Les recherches menées par Mr Mangambu Mokoso Jean de Dieu (UOB-Université d’Anvers). Elles s’articulent sur l’«Ecologie et Taxonomie des ptéridophytes de l’Ecosystème forestier de Moyenne et Haute altitude du PNKB, R. D. Congo». Elles bénéficient de l’appui de l’IRScNB-ICCN sur les plans financier, de l’encadrement, de la documentation, de l’interprétation des résultats et de la possibilité de les utiliser dans la gestion durable des aires protégées. . AETFAT 2013 : En vue de permettre au Dr Masumbuko Ndabaga Céphas (UOB) de présenter une partie des résultats de la recherche sur la dynamique des habitats dans les montagnes du Parc National de Kahuzi-Biega, R. D. Congo lors du XXème congrès de l’AETFAT qui se tiendra à Stellenbosch (Afrique du Sud) du 13 au 17 janvier 2014, je te demande de bien vouloir autoriser le financement de cette mission à partir du budget du volet IMAB-02, programme DGD –IRSNB 2013. Cette communication et plusieurs autres produits dont trois articles publiés précédemment dans des revues internationales ont été réalisés grâce avec le concours scientifique et financier du programme précité et en vertu du partenariat entre l'ICCN et l'IRSNB. . First Workshop on Soda Lakes, 4-6 Dec. 2013: Sur demande de kenya Wildlife Service et Prof. Verschuren (Ugent), le programme DGD a soutenu une partie du financement d’un workshop sur les lacs soda au kenya, en facilitant le transport et la participation de 8 personnes issues des communautés locales et 2 de Tanzanie. Voire rapport et abstract book. . Demande d’éxonération TVA : Janssens de Bisthoven L. et Pinton, V. ont entrepris des démarches avec le service financier de IRSCNB auprès du ministère des finances pour obtenir une éxonération de TVA sur l’achat de matériel dans le cadre de la coopération. Ceci n’a pas encore abouti à une décision de ce ministère. . Préparation du protocole de coopération : Dans le cadre des comités de pilotage (juin, septembre, octobre, décembre 2013), Luc Janssens de Bisthoven a contribué en coopération avec Mme Pisani ainsi que Tom Aerts et Olivier Ninane à l’élaboration du nouveau protocol de coopération entre les ministères de la politique scientifique et de la coopération. Fin 2013 il était presque finalisé. . Jury : Participations de Janssens de Bisthoven à un jury pour recrutement d’un collaborateur dans le cadre du nouvel accord cadre entre IRSCNB et SPF environnement et du point focal . Strategie DO Natuur: - Janssens de Bisthoven, L. , de Koeijer, H., Susini, ML., Musheny, F. Opstart werkgroep BIOPOLS, 3 overlegmomenten met rapporten - Janssen de Bisthoven, L., mapping activities in RD Congo (en cours), e.a. via contacts CUD, VLIR-UOS, KMMA

329 6.5

Partenaires et réseaux/Partners en netten . COBIMFO: Belspo project: 6 partners in Belgium. . Our Planet Reviewed Papua-New-Guinea 2012-2013: 6 partners (Belgium, France, Papua New Guinea). . Fr. Muhashy Habiyaremye : Collaboration avec l’Institut Congolais de la Conservation de la Nature a continué. Des synergies ont été renforcées avec des universités belges (UA, ULB) et des institutions scientifiques congolaises (UOB, UNIKIN, UNILU, ISDR Goma, CEDESURK). De nouvelles collaborations ont été amorcées (Ministère de l’Enseignement Supérieur de la R. D. Congo). . Fr. Muhashy Habiyaremye. Collaboration avec INECN et UB. . Fr. Muhashy Habiyaremye. Collaboration avec l’UAC Bénin. . SURV: DG Leefmilieu (FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu), Defensie (COMOPSAIR en COMOPSNAV), Provincie West-Vlaanderen, Scheepvaartpolitie, Civiele Bescherming, Crisiscentrum van de Regering (BZ), MRCC Oostende / Afdeling Scheepvaartbegeleiding, FOD Mobiliteit/Maritiem Vervoer, Dienst Zeevisserij (DZV), Parket Kortrijk (OM).

7

Equipement / Uitrusting

7.1

Infrastructure de recherche/Onderzoeksinfrastructuur Description (type et marque) Tripode aMT Shimadzu UHPLC Thermo GC-QqQ Horizon Spe-dex Matrix fotometer TP module

7.2

Montant Ca. 180 k€ 50 k€ 150 k€ 14 k€ 10 k€

Financement aMT 0UGM 0UGM 0UGM 0UGC

Bedrag

Financiering

3000 euro 1000 euro 3500 euro

0UGC 0UGC 0UGC

Autres équipements / Andere uitrustingen Beschrijving (type en merk) Koelkast lab fysico chemie Koelkast chromatografie lab Kasten nieuw lab

8

Date d'acquisition Zomer 2013 3-2013 4-2013 11-2013 3-2013

Datum van aanwerving 3-2013 3-2013 3-2013

Visiteurs scientifiques (hors collections/except collections) Wetenschappelijke bezoekers . Farrah Hanifah; 16/01-2/02/2013; Bandung Institute of Technology, Indonesia; Development of a flooding model for the Java coast; KBIN-DGOS . Syamsum Rizal; 16/01/-2/02/2013; Univ. Syiah Kuala, Aceh, Indonesia; Setup of a circulation model for the Malacca Strait; KBIN-DGOS . Lars Hole; 21-22/01/2013; MET Norway; Meeting NOOS working group on drift . Johan Mattsson; 21-22/01/2013; DCOO, Dk; Meeting NOOS working group on drift . Pierre Daniel; 21-22/01/2013; Météo-France; Meeting NOOS working group on drift . Jon Rees; 21-22/01/2013; CEFAS, UK; Meeting NOOS working group on drift . Frank Kleissen; 21-22/01/2013; Deltares, NL; Meeting NOOS working group on drift . Silvia Massmann; 21-22/01/2013; BSH, D; Meeting NOOS working group on drift . Alan Berry; 21-22/01/2013; Marine Institute, Irlande; Meeting NOOS working group on drift . Ana Carrasco; 21-22/01/2013; MET Norway; Meeting NOOS working group on drift . Dr. Joseph K. Asahina; 12/04/2013; Chief of Technology at Kobelco, Kobe Steel Group; debrief the Side Event organised by the International Dialogue on Underwater Munitions at the OPCW headquarters in The Hague . Rafael Soutelino; 2-20/04/2013; Instituto de Estudos do Mar Almirante Paulo Moreira (Brazil); Nested model for the Brazilean shelf; COHERENS-DGOS project

330 . Leandro Calado; 2-20/04/2013; Instituto de Estudos do Mar Almirante Paulo Moreira (Brazil); Nested model for the Brazilean shelf; COHERENS-DGOS project . Ana Dogliotti; 21-31/05/2013; IAFE, Argentina; Remote sensing of extremely turbid waters in the framework of the SeaSWIR project; IAFE . Eric Deleersnijder; 31/05/13; UCLouvain; Speaker; . Jørgen Bendtsen; 21/06/13; ClimateLab, Copenhagen; Seminar on sub-arctic fjords; . Esther Brihaye; July-Aug 2013; ULg; Collaboration dans le cadre du travail de fin d’études intitulé : « Echouage du marsouin commun en Baie sud de la mer du Nord et modélisation de dérive inverse » en vue du master en biologie des organismes et écologie à finalité approfondie.; . Janne Juntunen; 26-28/08/2013; SYKE, Finland; Nordic Users COHERENS workshop; . Jørgen Bendtsen; 26-28/08/2013; ClimateLab, Dk; Nordic Users COHERENS workshop; . Kai Rasmus Loude; 26-28/08/2013; ; Nordic Users COHERENS workshop; . Elina Miettunen; 26-28/08/2013; SYKE, Finland; Nordic Users COHERENS workshop; . VRT Panorama; 9-12/09/2013; ; Paardenmarkt staalnames.; . Jinah EOM; 23/09-4/10/2013; Korean Institute of Ocean Science and Technology (KIOST; collaboration in the remote sensing of turbid waters; KIOST + BELSPO/GEOCOLOUR . Boram LEE; 23/09-4/10/2013; Korean Institute of Ocean Science and Technology (KIOST; collaboration in the remote sensing of turbid waters; KIOST + BELSPO/GEOCOLOUR . Igor Malikov; 2-21/12/2013; Columbia; ; . Jean Linero; 2-21/12/2013; CoC, Colombia; Sediment transport in the Magdalena plume; . Nancy Villegas; 2-21/12/2013; Univ. Nacional de Columbia, Bogota; Climate change effects on Gorgona island; COHERENS-DGOS project . Patrick Hollebosch, Barbara Vincke, Renata VandePutte, (DGD) . Michel Hasson (Lumumbashi) . Monsieur Tiho Seydou, Doyen de l'UFR-Sciences Naturelles de l'Université Nangui Abrogoua (ex Abobo Adjamé), Abidjan, Côte d'Ivoire, accompagné du professeur Kolo Yéo enseignant-chercheur dans la même université, pour une courte réunion, le 05.12.2013. . Visiteurs invités dans le cadre des bourses extérieures du volet GTI, par ordre chronologique de venue (15 personnes) : - Tenon COULIBALY, du 03 au 29.06.2013, formation suivie à la VUB - Longin NDAYIKEZA, du 16.06 au 06.07.2013, formation suivie à l'IRScNB - Zewdu ARARSO HORA, du 16.06 au 06.07.2013, formation suivie à l'IRScNB - Jane HERRERA URIA, du 30.06 au 01.08.2013, formation suivie à l'IRScNB - Maike HERNANDEZ QUINTA, du 30.06 au 01.08.2013, formation suivie à l'IRScNB - Kolo YEO, du 30.06 au 20.07.2013, formation suivie à l'IRScNB - André Ledoux NJOUONKOU, du 14.07 au 03.08.2013, formation suivie au JB Meise - George Gatere NDIRITU, du 17.08 au 15.09.2013, formation suivie au JB Meise - Pavel VALDÉS, du 29.09 au 27.10.2013, formation suivie à l'IRScNB - Claudia Isabel BERRIO-CARDENAS, du 28.09 au 19.10.2013, formation suivie à l'IRScNB - Jans MORFFE RODRÍGUEZ, du 06 au 27.10.2013, formation suivie à l'IRScNB - Julien N’DRI KOUADIO, du 04 au 23.11.2013, formation suivie au MRAC - Hong Thai PHAM, du 16.11 au 19.12.2013, formation suivie à l'IRScNB - Janet HIGUTI, du 01 au 20.12.2013, formation suivie à l'IRScNB - Mauricio BARRETO, du 02 au 20.12.2013, formation suivie à l'IRScNB . Mangambu, M.J. UOB, RDC, Préparation d’un manuscrit d’article et le point sur La rédaction de la thèse sur le PNKB, 07.05.2013. . Visite de trois stagiaires du MRAC en provenance de l’Université de Kisangani. Usage des archives de l’IPNCB. . Prof. Brice Sinsin, Recteur de l’Université de Calavi, Bénin, Préparation des Termes de Référence pour le partenariat entre cette institution et l’IRScNB, 26.01.2012. . Prof. Houinato M., Université de Calavi, Bénin, Préparation des termes de référence du partenariat de l’IRScNB avec cette institution, 12.11.203. . Hilde Keunen (MRAC), Préparation du colloque CSB à Kisangani (juin 2014) . Nzigidahera, B. (INECN), préparation des contrats de prestation des services sur le Monitoring des habitats et la recherche sur les services écosystémiques dans les aires protégées au Burundi. 13.06.2013.

331 . Rob Hendriks en Cathrien de Pater, NL CHM, 09.01.2013 . Véronique Herrenschmidt, FR-CHM, 09-11.01.2013, . Robert Laori, CHM Burkina Faso, Djakkalia Ouattara, CHM Côte d'ivoire en Adelard Motumbo, CHM DR Congo, 15-21.09.2013 9

Distinctions, prix / Onderscheidingen, ereprijzen GRIET NEUKERMANS . VLIZ North Sea Award 2012, 15 februari 2013, doctoraatsthesis ‘Optical in situ and geostationary satellite-borne observations of suspended particles in coastal waters’.

10

Rapport du directeur opérationnel / Verslag van de operationeel directeur Het jaar 2013 is gemarkeerd door de aanvang van de nieuwe operationele directie (OD) en een drastische vermindering van de beschikbare budgetten. Algemeen werd de nieuwe structuur op een zeer positieve manier benaderd. In een sfeer van onderling overleg hebben de verantwoordelijken gezocht naar een optimale organisatie die de huidige en toekomstige uitdagingen moet aankunnen. De mogelijkheid die de structuur biedt om tot nieuwe synergiën te komen en de wil om een gemeenschappelijk doel te zoeken, hebben tot een aantal opmerkelijke strategische initiatieven geleid. De OD heeft zich in samenwerking met de OD Aarde en Geschiedenis van het Leven geëngageerd in het wetenschappelijk onderzoek dat gepland wordt rond de prospectie inzake de ontginning van mangaanknollen in de Stille Zuidzee. Een initiatief dat door BELSPO financieel zal gesteund worden. Samen met de OD Fylogenie en Taxonomie werd in dezelfde geest het polair onderzoek nieuw leven ingeblazen binnen het instituut. Samen met externe partners en BELSPO worden momenteel sporen onderzocht om de directie en het instituut in dit onderzoeksdomein op de kaart te zetten. Wetenschappers van de directie hebben succesvol meegedongen in de hoog competitieve wereld van de oproepen voor nationaal en internationaal onderzoek. Dit resulteerde in verschillende meerjarige nationale en internationale onderzoeksprogramma’s, vaak met een coördinerende rol. Het belang van deze successen niet voldoende benadrukt worden. De relevantie en de kwaliteit van het onderzoek binnen de OD kwamen verder duidelijk aan bod tijdens een aantal internationale congressen georganiseerd in het Instituut. De expertise van de directie op het gebied van beleidsondersteuning trad ook in 2013 duidelijk op de voorgrond. Getuige hiervan zijn belangrijke overeenkomsten met de Directoraten Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking en voor Leefmilieu en Veiligheid van de Voedselketen, de deelname van haar experten in talrijke nationale en internationale fora en de talrijke adviezen aan de politieke verantwoordelijken. Tot slot kan het operationele luik van de OD terugblikken op een druk campagnejaar voor de Belgica ondanks budgettaire en technische perikelen en kwam de OD in de kijker door de nauwkeurige voorspellingen voor en tijdens de sinterklaasstorm en de acties bij een internationale samenwerking van drugbestrijding.

332

ZOETWATERBIOLOGIE 2.

Wetenschappelijke onderzoeksactiviteiten

2.1

Doorlopende programma’s Enkel de titels van de programma’s worden hier gegeven; de resultaten van onderzoek uitgevoerd met KBIN dotaties worden hier vermeld. Wanneer de programma’s uitgevoerd worden met externe projecten staan deze onder 2.2 Onderzoeksprojecten. . Programma 1: Fylogenie en ecologie van invertebraten van het Baikalmeer - Project 1: Taxonomy and ecology of Oligochaeta in Lake Baikal 2013: MARTIN, Patrick : séquençage de tous les spécimens de Baikalodrilus (COI) en collection ADN, dans le cadre d’une étude sur les espèces cryptiques et la délimitation des espèces par taxonomie moléculaire. Tests préliminaires autres marqueurs moléculaires (ITS, 28S). . Programma 2: Fylogenie en ecologie van benthische macro-invertebraten van Oostafrikaanse riftmeren - 2013: V. PIERI: afwerken studie naar cryptische soorten in de Cytherissa species flock in Lake Baikal (Crustacea, Ostracoda). - 2013: B. JACOBS: opstarten MSc project over nieuwe soorten van Cypridopsinae in Lake Malawi (Crustacea, Ostracoda). . Programma 3: Evolutionair-ecologische strategieën bij zoetwaterinvertebraten 2013: in het kader van het onderzoeksprogramma naar aseksuele voortplanting in ostracoden werden verschillende projectaanvragen ingediend, evenwel zonder succes (zie verslag van het afdelingshoofd hieronder). In het kader van de lopende onderzoeken en projecten werd echter wel voortgang gemaakt, o.a. in het afwerken van het onderzoek naar bacteriën in aseksuele groepen, het uitwerken van de genomic library resultaten, enz. . Programma 4: Taxonomie, biogeografie en ecologie van zoetwaterorganismen (invertebraten en amfibieën) - Projet: Taxinomie, phylogénie et biogéographie des Clitellata - « Assembling the Annelid Tree of Life » (projet NSF, USA). Participant : P. Martin. Collaborations externes : M. CREUZET DES CHATELLIERS (Univ. Lyon, France) ; C. Erséus (Göteborg University, Suède). 2013 : pas de contribution. - « Thorp and Covich’s Freshwater Invertebrates ». Participant : MARTIN, Patrick, en collaboration avec T. TIMM (Centre for Limnology, Estonie). Contribution aux volumes I « Ecology and General Biology » et VI « Keys to the Palaearctic Fauna ». 2013 : rédaction des chapitres et préparation des illustrations. - voir aussi programme 6 « Etude des eaux souterraines de Belgique » - « Thorp and Covich’s Freshwater Invertebrates ». Participants: K. Martens & I. Schön. Introduction to Class Ostracoda (Smith, A., D.J. Horne, K. Martens & I. Schön). - Brazil: continue work on the project SISBIOTA (CNPq), partim Ostracoda (with J. Higuti). - Australia: continue the revision of the ostracod genera Bennelongia, Ilyodromus, Heterocypris in the framework of the ABRS project. . Programme 6: Etude des eaux souterraines en Europe - Projet 1: Biodiversité des oligochètes des eaux souterraines. Base de données taxinomique et biogéographique des oligochètes des eaux souterraines à l’échelle mondiale; taxinomie et systématique des oligochètes stygobiontes. - biodiversité des oligochètes des eaux souterraines du Parc du Mercantour (France). Participants : P. MARTIN. Collaborations externes : M.-J. DOLE OLIVIER et M. CREUZET DES CHATELLIERS (Univ. Lyon, France). Objectif : description de la biodiversité des oligochètes stygobiontes dans le cadre de l’inventaire biologique généralisé (ATBI) des espèces du Parc du Mercantour. 2013 : identification de nouvelles espèces d’oligochètes et début de description.

333 . Programme 7: Phylogénie moléculaire et phylogéographie des amphipodes (Crustacea, Amphipoda, Gammaridea) abyssaux de l'Antarctique et relations et les formes abyssales de l'océan mondial - Projet 1: ANTFLOCKS : Le plateau continental antarctique, générateur de bouffées d'espèce. - Promoteurs : G. Lecointre (MNHN, Paris) et B. David (Univ. Bourgogne, France). Participants IRScNB : P. MARTIN, C. HAVERMANS, C. D’UDEKEM D’ACOZ. 2013 : contribution à la marque d’intérêt pour le nouveau projet « ANTFLOCKS II. Surveillance, mécanismes d’évolution et histoire de la faune benthique antarctique”. 2.2

Onderzoeksprojecten . Belgian Biodiversity Platform BelSPO (officieel 2008-2011, verlengd) (annual budget ca. 150,000.00 euro; Hendrik Segers, Estelle Balian, Angélique Berhault, paertim Hilde Eggermont) . EU project BIOFRESH – Biodiversity of freshwater ecosystems: status, trends, pressures and conservation priorities FP7 - ENV.2008.2.1.4.1: Improving the capacity to protect and manage the biodiversity of continental waters. Collaborative Project - Large scale integrating project (2009-2014, total budget 6,4M€; Koen Martens) . BELSPO-Actie 1: Cladocera (Community dynamics of water fleas in East African mountain lakes : integration of (palaeo)limnology and (palaeo)genetics (2010-2014). (Postdoc Hilde Eggermont, Promotor Koen Martens). Gestopt 31/03/2012. Reconversie naar COBAFISH – see below. . ABRS, Australia (Australian Biological Resources Study (ABRS) National Taxonomy Research Grant Program (NTRGP)): Biodiversity and taxonomy of Ostracoda (Crustacea) from temporary water bodies of inland western Australia (2011-2014). (Coordinator Koen Martens, PI Isa Schön) . 2010-2013. SISBIOTA. Biodiversity and ecology of different aquatic communities in four Brazilian floodplains. CNPq - National Council of Scientific and Technological Development/Fundação Araucária, Proc 563243/2010-4. (Coordinator Dr Fábio Amodêo Lansac Tôha, Participant Koen Martens) . 2010-2013. The Paraná River floodplain: structure and environmental processes. CNPq - National Council of Scientific and Technological Development/LTER - Long-Term Ecological Research Program, Proc. 558118/2009-7. (Participant Koen Martens) . Belgian Science Program (Belspo) Return grant – Metacommunity dynamics of Ostracoda (Crustacea) in Central American bromeliads (Bromeliacea); 2011-2013 (Postdoc Merlijn Jocque, Promotor Koen Martens) . Research Foundation of Flanders (FWO-Vlaanderen). - Interactions between ecological and evolutionary processes in rock pool metacommunities along a climate gradient; 180,000 euro; 20092013. (Merlijn Jocque, Luc Brendonck KULeuven, Bram Vanschoenwinkel KULeuven) . EU project EUBON–Building the European Biodiversity Observation Network. FP7 – ENV.2012.6.2-2: Assessing global biological resources: the European contribution to the Global Earth Observation Biodiversity Observation Network (GEO BON) (2012-2017, total budget 9,0 M€; Aaike De Wever) . COBAFISH: Congo Basin, from Carbon to fishes. Reconversie van Actie I (zie hoger) naar “Macroinvertebrates of the Congo River”. (Postdoc: Wim Willems; PI: K. Martens) . Belspo non EU postdoc fellowship on “A comparative analysis of the biodiversity of Ostracoda (Crustacea) in the Congo river (Africa) and Amazon river (South America) catchments”. (postdoc: Janet Higuti, Maringa, Brazil)

2.3

Universitaire omkadering

2.3.1 Doctorandi . SHEARN R. 2012-2015. Geographic parthenogenesis in Western Australian Ilyodromus Sars, 1894 (Ostracoda, Crustacea). (Promotor A. KOENDERS, ECU, Joondalup, Australië. Co-promotoren K. MARTENS & I. SCHÖN). Lopende . O’CALLAGHAN P., PhD UCD (University College Dublin, Ireland), 2009 – 2013. Development of a biotic index to monitor water quality in the upper catchments of National Park Cusuco, Honduras. (Promotor M.-K. QUINN, UCD, Co-promotor M. JOCQUE). . LUO Y., (2011-heden), project: “Taxonomy and biogeography of Rotifera of the Congo River basin”, College of Life and Environment Sciences, Shanghai Normal University, Shanghai, PR China (Promotor G. WANG, Advisor H. SEGERS). . MAU TRINH DANG (2012-heden), project: “Biodiversity of freshwater Rotifera in Central Viet Nam” (2012-), Applied Taxonomy Centre, Khon Kaen University, Khon Kaen, Thailand (Promoter Prof. Dr L. SANOAMUANG, co-advisor H. SEGERS).

334 . PHA- NEE SAARDRIT, project: “Diversity in selected species groups in Rotifera Monogononta” (2012-), Prince of Songkla University, Hat Yai, Songkla, Thailand (Promoter Prof. Dr P. PHOLPUNTHIN, coadvisor H. SEGERS). . PHURIPONG MEKSUWAN, project: “Phylogeny and taxonomy of sessile rotifers (Monogononta, Rotifera)” (2011-), Prince of Songkla University, Hat Yai, Songkla, Thailand (Promoter Prof. Dr P. PHOLPUNTHIN, co-advisor H. SEGERS). . DE CORT Gijs PhD UGent, 2012-2016. Patterns and causes of East African hydroclimate variability over the past 2000 years: a multi-proxy analysis of the climate archive preserved in lake sediments (Promotor D. VERSCHUREN, UGent, Co-promotor H. EGGERMONT). Lopende . VERHEYE M. "Les processus évolutifs en Antarctique : biogéographie historique intégrative des amphipodes eusiroïdes cuirassés (Iphimediidae, Epimeriidae)". Promoteurs: Prof. J. Mallefet (UCL) & C. d’Udekem d’Acoz (IRScNB). 2013, 26/08 : réunion du comité de suivi de la thèse (P. MARTIN). 2.3.2 Masters en Bachelors . GOBERT S., MSc thesis Geologie UGent, 2011-2013. Freshwater ostracods as palaeoenvironmental proxies in the Moervaart Depression, a palaeolake in Sandy Flanders (NW Belgium). (Promotor J. VERNIERS, UGent, Co-Promotor K. MARTENS). Verdedigd 2013 . JACOBS B., MSc thesis Biology UGent, 2012-2013. Endemic ostracod radiations from Lake Malawi (Promotor K. MARTENS). Lopende . BEIRINCKX Lise, UGent, 2012-2013. Chironomid-based temperature reconstruction on Mt Kenya: assessment of past and recent climate change (Promotor D. VERSCHUREN, UGent, Co-promotor H. EGGERMONT). Verdedigd 2013 . CLEGG Jonathan, Master Herpetology VUB (Vrije Universiteit Brussel). Contributions to the snake fauna of Northern Papua New Guinea and surrounding islands; the Benoit Mys collection. (Promotor M. JOCQUE) . GERAERTS M., BSc thesis Biologie UHasselt 2013-2014: Valve outline analyses van endemische Cytherissa ostracoden van het Baikalmeer. (Promotor I. Schön) . LIBBERECHT S., BSc thesis Biologie UHasselt 2013-2014: Valve outline analyses van Europese Heterocypris incongruens populaties. (Promotor I. Schön) . JANSSEN T., BSc thesis Biologie UHasselt 2013-2014: Antibioticabehandeling van ostracoden met Cardinium besmetting. (Promotor I. Schön) 2.3.3 Stages en professsionele vorming door en/of binnen het Instituut . Stage RYLAN SHEARN (Perth, Australië) in het kader van het project ABRS: vorming in moleculair en morfologisch werk Ostracoda (25/04-31/08/2013 + 06/10-23/12/2013) . GTI-stage JANET HIGUTI: Taxonomy of the Candonidae (Crustacea, Ostracoda) from Paraná (Brazil), with special reference to the Upper Paraná River Floodplain (01-21/12/2013). . Stage TASNIM PATEL (London, VK): vorming in moleculair werk Ostracoda (12/08-25/10/2013) . Mini-stage de découverte d’un domaine professionnel dans le baccalauréat en sciences biologiques, 2-4/04/2013, CAROLINA UNRIZA SALAMANCA, Bachelier UCL, maître de stage : P. Martin. . SSTG0032-1 Stage pratique professionnalisant en océanographie "Systématique et diversité des amphipodes de l'océan austral", 1 semaine, NOEMIE GHINS, Master ULg, maîtres de stage : P. Martin, M. Verheye. . Begeleiding ARNE DERIEMAECKER, jobstudent voor het BioFresh project: Mobiliseren van zoetwaterbiodiversiteitsdata geassocieerd met wetenschappelijke publicaties. . Stage ANALIA DIAZ: taxonomie van Argentijnse ostracoden (29/07-01/09/2013) 2.3.4 Enseignement et formation (donnés par des chercheurs de l’Institut) . P. MARTIN, 2013, 08.09-27.09 : « Inventaire de la faune dulçaquicole des puits du Bénin – Introduction aux oligochètes dulçaquicoles », formation donnée à l’IRScNB à MOÏSSOU LAGNIKA, Université d’Abomey-Calavi, Bénin (avec le soutien du Point focal national belge « Taxonomic Training & Access to Collections in Belgium ». . P. MARTIN, 2013, 27.09-19.10 : « Taxonomy of Freshwater Oligochaeta (Annelida) in Phytotelmata of Northandean and Caribbean Regions of Colombia », formation donnée à l’IRScNB à CLAUDIA ISABEL BERRIO-CARDENAS, University of Antioquia, Colombie (dans le cadre du projet CBD/GTI-02/2013 « Taxonomic Training & Access to Collections in Belgium ».

335 2.4

Partners en netwerken I. SCHÖN & K. MARTENS Om een lange opsomming te vermijden, worden enkel de grote netwerken opgegeven: . EU project SEXASEX: continue contacten tussen partners voor het afwerken van publicaties. . ESF project PARTNER: contacten blijven behouden met de meer dan 100 deelnemers, o.a. de auteurs van het boek ‘Lost Sex’ (Schön, Van Dijk, Martens, eds.) en nieuwe contacten door betrekken van 13 partners (7 Belgische en 6 internationale) voor FWO aanvraag voor een Wetenschappelijke Onderzoeksgemeenschap over ‘Rare seks bij dieren’ . EU project BIOFRESH: contacten met de 19 partnerinstituten . IRGO (International Research Group on Ostracoda): K. MARTENS was president tot midden 2009, vanaf dan past-president, en onderhoudt contacten met een aantal van de c. 300 leden van deze internationale groep. . Belspo-projecten MANSCAPE en PONDSCAPE: continue contacten tussen partners voor het afwerken van publicaties en databanken. . Als lid van de groep FRESHWATERDIVERSITAS onderhoudt K. MARTENS contacten met alle (internationale) deelnemers (tot en met 2013). . Als partner in de GALA (Genomics of Ancient Lineages of Animals) projectaanvraag onderhoudt I. SCHÖN contact met de 6 andere Europese partners van dit consortium. . Als bestuurslid van KBVD (Koninklijk Belgische Vereniging van Dierkunde) onderhoudt I. SCHÖN contact met de andere leden van het bestuur en de meer dan 60 leden van deze Belgische vereniging. . Als bestuurslid van BeWiSe (Belgian Women in Science) onderhoudt I. SCHÖN contacten met de andere Belgische leden van het bestuur, de BeWiSe leden en andere Belgische verenigingen en instellingen die actief in het onderwerp “Vrouwen in de wetenschappen” zijn. . Als partners in het IUAP SPEEDY project onderhouden I. SCHÖN & K. MARTENS contacten met de 8 andere partners van dit project in België en in het buitenland. . I. SCHÖN & K. MARTENS zijn beiden hoofdredacteur van wetenschappelijke tijdschriften (respectievelijk Belgian Journal of Zoology (IS) en Hydrobiologia (KM) en European Journal of Taxonomy (KM)). Voor de evaluatie van de gedeponeerde manuscripten consulteren beiden uitgebreide netwerken van leden van de editorial board en referees. . ULB, Laboratoire de Biologie marine, Prof. C. De Ridder et Prof. P. Dubois ; P. MARTIN : collaborateur scientifique. H. EGGERMONT . Global Change Research Network on the African Mountains (GCRN-AM) – partim East African Mountains, coordinated by G. Greenwood (Mountain Research Center, Univ. of Bern, Switzerland). M. JOCQUE . Bromeliad List coordinated by D. Srivastava (Univ. of Colombia, Canada) A. DE WEVER . Global Earth Observation Biodiversity Observation Network (GEO BON) – Working Group 4: Freshwater ecosystem change, coordinated by Ian Harrison and Eren Turak. Partners met wie de meest intense contacten onderhouden worden, zijn: . Brazilië, Brasilia (R.L. Pinto, D. Do Camargo) . Brazilië, Maringa (J. Higuti, S. Thomaz) . VK, London (D.J. Horne) . VK, Sheffield (R. Butlin) . Italy, Parma (G. Rossetti) . Australië, Perth (S. Halse, A. Koenders) . Australië, Canberra (P. DeDeckker) . Oostenrijk, Graz (S. Sturmbauer) . Oostenrijk, Wenen (A. Forneck) . Luxemburg, Luxemburg (C. Meisch) . Duitsland, München (R. Matzke-Karasz) . Nederland, Amsterdam (F. Spier) . Taiwan, Taipei (J. Hwang) . VS, Woods Hole (I. Arkhipova) . VS, Arizona (B. Birky) . VS, Convay (A. Schurkow) . Kenya (Daniel Olago Nairobi University; Stephen Rucina National Museums of Kenya Nairobi)

336 . . . . . . . .

VS (James Russell and Shannon Loomis Brown University RI; Derek Taylor University of Buffalo NY) VS (Jessica Ware, Rutgers University) VK (Richard Field, Nottingham University) Duitsland, Berlijn (J. Freyhof) Filipijnen, Los Baños (N. Bailly) Oostenrijk, Wenen (A. Schmidt-Kloiber) Duitsland, Köln (F. Viehberg) VS, Kent (A. Smith)

3.

Zendingen

3.1

Deelname aan congressen, colloquia, symposia enz … in België en het buitenland DE WEVER AAIKE . EU BON Symposium “Nature and Governance: Biodiversity Data, Science, and the Policy Interface” & Kick Off Meeting, 11-14/02/2013, Berlin, Germany, participant. . European GBIF Nodes Meeting 2013, 6-8/03/2012, Joensuu, Finland, speaker. . "Towards a Roadmap for Research Infrastructures on Biodiversity and Ecosystem research in Europe" (Research Infrastructures Unit of DG RTD and the infrastructure project LifeWatch workshop), 1920/03/2012, Brussels, Belgium, participant. . OpenAIRE/LIBER Workshop, 28/05/2013, Ghent Belgium, member discussion pannel. . GlobWetland III user consultation and GWOS workshop, 18-19/07/2013, ESRIN, Frascati, Italy, participant. . SIL (International Society of Limnology) XXXII Congress, 5-9/08/2013, Budapest, Hungary, speaker. . Biodiversity Informatics Horizons 2013, 3-6/09/2013, Rome, Italy, co-organiser. . Conservation Research Matters conference, 22/10/2013, Brussels, Belgium, discussion facilitator. . TDWG (Biodiversity Information Standards) Annual Meeting 2013, 27/10-01/11/2013, Florence, Italy, speaker. . Global Wetlands Observing System (GWOS) workshop, 4-5/11/2013, Ede-Wageningen, The Netherlands, participant. JOCQUE MERLIJN . Society for Conservation Biology conference (21-25/07/2013) Baltimore, MD (USA). MARTIN PATRICK . BioSyst.EU 2013. Global systematics! 2nd BioSyst.EU joint meeting (18-22/02/2013), Vienne (Autriche). Membre du « Advisory Board », organisateur du symposium « Cryptic Species », chairman de deux sessions (symposium 4 « Cryptic species » et symposium 29 « Molecular approaches to species delimitation »), représentant de la Société française de Systématique à la réunion des Sociétés de Systématique, rapporteur du congrès pour la Société française de Systématique. . Journées annuelles de la Société française de Systématique « Systématique et sciences participatives » (16-17/10/2013), participant, rapporteur des journées pour la SFS. MARTENS KOEN . Biosystematics EU conference 2013, 18-22/02/2013, Vienna, Oostenrijk, speaker. . “Challenges in Aquatic Sciences” meeting, 10-21/03/2013, Taiwan, co-organizor and invited key note speaker. C 400 registered participants. MARTENS KOEN, KAPEL MICHEL & DE WEVER AAIKE rd . 3 Freshwater Animal Diversity Assessment (FADA) meeting “Global Species Database on Aquatic Macro-invertebrates”, 18-20/06/2013, Ostend, Belgium, co-organisers. PIERI VALENTINA th . 7 Meeting of Italian Ostracodologist (21-22/02/2013), Catania (Italy). th . 17 International Symposium on Ostracoda (22-26/07/2013), Rome (Italy). . XXI Meeting AIOL (Associazione Italiana di Oceanologia e Limnologia), Lignano Sabbiadoro (2326/09/2013), Udine, (Italy). SCHÖN ISA . Jacques-Monod Conference “Recent advances on the evolution of sex and genetic systems”, 2226/5/2013, Roscoff, France, invited keynote speaker. th . 17 International Symposium on Ostracods, 22-27/7/2013, Rome, Italië, invited keynote speaker & member of the scientific committee.

337 3.2

Exploraties en andere werkzendingen (binnenland en buitenland) JOCQUE MERLIJN . Fieldwork Honduras, Cusuco and Pico Bonito National Park, 25/05-3/07 + 29/07-7/08/2013. MARTIN PATRICK . ancien canal Charleroi – Bruxelles (Arquennes, Belgique); 02-04/04/2013 ; Récolte d’oligochètes dulçaquicoles à des fins d’illustrations pour un chapitre de livre sur les oligochètes dulçaquicoles de la région paléarctique (Série Thorp & Covitch). MARTENS KOEN . Taxonomie en biogeografie van niet-mariene ostracoden in West-Australië: Perth, Australië, 21/0326/04/2013 en 22/12/2013-20/01/2014 - gefinancierd door kredieten van het ABRS project. . Stage en collectie van mariene ostracoden in Orkney Islands, Schotland, UK, 05-10/09/2013. SEGERS HENDRIK . Study visit to Prince of Songkla University, Hat Yai (Dr. P. Pholpunthin), 21-28/03/2013. (on invitation; seminar, training of students). . Study visit to Hanyang University, Seoul, Rep. of Korea (Prof. Dr. Wonchoel Lee), 24/04-1/05/2013. (on invitation; seminar, training of students). SCHÖN ISA . Taxonomie en biogeografie van niet-mariene ostracoden in West Australië: Perth, Australië, 30/0326/04/2013 en 22/12/2013-20/01/2014 – gefinancierd door kredieten van het ABRS project. WILLEMS WIM . COBAFISH expeditie 2013, verzamelen van aquatische macro-invertebraten op de Congo, Lubilu en Lomami (province Orientale, district Tshopo, territoire d'Isangi) - 11/09-03/10/2013.

3.3

Andere werkzendingen in België ; in het buitenland MARTIN PATRICK . Réunions du Conseil de la Société française de Systématique (SFS), Muséum national d’Histoire naturelle (MNHN, Paris), 8/01, 11/03, 26/04, 21/06, 11/12/2013, JOCQUE MERLIJN . University of Michigan (Grand Rapids), preparation for postdoctoral position at Rutgers University (Newark), 3-19/07/2013 . Aviemore, Scotland – Course Wilderness Medical Training, 26-30/04/2013 DE WEVER AAIKE . Annual BioFresh Meeting 2013, 14-19/04/2013, Leipzig, Germany . BioFresh Workblock 1 meeting with Nicolas Bailly (WorldFish) and Astrid Schmidt-Kloiber (BOKU), 1920/09/2012, RBINS, Brussels, Belgium. . Webinar: "Data Exchange for Biodiversity Conservation in Freshwater Ecosystems: Introducing the BioFresh Platform and Data Portal” organised by the FP7 project WaterDiss2.0, 28/11/2013, speaker. http://www.waterdiss.eu/eseminar-biofresh

. BioFresh atlas demo for GEO BON WG4, 17 & 18/12/2013, on-line meeting, co-organiser MARTENS KOEN . Voorbereiding scientific meeting “Challenges in Aquatic Sciences”, 03-11/02/2013, Taiwan . Voorbereiding Management & Steering Committee Meetings EJT, 28-29/01/2013, Parijs . Management meeting EJT, 17-19/09/2013, Parijs . Voordracht Biodiversiteits & evolutiecyclus, voordracht Ancient Lakes, 03-05/11/2013, Universiteit Göttingen . BioFresh WP-leader meeting en overleg EU BON, 24-26/11/2013, Berlijn, Duitsland MARTENS KOEN & DE WEVER AAIKE . 2nd BioFresh review meeting, 13-14/05/2013, Brussel SCHÖN ISA . SPEEDY vergadering voor aquatische staalnames, 28/03/13; KULeuven, Belgium. . Several RBSZ board meetings, also for the BJZ, RBINS, Brussels, Belgium. SCHÖN ISA, MARTENS KOEN & MARTIN PATRICK . Meeting on polar research, 11/10/2013, RBINS Gulledelle, Belgium. 4.

Publicaties Alle bibliografische referenties worden voortaan ingegeven in Biblio4Plone.

338 5.

Collecties, databanken en bibliotheek . Taxonomische collecties (specimens en DNA collecties) en databanken van zoetwater ostracoden. . Collection taxinomique des Oligochètes dulçaquicoles, avec un accent particulier sur les lacs anciens (Baïkal, Tanganyika, Malawi) et les eaux souterraines (Belgique – karst wallon, Slovénie, Maroc, France–Parc du Mercantour), P. MARTIN : - Jusqu’à 2013 : ± 1706 préparations microscopiques (± 2300 spécimens identifiés) encodées au format Excel – encodage terminé en 2013) ; - tissus et spécimens préservés en alcool absolu pour séquençage de l’ADN (fichiers excel).

5.1

Verrijking/uitbreiding van de inventaris . I.G. 32479 ; 20/08/2013 ; Echantillonnage d’oligochètes dulçaquicoles dans la région de Treignes (Viroin, Ry de Matignolle, Ry de Rome) ; récolteur : P. MARTIN . I.G. 32490, 20/09/2013, Echantillonnage des puits marocains – 2006, 2007, 2008 ; projets DGDCRBINS-GTI-2006/2007/2008 ; récolteurs : P. MARTIN, A. Aït Boughrous, M. Yacoubi, M. Messouli. . I.G. 32512 ; 02/10/2013 ; Oligochètes dulçaquicoles prélevés dans divers puits du Bénin ; don : Moïssou Lagnika, Université d’Abomey-Calavi, Cotonou, Bénin.

5.2

Valorisatie van de collecties (buiten verrijkingen van het jaar) . Medewerking aan de dienst collecties voor stockage van de collecties van de projecten PONDSCAPE, MANSCAPE, MONGOLIA 2004-2005, e.a.

5.3

Valorisatie: wetenschappelijke bezoekers . 2013, 14-20/05 : Prof. A. Aït Boughrous, Ecole Nationale des Sciences Appliquées d'Al Hoceima, Maroc ; étude de la collection des oligochètes dulçaquicoles du Maghreb.

5.4

Valorisatie: uitlening van collecties en specimens voor tentoonstellingen

5.5

Valorisatie: uitlening van collecties voor studie,…

5.6

Databanken en bibliotheek . P. MARTIN : Base de données bibliographique (essentiellement littérature sur les oligochètes), encodée sous Endnote. En 2013, une centaine de nouvelles références encodées et association des pdfs aux références encodées. . P. MARTIN : Base de données taxinomique « Oligochaeta », au format Microsoft Access (2312 enregistrements d’espèces ; 22 tables, 23 requêtes, 42 formulaires, 10 états). En 2013, mise à jour des données taxinomiques (nouvelles espèces décrites). . P. MARTIN : Base de données iconographique sur les oligochètes dulçaquicoles (Leica Application Suite). . A. DE WEVER, E. BALIAN, H. SEGERS & K. MARTENS (eds)(2012). The Freshwater Animal Diversity Assessment database. http://fada.biodiversity.be . BIOFRESH CONSORTIUM, freshwater biodiversity occurrence database, available online at http://data.freshwaterbiodiversity.eu/

5.7

Partners en netwerken . A. DE WEVER, E. BALIAN, K. MARTENS en H. SEGERS beheren de databanken van het BBP-project ‘Freshwater Animal Diversity Assessment (FADA: http://fada.biodiversity.be/fada/), waarvoor een netwerk van ca 150 taxonomen geconsulteerd wordt. . H. SEGERS is taxonomisch redacteur (editor) voor het phylum Rotifera voor FADA . K. MARTENS is taxonomisch redacteur (editor) voor de Klasse Ostracoda voor FADA . P. MARTIN : Editeur taxonomique des Oligochètes dulçaquicoles pour FADA (http://fada.biodiversity.be) . P. MARTIN : Editeur taxonomique des Oligochètes marins antarctiques pour le Census of Marine Life (CoML) dans le cadre de SCAR-MarBIN

6.

Dienstverlening

6.1

Medewerking aan vaste en tijdelijke tentoonstellingen KBIN-IRScNB MARTENS KOEN . lid van het wetenschappelijk Comité voor de tentoonstelling ‘Biodiversiteit’.

339 6.2

Andere onthaalsactiviteiten van het KBIN (buiten bezoekers voor onderzoek van de collecties) MARTIN PATRICK . UCP (Unit contact person) pour la Section (service informatique) . Equipe de première intervention incendie pour la Section . 2-4/04/2013 : encadrement de Carolina Unriza Salamanca, UCL, « Mini-stage de découverte d’un domaine professionnel dans le baccalauréat en sciences biologiques » . 2013 : encadrement de Noémie Ghins, ULg, « Stage pratique professionnalisant en océanographie » MARTENS KOEN . Science Liaison voor de OD Natuur . Lid van de Wetenschappelijke Raad van het KBIN (2011-) . Lid van de Directieraad van het KBIN (2011- april 2013) . Lid van de Sociale Dienst van het KBIN SCHÖN ISA . Lid van de werkgroep “Veiligheid” . Scientific Liaison voor polair onderzoek voor de OD Natuur aan het KBIN

6.3

Expertise en consulterende opdrachten DE WEVER AAIKE . Lid van de Group on Earth Observations Biodiversity Observation Network (GEO BON) Working Group 4: Freshwater ecosystem change JOCQUE MERLIJN . Member of the Royal Geographic Society of London (RGS) MARTENS KOEN . Lid van de Raad van Advies van EOS, vulgariserend maandblad voor wetenschap en technologie

6.4

Andere activiteiten voor derden BALIAN ESTELLE . Tutor and speaker for the AlterNet Summer School, Peyresq, France, Sept 4-13 2013 DE WEVER AAIKE . Seminar on Leibniz-Gemeinschaft and BioFresh for Oxford University students (Prof. P. Jepson), RBINS, 14/03/2012 EGGERMONT HILDE . Branch Editor Belgian Journal of Zoology . Referee voor Freshwater Biology, Journal of Paleolimnology, Quaternary Science Reviews. . Leescommissaris van 3 UGent Bachelorproeven, 1 UGent MSc Thesis JOCQUE MERLIJN . Referee voor Global Ecology and Biogeography, Ecography, Ecological Monographs, Hydrobiologia, European Journal of Taxonomy, Hydrobiologia. . Biodiversity Survey Coordinator for Operation Wallacea (advice on standardising survey protocols) MARTIN PATRICK . Reviews pour Italian Journal of Zoology, ABLA Series, BioInvasion Records, Zootaxa, Revue Suisse de Zoologie, Zoosymposia. MARTENS KOEN . Gastprofessor UGent . Editor in Chief Hydrobiologia (2003-) . Editor in Chief European Journal of Taxonomy (2011-) . Member of the advisory board (2003- ) of Crustaceana. . Member of the Consulting editorial review board (2006-) of the Annals of the Eastern Cape Museums . Member of the Editorial Board of 'Phegea', journal of the Flemish Society of Entomology . Member of the Editorial Board of the series 'Fauna of Belgium' (R.B.I.N.Sc.) . National representative of SIL, Belgium. (2008-). . Secretary (2001-2005), President (2005-2009) and past-president (2009-2013) of the International Research Group on Ostracoda (IRGO) . Member of the Managing Committee of the Fund Lucien De Coninck (2002-) PIERI VALENTINA . Referee voor Zootaxa, Biologia - Zoology section, Annales Zoologici Fennici, Journal of Biological Research.

340 SEGERS HENDRICK . Member of the steering committee of the Zoology Museum of Ghent University (2002 onwards) . Member of the Advisory Board of the Princess Maha Chakri Sirindhorn Natural History Museum of Prince of Songhkla University, Hat Yai, Thailand (2010 onwards) . Subject editor for “Rotifera” for the journal Zootaxa (2009- ) . Subject editor for “Rotifera” for the journal Zookeys (2011- ) . Member of the Editorial board of the journal "ISRN Zoology” (2010-2013) . Associate Editor of the European Register of Marine Species for the Rotifera (see http://erms.biol.soton.ac.uk/), 2004-. SCHÖN ISA . Gastprofessor UHasselt, voordrachten ‘Moleculaire Ecologie’ . Editor in Chief Belgian Journal of Zoology (2009-) . Referee voor Biological Journal of the Linnean Society, Hydrobiologia, International Review of Hydrobiology, Proceedings of the Royal Society B, Journal of Evolutionary Biology, Zoological Journal of the Linnean Society, European Research Council. . Supervisor van 3 UHasselt Bachelorproeven . Supervisor van jobstudente Elke Vermeulen voor SPEEDY project WILLEMS WIM . Referee voor Zootaxa, Norwegian Taxonomy Initiative (Artsdatabanken) . Vrijwillig wetenschappelijk medewerker aan de UHasselt, Research Group Zoology: Biodiversity and Toxicology, Prof. Dr T. Artois. 6.5

Partners en netwerken MARTIN PATRICK Réseau « Antarctique » : Université de Gand, Marine Biology research group, Prof. A. Vanreusel ; Université de Liège, Prof. P. Dauby ; Université libre de Bruxelles, Prof. P. Dubois, Prof. C. De Ridder ; Université de Bourgogne (France), Prof. B. David.

7.

Uitrusting

7.1

Onderzoeksinfrastructuur . P. MARTIN heeft eind vorig jaar een digitale camera voor zijn Leicamicroscoop aangekocht (gedeeld budget ZWB+OD Taxonomie)

8.

Visitors

Naam + voornaam

Datum(s) -duur

Woonplaats bezoeker

Reden van bezoek

IRIS consultants, Mariac, France Ecole nationale des Sciences appliquées, Al Hoceima, Maroc University of Antioquia, Colombie

Apprentissage techniques de N/A dissection Oligochètes Préparation article conjoint ; exploitation des résultats N/A projets antérieurs GTI Etude des oligochètes dans les GTI grant phytothelmata GTI grant + Belspo Postdoc Ostracoda postdoc non EU

Financiering

Wuillot Jean

2-3/05/2013

Aït Boughrous Ali

14-21/05/2013

Berrio-Cardenas Claudia

29/09-17/10/2013

Janet Higuti

01/08-21/12/2013

Maringa, Brazilië

Rylan Shearn

25/04-31/08/2013 + 06/10-23/12/2013

Perth, Australië

PhD

ABRS grant

Analia Diaz

29/07-01/09/2013

Buenos Aires, Argentinië

Collaborative work on Argentinian ostracods

External Credit

Schmidt-Kloiber Astrid 19-20/09/2013

Vienna, Austria

BioFresh Workblock 1 meeting N/A

Bailly Nicolas

Los Baños, Philippines

BioFresh Workblock 1 meeting N/A

19-20/09/2013

341 Naam + voornaam

Datum(s) -duur

Woonplaats bezoeker

Koenders Annette

07-31/01/2013

Perth, Australia

Patel Tasnim

12/08/13-25/10/13

London, UK

Vermeulen Elke

01/10/13-01/11/13

Antwerpen, België

9.

Reden van bezoek

Collaborative work on Australian ostracods Training molecular work on ostracods Jobstudente

Financiering

ABRS grant N/A IUAP SPEEDY

Activity report (verslag van de afdeling Zoetwaterbiologie door K. Martens) Op 1 mei 2013 is de heer Patrick Roose officieel als Operationeel Directeur in functie getreden en werd de Operationele Directie “Natuurlijk Milieu” een feit. Op dat moment werd dus ook het Departement “Natuur en Educatie” feitelijk opgeheven en was Koen Martens niet langer Departementshoofd ad interim. De heer Roose besliste echter dat de hiërarchische eenheid “Zoetwaterbiologie” als dusdanig, inclusief het KBIN-deel van het Belgisch BiodiversiteitsPlatform, effectief kon blijven bestaan om praktische redenen. Tot eind 2013 bleef deze situatie onveranderd. Het huidige jaarverslag rapporteert dus over deze eenheid over de periode 2013. Personeel Op 1 maart 2013 is Claudine BEHEN-DEVRIES DUCHENE met pensioen vertrokken. Claudine laat een grote leegte na op de afdeling, vermits zij een technische duizendpoot was. Haar ondersteunende activiteiten gingen van het behandelen van stalen, het uitpikken van invertebraten, over administratieve taken tot het uiterst nauwkeurig inken van wetenschappelijke illustraties. Wij wensen haar uiteraard een welverdiende rust toe. Pierre DUMONT heeft nog het jaar 2013 vervolledigd, maar gaat vanaf 1.1.2014 met pensioen. Ook hem wensen we een aangenaam pensioen toe. Na het eerdere pensioen van Francis BEHEN is de afdeling ZWB intussen dus 3 technici verloren door pensionering, en dit zonder vervanging. In 2014 zal ook Michelle STEENHAUT met pensioen gaan, waardoor op enkele jaren tijd de groep ZWB van 5 op 1 technicus zal terugvallen. Vervanging van deze plaatsen is dus hoogdringend, vooral omdat deze technici nu in het kader van de nieuwe onderzoeksgroep ATECO binnen de OD “Natuur” voorzien worden en dus voor drie, in plaats van één, vroegere afdelingen zullen werken. Na een lange lijdensweg om het Actie I project van Hilde EGGERMONT te heroriënteren na haar ontslag, heeft de Wetenschappelijke Raad van het KBIN toestemming gegeven om een deel van het budget van dit project te gebruiken als aanvulling op het Belspo-COBAFISH project; dat de koolstofcyclus in het Congo Rivier bekken bestudeert. Op 1 mei 2013 is Dr Wim WILLEMS in dienst getreden op dit project om het deel macroinvertebraten van het Congo Rivier bekken te bestuderen. Na rijp beraad heeft Dr Patrick MARTIN besloten om de OD “Natuur” te verlaten en heeft hij mutatie aangevraagd naar de OD “Taxonomie en fylogenie”. Dit werd op 1.9.2013 effectief. In 2013 kwamen de contracten van Sarah ROUSSEAUX, Dr Merlijn JOCQUE en Dr Valentina PIERI tot een einde. Veldwerk Dr Merlijn JOCQUE heeft verschillende zendingen uitgevoerd voor de collectie van invertebraten uit phytothelmata. Isa SCHÖN heeft de staalnames voor ostracoden binnen het UIAP SPEEDY project opgestart. Isa SCHÖN en Koen MARTENS hadden in 2013 twee zendingen naar Perth (Australië) in het kader van het ABRS project, maar tijdens deze twee zendingen werden geen staalnamecampagnes gepland. Stages Dr Analia DIAZ (Museo La Plata, Argentinia) heeft opnieuw op de afdeling ZWB gewerkt als stagiaire met externe fondsen. Mr Rylan SHEARN (ECU, Perth, Australia) werkte op de afdeling ZWB voor het ABRS project binnen het kader van zijn PhD. Dr Janet HIGUTI werkte op de afdeling in het kader van haar Belspo non-EU postdoc en een GTI stage. Verschillende studenten van de UHasselt vervulden hun stage op de afdeling onder leiding van Isa SCHÖN. Bram JACOBS (UGent) startte een MSc thesis aan de afdeling over de ostracoden van het Malawi meer onder leiding van Koen MARTENS.

342 Projecten en aanvragen Isa SCHÖN heeft in 2013 de volgende projectaanvragen ingediend: . 2x Pioneer als coördinator . 1x FWO Krediet aan Navorsers . 2x BRAIN (1x als coördinator, 1x als deelnemer) . 1x BIODIVERSA als coördinator . 1x SYNTHESYS Koen MARTENS heeft ingediend: . 1x toegevoegd navorser . 1x SYNTHESYS Deze negen aanvragen zijn systematisch afgewezen. Voor zes van deze afwijzingen waren interne procedures binnen het KBIN verantwoordelijk. Gezien het vroegere succesvolle parcours van (Belspo) aanvragen binnen de ZWB, is er een duidelijke kentering in de evaluatie tegen het fundamentele onderzoek. Dit is zeer verontrustend. Een nieuwe aanvraag voor het Australische ABRS (K. MARTENS als coördinator) is nog in evaluatie. Een aanvraag over genomische diversiteit in aseksuele diergroepen (GALA) waarin Isa SCHÖN betrokken was, is eveneens afgewezen. Dr Aaike DE WEVER had wel succes met zijn BRAIN aanvraag over databanken (AQUARES), waarvan hij coördinator is. Dr Anton VAN DE PUTTE vertegenwoordigt het KBIN in een BRAIN project over ANTARCTICA. Publicaties en voordrachten Er werd voortuitgang geboekt met de discussies over de publicatiestrategie binnen het KBIN. De oprichting van een publication unit dient nu in samenwerking met het KMMA te gebeuren. Het European Journal of Taxonomy (EJT) heeft in 2013 opnieuw een 30-tal artikels en meer dan 1000 pagina’s gepubliceerd. Het Belgian Journal of Zoology zag zijn impact factor vrijwel verdubbelen. De afdeling publiceerde ook in 2013 een significant aantal artikels en abstracts waaronder in Freshwater Biology (IF = 3.933), Animal Behaviour (IF = 3.068) en Journal of Biogeography (IF = 4.863). Patrick MARTIN organiseerde een succesvolle sessie over ‘cryptische soorten’ tijdens het BIOSYSR.EU congress in Vienna; Koen MARTENS gaf daar een voordracht. Isa SCHÖN gaf een invited keynote lecture e op het 16 International Symposium on Ostracoda en was uitgenodigd spreker op het prestigieuze Jacques Monod symposium in Roscoff. Koen MARTENS was co-organiser van het “Challenges in Aquatic Sciences” congress in Keelung/Taipei (Taiwan). Er waren 400 deelnemers.

343

CENTRE BELGE DE BAGUAGE – BELGISCH RINGWERK 2

Activités scientifiques

2.1

Programmes permanents . Programme 1 : Etude des comportements migratoires des oiseaux sauvages. Promoteur : Didier Vangeluwe Financement : dotation IRSNB et contribution des collaborateurs bagueurs En collaboration avec les institutions scientifiques partenaires du réseau EURING. Le programme scientifique à long terme consiste en l’étude des mouvements et de la démographie des espèces d’oiseaux européens par le biais du marquage individuel. Cette action s’inscrit dans le cadre du programme pan-européen EURING (l’association des Centres de baguage européens). Didier Vangeluwe a été élu en septembre 2013 au conseil de gestion d’EURING. La récolte, sans interruption depuis le début du XXème siècle, de ce type d’informations au niveau continental permet de disposer de bases de données régulièrement utilisées à l’étranger et en Belgique. Les finalités principales sont l’évaluation des tendances des populations d’oiseaux nichant ou migrant à l’échelle continentale, nationale ou locale, et l’étude des modalités migratoires et leur éventuelle influence dans la composition des facteurs de déclin des populations, en particulier en ce qui concerne les facteurs anthropogènes. Les données récoltées alimentent les pro-grammes et projets internes et sont mises à disposition des chercheurs professionnels, amateurs et dans le cadre de tâches de formation (enseignement supérieur type court et long). L’expertise ainsi développée en matière de manipulation, de capture et de marquage des oiseaux sauvages permet de répondre rapidement à des demandes nouvelles telles les surveillances épidémiologiques. Elle est également utilisée afin de sensibiliser le grand public à la conservation du patrimoine naturel, directement, ou en par le biais de réponses à la presse.

Localisation des sites de reprises en 2012 d’oiseaux bagués en Belgique (carrés) et de baguage d’oiseaux bagués à l’étranger et repris en Belgique (ronds).

344 . Programme 2 : Etude de la dynamique de population d’anatidés exotiques invasifs, évaluation d’impact et mesures de gestions. Promoteur : Didier Vangeluwe Financement : dotation IRSNB En collaboration avec l’IBGE, INBO, Belgian Forum on Invasive Species, Natagora/Aves, DNF (SPW). Programme d’étude à long terme de la dynamique de population et de l’écologie de l’Ouette d’Egypte (Alopochen aegyptiacus) et de la Bernache du Canada (Branta canadensis) dans le cadre de l’évaluation des impacts de ces espèces sur l’environnement. Etude de politiques de contrôle des effectifs de Bernache du Canada à la demande des autorités de de la Région wallonne et de différentes administrations et institutions locales. . Programme 3 : Etude de la dynamique de recolonisation du Faucon pèlerin (Falco peregrinus), mesures de conservation des sites naturels et mise en place d’outils de surveillance du commerce illégal des rapaces. Promoteur : Didier Vangeluwe Financement : dotation IRSNB, Electrabel GDF-SUEZ En collaboration avec : service CITES (SPF Environnement), service Bien-être animal (SPF Environnement), Police fédérale, ANB, DNF (SPW), Electrabel GDF-SUEZ. Le programme de suivi démographique de la population de Faucon pèlerin (espèce reprise à l’annexe I de la directive oiseaux) s’attache à étudier la dynamique de recolonisation de cette espèce qui avait disparu comme oiseau nicheur en Belgique entre 1972 et 1994. Le suivi actuel vise particulièrement à l’étude de la tendance de la population, de la typologie des sites de nidification et des stratégies de dispersion natale. Un nouveau volet a été développé en 2013 en collaboration avec l’Universiteit Antwerpen (prof Marcel Eens) : l’étude des concentrations en pesticides et métaux lourds. Cet investigation est réalisée à partir des plumes récoltées sur les fauconneaux au moment du baguage et sur la récolte de cadavres entre autres réalisée dans le cadre du projet 1. Une dizaine de nouveaux sites de nidification ont été découverts en 2013, comme cela a été le cas en 2012. La population nichant en Belgique est en conséquence estimée à 110 couples auxquels il faut ajouter 10-20 couples fixés mais qui ne nichent pas pour des raisons biologiques ou techniques. Vingtsix couples nichent sur des parois naturelles ou semi-naturelles (carrière). Un premier cas de nidification réussie a été observé sur un pylône haute-tension, dans un ancien nid de corvidé. La plupart des fauconneaux sont bagués et mesurés et un échantillon de plume destiné à alimenter la banque de données ADN est récolté. Au total, 155 fauconneaux ont été bagués en 2013 grâce à l’équipe qui participe au programme. Cela porte à 1.125 le nombre de fauconneaux bagués depuis le retour de l’espèce en Belgique en 1994. La population de Pèlerins qui niche à Bruxelles (161 km²) fait l’objet d’un suivi particulier. Quatre couples ont niché avec succès en 2013, menant un total de 11 fauconneaux à l’envol. Un couple n’a pas niché pour cause de travaux et un autre a définitivement perdu son site mais s’est probablement relocalisé sur une tour relativement proche. Trois couples, peut-être quatre, ont par ailleurs été très régulièrement observés sur des sites de nidification potentielle au cours du printemps, mais sans nicher. Le nombre de couples nicheurs ou cantonnés à Bruxelles atteint donc la dizaine. Les études réalisées sur le Faucon pèlerin sont complétées par un volet de sensibilisation du grand public (projet 2). Une évaluation de risque de l’implantation d’un parc éolien sur un couple de Faucons pèlerins a été réalisée, entre autre en équipant une femelle nicheuse d’un émetteur GPS/GSM (projet 3). Deux expertises de rapaces en captivité ont été réalisées à la demande et en collaboration de la Cellule CITES et de la Police judiciaire fédérale. . Programme 4 : Etude de la dynamique de recolonisation du Grand-duc d’Europe (Bubo bubo), mesures de conservation des sites naturels et évaluations de risques. Promoteur : Didier Vangeluwe Financement : dotation IRSNB En collaboration avec : DNF (SPW), CARMEUSE SA, Lhoist SA, groupe SAGREX SA, BPC SA Le programme de suivi démographique de la population de Grand-duc d’Europe (espèce reprise à l’annexe I de la directive oiseaux) issue de réintroduction se poursuit depuis 1990. L’espèce avait ème siècle et 1982. Les sites de nidification complètement disparu de Belgique entre le début du 20

345 sont recensés chaque année, le succès de reproduction et la typologie des sites sont étudiés et lorsque c’est possible, les pulli sont bagués. La population de Grands-ducs est estimée en 2013 entre 95 et 105 couples nicheurs, dont cinq en Flandre. Le nombre de couples semble se stabiliser en Wallonie mais progresse dans le même temps en Flandre où les Grands-ducs nichent sur des ruines, des bâtiments industriels désaffectés ou en forêt, dans d’anciennes aires de Buse variable (Buteo buteo). La nidification de l’espèce dans des arbres n’avait plus été observée depuis 1993. Soixante-sept poussins de Grands-ducs ont été bagués en 2013 grâce à l’équipe qui participe au programme. Au total, 875 poussins ont été bagués depuis 1988. 100 90 80 70 60 50

Wallonie

40

Flandre

30 20 10 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

0

Evolution du nombre de couples nicheurs de Grand-duc d’Europe (Bubo bubo).

Baguage d’un poussin de Grand-duc d’Europe (Bubo bubo). Une évaluation de risque de l’implantation d’un parc éolien sur un territoire qui a été occupé par des Grands-ducs a été réalisée (projet 3). A l’instar du Faucon pèlerin, de manière à étudier concomitamment le phénomène chez les deux superprédateurs aviaires de Belgique, un programme de collaboration avec l’Université d’Anvers (prof Marcel Eens) a été conclu afin d’étudier les concentrations en polluants (métaux et pesticides) dans les plumes récoltées en baguant les poussins et dans les cadavres récoltés dans le cadre de la surveillance passive influenza et West Nile (projet 1).

346 . Programme 5 : Acrola.BE : étude et conservation de la Phragmite aquatique Acrocephalus paludicola Promoteur : Norbert Roothaert (collaborateur IRSNB) Financement : dotation IRSNB En collaboration avec : Aquatic Warbler Conservation Team (AWCT) et l’ANB La Phragmite aquatique est le plus rare des passereaux européens et le seul à être inscrit à l’Annexe I de la Directive Oiseaux, à l’appendice II de la Convention de Berne et à l’Appendice I de la Convention de Bonn. L’espèce est menacée au niveau mondial et la population continue à baisser. Elle est actuellement estimée entre 10.000 et 13.000 mâles chanteurs. La zone principale de nidification est située en Belarus, Pologne et Ukraine. De très importantes mesures de gestion de l’habitat réalisées en Pologne n’ont pas permis d’augmenter significativement le nombre de mâles chanteurs ; la population hongroise s’est éteinte en l’espace de quelques années.. La situation est donc très inquiétante pour cette espèce qui a niché jusqu’en 1872 en Hainaut. Le suivi développé en Belgique vise à augmenter les connaissances en matière de voies et modalités de migration et espère par-là à contribuer à enrayer le déclin de l’espèce. Le fichier des reprises de l’IRSNB totalise 71 données dont 62 concernent des oiseaux bagués en Belgique et 9 des oiseaux bagués à l’étranger et repris en Belgique. Comparées aux données disponibles au niveau européen (EURING), les reprises récoltées en Belgique représentent 26.8% de toutes les informations disponibles et 36.2% lorsque l’on considère uniquement les reprises à distance. Le programme belge participe donc de manière très importante à la progression de la connaissance. Ce résultat est essentiellement le fruit du travail des stations de baguage à repasse nocturne développées en Belgique depuis 1988. Entre 1960 et 2013, 1940 Phragmites aquatiques ont été bagués en Belgique. Septante-huit individus ont été bagués au total en 2013 dont14 >I et 64 I pour un total de 11 sites différents. Parallèlement à cette étude des voies de migrations, des protocoles de mesure de l’effort de capture (acrola 1, acrola 2 et acrola 3) sont développés afin d’essayer de disposer d’informations quantitatives permettant d’évaluer, grâce à un modèle développé par les collègues du Museum d’Histoire Naturelle de Paris, le nombre de Phragmites aquatiques qui passent en période post nuptiale par la voie occidentale de migration. Ces protocoles visent également à évaluer l’effet de la repasse nocturne sur la sélection des sites de halte. En 2013, le protocole acrola1 a été appliqué du 10 au 18 août sur les sites du Blankaart à Woumen et Anderstad à Lier. le protocole acrola 2 qui consiste à diffuser uniquement le chant du Phragmite aquatique a été appliqué à Meetkerke. Le protocole acrola 3 a été appliqué dans les stations de repasse de Furnes, Oorderen, Lissewege, Lapscheure et Uebersyren (G.D. Luxembourg). Selon ce protocole, les chants de différentes espèces sont diffusés durant la nuit dans la station principale tandis que le chant du Phragmite aquatique est diffusé indépendamment auprès de quelques filets positionnés à distance.

Localisation des sites de reprise de Phragmites aquatiques (Acrocephalus paludicola) bagués en Belgique (carrés) et localisation des sites de baguage de Phragmites aquatiques à l’étranger et repris en Belgique (ronds).

347 . Programme 6 : Relations écologiques et voies de migration du Faucon pèlerin de la toundra Falco peregrinus calidus et de la Bernache à cou roux Branta ruficollis Promoteurs : Didier Vangeluwe (IRSNB) et Sonia Rozenfeld (Severtsov Institute of Ecology and Evolution) Financement : dotation IRSNB, Fonds Léopold III pour l’Exploration et la Conservation de la Nature, Réserve de Taimyr (Russie) En collaboration avec: Russian Bird Ringing Centre, Severtsov Institute of Ecology and Evolution, Russian Academy of Sciences, Moscou, Réserve de Taimyr (Russie) La Bernache à cou roux est inscrite dans la catégorie « en danger » de l’IUCN tandis que le statut de conservation du Faucon pèlerin de la toundra est très méconnu. Afin de comprendre les facteurs qui limitent la population de bernaches, l’IRSNB a développé au début des années nonante un programme concernant la dynamique de population et l’utilisation de l’habitat durant la période d’hivernage en Ukraine, Roumanie, Bulgarie et Grèce. Depuis 2012, l’accent est mis sur l’étude des voies et stratégies de migration et d’utilisation de l’espace mutuel des deux espèces, en collaboration avec les ornithologues russes. Les deux espèces présentent des relations écologiques exceptionnelles. Elles nichent toutes deux dans la toundra de Russie où elles s’associent durant la période de nidification. Les bernaches nichent quasi exclusivement à proximité immédiate des nids de faucons afin que ceux-ci les protègent des Renards polaires (Alopex lagopus). Lorsque les lemmings (ea Lemmus lemmus) sont abondants, les renards s’en nourrissent quasi exclusivement. Lorsqu’ils sont absents, les renards prédatent systématiquement les nids de limicoles et d’oies au point qu’il est régulier que le nombre de jeunes de ces espèces soit proche de zéro. Se protéger d’un prédateur en nichant à proximité d’un autre est donc une stratégie écologique particulièrement remarquable de la part des oies. Mais cela signifie par ailleurs qu’elles sont hautement dépendantes du statut de conservation des Pèlerins de la toundra. Une mission d’étude a été organisée en juillet 2013, dans l’est de la péninsule de Taïmyr. Onze Bernaches à cou roux nicheuses et quatre femelles de Faucons pèlerins de la toundra, protectrices de colonies de bernaches, ont été équipées d’un émetteur GPS/GSM. C’est la première fois que les deux espèces sont étudiées simultanément de la sorte. Les résultats ont été particulièrement intéressants. Les bernaches ont toutes suivi une voie de migration relativement cohérente passant d’abord par l’estuaire de l’Ob et le cours moyen de celui-ci, pour ensuite survoler la taïga (1.200 km) pour atteindre directement le nord du Kazakhstan. Après une période de halte de plusieurs semaines, le trajet de migration s’est poursuivi vers l’ouest et la dépression de Manytch, au sud de la Russie et ensuite la Crimée, en Ukraine. Certaines bernaches ont hiverné dans ces deux régions, d’autres ont poursuivi leur route jusqu’en Roumanie et Bulgarie. Les femelles de Faucon pèlerin sont parties hiverner plus à l’est et chacune dans une zone distincte : Kabardino-Balkarie (Caucase russe), Azerbaïdjan, Ouzbékistan et Pakistan. Les résultats sont présentés sur www.sciencesnaturelles.be/ac tive/sciencenews/siberianbirds

grâce à une application GIS régulièrement mise à jour et permettant de visualiser les trajets et les polygones de présences des oiseaux suivis.

Trajets migratoires de 10 Bernaches à cou roux (Branta ruficollis) et 4 femelles de Faucon pèlerin de la toundra (Falco peregrinus calidus), protectrices de colonies de bernaches, équipées d’un émetteur GPS/GSM dans l’est de la péninsule de Taïmyr (Arctique russe) en juillet 2013.

348 . Programme 7 : Identification des zones d’hivernage de l’Hirondelle de fenêtre Delichon urbicum (2012-) Promoteur : Didier Vangeluwe Financement : dotation IRSNB En collaboration avec: Commission Ornithologique de Watermael-Boitsfort, Lyndon Kearsley (collaborateur IRSNB) Les populations d’Hirondelles de fenêtre connaissent un déclin important en Europe. La régression au cours des 30 derniers années est de 70% en Flandre et à Bruxelles et 45% en Wallonie. Plusieurs colonies font l’objet de suivis par baguage, dont celle de Watermael-Boitsfort où l’étude de la productivité, des taux de survie et de retour est continue depuis 1997. Cette colonie, qui fait l’objet d’un programme de conservation à long terme, connait une évolution favorable. La détérioration de la qualité biologique des zones de nidification en Europe, et en particulier du taux de survie des nids, est-elle la seule cause du déclin ? Ou l’espèce est-elle également soumise à des contraintes significatives dans les zones d’hivernage ? L’extrêmement faible nombre de reprises disponibles en provenance d’Afrique ne permet pas de l’évaluer. En conséquence, un programme utilisant des géolocateurs a été développé. Aucune des 24 Hirondelles de fenêtre équipées d’un géolocateur en 2012 n’a été contrôlée au printemps 2013 malgré la capture d’une grande partie des adultes nicheurs de la colonie. Le printemps 2013 a été exceptionnellement froid et humide dans la toute l’Europe et de nombreux témoignages en Europe font état de faibles taux de retour ou du départ prématuré des premiers adultes arrivés en avril, voire de mortalité de masse. Ceci explique-t-il l’absence de recapture des hirondelles équipées d’un géolocateur en 2012 ou bien le port d’un géolocateur a-t-il engendré une mortalité anormale? Impossible de trancher. Le nombre de couples nicheurs d’Hirondelles de fenêtre n’a pas diminué dans la colonie de Watermael-Boitsfort entre 2012 et 2013. le poids et la taille des géolocateurs disponibles ont encore été réduit. Il a donc été décidé de poursuivre le programme. Seize nouvelles hirondelles nicheuses ont été équipées en août 2013 d’un géolocateur de 0.45 gr. Malgré ces contraintes, ces enregistreurs de luminosité semblent être actuellement le moyen ultime pour déterminer les stratégies de migration intercontinentale et les zones d’hivernage des Hirondelles de fenêtre et de contribuer ainsi à l’identification d’éventuelles contraintes. 2.2

Projets

2.2.1 Projet 1 : Surveillance épidémiologique active et passive des virus influenza et du virus du West Nile chez les oiseaux sauvages (2005- ). Financement : Agence Fédérale pour la Sécurité de la Chaîne Alimentaire (AFSCA) et Centre d’Etudes et de Recherches vétérinaires et Agrochimiques (CERVA) Dates : 01/01/2012-31/12/2012 Partenaires : Agence Fédérale pour la Sécurité de la Chaîne Alimentaire (AFSCA), Centre d’Etudes et de Recherches vétérinaires et Agrochimiques (CERVA) En collaborations avec: ISSP (SPF Santé publique), DEMNA (SPW), Ligue Royale Belge pour la Protection des Oiseaux (LRBPO), Vogel Bescherming Vlaanderen, CROH Anderlecht, Hôpital pour Animaux Sauvages Birds Bay, CREAVES de Héron, CREAVES de Virelles-Nature, VOC Oostende, VOC Bulskampveld Beernem, VOC Kieldrecht, VOC Merelbeke, VOC Malderen Coordinateur et promoteur du projet à l’Institut : Didier Vangeluwe Budget total du projet : 41.548 euros Part du budget total pour l’IRSNB : 100 % La crise du H5N1qui a touché l’Europe en 2005-2006 a eu pour essentielle conséquence de faire prendre largement conscience du potentiel épidémiologique d’une série de virus zoonotiques émergeants et des possibilités de transport et de transmission par des oiseaux sauvages, migrateurs ou non. En réponse, l’AFSCA a souhaité la mise en place de programmes de surveillance permettant de comprendre le phénomène et d’anticiper les réactions nécessaires en termes de protection de la santé publique et de la santé animale (animaux d’élevage). C’est dans ce cadre que depuis l’automne 2005 et en coopération avec le Centre d’Etude et de Recherche Vétérinaire et Agrochimique (CODA-CERVA), le Centre de baguage organise une structure de surveillance visant à étudier la circulation des virus influenza et du West Nile parmi les oiseaux

349 sauvages. Ce programme s’inscrit dans le cadre des décisions de la Commission Européenne 2007/268 et 2009/437 et de la déclaration de conseil scientifique de l’AFSCA 10/2010. . Surveillance influenza Le réservoir des virus influenza se trouve dans l’avifaune sauvage d’où il est évident qu’il ne pourra jamais être éradiqué. Les virus circulent sous une forme non pathogène (LPAI) qui, lorsqu’elle est transmise à la volaille (en l’occurrence les gallinacés) peut évoluer sous une forme hautement pathogène (HPAI) provoquant des mortalités importantes dans les élevages. Seuls les virus LPAI de sous-type H5 et H7 sont capables d’évoluer vers cette forme hautement pathogène. Si des mesures de détection (surveillance) et d’éradication ne sont pas rapidement mises en œuvre, ces virus HPAI d’allure épizootique au départ, peuvent se développer dans certaines régions et devenir enzootiques. De par le fait qu’ils sont en évolution constante, les virus influenza présentent par ailleurs un important potentiel zoonotique c’est-à-dire qu’ils ont potentiellement la capacité de passer des oiseaux aux humains. C’est le cas du virus HPAI H5N1 qui a émergé au début des années 2000 en Asie du Sud-Ouest et qui est encore présent dans plusieurs pays du monde (Bangladesh, Chine, Egypte, Indonésie, Vietnam) et y provoque toujours régulièrement des mortalités chez l’homme. En 2013, on a constaté l’émergence d’un nouveau virus influenza de sous-type H7N9 en Chine. Pour l'heure, plus de 135 personnes ont contracté la maladie selon les autorités chinoises et parmi les cas enregistrés depuis mars 2013, 46 d'entre eux ont été mortels. Heureusement, aucune transmission interhumaine n’a été observée à ce stade, condition essentielle pour un virus influenza pour devenir pandémique. De façon étonnante, au contraire du virus H5N1, ce H7N9 n’est que faiblement pathogène pour la volaille. Ce constat remet en question le rôle de la volaille comme réservoir et rend forcément difficile la surveillance du virus, là où les cadavres d'oiseaux victimes du H5N1 en étaient un marqueur. Dans un contexte d’intensification de l’élevage avicole et de globalisation du commerce international, le suivi des virus influenza nécessite donc une surveillance constante du terrain (élevage et faune sauvage) et un état d’alerte permanent des services vétérinaires dans le monde entier. La surveillance réalisée en Belgique sur les oiseaux sauvages et sur les volailles s’inscrit directement dans ce cadre d’évolution continue de la situation épidémiologique. Le programme développé en Belgique permet d’assurer une surveillance continue en entretenant 5 nasses permanentes de capture (Harchies, La Hulpe, Longchamps, Meetkerke et Sint Agatha-Rode) complétées par des captures opportunistes réalisées en minimum 100 localités différentes. Le réseau mis en place permet d’intervenir à un niveau plus intense en cas de crise sanitaire. Des anatidés, des charadriiformes et des rapaces ornithophages sont capturés dans le cadre d’activités de baguage et échantillonnés. Le suivi est réalisé tout au cours du cycle annuel et sur l’ensemble du territoire. Les prélèvements sont de deux types : frottis cloacal (systématiquement) et buccal (ponctuellement). Les prélèvements sont maintenus à 4°c et acheminés endéans les 48h au CERVA qui, en sa capacité de laboratoire de référence influenza pour la Belgique, procède aux analyses virologiques. Un véritable système d’alerte précoce est donc maintenu en place en Belgique. Au cours de l’année 2013, 3205 prélèvements ont été réalisés (2602 cloacaux et 603 buccaux) et transmis au CERVA. Au total, 2010 oiseaux sauvages et 592 reprises sont concernés représentant 40 espèces appartenant à 13 familles différentes. Les prélèvements ont été réalisés dans 110 communes différentes. . Surveillance West Nile Le virus du West Nile engendre des infections du système nerveux notamment chez certaines espèces d’oiseaux (corvidés, passereaux et rapaces principalement), le cheval et l’homme. Il a été découvert dans la province du Nil occidental de l’Ouganda en 1937 et n’a posé aucun problème majeur de santé publique jusqu’à la fin des années 1990. A partir de 1996, plusieurs épidémies dont une de grande ampleur ont été observées aux USA mais également en Roumanie, France, Italie et récemment en Grèce ont causé un nombre élevé de maladies neuroinvasives humaines. Un cas mortel a été déploré en Belgique, concernant un parent manifestement infecté en Grèce. Ce virus est transmis principalement par la piqûre de moustiques qui ont été eux-mêmes infectés suite à un repas sanguin d’un oiseau infecté. Les oiseaux jouent le rôle de réservoir et de disséminateur du virus. Le virus du West Nile n’a pas encore été détecté sur des oiseaux en Belgique, mais sa progression récente est telle en Europe qu’un système de surveillance précoce a également été développé. Les espèces cibles sont les corvidés et les rapaces ornithophages. Quatre nasses spécifiques (Bruxellesville, Chevetogne, Etterbeek et Mont-Saint-Guibert) sont entretenues tout au cours de l’année afin de

350 capturer et d’échantillonner des corvidés et ponctuellement des rapaces. Des prélèvements complémentaires sont réalisés en une dizaine d’autres localités. Les prélèvements sont également transmis dans les meilleurs délais au CODA-CERVA qui procède aux analyses virologiques. Au total en 2013, 1534 prélèvements West Nile ont été réalisés sur des corvidés (513 buccaux et 661 sanguins) de 4 espèces différentes et 326 prélèvements sur des rapaces (207 cloacaux et 119 buccaux) de 3 espèces auxquels il faut ajouter 34 prélèvements buccaux ont été réalisés sur différentes espèces de sylviidés migrateurs transsahariens. . Un programme de surveillance passive est organisé parallèlement à ces programmes de surveillances dites « actives », est en cours. Dans ce cas-ci, les analyses virologiques sont réalisées sur les organes d’oiseaux sauvages trouvés morts. Les dépouilles sont récoltées de manière opportuniste par le personnel et les collaborateurs-bagueurs du Centre de baguage d’une part. D’autre part, un système de collecte des oiseaux morts ou acheminés morts dans 8 centres de revalidation agréés a été mis en place. Les dépouilles sont collectées mensuellement dans les centres de revalidation, ou à intervalle plus court lorsque nécessaire. Chaque spécimen est identifié et étiqueté avant d’être transmis au CODA-CERVA pour autopsie et analyse virologique. Si l’espèce n’est pas reprise à la liste des espèces sensibles aux virus recherchés, le spécimen est incorporé aux collections de l’IRSNB (mise en peau ou squelette). En 2013, 774 cadavres d’oiseaux sauvages de 109 espèces différentes ont été collectés. Au total, 241 cadavres ont été redirigés vers le CERVA pour analyse (164 oiseaux d’eau, 55 corvidés et 22 rapaces). Les autres ont été incorporés aux collections de l’IRSNB ou détruits lorsque l’état du spécimen l’imposait. Toutes les données concernant ces programmes de surveillance active et passive sont consignées dans une base de données centrale partagée avec le CODA-CERVA via une plateforme web sécurisée.

Localités et volumes de prélèvements réalisés en 2013 dans le cadre des surveillances actives des virus influenza aviaire et West Nile. Les croix correspondent aux localités de récolte dans le cas de la surveillance passive.

2.2.2 Projet 2 : Faucon pour tous – Valken voor iedereen Financement : Electrabel GDF Suez, Région Bruxelles-Capitale, Ville de Bruxelles, Autorités de la Cathédrale des Saints Michel et Gudule, Entreprises Louis Dewaele Dates : 01/03/2013 – 15/09/2013 Partenaires : Commission Ornithologique de Watermael-Boitsfort, Région Bruxelles-Capitale, Ville de Bruxelles, Zone de Police Bruxelles-Capitale-Ixelles, Autorités de la Cathédrale des Saints Michel et Gudule Coordinateur et promoteur du projet à l’Institut : Didier Vangeluwe Budget total du projet : 32.000 euros Part du budget total pour l’IRSNB : 100 % La présentation au grand public du couple de Faucons pèlerins qui niche à la Cathédrale des Saints Michel et Gudule à Bruxelles se poursuit depuis 2005 grâce à un système de caméras-

351 émetteurs/récepteurs-écrans. Le dispositif permet au public de découvrir en direct et en continu le cycle de nidification, via un site internet et un poste d’observation installé en avril-mai sur le parvis de la cathédale. Un blog renseigne les internautes au sujet de l’écologie du Faucon pèlerin et explique le déroulement de la reproduction tandis que 2 guides accueillent le public au poste d’observation. Le nombre de personnes venues observer la nidification 2013 depuis le poste d’observation est estimé à 20.000. Le grand total des visiteurs s’élève depuis 2005 à 170.000. La diffusion en direct et en continu des images du nid a été réactivée sur le site internet http://www.fauconspelerins.be à partir du 4 avril et s’est poursuivie jusqu’au 31 mai. Le site reste en ligne toute l’année. Au cours de 2013, le site internet a enregistré 533.974 visites tandis que 4.709.620 pages ont été consultées par des internautes en provenance d’au moins 105 pays distribués sur tous les continents. Le projet a reçu le premier prix de la communication scientifique décerné pour la première fois en 2013 par l’Académie Royale Flamande de Belgique pour les Sciences et les Arts (KVAB). Le couple de Pèlerins a élevé ce printemps une nichée de 5 fauconneaux. C’est la seconde fois qu’une telle exceptionnelle nichée prend son envol depuis le centre de Bruxelles. Le déchiffrage à distance des bagues métalliques a permis de constater que le couple de Pèlerins est le même que celui qui a niché en 2012. La femelle est née en 2002 en Allemagne, à 215 km de la cathédrale. Elle y niche avec succès depuis 2006 ayant mené à l’envol un total de 29 fauconneaux. Le mâle est né en 2008 singulièrement à la cathédrale. Il niche sur le lieu de sa naissance depuis 2011. Sa femelle n’est autre que sa mère. 2.2.3 Projet 3 : Evaluation du risque posé par l’implantation de 7 éoliennes sur le plateau de Herbet sur le Faucon pèlerin (Falco peregrinus) et le Grand-duc d’Europe (Bubo bubo). Financement : KDE Energy Dates : 01/01/2013-09/10/2013 Coordinateur et promoteur du projet à l’Institut : Didier Vangeluwe Budget total du projet : 22.580 euros Part du budget total pour l’IRSNB : 100 % Ce projet a visé à étudier le risque que poserait sur un couple de Grand-duc d’Europe et de Faucon pèlerin la construction d’un parc éolien. Cette étude s’est entre autres appuyée sur le suivi par émetteur GPS/GSM de la femelle nicheuse de Faucon pèlerin. 2.2.4 Projet 4: Collaboration au développement du nouveau Centre Nature du Zwin. Financement : Province de Flandre occidentale Dates : 01/01/2013-31/12/2013 Coordinateur et promoteur du projet à l’Institut : Didier Vangeluwe Budget total du projet : 38.595,55 euros Part du budget total pour l’IRSNB : 100 % La Réserve Naturelle du Zwin, fondée en 1952 par le Comte Léon Lippens (un précurseur parmi les bagueurs belges), est l’un des sites naturels les plus réputés de Belgique. En 2006, le pré salé et le parc éducatif ont été acquis respectivement par la Région flamande et la Province de Flandre occidentale. Depuis lors, ces deux institutions développent d’importants programmes de gestion et de re-création de biotopes mais également d’information du public. Le projet concernant le parc éducatif est particulièrement ambitieux. Il vise à créer un tout nouvel ensemble – zone d’observation, bâtiment et services d’accueil du public. Les travaux ont débuté en août 2013 et s’étendront jusqu’à la mi 2015. Afin de développer le programme éducatif du futur centre, la Province de Flandre occidentale a confié deux missions au Centre de baguage : 1) encoder les données historiques de baguage de Léon Lippens ; 2) développer un programme de suivi par émetteurs GPS de Tadornes de Belon (Tadorna tadorna) à partir du Zwin. Les deux projets sont en cours et se concrétiseront en 2014. 2.2.5 Projet 5: Mise au point d’une méthode de capture des Perruches à collier Psittacula krameri envahissantes et étude épidémiologique. Financement : OTAN (Infrastructure and Facilities Management NATO Headquarters) Dates : 01/01/2013-01/10/2013 Coordinateur et promoteur du projet à l’Institut : Didier Vangeluwe Budget total du projet : 8.500 euros Part du budget total pour l’IRSNB : 100%

352 La Perruches à collier est une espèce envahissante dont les effectifs en Belgique sont estimés à plus de 10.000 individus. L’épicentre de la population se trouve à Bruxelles où ont été introduits les premiers individus, une quarantaine, en 1972. La dispersion des effectifs est continue depuis une quinzaine d’années. L’aire de répartition s’étend maintenant dans toutes les directions, à minimum 30 km de Bruxelles. L’espèce a pour particularité de constituer de grands dortoirs, y compris durant la période de nidification. Le dortoir historique est situé dans l’enceinte du quartier général de l’OTAN, à Evere où les nombres varient de 2000 individus durant la saison de nidification à plus de 5000 en dehors de celle-ci. Les avis divergent quant à la nécessité de contrôler la population dans son ensemble eu égard aux problèmes avérés ou potentiels de compétition avec la faune et la flore indigènes. Plusieurs méthodes ont été évaluées ou testées afin de réduire les nuisances occasionnées localement. Dans ce cadre, l’OTAN a confié au Centre de baguage la tâche d’évaluer la faisabilité de capturer des Perruches à collier en grand nombre et rapidement. Un volet du programme vise par ailleurs à étudier la prévalence de la psittacose (ou ornithose ou chlamydiose aviaire) parmi les perruches capturées et baguées. Cette maladie transmissible des oiseaux et singulièrement des psittacidés, aux humains peut provoquer une pneumopathie atypique pouvant engendrer des complications respiratoires, digestives et cardiaques. Le processus de mise au point d’une méthode efficace permettant de capturer des Perruches en grand nombre et rapidement a été développé sur base d’un système de filets disposés en U et érigés jusqu’à 12 mètres de hauteur afin d’atteindre le sommet des arbres qui abritent les dortoirs. Soixante-quatre perruches ont été capturées, baguées et relâchées en deux sessions de test tout en ne déployant qu’une partie du dispositif prévu. De nouvelles sessions sont planifiées pour début 2014. Un cas positif à Chlamydia psittaci a été détecté par le CERVA parmi les 64 Perruches à collier échantillonnées. 2.3

Encadrement et charges universitaires

2.3.3 Stage de formation Stage de baccalauréat-master . Lissa Breugelmans étudiante de master en biologie à l’Universiteit Gent a presté au Centre de baguage un stage de 6 jours répartis au cours du mois de mai 2013. . Julie Speltinckx, étudiante en bachelier en agronomie à la Haute Ecole de la Province de Liège, Catégorie agronomique, Finalité Forêt et Nature (Prof. J. Fagot) a presté en juin-juillet au Centre de baguage un stage de 10 jours consacré à l’étude de la dynamique de population de la Bernache du Canada, espèce envahissante. ème technique de qualification (option secrétariat) au Collège Roi . Anisse Zeriouh, étudiant en 6 Baudouin (Schaerbeek) a presté au Centre de baguage un stage du 11/03/2012 au 29/03/2012. Stage d’insertion professionnelle . Damir Pryce, étudiant à l’Ecole Internationale de Genève, a presté au Centre de baguage un stage « Expérience du Monde du travail » du 17/06/2013 au 21/06/2013. 2.4

Partenaires et réseaux . En Belgique : Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), Département de la Nature et des Forêts (DNF), Département de l'Etude du milieu naturel et agricole (DEMNA), Instituut voor Natuurbehoud en Bosonderzoek (INBO), Agence Fédérale pour la Sécurité de la Chaîne Alimentaire (AFSCA), Institut Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement (IBGE), Service CITES (SPF Environnement), Srtvice Bienêtre animal (SPF Environnement), Centre d’Etudes et de Recherches vétérinaires et Agrochimiques (CERVA), Police fédérale - Service environnement, Institut Scientifique de Santé Publique (ISSP), Université Libre de Bruxelles, Université de Liège. . Dans l’Union Européenne : Evros Delta Management Body (Traianopoulis), Hellenic Bird Ringing Centre (Mytillini), Forestry Institute (Thesaloniki), Greek Ministry of the Environment, Energy and Climate Change (Athens), Centre de Recherche sur la Biologie des Populations d’Oiseaux du Muséum d’Histoire Naturelle (Paris). . Dans le monde: A.N. Severtsov Institute of Ecology and Evolution (Moscou), Institute of Zoology (Kiev), Kinburn Peninsula Landscape Reserve (Ochakov), Service des Parcs Nationaux du Sénégal (Dakar). . Réseau : le Centre belge de baguage est un des maillons du réseau EURING (European Union for Bird Ringing ) auxquelles participent 40 autres institutions scientifiques d’Eurasie

353 3

Missions

3.1

Explorations et travail de terrain Programme 1 et 6 DIDIER VANGELUWE . Dobroudja (Bulgarie et Roumanie) 16-24/02/2013 . Péninsule de Taïmyr (Russie) 21/06- 26/07/2013 . Dobroudja (Roumanie) 09-13/12/2013 Réunions et congrès DIDIER VANGELUWE . Arcachon (France) 07-11/01/2013, participation au congrès annuel du Geese Research Group (UICN), présentation d’une communication orale . Wilhemshaven (Allemagne) 12-13/03/2013, participation à la réunion d’EURING, groupe de travail « Migration Atlas »

4

Banques de données et bibliothèques Au 31 décembre 2013, le fichier des données de baguage de l’IRSNB comptait 11.569.889 lignes ce qui représente un accroissement de 830.912 données par rapport à l’année passée. Chaque ligne correspond à une bague et reprend jusqu’à 39 champs dont 13 sont systématiquement encodés. Quatre cents espèces et sous-espèces d’oiseaux sont concernées. Le taux d’encodage des données de baguage collectées en 2012 est de 95.3 %. Il est supérieur à 90% depuis 2003 et à 50% depuis 1998.

100,0

800000

90,0

700000

80,0 600000 70,0 500000

60,0

400000

50,0 40,0

300000

30,0 200000 20,0 100000

10,0

0

0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Évolution des bilans de baguage en Belgique (histogramme) depuis 2000 et indication de la proportion des données disponibles au format électronique.

L’encodage des données récoltées en 2013 a été réalisé par 264 collaborateurs bagueurs différents soit un accroissement de 14 par rapport à 2012. Ceci est la conséquence du fait que depuis 2010 tous les nouveaux collaborateurs doivent transmettre leurs données au format PAPAGENO. Le nombre des bagueurs qui encodent annuellement dans PAPAGENO dépasse les 100 depuis 1993. L’objectif de disposer de la quasi-totalité des données de baguage au format électronique continue donc d’être réalisé. Ce résultat, fruit d’un énorme travail presté par les bagueurs eux-mêmes, est crucial : il montre la quantité des données immédiatement disponibles pour analyse. La répartition géographique des données de baguage est présentée à la figure suivante.

354 L’encodage historique a cependant progressé grâce à l’encodage volontaire des bagueurs eux-mêmes et dans le cadre d’une commande de la Province de Flandre occidentale (projet 4).

Répartition des localités où ont été bagués des oiseaux en 2012 avec indication du nombre d’individus concernés. Analyse réalisée à partir de 643.453 données soit 95,3 % du bilan annuel.

Le fichier des données de reprises comptait au 31/12/2013 675.927 records soit un accroissement de 58.627 données au cours de l’année. Ce chiffre comprend des données effectivement acquises en 2013 mais également une part significative de reprises d’années antérieures. Un très important effort a en effet été réalisé en 2013 afin de solutionner et d’encoder des dossiers de reprise qui devaient encore l’être. La répartition des reprises par type est la suivante : . Total des reprises d’oiseaux bagués en Belgique : 646.141 . Reprises sur place d’oiseaux bagués en Belgique : 407.969 . Reprises à distance d’oiseaux bagués en Belgique : 267.958 . Reprises à l’étranger d’oiseaux bagués en Belgique : 93.090 . Reprises en Belgique d’oiseaux bagués à l’étranger : 29.786 Le dernier résultat est partiel ; ces données ne sont encodées systématiquement que depuis 2003. Elles sont néanmoins enregistrées dans les bases de données des pays d’origine. L’encodage est réalisé à l’IRSNB lorsque les données sont nécessaires à une analyse. Les reprises sur place ne doivent être obligatoirement encodées que depuis 2003 également. Cette partie du fichier est donc également partielle.

355

POINT FOCAL NATIONAL POUR LA CONVENTION SUR LA DIVERSITÉ BIOLOGIQUE (POINT FOCAL BIODIVERSITÉ OU PFN) 2

Activités du service

2.1

Activités permanentes et récurrentes

2.1.1 Activités logistiques et générales du Point focal Responsable suivi et Secrétaire exécutif du Point focal : M. Schlesser Support occasionnel : M. Peeters Financement : Dotation Point focal Tout comme les années précédentes, les activités logistiques du Point focal (PFN) ont consisté en 2013 à assurer l’échange d’informations entre le Secrétariat de la Convention et les acteurs belges pour la mise en œuvre de la CDB. Ceci comprend notamment : la correspondance générale, la diffusion des notifications officielles et autres informations venant du Secrétariat, la coordination des réponses aux demandes d’informations venant du Secrétariat, la commande et la diffusion des publications du Secrétariat de la CDB aux acteurs belges, la nomination des experts belges au sein des groupes de travail thématiques de la CDB, la composition des délégations belges pour les réunions officielles. Occasionnellement, le Point focal répond également aux demandes d’information venant d’autres organisations internationales ou de chercheurs et fournis un accès à ses archives. 2.1.2 Support au processus politique en matière de biodiversité Responsable suivi et coordinatrice du Groupe directeur CDB: M. Schlesser Présidence GD CDB: Patrick Grootaert Support: M. Peeters et A.-J. Rochette Financement : Dotation Point focal Le PFN apporte un soutien aux autorités fédérales et régionales pour la coordination, l’orientation des débats, les négociations, la préparation des réunions politiques au niveau international et européen, la mise en œuvre des mesures fédérales en matière de biodiversité, etc. . Groupe directeur « Convention biodiversité ». Le Point focal assure la Présidence, la coordination et le secrétariat de ce groupe de coordination belge pour la Convention sur la diversité biologique. Le groupe s'est réuni cinq fois à l'IRSNB en 2013; quatre réunions ont été organisées par le PFN (présidence P. Grootaert ou M. Schlesser) conjointement avec le Groupe directeur "Nature" présidé par J. Stein (SPW). . Vijfde Nationaal Rapport van België in het kader van het Verdrag inzake de biologische diversiteit. Tijdens de eerste helft van het jaar werd gestart met de werkzaamheden voor het nationaal rapport en werden de verschillende hoofdstukken van de template vooringevuld. Daarna werden deze uitgestuurd naar de federale en regionale actoren om hun input en feedback te vragen. Het rapport werd geagendeerd tijdens de vergaderingen van de Stuurgroep. Deadline voor het overmaken van het rapport aan het VBD-Secretariaat: 31 maart 2014. . Actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité (SNB). Le Point focal a assuré en 2013 la coordination des travaux pour l’actualisation de la SNB. M. Schlesser a présidé les réunions du Groupe de contact SNB et fait rapport sur l'avancement des travaux aux réunions des Groupes directeurs "Convention biodiversité" et "Nature" ainsi qu'au CCPIE et à la Conférence Interministérielle de l'Environnement (CIE). Quatre réunions du Groupe de contact SNB se sont tenues en 2013 (26.02, 11.03, 03.04, 24.05), en plus des discussions lors des cinq réunions du Groupe directeur CDB. Une consultation publique a été organisée du 14.05 au 12.07 (voir ci-dessous). Le Point focal a également organisé en collaboration avec le Groupe de contact SNB un stakeholders dialogue sur l’"Actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité jusqu'en 2020" (13/06/2013, IRSNB). Les commentaires issus de la consultation publique ont été pris en compte pour la version consolidée de la SNB. La version finale de la SNB sera approuvée en quatre langues (EN/NL/FR/DE) par la CIE en 2014.

356 . Consultation publique. Le Point focal national a organisé une consultation publique de 60 jours sur l’avant-projet de la mise à jour de la SNB conformément à ce qui est prévu par la loi. Celle-ci s'est déroulée du 14/05-12/07/2013 inclus en quatre langues (EN/NL/FR/DE) sur le site web du centre d’échange d’information de la Belgique pour la Convention sur la diversité biologique (www.biodiv.be). Les informations sur le processus de consultation publique ont été transmises via les moyens de communication suivants : (1) une annonce dans le Moniteur belge 15 jours avant le début de la consultation, (2) sur le portail fédéral belge www.belgium.be, (3) sur les portails environnementaux fédéraux et régionaux, (4) sur le portail national www.aarhus.be, (5) sur le site web de la campagne nationale pour la biodiversité www.jedonnevieamaplanete.be et (6) sur le site du Centre d'échange d'informations de la Belgique pour la CDB www.biodiv.be. Conformément à la décisions de la CIE écrite, les propositions d'actualisation des objectifs de la SNB (doc.3) et le questionnaire de consultation ont été accessibles en quatre langues, allemand y compris (EN/NL/FR/DE). . Stakeholders dialogues sur la biodiversité. Au sein du CCPIE, des "stakeholders dialogue" sont organisés sur base régulière, invitant les différentes parties concernées par les actions (ex: ONGs environnementales, organisations de consommateurs, fédérations professionnelles, syndicats, industries…). Habituellement, les dialogues ont une portée générale, p.ex. pour introduire les programmes des présidences tournantes au niveau européen. Depuis 2011, le CCPIE demande au GD CDB d'organiser des stakeholders thématiques séparés sur les dossiers biodiversité. - Le 13/06/2013, le Point focal a organisé en collaboration avec le Groupe de contact SNB un stakeholders dialogue sur l’"Actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité jusqu'en 2020" (13/06/2013, IRSNB). Le stakeholders dialogue du 13/6 sur l’actualisation de la Stratégie Nationale pour la Biodiversité (SNB) a compté une cinquantaine de participants avec une bonne représentation des stakeholders. Les présentations ont été très appréciées; celles-ci sont disponibles sur le CHM dans les deux langues (NL/FR) (www.biodiv.be/implementation/stakeholders/dialogue-june2013). Un communiqué de presse a été publié le 20/06 suite à l’événement et il y a eu une intervention radio de M. Schlesser dans O Positif (RTBF Première) le 3/7. - Op 10/12/2013 werd een Stakeholders dialogue on biodiversity and key markets players georganiseerd door de FOD Leefmilieu en door het Nationaal knooppunt. A.-J. Rochette en M. Peeters animeerden elk een gesprekgroep in de voormiddag en zorgden voor de rapportage van een gespreksgroep in de namiddag. Vooraf hielp A.-J. Rochette bij de voorbereiding van het evenement (uitnodigingen, programma, infofiches, ...). Achteraf werd een compilatiedocument over de Stakeholders Dialogue samengesteld door M. Peeters. . Bijen en andere bestuivers. In 2013 werd gewerkt aan het vervolledigen van de werkgroep met vertegenwoordigers en experten uit administraties en wetenschappelijke instellingen. Er werd(en) twee vergaderingen van de werkgroep georganiseerd, voorgezeten. Inhoudelijk werd vooral gewerkt op het ICL-mandaat: (1) relevante artikels, websites en andere infobronnen werden verzameld op een webpagina van het Belgische CHM, (2) er werd een inventaris gemaakt van voorbije en huidige wetenschappelijke projecten inzake bijen, met inbegrip van de financieringsbronnen, (3) er werd eveneens een inventaris gemaakt van de huidige beleidsmaatregelen op federale, regionale en lokale niveaus. Er werden een aantal nieuwe maatregelen voorgesteld aan de ICL die de werkgroep mandateerde om deze nieuwe maatregelen verder uit te werken. 2.1.3 Expertise scientifique et technique en matière de biodiversité Responsables suivi : M. Peeters, M. Schlesser Financement : Dotation Point focal, Convention spécifique DGD-IRScNB. Les activités de support scientifique et technique visent à aider l’établissement de politiques et de mesures en matière de biodiversité qui soient scientifiquement fondées, à aider à l'intégration de la biodiversité dans d'autre politiques sectorielles et à aider à élaborer des synthèses d’informations sur la biodiversité au niveau national. . Federale studies 'Economische overgang: De consumptie- en productiepatronen: De belangrijkste actoren op de markt aansporen om biodiversiteit te integreren' en 'Consumptiewijzen en biodiversiteit: Consumentengedrag'. M. Peeters (tweede vermelde studie) en M. Schlesser (eerste vermelde studie) zetelden beiden in het opvolgcomité van deze studies en droegen actief bij tot een goede afronding ervan waarmee de basis werd gelegd voor de Stakeholders Dialogue van 10/12/2013

357 en voor de roadmap(s) ten behoeve van het toekomstige beleid. . Appui scientifique, technique et logistique au renforcement des actions fédérales en matière de biodiversité. Le Point focal national CDB a coordonné et rédigé la réponse à l'appel d'offre de prix au SPF DG Environnement pour ce marché public en procédure négociée sans publicité. L'offre a été soumise par l'IRSNB le 12/07/2013. Le marché public a été remporté pour un montant de 48.975 euros. Il a débuté le 23/08 (kick-off meeting le 11/09) et se terminera le 23/02/2014. Les activité d'expertise scientifique auxquelles l'équipe du Point focal biodiversité a participé touchent l'établissement de politiques et de mesures fédérales, ainsi que des campagne d'information vers le grand public: - Appui scientifique et technique pour le respect et/ou l’intégration des critères de biodiversité dans les procédures d’évaluation environnementale stratégique des plans et programmes fédéraux. M. Schlesser a rendu un avis et contribué à la rédaction de l'avis du comité SEA sur le projet de répertoire de Evaluation Stratégique Environnementale (ESE) de l’étude sur les perspectives d’approvisionnement en électricité à l’horizon 2030 (EPE2). - Appui scientifique et technique à la mise en œuvre du Plan Abeilles 2012-2014 du SPF SPSCAE (M. Peeters et P. Grootaert, voir point 2.1.2) - Appui scientifique, technique et logistique à l’intégration de la biodiversité dans les politiques fédérales par le renforcement des capacités du personnel fédéral, par le biais de formations. (PFN CDB, A.-J. Rochette, M. Schlesser). Le contenu du module générique de formation existant (théorie, programme, présentations powerpoints en NL et FR) a été adapté pour répondre aux besoins de trois publics cibles internes au SPF SPSCAE suivants: experts services pesticides / biocides; experts services politique de produit + cosmétiques + alimentation; experts changement climatique et experts en santé/environnement (service du président). Les formations proprement dites seront dispensées début 2014. - Appui pour la valorisation des résultats des études fédérales « Acteurs du marché et Biodiversité modifier les modes de consommation et de production » et « Modes de consommation et biodiversité : Comportement des consommateurs » (PFN CDB, M. Peeters, M. A.-J. Rochette). Le PFN a rédigé le résumé de l'étude "entreprises" (Belangrijke marktspelers stimuleren om (meer) rekening te houden met biodiversiteit). Le PFN a ensuite contribué à la préparation du programme, du dossier de presse et du dossier des participants du colloque intitulé « Quel(s) marché(s) pour la biodiversité ? » qui s'est déroulé le 10/12/2013 à l'Atelier des Tanneurs à Bruxelles. L’objectif de ce dialogue avec les acteurs était de chercher des réponses aux questions suivantes : quelles sont les interactions entre nos modes de consommation, de production, la biodiversité et les services écosystémiques, et que faire pour optimiser le marché grâce à la biodiversité tout en la préservant ? Cent dix représentants des entreprises, consommateurs, fédérations, ONGs et syndicats ont partagé leur point de vue en participant aux tables rondes « consommateurs et biodiversité » le matin et « business et biodiversité » l’après-midi. Le résultat de cette journée servira au développement d'un plan d'action pour le fédéral. Le PFN a consolidé un document de synthèse de l'événement sur base des contributions fournies par les différents rapporteurs sous forme de fiches. - Soutien scientifique sur des stands de la campagne biodiversité organisés conjointement avec le SPF DG Environnement afin de répondre aux question du public, en particulier en lien avec les abeilles 21/07 – fête nationale (ML Susini); 22/9 Bruxelles champêtre (AJ Rochette). . Catalogue des espèces de Belgique (projet dirigé par P. Grootaert en collaboration avec Jackie Van Goethem et Georges Lenglet). Ce projet, initié par le PFN en 2007, a pour but de compiler l'information disponible sur les espèces présentes en Belgique. Le catalogue a été mis en ligne en avril 2009 (www.species.be, www.especes.be, www.soortenlijst.be) et des membres de l’équipe y contribuent ponctuellement. 2.1.4 Activités d’information et de sensibilisation du public en matière de biodiversité Responsables suivi : M. Peeters (aspects généraux), Support: M. Schlesser, A.-J. Rochette et H. de Koeijer (site web CHM belge et section à accès restreint pour les membres du Groupe directeur "Convention biodiversité" ) Financement : Dotation Point focal. . Activités générales. Le PFN développe des activités de sensibilisation et d’éducation sur la biodiversité en Belgique et l’importance de la préserver. Il informe sur la mise en œuvre de la

358 Convention en Belgique via le site web du Centre d’échange d’informations sur la biodiversité (CHM belge, www.biodiv.be) et participe à la popularisation de la journée internationale de la biodiversité le 22 mai (p.ex. via des communiqués ou des conférences de presse). In het kader van die internationale dag van de biodiversiteit werd in samenwerking met de communicatiedienst van het instituut en met de partners in het kader van het PLACES-project voor een biodiversiteitsparcours in het Leopoldpark een ludieke namiddag georganiseerd rond water en biodiversiteit, het internationale thema van de Biodiversiteitsdag. Net zoals de voorbije jaren werd ter gelegenheid van 22 mei 2013, internationale dag van de biodiversiteit, ook een compilatiepersbericht opgesteld en uitgestuurd met een hoofding over het specifieke thema van het jaar 2013 (water en biodiversiteit) en een overzicht van alle biodiversiteitsgerelateerde evenementen georganiseerd door de diverse betrokken actoren in België op en rond de datum van 22 mei. In het kader van een markt gelanceerd door de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu werd de website van de campagne «ik geef leven aan mijn planeet» in een bijenkleedje gestopt en werden specifieke bijenengagementen geselecteerd. De campagneteller heeft intussen de kaap van de 23.000 geëngageerden en de 85.000 engagementen overschreden. Begin september werd een flyer over de campagne naar meer dan 7000 Belgische scholen gestuurd. In het kader van dezelfde markt werd gewerkt aan de actualisatie en uitbreiding met een extra fiche van de educatieve tool 'De opmars van exoten'. Daarnaast werden ook beide brochures over biodiversiteit in België (door de tanende reserves) geactualiseerd en herdrukt. Hiervoor deden de drie gewesten en het federale niveau een gezamenlijke financiële inspanning. Ook het boekje met de 366 tips voor de biodiversiteit kent nog steeds een torenhoog succes en zag diens voorraden snel slinken: een herdruk is in voorbereiding. . Educatieve bijenactie. In het kader van een project met Alcoa (IUCN-partner) en van het Federale bijenplan van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu werd een actie opgestart naar scholen / klassen / leerlingen toe. Deze zullen worden gevraagd een vragenlijst in te vullen waarna ze een educatief en doepakket over bijen en biodiversiteit zullen ontvangen. . Écoteam. Le Point focal participe et donne des avis à l’Écoteam, le groupe de réflexion pour un développement durable à l’IRSNB. Ce dernier a pris en charge la mise en place d’un système de gestion environnementale (label Entreprise Eco-Dynamique de Bruxelles Environnement). En 2013, le Point focal a participé aux réunions de l’Écoteam. 2.2

Projets de recherche et activités spéciales . Activité spéciale 1. Formation continue des professeurs de biologie. Promoteur : M. Schlesser Responsable suivi : M. Schlesser Financement : Contrat CECAFOC, Dotation Point focal Un programme comportant deux journées de formation sur le thème de la biodiversité à l’intention ème 6ème rénovée de l’enseignement catholique francophone a été dispensé à des professeurs de 5 et 25 professeurs de biologie dans le cadre des formations pédagogiques du FORFOR les 24 et 25/01/2013. Ceci a nécessité la collaboration de différents experts issus, du Point focal Biodiversité (M. Schlesser, M.-L. Susini), du SPW (E. Branquart), du Service éducatif de l’Institut (P. Coulon) et du CECAFOC (P. Papleux, conseillère pédagogique). Une quatrième édition de cette formation est prévues en janvier 2014 car le marché public pour ces formations a été remporté pour deux ans par l'IRSNB. . Activité spéciale 2. Formations sur la biodiversité pour fonctionnaires fédéraux Promoteur : M. Schlesser Responsable suivi : M. Schlesser Financement : Contrat SPF DG Environnement (marché public) Marché public pour un appui scientifique, technique et logistique au renforcement des actions fédérales en matière de biodiversité. L'IRSNB a remporté le marché public lancé par le SPF Santé publique, Sécurité de la Chaine alimentaire et Environnement (durée 23/08/2013-23/02/2014).

359 Plusieurs équipe de l'Institut sont mobilisées pour la mise en œuvre des différents volets de ce projet: 1.a) Appui scientifique à la mise en œuvre de la loi du 12 juillet 1973 sur la conservation de la nature (plus précisément les dispositions sur les espèces exotiques envahissantes introduites par la loi du 12 juillet 2012 modifiant la loi du 12 juillet 1973 sur la conservation de la nature) (Biologie de la conservation, Th. Delsinne, R.-M. Lafontaine, H. Robert) 1.b) Appui scientifique et technique pour le respect et/ou l’intégration des critères de biodiversité dans les procédures d’évaluation environnementale stratégique des plans et programmes fédéraux (PFN CDB, M. Schlesser) 1.c) Appui scientifique et technique à la mise en œuvre du Plan Abeilles 2012-2014 du SPF SPSCAE (PFN CDB, M. Peeters et P. Grootaert) 1.d) Appui scientifique, technique et logistique à l’intégration de la biodiversité dans les politiques fédérales par le renforcement des capacités du personnel fédéral, par le biais de formations. (PFN CDB, A.-J. Rochette, M. Schlesser) 2.a) Appui pour la valorisation des résultats des études fédérales « Acteurs du marché et Biodiversité - modifier les modes de consommation et de production » et « Modes de consommation et biodiversité : Comportement des consommateurs » (PFN CDB, M. Peeters, M. A.-J. Rochette) 2.b) Appui au Plan Abeille 2012-2014, dans ses aspects information, sensibilisation et communication (Société royale Belge d'Entomologie, I. Coppée et D. Muls ) 2.c) Appui à l’actualisation des outils d’information et communication liés aux espèces exotiques envahissantes (PFN CDB, M. Peeters) Le comité de suivi du projet était composé des personnes suivantes : S. Kempenar et S. Wallens (SPF DG Environnement), M. Peeters, M. Schlesser, H. Segers (IRSNB). Le comité s’est rassemblé lors de plusieurs réunions qui se sont tenues à au SPF DG Environnement (11/09, 28/10, 19/12, 20/02). 2.3

Encadrement et charges universitaires

2.3.3 Étudiants en stages et formation professionnels (organisés par et/ou à l’Institut ou avec une participation de chercheurs de l'Institut) . Charlotte Mathelart, stagiaire Eco-Conseiller, Institut Eco-Conseil de Namur. Contrat du 28/10/201321/03/2014. Thèmes : abeilles domestiques et sauvages, outils de communication et de sensibilisation. Encadrement : M. Peeters. . Anne-Julie Rochette, stagiaire bénévole. Contrat du 05/03-30/06/2013. Activités : aide à l’organisation de la consultation publique pour l'actualisation de la stratégie nationale sur la biodiversité, mise à jour d’une section du site web du CHM belge. Encadrement : M. Schlesser. 2.3.4 Enseignement et formation (donnés par des chercheurs de l'Institut) Voir les activités de formation reprises sous les points 2.1 et 2.2. 2.4

Partenaires et réseaux

2.4.1 Belgique . 2013 stond bol van het overleg met de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu ter voorbereiding van een raamakkoord dat in 2014 van start gaat voor meerdere jaren. Er werd tevens overlegd over en gesleuteld aan een werkprogramma voor 2014 in het kader van dit raamakkoord. . Een netwerk van partners (vnl. natuur- en milieuverenigingen evenals steden en gemeenten) in het kader van de campagne 'Ik geef leven aan mijn planeet'. 3

Missions

3.1

Participation aux congrès, colloques, symposiums

3.1.1 En Belgique BALHAUT P.,GROOTAERT P., PEETERS M., ROCHETTE A.-J., SCHLESSER, M. . 24/06/2013. Mini-symposium Direction opérationnelle Nature, IRSNB.

360 PEETERS M. . 26/02/2013. Conference 'Bee Health in Europe', European Parliament, Brussels. . 22/03/2013. Conference 'Pollinator friendly farming is possible', European Parliament, Brussels. . 04/06/2013. Colloque scientifique sur la problématique de la mortalité des abeilles, Gembloux AgroBio Tech. . 06/06/2013. Conférence 'L'Abeille indicateur ou sentinelle des écosystèmes', KBIN, Brussel. ème . 09-11/11/2013. Beecome, 2 Congrès européen de l’apiculture, UCL, Louvain-la-Neuve. ROCHETTE A.-J., SCHLESSER M. . 24/09/2013. Conférence « Meeting the EU 2020 Biodiversity Targets : Mainstreaming Conservation, European Parliament, Bruxelles. ROCHETTE A.-J. . 22/10/2013. Conférence ‘Conservation research matters’, BelSPO, Bruxelles. ROCHETTE A.-J., SCHLESSER M. . 06/11/2013. Symposium Paul Duvigneaud : vers une nouvelle synthèse écologique, ULB, Campus du Solbosch. Présentation d'un poster sur l'actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité. SCHLESSER M. . 24/01/2013. "Quel avenir pour la biodiversité? Scenarios et acteurs". Leçon donnée aux professeurs du secondaire supérieur dans le cadre de la formation "L’homme, la biodiversité et les services écosystémiques" organisé pour le CECAFOC à l’IRSNB (carrefour de formation FORFOR 2011), Bruxelles. . 25/01/2013. "Les services rendus par la biodiversité, quelle importance?" Leçon donnée aux professeurs du secondaire supérieur dans le cadre de la formation "L’homme, la biodiversité et les services écosystémiques" organisé pour le CECAFOC à l’IRSNB (carrefour de formation FORFOR 2011), Bruxelles. . 10/10/2013. Book launch "City Biodiversity Outlook", RBINS, Brussels. . 05/11/2013. Conférence-débat: "écosystèmes et biodiversité : freins et atouts pour le développement" par Robert Barbault et Michel Loreau dans le cadre du Symposium Paul Duvigneaud, ULB, Campus du Solbosch. 3.1.2 A l'étranger SCHLESSER M. . 11-15/11/2013. "Global workshop on reviewing progress and building capacity for the national biodiversity strategies and actions plans revision process", Nairobi, Kenya. Communication orale et présentation d'un poster sur le processus de révision de la stratégie nationale belge et son contenu. Facilitatrice du groupe de travail francophone. 3.2

Autres déplacements professionnels, en Belgique et à l'étranger

3.2.1

En Belgique GROOTAERT P., PEETERS M., SCHLESSER M . 18/03/2013. Intern overleg bij de directie over de overeenkomst met de FOD Leefmilieu, KBIN, Brussel. . 11/09, 23/10, 28/10, 26/11 en 19/12/2013. Vergaderingen in het kader van het raamakkoord met de FOD Leefmilieu, KBIN en FOD Leefmilieu, Brussel. GROOTAERT P., PEETERS M., SCHLESSER M., JANSSENS L. . 04/07, 05/09 en 08/10/2013. Vergaderingen van de KBIN-teams die werken in het kader van biodiversiteit en beleid (BIOPOLS) met P. Roose, KBIN, Brussel. . 11/07/2013. Jury voor de selectie van een wetenschappelijke medewerker voor het Nationaal knooppunt, KBIN, Brussel. PEETERS M., GROOTAERT, P., SCHLESSER M. . 04/02, 22/04, 09/07, 04/09 en 08/10/2013. Vergaderingen van de Stuurgroep 'Biodiversiteitsverdrag', KBIN, Brussel. PEETERS M. . 17/01, 05/02 en 28/03/2013. Comité de suivi étude 'Consommateurs et biodiversité', SPF Environnement, Bruxelles. . 24/01 en 12/03/2013. Vergaderingen over het biodiversiteitsparcours in het Leopoldpark, KBIN, Brussel.

361 . 29/01, 02/05 en 13/05/2013. Overleg i.v.m. 22 mei 2013: voorbereiden van activiteiten in het kader van de Biodiversiteitsdag, KBIN, Brussel. . 28/02 en 18/06/2013. Brainstorm en overleg inzake mogelijke samenwerkingsacties 'Maya de bij biodiversiteit', KBIN, Brussel. . 19/03/2013. Overleg over een mogelijk LIFE+-project rond bijen en communicatie, FOD Leefmilieu, Brussel. . 17/06 en 01/10/2013. Overleg inzake de communicatie i.v.m. bijen, FOD Leefmilieu, Brussel. . 12/09/2013. Overleg met Charlotte Mathelart in het kader van een mogelijke stage bij het Nationaal knooppunt, KBIN, Brussel. . 19/09 en 10/10/2013. Overleg met I. Coppée rond mogelijke bijenacties in en door het KBIN/Museum. KBIN, Brussel. . 16/05 en 28/11/2013. Tweede en derde vergadering van de WG Bijen en andere pollinisatoren. De derde vergadering werd voorafgegaan door een voorstelling van de studie 'Abeille, sentinelle de la santé et de l'environnement' (Nature & Progrès). KBIN en FOD Leefmilieu, Brussel. BALHAUT P., LAMON B., PEETERS M. . 22/05/2013. Stand en andere activiteiten in het kader van de dag van de biodiversiteit (thema: water), KBIN, Brussel. BALHAUT P., LAMON B. . 10-11/08/2013. Stand de la campagne « Je donne vie à ma planète » à Euronature sur invitation de la Fondation Saint-hubert asbl. PEETERS M., SCHLESSER M., ROCHETTE, A.-J., GROOTAERT P. . 07/05, 19/11 en 18/12/2013. Teammeeting Nationaal knooppunt, KBIN, Brussel. PEETERS M. EN ROCHETTE A.-J. . 10/12/2013. Stakeholders dialogue on Biodiversity and Key Market Players, Atelier des Tanneurs, Brussel. ROCHETTE A.-J., SCHLESSER M. . 10/09/2013. Participation à la formation ‘Project cycle management’ par L. Janssens de Bisthoven (IRSNB), IRSNB, Bruxelles. . 25/11/2013. Réunion interne de préparation pour la première réunion de l’accord-cadre de 2014 avec le SPF Environnement, IRSNB, Bruxelles. ROCHETTE A.-J. . 22/09/2013. Stand Abeilles de l’IRSNB, Bruxelles Champêtre, Place des Palais, Bruxelles. . 03/10/2013. Réunion de préparation des documents pour le ‘Stakeholders dialogue on Biodiversity and Key Market Players’ (10/12/2013), SPF Environnement, Bruxelles. . 07/11/2013. Réunion intercabinets préparatoire à la réunion de la Conférence interministérielle pour l’environnement (CIE) du 13.11.2013, SPF Environnement, Bruxelles. . 03/12/2013. Réunions de préparation des ateliers de discussion du ‘Stakeholders dialogue on Biodiversity and Key Market Players’ (10/12/2013), SPF Environnement, Bruxelles. . 16/12/2013. Réunion de débriefing et suivi du ‘Stakeholders dialogue on Biodiversity and Key Market Players’ (10/12/2013), SPF Environnement, Bruxelles. SCHLESSER M. . 26/02, 11/03, 03/04, 24/05/2013. Réunions du Groupe de contact SNB sur l'actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité, IRSNB, Bruxelles. . 17/05/2013 Réunion de briefing sur les activité du Point focal et son réseau avec Luc Janssens de Bisthoven, le nouveau coordinateur du programme DGD sur la biodiversité et la coopération au développement, IRSNB, Bruxelles. . 28/06/2013. Réunion préparatoire de la délégation belge au SBSTTA-17, IRSNB, Bruxelles. . 29/06/2013 BEWISE General Assembly, RBINS, Brussels. . 24/10/2013. Participation à la réunion du comité SEA sur l'EPE2, SPF DG Environnement, Bruxelles. SCHLESSER M., GROOTAERT P., SEGERS H., JANSSENS DE BISTHOVEN L., VERLEYE I. . 28/06/2013. CBD 'who is who' in the Belgian landscape, RBINS, Brussels. SCHLESSER M., ROCHETTE A.J., PEETERS M. . 11/09, 28/10, 19/12/2013. Kick-off meeting et réunions du comité de suivi du marché public concernant un appui scientifique, technique et logistique au renforcement des actions fédérales en matière de biodiversité , SPF Environnement, Bruxelles. SCHLESSER M., VRANKEN K. . 14/10/2013. Réunion de briefing sur le graphisme des 4 livres "Biodiversité 2020: Actualisation de la stratégie nationale de la Belgique" (EN/FR/NL/DE), IRSNB, Bruxelles.

362 3.2.2

A l’étranger SCHLESSER, M. . 23/09/2013. Kick-off meeting du projet Vidi "Nature's Diplomats". Participation as member of the advisory board of the project, Maastricht University, The Natherlands.

4

Publications

4.6

Publications de vulgarisation . Peeters M. Communiqué de presse à l’occasion du 22 mai 2013 / Perscommuniqué 22 mei 2013. . Peeters, M., Schlesser, M., Réveillon, A., Franklin, A., Collin, Cl. & Van Goethem, J., 2009. La biodiversité en Belgique: un aperçu (quatrième édition). IRScNB, Bruxelles, 20 pp. . Peeters, M., Van Goethem, J., Franklin, A., Schlesser, M. & de Koeijer, H., 2009. Biodiversiteit in België: een overzicht (vierde druk). KBIN, Brussel, 20 pp. . Peeters M., Schlesser M., Franklin A., Deflandre G., Van Goethem J. 2009. La biodiversité en Belgique : une question vitale (troisième édition). IRScNB & IRGT, Bruxelles, 32 pp. . Peeters M., Schlesser M., Franklin A., Deflandre G., Van Goethem J. 2009. Biodiversiteit in België: van vitaal belang (derde druk). KBIN & KINT, Brussel, 32 pp. . Peeters M. 2013. Vier seizoenale nieuwsbrieven met nieuwsjes en tips inzake biodiversiteit in het kader van de campagne ‘Ik geef leven aan mijn planeet’. De nieuwsbrieven worden verzonden naar 8.400 Nederlandstalige en Franstalige abonnees. . Schlesser M., Rochette A.-J. 20.06.2013. Communiqué de presse sur la consultation publique sur l'actualisation de la Stratégie nationale de la Belgique pour la Biodiversité 2006-2016 / Persbericht over de Actualisering van de Belgische Nationale Biodiversiteitsstrategie 2006-2016.

4.7

Abstracts, posters, recensions, preprints . Rochette A.-J., Schlesser M.. Biodiversité 2020: actualisation de la stratégie nationale de la Belgique : de nouveaux défis pour la conservation de la biodiversité. Poster présenté le 06.11.2013 au Symposium Paul Duvigneaud : vers une nouvelle synthèse écologique, ULB, Campus du Solbosch, Bruxelles. Poster également présenté du 11 au 15.11.2013 au groupe francophone lors du "Global workshop on reviewing progress and building capacity for the national biodiversity strategies and actions plans revision process", Nairobi, Kenya. . Schlesser M. (ed.) Belgian National Focal Point to the Convention on Biological Diversity (ed.), 2013. Biodiversität 2020 – Aktualisierung der nationalen Strategie Belgien. Royal Belgian Institute of Natural Sciences, Brüssel, 162 pp. . Schlesser M. (Ed.)Belgian National Focal Point to the Convention on Biological Diversity (ed.), 2013. Biodiversity 2020 – Update of Belgium’s National Biodiversity Strategy. Royal Belgian Institute of Natural Sciences, Brussels, 148 pp. . Schlesser M. (Ed.)Belgisch Nationaal knooppunt voor het Verdrag inzake biologische diversiteit (ed.), 2013. Biodiversiteit 2020 – Actualisering van de Belgische Nationale Strategie. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussel, 161 pp. . Schlesser M. (Ed.)Point focal national belge pour la Convention sur la Diversité biologique (éd.), 2013. Biodiversité 2020 – Actualisation de la Stratégie nationale de la Belgique. Institut royal des Sciences naturelles de Belgique, Bruxelles, 166 pp. . Schlesser M., Rochette A.-J. 29.04.2013. Publication au moniteur belge. Consultation publique sur l'actualisation de la Stratégie nationale de la Belgique pour la Biodiversité 2006-2016. . Schlesser, M. 24.06.2013. "From nature conservation to the gouvernance of biodiversity: Presentation of the CBD in Belgium, the mandate of RBINS as CBD National Focal Point and its mains activities" Oral presentation given during the Mini-symposium of the Operational Directorate Nature, RBINS, Brussels.

4.8

Rapports et travaux . Peeters M. 2013. Verslagen van de tweede en derde vergadering van de werkgroep over bijen en andere bestuivers. . Peeters M. en Kempenaer S. 2013. Intermediair verslag aan de Interministeriële Conferentie Leefmilieu met kort rapport, voorstel van beslissing en een aantal bijlagen (samenstelling en expertise van de werkgroep, inventaris van de projecten, inventaris van de bestaande en voorstel van nieuwe

363 maatregelen. . Peeters M. 2013. Belangrijke marktspelers stimuleren om (meer) rekening te houden met biodiversiteit. Samenvatting van de studie uitgevoerd door Arcadis in opdracht van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. . Peeters M. 2013. Stuurgroep Biodiversiteitsverdrag. Verslag van de 68ste vergadering gehouden op 04.02.2013 in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussel. . Rochette A.-J. 2013. Rapport du Stand ‘Abeilles’ à Bruxelles Champêtre, Place des Palais, 22.09.2013. . Rochette A.-J. 2013. Compilation et résumé des commentaires reçus lors la consultation publique sur l'actualisation de la Stratégie nationale de la Belgique pour la Biodiversité 2006-2016. . Rochette A.-J. 20.12.2013. Rapport des discussions des ateliers ‘Produits biosourcés’ du ‘Stakeholders dialogue on Biodiversity and Key Market Players’ (Atelier des Tanneurs, 17.12.2013). . Rochette A.-J. et Schlesser M. Rapports des réunions conjointes des Groupes directeur ‘Convention Biodiversité’ et ‘Nature’ tenues à l’Institut royal des Sciences naturelles de Belgique, Bruxelles: 22.04.2013, 09.07.2013, 04.09.2013, 08.10.2013. . Schlesser M. 18.03.2013 Note d’information pour le CCPIE sur le rôle des Groupes de contacts agissant sous le Groupe directeur "Convention Biodiversité" suite à la demande de la 67ème réunion du GD CDB conjointe avec la 116ème réunion du GD Nature. . Schlesser M., Rochette A.-J. (avril 2013)Doc. 3 – Avant-projet d'actualisation des objectifs de la SNB (EN/NL/FR/DE), 12 pp. . Schlesser M., Rochette A.-J. (avril 2013)Doc. 4 – Avant-projet d'actualisation des objectifs de la SNB document explicatif (EN/NL/FR) . Schlesser M., Rochette A.-J. Octobre 2013. Chapitre sur l'actualisation des stratégies nationale pour la biodiversité et sur leur mise en œuvre pour le 5ème rapport national de la Belgique à la CDB. 4PP. . Schlesser M. 19.04.2013. Note à la Conférence Interministérielle de l'Environnement pour l'approbation par les ministres compétents des nouveaux objectifs proposés dans l'avant-projet d'actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité en vue de la Consultation publique de mai-juin 2013. . Schlesser M. 19.10.2013. Note à la Conférence Interministérielle de l'Environnement pour l'approbation par les ministres de la version finale actualisée en quatre langue (EN / FR / NL / DE) de l'actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité lors de la réunion de la CIE du 13.11.2013. . Schlesser, M. 05.2013 Mission and activities of the CBD national Focal Point and analysis of its strength and weaknesses. Contribution to the creation of BIOPOLS team as part of the new DG Nature of RBINS. . Schlesser M., 12.07.2013. Réponse à l'appel d'offre de prix au SPF DG Environnement pour le marché public en procédure négociée sans publicité concernant un appui scientifique, technique et logistique au renforcement des actions fédérales en matière de biodiversité, 45 pp . Schlesser M. Rapports des réunions du comité de suivi du projet concernant un appui scientifique, technique et logistique au renforcement des actions fédérales en matière de biodiversité tenues les 11.09.2013, 28.10.2013 et 19.12.2013 au SPF Environnement, Bruxelles. . Schlesser M., 18.10.2013. Avis concernant le respect et/ou l’intégration des critères de biodiversité dans le projet de répertoire de Evaluation Stratégique Environnementale (ESE) de l’étude sur les perspectives d’approvisionnement en électricité à l’horizon 2030 (EPE2). Avis rendu pour informer le comité fédéral d'avis SEA, 3 pp. 4.10

Modules de cours . Schlesser M. 2013. Quel avenir pour la biodiversité? Scenarios et acteurs. Leçon donnée aux professeurs du secondaire supérieur dans le cadre de la formation sur la biodiversité organisé avec le CECAFOC à l’IRScNB (carrefour de formation FORFOR 2013), Bruxelles, 24.01.2013. . Schlesser M. 2013. Les services rendus par la biodiversité, quelle importance? Leçon donnée aux professeurs du secondaire supérieur dans le cadre de la formation sur la biodiversité organisé avec le CECAFOC à l’IRScNB (carrefour de formation FORFOR 2013), Bruxelles, 25.01.2013.

5

Collections, banques de données et bibliothèques des départements

5.3

Valorisation des collections : visiteurs scientifiques

364 5.6

Enrichissement des collections: banque de données et bibliothèques

5.6.1 Bibliothèque thématique sur la biodiversité et le développement durable (R-BIB) Cette bibliothèque dépend de la bibliothèque centrale mais est localisée dans les bureaux du Point focal. Elle comprend plus de 4000 livres et 300 périodiques ainsi que des CD-Rom, vidéos, cartes, tiré-àparts, etc. Elle est gérée par le Point focal et utilisée par les membres du personnel et des étudiants ou des stagiaires. En 2013, la bibliothèque a été déménagée vers la salle de réunion biodiv au 4ème étage. 6

Services publics

6.3

Expertises et missions de consultations : voir toutes les activités reprises aux Point 2.1 et 2.2. En plus des points 2.1 et 2.2., réponses à diverses demandes de la part du public parvenant au PFN (10 à 20 par an). A noter comme exemples: SCHLESSER M . 26/11/2013 : Avis sur le contenu du futur "réseau Wallonie nature" au SPW. . 27/09/2013 : Information à une journaliste britannique pour un article (research paper on environmental policy in Belgium). . Avis divers sur la préparation d'un accord-cadre entre l'IRSNB et le SPF DG Env.

6.4

Autres activités pour des tiers

6.4.1 Communication . Presse, média, public : le Point focal a, également en 2013, été impliqué dans de nombreuses activités de communication : contacts presse et interviews radio et TV, exposés donnés pour des audiences très variées etc. Toute l’équipe répond aussi aux questions venant du public arrivant par mail [email protected], webmaster([email protected], [email protected]), via le service éducatif ou le service du personnel ou par téléphone. Plus de 90 % des requêtes reçues sont traitées endéans le mois. PEETERS M. . 22/01/2013: interview over landbouw en biodiversiteit voor het tijdschrift ‘Landgenoten’. . 20/03/2013: interview over bijen en acties t.b.v. Het Nieuwsblad. SCHLESSER M. . 03/07/2013: interview en direct avec Sandra Verhas dans l'émission O Positif sur l'actualisation de la stratégie nationale pour la biodiversité et la consultation publique. . Publieke voordrachten met een algemeen karakter. 6.5

Partenaires et réseaux (en matière d’expertise) Voir les activités reprises sous les points 2.1 et 2.2.

8

Visiteurs du service

8.1

Visiteurs belges (une sélection) . Pascale Papleux (CECAFOC – SEGEC) . Etienne Branquart (SPW) . Gwendoline Viatour, Frank Hollander (WWF) . Didier Baveye (SPF Finance) . Geoffroy Blondiaux et Sylvie Mazay (SPF Economie) . Ines Verleye, Sophie Mirgaux, Kelly Van Hertenweg, Salima Kempenaer et Sabine Wallens (SPF Environnement) . Jozef Buys, P. Hollebosch (BUZA - DGD) . Els Martens, Leen Chanet, Els Van de Velde, M. De Moor, Griet Verbeke (LNE) . Cindy Boonen, Hubert Hernalsteen (LV) . Catherine Debruyne, Jacques Stein (SPW) . Marie-Céline Godin, Machteld Gryseels (IBGE)

365 . Arnaud Goessens (stagiaire Commission Européenne) . Environ 25 personnes membres du Groupe directeur ‘Convention biodiversité’ 10

Rapport du responsable L'année 2013 fut une année pleine de défis pour l'équipe du Point focal en effectif réduit (départ de Anne Franklin fin 2012). Ce fut l'occasion d'une prise d'autonomie de l'équipe pour la réalisation des travaux importants au programme (révision de la stratégie nationale pour la biodiversité, actualisation et réimpression des livrets sur la biodiversité en Belgique, préparation du 5ème rapport nationale à la CDB, travaux des groupes directeurs CDB et Abeilles, réponse à un nouveau marché public) sous la coordination bienveillante et souple de Patrick Grootaert (DG Taxo). L'équipe a également pu se déployer pour la réalisation de deux marchés publics (SPF DG Env. et CECAFOC) grâce à l'engagement de Anne-Julie Rochette à partir du mois d'août. Cette année 2013 a également établi les bases solides pour un accord-cadre avec le SPF DG Env. qui permettra d'engager un scientifique SW2 dès janvier 2014. "Biodiversité 2020: actualisation de la stratégie nationale de la Belgique" a été adoptée le 13 novembre 2013 par la Conférence Inter-Ministérielle de l'Environnement à l'issue du processus de consultation publique. La stratégie et son résumé, ainsi que tous les documents de la consultation publique, sont disponibles en ligne en quatre langues (EN / NL / FR / DE) sur le site du Centre d'échange d'informations de la Belgique pour la Biodiversité (www.biodiv.be). La Stratégie développe une série de 15 objectifs stratégiques prioritaires et de 85 objectifs opérationnels destinés à encadrer la mise au point de mesures par les autorités régionales et fédérales compétentes. Les enjeux couverts par la Stratégie nationale sont larges. Ils concernent notamment l'identification et le monitoring de la biodviersité, l'étude et la surveillance des menaces, le maintien et la restauration de la biodiversité et des services écosystémiques, l'utilisation durable des ressources naturelles, l'élimination des incitations qui ont des impacts négatifs. De manière transversale, l’intégration des valeurs de la biodiversité dans les politiques sectorielle est un défi à réaliser. La Stratégie vise aussi à encourager la recherche, la communication et l'éducation, à lutter contre la biopiraterie, à éviter la contamination de la flore par les OGMs, et à coopérer au niveau international pour atteindre l'objectif mondial de 2020. Au niveau de la sensibilisation, le Point focal a continué à animer la campagne « Je donne vie à ma planète » / « Ik geef leven aan mijn planeet ». Les publications de vulgarisation rencontrent toujours un succès non démenti : les demandes pour les brochures « Biodiversité en Belgique » tomes I et II, ainsi que pour le livre « 366 gestes pour la biodiversité » et sa version résumée « 52 actions pour la biodiversité » ont afflué tout au long de l’année. la quatrième édition de "La biodiversité en Belgique: un aperçu / Biodiversiteit in België: een overzicht" et la troisième édition de " La biodiversité en ème réimpression des Belgique : une question vitale / Biodiversiteit in België: van vitaal belang". Une 3 366 gestes a été planifiée pour pouvoir répondre aux demandes. En 2013, le Point focal a également pu poursuivre son nouveau domaine d'activité initié depuis 2011 concernant la mise en œuvre de programmes de formations pour adultes sur l’importance de la biodiversité et des services écosystémiques. Quatre nouvelles formations ont été développées pour différents publics cibles au sein du SPF DG Env. dans le cadre d'un marché public. La troisième édition de la formation " L’homme, la biodiversité et les services écosystémiques" (24-25.01.2013, IRSNB) à destination des professeurs de biologie de l’enseignement secondaire francophone (CECAFOC) fut à nouveau très appréciée et une quatrième édition est prévue en janvier 2014. Ces formations permettent au Point focal de non seulement transmettre ses connaissances aux acteurs du secteur public, mais également d’accroitre et de diversifier ses compétences à l’interface sciences-politiqueséducation.

www.natuurwetenschappen.be

www.sciencesnaturelles.be

www.naturalsciences.be

Institut royal des Sciences naturelles de Belgique - Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen rapport annuel - jaarverslag

Recommend Documents