Filosofie en ethiek van de techniek Steven Dorrestijn Saxion Hogeschool & Universiteit Twente Deventer/Enschede, NL
Techniek, gedrag en milieu
• Moralisering van apparaten – Hans Achterhuis • Daadkracht der dingen – Peter-Paul Verbeek • Techniek & Gedrag voor NOVEM (Nederlandse Onderneming voor Energie en Milieu) • Praktijkgerichte techniekfilosofie en -ethiek
2
The design of our own lives
• IKEA en Foucault • Building Blocks ©Kumi Yamashita • Zonder techniek geen mens
• Design • Filosofie • Ethiek
Wat techniek met ons doet • Product Impact Tool 1. Repertoire met voorbeeldeffecten 2. Model met interactiewijzen • Wat wij denken dat techniek met ons doet • Van abstract tot concreet en terug
Groot succes, op aanrijdingen na, 5 in 1 week
5
The design of future things
6
Automatisch rijden en botsen
Daan Roosengaarde
8
Wat techniek met ons doet: ethiek
• Nog eens geschiedenis van techniekfilosofie • Opvatting over invloed van techniek weerspiegelt ethische zorg – Figuren van technisch mediatie – Figuren van ethische zorg
9
Vroege techniekfilosofie: Utopische visie
Moderne tijd tot halverwege 20e eeuw. Wetenschappelijke Revolutie, Verlichting, vooruitgangsgeloof.
10
“Architectuur of Revolutie!” (Le Corbusier)
11
Vroege techniekfilosofie: Utopische visie
Moderne tijd tot halverwege 20e eeuw • Techniek is wondermiddel voor vervolmaking van de mens • Schaarste en ongelijk verdeling nog op te lossen
12
Klassieke techniekfilosofie: Dystopische visie
In de loop van de 20e eeuw: bureaucratie, wereldoorlogen, atoombom, milieu, massaconsumptie,
13
http://www.edwardburtynsky.com/ http://www.youtube.com/watch?v=U2Dd4k63-zM
14
Klassieke techniekfilosofie: Dystopie
In de loop van de 20e eeuw: bureaucratie, wereldoorlogen, atoombom, milieu, massaconsumptie,
• Techniek is overheersend systeem geworden • Taak van ethiek is een grens te stellen
15
Hedendaagse techniekfilosofie
Vanaf jaren 1970. Integratie techniek en samenleving. Burgerparticipatie, belangengroepen.
Voorbeeld: Oosterscheldedam
•
http://www.youtube.com/watch?v=5harc69U_yc&list=PLD8A1C7F7A626004A&index=38
17
Hedendaagse techniekfilosofie
Vanaf jaren 1970. • Ambivalente visie op techniek – Wij zijn hybriden • Wat is bijpassende ethische zorg? – Maken we er het beste van – Zorg voor de kwaliteit van de interactie en verbinding met techniek
Techniek, ethiek, duurzaamheid • Belang techniekfilosofie voor milieu 1. Mensen bewegen richting besparend gedrag 2. Overdenken verhouding tussen mens en natuur • Educatie – Niet allemaal hapklare kennis – Maar vooral vorming en inspiratie
19
De uitdaging van deze tijd is om zorg te dragen voor het ontwerp van ons eigen bestaan * The design of our own lives
Extra
21
Moraaltheorieën en techniek
• • • • •
Moralisering van apparaten (Achterhuis) Delegatie van moraal aan techniek (Latour) Is dat vernieuwing ethiek? Of uitroeiing van de ethiek? Moralicide (Huijer en Smits)
Michel Foucault en ethiek
• 1926, Poitiers – 1984, Parijs • Collège de France • Geschiedenis en filosofie van waanzin, straffen, seksualiteit • Weten, macht, zelf • Discours en macht vandaag • Levenskunst in oudheid
Panopticon
• Een bewaker, vele gevangenen • “verliest de wil om kwaad te doen” • Bentham 1791 • Morele verheffing • Utopische visie
• Foucault 1975 • Disciplinerende macht • Eerder dystopische visie
24
Panopticon, techniek en ethiek
• Bentham: ethiek is nut en geluk – Panopticon is utopische techniek – Vervolmaakt functioneren rede • Kant: ethiek is vrije zelfwetgeving – Panopticon is dystopische techniek – Techniek tegenover ethiek • Foucault: ethiek is zelfzorg • Ambivalente visie op Panopticon • Zorg voor goede afstemming
Onder en boven de rede
• Ethiek moet invloed van techniek erkennen • Maar is “moraal ook gemedieerd”? • “Mediatie is overal, maar is niet alles” • Ethiek is willen veranderen, de condities aanpassen • Dat is een blijvende aspiratie • Niet onderwerpen aan de waarheid, maar ontwerpend, creatief gebruik van de rede
• Mens zijn: condities en aspiraties
