Inhoudsopgave
Inleiding
13
DEEL 1 Een kader voor Evalueren om te Leren
1
Leer- en motivatietheorieën in vogelvlucht 19 Inleiding 19 1.1 Crisis in onderwijs? 19 1.2 Leertheorieën 21 1.2.1 Behaviorisme 21 1.2.2 Cognitivisme 22 1.2.3 Constructivisme 24 1.2.4 Evolutionaire benadering 25 1.3 Sociaalconstructivisme en motivatie 26 1.4 Motivatie: van extrinsieke naar intrinsieke theorieën 1.5 Tot slot 31 Verder lezen 32 Reflectievragen 32
2
27
Het waarom, wat, wie, wanneer, waarmee en hoe van evalueren 33 Inleiding 33 2.1 Waarom moet worden geëvalueerd? 34 2.1.1 De formatieve functie versus de summatieve functie van evaluatie 2.1.2 Hulpvragen bij summatieve en formatieve evaluatie 36 2.2 Wat moet worden geëvalueerd? 37 2.2.1 Procesevaluatie versus productevaluatie 38 2.2.2 Verhoudingen tussen formatieve en summatieve proces- en productevaluatie 39 2.2.3 Evalueren van competenties 40 2.3 Wie moet evalueren? 42 2.3.1 Tips voor wie evalueert 42
35
2.4 2.5 2.6 2.7
3
Wanneer moet worden geëvalueerd? 42 Waarmee moet worden geëvalueerd? 44 2.5.1 Tips om een evaluatievorm te kiezen Hoe moet worden geëvalueerd? 46 Tot slot 57 Reflectievragen 59
44
Evalueren om te Leren: wat bedoel je? Casus 3: Jenny 61 Inleiding 61 3.1 Wat betekent de evaluatiebenadering Evalueren om te Leren? 63 3.1.1 Evalueren om te Leren: een voorbeeld van wat het niet is 63 3.1.2 Evalueren om te Leren: een voorbeeld van wat het wel is 64 3.2 Concretisering van de definitie van Evalueren om te Leren 65 3.3 Bouwstenen van Evalueren om te Leren 66 3.3.1 Evalueren om te Leren, gericht op de instructie van leerlingen 66 3.3.2 Ondersteuning van leraren bij de toepassing van Evalueren om te Leren 71 3.3.3 Ondersteuning door de school bij de toepassing van Evalueren om te Leren 74 3.4 Tot slot 77 Reflectievragen 77
DEEL 2 Praktische vormgeving van Evalueren om te Leren in de klas
4
Feedback door de leerkracht als motor voor zelfregulerend leren 81 Casus 4a: De klas van juffrouw Carmen 81 Inleiding 81 4.1 Definitie en functie van feedback 82 4.2 Aanwijzingen voor het geven van feedback 83 4.2.1 Didactisch coachen 83 4.2.2 Vuistregels 84 4.2.3 Algemene feedbackregels 84 Casus 4b: Sem 85 4.3 Niveaus van feedback 85 4.3.1 Vier niveaus van feedback 86 Casus 4c: Lieve 87 4.4 Vormen van informatie 88 4.4.1 Drie vormen van feedbackinformatie 88 Casus 4d: Imke 90 4.5 Belangrijke factoren bij feedback ter bevordering van zelfregulering 4.5.1 Metacognitie 91
91
4.5.2 Motivatie 91 4.5.3 Attributies 92 4.5.4 Responsiviteit 94 Casus 4e: Jessy 95 4.6 Feedback voor zelfregulering: de afstemmingsstrategie 96 4.6.1 De afstemmingsstrategie nader toegelicht 96 4.6.2 Het inzetten en oefenen van de afstemmingsstrategie 97 Casus 4f: Joris 98 4.7 Tot slot 99 Reflectievragen 100
5
De inzet van peer assessment 101 Casus 5a: De spreekbeurt 101 Casus 5b: Ali B 101 Inleiding 102 5.1 Wat is peer assessment? 102 5.1.1 Conceptuele uitleg van begrippen en indelingen 103 5.1.2 Opzet en inrichting van peer assessment 105 5.1.3 Interactie binnen peer assessment 109 5.1.4 Groepssamenstelling bij peer assessment 110 5.2 De rol van peer assessment 112 5.2.1 De functies van peer assessment 112 5.2.2 Verwachte effecten van het werken met peer assessment 113 5.3 Zelf aan de slag met peer assessment 114 5.3.1 Voorwaarden voor het succesvol inzetten van peer assessment 114 5.3.2 Beoordeling, interactie en samenstelling van de peergroup 115 5.3.3 Criteria 117 5.4 Tot slot 119 Reflectievragen 119
6
Hoe goed ken je jezelf? Zelfbeoordeling en zelfreflectie in het onderwijs Casus 6: Zelfreflectie bij een spreekbeurt 121 Inleiding 122 6.1 Definitie van zelfbeoordeling en zelfreflectie 122 6.1.1 Definitie van zelfbeoordeling 123 6.1.2 Definitie van zelfreflectie 124 6.2 De rol van zelfbeoordeling en zelfreflectie in het curriculum 6.3 Hoe gebruik je zelfbeoordeling en zelfreflectie 128 6.3.1 Van zelfobservatie via zelfbeoordeling naar zelfreflectie 6.3.2 Toepassingsmogelijkheden 130 6.3.3 Zelfbeoordeling door de leerkracht 132 6.4 Tot slot 135 Reflectievragen 135
126 128
121
7
Werken met portfolio’s
137
Casus 7: Circuit 137 Inleiding 137 7.1 Definitie van een portfolio 138 7.2 De rol van portfolio’s: doelen, functies en verwachtingen 139 7.2.1 Formatieve doelen en functies 139 7.2.2 Summatieve doelen 142 7.2.3 Verwachte effecten van werken met portfolio’s 143 7.3 Hoe portfolio’s te gebruiken? 144 7.3.1 Het opzetten en inrichten van portfoliogebruik 144 7.3.2 Vuistregels voor een succesvolle invoering van portfolio’s 148 7.4 Tot slot 149 Reflectievragen 149
8
Evalueren van projectwerk 151 Casus 8: Dorp op school 151 Inleiding 152 8.1 Definitie van projectevaluatie 154 8.2 De rol van projectevaluatie 154 8.2.1 De functie van projectevaluatie 155 8.2.2 Uitgangspunten voor projectevaluatie 155 8.2.3 Verwachte effecten van projectevaluatie 158 8.3 De toepassing van projectevaluatie 159 8.3.1 Opzetten van de projectevaluatie 159 8.3.2 Het evalueren van leeropbrengsten 162 8.3.3 Vuistregels voor succesvolle implementatie van projectevaluatie 8.4 Tot slot 165 Reflectievragen 165
9
Continue voortgangsevaluatie (CVE) 167 Casus 9a: We dachten dat Jaap het aan het leren was! 167 Inleiding 168 9.1 Definitie van CVE 169 9.2 De rol van CVE 172 9.2.1 De functie van CVE 172 9.2.2 Verwachte effecten van CVE 172 9.3 Hoe wordt CVE toegepast? 173 9.3.1 Opzetten van CVE 173 Casus 9b: Nu weten we dat Jaap het aan het leren is! 174 9.3.2 Richtlijnen voor een succesvolle toepassing van CVE 9.4 Tot slot 177 Reflectievragen 177
176
164
DEEL 3 Bouwstenen voor schoolbeleid
10
Opvattingen van leerkrachten over Evalueren om te Leren 181 Casus 10: Martine 181 Inleiding 182 10.1 Hoe denken leerkrachten over Evalueren om te Leren? 182 10.1.1 Het idee dat Evalueren om te Leren onduidelijk is 183 10.1.2 Het idee dat Evalueren om te Leren tijdrovend is 184 10.2 Het effect van verschillende ideeën over Evalueren om te Leren 184 10.2.1 Verschillen tussen denken en doen 184 10.2.2 Verschillen tussen percepties van leerkrachten en van leerlingen 185 10.2.3 Verschillen in percepties en demotivatie 186 10.3 Hoe ontstaat de kloof? 187 10.3.1 Zelfvertrouwen in doceren 187 10.3.2 Schooltaalbeheersing 188 10.4 Tot slot 188 Reflectievragen 189
11
Educatief partnerschap: Evalueren om te Leren met ouders 193 Casus 11a: Huiswerk 193 Casus 11b: Werken met een portfolio 193 Inleiding 194 11.1 Samen werken aan leren 194 11.2 Educatief partnerschap 195 11.3 Wederzijdse verwachtingen 200 11.4 Basisbehoeften van leerkrachten, leerlingen en ouders 202 11.4.1 De behoefte aan veilige relaties 202 11.4.2 De behoefte jezelf als competent te ervaren 203 11.4.3 De behoefte aan autonomie 203 11.5 Verschillen tussen ouders 204 11.6 Communiceren met ouders 204 Casus 11c: Inloggen 205 11.7 Verschillen tussen scholen in educatief partnerschap 206 11.8 Tot slot 208 Reflectievragen 208
12
Kwaliteit garanderen in een context van Evaluatie om te Leren
211
Casus 12: Robothondje 211 Inleiding 211 12.1 Fasen in het beoordelingsproces 212 12.2 Kwaliteitscriteria in het beoordelingsproces: een raamwerk
25
12.3
12.2.1 Criteria voor de WAT-vraag 216 12.2.2 Criteria voor de HOE-vraag 217 12.2.3 Criteria voor de GEVOLG-vraag 217 Tot slot 218 Reflectievraag 219
Bijlage 1 Samenvatting van de bouwstenen 221 Bijlage 2 Inleiding op het gebruik van een leerwinstdocument (Blom, 2011) 223 Bijlage 3 TAFL-Q (aangepaste versie) Literatuur 227 Register
235
Over de auteurs 241
225
