-97-
CONDITIEENGEWICHTSVERLOOPVAN RUNDERENOPDEHEIDEINDEWINTER 1984-1985 J.Bokdara,Vakg.Natuurbeheer,L.H.Wageningen S.E.vanWieren,I.M.V.,V.U.Amsterdam
1. INLEIDING
Begrazingmet runderenindewinter zonder bijvoedering,kandat?Welke gevolgenheefthetnietbijvoerenopdegezondheid,deconditieende reproductievandedieren?Kanerbijgevoerd worden zondernadelige gevolgenvoordenatuurwaarden?Welkerassenzijnhetmeestgeschikt?Een complexvansamenhangende vragenvoorveelheidebeheerders.Zevormende motivatievoordepresentatievanenkelegegevensoverdegewichtsontwikkeling van runderen invergrasteheideterreinen indewinter 1984-1985.
2. DRAAGKRACHT
Draagkracht kanwordengedefinieerd alshetmaximale niveauvangebruik, zonderdatdefunktiesoplangere termijngeschaad worden.Hetnietoverschrijdenvandedraagkracht vereist inhetgevalvanbegraasde terreinen ondermeerhetvaststellenvaneenzodanigebegrazingsvora(soort,ras, dichtheid,periode)datdegewenste terreineigenschappen (b.v.de gewenstebotanische samenstellenmaarookdegezondheid enoverlevingvan deherbivorenpopulatie)duurzaam gewaarborgd zijn. Dedraagkracht voorgrazersberustnietalleenopdevoorraad ende kwaliteit vanhetvoedselenandere terreineigenschappen.Zijisevenzeer afhankelijkvandeeigenschappen vandegrazer,zijnbehoeftenènzijn vermogenomvandevoorraad gebruik temaken:Fourageergedrag,opnamecapaciteit,verterings-enbenuttingsefficiëntie(A.R.C.1984).Inde derdeplaatszijnhetmaatschappelijkenormen,zoalsbijvoorbeeld minimaalgewensteniveau'svanoverleving,gezondheid,reproductieen productie,diededraagkrachtmedebepalenendiehungrondvindenin economischeofethischeoverwegingen. Gewichtsverlies tijdensdewinterperiode iseennatuurlijkezaak. Planteneters zijnaangewezenopoverstandigmateriaalvanmatigetot slechtekwaliteit waardoordegroei stopt.Ook 'swinterswordenbij
-98-
voorkeurlevendeplantendelenof-weefselsbenut,maardemogelijkheden omwortels,bast,knoppene.d. teconsumeren zijnvoorrunderen (brede bek)beperkt.Hetdalendeeiwitgehalteenhet toenemendepercentagevezel inhetdieet remmendeverteerbaarheid en-mededaardoor-de opneembaarheid vanbenutbareenergie(Minson 1982).Hetzoontstane tekortaanenergievormtdebelangrijkste limiterende factorvoorgroei enoverlevinggedurendedewinter. Energietekortenmanifesteren zichallereerst indeachteruitgang vande conditie(vetvoorraad)eningewichtsverlies.Bijlangdurigetekorten kunnen ziekten,reductievandevoortplanting entenslotte sterfteop gaantreden.Dedraagkracht indewintervanvergrasteheideterreinenen degeschiktheid vanSchotseHoogland (SH)enFries-Hollandse (FH) runderenvoorjaarrond-begrazing opditterreintypewordenalsthema bestudeerd inhetbegrazingsonderzoek opdeImbos(vanWieren1983a,b) endeWolfhezerheide (Bokdam 1984).Degewichtsontwikkeling vaneen aantaldierenwerd inditkader indewinter 1984-1985geregistreerd.De resultatenwordenhierondervergelekenmetdeervaringenmet jaarrond-begrazing inenkeleandereterreinen.
3.METHODE
OpdeWolfhezerheide (WH)werden tussenoktober 1984enjuni1985omde 14dagen3drachtigeen3niet-drachtige FH-pinken(leeftijd+20 maanden)en 1droogstaande FHkoe(+2,5 jaar)gewogenmeteenmobiele weegbrug.Dedierenwerdenvanuit eenkraalopdeweegbruggeleid,nadat ze 'smorgensom+9.00 uurbijeenwarengedreven.Hetbijeendrijvenen dewegingnamengemiddeld+ 2 , 5 uurinbeslag.OpdeImbos(I)werden1 zogendeSH-koe (leeftijd onbekend)en1SHstier(1,5jaar)zovaak mogelijkgewogenvanafhetvoorjaar '84.Dedierenwerdenhiermeteen liksteenopeenvasteweegbruggelokt. Hoeweldevegetatiestruktuur endeveebezetting vandeWHendeI verschillenvertonen,blijkthetwinterdieetvanSHenFHrunderensterk overeen tekomen(vanWieren 1983b;Bokdam 1984).Hetbestaatin hoofdzaakuitBochtigeSmele,aangevuldmetStruikheide,RuweBerk,Grove DenenBlauweBosbes. OpdeWHwerdmet BochtigeSmele-hooienstrobijgevoerd tijdensde sneeuwperiodevan4-1 t/m31-1entijdensdevorstperiodevan 11-3t/m 25-3,-totaal41dagen.
-99-
4. RESULTATEN
4.1 Gewichtsontwlkkeling(fig.1)
(3ewichtsontwikkeling (kg)vanrunderencpdeImbos(I) e n d eWolfhezerheide (WH)indewinter1984-1985. Fries-Hollandsvee,WH —o (1) koe
o-
— * (2) .-A (3)
3pinken,nietdrachtig 3pinken,drachtig
Schotsehooglanders,I -•(4) koe -o(5) jongestier
kg
500-
450 ,t
400
..-) A*'
350
Afkalven
o"''
3'
.»•
300 250 5/ 84M
O
N
D 85J
M
M
Bijvoedering (WH)van4-1t/m31-1 envan11-3t/m25-3 Figuur 1. Gewichtsontwikkeling (kg)van runderenopdeImbos(I)ende Wolfhezerheide (WH)indewinter1984-1985.
DeSHverlorentussenmediooktoberenbeginapril+80kg(stier)resp. 120kg(koe)lichaamsgewicht.Ditkomtovereenmet20%resp.30%vanhet uitgangsgewicht.Gemiddeld overde5|maanddurende periodebedroeghet gewichtsverlies0,5 resp.0,7 kg.d-
-100-
HetgewichtsverloopvandeFH-dierenwisseldesterkonderinvloed vande bijvoedering.Gewichtsverlies tradvooralopindeperiode 1februaritot 11maart,toennietwerdbijgevoerd.Dedrachtige pinkenvielenbeduidend minderafdandeoverigedieren.Gemiddeld overdegehelewintergenomen trad ernauwelijksgewichtsverliesop.
4.2 Groelsnelheid (fig.2 ) . Deomvangvanhetgewichtsverlies perdag (kg.d )nambijdeSH-toe vanafoktober totindecemberomdaarnatestabiliserenopeendagelijks gewichtsverliesvan0,8 en 1kg.Vanafmaart namhetdagelijksgewichtsverliesaf,totinaprildedierenweergingengroeien.Ditmomentkomt overeenmethetweeropgangkomenvandegroeivanBochtigeSmele. BijdeFH-dierennamhetdagelijksegewichtsverlies pasnadestopzetting vandebijvoedering (eind januari)sterktoe,toteenniveauvan 1,5 -1 -1 kg.d voordeniet-drachtige pinken,0,6 kg.d voordedrachtigepinken -1 en 1.1 kg.d voordedroogstaandekoe. Hetopvallendeverschil tussendeniet-drachtige endedrachtigedieren kanverklaard wordendoorhet feitdatdelaatstenveelwaterrijk, energie-armweefselvormen. Degroeisnelheid neemt spectaculair toena11maart (FH)resp.1april (SH). Inmeiwordengroeisnelheden bereikt tussen 1,4en2kg.d 4.3 Conditieengezondheid Alledierenverlorenconditieenvermagerden zichtbaar tijdensdewinter. Tochdedenzichgeenziekte-ensterfgevallenvoor.Dedierenbleven actief inhunterreingebruik.Doorenkele terzakekundigenwerdopdeWH eind februaridetoestand vandeFH-dierenbeoordeeldmet"slechte conditie,maarwelgezond".
4.4 Voortplanting enmelkproduktie Na3winters zonderbijvoedering ligtdereproductie indekuddeSH gemiddeld opca.1kalfpertweejaarperkoe.OpdeWHwerdende3 drachtige pinkeneind apriluitgeschaard,omeindaprilenbeginmeiaf tekalven.Omdatdemelkproduktie (10-15ltr.d )telaagwerdbevonden omexploitatiealsmelkkoe rendabel temaken,werdende3dierenals zoogkoemetkalfweer ingeschaard (Med.Janssen).
-101-
Groeisnelheid (g.d-1)vanrunderenopde Imbos (I) endeWolfhezerheide (WH)indewinter 1984-1985.
Fries-Hollands vee,WH . 0 (1) koe g.d-1
* (2)
1800-
3pinken,niet drachtig
A (3) 3pinken,drachtig
10005 800-
•+•
1984 O
N
1985J
M
•4 Bijvoedering (WH)van4-1t/m31-1 envan11-3t/m25-3.
Figuur2. Groeisnelheid (g.d )vanrunderenopdeImbos(I)ende Wolfhezerheide (WH)indewinter1984-1985.
M
-102-
4.5 Ervaringenmetandererassenenterreinen Medeop grond vanmededelingenvandebetrokkenbeheerderskanhet volgendebeeldvandebijvoederingwordengegeven indeterreinenwaar jaarrond-begrazing met runderen plaatsvond (tabel 1)in1984-1985.
Tabel1.
Terrein
ras
1984-1985
informatie
bijvoedering
FH/Limousin/Piemontese
J.L.deJager
SchotseHooglanders
+
H.Post
+ +
F.Vera F.Vera
-
F.Vera
Fjell-runderen
Veermansplaats Tjammer
Oostvaardersplassen Heckrunderen SlikkenenFlakkee Burgkamp
P.Slim
+ +
Weerribben
Heckrunderen SchotseHooglanders
Allegenoemde terreinen zijnalsvochtigenmineraalrijk tekwalificeren, metuitzondering vandedrogeVeermansplaat.Hierwordtoverigensalleen bijstrengevorstensneeuwbijgevoerd (Med.deJager).OpdeBurgkamp hebben3SH-stierendewinterperiode zonderbijvoedering doorstaan(Med. Vera).
5. ERVARINGENMETSCHAPENBEGRAZING Tenslotte ishet interessant temeldendatsedertenkele jarenenop meerdereplaatsendrogeheideterreinenmetBochtige Smelezonder bijvoedering wordenbegraasd doorDrentseheideschapen(zonderherder) meteenreproductieniveauvan+ 1lam.ooi .jaar
(Med.vanderBilten
Kuyper). IndeveenheidevandeEngbertsdijksvenenoverwinterdenin '84-'85eenkuddeMorschnucken zonderbijvoedering opeendieetvan Struikheide,WollegrasenZachteBerk(Med.Kuyper). Indeoverige begraasde terreinenwerd voorzoverbekend tijdensdezewinter bijvoedering verstrektaanschapen.
-103-
6. CONCLUSIES
6.1 DrogeheideterreinenmetStruikheideenBochtige Smelevormeneen geschiktwinterhabitatvoorSH-runderen.Dedraagkrachtvooroverleving enreproductie isvoldoendeenbijvoedering ishieroverbodig,zekerin eengemiddeldeNederlandsewinter.Ditgeldtvoorzoverhetdeenergievoorziening betreft.Naderonderzoek zalmoetenaantonenofdeze conclusieookvoordemineralenbalansoplangere(>3jaar)termijngeldt.
6.2 DrogeheideterreinenmetStruikheideenBochtigeSmeleblijken ongeschiktvoordeoverwinteringvandrachtige FH-pinkendiezijn voorbestemd voordemelkveehouderij.Ditbetekent-gezienderelatief goedekwaliteitvanditterreintype-datdit typegrazeralsongeschikt moetwordenbeschouwdvoorwinterbegrazing zonderbijvoedering.
6.3 Hetonderzoeknaarefficiënte,kostenbesparendeheidebegrazingssystemenmoet zichindetoekomstbehalveopdeoecologischeaspectenook richtenopdebedrijfseconomischeaspectenvanzoogkuddenmet vleesrassen,gerichtopdeproductievankalveren.
7. DANKWOORD
Deauteursdankendevolgendepersonenvoorhetbeschikbaar stellenvan informatie:E.vanderBilt,J.L.deJager,B.Janssen,H.Kuyper,J.A.R. Mojel,H.Post,F.B.J.Teunissen,P.SlimenF.Vera.DeherenL.A.Mol enT.vanBinsbergenvanhetproefbedrijf vandeVakgroep Landbouwplantenteelt enGraslandkundedankenwijvoorhunmedewerkingbij hetwegen.DitgeldtevenzeerdeheerJ.M. GleichmanvandeVakgroep Natuurbeheer,dietevenshet tekenwerkverzorgde.
8. LITERATUUR
AgriculturalResearch Council 1984.Thenutrient requirements ofRuminant Livestock.Comm.Agric.Bur.,FarnhamRoyal. Bokdam,J. 1984.Heidebeheermet jongvee.In:W.H.Diemont (red.). Grazersopdeheide.Stichting StudiedagHeidebeheer,Ede:68-73. Minson,D.J. 1982.Effectsofchemicalandphysicalcompositionof herbageeatenuponintake.In:J.B.Hacker (ed.):NutritionalLimits
-104-
toanimalproductionfrompastures.Comm.Agr.Bur.FarnhamRoyal: 167-182. Wieren,S.E.van1983a.Begrazingsproef ImbosmetSchotseHooglandrunderen.Ontwerponderzoeksprogramma 1983.I.M.V.,VUA. Wieren,S.E.van1983b.BegrazingsproefmetSchotseHooglandrunderen inhetnatuurgebied deImbos.Eerstevoortgangsrapport.I.M.V.,VUA.
