Inhoudsopgave 5 9
15
Inleiding Veilig kopen
67 Schadelijk stoffen n
Dioxines en PCB’s
68
n
PAK’s
69
n
Houdbaarheidsdatum
10
n
Zware metalen
71
n
Vers inkopen
11
n
Acrylamide
73
n
Natuurlijke gifstoffen
74
Veilig koken Hygiëne
n
Wassen groente en fruit
n
Cafeïnehoudende dranken
77
15
n
Schimmelstoffen
78
19
n
Algengifstoffen
79
n Rauw en bereid voedsel apart 20
n
Bestrijdingsmiddelen
80
Doorstralen
82
Verpakkingen
83
n
n
Verhitten
20
n
Veilig barbecueën
23
n
n
25
5
Veilig bewaren Voorraadkast of koelkast
85 Kwetsbare groepen 25
n
Baby’s
85
Indeling koelkast
27
n
Kleine kinderen
90
n
Vriezer
30
n Zwangeren
92
n
Groente en fruit inmaken
32
n Zieken
94
n
Bewaartips
33
n
Ouderen
95
n n
Voedselovergevoeligheid 96 n
37
Ziekmakers
n Voedselvergiftiging
2
37
99 Veiligheid van voedsel
n
Bacteriën
40
n
NVWA
n
Meest voorkomende bacteriën 42
n
Hygiënecode & HACCP
102
99
n
Virussen
52
n
Internationale organisaties
103
n
Gisten en schimmels
54
n
E-nummers
104
n
Parasieten en wormen
55
n
Nieuwe technologieën
106
n
Hormoongebruik
57
n
Antibiotica
58
n
Dierziekten
61
n
Vakantie & onderweg
63
3
VEILIG KOPEN Er is veel zorg besteed aan ons voedsel voor het in de schappen wordt gelegd. Toch kan er altijd een ‘rotte appel’ tussen zitten, dus is het belangrijk om je zintuigen gespitst te houden als je eten gaat kopen.
Koop niet meer dan je nodig hebt Kijk voor je inkopen gaat doen kritisch naar het verbruik van je huishouden. Het kan aanlokkelijk zijn om grote voorraden aan te leggen en voordeelverpakkingen te kopen, maar als het niet wordt opgegeten, zit je al gauw met kasten vol bedorven waar. Het is daarom zinnig om een boodschappenlijstje te maken. Koop van voedingsmiddelen die je maar weinig gebruikt kleine portieverpakkingen.
Hoeveel verspil jij? Per jaar verdwijnt per huishouden gemiddeld 105 kilo voedsel naar het afval, gemiddeld 14% van wat is ingekocht. Dat is bijna één appel op een kilo, ruim een ons gehakt op een kilo of zes sneetjes op een voorgesneden brood. Er zijn veel redenen waarom we eten weggooien. Omdat we… n
meer hebben ingekocht dan nodig
n
meer hebben gekookt dan nodig
n
het niet goed bewaren
n
denken dat we er ziek van worden
Dat is zonde van het geld, want jaarlijks gooi je zo 340 euro weg. Bovendien is het ook nog eens slecht voor het milieu. Om eten te maken en in de supermarkt te krijgen is er namelijk veel energie gebruikt. Vervolgens maakt voedselafval de totale afvalberg nog groter. Door bewust en op maat in te kopen, te bewaren en te koken, gebruik je alleen wat je nodig hebt. Kijk voor meer informatie op www.voedingscentrum.nl/minderverspillen
8
9
Pas je route aan Wanneer je inkopen gaat doen kun je het best eerst de minst bederfelijke
tip!
producten pakken, zoals brood, rijst en koek. Pak daarna kaas en melk en
Diepvriesgroenten of groenten in blik of pot zijn goede alternatieven voor
als laatste vlees, vis en diepvriesproducten.
vers. Door de snelle verwerking zijn ingevroren groenten zelfs net zo gezond. En in groenten in blik of glazen pot zitten bijna evenveel vitamines
Houdbaarheidsdatum: THT of TGT?
en andere voedingsstoffen, als in bereide verse groenten. Ze bevatten
Bedenk bij het kiezen van een product wanneer je het wilt opeten en of het dan
gezonde maaltijd en dus altijd handig om op voorraad te hebben.
echter vaak wel meer zout dan diepvriesgroenten. Deze producten zijn door hun langere houdbaarheidsdatum erg geschikt voor een snelle en
nog houdbaar is. De houdbaarheidsdatum die op de verpakking staat, geldt alleen zolang de verpakking nog dicht is. Let daarom ook goed op of de verpakking wel heel is. Koop geen conservenblikken die gedeukt zijn of producten in verpakkingen die bol staan. Er zijn twee soorten houdbaarheidsdatums, THT en TGT.
Let op: TGT of THT Waar staat het voor?
TGT De ‘Te gebruiken tot’-
Houdbaarheid verse producten Op welke producten?
Na de datum gebruiken?
Bij niet alle verse producten is het wettelijk verplicht om een houdbaarheidsdatum
De vermelding ‘Te
Nee! Door het voedsel
kaas van de versafdeling of markt. Of er staat alleen een verpakkingsdatum op.
kort na aankoop in te
Hieraan kun je zien wanneer het product is verpakt. Hoe dichterbij de verpakkings-
vriezen kun je de houd-
datum, hoe verser het product.
datum geeft aan tot en gebruiken tot’ komt met welke datum het
voor op zeer bederfe-
voedsel veilig gebruikt
lijke voedingsmiddelen, baarheid verlengen tot
mag worden.
zoals verse vis, vers
na de TGT.
gehakt, vlees enz. THT De ‘Ten minste houd-
Vers inkopen te vermelden. Vaak staat er dan ook geen datum op groente, fruit, brood, vlees en
Daarnaast kun je aan de verkoper vragen hoe lang het product houdbaar is. Kijk of de verpakking van verpakte verse producten onbeschadigd is. En let in de winkel op de temperatuur van gekoelde producten. Wat koud hoort te zijn, moet
De vermelding ‘Ten
Ja, als de verpakking
baar tot’-datum geeft
minste houdbaar tot’
onbeschadigd is en/of
aan tot en met welke
komt voor op een
de aanblik, de geur en
datum het voedsel de
uitgebreide reeks van
de smaak van het
Seizoenen
juiste kwaliteit behoudt. gekoelde, ingevroren,
voedsel goed zijn.
Koop groente en fruit van het seizoen. De tijd tussen oogst
in de winkel ook echt koud aanvoelen. Anders kun je het beter laten staan.
gedroogde (pasta, rijst),
en verkoop is dan veel korter dan bij producten die van
ingeblikte en andere
ver worden aangevoerd. Bovendien zijn ze vaak goed-
voedingsmiddelen
koper en minder belastend voor het milieu.
(plantaardige olie, chocolade enz.). Hoe lang producten na opening nog houdbaar zijn, verschilt per product. Kijk hiervoor in de bewaarwijzer of op www.voedingscentrum.nl/bewaarwijzer.
10
11
Verse producten beoordelen
Eieren
Verse producten kun je vooral beoordelen op uiterlijk, geur, kleur en smaak.
n
Elk product heeft eigenschappen waar je op kunt letten.
Het is wettelijk vastgelegd dat een vers ei nooit ouder mag zijn dan 28 dagen na de legdatum. De THT-datum geeft de dag aan dat het ei 28 dagen oud is. Hierna kun je een ei nog eten, maar kook of bak het altijd volledig.
Groente en fruit
n
Wil je weten of een ei vers is? Schudt het zachtjes bij je oor heen en weer. Hoor je niets dan is het kakelvers. Hoor je de inhoud bewegen, dan is het een oud ei.
n
Verse groente heeft een mooie kleur, ook aan de randen. Dat geldt ook voor
n
Groente als knollen en wortels moeten stevig aanvoelen. Blader- en stengelgroente
Brood
mag niet slap of verlept zijn.
n
Vers brood heeft een knapperige korst, is geurig en zacht van binnen.
Vers fruit moet ook stevig aanvoelen. De schil mag niet uitgedroogd zijn of
n
Kijk bij voorverpakt brood naar de THT-datum. Staat er geen THT-datum op,
voorgesneden, panklare groenten.
n
beschadigd, want dan krijgen schimmels en bacteriën vrij spel.
dan mag het brood niet langer dan 1 dag geleden verpakt zijn. Kijk hiervoor naar de verpakkingsdatum.
Vlees en kip n
n
n
Vers vlees heeft een prettige, bijna frisse geur. Een zure lucht is een teken van bederf.
tip!
Een goede structuur is ook een teken van versheid. Plakkerig vlees is bezig te
Wees alert bij goedkope, afgeprijsde producten. Soms zijn deze producten
bederven.
nog maar kort houdbaar, vaak moet je ze op de dag van aankoop al opeten.
Staat er een houdbaarheidsdatum op, gebruik het vlees dan nooit na de uiterste houdbaarheidsdatum (te gebruiken tot).
n
Bedorven vlees is verkleurd, maar verkleurd vlees niet altijd bedorven!
Op naar huis
Geur zegt vaak meer over de versheid van vlees, dan kleur.
Nu heb je misschien wel de mooiste producten uit de winkel in je karretje liggen, maar je wilt ze ook onbeschadigd thuis krijgen. Ook hier zijn een paar simpele
Verse vis n
Koop vis zo vers mogelijk. Verse vis heeft geen officiële houdbaarheidsdatum.
trucs voor. n
Leg bij de kassa eerst de zware spullen, zoals pakken zuivel en wasmiddel, op
Het advies is om het op de dag van aankoop op te eten.
de loopband. Wanneer je dan je tassen en kratten vult, komen deze zware
n
Zowel voorverpakte als niet voorverpakte vis moet bij aankoop goed koud
boodschappen automatisch onderin. Daarmee voorkom je dat groente, fruit en
n
De ogen van de vis moeten helder zijn en een beetje bol staan.
n
De kieuwen zijn helder rood en niet slijmerig, alleen makreel heeft bruine kieuwen.
n n n
Verse vis of visfilet heeft niet of nauwelijks geur. Zeker geen vis- of ammoniakgeur!
vlees beschadigen, waardoor ze eerder bederven.
aanvoelen. n
Doe diepvriesproducten en gekoelde producten, zoals melk, vlees en vis in een koeltas. Deze zijn het meest kwetsbaar voor bederf.
De schubben glinsteren en laten niet makkelijk los.
n
Breng de boodschappen meteen naar huis en berg ze op zodra je thuis bent.
Verse visfilet glanst en heeft geen verkleuringen.
n
Zet bederfelijke producten (‘gekoeld bewaren’) zo snel mogelijk in de koelkast en diepvriesproducten in de vriezer. Zet producten met het advies ‘koel bewaren’ op een koele, donkere plek (12-15˚C).
12
13
VEILIG KOKEN Als je ergens zelf invloed kunt hebben op de veiligheid van je voeding, dan is het wel in je eigen keuken. Hygiënisch koken verkleint de kans op een voedselinfectie.
Een schoon begin Wanneer je de keukenboel goed schoonhoudt, beperk je de kans op een voedselinfectie aanzienlijk. Maar wat is de beste methode?
Was regelmatig je handen De hele dag door kom je met bacteriën, virussen en andere ziekmakers in aanraking. Daarom is het belangrijk om je handen dagelijks regelmatig te wassen. Wen kinderen ook aan om regelmatig hun handen te wassen, bijvoorbeeld na het gebruik van het toilet, na het aaien van huisdieren of dieren op de kinderboerderij, na het buitenspelen in de zandbak en voor het eten. De beste manier om je handen te wassen is: n
onder stromend water
n
met zeep
n
handenwrijvend over de hele hand
n
minstens tien seconden
n
ook tussen de vingers en onder de nagels
Na het afspoelen goed afdrogen aan een droge, schone handdoek of – nog beter – aan een papieren wegwerphanddoek.
tip! Onder ringen kunnen zich op de huid bacteriën ophopen. Doe deze handsieraden daarom af voordat je je handen wast en doe ze pas weer aan nadat je klaar bent met koken. Zo voorkom je dat ze besmet worden en bacteriën kunnen overdragen.
14
15
Handen wassen moet vaker dan je denkt, was ze altijd: n
voordat je voedsel klaar maakt
n
voor het eten
n
na contact met rauw vlees, rauwe groente, vis, gevogelte en
n
Controleer net voor het opstarten of de sproeiarmen van de vaatwasser vrij kunnen ronddraaien. Zo bereiken de waterstralen alle delen van je vaat en treedt er geen beschadiging op.
n
rauwe eieren, bijvoorbeeld bij het breken van eieren
Laat je vaatwasser leeg draaien met een machinereiniger om zo je vaatwasser van binnenin te reinigen en te ontkalken. Azijn werkt ook goed!
n
na gebruik van toilet
n
na contact met de afvalbak
n
na contact met huisdieren
n
na hoesten of niezen, zeker als je aan het koken bent
Keukenhulpmiddelen zoals een garde, staafmixer of blikopener zijn moeilijk schoon
n
na contact met vuil textiel
te maken. Zet ze daarom voor de afwas in een handwarm sopje, zodat ze een tijdje
n
na het verschonen van de baby
kunnen weken. Berg ze pas op als ze goed schoon en droog zijn.
n
Vergeet bij het schoonmaken de deurrubbers niet. Deze zijn goed schoon te krijgen door ze met een sopje van afwasmiddel en water te behandelen.
Overdreven? Toch niet. Uit onderzoek blijkt dat het juist en regelmatig handenwassen veel infecties kan voorkomen. Te schoon?
Met de hand afwassen? Gebruik een afwasborstel
‘Het moet allemaal ook niet te schoon zijn, want dan kan ik helemaal niet
In de afwasmachine worden bacteriën beter verwijderd dan wanneer je met de
meer tegen bacteriën’, hoor je mensen wel eens zeggen. Dit berust op
hand afwast. Als je met de hand afwast, zorg dan dat je goed heet water
een – gevaarlijk – misverstand. Als je van een bepaalde bacterie ziek bent
gebruikt. Gebruik liever geen afwassponsje, daar blijven te veel bacteriën in zitten.
geworden betekent dat niet dat je resistent bent voor een volgende keer.
Gebruik een afwasborstel als hygiënisch alternatief. Droog na het afwassen de vaat
‘Te schoon’ bestaat dus niet.
goed af met een schone droge theedoek. Drogen aan de lucht kan ook.
Zo houd je de vaatwasser schoon
Doekjes en sponsjes
Veel huishoudens hebben tegenwoordig een vaatwasser. Een ideale hulp,
Natte vaatdoekjes, keukendoeken en afwassponsjes zitten vol met bacteriën. Als die
maar deze apparaten zijn vaak vochtig en warm en daardoor ook een perfecte
met eten in aanraking komen, kun je ziek worden. Neem de volgende maatregelen:
leefomgeving voor ziektekiemen. Een teken dat de vaatwasser niet meer helemaal
n
Verschoon vaatdoekjes elke dag
schoon is, is wanneer hij wat gaat stinken, ook al is de vaat net gedaan.
n
Was vaatdoekjes op 60°C
Meestal staan in de gebruikershandleiding van de vaatwasser aanwijzingen hoe je
n
Was je op lage temperaturen? Strijk het keukengoed dan op een hoge
de vaatwasser het beste schoon kunt maken. Hier enkele algemene tips om hem schoon te krijgen en te houden.
temperatuur om de bacteriën te doden n
Gebruik keukenrol voor hele vieze oppervlakken
Verwijder altijd losse etensresten van borden en pannen. Dit kan het filter en het
n
Vervang handdoeken en theedoeken regelmatig
waswater vervuilen of je filter verstoppen.
n
Hang natte doeken uit zodat ze kunnen drogen
n
Kijk regelmatig het filter na en maak hem schoon, zodat hij niet verstopt raakt.
Sommige mensen bewaren hun vaatdoekjes in chloorwater om
n
Laat je machine eens per maand op hoge temperatuur draaien (meer dan 70°C).
te ‘ontsmetten’, maar dit doodt bacteriën niet.
n
Dit zorgt ervoor dat bacteriën gedood worden.
16
17
