Inhoudsopgave: HOOFDSTUK 1.
ASIELZOEKERS: WAAR PERSPECTIEF? Inleiding Vluchtoorzaken Reacties Het maïsveld in? Is Nederland vol? Verpauperen onze steden? Illegalen HOOFDSTUK II.
MOGELIJKE OPLOSSINGEN De illusie van het rijke westen De nieuwe asielprocedure Identificatieplicht Het beleid van de overheid HOOFDSTUK III.
DE BIJBELSE BENADERING, EEN PLICHT EN DAAD VAN NAASTENLIEFDE HOOFDSTUK IV.
HET STANDPUNT VAN DE S.G.P. Vreemdelingen Vluchtelingen HOOFDSTUK V.
Verwerking
Colofion: Infoschetsen zijn uitgaven van het LVSGS-SGP jongeren, sectie Infozaken. Met de bedoeling om actuele onderwerpen kort samen te vatten en toe te lichten vanuit het partijstandpunt. Infoschetsen verschijnen 4 x per jaar. Zijn bedoeld voor jongeren vanaf 16 jaar. Uitgaven zijn te bestellen bij: Ds. G.H.Kerstenhuis Laan van Meerdervoort 165 2716 AZ 's-Gravenhage telefoon 070-3456226 / 3468688 april Vormgeving en druk: Drukkerij Gebrs. Verloop, Alblasserdam
Inleiding L a n g z a a m m a a r zeker k o m t d e v o l k s v e r h u i z i n g o p g a n g . Per w e e k p a s s e r e n 1200 vluchtelingen onze landsgrenzen. De groeiende stroom m e n s e n die o n d e r k o m e n in een a n d e r land z o e k e n , b r e n g t politiek Den H a a g in v e r w a r r i n g en v e r l e g e n h e i d . Voor het k a b i n e t is de v e r w e r king v a n v l u c h t e l i n g e n e e n wekelijks t e r u g k e rend a g e n d a p u n t . Een m e s s c h e r p punt, d a t o n s w e l b e v i n d e n bedreigt. Zelfs d e principiële idealist Pronk is b e v r e e s d d a t de s t r o o m v l u c h t e l i n g e n o n b e h e e r s b a a r is g e w o r d e n . M e d e m e t het o o g o p d e verkiezingen zijn bijna alle politici intensief o p z o e k naar een o p l o s sing v o o r dit n i j p e n d e p r o b l e e m , ledereen help e n g a a t niet, n i e m a n d h e l p e n k a n niet. M a a r w a a r liggen d a n d e g r e n z e n ? Alleen e u r o p e a n e n h e l p e n ? Alleen a r m e n e n h o n g e r e n d e n h e l p e n (vele asielzoekers zijn e c h t e r g o e d g e kleed en b e s c h i k k e n n o g a l e e n s over g r o t e s o m m e n gelds). Alleen politieke v l u c h t e l i n g e n h e l p e n ? O f m o e t e n d e rijke l a n d e n een s o o r t m e n t o r a a t (of partnership) o n d e r l i n g verdelen over d e l a n d e n m e t een h o o g p e r c e n t a g e vluchtelingen? Of moeten we de vluchtelingen in h u n e i g e n land en situatie beter g a a n b e g e leiden? Tal v a n vragen. En een a n t w o o r d is niet g e m a k k e l i j k te geven. O o k niet v o o r de SGP. W e h e b b e n d e heer Van Belzen bereid g e v o n d e n o m het p r o b l e e m v e r d e r uit t e d i e p e n e n o m een p a a d j e uit t e h a k k e n , w a a r v o o r w e h e m erkentelijk zijn. N a m e n s d e sectie Info-zaken, drs. J . J . G r a n d i a voorzitter.
Hoofdstuk I
Asielzoekers: 1.1.
waar perspectief?
Inleiding
" W i e i s e r v e r a n t w o o r d e l i j k als i k o m z e s u u r ' s m o r g e n s bij d e b u s h a l t e g e m o l d w o r d t ? K u n t u g a r a n d e r e n d a t d i e a s i e l z o e k e r s g e e n c r i m i n e l e n zijn? A l s ze straks een kip aan het spit braden in de achtertuin- dat is dan wel toevallig een kip van een o m w o n e n d e - , w i e doet er w a t a a n ? " O p d e z e w i j z e uit e e n j o n g e v r o u w h e v i g g e ë m o t i o n e e r d h a a r a n g s t e n b e zorgdheid over de k o m s t van asielzoekers in haar w o o n o m g e v i n g . Met andere b e w o n e r s v a n e e n b u u r t s c h a p o p d e V e l u w e i s zij a a n w e z i g o p e e n i n f o r m a t i e avond van het ministerie van W V C waar de burgemeester en een beleidsambtenaar van het ministerie de ontstane onrust proberen w e g te nemen. In de bomvolle zaal is de s p a n n i n g te snijden. V a n h e t v r a g e n r o n d j e w o r d t o o k g e b r u i k g e m a a k t o m kritiek t e s p u i e n o p het a s i e l b e l e i d v a n d e o v e r h e i d . G e l u i d e n w o r d e n g e h o o r d als " E r k a n n i e m a n d m e e r bij. S l u i t d e g r e n z e n . " E e n b e j a a r d e i n w o o n s t e r m a a k t z i c h h e v i g o n g e r u s t . " W a a r o m z e t t e n jullie d i e m e n s e n hier neer, i n h e t b o s ? I k w o o n h e l e m a a l alleen, i k b e n 8 1 . A l s e r g e b e l d w o r d t , d u r f i k s t r a k s niet e e n s m e e r o p e n t e doen."
Een j o n g e v r o u w r e a g e e r t hier resoluut o p . " I k h e b n o g veel m e e r reden o m m e b a n g te m a k e n . Ik b e n vaak alleen. Mijn m a n is dikwijls 's a v o n d s en 's n a c h t s w e g . M a a r i k v i n d , d a t w e o n s e e n s i n d e situatie v a n die m e n s e n m o e t e n verplaatsen. Stelt u z i c h e e n s v o o r d a t ü z o u m o e t e n v l u c h t e n , o m d a t u in uw eig e n land niet m e e r veilig b e n t . Ik v i n d de sfeer hier v a n a v o n d heel akelig. Die mensen moeten geholpen worden". Heftige d i s c u s s i e s r o n d d e k o m s t van asielzoekers e n het asielbeleid v a n d e overheid g e v e n a a n d a t er s p r a k e is v a n e e n p r o b l e m a t i e k . In een r a p p o r t v a n het S o c i a a l en Cultureel P l a n b u r e a u (SCP) dat half juli 1993 u i t k w a m k o m t dit duidelijk naar v o r e n . Enkele cijfers: bijna de helft van de N e d e r l a n d s e b e v o l k i n g v i n d t d a t er te veel b u i t e n l a n d e r s in het land w o n e n . In 1987 v o n d d e r t i g p r o c e n t dit. Het aantal N e d e r l a n d e r s d a t d e a a n w e z i g h e i d v a n m e n s e n van een a n dere nationaliteit hinderlijk v i n d t in het dagelijks leven, is s i n d s 1987 van a c h t naar vijftien p r o c e n t g e g a a n . S t e e d s m e e r m e n s e n v i n d e n d a t a u t o c h t o n e n v o o r r a n g m o e t e n krijgen b o v e n b u i t e n l a n d e r s . Dat geldt vooral bij het t o e w i j z e n v a n w o n i n g e n . B u i t e n l a n d e r s krijgen v a a k d e z w a r t e piet t o e g e s p e e l d . H u n k o m s t z o u d e N e d e r l a n d s e w e l v a a r t b e d r e i g e n . Het i s reden o m o n s hierin t e gaan verdiepen. Jaarlijks k o m e n d u i z e n d e n v l u c h t e l i n g e n naar o n s land. W a r e n het er in 1989 14.000, v o o r 1994 w o r d e n e r o n g e v e e r 5 0 . 0 0 0 v e r w a c h t . N e d e r l a n d heeft z i c h o n t w i k k e l d t o t e e n m u l t i c u l t u r e e l en multiraciaal land. O n s land heeft zich verplicht t o t d e b e s c h e r m i n g v a n v l u c h t e l i n g e n d o o r d e o n d e r t e k e n i n g v a n het V l u c h t e l i n g e n v e r d r a g v a n G e n è v e v a n 1951 e n d a a r o p het P r o t o c o l v a n N e w York v a n 1967. Het V l u c h t e l i n g e n v e r d r a g o m s c h r i j f t een v l u c h t e l i n g als i e m a n d 'die uit g e g r o n d e v r e e s v o o r v e r v o l g i n g w e g e n s ras, g o d s d i e n s t , nationaliteit, het b e h o r e n t o t een b e p a a l d e s o c i a l e g r o e p of zijn politieke overtuiging, z i c h b u i t e n het land b e v i n d t w a a r v a n hij d e nationaliteit bezit, e n die d e b e s c h e r m i n g van d a t land niet kan, of uit h o o f d e v a n b o v e n b e d o e l d e vrees, niet wil i n r o e p e n ' . De N e d e r l a n d s e r e g e r i n g heeft zich te h o u d e n aan dit internationale v e r d r a g en kan d u s de t o e l a t i n g s c r i t e r i a in feite niet a a n s c h e r p e n . In p r i n c i p e is er op g r o n d v a n dit i n t e r n a t i o n a l e v e r d r a g g e e n m a x i m u m t e stellen aan d e t o e l a t i n g v a n het aantal asielzoekers. Op dit m o m e n t zijn er w e r e l d w i j d o n g e v e e r 15 milj o e n v l u c h t e l i n g e n . D e m e e s t e v a n hen verblijven i n d e nabijheid v a n hun e i g e n land. Een klein deel ziet z i c h g e n o o d z a a k t é n h e e f t d e kans o m verder w e g t e v l u c h t e n , b i j v o o r b e e l d naar W e s t Europa. Van elke 1 . 0 0 0 v l u c h t e l i n g e n k o m t er één naar o n s land. M e n s e n die hier e e n (asiel)verzoek d o e n o m b e s c h e r m i n g , die v r a g e n o m als v l u c h t e l i n g e r k e n d t e w o r d e n , n o e m e n w e asielzoekers. W a n n e e r i e m a n d als v l u c h t e l i n g is e r k e n d , m a g m e n in N e d e r l a n d blijven. D e N e d e r l a n d s e o v e r h e i d h e e f t z i c h g a r a n t gesteld o m jaarlijks 5 0 0 v l u c h t e l i n g e n uit t e n o d i g e n o m z i c h hier blijvend t e vestigen. Het v e r z o e k hiertoe w o r d t g e d a a n d o o r het H o g e C o m m i s s a r i a a t v o o r d e V l u c h t e l i n g e n van d e V e r e n i g d e Naties ( U N H C R ) in G e n è v e . Dit b u r e a u c r a t i s c h e o r g a a n is de e n i g e o r g a n i s a t i e 4
ter w e r e l d d i e overal w e l k o m is en alle hulpverlening o n d e r v l u c h t e l i n g e n k a n coördineren. D e f o r m u l e v a n het H o g e C o m m i s s a r i a a t v o o r d e V l u c h t e l i n g e n luidt: kijk eerst of je de t o e s t a n d in het land v a n h e r k o m s t kunt verbeteren; lukt d a t niet, d a n o p v a n g i n d e e i g e n regio; w o r d t d a t uitzichtloos, d a n p a s hervestiging, i n dit geval d u s i n o n s land. Voor 1993 g e l d t d a t het m e r e n d e e l v a n d e 13.500 o n t h e e m d e e x - J o e g o s l a v e n die naar o n s land g e v l u c h t zijn g e h u i s v e s t m o e t e n worden. Daarnaast worden nog maximaal 300 mensen opg e n o m e n in het 30000 kader van gez i n s h e r e n i g i n g of in n o o d g e v a l l e n . Voordat deze 800 mensen 20000 naar o n s land komen, is al 15000 vastgesteld dat zij v o l d o e n a a n 10000 d e criteria v a n het Vluchtelingenverdrag. De individuele asielzoekers worden "W -um "W d o o r het m i n i s t e rie v a n J u s t i t i e beoordeeld op zijn of haar vluchtverhaal. Door Justitie in behandeling genomen asielverzoeken
Aantal asielverzoeken In Nederland
1.2. Vluchtoorzaken Veel l a n d e n k a m p e n m e t e n o r m e politieke e n e c o n o m i s c h e p r o b l e m e n . Vaak volgt de e n e r e g e r i n g de a n d e r e op en is er s p r a k e v a n politieke onvrijheid. Er g a a t een m a g n e t i s c h e a a n t r e k k i n g s k r a c h t uit v a n d e w e l v a a r t e n d e vrijheid v a n het w e s t e n . M e n s e n o n t v l u c h t e n d e o v e r b e v o l k i n g e n d e s l e c h t e e c o n o m i s c h e omstandigheden in Noord-Afrika, de oorlog in voormalig Joegoslavië en de ontberingen en gevaren die de veranderingen in de Gemeenschap van Onafhankelijke S t a t e n (GOS) e n O o s t - E u r o p a m e t z i c h b r e n g e n . D e a a n v r a g e n v o o r de v l u c h t e l i n g e n s t a t u s in E u r o p a zijn de laatste paar jaar v e r v i e r v o u d i g d . Het aantal m e n s e n d a t v a n u i t N o o r d a f r i k a a n s e l a n d e n als M a r o k k o , Algerije en Tunesië naar E u r o p a k w a m , w a s e i n d 1990 g e s t e g e n t o t bijna t w e ë e n h a l f miljoen. Gezien d e g r o t e s p a n n i n g e n i n Algerije die e r b e s t a a n t u s s e n d e a a n h a n g e r s v a n het I s l a m i t i s c h e R e d d i n g s f r o n t (FIS) enerzijds en de regering en het leger 5
a n d e r z i j d s , is het te v r e z e n d a t de v l u c h t e l i n g e n s t r o o m uit d a t land zal t o e n e m e n . Een g r o o t deel v a n d e anderhalf miljoen E g y p t i s c h e arbeiders die zich b i n n e n d e A r a b i s c h e w e r e l d verplaatsen, i s naar E u r o p a g e t r o k k e n n a d e Iraanse invasie in K o e w e i t , a u g u s t u s 1990. B o v e n d i e n zijn er in t o t a a l z o ' n zeven m i l j o e n g a s t a r b e i d e r s uit het M i d d e n - O o s t e n , Turkije en het v o o r m a l i g e J o e g o slavië d i e naar de rijkere l a n d e n v a n E u r o p a trekken, vooral naar Duitsland.
1.3. Reacties D e m e e s t e W e s t e u r o p e s e l a n d e n h e b b e n als reactie o p d e g r o e i e n d e aantallen asielzoekers h u n t o e l a t i n g s e i s e n v e r s c h e r p t . S t e e d s m i n d e r asielzoekers w o r d e n m e t een v l u c h t e l i n g e n s t a t u s g e h o n o r e e r d . M i d d e n e u r o p e s e l a n d e n zoals Polen h e b b e n s c e n a r i o ' s o n t w o r p e n o m een eventuele s t r o o m v l u c h t e l i n g e n uit het o o s t e n i n t e d a m m e n . Deze l a n d e n h o u d e n e r rekening m e e d a t d e O o s t e u r o p e s e p o g i n g e n o m over t e s c h a k e l e n o p een m a r k t e c o n o m i e k u n n e n m i s l u k ken, w a a r d o o r e e n m i l j o e n e n s t r o o m v a n asielzoekers naar het w e s t e n o p g a n g komt. A m b t e n a r e n v a n het P o o l s e ministerie v a n B i n n e n l a n d s e Z a k e n s c h a t t e n d a t e r in dit geval z o ' n t w e e m i l j o e n m e n s e n per jaar b i n n e n k o m e n , w a a r d o o r Polen in een o n b e h e e r s b a r e crisis raakt. A l s n o o d m a a t r e g e l k a n d e E u r o p e s e G e m e e n s c h a p (EG) p r o b e r e n e e n m a x i m u m t e stellen aan het aantal G O S - b u r g e r s d a t o p het g r o n d g e b i e d v a n d e E G w o r d t t o e g e l a t e n . Tot n u t o e i s d e d r e i g e n d e t o e v l o e d v a n m e n s e n n o g g e e n werkelijkheid g e w o r d e n , m a a r E G f u n c t i o n a r i s sen g e v e n t o e d a t zij niet w e t e n h o e een dergelijke t o e v l o e d - v e r o o r z a a k t d o o r een h o n g e r s n o o d o f m i s s c h i e n zelfs een b u r g e r o o r l o g - t e g e n g e h o u d e n z o u m o e t e n w o r d e n . Het k a n e e n d o m i n o e f f e c t h e b b e n e n k a n leiden tot g e w e l d t e g e n m i n d e r h e d e n uit het M i d d e n - O o s t e n e n N o o r d - A f r i k a , m e n e n s c e p t i c i . Een m a s s a l e trek v a n R u s s e n naar D u i t s l a n d z o u b i j v o o r b e e l d t o e k u n n e n leid e n d a t i m m i g r a n t e n die al in D u i t s l a n d verblijven- o n d e r w i e één m i l j o e n Turken en h u n g e z i n n e n - naar a n d e r e l a n d e n v a n de EG trekken. Zij pleiten v o o r een g e s l o t e n E u r o p a v o o r m i g r a n t e n . Minister Pronk v a n o n t w i k k e l i n g s s a m e n w e r k i n g h e e f t zich r e g e l m a t i g g e k e e r d t e g e n d e t e n d e n s e n v a n e e n dergelijk 'fort E u r o p a ' . Hij verwijt E u r o p e s e l a n d e n een ' p s y c h o s e ' w e g e n s d e k o m s t v a n m i g r a n t e n , die z e elkaar a a n p r a t e n . Europ a m o e t zich gastvrijer o p s t e l l e n . Het beleid m o e t v o l g e n s h e m g e b a s e e r d zijn o p het besef d a t d e k o m s t v a n m i g r a n t e n niet alleen een b e d r e i g i n g is, m a a r o o k e e n injectie b e t e k e n t v o o r d e e c o n o m i s c h e e n culturele o n t w i k k e l i n g v a n Europa. M i g r a n t e n h e b b e n v o l g e n s h e m , a l vanaf d e z e v e n t i e n d e e e u w g e z o r g d voor e e n ' v e r r i j k i n g " van de Nederlandse samenleving. O o k d e Internationale O r g a n i s a t i e v o o r Migratie i n G e n è v e staat positief t e g e n over een i n s t r o o m v a n m e n s e n . Volgens dit instituut zal in de EG het t o t a l e aantal b e s c h i k b a r e a r b e i d s k r a c h t e n b i n n e n t w i n t i g jaar m e t vijfenhalf p r o c e n t t e r u g l o p e n v a n 145 m i l j o e n naar 137 miljoen. Dit m a a k t e e n in beginsel g r o t e m a a r ordelijke o p n a m e v a n g e s c h o o l d e e n g e m o t i v e e r d e m e n s e n tot een a a n trekkelijk v o o r u i t z i c h t .
6
1.4. Het maïsveld in? Half juli 1993 l e i d d e d e k o m s t v a n een g r o t e r aantal m e n s e n d a n v e r w a c h t t o t o p z i e n b a r e taferelen. A s i e l z o e k e r s m o e s t e n h u n eerste n a c h t e n i n N e d e r l a n d d o o r b r e n g e n in b u s s e n , bij particulieren of o n d e r de b l o t e hemel. De overvolle a s i e l z o e k e r s c e n t r a s l o t e n h u n p o o r t e n . D e c e n t r a zijn z o v e r s t o p t , o m d a t veel p l a a t s e n w o r d e n bezet d o o r m e n s e n die a l lang recht h e b b e n o p een g e w o n e w o n i n g . M a a r die zijn e r e e n v o u d i g w e g niet. A a n die o p l o s s i n g w o r d t v o l g e n s s t a a t s s e c r e t a r i s H e e r m a v a n V o l k s h u i s v e s t i n g hard g e w e r k t . E r w o r d t e x t r a geld b e s c h i k b a a r g e s t e l d aan g e m e e n t e n die v o o r 1 5 . 0 0 0 huizen m o e t e n zorg e n b i n n e n e e n jaar v o o r 3 0 . 0 0 0 m e n s e n . H e e r m a is e r v a n o v e r t u i g d d a t het zal lukken. Tegelijk is m e t de g e m e e n t e n afg e s p r o k e n 7.500 e x t r a s o c i a l e - h u u r w o n i n g e n t e b o u w e n . H i e r m e e w o r d t niet alleen v o o r k o m e n d a t e r m e e r v a n die w o n i n g e n k o m e n , o o k w o r d e n d e a l b e s t a a n d e w a c h t l i j s t e n v o o r d a t t y p e huizen niet n o g langer. O o k w o r d e n z o s c h e v e o g e n v o o r k o m e n bij anderen, d i e a l jaren o p d e w a c h t lijst staan. Hij haalt zelf het v o o r b e e l d aan v a n een b u u r m e i s j e d a t zegt: " i k s t a o o k o p d e w a c h t l i j s t v o o r een huis e n n u g a a t een asielzoeker v o o r terwijl i k a a n d e b e u r t w a s " . V o l g e n s h e m i s het d e a l g e m e n e regel d a t w a n n e e r i e m a n d g a a t s c h e i d e n e n o n d e r d a k n o d i g h e e f t o f een huis a f b r a n d t , die m e n s e n voorgaan. Hij zegt haar d a n : " h i e r s t a a n huizen in b r a n d " . In feite k u n je d u s niet spreken van voorrang.
1.5. Is Nederland vol? Wellicht m e d e d o o r d e s l e c h t e re economische vooruitzichten e n d e milieuvervuiling w o r d t d e r o e p d a t N e d e r l a n d vol is, s t e e d s luider. Minister v a n B i n n e n l a n d s e Z a k e n Van Thijn n o e m t ' N e d e r l a n d is vol' een uitermate verwerpelijke constatering'. 'Wat is v o l ? Dat is e e n lichtzinnige, t e a l g e m e e n g e b r u i k t e t e r m . Is N o o r d - H o l l a n d v o l ? Is A m s t e r d a m v o l ? Is de K i n k e r b u u r t v o l ? Is o n s e i g e n portiek vol?' Het is n o d i g de b e w e r i n g d a t N e d e r l a n d vol is te relativeren volgens de burgemeester. Staatssecretaris Heerma vindt dit o o k . Hij stelt: " E r zijn n o g niet zo lang g e l e d e n p l a n o l o g i sche studies verschenen waarin 7
w e r d v o o r s p e l d d a t d e b e v o l k i n g z o u g r o e i e n naar 2 0 m i l j o e n m e n s e n . Daar lag t o e n n i e m a n d w a k k e r v a n . N u l o o p t het aantal m e n s e n i n d e r d a a d o p . M a a r d a a r v o o r v o l g e n w e een h e l d e r e lijn: v o o r e c o n o m i s c h e v l u c h t e l i n g e n h e b b e n wij g e e n r u i m t e , v o o r m e n s e n die v a n huis e n h a a r d verdreven zijn w e l " . Zijn u i t s p r a k e n l i g g e n in de lijn v a n het kabinet. V o l g e n s het kabinet is Nederland g e e n i m m i g r a t i e l a n d e n m a g het d a t o o k niet w o r d e n . Toch m o e t e n w e c o n s t a t e r e n d a t o n s land, d a t t o t d e d i c h t s t b e v o l k t e l a n d e n v a n d e w e r e l d b e h o o r t e e n b e p e r k t aantal b u i t e n l a n d e r s kan o p n e m e n . Te g r o t e aantallen buit e n l a n d e r s t o e l a t e n in e e n te k o r t e tijd r o e p t s p a n n i n g e n o p , d i e al te g e m a k k e lijk t o t r a c i s m e e n d u s o p e e n n e r g e n s t e s t o e l e n afkeer v a n a l l o c h t o n e n kan leiden.
1.6. Verpauperen onze grote steden? D e b u r g e m e e s t e r s v a n o n z e vier g r o t e s t e d e n ( A m s t e r d a m , R o t t e r d a m , Den H a a g e n Utrecht) m a k e n z i c h b e h o o r l i j k z o r g e n over d e t o e k o m s t v a n d e s t a d . Enkele cijfers uit R o t t e r d a m : m e e r d a n d e helft v a n d e R o t t e r d a m m e r s leeft direct of indirect v a n e e n uitkering, het p e r c e n t a g e u i t k e r i n g s g e r e c h t i g d e n is driemaal h o g e r d a n i n e e n g e m i d d e l d e g e m e e n t e i n N e d e r l a n d ; v a n d e 6 5 . 0 0 0 w e r k l o z e n zijn 2 0 . 0 0 0 al langer d a n vijf jaar z o n d e r w e r k . A l s het rijk alleen maar aandacht geeft aan de problemen, verwacht men grote armoede, verpaup e r i n g e n criminaliteit. W o n i n g b o u w e n o n d e r w i j s zijn d e b e s t u u r s i n s t r u m e n t e n om te voorkomen dat allochtonen buiten de samenleving komen te staan, menen d e b u r g e m e e s t e r s . Dat leidt t o t g e t t o v o r m i n g i n b e p a a l d e wijken, w a a r veel k a p o t is in de o p e n b a r e r u i m t e en m e n s e n die er niet w o n e n z i c h onveilig g a a n voelen. D e w i n s t v a n d e C e n t r u m d e m o c r a t e n e n a a n v e r w a n t e g r o e p e r i n g e n i n d e g r o t e s t e d e n bij d e r a a d s v e r k i e z i n g e n van m a a r t 1994 m a a k t w e l duidelijk d a t e r een g r e n s i s aan het v e r m o g e n v a n een m a a t s c h a p p i j o m v r e e m d e l i n g e n op te v a n g e n en te integreren. Dat is zeker het geval in een situatie w a a r i n die m o e t e n c o n c u r r e r e n m e t d e a u t o c h t o n e b e v o l k i n g i n d e strijd o m d e s c h a a r s e woningen, banen en overheidsmiddelen.
In 1993 is uit e e n intern o n d e r z o e k v a n het ministerie van Justitie g e b l e k e n d a t één o p d e drie asielzoekers v l u c h t uit een o p v a n g c e n t r u m e n v e r d w i j n t i n d e illegaliteit. B e r e k e n i n g e n w i j z e n uit d a t per m a a n d er z o ' n 2 2 5 kansloze asielzoekers, d i e bij de e e r s t e b e o o r d e l i n g zijn a f g e w e z e n , niet t e r u g keren in een v a n de negen OC's. Van het aantal asielzoekers d a t zich per m a a n d m e l d t , g e m i d d e l d 2 . 0 0 0 a 2 . 5 0 0 , w o r d t via het n i e u w e s y s t e e m v a n b e o o r d e l i n g veertig p r o c e n t m e t e e n a f g e w e z e n , dit o m d a t z e uit l a n d e n k o m e n (bijvoorbeeld R o e m e n i ë o f China) w a a r z e g e e n v e r v o l g i n g t e vrezen z o u d e n h e b b e n . Een deel d a a r v a n , o n g e v e e r d e r t i g p r o c e n t , m a a k t z i c h d a a r o v e r g e e n z o r g e n o m d a t zij w o r d e n g e d o o g d (bijvoorbeeld uit l a n d e n als Iran, Irak, S o m a l i ë , Ethiopië en Afghanistan). D e g e g e v e n s zijn a c t u e e l g e w o r d e n n u minister D ' A n c o n a (WVC) e n s t a a t s s e 8
cretaris K o s t o (Justitie) m e t het v o o r s t e l zijn g e k o m e n d a t a f g e w e z e n asielzoekers z i c h b i n n e n k o r t i n h u n o p v a n g c e n t r u m t w e e m a a l per d a g m o e t e n m e l d e n . B o v e n d i e n w o r d t e r r o n d ieder c e n t r u m een a f r a s t e r i n g g e m a a k t e n één uitg a n g w a a r een p o r t i e r d e w a c h t h o u d t . W a n n e e r een asielzoeker naar b u i t e n wil, k a n d a t m e t e e n e l e c t r o n i s c h pasje w a a r alle g e g e v e n s inzitten, inclusief zijn v i n g e r a f d r u k k e n . Blijft de asielzoeker w e g o f o n t s n a p t hij uit het c e n t r u m , g a a t d e politie t o t o p s p o r i n g over. W o r d t hij g e p a k t , d a n w a c h t o p s l u i t i n g e n uiteindelijk uitwijzing.
9
Hoofdstuk II
Mogelijke
oplossingen
2.1. De illusie van het rijke westen Het i s e e n illusie t e m e n e n d a t v l u c h t e l i n g e n p e r d e f i n i t i e b e t e r a f z o u d e n zijn i n de westerse wereld. Een b e k e n d voorbeeld v o r m e n de zesduizend Vietnamezen d i e z i c h o p m o e i z a m e w i j z e i n het v o o r h e n z o v r e e m d e e n k o u d e N e d e r l a n d staande m o e t e n zien te houden. D e b a s i s m o e t t o c h zijn d a t z o v e e l m o g e l i j k w o r d t g e p r o b e e r d , het l e e f k l i m a a t in de landen van h e r k o m s t z o d a n i g te verbeteren, dat er minder reden overblijft o m t e v l u c h t e n . D a n k a n v o o r v e l e n d e r e d e n w e g g e n o m e n w o r d e n o m uit d e e i g e n w o o n o m g e v i n g w e g t e t r e k k e n . D e o p v a n g v a n v l u c h t e l i n g e n k a n i n eers t e i n s t a n t i e h e t b e s t e p l a a t s v i n d e n i n a n d e r e l a n d e n i n d e r e g i o . Bij d e h u i d i g e c o n c e n t r a t i e s v a n a s i e l z o e k e r s i n l a n d e n als P a k i s t a n , T h a i l a n d , S o e d a n e n M a lawi, i s het b e t e r d a t o n s l a n d f i n a n c i e e l o n d e r s t e u n i n g v e r l e e n t a a n d e i n s p a n n i n g e n v a n d i e l a n d e n o m d e v l u c h t e l i n g e n o p t e v a n g e n . V o o r a l via d e m e t h o d e n v a n d e o n t w i k k e l i n g s s a m e n w e r k i n g v i a e i g e n (kerkelijke) o r g a n i s a t i e s e n d e o v e r h e i d k a n d e k l o o f t u s s e n rijk e n a r m v e r k l e i n d w o r d t . G e l u k k i g d o e t o n z e regering wat in haar v e r m o g e n is en is de financiële basis gezond van de ond e r o n s b e k e n d e o r g a n i s a t i e s . M a a r i e d e r e e n m o e t b e s e f f e n d a t e r n o g veel meer moet gebeuren.
Foto: RD
10
2.2. De nieuwe asielprocedure Per 1 j a n u a r i 1992 is er n o g a l w a t v e r a n d e r d in het ' h u m a n e , d o c h s o b e r e ' N e d e r l a n d s e asielbeleid. Er zijn n e g e n z o g e h e t e n o n d e r z o e k s - en o p v a n g c e n t r a (OC's), w a a r de e e r s t e f a s e v a n de a s i e l p r o c e d u r e z i c h afspeelt. In die c e n t r a w o r d e n k a n s l o z e e n kansrijke asielzoekers g e s c h e i d e n . Verder wil m e n d o o r een g e c o n c e n t r e e r d e inzet v a n a m b t e n a r e n e n hulpverlening d e p r o c e d u r e a a n zienlijk b e k o r t e n . A s i e l a a n v r a g e n m o e t e n b i n n e n é é n m a a n d d o o r Justitie zijn a f g e h a n d e l d . D a a r n a a s t blijven a s i e l z o e k e r s c e n t r a (AZC's) en d e c e n t r a l e huisv e s t i n g c.q. o p v a n g i n d e g e m e e n t e n b e s t a a n . H i e r o n d e r w o r d t een overzicht g e g e v e n h o e het n i e u w e o p v a n g m o d e l w e r k t .
De asielaanvraag Een v r e e m d e l i n g k a n a a n de g r e n s k e n b a a r m a k e n d a t hij asiel wil a a n v r a g e n . Vele a a n v r a g e n w o r d e n o p S c h i p h o l g e d a a n . Het i s o o k m o g e l i j k o m n a binn e n k o m s t i n N e d e r l a n d e e n asielverzoek t e d o e n . D a a r v o o r m o e t m e n z i c h binnen a c h t d a g e n m e l d e n bij een plaatselijke V r e e m d e l i n g e n d i e n s t . Als e e r s t e w o r d t e e n k o r t v e r h o o r a f g e n o m e n . V e r v o l g e n s w o r d e n d e f o r m u l i e ren ingevuld: een A - f o r m u l i e r v o o r het v e r z o e k o m een verblijfsvergunning e n een F - f o r m u l i e r v o o r t o e l a t i n g als vluchteling. Na het vervullen v a n een aantal formaliteiten is de asielprocedure dan gestart.
De OC's D e e e r s t e f a s e v a n d e a s i e l p r o c e d u r e v i n d t plaats i n één v a n d e n e g e n onderz o e k - en o p v a n g c e n t r a (OC's), v e r s p r e i d over heel N e d e r l a n d . Daar zullen n a d e r e g e h o r e n w o r d e n a f g e n o m e n m e t J u s t i t i e a m b t e n a r e n v o o r d e verdere b e h a n d e l i n g v a n het asielverzoek. D e asielzoeker w o r d t b e o o r d e e l d o p zijn o f haar v l u c h t v e r h a a l e n d e m o t i e v e n v a n d e asielaanvraag. D e c o n t a c t a m b t e n a r e n die daarover beslissen h e b b e n een g i g a n t i s c h e ervaring. E n J u s t i t i e b e s c h i k t over een e n o r m e d a t a b a n k m e t een s c h a t a a n g e g e v e n s w a a r v a n een v l u c h t v e r h a a l g e c o n t r o l e e r d w o r d t . Als i e m a n d z e g t : " l k w a s lid v a n die e n die o r g a n i s a t i e e n reisde t o e n e n t o e n per trein van d a a r naar d a a r , " d a t w e t e n d e a m b t e n a r e n p r e c i e s o f die organisatie b e s t a a t en of er op die plaats w e l een t r e i n v e r b i n d i n g is. De c o n t a c t a m b t e n a a r stelt hierover e e n r a p p o r t o p . Een b e s l i s s i n g s a m b t e n a a r die geen c o n t a c t heeft g e h a d m e t d e asielaanvrager, beslist o p basis v a n dit r a p p o r t . T i j d e n s d e p r o c e d u r e i n het O C w e e t d e asielzoeker zich g e s t e u n d d o o r m e n s e n v a n V l u c h t e l i n g e n w e r k , het b u r e a u v o o r R e c h t s h u l p e n d e a d v o c a t u u r . Met n a m e d e Vere n i g i n g V l u c h t e l i n g e n w e r k N e d e r l a n d heeft v a n d e regering een m o n o p o l i e p o sitie g e k r e g e n v o o r d e r e c h t s b e s c h e r m i n g e n b e g e l e i d i n g v a n asielzoekers tijd e n s d e a s i e l p r o c e d u r e . Deze o r g a n i s a t i e w e r k t veel m e t vrijwilligers. W a n n e e r blijkt d a t e e n asielverzoek g e e n e n k e l e g r o n d heeft, blijft de a a n v r a g e r ervan in het O C t o t m e n o n s land w o r d t uitgezet. H u n b e w e g i n g s v r i j h e i d w o r d t ingeperkt, o m t e v o o r k o m e n d a t z e v e r d w i j n e n i n d e illegaliteit.
11
Evenredige verdeling van vluchtelingen over Westeuropese landen is verantwoord
Lijfsbehoud van ander gaat vóór eigen financiën Door rabbijn mr. drs. R. Evers „Een vreemdeling zult gij niet onderdrukken, noch hem benauwen want gij zijt vreemdelingen geweest in het land Egypte" (Exodus 22:21). In de talmoedische traditie wordt "onderdrukken" uitgelegd als "pijnigen met woorden" terwijl "benauwen" als "financieel onheus bejegenen" opgevat wordt. In vers 23 aldaar wordt de hemelse sanctie besproken: „Mijn toorn zal ontbranden en Ik zal u met het zwaard doden", waaruit duidelijk blijkt hoe zwaar de onderdrukkende benauwenis waarin vreemdelingen kunnen verkeren door het Opperwezen wordt opgevat. Hoewel de ondergang van Sodom meestal geweten wordt aan seksuele misstanden, verwijt de profeet Ezechiël Sodom sociale ongerechtigheid: „In trots en overdaad leefde zij... zonder de ellendige en arme te ondersteunen". De Talmoed legt hierbij uit dat het in Sodom op straffe des doods verboden was vreemdelingen onderdak te verschaffen en te voeden.
Sociaal paradijs Nederland was tot op heden een sociaal en etnisch paradijs, waar vele vreemdelingen welkom waren. De laatste jaren kalft de Nederlandse gastvrijheid af onder druk van de recessie. We worden geconfronteerd met onzorgvuldig taalgebruik. Is Nederland werkelijk vol? Als we de grote steden verlaten, lijkt er nog volop ruimte te zijn. Stel dat er geen Tweede Wereldoorlog geweest was, die aan 236.000 Nederlanders het leven heeft gekost. Hun kinderen en kindskinderen zouden in getal het aantal vreemdelingen van dit moment verre overtreffen. Hebben de allochtonen de recessie veroorzaakt? Nonsens, recessie is een
12
gevolg van de normale economische golfbewegingen. In 1930 was er een enorme werkloosheid, terwijl Nederland nog nauwelijks vreemdelingen herbergde. In de Talmoed worden de bijbelse beginselen van naastenliefde en vreemdelingenbeleid nader uitgewerkt. De Bijbel kent een religieuze belasting op landbouwprodukten. Twee procent ging naar de priesters, die in de tempel werkten, tien procent naar de levieten, die voornamelijk als godsdienstleraren fungeerden. Voor de armen en vreemdelingen was een tweede tiende gereserveerd naast houd gaat voor het verzorgen van enkele andere gaven. anderen maar het lijfsbehoud van Daarnaast staat in Deuterono- anderen gaat altijd vóór de eigen mium 15:7-11 een algemene on- financiën. derhoudsplicht: „Gij zult hem met Afgelopen maandagavond had mildheid geven en uw hart mag ik volop de gelegenheid het Neniet verdrietig zijn..." Dit laatste derlandse vluchtelingenbeleid met vers wordt door de talmoedgeleer- A. Kosto (PvdA) en zijn persvoorden opgevat als een verplichting lichter Holtus door te nemen. Mij om in alle behoeften van de ar- werd verzekerd dat vluchtelingen men te voorzien. Toch stelden zij die vervolgd worden om ras of dat het laatste bijbelvers voorna- overtuiging altijd op Nederlandse melijk ziet op economisch gunsti- toelating kunnen rekenen. De ge tijden, wanneer het inderdaad vraag is alleen of de "economivluchtelingen" onbeperkt mogelijk is voor een gemeenschap sche om volledig in het onderhoud van kunnen worden toegelaten. armen te voorzien. Voor econoBolkestein heeft de afgelopen misch minder prettige omstandig- weken de knuppel in het hoenderheden hebben de talmoedgeleer- hok gegooid met de stelling dat den een grens getrokken van 10 vluchtelingen voornamelijk in de tot 20 proent van de netto-inkom- eigen regio moeten worden opgesten. De reden hiervoor luidt dat vangen. Ik schrok. Waren we teiedereen de plicht heeft te voorkó- rug in de jaren dertig? Politiek opmen zelf niet tot de bedelstaf te portunisme voor de kiezersgunst?. Zondebokzoeken en discriminatie? I vervallen. Eigen volk eerst? Hoewel ik het om heel andere redenen niet e e n s . ben met Bolkesteins uitlatingen, | Met dit gegeven is de eerste aclijkt de stelling "eigen regio eerst" tuele vraag beantwoord: mag de niet geheel onlogisch noch bijbeloverheid een grens stellen aan de vreemd. Het klinkt logisch dat toevloed van vreemdelingen, die mensen zich meer op hun gemak veelal een beroep doen op de so- zullen voelen in een omgeving die ciale liefdadigheidsvoorzieningen lijkt op hun oorspronkelijke. van de Staat der Nederlanden? JaLaten we de bijbeltekst objeczeker, maar er geldt één duidelijke uitzondering: financieel zelfbe- tief analyseren (Deuteronomium
Overgenomen uit het Reformatorisch Dagblad.
Ook in de media wordt er volop over vreemdelingen gesproken en geschreven.
Zelfbehoud
15:7): „Wanneer er onder u een arme mocht zijn, een van uw broeders, in een van uw woonplaatsen, in uw land". De Bijbel geeft hier wat overbodig aandoende details, die in de Talmoed als volgt worden uitgewerkt: „onder u" betekent, dat het eigen zelfbehoud voorgaat -n.b. dit geldt eigenlijk alleen voor het eigen bestaansminimum; „een van uw broeders" impliceert dat de eigen familie weer voorgaat boven anderen. „In een van uw woonplaatsen" geeft de buren en overige stadsgenoten aan, waarna de eigen landgenoten volgen. Een duidelijke prioriteitenlijst waarbij de buitenlanders pas op de laatste plaats komen. Steunt de Talmoed Bolkenstein? Nee, want de prioriteitenlijst geldt alleen bij gelijke behoeften. Wanneer de één geen dak boven zijn hoofd heeft en de ander alleen zijn dure vakantie naar Barbados zou moeten opgeven, gaat de dakloze weer voor. Een complicerende factor hierbij is de vraag wat het criterium voor armoede is. Volgens de Talmoed wordt armoede naar de levensstandaard van ieder individu in zijn omgeving afgemeten. Voor een overbelaste Nederlandse ma-
nager kan vakantie even noodzakelijk zijn als een deken of zeep voor een inwoner van een ontwikkelingsland. Dit soort belangenafwegingen eisen grote nauwkeurigheid en zorgvuldigheid.
Uit den boze Is een evenredige verdeling van vluchtelingen over de Westeuropese landen talmoedisch verantwoord? Ik denk van wel. Reeds in talmoedische tijden werd de armenzorg over alle draagkrachtige burgers omgeslagen. Nu Europa een eenheid lijkt, is evenredige verdeling niet uit den boze. Mogen allochtonen 'hard' worden aangepakt? Nee, want dat is onmenselijk. Maar een stevig an-
tecedentenondezoek is zeker niet verkeerd: „Indien iemand u aanspreekt en zegt: „Geef mij te eten" mag u niet onderzoeken of hij een bedrieger is; men dient hem direct te eten te geven, misschien lijdt hij werkelijk honger. Vraagt iemand echter om kleding dan heeft men wel het recht om te onderzoeken of hij geen bedrieger is omdat hij/zij meestal niet in acuut levensgevaar verkeert". Rabbi Abahoe leerde voor: „Laten we de bedriegers onder de bedelaars dankbaar zijn. Zonder zwendelaars zou men -bij weigering om in te gaan op hun verzoek- de hemelse doodstraf schuldig zijn..."
Gekrakeel Waar het bij de vluchtelingenproblematiek eigenlijk om gaat, is de vraag naar onze opofferingsgezindheid. Israël met zijn 4 miljoen inwoners heeft de afgelopen vijf jaar 500.000 vluchtelingen opgenomen en de economie groeit daar nog steeds. Ja, maar dat zijn (voor een zeer groot deel) geloofsgenoten! Dat klopt: de economische problematiek blijft echter gelijk. En passant wil ik onderstrepen dat de staat Israël openstaat voor alle joden; dus ook zij die Jezus als Messias belijden. Voor niet-joden hanteert Israël nagenoeg dezelfde immigratieregels als andere Westeuropese landen. De eerste bijbelse zorg was de verbale zorgvuldigheid. Door het gekrakeel rond de vluchtelingen worden de allochtonen in een sociaal moeilijk parket gebracht, "onderdrukt" zou de Bijbel zeggen. Ook dat is een belangrijke christelijke waarde, nietwaar meneer Bolkestein?
9 Een asielzoeker krijgt zijn zakgeld uitgereikt in een van de opvangcentra. Foto rd
De auteur is rabbijn van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en rector van het N.I.-Semlnarium.
13
DeAZC's Vanuit het O C g a a n alle asielzoekers, b e h a l v e d i e g e n e n w a a r v a n het v e r z o e k als ' k a n s l o o s ' is a a n g e m e r k t , d o o r naar een v a n de vele a s i e l z o e k e r s c e n t r a (AZC's) in het land. Het g a a t om de v o l g e n d e vijf g r o e p e n : * * *
* *
asielzoekers d i e op g r o n d v a n het r a p p o r t n a d e r g e h o o r e r k e n d zijn als v l u c h t e l i n g (zgn. A - s t a t u s h o u d e r s ) en die, t o t a a n het m o m e n t d a t er een r i j k s v o o r k e u r w o n i n g v o o r hen b e s c h i k b a a r k o m t , i n het A Z C verblijven. asielzoekers a a n w i e o p g r o n d v a n het r a p p o r t n a d e r g e h o o r o m h u m a n i t a i r e r e d e n e n e e n v e r b l i j f s v e r g u n n i n g w o r d t verstrekt (de z g n . v t v - e r s o f C statushouders). asielzoekers d i e w o r d e n g e d o o g d , d.w.z. niet v o o r een vtv of A - s t a t u s in aanmerking komen, maar evenmin kunnen worden teruggestuurd vanwege de onveilige s i t u a t i e in het land v a n h e r k o m s t . Zij krijgen g e d u r e n d e drie j a a r e e n v o o r w a a r d e l i j k e v e r g u n n i n g t o t verblijf, die k a n w o r d e n i n g e t r o k k e n o p h e t m o m e n t d a t d e s i t u a t i e i n het land v a n h e r k o m s t v e r a n dert. ' k a n s r i j k e ' a s i e l z o e k e r s , d.w.z. m e n s e n die een a f w i j z e n d e b e s c h i k k i n g op h u n asielverzoek h e b b e n g e k r e g e n , m a a r d e uitslag o p een herzieningsverz o e k i n N e d e r l a n d m o g e n a f w a c h t e n ( ' s c h o r s e n d e werking'-gevallen). asielzoekers d i e n o g g e e n b e s c h i k k i n g h e b b e n o n t v a n g e n .
Asielzoekers kunnen in een A Z C gebruik maken van begeleidingsprogramma's, zoals t a a l o n d e r w i j s . B e h a l v e k o s t en i n w o n i n g krijgt m e n ƒ 20,- z a k g e l d per w e e k en ƒ 75,- t o t ƒ 150,- k l e e d g e l d . Het u i t g a n g s p u n t is d a t het verblijf in een A Z C z o kort m o g e l i j k m o e t zijn, zeker v o o r die g r o e p e n die uitzicht h e b b e n o p l a n g d u r i g verblijf of zelfs al e e n verblijfstitel g e k r e g e n h e b b e n . 14
Opvang in gemeenten Praktisch alle N e d e r l a n d s e g e m e e n t e n werken, op vrijwillige basis, m e e aan de Regeling O p v a n g Asielzoekers (ROA). het ministerie van W V C sluit c o n t r a c t e n af m e t de g e m e e n t e n over het aantal op te v a n g e n asielzoekers. De vier grote steden, w a a r v o o r de ROA (die in 1987 in w e r k i n g is getreden) de m e e s t e asielzoekers zich vestigden, w o r d e n zo ontlast. De g e m e e n t e n huren w o o n ruimte, die ze ingericht in bruikleen geven aan asielzoekers. Meestal w o r d e n 3 of 4 p e r s o n e n , of een gezin, in één huis geplaatst. Zoveel mogelijk w o r d e n m e n s e n van dezelfde nationaliteit en hetzelfde geloof bij elkaar gehuisvest. Het ministerie van W V C betaalt aan de g e m e e n t e n ƒ 720,- per asielzoeker per Asielopvang in Nederland
m a a n d v o o r d e k o s t e n v a n huisvesting, verzekeringen, m a a t s c h a p p e l i j k e o p v a n g e.d. Voor d e i n t r o d u c t i e i n d e n i e u w e w o o n p l a a t s w o r d t é é n m a l i g ƒ 2 0 0 , per asielzoeker u i t g e k e e r d . De t o e l a g e v o o r de asielzoeker zelf b e d r a a g t ƒ 4 4 5 , - per p e r s o o n p e r m a a n d . Er zijn a a n g e p a s t e b e d r a g e n v o o r gezinnen. Uit d e z e t o e l a g e m o e t e n d u s v o e d s e l , k l e d i n g e n alle persoonlijke uitgaven w o r den betaald. M e e s t a l w o r d e n vrijwilligers i n g e s c h a k e l d v o o r d e m a a t s c h a p p e l i j k e begeleid i n g v a n asielzoekers. De o n g e v e e r z e v e n d u i z e n d vrijwilligers zijn vaak g e o r g a niseerd in de plaatselijke V l u c h t e l i n g e n W e r k g r o e p e n . Na a a n k o m s t in een g e m e e n t e krijgt e e n asielzoeker b e g e l e i d i n g die t o t d o e l heeft h e m o f haar z o s p o e d i g m o g e l i j k z e l f s t a n d i g t e laten f u n c t i o n e r e n . D e g e m e e n t e n o n t v a n g e n v a n het m i n i s t e r i e v a n W V C e e n z o g e n a a m d e S t i m u l e r i n g s p r e m i e voor o p v a n g en b e g e l e i d i n g . Er is v o o r het e e r s t e jaar een b e d r a g v a n ƒ 5.120,- per v l u c h t e ling b e s c h i k b a a r en v o o r het jaar d a a r o p ƒ 1.030,-. Uit d e z e g e l d e n m o e t in elk geval 4 0 0 uur taalles w o r d e n betaald. D a a r n a a s t is er ƒ 8 9 0 , - b e s t e m d v o o r activiteiten die g e r i c h t zijn op eigen cultuur of b e l a n g e n b e h a r t i g i n g . D o o r het n i e u w e o p v a n g m o d e l , zal d e d o o r s t r o m i n g g e r i n g e r zijn. Zij h e b b e n namelijk een reëel uitzicht op een verblijfsstatus, en zullen zich in veel gevallen in de b e t r e f f e n d e g e m e e n t e willen vestigen.
2.3. Identificatieplicht A c t u e e l is in d i t v e r b a n d de politieke d i s c u s s i e r o n d het invoeren v a n een identificatieplicht als m i d d e l o m t e v o o r k o m e n d a t het verschijnsel v a n d e illegalen z i c h v e r d e r uitbreidt. Vooral n u i n het k a d e r v a n d e E u r o p e s e e e n w o r d i n g N e d e r l a n d niet langer k a n a c h t e r b l i j v e n bij E G - l a n d e n die al een s o o r t identificatieplicht k e n n e n v o o r v r e e m d e l i n g e n . A n d e r s w o r d t o n s land een ideaal o o r d v o o r een u i t g e b r e i d illegaal circuit. N u a l h e b b e n w e o n g e v e e r t a c h t i g d u i z e n d t o t h o n d e r d d u i z e n d illegale v l u c h t e l i n g e n , v a n w i e d e helft i n A m s t e r d a m . Vaak z o n d e r w e r k , m e t als g e v o l g een v l u c h t i n b i j v o o r b e e l d d e criminaliteit. Het is n o o d z a k e l i j k d a t er een c o n s e q u e n t beleid w o r d t g e v o e r d ; w a n n e e r g e e n s t a t u s w o r d t v e r l e e n d , m o e t d i r e c t u i t z e t t i n g volgen. Uiteraard m a g dit niet leid e n t o t een b r a n d m e r k e n v a n alle v l u c h t e l i n g e n als c r i m i n e l e n . Voor een gevoel v a n superioriteit v a n r a s s e n g e e f t d e Bijbel g e e n enkele g r o n d . A l s w e d e Bijbelse b e n a d e r i n g v a n het b e g r i p v r e e m d e l i n g e n v l u c h t e l i n g zien, d a n m o e t e n w e e e n o p e n o o g h e b b e n v o o r hen w i e n s leven e c h t gevaar l o o p t e n daar o o k opvang voor bieden.
2.4. Het heleid van de overheid O o k v a n d e zijde v a n d e o v e r h e i d i s v a s t g e s t e l d d a t m e n niet sterk i s g e w e e s t o m d e p r o b l e m e n t e b e s t r i j d e n . G e l u k k i g k o m t d a a r v e r a n d e r i n g in. S t a a t s s e creatis K o s t o v a n J u s t i t i e speelt een sleutelrol i n d e v l u c h t e l i n g e n p r o b l e m a t i e k . Hij h e e f t zichzelf w e l e e n s ' p o r t i e r v a n N e d e r l a n d ' g e n o e m d . Hij erkend d a t d e h u i d i g e s t r o o m a s i e l z o e k e r s s t r o o m in a b s o l u t e zin niet b e h e e r s b a a r is, m a a r w e l b e ï n v l o e d b a a r . Z o w o r d e n e r o p e e n aantal v a n d e N e d e r l a n d s e a m b a s s a des immigratie-attachés aangesteld, waardoor bijvoorbeeld georganiseerde 16
a a n v o e r beter i n k a a r t g e b r a c h t k a n w o r d e n . O o k k o m e n e r m e e r c o n t r o l e s o p de buitenlandse luchthavens. D e regering krijgt o p s t e e d s m e e r o o g v o o r d e o p t i e o m v l u c h t e l i n g e n o p t e lat e n v a n g e n i n b u u r l a n d e n . M a a r d a n m o e t d a t i n internationaal v e r b a n d georg a n i s e e r d w o r d e n . D e w e s t e r s e v a l u t a k u n n e n i n a n d e r e w e r e l d d e l e n veel effectiever zijn. V o o r w a a r d e v o o r o p v a n g i n d e regio i s w e l d a t d e b e t r e f f e n d e b u u r l a n d e n a c c o o r d m o e t e n g a a n m e t een dergelijke o p v a n g . Verder ziet d e r e g e r i n g m e t l e d e o g e n a a n d a t o n s land g e c o n f r o n t e e r d zal w o r d e n m e t een s t i j g e n d e aantal asielzoekers d o o r d a t D u i t s l a n d v l u c h t e l i n g e n uit de z o g e h e t e n 'veilige landen' is g a a n w e i g e r e n . D e regering h e e f t e e n a d v i e s a a n v r a a g i n g e d i e n d bij d e R a a d v a n S t a t e o f N e derland dit Duitse voorbeeld moet gaan volgen.
Illustratie: Jos Collignon / De Volkskrant
Nu is o o k in N e d e r l a n d de V r e e m d e l i n g e n w e t v e r s c h e r p t . Het eerste land w a a r d e asielzoeker d o o r h e e n g e k o m e n is, i s v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r d e b e h a n d e l i n g v a n het asielverzoek. D e N e d e r l a n d s e staat m o e t n u d e asielzoeker t e r u g s t u r e n naar d a t land. Alle asielzoekers die via d e g r e n s m e t D u i t s l a n d o f België binn e n k o m e n , zullen h i e r d o o r v a n s t a t u s b e p a l i n g w o r d e n uitgesloten. Verder zijn d e m o g e l i j k h e d e n v o o r asielzoekers o m i n b e r o e p t e g a a n t e g e n e e n besluit v a n de rechter a a n b a n d e n g e l e g d en k u n n e n ze als het v e r z o e k is a f g e w e z e n d i r e c t het land w o r d e n uitgezet. O o k w o r d t h a r d g e w e r k t a a n d e k o p p e l i n g v a n g e g e v e n s uit b e s t a n d e n v a n plaatselijk bestuur, u i t v o e r i n g s o r g a n e n i n d e s e c t o r v a n d e s o c i a l e zekerheid e n 17
d e c e n t r a l e o v e r h e i d . Z o zal e r s c h e r p e r o p w o r d e n t o e g e z i e n o p w a t e r i n het k a d e r v a n d e g e z i n s h e r e n i g i n g t o e g e l a t e n w o r d t . Het g a a t d a n h o o g s t e n s o m d e w e t t i g e e c h t g e n o t e i n m o n o g a m e relatie e n e i g e n k i n d e r e n , w a a r v a n d e m a n e n v r o u w natuurlijke o u d e r s zijn. Bij d e g e z i n s v o r m i n g m o e t e n w o r d e n a a n g e t o o n d d a t e r e e n d e u g d e l i j k m i d d e l v a n b e s t a a n is, w a t betreft i n k o m s t e n p o s i t i e , b e s c h i k b a r e h u i s v e s t i n g en dergelijke. S c h i j n h u w e l i j k e n en (schijn) erkenningen van kinderen moeten door streng onderzoek worden voorkomen. I n d e o v e r h e i d s s t u k k e n w o r d t het h a n t e r e n van d e z e i n s t r u m e n t e n b r e e d uitgem e t e n . G e l u k k i g w e l , w a n t t e veel v r e e m d e l i n g e n s t e u n e n o p d o o r officiële ins t a n t i e s v e r s t r e k t e v o o r z i e n i n g e n , t e r w i j l zij daar g e e n enkel recht o p h e b b e n . De regering zegt niet d a t N e d e r l a n d vol is, m a a r d a t er wel e e n g r e n s is a a n w a t N e d e r l a n d k a n o p n e m e n . Dat heeft t e m a k e n m e t d e integratie v a n n i e u w k o m e r s i n d e s a m e n l e v i n g . Dit v e r l o o p t m o e i z a a m , e n h o e m e e r m e n s e n erbij k o m e n , h o e moeilijker d i e w o r d t . Een d u u r z a a m b e l e i d is d r i n g e n d n o d i g in alle g e l e d i n g e n v a n o n z e s a m e n l e ving. Alle g e l e d i n g e n (overheid, s e m i o v e r h e i d s i n s t a n t i e s , w e r k g e v e r s e.d.) m o e t e n c o n s e q u e n t de m a z e n in het net d i c h t e n . Als dit niet g e b e u r t zal de o n v r e d e o n d e r d e b u r g e r alleen m a a r t o e n e m e n e n d a a r m e e o o k d e v r e e m d e l i n g e n haat.
Beroemde vreemdelingen. Nederland staat al eeuwen bekend als een gastvrij land. In zekere zin zijn we groot geworden door onze gastvrijheid. In de Gouden Eeuw deed menig schip in de donkere nachten de haven van Amsterdam aan om Joden te lossen. Zij hebben de vertalers van de Statenvertaling geholpen om de tekst van het Oude Testament verstaanbaar te maken. Zo had Gomarus "zijn rabbijn" die hij raadpleegde, evenals Baudartius. Waardevolle vluchtelingen dus. Maar lang niet alle vluchtelingen hadden het zo breed. Velen woonden in een soort getto bijelkaar. Alleen de rijke uitzonderingen vielen op. Sterker nog, de arme Joden uit Oost-Europa waren nauwelijks welkom. De instroom van hen werd zoveel mogelijk beperkt, onder andere door de eis te stellen van onbesproken gedrag. En hoeveel Hugenoten hebben hier geen gastvrij onderdak gekregen? Tenminste vijftigduizend scheepten zich in de franse havens in voor een reis naar de Nederlanden. De vluchtelingen kregen in ons land ondersteuning van gemeenten en kerken, ontheffing van belasting en een speciale status. Steden als Amsterdam, Haarlem en Leiden hoopten hiermee een inbreng te krijgen van de franse cultuur, ambachten en ondernemerschap. De hulp die aan hen werd gegeven liep op tot de ongelooflijk hoge som van f 60.000,Een Franse architect ontwierp het kasteel Het Loo. Toen bleek dat de Hugenoten niet meer naar Frankrijk terug zouden keren, bood de Nederlandse overheid hun staatsburgerschap aan.
18
Hoofdstuk III
3. De Bijbelse benadering: een plicht en daad van naastenliefde Wat is de Bijbelse visie op de vreemdeling? De basis van de samenleving van Israël i n het O u d e T e s t a m e n t w a s het g e l o o f e n d e n a v o l g i n g v a n d e H E E R E . Dat w a s bepalend v o o r de aanvaarding en de afwijzing van vreemdelingen. Wat betreft de vreemdelingen die binnen de landsgrenzen aanwezig waren, onderscheiden we drie groepen: V r e e m d e l i n g e n d i e tijdelijk het l a n d d o o r r e i s d e n b i j v o o r b e e l d w e g e n s d e u i t o e f e n i n g v a n h u n b e r o e p ( h a n d e l a r e n ) . Zij w e r d e n tijdelijk g e d o o g d e n hadden geen bijzondere rechten. V r e e m d e l i n g e n d i e d o o r o m s t a n d i g h e d e n v o o r o n b e p a a l d e t i j d i n Israël verbleven. Deze v r e e m d e l i n g e n w a r e n tamelijk zelfstandig. Over hen w o r d t ges p r o k e n i n o . a . E x o d u s 2 2 : 2 1 e n L e v i t i c u s 17:12. Zij w e r d e n niet alleen g e doogd, maar werden door voorschriften beschermd. *
V r e e m d e l i n g e n d i e d e s t a t u s v a n b i j w o n e r h a d d e n g e k r e g e n . Zij w a r e n m i n d e r z e l f s t a n d i g d a n d e t w e e d e g r o e p . Z e b e h o o r d e n t o t het p e r s o n e e l (Lev i t i c u s 2 2 : 1 0 e n 2 5 : 6 , 2 3 e n 35). D e b e d o e l i n g w a s d a t d e b i j w o n e r , als b e h o r e n d e tot d i e g e n e die als vreemdeling de minste kans m a a k t e n w e e r w e g t e g a a n , i n d e s a m e n l e v i n g e n i n d e g o d s d i e n s t v a n Israël z o u w o r d e n opgenomen.
Israël n a m d u i d e l i j k e e n e i g e n p o s i t i e i n t e g e n o v e r d e v r e e m d e l i n g . V e r s c h i l l e n w e r d e n niet g e n e g e e r d , m a a r e r w e r d o o k niet n a a r s a m e n s m e l t i n g g e z o c h t . I n g r o t e lijn k a n m e n s t e l l e n d a t h e t v r e e m d e - i n d e b e t e k e n i s v a n d e v r e e m d e g o d s d i e n s t en zede- resoluut w e r d veroordeeld en afgewezen, terwijl de v r e e m d e als m e n s d i e n d e t e w o r d e n o p g e n o m e n e n b e s c h e r m d . Het v o l k Israël d e e d d i t uit d a n k b a a r h e i d v o o r w a t het i n g o e d e j a r e n h a d m o g e n o n d e r v i n d e n i n E g y p t e , w a n t Israël m o c h t niet v e r d r u k k e n z o a l s h e t zelf i n E g y p t e w a s verdrukt. In Lukas 10:30-37 lezen we de gelijkenis van de B a r m h a r t i g e Samaritaan. Het w a s het a n t w o o r d op de vraag die een wetgeleerde aan de Heere Jezus stelde: En w i e is mijn naaste? De priester en de Leviet liepen m e t een b o o g om het s l a c h t o f f e r v a n e e n r o o f o v e r v a l h e e n e n z e t t e n h u n reis v o o r t . M a a r e e n S a m a r i t a a n , e e n h e i d e n n o t a b e n e , w a s m e t h e m b e w o g e n e n h i e l p h e m . Z o leert d e H e e r e J e z u s o n s a l l e n t e h e l p e n d i e i n n o o d zijn e n o p o n z e w e g g e p l a a t s t worden. Dat is christelijke bewogenheid. I n het N i e u w e T e s t a m e n t m o e t e n w e als u i t g a n g s p u n t n e m e n d e n i e u w e verhoudingen die Christus d o o r Zijn v e r w o r v e n verlossingswerk tot stand heeft gebracht. 19
D o o r geloof, b e k e r i n g en d o o p is er in het Koninkrijk v a n G o d ( H a n d e l i n g e n 2:38) plaats v o o r J o d e n e n h e i d e n e n . Dat b e t e k e n d e v o o r d e n i e u w e g e l o o f s g e m e e n s c h a p d a t d e v r e e m d e l i n g niet s l e c h t s o n d e r b e p a a l d e o m s t a n d i g h e d e n m o e s t w o r d e n g e d o o g d , m a a r d a t d e liefde t o t d e v r e e m d e l i n g i s g e b o d e n ( M a t t h e ü s 2 5 : 3 5 ; R o m e i n e n 12:13 en 1 Petrus 4:9). Dit alles heeft b e t r e k k i n g op d e kerk e n d e g e m e e n t e e n niet o p d e m a a t s c h a p p i j , a l heeft het wel i n v l o e d o p d e m a a t s c h a p p i j . D e n i e u w e v e r h o u d i n g e n zijn v r u c h t v a n een herstelde relatie m e t G o d . Z e k u n n e n d u s niet z o n d e r m e e r v a n t o e p a s s i n g zijn o p alle m e n s e n o n d e r l i n g e n o p g e s e c u l a r i s e e r d e (ontkerkelijkte) s a m e n l e v i n g s v e r b a n d e n . Met a n d e r e w o o r d e n , het b o v e n g e n o e m d e n i e u w t e s t a m e n t i s c h e v o o r s c h r i f t h o u d t niet i n d a t i n elke s a m e n l e v i n g z o n d e r m e e r altijd m e n s e n m o e t e n w o r d e n o p g e n o m e n . Er is o n d e r s c h e i d t u s s e n e e n kerkelijke en een nationale g e m e e n s c h a p . B o v e n d i e n zijn e r g r e n z e n a a n d e m o g e l i j k h e d e n o m v r e e m d e l i n g e n o p t e nem e n i n o n s d i c h t b e v o l k t e land. Tenslotte m o e t e n w e o o k niet d e k o m s t v a n v r e e m d e l i n g e n idealiseren: e r k o m e n niet alleen m e n s e n o m l e v e n s b e s c h o u w e l i j k e r e d e n e n hierheen, o f m e n s e n die o m politieke r e d e n e n v e r v o l g d o f v e r d r u k t w o r d e n . O o k o m e c o n o m i s c h e motieven trekken asielzoekers naar o n s land. D e h u i d i g e asielzoekers zijn niet t e vergelijken m e t d e geloofsvluchtelingen in de z e v e n t i e n d e eeuw. Het g i n g in d i e tijd o m g e l o o f s v l u c h telingen, t e r w i j l h e t nu in e e n aantal g e vallen g a a t o m asielz o e k e r s die o m e c o nomische redenen de toevlucht hier zoeken. Ondanks d a t m a g het n o o i t een reden voor ons zijn o m o n s m a a r afzijdig te h o u d e n . Er ligt e e n g r o t e d i a k o nale t a a k v o o r d e kerk en daarmee voor ons om goed te d o e n a a n allen en in het bijzonder de huisgenoten des geloofs. Illustratie: Len Munnik
20
Hoofdstuk IV
Het standpunt van de S.G.P. 4.1. Vreemdelingen I n het S.G.P. v e r k i e z i n g s p r o g r a m m a w o r d t t.a.v. m i n d e r h e d e n b e n a d r u k t d a t d e o v e r h e i d e r alles a a n g e l e g e n m o e t zijn r e c h t t e d o e n , o v e r e e n k o m s t i g d e Bijb e l s e eis e n d e n a t i o n a l e t r a d i t i e . Let o p d e v o l g o r d e : e e r s t d e B i j b e l s e eis e n d a n d e n a t i o n a l e t r a d i t i e . H i e r m e e b r e n g t het v r e e m d e l i n g e n v r a a g s t u k o n s bij het e i g e n e v a n d e s t a a t k u n d i g g e r e f o r m e e r d e p o l i t i e k . E e n p o l i t i e k d i e o p k o m t v o o r d e r e c h t e n e n i n z e t t i n g e n v a n G o d Die w i j h e b b e n t e g e h o o r z a m e n e n t e dienen. Zo w o r d t artikel 36 onverkort g e h a n d h a a f d in het beginsel van de S.G.P.. G e l i j k s c h a k e l i n g v a n allerlei g o d s d i e n s t i g e e n c u l t u r e l e w a a r d e n i n o n z e samenleving w o r d e n vanuit dit beginsel afgewezen. In de praktische politiek betekent dit bijvoorbeeld het afwijzen van subsidiëring van moskeeën. De regering m a g niet f i n a n c i e e l b i j d r a g e n a a n d e v e r s p r e i d i n g v a n a n t i c h r i s t e l i j k e o p vattingen. In een tijd van t o e n e m e n d e onverdraagzaamheid jegens minderhed e n telt d e S.G.P. d a t u i t i n g e n v a n r a c i s m e d e k o p m o e t e n w o r d e n i n g e d r u k t . Integratie m e t de a u t o c h t o n e Nederlandse bevolking m o e t bevorderd w o r d e n doordat de overheid zich sterk m o e t maken voor voldoende werkgelegenheid e n g o e d o n d e r w i j s v o o r v r e e m d e l i n g e n . Een s u c c e s v o l l e i n t e g r a t i e b e g i n t i n het o n d e r w i j s . H e t leren v a n d e N e d e r l a n d s e t a a l e n het z i c h a a n p a s s e n a a n o n z e r e c h t s o r d e zijn v e r e i s t e n v o o r h e n d i e z i c h b l i j v e n d i n N e d e r l a n d w i l l e n v e s t i g e n o m e r t e w o n e n e n t e w e r k e n . I n t e r c u l t u r e e l o n d e r w i j s m a g niet b e t e k e n e n d a t c h r i s t e l i j k e w a a r d e n g e l i j k g e s t e l d w o r d e n m e t w a a r d e n uit a n d e r e g o d s d i e n sten. Nederland is geen immigratieland. De toelatingseisen moeten daarom strenger w o r d e n . Bij g e z i n s h e r e n i g i n g m a g het alleen n o g m a a r g a a n o m f a m i l i e l e d e n i n de eerste graad en om de wettige echtgenoot.
4.2. Vluchtelingen D e S.G.P. i s e r v a n o v e r t u i g d d a t v l u c h t e l i n g e n i n l a n d e n w a a r g r o t e p o l i t i e k e onrust heerst het beste o p g e v a n g e n kunnen w o r d e n in buurlanden. Hulporganisaties m o e t e n m i d d e l e n o.a. van de Nederlandse overheid krijgen om hulp te v e r l e n e n . A l s blijkt d a t d a t niet lukt, i s o p v a n g (op tijdelijke b a s i s ) i n o n s l a n d d e a a n g e w e z e n w e g . D a t i s e e n eis v a n c h r i s t e l i j k e b a r m h a r t i g h e i d e n p a s t i n d e N e d e r l a n d s e n a t i o n a l e t r a d i t i e . Het m a g d u i d e l i j k zijn d a t v o o r d e S.G.P. g e l o o f s v e r v o l g i n g e e n z w a a r w e g e n d a r g u m e n t i s o m asiel a a n t e v r a g e n i n o n s land. A s i e l p r o c e d u r e s m o e t e n n o g sneller d a n n u afgewikkeld w o r d e n . D e o p s p o r i n g v a n illegalen m o e t o n v e r m i n d e r d d o o r g a a n . E e n m a a l o p g e s p o o r d , m o e t e n zij zo snel mogelijk naar het land herkomst teruggebracht w o r d e n .
21
uit het S.G.P. verkiezingsprogramma 1994-1998: 51. Alle m e n s e n zijn s c h e p s e l e n v a n G o d , e n d u s g e l i j k w a a r d i g . D a a r o m zijn r a c i s m e e n v r e e m d e l i n g e n h a a t uit d e n boze, w a n t i n strijd m e t G o d s Woord. Uitingen daarvan, in welke vorm dan ook, dienen overtuigend en met kracht bestreden te worden. 53. Integratie v a n a l l o c h t o n e n e n o u d - R i j k s g e n o t e n i s b r o o d n o d i g , a l w a s het s l e c h t s o m t e v o o r k o m e n d a t er, net als in a n d e r e landen, e t n i s c h e en sociale spanningen ontstaan. 56. N e d e r l a n d is g e e n i m m i g r a t i e l a n d . De t o e l a tingseisen moeten daarom strenger te worden. 57. A l l e e n v o o r h e n die a a n t o o n b a a r gevaar l o p e n v o o r lijf e n l e d e n d i e n e n d e g r e n z e n w i j d o p e n t e staan. De Nederlandse inspanning ten behoeve v a n d e z e g r o e p v l u c h t e l i n g e n dient allereerst g e r i c h t t e zijn o p o p v a n g z o d i c h t m o g e l i j k bij de e i g e n o m g e v i n g . A l s blijkt d a t dit niet lukt, is o p v a n g (op tijdelijke basis) in o n s land de a a n g e w e z e n w e g . Dat is een eis van christelijke b a r m h a r t i g h e i d en p a s t in de N e d e r l a n d s e natio n a l e traditie.
Hoofdstuk V
Mogelijkheden voor verwerking. 1.
D o o r d e o p m e r k i n g " N e d e r l a n d i s v o l " , o n t s t a a t e r e e n v e r k e e r d b e e l d bij de bevolking.
2.
V a a k zijn a s i e l z o e k e r s g e e n e c h t e v l u c h t e l i n g e n , m a a r zijn z e o m e c o n o m i sche redenen gevlucht.
3.
H e t zijn j u i s t d e b e t e r o p g e l e i d e n d i e i n o n s t o e v l u c h t z o e k e n . A s i e l z o e k e n i s d a n o o k o n b a r m h a r t i g v o o r h e t l a n d w a a r u i t zij g e v l u c h t zijn.
4.
D e f a c t o r g e l d i s b e p a l e n d v o o r d e m a t e w a a r i n e e n v l u c h t e l i n g o f asielzoeker naar veiliger o o r d e n kan vertrekken. Op basis van rechtvaardigheid is o p v a n g v o o r vluchtelingen in regio van herkomst beter dan o p v a n g in ons land.
5.
De leus "alle grenzen d i c h t " is onchristelijk.
6.
Het t o e n e m e n d a a n t a l v r e e m d e l i n g e n i n o n s l a n d m a a k t d e s p a n n i n g t u s s e n h e t t h e o c r a t i s c h b e g i n s e l v a n d e S.G.P. e n d e h u i d i g e m a a t s c h a p p i j s t e e d s groter.
7.
De haat tegen asielzoekers heeft ook te maken met een jarenlang te ruim en te onzorgvuldig regeringsbeleid.
8.
D e N e d e r l a n d s e r e g e r i n g k a n o n m o g e l i j k alleen d e s t r o o m v a n v r e e m d e l i n gen indammen.
9.
Kijk n a a r d e c a r t o o n s . M e t w e l k e s t e r e o t y p e r i n g b e n j e het e e n s ? W a a r o m ben je het er m e e eens?
23
