Inhoudelijk Plan Internationaal Lied Festival Zeist 2016 (d.d. 27 november 2015) Samenvatting Van dinsdag 17 tot en met zondag 22 mei 2016 organiseert de Stichting Internationaal Lied Festival Zeist (ILFZ) voor de eerste maal het Internationaal Lied Festival Zeist. Het lied (weer) op de kaart zetten in Nederland voor een breed publiek, dat is de centrale missie. Door het leggen van vernieuwende verbindingen tussen de rijke traditie en moderne interpretatie. Door hedendaagse internationaal gerenommeerde liedvertolkers in contact te brengen met nieuwe generaties. Door het publiek niet alleen de gelegenheid te geven luisterend te genieten, maar ook zelf actief deel te nemen aan het festival. Door te kiezen voor een centrale, goed bereikbare plek in het land: de Broederkerk in de parkachtige omgeving van Slot Zeist. Het Internationaal Lied Festival Zeist wordt jaarlijks in het voorjaar gehouden. De eerste editie van het festival is geheel gewijd aan de ultieme liedcomponist Schubert. De internationaal vermaarde bas Robert Holl is aangesteld als artistiek leider. Inleiding Zingen zit in ons bloed. Er zijn veel actieve koren, er wordt veel gezongen, en toch bestaat er geen festival dat volledig gewijd is aan de liedkunst. Er zijn wel meerdere muziekfestivals waar de zangkunst een programmaonderdeel is, zoals bij de bekende Zeister Muziekdagen en het Internationaal Kamermuziek Festival. Maar het ontbreekt de regio, en zelfs Nederland, aan een festival geheel gewijd aan de klassieke zangkunst. Daar gaat het Internationaal Lied Festival verandering in brengen. Onderscheidende kenmerken Het Internationaal Lied Festival Zeist onderscheidt zich door het programmeren van internationaal vooraanstaande topmusici. Zowel gearriveerde musici als aanstormend talent treden op en geven masterclasses en workshops. Hun uitstraling en expertise leidt tot uitvoeringen van de hoogste kwaliteit. Door de focus op de vocaal klassieke muziek krijgt het festival een duidelijk gezicht, en verwacht daarmee een breed publiek aan te trekken uit Zeist, de regio en zelfs het hele land. De masterclasses en inleidingen door topvocalisten en –pedagogen zorgen voor een verdieping van de beleving. Het festival werkt nauw samen met nationale en internationale topinstituten zoals Het Concertgebouw, Tivoli Vredenburg, Conservatoria (o.a. van den Haag en Utrecht) en bijvoorbeeld de Universität für Musik und Darstellende Kunst in Wenen. Een platform voor talentontwikkeling van zowel nationale als internationale conservatoriumstudenten. Laagdrempelige educatieve- en participatieactiviteiten voor kinderen, jongeren én volwassenen geven de verbinding met huidige en toekomstige liefhebbers vorm. Het festival geeft Zeist een extra economische impuls, de horeca en andere ondernemers profiteren mee van deze extra aandacht. Aanleiding Door de secularisatie, de vergrijzing en keuzes in het onderwijs verliest klassieke zang in Nederland terrein. Juist in deze regio, waar van oudsher veel en graag gezongen werd, is een nieuwe impuls nodig. De regio kent een uitgebreide koortraditie, maar liedkunst krijgt minder aandacht. Ook is het lastig voor de bestaande koren om nieuwe leden te werven. Er is weinig gelegenheid om met het brede repertoire in aanraking te komen. Daarom is een Lied Academie onderdeel van het Internationaal Lied Festival. De Academie bestaat uit het geven masterclasses aan jonge musici, en het organiseren van lezingen en workshops voor professionals en amateurs. Met het Festival en de Academie zetten we de liedkunst in een nieuw daglicht en geven we iedereen de kans om kennis te nemen van het prachtige en rijke zangrepertoire. Het Festival brengt nieuwe inspiratie naar Zeist. Het Internationaal Lied Festival Zeist is het enige klassieke Lied Festival van Nederland. We hopen dat binnen drie jaar iedereen in Nederland, en zelfs daarbuiten, Zeist weet te vinden als ‘the place to be’ als je van zangkunst houdt. Zang, de oervorm van de muziekkunst, krijgt het podium dat zij verdient.
1
Projectdoel Het festival wil: - een podium geven aan nationale en internationale topmusici, zowel gerenommeerd als aanstormend; - de klassieke zangkunst voor een breed publiek toegankelijk maken; - nieuwe interpretaties van klassiek werk de ruimte geven; - talentontwikkeling stimuleren door masterclasses en door samenwerkingsverbanden aan te gaan met amateurmusici. Projectinhoud 2016 - Acht liedrecitals met liederen voor solostem en ensembles van Schubert, waaronder de liedcycli “Die Schöne Müllerin” en “Schwanengesang”. - Inleidingen bij de Liedrecitals, onder andere door de beroemde sopraan Elly Ameling - Familieconcert, m.m.v. lokale koren en (koor)scholen - Themaconcert m.m.v. lokale jonge talenten ‘Schubert en ik” - Een driedaagse Schubert Masterclass, gegeven door gerenommeerde docenten Robert Holl (bas) en Graham Johnson (piano) - Slotconcert door de deelnemers aan de Masterclass - Themalessen ‘klassieke zangkunst aan de hand van Schubert’ voor scholieren van 10 – 14 jaar - Hertaalproject voor jongeren (voortgezet onderwijs) rondom teksten van Goethe e.a. door Schubert getoonzette dichters - Film over Schubert - Ochtendwandelingen met rondleiding door Gilde Zeist en aansluitend lunchconcert Schubert De artistiek leider van het ILFZ 2016, de internationaal vermaarde bas en gerenommeerd zangpedagoog Robert Holl, heeft ervoor gekozen om het eerste Internationaal Lied Festival Zeist volledig te wijden aan de liederen van Schubert. Ter motivering van deze keuze citeren wij uit de Biografie Franz Schubert door dr. J.L. Broeckx: “Schubert is de ultieme liedcomponist. In de liedkunst heeft Schubert zijn historische zending vervuld: hij heeft het Duitse romantische lied definitief gestalte gegeven. Het berust op een intieme toon, een beknopte, overzichtelijke vorm en samenwerking van zangstem en instrumentale omlijsting, om de diepere zin van de tekst intense uitdrukking te geven. Schubert wil echter als componist niet op tirannieke wijze over de tekst heersen; hij past zich aan bij elke tekstdichter en bij de stemming van elk vers. Daardoor herhaalt hij zich nooit en wordt zijn liedkunst, ondanks het grote aantal werken, nooit eentonig. Muzikale en literaire gedachten groeien volkomen samen. Bij dat alles laat Schubert zich niet door wijsgerige overwegingen leiden. Hij vertrouwt volkomen op zijn spontane intuïtie, zodat vele van zijn liederen als het ware de afdruk zijn van een al dan niet bewuste belevenis. Zijn liedkunst berust op stemmingen en aanvechtingen, niet op betogende expressie, zoals de latere, hoogromantische liedkunst. Wel heeft Schubert de weg aangewezen waarlangs het Duitse lied zich verder zal ontwikkelen, maar het spreekt vanzelf dat zijn opvolgers (Schumann, Brahms, Strauss e.a.) elk een eigen karakter aan dat lied gegeven hebben. Toch blijft het Schuberts historische betekenis dat hij de grondslag legde voor de inkeer, de zelfbezinning en de synthese van tekst en melodie, van melodie en instrumentale omlijsting, die de grootheid van de Duitse romantische liedkunst blijven uitmaken. In totaal componeerde Schubert meer dan 600 liederen, waarvan ruim 100 meerstemmig.” Schubert Masterclass Voor jonge zangers en hun begeleiders is het van doorslaggevend belang om in ontwikkeling te blijven na afloop van hun professionele studie. De masterclass voorziet daarin. Deze voor het publiek toegankelijke interpretatiecursus is nadrukkelijk bestemd voor liedduo's en behandelt de zanger en diens begeleider niet langer als gescheiden musici maar als een onlosmakelijke eenheid. Een dergelijke benadering is van belang, gelet op de dikwijls eenzijdige aandacht voor de vocale aspecten van het liedvak. In het klassieke lied smelten de muzikale en poëtische gedachten van de componist volkomen samen. Om hier een optimale interpretatie aan te kunnen geven is een eerste vereiste dat vocalisten hun verbeeldingskracht ontwikkelen. Daarom stimuleert de docent Robert Holl bij de zangers het voorstellingsvermogen; verbeelding stelt de zanger immers in staat om uitdrukking te geven aan de thematiek van de liedtekst, aan een fijnzinnige uiting van emoties en aan taalnuances.
2
Ten overstaan van de duo’s ontdoet Robert Holl de liederen van hun onschuld, door nadrukkelijk te wijzen op hun literaire kwaliteiten en het psychologisch raffinement van de tekstuitbeelding. Hij besteedt aandacht aan het verschil in stemgebruik (veelkleurigheid in de stem), klemtonen, expressie, emotie en lichaamstaal, in relatie tot de verschillende tekstbelevingen. Graham Johnson belicht de pianopartij. Hij toont aan dat een pianist een zanger wel degelijk kan stimuleren; door impulsen te geven of soms juist door tegengestelde kleuren aan te brengen. Graham Johnson was de stuwende kracht en de onvermoeibare begeleider bij de opnames van de complete liederen van Schubert en hij is de auteur van het driedelige naslagwerk over alle liederen van Schubert. Het respect waarmee de docenten van deze masterclass de liedkunst tegemoet treden zal waarneembaar zijn tijdens hun podiumoverleg met de liedduo's. Hun kennis van de liederen van Schubert verleent de masterclass bij voorbaat een bijzonder karakter. Uitvoerenden Liedrecitals Het Internationaal Lied Festival Zeist heeft uitvoerenden van zeer hoog internationaal niveau enthousiast kunnen maken voor de eerste editie. In het programma komen onder meer voor: De zangers Robert Holl, Lenneke Ruiten, Alexander Kaimbacher, Benjamin Appl en Bernarda Fink en de pianisten Graham Johnson, Thom Janssen, Roger Braun, Anthony Spiri en Rudolf Jansen. In verschillende samenstellingen verzorgen zij zes liedrecitals. Daarnaast biedt het Festival ook een podium aan gevorderde zangstudenten in het Slotconcert van de Masterclass en in het Liedrecital “De Vrolijke Franz” en aan aanstormend talent in het liedrecital “Rising Stars”. Al deze uitvoerenden staan borg voor een festival van buitengewoon hoog niveau. Educatie en participatie Het Internationaal Lied Festival besteedt veel aandacht aan educatieve activiteiten. Het festival sluit aan bij het reeds ontwikkelde educatieve beleid binnen de gemeente Zeist, en bij planvorming binnen de sector. Centrale doelstelling van het project educatie en participatie: Met het meest toegankelijke ‘instrument’ als voertuig – nl. de menselijke stem – een verbinding tot stand brengen tussen beoefenaren van allerlei pluimage: van absolute beginners/liefhebber tot professionals/wereldsterren. Met gebruikmaking van de lokale / regionale ‘culturele humuslaag’ in de vorm van allerlei partners die de verschillende doelgroepen goed kennen en bereiken kunnen. De educatie en participatie van de eerste editie wordt vormgegeven door: 1. Themalessen ‘klassieke zang Duitsland/Oostenrijk aan de hand van een Schubert-lied. 2. Themaconcert ‘Schubert en ik’ door lokale (jonge) talenten. 3. Hertaalproject Schubertlied(eren) i.s.m. scholen voor voortgezet onderwijs (vakken muziek, kunstgeschiedenis, Duits). 4. Familieconcert i.s.m. kinderkoor en amateur-projectkoor. 5. Bezoeken aan de Masterclasses voor leerlingen primair onderwijs en voortgezet onderwijs en conservatoria. Deze vijf deelprojecten worden in het volgende nader uitgewerkt. 1. Themalessen ‘Muziek uit Duitsland/Oostenrijk’ bovenbouw primair onderwijs In Zeist is sinds 2 jaar het Netwerk Cultuureducatie actief. Dit verzorgt een Onderwijslijn Cultuur voor alle klassen van alle scholen primair onderwijs in Zeist. Onderdeel van de leerlijn muziek is ‘Musica Mundo’, voor de groepen (6)/7/8. In het kader van de samenwerking met ILFZ2016 worden themalessen klassiek zang a.d.h.v. Schubert ontwikkeld. Een lokale verteller en musici die verbonden zijn aan het festival worden ingezet (al dan niet met digitale hulpmiddelen) om het klassieke (Schubert-)lied tot klinken te brengen in de klas. Looptijd: maart – mei 2016 Deelprojectleider: Marcel Jansen, freelance ontwikkelaar cultuureducatie
3
2. Themaconcert ‘Schubert en ik’ voor lokale (jonge) talenten De Zeister Muziekschool heeft een Music & Talent Academy. Doelstelling is talenten van 10 – 18 jaar breed te ontwikkelen. Er is een samenwerking met de opleiding Musician 3.0 van de HKU (Utrechts Conservatorium), waar niet alleen op hoog niveau ‘performing’ gevraagd wordt van de muzikant, maar op gelijkwaardig niveau ook ‘creating’ en ‘communicating’. De programmering van ILFZ2016 biedt een uitgelezen kans om de jongeren uit te dagen hun eigen versie van / reactie op een Schubertlied te ontwikkelen en uit te voeren. Looptijd: maart – mei 2016 Deelprojectleider: André Arends, coördinator Music & Talent Academy, docent compositie Zeister Muziekschool Projectmedewerker: Annelies van Gerven, docent zang en projectleider zang & muziektheater Zeister Muziekschool 3. Hertaalproject Schubertlied(eren) Middelbare scholieren maken, met begeleiding van professionals (vertaler, musici, eigen docenten) een eigen vertaling, een hertaling, van een lied van Schubert/Goethe. Deze wordt ter afsluiting uitgevoerd op het Liedfestival door een professionele zanger. Uiteraard wordt gebruik gemaakt van een lied dat geprogrammeerd wordt als onderdeel van de Masterclasses voor (pre)professionele zangers/zangstudenten van Conservatoria in Nederland en daarbuiten. Opzet en planning lessen: 1. introductie muziek Schubert (uitvoering zang/piano, tijdens masterclass dinsdag) 2. hertalen (start met een workshop van een professionele vertaler, woensdag) 3. hertalen (blokuur op woensdag/donderdag) 4. naar de uitvoering van de hertalingen, als onderdeel van het Slotconcert Masterclasses (vrijdag), Themaconcert (zaterdag) en/of Familieconcert (zondag). Afhankelijk van resultaat/niveau en praktische mogelijkheid misschien zelfs als onderdeel van het professioneel programma. Overige opmerkingen/overwegingen: - Minimum niveau: 4 havo - Samenwerking schoolvakken muziek en Duits. Voorkeur voor Duits: heeft weinig praktische invulling; bij vak Muziek zou de verwarring kunnen ontstaan dat de leerling zelf moet musiceren. - De leerlingen zullen bij het hertalen niet de essentie van de tekst verlaten, maar proberen een zo mooi mogelijke hertaling te maken. (Een hele vrije vertaling, bijvoorbeeld over een voetbalwedstrijd, is leuk en haalt de creativiteit bij jongeren veel meer naar boven.) Looptijd: mei 2016, tijdens het festival Deelprojectleider: Jennie Duif, freelance projectmedewerker cultuur en educatie 4. Familieconcert i.s.m. kinderkoor en amateur-projectkoor Op zondagmiddag wordt een Familieconcert gepland met een divers programma van liederen en koorwerken van Schubert. Een mix van amateurs en (pre-)professionals treedt op. Het concert kent de volgende 3-trapsopzet: 1. Spil is Collegium Vocale Zeist onder leiding van Gerard Beemster. Hoofdwerk is (een of enkele delen uit een van de) Deutsche Messe(n). ‘Gemeentezang’ is een onderdeel, dus ook het algemene publiek krijgt een actieve rol. Een van de (internationale) solisten uit het professionele programma zal met het koor optreden. 2. Met een kinderkoor, samengesteld uit leerlingen van de Kathedrale Koorschool Utrecht, Vrije School Zeist en de kinderkoren van de Zeister Muziekschool zullen 1 of 2 liederen worden uitgevoerd (Ständchen, Mirjams Siegesgesang) m.m.v. een (internationale) solist. 3. Het programma wordt gecompleteerd met een optreden van een masterclass-duo. Looptijd: maart – mei 2016 (repetities koren) Deelprojectleider: Marcel Jansen Koorleider: Gerard Beemster
4
5. Organisatie bezoek masterclasses voor leerlingen primair en voortgezet onderwijs en conservatoria Voor het bezoek aan de Masterclasses voor (pre)professionele musici van woensdag t/m vrijdag in de festivalweek zal actief geworven worden en zullen introducties voor de leerlingen worden verzorgd. Looptijd: tweede helft mei Deelprojectleider: Marcel Jansen Dit Festival wakkert de publieke belangstelling aan voor de liedkunst en bewerkstelligt bij de toehoorders een vermeerdering aan inzicht in de interpretatie van het lied. Daartoe zijn twee onderdelen van wezenlijk belang: de ontleding van de gezongen melodie en de muzikale inhoudsbehandeling van de literaire tekst. Inzicht in die aspecten stelt het publiek in staat tot een gefundeerde kwaliteitsbeoordeling van de uitvoeringen, teneinde het belang en de betekenis van de liedkunst ook aan toekomstige generaties te kunnen doorgeven. Onderdelen die hier het sterkst aan bijdragen zijn de Masterclass en de Inleidingen. Doelgroepen project - Een zo groot en breed mogelijk publiek, nationaal en internationaal, dat houdt van poëzie, zang en/of muziek. - Conservatoriumstudenten, nationaal en internationaal; - Amateurzangers uit de regio Zeist / Utrechtse Heuvelrug / Midden-Nederland - Scholieren van 10 – ca. 18 jaar uit Zeist / Utrechtse Heuvelrug / Utrecht Bereik project Het geconcentreerde aanbod en het hoge niveau van de uitvoerenden maken het Internationaal Lied Festival Zeist heel aantrekkelijk. Bezoekers uit het hele land worden verwacht. We verwachten in totaal circa 1350 bezoekers aan de concerten en masterclasses en circa 1500 leerlingen die via de themalessen met de festivalthematiek en –muziek in aanraking komen. Publiciteit project - Website, facebookpagina en twitteraccount (‘in de lucht’ vanaf december 2015) - Persberichten bij kranten, tijdschriften, radio- en TV programma’s, en relevante muziekorganisaties. - Advertenties in (regionale en landelijke) kranten en muziektijdschriften. - Free publicity - Affiliate promotie door samenwerking met lokale, regionale en landelijke partners (muziekscholen, collegafestivals en andere culturele organisaties) - Er zullen flyers worden gedistribueerd en posters worden opgehangen bij culturele contactpunten in heel Nederland. - De website van de Stichting ILFZ bevat een actueel overzicht met diverse wetenswaardigheden het festival. Met de publiciteit, ook via radio 4 (Spiegelzaal, Podium, Passaggio, Muziekwijzer) bereiken we een veelvoud van het aantal bezoekers. Dit evenement wakkert de publieke belangstelling aan voor de liedkunst en met het brede programma van masterclass, recitals, het familieconcert en inleidingen en laat de bezoekers de veelzijdigheid en de kwaliteit van de liedkunst ervaren. Ondernemerschap Het festival ontvangt inkomsten uit recettes en uit een (nog op te richten) vriendenkring. Daarnaast worden sponsoren gezocht en werft het festival gelden bij fondsen, de gemeente en de provincie. Vanwege het internationale karakter worden ook Europese subsidies aangevraagd. De ambitie is om voor een goed evenwicht te zorgen tussen eigen inkomsten, de sponsoring en de fondsen en subsidies. Ook al heeft het festival geen winstoogmerk, de opbouw van een bescheiden vermogen is noodzakelijk om risico’s op te vangen en om plannen en nieuwe formats te ontwikkelen.
5
Samenwerking Het Internationaal Lied Festival werkt samen met podia, conservatoria, internationale festivals en culturele organisaties. Zo is er al overleg met onder meer: - Slot Zeist: gedeelde programmering van concerten/voorstellingen met nationale allure; - Tivoli/Vredenburg: gedeelde programmering van concerten/voorstellingen met internationale allure; - Beroemde internationale liedconcoursen, zoals Internationaler Wettbewerb “Das Lied”, Berlijn en het Internationale Vocalistenconcours (IVC), den Bosch. Prijswinnaars van deze concoursen worden uitgenodigd om op te treden op bij het Internationale Lied Festival Zeist; - Internationale instituten, zoals de Universität für Musik und Darstellende Kunst in Wenen en de Guildhall School of Music and Drama; - Conservatoria (o.a. van den Haag en Utrecht): deelname studenten aan concerten en masterclasses; - Het Concertgebouw Amsterdam; afdeling educatie (‘Zing en beleef’); - Zeister Muziekschool / Netwerk Cultuureducatie: verbinding met het onderwijs en amateurs - Vereniging Vrienden van het Lied: Benadering doelgroep liefhebbers van liedkunst Daarnaast sluiten we voor marketing en arrangementen aan bij de VVV Utrecht en hotels en restaurants in de regio. Plaats Internationaal Lied Festival Zeist in het bestel; meerjarige ambities Het Internationaal Lied Festival Zeist wil binnen drie jaar een toonaangevend liedfestival worden. In het eerste jaar staat enerzijds het neerzetten van een toonaangevend programma onder leiding van artistiek leider Robert Holl centraal en anderzijds op opzetten van een soepele organisatie en een netwerk van partnerschappen voor de toekomst. In de volgende edities wordt het artistiek concept langs de historische lijnen verder uitgebouwd, via Schumann naar de latere negentiende eeuw. De stichting heeft ten doel: - het organiseren van zowel nationale als internationale muzikale evenementen op het gebied van vocale klassieke muziek; - het bevorderen van talentontwikkeling op het gebied van klassieke zang; - het bevorderen van regionale, nationale en internationale samenwerking tussen organisaties met dezelfde doelstelling; - het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door: - hoogwaardige vocale concerten; - de Lied Academie voor talentontwikkeling; - het verrichten van studies met als doel een verdieping van de teksten en een bijdrage te leveren aan het Europese gedachte en cultuurgoed; - educatieve projecten voor muziekscholen, basis- en middelbare scholen; - project Zing en Beleef voor koren; - public relations en marketing. De Stichting Internationaal Lied Festival Zeist is opgericht op 5 juni 2015. De organisatie is ingericht als stichting met een bestuur. De stichting volgt de Code Cultural Governance voor transparant en goed bestuur. In het bestuur zijn alle functies geborgd op het gebied van programmering, marketing en organisatie. Het bestuur ontvangt geen vergoeding. De stichting laat zich adviseren door professionals uit het veld. In de begroting houden we rekening met de inhuur van externen voor bijvoorbeeld de website en kaartverkoop. De organisatie maakt daarnaast zoveel mogelijk gebruik van enthousiaste vrijwilligers.
6
