Inspiratiegids stakeholders k.ERF
1
Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3 Waarom een nieuw erfgoedbeleidsplan? ........................................................................................... 3 Decretale eisen en andere formele regelingen met betrekking tot cultureel erfgoedconvenants ........ 5 Overzicht van eisen van de Vlaamse Overheid ................................................................................... 5 Erfgoedveld k.ERF.................................................................................................................................... 9 Missie en visie van de huidige cultureel-erfgoedconvenant................................................................. 14 Missie ................................................................................................................................................ 14 Visie ................................................................................................................................................... 14 Strategische doelstellingen, resultaten daarvan in 2010-2012 en lopende acties in 2013 .................. 14 Evaluatie van de werking van de cultureel-erfgoedconvenant door het Agentschap Kunsten en Erfgoed .................................................................................................................................................. 19 Erfgoed .............................................................................................................................................. 21 Cultureel erfgoed .............................................................................................................................. 21 Beleid................................................................................................................................................. 22 Digitaal cultureel erfgoed.................................................................................................................. 23 Relevante websites ............................................................................................................................... 24 Cultureel-erfgoeddecreet.................................................................................................................. 24 Agentschap Kunsten en Erfgoed - Erfgoed........................................................................................ 24 Protocol tussen provincies (VVP) en steden en gemeentes (VVSG) ................................................. 24 Steunpunt voor cultureel erfgoed FARO .......................................................................................... 24 Erfgoedconvenant k.ERF ................................................................................................................... 24
2
Inleiding
Waarom een nieuw erfgoedbeleidsplan? Sinds 2010 hebben de gemeenten Balen, Dessel, Geel, Laakdal, Meerhout, Mol en Retie, verenigd in de projectvereniging k.ERF, een erfgoedconvenant met de Vlaamse Gemeenschap. Dit convenant maakt het mogelijk te werken aan het lokale roerende en immateriële (het culturele) erfgoed. Dankzij de subsidies die aan dit convenant gekoppeld zijn, kon er in december 2010 een erfgoedcel aan de slag: personeel dat lokale besturen en erfgoedorganisaties ondersteunt en dat samen met hen het cultureel erfgoed in de zeven gemeenten toont aan de inwoners en zo veel mogelijk mensen betrekt bij het werk aan dit erfgoed. Aan de basis van dit cultureel-erfgoedconvenant lag een beleidsplan: een plan waarin alle betrokkenen – gemeenten en erfgoedorganisaties – een gezamenlijk visie ontwikkelden op waar ze met het erfgoed in de zeven gemeenten naar toe willen. Dit gebeurde op basis van een afweging van sterke en zwakke punten, kansen en uitdagingen. Hoewel het beleidsplan nog niet zo lang geleden opgesteld is, is in het cultureel-erfgoeddecreet, waarin onder andere het afsluiten van deze convenants geregeld wordt, bepaald dat de beleidsperiode voor alle erfgoedconvenanten afloopt op 31 december 2014. De projectvereniging k.ERF wil graag het werk, dat nog maar net begonnen is, voortzetten met de Vlaamse subsidie die daarvoor voorzien is en moet daarom voor 1 april 2014 een aanvraag indienen voor een nieuwe convenant. Ook dit gebeurt weer op basis van een beleidsplan. Het nieuwe plan moet een inspirerende, praktische leidraad worden voor de hele cultureelerfgoedwerking in de zeven gemeenten tussen 2015 en 2020. Daarom is het heel belangrijk dat zoveel mogelijk spelers die intensief of minder intensief, als professional, vrijwilliger of bestuurder bij het culturele erfgoed betrokken zijn, meewerken aan dit plan. Het schrijven van dit beleidsplan vormt daarom een traject, waarbij verschillende belanghebbenden mee kunnen helpen om een gedragen en kwaliteitsvolle erfgoedwerking mee te realiseren. In dit traject bekijken we vanuit de huidige situatie naar wat goed loopt en welke weg we samen voor het cultureel erfgoed verder willen inslaan. We moeten daarbij afwegingen en keuzes maken. Deze stappen resulteren in het nieuwe beleidsplan. Beleidsplanning is een complex proces, waarin rekening gehouden moet worden met veel factoren. In deze informatiegids vind je daarom alle informatie die nodig is om het beleidsplanningsproces te kunnen volgen. Met deze gids ben je op de hoogte van de huidige stand van zaken van de convenantswerking in de regio k.ERF en van de formele eisen waaraan erfgoedconvenanten moeten voldoen. In deze gids gebruiken we een aantal termen, die in het cultureel erfgoedbeleid een specifieke betekenis hebben. Achterin vind je een korte verklarende lijst van termen die met een * zijn gemarkeerd. Voor wie meer achtergrondinformatie wenst, zijn ook enkele relevante websites opgenomen.
3
Erfgoeddag 2012 – Geelse acteurs spelen het verhaal van de Heilige Gerebernus tijdens de grote heldenstrijd op Villa de Schans (Dessel – Sibelco) – (bron: erfgoedcel k.ERF)
Tijdens de Gildedag op 26 mei 2013 in Retie sloegen de Kempense gilden de handen in elkaar om jong en oud te laten proeven van hun tradities (bron: erfgoedcel k.ERF)
4
Decretale eisen en andere formele regelingen met betrekking tot cultureel erfgoedconvenants Overzicht van eisen van de Vlaamse Overheid Hieronder staat een overzicht van de eisen die de Vlaamse overheid stelt bij de aanvraag van een nieuw cultureel erfgoedconvenant.
Volgens het cultureel-erfgoeddecreet* 1) Het subsidiëren van het lokaal cultureel-erfgoedbeleid: Doelstelling: zorg* voor ontsluiting van lokaal cultureel erfgoed*, vanuit een integrale en geïntegreerde visie* de ontwikkeling van kennis en expertise en de uitwisseling ervan de ontwikkeling en uitwisseling van geïntegreerde cultureel-erfgoedpraktijken* het vergroten van het draagvlak voor cultureel erfgoed. De werkingssubsidie wordt toegekend voor : de werking van een cultureel-erfgoedcel* andere vormen van ondersteuning
2) De beleidsperiode: zes jaar
3) Voorwaarden : in het Vlaamse Gewest liggen rechtspersoonlijkheid: intergemeentelijk samenwerkingsverband* (IGS) werkingsgebied: ten minste 50.000 inwoners afgestemd op strategische meerjarenplanning van de deelnemende gemeenten en lokale belanghebbenden. Intergemeentelijk samenwerkingsverband (IGS) of betrokken gemeenten • delen collectiebeherende organisaties* op het grondgebied, die over een kwaliteitslabel* beschikken in bij het lokale niveau* • ondersteunen de collectiebeherende organisaties op het grondgebied die ingedeeld zijn bij het lokale niveau door IGS of gemeenten een gemeente mag slechts deel uitmaken van één IGS voor een werkingssubsidie
5
4) Criteria voor toekenning en bepaling van het subsidiebedrag: belang van het aanwezige cultureel erfgoed en erfgoedactoren kwaliteit van de visie op en de doelstellingen van geïntegreerd en integraal lokaal cultureel-erfgoedbeleid de wijze waarop beleid uitgevoerd zal worden: • expertise ontwikkelen en ter beschikking stellen • lokale cultureel-erfgoedactoren ondersteunen • cultureel-erfgoedgemeenschappen* betrekken inspanningen voor duurzaamheid* en diversiteit* kwaliteit van zakelijke beheer en haalbaarheid/realiteitsgehalte van de begroting; de noodzaak voor werkingssubsidie moet aangetoond worden de inbreng van middelen door de deelnemende gemeenten in het lokale cultureelerfgoedbeleid Uitvoeringsbesluiten bij cultureel-erfgoeddecreet Een aanvraag voor een werkingssubsidie bevat minstens: een beschrijving van het lokale cultureel erfgoed doelstellingen en acties die gerealiseerd worden met het oog op zorg voor en ontsluiting van het lokale cultureel erfgoed de wijze waarop het complementair beleid* wordt uitgevoerd de wijze waarop de cultureel erfgoedcel* georganiseerd en aangestuurd wordt een meerjarenbegroting en vermelding van eigen inbreng van de gemeenten Indiening aanvraag: uiterlijk 1 april van het jaar voorafgaand aan de nieuwe beleidsperiode
Aanvullingen en instructies van het Agentschap Kunsten en Erfgoed Deze instructies met betrekking tot de nieuwe convenantsaanvraag werden toegelicht door het Agentschap Kunsten en Erfgoed op een samenkomst van erfgoedcellen. 1) Aanvraag Het Agentschap verlangt enkel een aanvraag; een beleidsplan wordt aangeraden, maar er is een grote vrijheid in vorm en aanpak van het proces. 2) Subsidiering en financiering De subsidie van de Vlaamse Gemeenschap voor de convenant is in eerste instantie voor de werking van de erfgoedcel (en netwerk). Erfgoedprojecten moeten vooral met eigen middelen van de gemeentes worden gefinancierd. Het is mogelijk/ wenselijk dat de indeling en subsidiëring van collectiebeherende organisaties* bij het lokale niveau op het niveau van de projectvereniging/ erfgoedconvenant gebeurt. Dat betekent dat de besluitvorming hierover bij het intergemeentelijk samenwerkingsverband kan liggen in plaats van bij afzonderlijke steden of gemeenten. 6
Een financiële bijdrage van de gemeente voor de erfgoedconvenant is geen verplichting, maar blijft wel een criterium om de aanvraag te honoreren. 3) De aanvraag moet bevatten Een overzicht van het aanwezige cultureel erfgoed doelstellingen en acties: langetermijnvisie, nagestreefde resultaten, inzet van middelen, toetsingscriteria Beschrijving van de manier waarop uitvoering gegeven wordt aan het complementair erfgoedbeleid* organisatie en aansturing van de cultureel-erfgoedcel analyse van de ondersteuning van cultureel erfgoed door de gemeentes zelf
4) Toetsing en advisering Van belang voor de beoordeling van de aanvraag zijn: terminologie: de erfgoedconvenant betreft lokaal erfgoed* en niet regionaal erfgoed* het belang van cultureel-erfgoedactoren moet zichtbaar zijn kwaliteit van de visie op doelstellingen rond lokaal cultuurbeleid wijze van de beleidsuitvoering: • hoe expertise ter beschikking wordt gesteld; de cultureel-erfgoedcel als initiërende, coördinerende, ondersteunende instelling • betrekking van de cultureel-erfgoedgemeenschap* bij het beleid • Inspanning voor duurzaamheid* (kan ook digitale duurzaamheid* zijn) en diversiteit* • kwaliteit van het zakelijk beheer en haalbaarheid van de begroting: aantonen dat er nood is aan de extra middelen van de Vlaamse Gemeenschap 5) Timing Indiening: voor 1 april 2014 Beslissing: tegen 1 oktober 2014 Onderhandelingsfase Ondertekening: ten laatste 31 december 2014 Start nieuwe convenant: 1 januari 2015 Belangrijke datum Indiendatum cultuurnota gemeentes (waarin erfgoed idealiter vervat zit): 1 sept. 2013
7
Protocol tussen provincies (VVP) en steden en gemeentes (VVSG)* Het protocol bestempelt dat: Erkende collectiebeherende instellingen* met lokale uitstraling bij het lokale niveau ingedeeld moeten worden ondersteuning afhankelijk is van en afgestemd moet worden tussen lokaal, regionaal en Vlaams niveau.
Vlaamse beleidsprioriteiten voor steden en provincies Vlaamse beleidsprioriteiten gelden enkel voor 5 grote steden en voor de provincies. Aanvragen voor andere erfgoedconvenanten hoeven met deze prioriteiten geen rekening te houden. Toch is het raadzaam deze prioriteiten indien mogelijk en wenselijk te integreren in het beleidsplan: door rekening te houden met de beleidsprioriteiten voor de provincies kunnen we lokaal een ondersteuningsbeleid uitbouwen, waarin ook de provincie een complementaire rol kan vervullen De prioriteiten van de 5 grote steden (Antwerpen, Brugge, Gent, Leuven, Mechelen) en de provincies weerspiegelen de aandachtspunten die vanuit de Vlaamse Gemeenschap naar voor geschoven worden. Beleidsprioriteiten voor de provincies Het ontwikkelen van een regionaal netwerk van cultureel-erfgoeddepots* Het ontwikkelen van een dienstverlening voor cultureel-erfgoedbeheerders met betrekking tot duurzaam bewaren van cultureel erfgoed door: • expertise ontwikkelen en ter beschikking stellen, met bijzondere aandacht voor collectieverwerving en -afstoting • depotruimtes voor cultureel erfgoed te faciliteren • coördineren en opzetten van regionale aggregatie- en preservatieinitiatieven voor digitaal cultureel erfgoed* met oog op duurzame toegankelijkheid Beleidsprioriteiten 5 grote steden 1. digitaal cultureel erfgoed (preservatie, aggregatie, ontsluiting) 2. religieus cultureel erfgoed 3. culturele archieven* 4. ondersteunen van de vrijwilligerswerking.
8
Beeld van de Heilige Ambrosius uit Meerhout (Bron: Meerhouts Patrimonium)
Erfgoedveld k.ERF Deze overzichten zijn gebaseerd op de gegevens waarover de erfgoedcel momenteel beschikt.
9
De heemkring van Retie tijdens een stoet bij de inhuldiging van het kanon van Dessel (bron: heemkring Dessel).
Jakob Smits – De vrouw met Kruiwagen. (bron: Jakob Smitsmuseum.) Het Jakob Smitsmuseum heeft een kwaliteitslabel en is erkend op lokaal niveau. Sinds 2013 heeft ook het Geelse Gasthuismuseum een kwaliteitslabel.
10
Het Klompenmuseum in Laakdal trekt jaarlijks veel bezoekers. Het is een echt belevingsmuseum waar nog steeds klompen gemaakt worden en waar je door de bossen kunt crossen met klompen aan je voeten. (Bron: Klompenmuseum)
11
Sociale praktijken zijn stoeten, processies, volksfeesten, schuttersgilden, bedelzingen in de straten,… Podiumkunsten zijn bijvoorbeeld volksmuziek, beiaardcultuur Orale tradities zijn in dit geval voornamelijk dialecten (organisaties die zich hiermee bezig houden), maar ook organisaties die volksverhalen optekenen. Onder ‘Kennis van natuur en universum’ vinden we in deze regio o. organisaties die zich inzetten voor het Kempense heideschaap. Ambachten aanwezig in deze regio zijn klompen maken, koperslagen, ambachtelijk pensen maken, …
Geel is terecht trots op de eeuwenoude traditie van de gezinsverpleging. Deze sociale praktijk staat al op de Vlaamse Lijst voor immaterieel erfgoed. Er werd ook een dossier ingediend voor een erkenning op wereldniveau door de UNESCO. (Bron: OPZ Geel)
Zangtradities zijn nog steeds sterk aanwezig in deze regio. In retie zingen ze in september Krikkrak (foto 1 – bron: gemeente Retie). In Mol leeft einde oktober ‘Kjèske in lanteirn’-zingen opnieuw op bij de scoutsverenigingen (bron: erfgoedcel k.ERF).
12
De vasten worden in Olmen ingezet met de hanekap, een oud volksspel. In Olmen gaat dit gepaard met heel wat rituelen waaronder het al zingend veroordelen van de haan.
13
Missie en visie van de huidige cultureel-erfgoedconvenant Missie De erfgoedcel van k.ERF bouwt een regionaal cultureel erfgoedbeleid uit. Hierbij stimuleert ze vanuit een geïntegreerde aanpak een kwaliteitsvolle en duurzame zorg voor en ontsluiting van het cultureel erfgoed. Dit impliceert het verbreden van het maatschappelijke draagvlak en het uitbouwen van een netwerk van expertise. Dit betekent onder meer dat de erfgoedcel: -
-
de zorg voor en het bewaren van cultureel erfgoed in de regio stimuleert erfgoedinitiatieven en culturele ontwikkelingen stimuleert die de mogelijkheden van een afzonderlijke partnergemeente overstijgen en hiervoor projecten op schaal van de regio ontwikkelt onderzoek verricht op vlak van cultureel erfgoed en de resultaten hiervan ontsluit voor een breed publiek Via een degelijk erfgoedbeleid en via contacten met verwante beleidsdomeinen werkt aan de uitstraling van de streek.
Visie Deze Kempische regio is zich bewust van de erfgoedwortels van haar identiteit en dit is voelbaar in andere beleidsdomeinen. Daardoor transformeert erfgoed tot een totaal belevingsconcept voor inwoners en bezoekers. De aanwezige erfgoedactoren zijn hierbij de bevoorrechte partners. Zij inspireren de regio vanuit hun expertise en activiteiten en worden hierin omgekeerd ook door de regio geïnspireerd. Wij garanderen de afstemming van aanpak en ondersteuning, bieden zelf ondersteuning en vormen een meerwaarde op het lokale verhaal. We vervullen dus de rol van netwerkmakelaar.
Strategische doelstellingen, resultaten daarvan in 2010-2012 en lopende acties in 2013 1. De projectvereniging k.ERF brengt uiterlijk tegen het einde van 2011 alle cultureelerfgoedorganisaties en publiektoegankelijke cultureel-erfgoedcollecties op het grondgebied van de gemeentenop een uniforme wijze in kaart, inclusief de noden en behoeften. De projectvereniging k.ERF werkt hiervoor samen met alle andere steden en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden waarmee een cultureel-erfgoedconvenant is gesloten, met de Vlaamse Gemeenschapscommissie en met initiatieven, zoals Archiefbank Vlaanderen, die voor heel Vlaanderen instaan voor het in kaart brengen van deelsectoren.
14
Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Individuele plaatsbezoeken aan de publiek-toegankelijke erfgoedcollecties, resulterend in infofiches per organisatie Ontwikkeling erfgoedbank en website om digitaal/gedigitaliseerd erfgoed te ontsluiten In kaart brengen verschijnselen immaterieel cultureel erfgoed, resulteren in overzicht in databank 2. De projectvereniging k.ERF zet in op het professionaliseren van de lokale cultureelerfgoedorganisaties en actoren. Hiervoor zal de projectvereniging k.ERF: 2.1. een netwerk uitbouwen met het oog op kennisdeling, kennisopbouw en het opstarten van gezamenlijke initiatieven; 2.2. ondersteuning bieden aan lokale actoren bij het opzetten van (gezamenlijke) initiatieven; 2.3. ondersteuning bieden bij het opbouwen van een hedendaags communicatiebeleid en vrijwilligersbeleid; 2.4. een degelijk vrijwilligersbeleid uitwerken; 2.5. de cultureel-erfgoedorganisaties die de gemeenten en de projectvereniging k.ERF zelf beheren, stimuleren om een voorbeeldfunctie en motorrol binnen het lokale cultureelerfgoedbeleid te vervullen. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Regelmatig overleg met cultuurbeleidscoördinatoren, conservators en archivarissen Ondersteuning projecten rond WO I van lokale actoren Begeleiding van lichtstoeten bij traject opname op Vlaamse Inventaris immaterieel cultureel erfgoed Partner in website erfgoedsteun (provincie Antwerpen, andere Antwerpse erfgoedcellen) Steun op maat aan vrijwilligersorganisaties Begeleiding van musea op maat, bijvoorbeeld Gasthuismuseum bij traject behalen kwaliteitslabel* (label is toegekend). 3. De projectvereniging k.ERF zet in op het duurzaam behouden, beheren en ontsluiten van het cultureel erfgoed. Hiervoor zal de projectvereniging k.ERF: 3.1. ondersteuning bieden op het vlak van inventarisatie; 3.2. ondersteuning en vorming bieden met het oog op het optimaliseren van het duurzaam behouden en beheren van cultureel erfgoed door lokale actoren; 3.3. ondersteuning bieden bij de ontsluiting van het lokale cultureel erfgoed. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Ontwikkeling erfgoedbank Projectmedewerker digitalisering en stimuleren digitalisering collecties Project ontsluiten van de archieven in de Kempen; netwerk archieven Project vliegende archivaris gemeentearchieven Financiële ondersteuning bij de digitalisering van grote collecties 15
Digitaliseren en valoriseren van oude filmpjes (inzamelacties) Digitaliseren lokale kranten Ondersteuning bewaren roerend erfgoed: advies lokale erfgoeddepots en aankoop materialen behoud en beheer 4. De projectvereniging k.ERF creëert een draagvlak voor het lokale cultureel erfgoed, met belangrijke aandacht voor immaterieel erfgoed. Hiervoor zal de projectvereniging k.ERF: 4.1. sensibiliseren en communiceren over het lokale cultureel erfgoed, de waarde en het belang ervan; 4.2. in samenwerking met lokale actoren projecten op zetten; 4.3. gezamenlijke communicatiekanalen ontwikkelen; 4.4. samenwerken met en inspelen op andere beleidsdomeinen. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Regelmatige communicatie via eigen kanalen en kanalen van anderen Erfgoeddag Project Kempense Klaprozen rond WO I Samenwerking met partners uit diverse sectoren: toerisme, welzijn, vorming, onderwijs, gezondheidszorg Ondersteuning ontwikkeling educatief aanbod musea Promotie van de erfgoedbank bij een breed publiek Ondersteuning immaterieel cultureel erfgoedgemeenschappen: o Cursus molenaar o Merodehappening en Europees Kampioenschap klompenmaken o Vertelcultuur en volksverhalen o Schuttersgildenproject o Project rond Kempense volksliedjes o Project rond Kempens culinair erfgoed o Borging legendes en volksverhalen o Ondersteuning OPZ en stad Geel i.v.m. Geelse gezinsverpleging 5. De projectvereniging k.ERF engageert zich om bij het digitaliseren van cultureel erfgoed: 5.1. deze digitale gegevens blijvend toegankelijk en leesbaar te maken; 5.2. op collectie- en stukniveau internationaal erkende inhoudelijke en technische standaarden te gebruiken zodat de gegevens uitwisselbaar worden met de gegevens van andere cultureel-erfgoedorganisaties en zodat ze via dataharvesting* beschikbaar worden voor overkoepelende systemen zoals Europeana; 5.3. rekening te houden met eventuele wettelijke beperkingen met betrekking tot copyright en privacy. De projectvereniging k.ERF engageert zich ook om cultureel-erfgoedorganisaties te sensibiliseren en informeren over het gebruik van internationale standaarden. 16
Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Digitaliseren films Digitaliseren abdijarchieven Digitaliseren lokale kranten 6. De projectvereniging k.ERF sensibiliseert en informeert cultureel-erfgoedorganisaties binnen haar netwerk voor en over diversiteit en interculturaliteit met bijzondere aandacht voor personen met een etnisch-cultureel diverse achtergrond en zet activiteiten op en stimuleert activiteiten rond diversiteit en interculturaliteit. Hierbij wordt rekening gehouden met de demografie van de regio. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Samenwerking met OPZ Betrekken van Marokaanse gemeenschap bij Erfgoeddag 2013 7. De projectvereniging k.ERF zal proactief haar expertise ter beschikking stellen, onder andere over publiekswerking, cultureel-erfgoededucatie, diversiteit en interculturaliteit, en creëert zo een meerwaarde voor het Vlaamse cultureel-erfgoedveld. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Kennisgeving via project Kempense Klaprozen en beleidsplanningstraject Gasthuismuseum 8. De projectvereniging k.ERF werkt samen met andere steden en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden waarmee een cultureel-erfgoedconvenant is gesloten en met de Vlaamse Gemeenschapscommissie, onder andere rond vrijwilligersmanagement. Hierbij heeft de projectvereniging k.ERF specifiek aandacht voor afstemming van de werking op een structurele basis met de naburige steden en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden waarmee een cultureel-erfgoedconvenant is gesloten. Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Overleg met andere erfgoedcellen over ondersteuningsbeleid Overleg over project WO I 9. De projectvereniging k.ERF werkt uiterlijk tegen het einde van de beleidsperiode een ondersteuningsbeleid voor cultureel-erfgoedactoren uit. Het ondersteuningsbeleid bevat minstens een beleid voor de ondersteuning van erkende musea en erkende culturele archiefinstellingen die een werking ontwikkelen op het lokale niveau. Het protocol van akkoord gesloten tussen de Vlaamse Gemeenschap, de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten vzw (VVSG) en de Vereniging van Vlaamse Provincies vzw (VVP) is hiervoor richtinggevend. Het is van belang om de twee sporen in het voorgestelde ondersteuningsbeleid, het intergemeentelijke ondersteuningsbeleid van de projectvereniging en het lokale ondersteuningsbeleid van de gemeenten, goed op elkaar af te stemmen. Heldere criteria en afstemming zullen nodig zijn. 17
Resultaten 2010-2012 en acties 2013 Subsidiereglement voor erfgoedprojecten Subsidiereglement periodieke erfgoedpublicaties Dotatie Jakob Smitsmuseum ( op basis van kwaliteitslabel) Opvolging kwaliteitslabel Gasthuismuseum
Campagnebeeld oproep om de cursus molenaar te volgen. Deze oproep werd in 2013 gelanceerd i.s.m. de molenaars uit deze regio en Levende Molens vzw.
18
Evaluatie van de werking van de cultureel-erfgoedconvenant door het Agentschap Kunsten en Erfgoed Het intergemeentelijk samenwerkingsverband staat in voor een professionele opvolging van de uitvoering van het cultureel-erfgoedconvenant. Er zijn voldoende garanties naar een goed beheer en de projectvereniging voert een duidelijk personeelsbeleid. (…) Op inhoudelijk vlak heeft k.ERF een goede start genomen. Ondanks enkele personeelsmoeilijkheden heeft men de werking kunnen continueren en verdiepen. Er is een goede inzet op: het vergroten van het draagvlak voor cultureel erfgoed bij de brede lokale gemeenschap. Via strategisch gekozen projecten waarbij men samenwerking met tal van actoren uit diverse beleidsdomeinen slaagt men erin een divers publiek te bereiken. Hierbij heeft men oog voor een geode communicatiestrategie , aangepast aan het doelpubliek. een werking op maat. De lokale cultureel-erfgoedactoren lijken hun weg te hebben gevonden naar de cultureel-erfgoedcel en geleidelijk aan is er een draagvlak gegroeid voor het belang van behoud en beheer van het cultureel erfgoed. De cultureel-erfgoedcel bracht via individuele plaatsbezoeken de publiek toegankelijke cultureelerfgoedcollecties en de noden en behoeften in kaart. De noden en behoeften, die in kaart gebracht zijn, vormen een leidraad bij het uitstippelen van een beleid op maat. Binnen dit beleid zet men in op thematische vormingen die direct toepasbaar zijn voor de cultureelerfgoedactoren die op deze manier professioneel leren omgaan met hun cultureel erfgoed. Ook de trajectbegeleidingen op maat en de projectsubsidies (die sterk inzetten op behoud en beheer) betekenen een meerwaarde voor het lokale cultureel erfgoed. De projectvereniging engageert zich ook om cultureel-erfgoedorganisaties te sensibiliseren en informeren over het gebruik van internationale standaarden; Om de noden in het veld beter in te vullen, heeft men recent een projectmedewerker digitalisering aangeworven die ondersteuning op maat zal bieden aan lokale culturele erfgoedactoren. Het intergemeentelijk samenwerkingsverband doet inspanningen om actoren te sensibiliseren en te informeren op het gebeid van diversiteit en in mindere mate op gebeid van interculturaliteit. Ook in de toekomst dient men te blijven inzetten op deze doelgroepen; De cultureel-erfgoedcel neemt actief deel aan verschillende overlegmomenten op Vlaams, provinciaal en bovenlokaal niveau. De projectvereniging is zich bewust van de noodzaak om een ondersteuningsbeleid te ontwikkelen tegen het einde van de beleidsperiode en heeft de ambitie om nog dit jaar een visie te hebben op ondersteuningsbeleid.
19
Het Agentschap geeft de volgende prioritaire aandachtspunten mee, waarmee het intergemeentelijk samenwerkingsverband rekening moet houden bij het indienen van een nieuwe aanvraag: - heb voldoende aandacht voor een globale evaluatie van het lokaal cultureel-erfgoedbeleid - betrek andere belanghebbenden (vertegenwoordigers van cultureel-erfgoedorganisaties en – beheerders) bij de opmaak, opvolging en evaluatie van het cultureel-erfgoedconvenant - waak erover dat binnen het pilootproject ‘vliegende archivaris’ de focus ligt op culturele archiefwerking en niet op bestuurlijke.
Foto Campina Dessel (Bron: collectie abdij Postel)
20
Veel gebruikte termen
Erfgoed Erfgoed staat voor alles wat we overerven van vorige generaties én wat we het bewaren waard vinden: gebouwen en monumenten, maar ook archeologische vondsten, kunstwerken, historische voorwerpen zoals eeuwenoude manuscripten, gebruiksvoorwerpen en foto’s) Onroerend erfgoed Erfgoed dat niet verplaatsbaar is: landschappen, archeologische sites, gebouwen en vaak voorwerpen die vastzitten in of aan een gebouw, als orgels, machines en dergelijke meer Roerend erfgoed Twee- en driedimensionale voorwerpen, inclusief alle informatiedragers (perkament, papier en digitale informatiedragers) Immaterieel erfgoed Alle niet-tastbare, levende erfgoed zoals rituelen, feesten podiumkunsten en ambachten
Cultureel erfgoed Roerend en immaterieel erfgoed. De Vlaamse overheid maakt een onderscheid tussen gewestmaterie en gemeenschapsmaterie: onroerend erfgoed is grondgebonden en dus de bevoegdheid van het Vlaams Gewest; roerend en immaterieel erfgoed zijn persoonsgebonden en dus bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap. Op grond van dit onderscheid is er verschillende regelgeving voor onroerend erfgoed enerzijds en cultureel – roerend en immaterieel- erfgoed anderzijds Cultureel-erfgoeddecreet Decreet van 6 juli 2012 houdende het Vlaams cultureel-erfgoedbeleid. Hierin zijn onder andere bepalingen opgenomen over het beleid rond cultureel-erfgoedconvenant (zie verder) en collectiebeherende instellingen (zie verder). Lokaal cultureel erfgoed Cultureel erfgoed dat valt onder de bevoegdheid van een lokaal bestuur (stad of gemeente) of een lokale erfgoedorganisatie Regionaal cultureel erfgoed Cultureel erfgoed dat valt onder de bevoegdheid van een provincie of een bovenlokaal belang heeft Cultureel-erfgoedconvenant Overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en een provinciebestuur, een stad of een intergemeentelijk samenwerkingsverband, waarin afspraken worden gemaakt over het cultureel-erfgoedbeleid van de convenantpartner, waarvoor de Vlaamse Gemeenschap een subsidie verstrekt.
21
Cultureel-erfgoedcel Personeel dat de partners in de cultureel-erfgoedconvenant helpt de doelstellingen in de convenant uit te voeren. Cultureel-erfgoedgemeenschap Een gemeenschap die bestaat uit organisaties en personen die een bijzondere waarde hechten aan het cultureel erfgoed of specifieke aspecten ervan, en die het cultureel erfgoed of aspecten ervan door publieke actie wil behouden en doorgeven aan toekomstige generaties. Cultureel-erfgoeddepots Ruimtes die geschikt zijn om roerend erfgoed in goede omstandigheden te bewaren. In het cultureel-erfgoeddecreet krijgen provincies de mogelijkheid een beleid te ontwikkelen, dat de beschikbaarheid van depots en kennis over kwaliteitsvol behoud en beheer bevordert. Collectiebeherende cultureel-erfgoedorganisaties Organisaties die cultureel erfgoed tot hun hoofdtaak hebben en een collectie roerend erfgoed bezitten: musea (voorwerpen), archieven (papieren en digitale informatiedragers, opgemaakt door personen of instellingen bij hun werking) en bibliotheken (geschreven, gedrukte en digitale publicaties) Culturele archieven Collectiebeherende organisaties, die privaatrechtelijke archieven (dit zijn archieven van private personen en organisaties, niet die van overheden en andere openbare organisaties) bewaren en ontsluiten. Geïntegreerde cultureel-erfgoedpraktijken Methoden en technieken die gebruikt worden bij de zorg en ontsluiting voor cultureel erfgoed, die rekening houden met alle aspecten van deze zorg en ontsluiting en de aansluiting van cultureel erfgoed bij andere sectoren. Zorg voor het cultureel erfgoed Het voor de gemeenschap verzamelen, in stand houden en onderzoeken van het cultureel erfgoed.
Beleid Complementair beleid Beleid waarbij verschillende beleidsniveaus (Vlaanderen, provincies, steden en gemeenten) eigen taken en verantwoordelijkheden hebben, die bij elkaar aansluiten en elkaar versterken Integraal en geïntegreerd cultureel-erfgoedbeleid Integraal betekent rekening houdend met alle aspecten van erfgoedzorg en -ontsluiting: verzamelen, in stand houden, onderzoeken en voor het publiek ontsluiten 22
Geïntegreerd betekent rekening houdend met en aansluitend bij andere maatschappelijke sectoren (zoals cultuur, onderwijs, toerisme, welzijn, ruimtelijke ordening) Intergemeentelijk samenwerkingsverband Vereniging van steden en gemeenten, opgericht met het oog op het uitvoeren van een gezamenlijk beleid op een bepaald terrein (zoals cultuur). De oprichting van dit soort verenigingen is geregeld in het decreet houdende de intergemeentelijke samenwerking van 2001. Kwaliteitslabel Erkenning door de Vlaamse overheid dat een collectiebeherende cultureelerfgoedorganisatie aan in het cultureel-erfgoeddecreet bepaalde minimumeisen voldoet. Het behalen van een kwaliteitslabel is een voorwaarde om ingedeeld te kunnen worden bij een bepaald niveau (Vlaams, regionaal of lokaal), zodat de overheid van dat niveau de instellingen een subsidie kan verlenen. Lokaal, regionaal en Vlaams niveau De drie overheidsniveaus in Vlaanderen, die onderling afspraken hebben gemaakt over taken en verantwoordelijkheden (zie ook Protocol tussen provincies (VVP) en steden en gemeentes (VVSG) Protocol tussen provincies (VVP) en steden en gemeentes (VVSG) Afspraken over de samenwerking en de taakverdeling met het oog op de ondersteuning van de cultureel-erfgoedsector en de ontwikkeling van het cultureel-erfgoedbeleid.
Digitaal cultureel erfgoed Dataharvesting Het invoeren van digitale gegevens en metadata van de ene databank in de andere. Digitale duurzaamheid Het vinden van oplossingen voor de lange-termijnbewaring en -raadpleging van digitaal cultureel erfgoed. Regionale aggregatie- en preservatieinitiatieven voor digitaal cultureel erfgoed Maatregelen waarmee digitaal cultureel erfgoed (informatie die digitaal gemaakt is, bv. foto’s, of gedigitaliseerd is, bijvoorbeeld documenten) bewaard wordt op een manier die de informatie op lange termijn toegankelijke houdt, in gezamenlijke elektronische depots (grote servers). Standaarden Regels die voorschrijven hoe informatie over objecten of documenten geordend en opgeslagen moet worden, zodat deze informatie vergelijkbaar en vindbaar is.
23
Diversiteit Het bestaan van verschillende maatschappelijke en culturele gemeenschappen Duurzaamheid Aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen Interculturaliteit Erkenning van de culturele verscheidenheid in de samenleving
Relevante websites Cultureel-erfgoeddecreet http://www.kunstenenerfgoed.be/ake/view/nl/5589979-Cultureel-erfgoeddecreet+van+2012.html
Agentschap Kunsten en Erfgoed - Erfgoed http://www.kunstenenerfgoed.be/ake/view/nl/397731-Erfgoed.html
Protocol tussen provincies (VVP) en steden en gemeentes (VVSG) http://www.kunstenenerfgoed.be/ake/view/nl/1412991-Protocol+met+VVP+en+VVSG.html
Steunpunt voor cultureel erfgoed FARO http://www.faronet.be
Erfgoedconvenant k.ERF http://www.erfgoedcelkerf.be
24
