inhoud
1
Voorwoord
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
11
Introductie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
13
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2 Waarom veranderen zo gecompliceerd is 2.1 Over losjes gekoppelde systemen 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4
2.2
Over managen en gemanaged worden 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4
2.3
2.5
2.6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Actietheorie en macht . . . . . . . . . . . . . Informele organisatie . . . . . . . . . . . . . . Economische uitwisseling in groepen . . . . . Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten
Over fixaties 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4
.
Dynamisch evenwicht . . . . . . . . . . . . . Autonome ontwikkeling . . . . . . . . . . . . Structurele spanning en structurele conflicten . Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten
Sociopolitieke mechanismen 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4
.
Autonome medewerkers en hiërarchische managers Oerconflict . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pocket veto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten
Over chaosdenken 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4
2.4
Ambiguïteiten in organisaties . . . . . . . . . Losse koppeling tussen opvattingen en gedrag . Vuilnisvatbesluitvorming . . . . . . . . . . . . Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gemene problemen . . . . . . . . . . . . . . . Ontwikkelingspatronen in groepen . . . . . . . Vergiftigende emoties en verwaarlozing . . . . Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten
Vijf groepen mechanismen vol irrationaliteit
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
21 22 23 24 25 26 28 28 30 31 33 34 35 38 41 43 44 44 45 46 47 48 49 51 53 56 57
handboek voor de veranderkundige
5
i n h o u d
3 Denken over veranderen in vijf kleuren 3.1 Veranderingsstrategieën en benaderingen 3.2 Vijf gekleurde betekenissen van het woord veranderen 3.3 Vijf kleurendrukken uitgewerkt .
3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5
3.4 3.5 3.6 3.7 3.8
Geeldrukdenken Blauwdrukdenken Rooddrukdenken Groendrukdenken Witdrukdenken
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Een paar voorbeelden . . . . . . . . . Idealen en valkuilen . . . . . . . . . . Wat is effectief, waar en werkzaam? Andere kleuren en ‘superparadigma’ Werken met kleuren: Joseph en Johanna
4 Hoofdbestanddelen van geplande verandering 4.1 Bestanddelen van de methode 4.2 Uitkomsten, effecten en bestemming 4.3 Context en historie: invloedsfactoren op het veranderidee 4.4 Rollen en actoren 4.5 Fasen en processen 4.6 Communicatie en betekenisgeving 4.7 Sturing en reflectie 4.8 Spelen met de bestanddelen: een uitgebreid voorbeeld 5
.
.
.
5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4
5.3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Meervoudig kijken . . . . Gebruiken van modellen . Diagnose is ook een interventie Diagnose als onderzoeksproces .
.
.
.
Betekenis geven: wat is de angel of kiem? Inzetten van intuïtie of causale diagrammen Participatie: wel of niet? . . . . . . . .
Casus ‘Organisatie X’ (deel 1)
leren veranderen
.
.
Kern van het vraagstuk 5.3.1 5.3.2 5.3.3
5.4
.
.
.
Begrijpen wat er aan de hand is 5.1 Aanloop naar de diagnose 5.2 Diagnose .
.
.
.
6
.
.
.
.
.
.
.
.
61 63 64 69 69 74 75 77 80 82 85 87 91 94 103 103 108 113 118 121 125 132 136 143 144 146 146 153 158 160 163 164 165 169 170
inhoud
6 Verandering tot realiteit maken 6.1 Veranderstrategie .
6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.1.4 6.1.5
6.2
6.3 6.4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
De eerste vier vragen als indicatoren voor strategiekeuze Vraag vijf: Kan het met meer van hetzelfde? . . . Vraag zes: Wat beweegt mensen hier? . . . . . . Wikken en wegen bij de strategievorming . . . . . Vaststellen van de veranderstrategie . . . . . . . .
Interventieplan 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Versterken van de aanpak: focussen . . . . . . . . . Samenhang en consistentie zoeken: balanceren . . . Communiceerbaar maken: managen van verwachtingen De moeite waard: relevant houden . . . . . . . . . .
Interventies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe ging het verder met casus ‘Organisatie X’ (deel 2)
.
7 Voorbeelden van diagnosemodellen 7.1 Eisenhower-principe, curriculum vitae, tijdschrijven 7.2 Profijtformule voor professionele organisaties, visgraatdiagram, taakgeledingsschema 7.3 Balanced scorecard, portfolioanalyse, ‘activity based costing’ 7.4 Concurrentiestructuur, omgevingsanalyse, ‘experience curves’ 7.5 Kernkwaliteiten, I/R-professionals, competenties 7.6 Rollen in teams, succesfactoren voor teams, rollen van stafeenheden 7.7 Cultuurtypen, organisatieconfiguraties, ‘organizational iceberg’ 7.8 Netwerkorganisatie, publiekprivate samenwerking, industriële ecologie 7.9 Biografische fit, bronnen van macht, niveaus van persoonlijk leren 7.10 Optimaal conflictniveau, leercurve, proces-/ resultaatgerichtheid 7.11 De klok, verloop van weerstand, twee veranderkrachten 7.12 Krachtenveldanalyse, megatrends, nationale culturen 7.13 Diagnosemodellen naar kleur 7.14 Tot slot van dit hoofdstuk .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
175 177 181 187 195 203 208 211 212 215 220 222 223 231 239 241 244 247
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
250 253
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
256
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
261
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
266
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
270
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
273 276 279 284 289
handboek voor de veranderkundige
7
i n h o u d
8 Voorbeelden van interventies 8.1 Personal commitment statement, outplacement, protégéconstructies 8.2 Management by Objectives (MBO), hygiënisch werken, werken met agenda 8.3 Loopbaanontwikkeling, werving/selectie, taakverrijking/taakverbreding 8.4 Coaching, intensieve clinic, feedbackgesprekken/ spiegelen 8.5 T-group, persoonlijke groei/opstellingen, networking 8.6 Confrontatievergaderingen, derdepartijstrategie, topstructuur 8.7 Werken in projecten, archiveren, besluitvorming 8.8 Sociale activiteiten, teamrollen, management by speech 8.9 Teambuilding, gaming, intervisie 8.10 Zelfsturende teams, open-spacebijeenkomsten, appreciative inquiry 8.11 Verbeteren kwaliteit van de arbeid, strategische alliantievorming, CAO-onderhandelingen 8.12 Strategische analyse, business process redesign (BPR), doorlichting/auditing 8.13 Belonen in organisaties, mobiliteit en diversiteit, triple ladder 8.14 Open systems planning, parallelle leerstructuren, kwaliteitscirkels 8.15 Zoekconferenties, rituelen en mystiek, heilige huisjes afbreken 8.16 Tot slot van dit hoofdstuk .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9.5
8
Trends
leren veranderen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
291
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
293
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
295
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
298
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
305 308 310 313
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
316
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
319
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
322
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
324
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
327
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Van observeren tot waarnemen . . Van conceptualiseren tot betekenis geven Van experimenteren tot committeren Van ervaren tot (niet) handelen . . .
300 303
.
.
9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.4
.
.
9 Veranderaars veranderen 9.1 Rollen en stijlen 9.2 Competenties 9.3 De professionele loopbaan 9.4 Werken, reflecteren en leren .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
330 333 335 336 339 346 349 352 353 355 358 359
inhoud
10 Kleurendenken voor gevorderden 10.1 Het kleurendenken als metatheorie
.
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
10.3.1 Verbindingen met andere disciplines 10.3.2 Misverstanden over de kleuren .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
365 368 369 374 378 378 382 389 395 403 403 410
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
417
.
.
.
.
.
.
.
.
.
421
.
.
.
.
.
.
.
.
.
433
.
.
447
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
10.1.1 Incommensurabiliteit: kleuren in competitie 10.1.2 Tussen situationeel denken en continue dialoog
10.2
Vier toepassingen van de kleurentheorie 10.2.1 10.2.2 10.2.3 10.2.4
10.3
Kijken naar organisaties Aanpakken van verandering Opereren als veranderaar Veranderen is communiceren
.
Blikverruiming en misverstanden
11 Epiloog
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Toegift 1. Vijf woordenboekjes voor vijf veranderkleuren Toegift 2. De Kleurentest voor veranderaars
.
.
.
.
.
.
.
Toegift 3. Enkele kernachtige verschillen tussen steeds twee kleuren Toegift 4. Reacties op dit boek Literatuur
.
.
.
Lijst met figuren
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
451
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
455
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
477
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
479
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
481
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
485
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
495
.
Trefwoordenregister Over de auteurs
.
.
Lijst met tabellen Auteursregister
.
.
.
.
handboek voor de veranderkundige
9
