Inleiding Filosofie en Ethiek 8e bijeenkomst
Wetenschapsethiek (2) Dinsdag 22 november 2005
Wetenschapsethiek • • • • •
Wetenschapsethiek algemeen Medische ethiek: onderzoek met mensen Dierethiek Voedselethiek Casuïstiek
Dierethiek
René Descartes (1596-1650)
Descartes
William Harvey (1578 - 1657)
William Harvey
Albrecht von Haller (1707-1777)
Von Haller • “Irritabiliteit” • Dieren zijn geen machines, maar gevoelige organismen
Claude Bernard (1813-1878)
Claude Bernard
Ivan Pavlov (1849-1936)
Ivan Pavlov
Ivan Pavlov
Ivan Pavlov
Pavlov • “When I dissect and destroy a living animal, I hear within myself a bitter reproach that with rough and blundering hand I am crushing an incomparable artistic mechanism. But I endure this in the interest of truth, for the benefit of humanity” • “We must painfully acknowledge that, precisely because of its great intellectual development, the best of man’s domesticated animals - the dog - most often becomes the victim of physiological experiments. It is extremely touching. The dog is almost a participant in the experiments conducted upon it, greatly facilitating the success of the research by its understanding and compliance”
Pavlov • “This method was adopted as a result of a hint given by one of the dogs subjected to the operation. We (dr. Kuvshinski and I) gratefully acknowledge that by its manifestation of common sense the dog has helped us as well as itself”
Pavlov • “I regard the promotion of our surgical technique to be a matter of greatest importance, because the usual method of simply vivisecting the animal in an acute experiment is, as is now becoming clearer day by day, a major source of error, since the act of crude violation of the organism is accompanied by a mass of inhibitory influences on the functions of the different organs. The organism as a whole, the realization of the most delicate and most expedient linking of an enormous number of separate parts, cannot, in the nature of things, remain passive to destructive agents”
Pavlov • “The desire ... to spare our experimental animals as much as possible made us strictly observe all the precautions taken by surgeons in respect to their patients” • “Our healthy and happy animals did their laboratory work with real gusto; they always rushed from their cages to the laboratory and readily jumped on the tables where our experiments and observations were conducted. Believe me I am not exaggerating a iota. Thanks to our surgical method in physiology we can demonstrate [phenomena of digestion] without a single scream from the animal undergoing the experiment”
Immanuel Kant (1724 - 1804)
Kant • Antropocentrisme • Dieren hebben instrumentele waarde – mensen intrinsieke waarde • “Fiat experimentum in corpore vili” • Dieren hebben geen rechten, mensen wel plichten
Dierexperimentencommissie
DEC • Wet op de Dierproeven • “Ongerief proefdier” versus “Maatschappelijk of wetenschappelijk belang” • 3 V’s
Russell & Burch 1959 • Vervang (Replace) • Verminder (Reduce) • Verfijn (Refine)
Genetische modificatie
Eduardo Kac - Alba
Glowfish
Voedselethiek
Industriële revolutie
Revolutie • “Algemeen menselijk patroon” • 19e eeuw: Afstand tussen productie en consumptie van voedsel neemt snel toe • Verwetenschappelijking van de samenleving, van het voedselproductieproces • Kwaliteit, kwantiteit, veiligheid, betaalbaarheid, gezondheid • Vervreemding, afhankelijkheid, achterdocht
Justus von Liebig (1803 – 1873)
Von Liebigs Laboratorium
Upton Sinclair – The Jungle (1905)
Upton Sinclair – The Jungle • Some eight or ten million live creatures turned into food every year … The stream of animals was continuous… A river of hogs… • They thought only of the wonderful efficiency of it all… Pork-making by applied mathematics. • And yet somehow the most matter-of-fact person could not help thinking of the hogs; they were so innocent, they came so very trustingly; and they were so very human in their protests – so perfectly within their rights!
Groene Revolutie (1950) • Kunstmest (stikstofbinding) • Bestrijdingsmiddelen
Biotechnologische Revolutie (1975) • Genetisch
gemodificeerde gewassen
Silent Spring
Voedselethiek • • • •
Autonomiebeginsel Schadebeginsel Integriteit Voorzorg
Kersenjam Een fabrikant van voedingsmiddelen wil een nieuw jammerk op de markt brengen. Deze jam wordt vervaardigd van genetisch gemodificeerde kersen, die niet alleen een veel kortere rijpingstijd hebben dan bestaande kersenvariëteiten, maar die bovendien als voordeel hebben dat alle vruchten vrijwel gelijktijdig rijpen, zodat de oogst minder arbeidsintensief zal zijn. De genetisch gemodificeerde kersen hebben als nadeel dat ze minder rood zijn dan natuurlijke variëteiten. Om dit te compenseren wil de fabrikant een kleurstof toevoegen die chemisch identiek is aan de kleurstof die in natuurlijke kersen aanwezig is. Om die reden wenst hij bij de consumenteninformatie op het etiket geen melding te maken van het feit dat kleurstof is toegevoegd. Op dit etiket, dat voor een belangrijk deel in beslag wordt genomen door een gestileerde reproductie van een traditionele kersenboomgaard in de Moezelstreek, wordt wel vermeld “dat bij de vervaardiging gebruik is gemaakt van genetisch gemodificeerde vruchten”.
Digitale tolpoorten Een bewindsvoerder vindt het onrechtvaardig dat alle automobilisten in beginsel evenveel wegenbelasting betalen, ongeacht de mate waarin ze feitelijk gebruik maken van het wegennet. Dit systeem zal niet bevorderen dat burgers minder vaak in de auto stappen. Gezien de afnemende bereikbaarheid van de Randstad is het van belang autoverkeer terug te dringen. Een team van deskundigen ontwikkelt een project: een systeem van onzichtbare, mobiele, digitale tolpoorten. In auto's wordt (wettelijk verplicht) een chip ingebracht (digitaal nummerbord). Wanneer een auto binnen een bepaalde straal een tolpoort passeert wordt dit geregistreerd. Het aantal registraties geldt als indicatie voor feitelijk weggebruik.
Explosieve kennis 20 vooraanstaande internationale wetenschappelijke tijdschriften gaan strengere maatstaven aanleggen bij de acceptatie van artikelen waarvan misbruik mogelijk lijkt. Daarmee komen de - overwegend Amerikaanse tijdschriften tegemoet aan de angst voor bio- en technoterrorisme die leeft onder beleidsmakers en politici. 32 redacteuren verklaarden dat er volgens hen wetenschappelijke informatie bestaat die belangwekkend is maar niet gepubliceerd moet worden als er een te grote kans op misbruik is. Een nieuwe wet legt laboratoria strenge regels op voor het gebruik van 42 “agents” zoals antrax, pokken, pest, botuline en ricine (NRC 23 maart 2003).
