INHOUDSOPGAVE
Verantwoording
12
PROLOOG: MADE IN HOLLAND
1
Een utopie Het Nieuwe Atlantis De Gouden Delta Over technische regimes Een (techniek)geschiedenis van Nederland
15 15 17 18 20
DE DEMOGRAFISCHE REVOLUTIE
2
Een broos bestaan Een kort en ongewis leven De levensverwachting Het mysterie van de epidemieën De waterscheiding in de geschiedenis van de mensheid
23 23 24 25 29
3
Van ondervoed naar overvloed De eerste meel- en broodfabriek in Nederland Wetgeving als blokkade voor innovatie Prijs, kartel en smaak De honger voorbij (1850-1890)
33 33 34 35 36
Nederland eet anders (1890-1970) Welvaart en variatie Mechanisering en chemicalisering Opkomst van grootschalige productie en distributie Toenemende complexiteit van de voedingsmiddelenketen De strijd om de kwaliteit Toenemend onderzoek Een leger voorlichters Een nieuwe breuk: genot in voeding Crisis in voeding (na 1970)
38 40 41 42 44 44 46 47 48 50
De stad, de stank en het water Het smerige Hol De organische stad (tot 1890) Strijdende deskundigen De experimenten De hygiënische stad (1890-1940) Haagse grachten De badcultuur De beschaafde stad (1950-1970) Op weg naar de duurzame stad (na 1970)
55 55 56 58 61 64 67 69 70 72
DE HERSCHEPPING VAN DE DELTA
5
Het nijvere verbond De Ramp De herschepping van de delta Vijand en bondgenoot De autocratisch-militaire periode (1800-1850) De democratisch-mechanische periode (1850-1920) De technocratisch-wetenschappelijke periode (1920-1970) De interactieve-integrale periode (1970-heden)
6
In gevecht met de rivieren De ramp van 1809 De klassieke, groene rivier (tot 1850) De genormaliseerde rivier (1850-1920) Het gekanaliseerde rivierensysteem (1920-1970) Nieuwe problemen (1): om de kwaliteit van het water
75 75 77 79 85 86 88 91 95 95 97 100 101 104
Nieuwe problemen (2): de slopershand in Brakel Het integrale rivierensysteem (1970-heden) De toekomst
106 107 112
DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
Gouden tijden en vergane glorie Zelfkwelling en zelfbeklag Het technisch paradijs Groei (1580-1670) en stagnatie (1670-1850) Voorwaarden voor de Industriële Revolutie Afgesloten en verstarde markten De machteloze staat De techniekfuik Het industriële tekort De Industriële Revolutie (1850-1890)
115 115 116 118 119 120 124 127 130 131
Molens, machines en motoren De samenzwering De spectaculaire opmars van de stoommachine (1850-1890) Stoom als goedkope en dwingende energiebron Produceren op grotere schaal Risicovol ondernemerschap Een fluwelen revolutie De strijd tussen machines en motoren (1890-1920) Over klassieke en moderne slaven Over productiviteit en welvaart Over duurzame energie
133 133 134 136 138 139 142 143 146 147 151
Techniek, fabriek en arbeid 36 uur sjouwen met warme stearine Het geromantiseerde ambacht De klassieke fabriek (1890-1920) Het fabriekswezen ter discussie Radio's bij Philips aan de lopende band De gerationaliseerde fabriek (1920-1970) Een economie van massa en snelheid De rationaliseringsbeweging (1): ingenieurs, psychologen en accountants
155 155 157 161 163 165 166 169 171
10
De rationaliseringsbeweging (2): de organisatietheorieën Het debat over automatie De geautomatiseerde fabriek (na 1970) Techniek en arbeid
173 176 177 179
Techniek en economie Veranderingen in de economische structuur Eindelijk weer een industrienatie De multinational en de alternatieve strategieën Grootschaligheid ter discussie
183 183 185 187 189
DE EENWORDING VAN NEDERLAND
11
De materiële infrastructuur Een reis vol ongemakken en ontberingen Een staat maar geen natie Transportinfrastructuur Telecommunicatie-infrastructuur Energie-infrastructuur De natuur als infrastructuur Belang, conflict en ontwerp Naar een open ontwikkeling van infrastructuren
193 193 194 197 199 202 207 209 211
12
De auto tussen lust en nut Een race en een staking Het mobiele avontuur De avonturenmachine (1890-1920) Hoogconjunctuur en vrije tijd De universele gezinsauto (1920-1940) De techniek van lust én nut De mobiliteitsexplosie De volksauto (1950-1970) Het functionele avontuur De gepersonaliseerde auto (vanaf 1970)
213 213 214 216 217 218 220 221 224 226 227
13
De telefoon tussen nut en lust Telefóóóón! Uitvinding en innovatie Een zakelijk medium (1890-1920)
231 231 234 238
Telefoon voor iedereen (i 920-1990) Van autotelefoon naar GSM De digitale revolutie (na 1990)
241 247 249
TECHNIEK EN HUISHOUDEN
14
In Holland staat een huis Het elektrisch huis Het huishouden anno 1900 Barsten in het standsbolwerk, impulsen voor de techniek Collectieve voorzieningen De stofzuiger Het elektrisch fornuis Huisvrouw als ideaal (1890-1970) Het huishouden in tijden van crisis en oorlog Weg van het aanrecht (na 1970) Nieuwe stijlen en technieken Het pientere huis Het duurzame huis
255 255 256 259 262 263 265 266 267 268 269 271 272
15
Een kind doet de was Wasdag De langzame verspreiding van de wasmachine Meer gemak? Te duur? Het mysterie van de wasmachine Het uitbesteden van de was: het burgerlijk en socialistisch alternatief Het mysterie van de wasserij De huisvrouw en de witte wasmachine De doorbraak van de wasmachine (1950-1970) Iedere dag wasdag (na 1970)
275 275 276 277 279 281 282 284 286 288 289
DE KENNISMAATSCHAPPIJ
16
Een revolutie in kennis Turksrood Een ambachtelijke kennisinfrastructuur
293 293 296
17
De 'Industriële Verlichting' Naar een nieuwe kennisinfrastructuur (1890-1920) Uitbouw en bloei (1920-1970) Stagnatie en toekomst (na 1970)
297 301 305 310
De revolutie van de ingenieurs De studentenopstand aan de Delftse Akademie Wat is een ingenieur? De vorming van het beroep (1800-1850) De revolutie van de ingenieurs (1): rivieren en spoorwegen (1850-1890) De revolutie van de ingenieurs (2): de sociale kwestie (1890-1920) De ingenieur-ministers en de sociale wetgeving De revolutie van de ingenieurs (3): rationaliteit en efficiency (1920-1940) Op de troon (1950-1970) Van de troon gestoten (1970-1990) Naar nieuwe idealen en verhoudingen (na 1990)
315 315 317 319 321 323 326 328 330 333 334
DE GOUDEN DELTA
18
Door de poort van het Nieuwe Atlantis Een revolutionair leven Niet alles Goud in die Eeuw De ontgoocheling van de koning (1800-1850) De omwenteling (1850-1890) Het Nieuwe Atlantis als maatschappelijk project (1890-1920) Op zoek naar de consumptiemaatschappij (1920-1970) Onvoltooide toekomst (na 1970) Over technische vooruitgang (1) Dwang, keuze en onvoorspelbaarheid Betwiste modernisering en maatschappelijke inbedding Over technische vooruitgang (2)
339 339 340 341 342 344 346 349 350 351 353 356
19
Maakt techniek gelukkig? Een gelukkig land Economische groei, technische ontwikkeling en welzijn Techniek en geluk (1)
359 359 361 362
Techniek en geluk (2)
366
Doet techniek er nog toe in de 21ste eeuw?
369
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
373
Literatuur en noten
374
