Inhoud. Spreektechnieken In verschillende stemfuncties spreken Over spreken in het algemeen

C A a T H R r I N n E

ublishing ApS

Ss A a D O o L I N n

Complete Technique

vocale Zang TEKNIIKKA teChniek KOKONAISVALTAISEN

ÄÄNENKÄYTÖN

complèTe Inclus dans l’achat: Lataus sisält Download included y y hintaan: with purchase:

Téléchargement du répertoire CVT-ääNIKIrjasTo CVTexemples SounD LIbrAry des sonores de la TVC 417 esimerkkiä 417 female & ja417 harjoitusta male sound 417 et exercices (mp3) pour nais-exemples examples ja miesäänellä andsonores exercises (MP3) (mp3) voix de femmes et 417 pour voix d’hommes

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Stemfuncties

De stemfuncties in de klassieke

Updates ten opzichte van de

Introductie van de stemfuncties . . . . 81

zang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

eerdere edities . . . . . . . . . . . . . . . 10

De metalige klank . . . . . . . . . . . . 81

Volumes en de stemfuncties . . . . . . 141

Het gebruik van dit boek . . . . . . . . . . 9

Stemfuncties . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Sterk volume . . . . . . . . . . . . . . . 144

Hoe moet je oefenen? . . . . . . . . . . . 12

Problemen oplossen . . . . . . . . . . . 83

Middelsterk volume . . . . . . . . . . 145

Neutral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Zacht volume . . . . . . . . . . . . . . 145

Complete Zangtechniek in vier bladzijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

De basisprincipes De drie basisprincipes . . . . . . . . . . . 20 Ademhaling . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Inademing . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Houding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Ademsteun . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Spieren voor de ademsteun . . . . . . 28 Inwendige ademsteun . . . . . . . . . 31 Ademsteun voelen . . . . . . . . . . . . 33 Het trainen van de ademsteun . . . . 38 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Het gebruik van de ademsteun . . . . 40 De stembanden . . . . . . . . . . . . . . . 44 De keel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Twang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 De mond openen . . . . . . . . . . . . . . 58 Een toon afronden . . . . . . . . . . . . . 60 Aanzetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Volume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Toonhoogte (stemregisters) . . . . . . . 66 Het trainen van de uitersten van de stem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Stemomvang en stemtypen . . . . . . . 70 Intonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Toondoofheid . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Troubleshooting . . . . . . . . . . . . . . 76 Overslaan van de stem verhelpen . . 76 Een gebarsten stem ( ‘split’) verhelpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Algemeen overzicht troubleshooting . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Neutral met lucht . . . . . . . . . . . . . 88

Oefeningen met volume (voor

Neutral zonder lucht . . . . . . . . . . . 88

gevorderden) . . . . . . . . . . . . . . 146

Toonhoogte in Neutral . . . . . . . . . 90

Volumeverbindingen . . . . . . . . . 147

Klinkers in Neutral . . . . . . . . . . . . 90

Klinkers en de stemfuncties . . . . . . 149

Volumes in Neutral . . . . . . . . . . . . 90

Klinkerkeuze in relatie tot de

Klankkleuren in Neutral . . . . . . . . . 91

stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Oefeningen in Neutral . . . . . . . . . . 93 Curbing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Spreektechnieken . . . . . . . . . . . . . 152

Het vinden van Curbing . . . . . . . . . 97

In verschillende stemfuncties

Toonhoogte in Curbing . . . . . . . . . 99

spreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Klinkers in Curbing . . . . . . . . . . . 100

Over spreken in het algemeen . . . 155

Volumes in Curbing . . . . . . . . . . 101 Klankkleuren in Curbing . . . . . . . 101 Oefeningen in Curbing . . . . . . . . 103 Overdrive . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Klankkleur Klankkleur – introductie . . . . . . . . . 158

Het vinden van Overdrive . . . . . . 107

De strotkleptrechter . . . . . . . . . . . 159

Toonhoogte in Overdrive . . . . . . . 109

Noodzakelijke twang . . . . . . . . . 159

Klinkers in Overdrive . . . . . . . . . . 110

Opvallende twang . . . . . . . . . . . 160

Volumes in Overdrive . . . . . . . . . 111

Twang met een verlaagd

Klankkleuren in Overdrive . . . . . . 111

strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . . 160

Oefeningen in Overdrive . . . . . . . 113

Het oefenen van de opvallende

Edge (voorheen Belting) . . . . . . . . . 116

en de noodzakelijke twang . . . . . . 161

Het vinden van Edge . . . . . . . . . . 117

Het strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . 162

Toonhoogte in Edge . . . . . . . . . . 121

Het verlagen van het strottenhoofd 162

Klinkers in Edge . . . . . . . . . . . . . 121

Het verhogen van het

Volumes in Edge . . . . . . . . . . . . 122

strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . . 163

Klankkleuren in Edge . . . . . . . . . 123

Het oefenen van het verhogen en

Oefeningen in Edge . . . . . . . . . . 125

verlagen van het strottenhoofd . . . 164

Samenvatting van de stemfuncties . 128

De tong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Het gebruik van de stemfuncties . . . 130

Het samentrekken van de tong . . . 166

Overgangen tussen de stemfuncties 131

Het verbreden van de tong . . . . . 166

Toonhoogte en de stemfuncties . . . 134

Het oefenen van het verbreden

Klankkleuren en de stemfuncties . . . 139

en samentrekken van de tong . . . . 167 De (opening van de) mond . . . . . . . 168 Het ontspannen van de mondhoeken . . . . . . . . . . . . . . 168 Glimlachen . . . . . . . . . . . . . . . . 168

4

Complete Zangtechniek © 2009 Cathrine Sadolin · www.completevocalinstitute.com

mondstanden . . . . . . . . . . . . . . 168

Oefeningen voor de grunt . . . . . . 198

Het gehemelte . . . . . . . . . . . . . . . 169

Krijsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

Het gehemelte verhogen . . . . . . . 169

Het vinden van de krijs in Neutral . 199

Het gehemelte verlagen . . . . . . . 169

Het vinden van de krijs in Curbing . 199

Het oefenen van het verhogen en

Het vinden van de krijs in Edge . . . 200

verlagen van het gehemelte . . . . . 169

Het vinden van de

De neusholte . . . . . . . . . . . . . . . . 171

gecombineerde krijs . . . . . . . . . . 200

De neusholte openen . . . . . . . . . 171

Het vinden van de krijs met

Het sluiten van de neusholte . . . . . 171

distortion . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Het oefenen van nasaliteit . . . . . . 172

Breaks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Overzicht van klankkleuren . . . . . . 173

Het vinden van breaks . . . . . . . . . 202

Klankkleuren oefenen . . . . . . . . . 174

Oefeningen voor breaks . . . . . . . 203 Lucht toegevoegd aan de stem . . . . 206

Microfoontechniek . . . . . . . . . . . . 175

Het vinden van toegevoegde lucht 206

Uitspraak en de microfoon . . . . . . 175

Oefeningen voor toegevoegde

Microfoonafstanden . . . . . . . . . . 175

lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

basisprincipes

Het vinden van de grunt . . . . . . . 196

Overige technieken en onderwerpen Je stem horen . . . . . . . . . . . . . . . 229 Inwendig gehoor . . . . . . . . . . . . 229 Uitwendig gehoor . . . . . . . . . . . 230 Techniek in de studio of live . . . . . . 231 Akoestische zang . . . . . . . . . . . . 231 Zingen in een opnamestudio . . . . 231 Live zingen met versterking . . . . . 232 Improvisatie en frasering . . . . . . . . 234

stemfuncties

Het oefenen van verschillende

Beginnen met improviseren . . . . . 234 Improvisatie voor gevorderden . . . 236 Interpretatie en presentatie . . . . . . 239 Werken aan expressie . . . . . . . . . 240 Performance . . . . . . . . . . . . . . . 243 Lichamelijke oefening . . . . . . . . . . 245

Vibrato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Effecten

Strottenhoofdvibrato . . . . . . . . . 209

Lijsten en overzichten

Effecten – introductie . . . . . . . . . . 177

Het gebruik van vibrato . . . . . . . . 210

Distortion . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Oefeningen voor vibrato . . . . . . . 211

klankvoorbeelden) . . . . . . . . . . . . 249

Het bewust creëren van distortion . 179

Te veel vibrato . . . . . . . . . . . . . . 211

Lijst van termen . . . . . . . . . . . . . . 253

Het vinden van het geluid . . . . . . 181

Ornamentatietechniek . . . . . . . . . . 213

Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Distortion toevoegen aan een

Methode met het hamervibrato . . . 213

Diagrammen . . . . . . . . . . . . . . . . 261

stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . 183

Methode met het

Volledige distortion . . . . . . . . . . 185

strottenhoofdvibrato . . . . . . . . . . 213

Oefeningen voor distortion . . . . . 185

Oefeningen voor de

Complete Vocal Institute

ornamentatietechniek . . . . . . . . . 214

Informatie over het CVI . . . . . . . . . 269 Complete Vocal Technique – research 271

Het vinden van de creak . . . . . . . 187 Het vinden van creaking . . . . . . . 188 Oefeningen voor de creak . . . . . . 189 Oefeningen voor creaking . . . . . . 189 Rattle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Oefeningen voor de rattle . . . . . . 191 Growl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Het vinden van de growl . . . . . . . 192 De growl toevoegen aan een

Stemproblemen

effecten

Creak en creaking . . . . . . . . . . . . . 187

CVT Sound Library (lijst van

klankkleur

Hamervibrato . . . . . . . . . . . . . . 209

Heesheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Stemknobbeltjes . . . . . . . . . . . . 218 Te veel slijm . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Voorkomen en eerste hulp . . . . . . 220 Programma voor eerste hulp . . . . . 225 Warming-up . . . . . . . . . . . . . . . . 228

stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . 193 Oefeningen voor de growl . . . . . . 194

stemproblemen

Grunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196


5

Inleiding Zingen is niet moeilijk

Veel van de ‘nieuwe’ manieren om te zingen bleken net zo

Het gebruik van de stem is niet zo lastig als veel mensen den-

zwaar en vermoeiend te zijn als de ‘geschoolde’ manieren.

ken. De stem is een instrument dat iedereen heeft en waar ie-

Zangers van nieuwe muziekstijlen – zoals rock, pop, jazz, enz.

dereen dagelijks mee werkt. Natuurlijk vraagt het oefening om

– moesten leren om hun stem verantwoord te gebruiken. Ze

professioneel te zingen, maar als je weet hoe de stem werkt

konden echter niet terugvallen op klassieke zangtechnieken,

en je de natuurlijke functies ervan kunt toepassen, kun je de

aangezien die waren gebaseerd op een klankideaal dat ze

meeste vereiste vaardigheden aanleren.

niet nastreefden. Dit gebrek aan onderwijs had tot gevolg dat veel zangers hun stem beschadigden. Hun technieken werden

Als we jong zijn, werkt de stem gewoonlijk perfect. Maar als

daarom gevaarlijk en onverantwoord genoemd – terwijl ook

we opgroeien, kan het lichaam door spierspanning de werking

veel klassieke zangers problemen hadden en hebben.

van de stem gaan belemmeren. Zangtechnieken zijn vooral gericht op het kwijtraken van spierspanningen, om de stem

In het kamp van de niet-klassieke muziek maakten sommige

vrij te laten functioneren. Daarom is er geen reden om met

zangers van de nood een deugd en verklaarden dat ‘ware’

zangtechnieken te werken, tenzij je technische problemen

zangers van muziekstijlen als rock, pop, jazz, enz. autodidact

met het zingen hebt.

moesten zijn, daarbij bewerend dat zangles het eigen geluid van een zanger zou aantasten. Beide kampen koesterden hun vooroordelen ten opzichte van elkaar. Er ontstond een kloof

Techniek en expressie

tussen het klassieke en het niet-klassieke kamp, die vandaag

Dit boek gaat vooral over techniek – maar niet omdat techniek

de dag helaas nog steeds bestaat. Deze kloof heeft eerder be-

het belangrijkste aspect van de zang is. Integendeel, techniek

trekking op smaak dan op techniek.

is slechts het middel waarmee je je kunt uitdrukken. Ik denk dat het belangrijkste aspect de expressie is – het overbrengen

Verschillende zangers van muziekstijlen als rock, pop, jazz,

van een boodschap. Wat je wilt vertellen en hoe je dat wilt

enz. raakten hun stem kwijt in oefenruimtes, en andere zan-

doen zijn artistieke keuzes die iedere zanger zelf moet maken.

gers raakten hun stem kwijt op tournee, soms in het begin van

Dit boek behandelt de technieken die je nodig hebt om jouw

hun carrière, soms ook pas later. Maar er waren ook zangers

keuzes vorm te geven.

bij die gedurende hun hele carrière goed bij stem bleven, hoe geforceerd sommigen van hen ook klonken. Veel van mijn nieuwe zangtechnieken zijn daarom gebaseerd op zowel de

De geschiedenis van het zingen

‘klassieke’ school als de ervaring van zangers binnen de niet-

Vroeger kon men de stem niet elektronisch versterken, dus

klassieke muziek.

moesten zangers een manier vinden om op afstand hoorbaar te zijn. Dit leidde tot de ontwikkeling van en het onderricht in zangtechnieken; er ontstond een klankideaal dat als enige

Mythen over zangers

goed werd bevonden. Deze geschoolde klank werd in de wes-

Er zijn veel mythen over zangers van voor de tijd dat er opna-

terse wereld bekend als de ‘klassieke klank’.

men gemaakt konden worden: “Dit was een onvergelijkbare stem; zo zullen we nooit meer iemand horen zingen”, enz. Ik

Met de uitvinding van de microfoon werd het mogelijk om

geloof hier niet in. Waarschijnlijk was niet de stem van de zan-

alle klanken te versterken, inclusief de geluiden die voorheen

ger zo speciaal – maar de gebruikte techniek. En we kunnen al-

te zacht waren om de luisteraars te bereiken. Hierdoor wer-

lemaal een goede techniek bereiken, niet alleen door te oefe-

den nieuwe, ‘ongeschoolde’ klanken net zo belangrijk als ge-

nen maar ook door te weten wat en hoe we moeten oefenen.

schoolde. Nu hoefde de stem zich niet meer te beperken tot klanken die van afstand te horen waren, en ontstonden er an-

Helaas kunnen we de mythen over zangers en zangeressen

dere ideeën over wat een goede klank was.

uit het verleden niet ontkrachten, aangezien we geen opnamen hebben om bewijzen voor of tegen aan te voeren. En hun stemmen stierven (uiteraard) met henzelf. Ik geloof dat alle

6


zangers alle klanken kunnen voortbrengen. Sinds het tijdperk

waren een poging om astmaproblemen te overwinnen. Op de

van de opnamen begon, is er geen klank geweest die niet aan

een of andere manier moest ik technieken zien te ontwikkelen

te leren was.

om de klanken te krijgen die ik wilde. De eerste stap was inzicht krijgen in de anatomie en fysiologie van de stem. Dit gaf

Mythen over zangtechnieken

me de mogelijkheid om onderscheid te maken tussen mythen en waarheden over de stem. Ik experimenteerde met pogin-

Kunnen zien wat je doet, is van onschatbare waarde in een

gen om klanken te benaderen op een andere manier dan de

leerproces. Helaas kun je je bij zangles niet richten op het zien,

traditionele. De enige talenten die ik van nature had, waren

en dit heeft geleid tot mythen over klankvorming. Gelukkig

mijn liefde voor de muziek, de overtuiging dat alles mogelijk

levert de wetenschap nu nieuw bewijs door het bestuderen

was en de energie om door te blijven gaan. Daarom kan ik met

van de stembanden, de anatomie van het strottenhoofd en de

recht zeggen: als ík de klanken kon leren die ik wilde maken,

manier waarop het lichaam ademhaalt. Dit heeft geholpen om

kan iedereen dat.

veel van de misverstanden en mythen weg te nemen die, zelfs nu nog, stemmen en carrières kapotmaken.

Door de jaren heen, terwijl ik werkte aan mijn technische problemen, luisterde ik altijd naar allerlei soorten muziek. Dat was

Op basis van deze betere kennis kunnen we nu maanden van

waarschijnlijk de reden waarom veel zangers uit de niet-klas-

nutteloze en schadelijke oefening vermijden. Wanneer docen-

sieke muziek mij gingen vragen om hen te helpen bepaalde

ten specifiek kunnen zijn in hun instructie, hoeven zangers

klanken te maken en stemproblemen te overwinnen, ook al

niet langer jaren te oefenen met als basis slechts vage aanwij-

was ik een geschoolde zangeres met een klassiek repertoire.

zingen. Als je rechtstreeks aan een probleem kunt werken, is

Het werd mij duidelijk dat ze de voordelen van de klassieke

het gemakkelijker om te bepalen of je op de juiste weg bent.

technieken wilden benutten zonder een klassieke klank te krij-

Een techniek moet meteen het bedoelde effect hebben; is dat

gen. Ik geloofde dat het mogelijk moest zijn om te profiteren

niet zo, dan wordt ze niet goed toegepast. Zangers die nieuwe

van techniek zonder vooropgezette klankidealen opgelegd te

technieken perfect gebruiken, blijven overeind tijdens zware

krijgen. Daarvoor moest ik uitvinden hoe klank werd gepro-

tournees. Dit is een van de redenen waarom mijn technieken

duceerd, en dat bracht mij ertoe veel zang- en spreekstijlen te

worden aanbevolen door kno-artsen en logopedisten.

bestuderen, evenals gehoorfysiologie, akoestiek en spectraal gehoor.

Mijn onderzoek

Zangtechnieken werden altijd gepresenteerd met bijbehoren-

Ik ben ervan overtuigd dat alle klanken die een zanger wenst

dat ik geloof dat idealen meer te maken hebben met smaak

te maken even belangrijk zijn en serieus genomen moeten

dan met techniek. Ik wilde daarom de technieken isoleren, om

worden – ook als het gaat om onderzoek. Door beperkende

zangers de mogelijkheid te geven een keuze te maken uit vele

klankidealen buiten beschouwing te laten en alle klankele-

elementen – en die te combineren om een klank naar eigen

menten onder te verdelen en te isoleren, is het mogelijk de

smaak te creëren.

de klankidealen. Als je de technieken wilde gebruiken, moest je de idealen overnemen. Ik kon me daar niet in vinden, om-

zanger de klank te laten bepalen, in plaats van de conventie. Ik wil niet bepalen welke klanken juist zijn en welke essentieel zijn om te leren. Alle klanken zijn even waardevol; daarom vind

Methodiek

je in dit boek de technieken om alle klanken te produceren die

Volgens de conventionele westerse opvatting klinken de

ik in de stem ooit ben tegengekomen.

zangstijlen in de blues, rock, gospel en bepaalde soorten wereldmuziek (bijvoorbeeld traditionele Arabische muziek) niet

Mijn eigen verhaal

gezond. Toch zingen zangers in deze stijlen frequenter en langer achtereen dan veel klassieke zangers met een toptechniek.

Ik had geen aangeboren zangtalent. Het is zelfs zo dat ik pro-

Daar komt bij dat veel uitstekende heavy- en hardrockzangers

blemen had met mijn ademhaling – mijn eerste zanglessen

goed blijven zingen ondanks dat hen was voorspeld dat ze


7

geacht hoe ‘ongezond’ hun zang klinkt.

Het ontstaan van CompleteZangtechniek

Mijn onderzoek is gebaseerd op een brede ervaring met deze

Het werk vorderde zodanig dat alle klanken van de stem kon-

zangers, die jarenlang zongen met een ander geluid dan de

den worden gecategoriseerd in een samenhangend systeem.

traditionele westerse klassieke klank, zonder hun stem te be-

In feite werd er een geheel nieuw concept op het gebied van

schadigen. Mijn uitgangspunt is dat deze zangers prima tech-

het zangonderwijs gevormd – dat, in tegenstelling tot eerdere

nieken moeten hebben als ze zo lang blijven zingen en nog

technieken en ideeën, toepasbaar was in alle muziekstijlen.

korte carrières voor de boeg hadden. Het is zelfs zo dat veel van deze zangers in de loop der jaren beter gaan zingen, on-

steeds zo geweldig klinken. Ik ben gaan zoeken naar gemeenschappelijke factoren in hun zang om een onderliggende

Vervolgens experimenteerde ik met klanken uit de klassieke

structuur te ontdekken in de diverse klanken.

zang en ontdekte ik dat ook de klassieke klanken tot stand kwamen met de niet-metalige, halfmetalige en geheel meta-

Het bleek dat er inderdaad een onderliggende structuur in

lige stemfuncties. Dit bevestigde mijn gedachte dat de stem-

de klanken zat. Ik ging zo veel mogelijk verschillende klanken

functies alle klanken, alle zangtechnieken en alle muziekstijlen

ontleden uit evenzoveel verschillende muzieksoorten, waarbij

omvatten.

ik rekening hield met het geluid, de klinker, de toonhoogte en het volume, om na te gaan of er sprake was van een patroon.

Naarmate ik meer werkte met de stemfuncties, kon ik de voor-

Geleidelijk werd dit patroon steeds duidelijker en ik conclu-

delen en beperkingen ervan in kaart brengen. Een zanger die

deerde dat de klanken grofweg in twee categorieën verdeeld

hiermee bekend is, zal meer inzicht krijgen in de mogelijkhe-

konden worden. De ene was harder, ruwer en directer – ik

den van zijn of haar stem, vrij kunnen kiezen tussen de diverse

noemde dit de ‘metalige’ klank. De andere categorie noemde

klanken en schade aan de stem kunnen vermijden.

ik ‘niet-metalig’. Ik ging verder met het bestuderen van de klanken en realiseer-

Lopend onderzoek

de me dat er specifiekere categorieën waren. Deze varieerden,

Muziekstijlen ontwikkelen zich snel, beïnvloed door diverse

afhankelijk van de metaligheid van de klanken. Daarom deelde

culturen en hun zangtechnieken. Tegelijkertijd hebben ook

ik ze in als geheel metalig of halfmetalig. Verder kon ik binnen

de zangtechnieken zelf zich in belangrijke mate ontwikkeld;

het geheel metalig ook weer twee verschillende categorieën

een trend die in elk geval in de nabije toekomst zal doorzet-

onderscheiden. Nu had ik vier categorieën geïdentificeerd, die

ten. Met de verwerping van achterhaalde klankidealen is een

ik de ‘stemfuncties’ noemde: één niet-metalige (Neutral); één

bredere waarneming van de functies van de stem essentieel.

halfmetalige (Curbing); en twee geheel metalige (Overdrive en

Er is vraag naar onderzoek op het gebied van nieuwe zang-

Edge [voorheen Belting]). Het vinden van de stemfuncties was

technieken – dit boek beantwoordt daaraan.

echter nog maar het begin. Mijn volgende taak was het kunnen uitvoeren van de vier stemfuncties – door zowel mijzelf als

Wetenschappelijk onderzoek is vaak gebaseerd op bestaande

een kleine groep geoefende zangers.

kennis – ook op het gebied van zangtechniek. Er is geen reden om overgeleverde kennis af te wijzen (bijvoorbeeld die van de oude Italiaanse meesters van de klassieke zang), maar het is helder dat aanvullende kennis nodig is om in nieuwe behoeften te voorzien. Dit wetenschappelijk onderzoek is echter zo nieuw dat er nog vele aspecten bestudeerd moeten worden. Bepaalde delen uit dit boek zijn bijvoorbeeld sinds de eerste editie herzien – nadat nieuwe ontdekkingen waren gedaan. Maar zelfs waar technieken nog niet volledig zijn ontwikkeld, werken ze wel.

8


De juiste klank komt tot stand zonder vocaal ongemak of hees-

Lesmateriaal is optioneel – niet verplicht

heid. Dat besef is een stap in de goede richting.

Ironisch genoeg brengt de toenemende vraag naar zangonderwijs in combinatie met het daaraan tegemoetkomende

Theorie en praktijk

aanbod het risico met zich mee dat zangers nog meer druk gaan ervaren. Ik wil niet meedoen aan het opvoeren van die

Het zangonderwijs heeft een behoorlijke ontwikkeling onder-

druk. Ik zou je gewoon aanraden om deze nieuwe zangtech-

gaan sinds de tijd dat zangers te horen kregen dat ‘het plaat-

nieken als opties te beschouwen, en niet als verplichtingen. Dit

sen van de stem’ zo’n acht jaar zou duren. Wetenschappelijke

boek is bedoeld als een gids voor het produceren van verschil-

vooruitgang heeft nieuwe feiten blootgelegd over het instru-

lende klanken en het overwinnen van vocale beperkingen.

ment, maar helaas heeft deze nieuwe kennis de aandacht af-

Zangtechniek moet niet overheersen. Ook hoeft een zanger

geleid van de praktijk ten gunste van de theorie. Hoe waar-

niet te geloven dat alle mogelijkheden van de stem geperfec-

devol het bestuderen van de theorie ook is, de ontwikkeling

tioneerd moeten worden om een professionele zangcarrière

mag daar niet stoppen. Het doel van een zanger is zelden om

na te kunnen streven.

wetenschappelijk onderlegd te zijn, maar om praktische aanwijzingen te krijgen voor het oplossen van problemen. Een

Onthoud dat alle keuzes een artiest kunnen kenmerken: zowel

specifiek probleem vereist een specifieke oplossing – niet een

wat iemand NIET doet als wat iemand WEL doet.

theoretische uiteenzetting. Alleen wanneer theorie in praktijk wordt gebracht zijn artistieke belevingen mogelijk.

Eenvoud in gebruik

Technieken moeten meteen werken Met de nieuwe technieken kunnen zangers directe hulp krijgen bij het oplossen van problemen; ze krijgen niet meer te

De technieken in dit boek zijn ontwikkeld en getest in opna-

horen dat ze jaren oefening nodig hebben, zonder zich ervan

mestudio’s en tijdens tournees. De belangrijkste doelstellin-

bewust te zijn dat ze de verkeerde weg bewandelen. Een tech-

gen ten aanzien van het studiemateriaal waren helderheid en

niek moet meteen werken; anders wordt ze niet goed uitge-

toegankelijkheid – en vooral ook gebruiksgemak.

voerd. Het is niet nodig om steeds van voren af aan te beginnen bij een nieuwe zangdocent of met een nieuwe methode.

Hogere eisen

Het heeft geen nut om eerdere lessen terzijde te schuiven om nieuwe kennis op te doen. Zingen is niet zo moeilijk, want de

De aan zangers gestelde eisen zijn in de loop der tijden steeds

technieken werken meteen als je eenmaal op de juiste weg

hoger geworden. In de renaissance (die begon in de 15e eeuw)

bent. Ook voor de technieken in dit boek geldt de stelregel dat

bedroeg de omvang van de meeste liederen ongeveer ander-

het genoeg is om alleen de aspecten van je zang te corrigeren

half octaaf. In de tijd van Mozart (18e eeuw) was die toegeno-

die jij wilt verbeteren, terwijl je de aspecten behoudt waarover

men en in extreme gevallen zelfs verdubbeld tot ongeveer

je tevreden bent.

drie octaven, zoals in de aria’s van de Koningin van de Nacht in Die Zauberflöte. Tegenwoordig hoor je vaak zangers met

Tegenwoordig is het mogelijk om zangers ‘eerste hulp’ te ver-

een nog grotere stemomvang. In combinatie met een toene-

lenen. Een uur werk is vaak al genoeg om zangers te helpen

mende commerciële exploitatie betekent dit dat men enorm

concerten en studio-opnamen te voltooien die anders afge-

veel vraagt van professionele zangers. Platenmaatschappijen

zegd hadden moeten worden. Het feit dat een groot deel van

willen er zeker van zijn dat de zanger met wie ze werken kan

ons werk aan het CVI (Compete Vocal Institute) bestaat uit het

voldoen aan de gestelde eisen, en dat er zonder problemen

geven van eerste hulp bewijst dat de technieken doeltreffend

talrijke concerten kunnen plaatsvinden tijdens veeleisende

zijn. Theorie is omgevormd in bruikbare technieken die on-

tournees.

middellijk werken in noodsituaties. Ik geloof dat het mogelijk is om ALLE klanken te produceren op een verantwoorde manier.


9

Updates ten opzichte van de eerdere edities Herzieningen/updates ten opzichte van de vorige twee

• In de eerste Nederlandstalige editie werd nog gesproken van borst-, buik- en middenrifademhaling. Omdat deze ter-

edities

men niet precies definiëren wat er gebeurt (je ademt niet • Inhoudelijk zijn de drie basisprincipes veranderd in adem-

met je buik) is er later voor gekozen de manier van ademha-

steun, noodzakelijke twang en het vermijden van een voor-

len te omschrijven: de borstkas beweegt omhoog, de buik bolt op, het middenrif zet uit.

uitgestoken kaak en/of lipspanning. • De term Belting is vervangen door de term Edge. Ik heb gemerkt dat de term Belting voor veel zangers verwarrend is,

• De twang wordt alleen gebruikt met betrekking tot de strotkleptrechter.

omdat er te veel betekenissen aan worden verbonden. Som-

• In de eerste editie werd nog gesproken van een middenrifvi-

migen gebruiken de term Belting voor een Curbing-klank,

brato. Dat is ondergebracht bij het strottenhoofdvibrato.

anderen voor een Overdrive-klank of zelfs een Neutral-klank

• De klinker IE (als in ‘zie’) is niet meer geldig voor Edge.

met twang. Om verwarring te vermijden heb ik de term Bel-

• ‘De trechter van het strotklepje’ (de aanvankelijke vertaling

ting veranderd in Edge. Deze nieuwe term wordt uitsluitend

van epiglottis funnel) blijkt een benaming te zijn die de la-

gebruikt voor de krachtige, geheel metalige klank.

ding wel dekt, maar niet prettig is in het gebruik. Daarom is in overleg met kno-artsen besloten voortaan de term ‘strotkleptrechter’ te gebruiken.

Nieuwe en gewijzigde hoofdstukken • Er is een nieuw hoofdstuk over het begrip twang. We maken onderscheid tussen ‘noodzakelijke twang’ (vereist voor hel-

En verder

dere en onbelemmerde tonen met een correcte techniek)

• Er is geen cd of literatuurlijst meer bijgevoegd. Voor uit-

en ‘opvallende twang’ (die leidt tot een scherpere toon en

gebreide informatie over Complete Vocal Technique zie

een lichtere klankkleur).

www.completevocaltechnique.com.

• De introductie van de stemfuncties is enigszins uitgebreid, met name ten opzichte van de eerste editie.

• Alle klankvoorbeelden zijn te vinden op www.completevocaltechnique.com/soundlibrary.

• Het hoofdstuk Volumes en de stemfuncties is gewijzigd. • Wat de effecten betreft: er wordt preciezer omschreven waar ze plaatsvinden (op welk niveau in het spraakkanaal). • Het hoofdstuk over creak is herzien; creaking is toegevoegd. • Het hoofdstuk over de growl is enigszins aangepast vanwege nieuwe inzichten. • Er is een hoofdstuk toegevoegd over de ‘grunt’.

Overige wijzigingen • De traditionele namen van aanzetten zijn vervangen door de namen van de stemfuncties. Ze worden genoemd: metalige aanzet, halfmetalige aanzet en niet-metalige aanzet. • Gecomprimeerd Neutral is veranderd in Neutral zonder lucht. • Zacht Neutral is veranderd in Neutral met lucht. • Kern van de stemfunctie is veranderd in centrum van de stemfunctie.

10


Het gebruik van dit boek Verschillende invalshoeken

de stem te bestuderen en de techniek te zoeken die het beste

Niet iedereen leert op dezelfde manier. Sommige zangers

aanvoelt.

hebben de fysiologische uitleg van een probleem nodig om het op te lossen, anderen hebben hun fysieke gevoel en ervaring nodig, terwijl er ook zangers zijn die hun voordeel

Ga op zoek naar het hoofdprobleem

doen met klank (bijvoorbeeld door luisteren, herkennen en

In elk leerproces is het moeilijk om te bepalen wat het voor-

nadoen). Sommigen leren door te kijken naar schematische

naamst is. Om je te ondersteunen heb ik de technieken in dit

illustraties en anderen zijn gebaat bij innerlijke beelden en

boek samengevat in het hoofdstuk ‘Complete Zangtechniek

gewaarwordingen.

in vier bladzijden’ (bladzijde 15). Dit is bedoeld om je een overzicht te geven voordat je je meer op details gaat richten.

Om aan al deze leermethoden tegemoet te komen bevat elk hoofdstuk van dit boek:

Hoewel elk onderwerp in dit boek uitgebreid is beschreven, wil dat niet zeggen dat elk item voor alle zangers even belang-

• anatomische en fysiologische uitleg

rijk is. Bepaalde passages zullen voor sommigen relevant zijn

• fysieke aanwijzingen

en voor anderen niet.

• klankvoorbeelden (

5 is geluidsfragment 5 in de CVT

Sound Library )

Het is van belang om je te concentreren op het hoofdprobleem in plaats van je te laten afleiden door details. Als je je

• illustraties

belangrijkste probleem kunt herkennen en oplossen, zullen

• voorbeelden van innerlijke beelden en gewaarwordingen

veel andere problemen tegelijkertijd worden opgelost. Het is eenvoudiger en efficiënter om je te concentreren op één ding

De ene methode verdient niet de voorkeur boven de andere.

tegelijk. Probeer – nadat je enig overzicht hebt verworven

De anatomische of fysiologische uitleg is simpelweg inge-

over de in dit boek behandelde technieken – van paragraaf tot

voegd omdat sommige lezers er waarde aan zullen hechten.

paragraaf je weg te vinden, op zoek naar je hoofdprobleem.

Anderen vinden het wellicht minder nuttig en misschien wel verwarrend. De technieken in dit boek vereisen NIET dat je de anatomie en fysiologie volledig doorgrondt. Laat je niet

Neem zelf verantwoordelijkheid

overweldigen door de informatie. De verschillende methoden

Het is belangrijk dat zangers zelf de verantwoordelijkheid ne-

worden gepresenteerd als een reeks van mogelijkheden. Ga

men voor hun ontwikkeling in plaats van zich op een docent

zelf na welke methode voor jou het meest toegankelijk is en

te verlaten. De beste docent ter wereld kan geen resultaten

resultaat oplevert. Het kan echter praktisch zijn om alle soor-

boeken als je zelf geen inzet toont. Uiteindelijk ben jij degene

ten uitleg door te nemen, omdat het kan helpen om kennis

die bepaalt welke onderdelen van de lessen je kunt gebruiken,

te nemen van verschillende benaderingen – en omdat de ene

welke elementen bij jou wel of niet werken en waar je wel of

uitleg de andere vaak aanvult.

niet in gelooft.

Leer de anatomie van het lichaam kennen

Het is niet moeilijk om uit te vinden of je op de juiste weg bent. Een techniek moet voortdurend je zang verbeteren, anders

Ik raad zangers aan om zo goed mogelijk te leren begrijpen

ben je waarschijnlijk verkeerd bezig. Er is geen reden om jaren-

wat er in hun lichaam gebeurt tijdens het zingen. Daarom

lang les te nemen als je niet het idee hebt dat de aanwijzingen

heb ik in dit boek termen uit de anatomieleer gebruikt. Als je

het zingen gemakkelijker maken of je dichter bij je doelstel-

eenmaal de anatomie en fysiologie van de stem begrijpt en

lingen brengen.

je ervan bewust bent hoe je je stem kunt gebruiken, is het gemakkelijker om inzicht te krijgen in je stemproblemen en

Vertrouw op je eigen smaak, beoordelingsvermogen en ge-

er iets aan te doen. Het helpt je bijvoorbeeld onderscheid te

voel. Door te experimenteren kun je vernieuwen; ook indivi-

maken tussen goed en slecht advies over een ‘correcte’ tech-

dualiteit is belangrijk. Ervaar, luister en kies. Probeer de tech-

niek. Ik raad iedereen aan om de anatomie en fysiologie van

niek uit en oefen tot je hebt geleerd wat je wilt kunnen. Bepaal


11

of je de klank krijgt die je beoogt. Zo niet, wat ontbreekt er? Gebruik je eigen intuïtie en smaak. Waarom zou je een klank gebruiken die je niet mooi vindt? Niemand behalve jijzelf kan

Hoe moet je oefenen?

JOUW carrière creëren, en misschien is jouw carrière wel geba-

Een gezonde stem

seerd op bijzonder zijn en klinken als niemand anders. Oordeel

Een zanger moet allereerst leren om de stem niet kwijt te ra-

zelf en ga na of je dichter bij je doelstellingen komt.

ken. Als je je stem eenmaal kwijt bent, moet je stoppen tot hij terugkomt. Verder is het moeilijk om te experimenteren als je

Mijns inziens is de smaak van de docent onbelangrijk. Zijn of

hees bent, want de stem reageert dan niet zoals anders – alleen

haar taak is enkel en alleen om de zanger te helpen de gewens-

een geoefend zanger kan compensatiegedrag bij een overbe-

te manier van zingen te bereiken op een verantwoorde manier

laste stem vermijden. Zolang de stem in goede conditie is, kun

– bijvoorbeeld door te horen waar mogelijke spierspanningen

je oefenen, experimenteren en je doelstellingen bereiken.

zich bevinden en aan te geven hoe zij/hij ze kan wegnemen. De docent kan ook klankmogelijkheden aandragen, maar het is de zanger zelf die de artistieke keuzes moet maken.

Spiergeheugen Als je iets vaak zingt, sla je het op in je ‘spiergeheugen’. Dit betekent dat de spieren rondom de stembanden eraan gewend raken en het de volgende keer automatisch doen. Daarom is het belangrijk om gezonde routines in je spiergeheugen op te slaan in plaats van routines die het zingen moeilijker maken. Wees geconcentreerd tijdens het oefenen en vermijd het maken van te veel fouten. Het is beter om gemakkelijke oefeningen zonder fouten uit te voeren dan moeilijke. Als je drie keer achtereen dezelfde oefening verkeerd doet, is deze dus te moeilijk en loop je het risico dat je spierspanningen creëert als je doorgaat. Deze ontwikkelen zich in het strottenhoofd en beïnvloeden de stembanden en dus de stem nadelig. Maak de oefening daarom gemakkelijker. Raak gewend aan het juiste ‘gevoel’ en verwerk gezonde routines in je spiergeheugen. Uiteindelijk zal je stem ALLEEN nog deze gezonde routines kennen en hoef je niet langer veel tijd te besteden aan technische moeilijkheden.

Vertrouw op jezelf Een belangrijke vuistregel is dat zingen nooit zeer mag doen of verkeerd mag aanvoelen. Dit kan niet te vaak worden gezegd. Als het niet goed klinkt of als er iets slecht aanvoelt, vertelt je stem je dat je iets fout doet. Vertrouw altijd op je gevoel – dat is beter en werkt directer dan het gehoor van zelfs de beste zangdocent.

12


Zingen moet altijd goed aanvoelen

je je op het oplossen van dat probleem. Als je er eenmaal ach-

• De techniek moet het beoogde effect meteen hebben, an-

ter bent HOE je het probleem oplost, pas je dat toe in de song

ders wordt de oefening niet goed uitgevoerd.

of het lied.

• Als een oefening zeer doet of verkeerd aanvoelt, IS die ook verkeerd. Jij bent de enige die weet hoe het voelt; vertrouw

Als je op een gegeven moment genoeg hebt van het oefenen

op dat gevoel.

met majeurtoonladders en je inspiratie wilt opdoen om je fra-

• Oefen altijd op een manier die aansluit bij je manier van op-

sering of improvisatie te ontwikkelen, kun je andere toonlad-

treden. Musici die zitten, moeten bijvoorbeeld ook altijd zit-

ders gaan gebruiken, zoals de pentatonische, mineur- en blues-

tend repeteren.

toonladders (zie Improvisatie en frasering, bladzijde 234).

Oefeningen moeten eenvoudig zijn

De toonsoort van de oefeningen aanpassen

Veel zangers vragen naar specifieke oefeningen om specifieke

Als je de oefeningen in een bepaalde toonsoort onder de knie

problemen op te lossen. Ik denk dat niet de oefeningen op

hebt, kun je ze in andere toonsoorten gaan doen. Dit heet

zich belangrijk zijn, maar de MANIER waarop je ermee werkt.

‘transponeren’ en het geeft je een goede indruk van de facto-

Concentreer je op HOE je met je stem werkt gedurende een

ren waarmee je rekening moet houden in verschillende toon-

oefening. Het resultaat zou moeten zijn dat je alle combinaties

soorten.

94

van tonen en intervallen probleemloos kunt zingen. Aangezien al je aandacht gericht moet zijn op het bereiken

Een persoonlijk oefenprogramma

van de correcte zangtechniek, moet de oefening zo eenvoudig

Stel je eigen programma samen om die technieken te gebrui-

mogelijk zijn. Zo kun je je concentreren op wat je lichaam doet.

ken waarvan JIJ vindt dat ze aandacht verdienen. Je kunt je

Er is te veel concentratie nodig om een ingewikkelde oefening

programma variëren, afhankelijk van je technische problemen,

te kunnen klaarspelen terwijl je tegelijkertijd technische pro-

het doel dat je wilt bereiken en de beschikbare tijd.

blemen probeert op te lossen. Daarom zijn de oefeningen in dit boek eenvoudig en behandelen ze steeds één technisch probleem tegelijk.

Hoe lang moet je oefenen Er bestaan veel mythen over hoe lang een zanger moet stu-

De oefeningen in dit boek kun je door andere vervangen, aan-

deren. Net als met alles hangt dit af van de persoon in kwes-

gezien de melodieën ervan op zich van weinig belang zijn. De

tie. Een zanger kan alleen zelf bepalen hoe lang hij of zij zich

MANIER waarop je met de oefeningen werkt, is echter heel be-

kan concentreren en hoeveel energie daarvoor aanwezig is.

langrijk. Als je andere oefeningen wilt gebruiken, moet je dat

Ken je eigen beperkingen en oefen niet langer dan je kunt

gewoon doen.

opbrengen. Oefening zonder concentratie of energie is eerder schadelijk dan goed. Je kunt onwillekeurig de verkeerde tech-

Songs in plaats van moeilijke oefeningen Als je eenvoudige oefeningen kunt uitvoeren met een correcte

nieken gaan gebruiken en het kan uren duren voor je die ongedaan hebt gemaakt. Met andere woorden: geen oefening is beter dan verkeerd uitgevoerde oefeningen.

techniek, is er een solide basis waarmee je de problemen kunt benaderen die je in songs of liederen tegenkomt. Ik zie het nut niet in van geworstel met moeilijke en gecompliceerde ritmi-

Oefen met andere zangers

sche en melodische opeenvolgingen om je stem te trainen. In

Oefen samen met anderen voor wederzijdse steun en aanmoe-

plaats daarvan zou je aan de problemen in een song of lied

diging. Het is leuker en bovendien horen verschillende men-

moeten werken. Steeds als je een technisch probleem tegen-

sen meer dan jij zelf alleen. Het is meestal gemakkelijker om

komt, val je terug op een eenvoudige oefening en concentreer

de fouten van een andere zanger te horen, dus help elkaar en


13

beleef samen plezier aan het zingen. Nogmaals, vertrouw altijd op jezelf en verwar smaak niet met techniek. Alleen jij kunt

Overzicht van de klinkers die worden gebruikt in dit boek

artistieke keuzes maken en bepalen welke klank je nastreeft. 8

IE – spreek uit als in zie

Gebruik precieze klinkers

I – spreek uit als in dit

9

Het is van groot belang dat de uitspraak van de klinkers honderd procent goed is. Het kunnen herkennen van de exacte

EE – spreek uit als in mee

10

klinkernuance is belangrijk voor de juiste werking van de techniek. Als je een verkeerde nuance te pakken hebt, zul je

E – spreek uit als in cent

11

er misschien achterkomen dat je bepaalde stemfuncties, toonhoogten en klankkleuren niet kunt uitvoeren. Neem de tijd

OE – spreek uit als in toen

12

om te begrijpen welke klinker je precies nodig hebt. Dit kun je doen door de klank van de klinkers in de CVT Sound Library

O – spreek uit als in koor

13

OO – spreek uit als in zo

14

(zie bladzijde 249) herhaaldelijk in je op te nemen en te imiteren – en de gebruikte vocalen voor jezelf te vergelijken met de Nederlandse. Je eventuele dialect of accent kan ertoe leiden AH – spreek uit als in bah

15

precieze klank van de klinkers.

EU – spreek uit als in deur

16

Luister goed naar de klankvoorbeelden die je vindt in de CVT

UH – spreek uit als in hun

17

OH – spreek uit als in joh

18

dat je te gemakkelijk denkt dat je de juiste klinker gebruikt. Neem daarom in het begin de tijd om bekend te raken met de

Sound Library. Neem de verschillen in klank goed in je op, vooral ook om verwarring door de schrijfwijze te voorkomen. Als je de klinkers niet goed uitspreekt, kun je problemen krijgen in de stemfuncties Curbing, Overdrive en Edge (voorheen Belting). Wees dus zeker van de exacte klank van de klinker voor je een oefening doet. Woorden kunnen verschillend worden uitgesproken; bovendien bestaan de klinkers die we gebruiken aan het Complete Vocal Institute niet in elke taal. Het is echter heel belangrijk ze precies uit te voeren om de stemfuncties aan te leren. De genoemde Nederlandse voorbeelden komen dus niet precies overeen met de bedoelde klank; ze vormen slechts een hulpmiddel/geheugensteuntje. Ze benaderen de juiste klank, maar luister beslist naar de klankvoorbeelden voor de exacte uitspraak.

14


Complete Zangtechniek in vier bladzijden Zingen is niet moeilijk en iedereen kan het leren. Ik heb zang-

de rug de neiging om een beetje hol te gaan staan, terwijl de

techniek ingedeeld in vier onderwerpen, zoals je hieronder

buikspieren de rug juist recht proberen te trekken. Zo ontstaat

kunt lezen. Door het combineren van elementen hieruit kun

een waardevolle strijd tussen buikspieren en lendenspieren:

je leren om precies die klank te produceren die je wilt. Je zult

een belangrijk aspect van de ademsteun. De beweging van de

ook je problemen en fouten kunnen vaststellen. Je kunt in de

ademsteun moet constant zijn, alsof je werkt tegen een weer-

technieken duiken waar je wilt; van daaruit vind je je weg door

stand zolang de klank wordt geproduceerd. Als de beweging

de rest van het boek.

van de ademsteun niet constant is (als je bijvoorbeeld de buikspieren rond de navel niet verder kunt intrekken of de spieren

Hier heb ik Complete Zangtechniek samengevat op vier bladzij-

van het middel of de zonnevlecht niet verder naar buiten kunt

den. Je kunt ze op elk gewenst moment raadplegen om jezelf

duwen), is de ademsteun meestal niet langer aanwezig. Be-

een overzicht te geven van de inhoud van dit boek.

waar je energie, zodat je niet te vroeg vermoeid raakt. Gebruik geen ademsteun voordat het

De vier onderwerpen in dit hoofdstuk zijn:

nodig is – met andere woorden voordat het zingen zwaar wordt, zoals op hoge tonen of aan het eind van een frase. Ademsteun

• de drie basisprincipes (voor een gezonde klankvorming)

betekent hard werken, dus moet

• de vier stemfuncties (om de ‘versnelling’ te kiezen waarin je

je in goede lichamelijke conditie

wilt zingen)

zijn.

• klankkleuren (om de klank lichter of donkerder te maken) • effecten (om specifieke klankresultaten te bereiken)

2. Noodzakelijke twang Het gebied boven de stembanden is de ‘strotkleptrechter’. Als

De drie basisprincipes

je twang toepast, maak je de opening van deze trechter klei-

De drie basisprincipes vormen het fundament van de zang, dus

der, zonder toegevoegde lucht, en je kunt het volume verster-

is het belangrijk om ze onder de knie te krijgen. Ze maken het

ken. De noodzakelijke twang is altijd vereist voor een correcte

mogelijk om alle tonen binnen de stemomvang van de zanger

techniek en onbelemmerd gebruik van de stem, ongeacht de

te halen, om lange frasen te zingen, om een helder en krachtig

stemfunctie, de klankkleur en het gebruikte effect. De nood-

stemgeluid te krijgen en om heesheid te vermijden.

zakelijke twang maakt het zingen op alle manieren gemak-

ner doordat je de bekerkraakbeentjes dichter bij het onderste deel van het strotklepje brengt. De klank wordt dan helder-

De basisprincipes moeten in acht worden genomen, ongeacht de stemfunctie, de klankkleur en het effect.

1. Ademsteun Ademsteun houdt in: het tegenwerken van de natuurlijke neiging van het middenrif om de ingeademde lucht los te laten. Dat doe je door de beweging ervan tegen te gaan. Tijdens het zingen worden de schuine buikspieren en de zonnevlecht (plexus solaris) naar buiten geduwd; de buikspieren worden rond de navel geleidelijk ingetrokken en de rugspieren worden aangespannen. Door de werking van de lendenspieren heeft


15

kelijker. Bij velen klinkt de noodzakelijke twang helemaal niet

wisselen om ‘breaks’ in de zang te krijgen. Oefen de vier stem-

typisch ‘getwangd’.

functies afzonderlijk en op verschillende manieren. Vergeet nooit de drie basisprincipes, ongeacht de stemfunctie.

3. Vermijd een vooruitgestoken kaak en lipspanning Zowel het naar voren brengen van de kaak als het spannen van de lippen veroorzaakt vaak spierspanning rond de stem-

Neutral

banden. Zorg voor een losse kaak door je hoofd iets naar ach-

Neutral is de niet-metalige stemfunctie. Er zit geen metaal of

teren te buigen en een vinger achter de voortanden tussen de

scherpte in de stem. Deze functie heeft vaak een zacht karak-

boven- en onderkaak te plaatsen. Houd deze kaakstand vast

ter, zoals bij het zingen van een wiegelied. Neutral is de enige

bij het zingen. De onderkaak moet iets ingetrokken zijn ten

stemfunctie waarbij je lucht kunt toevoegen zonder de stem te

opzichte van de bovenkaak. Open je mond bij hoge en lage

beschadigen. De twee uitersten van Neutral zijn ‘Neutral met

tonen verder dan bij tonen in je middenstem.

lucht’

55 en ‘Neutral zonder lucht’

56. Voor de duidelijk-

heid worden beide uitersten soms afzonderlijk gepresenteerd. Voor het vermijden van spanning in de lippen is het belangrijk

Neutral kun je vinden door te zingen met een losse kaak.

om de klinkers te vormen met je tong, zonder de stand van de mond veel te veranderen. Medeklinkers worden echter ge-

Neutral met lucht wordt in alle stijlen gebruikt voor rustige

produceerd door vernauwing van het spraakkanaal en span-

passages en waar ruis wordt toegevoegd, behalve in de klas-

ning op de lippen – maar aangezien je ze niet lang vasthoudt,

sieke muziek. Daar komt Neutral met lucht alleen als zeldzaam

belemmeren ze de zang niet. Het is van belang dat je na een

effect voor. In het dagelijks leven gebruik je Neutral met lucht

medeklinker meteen kunt ontspannen op de klinker die volgt.

als je fluistert of met ruis spreekt. Neutral zonder lucht komt veel voor in muziekstijlen als rock, pop, jazz, enz. waar de tonen niet metalig moeten klinken, maar wel helder en zonder ruis. In de klassieke muziek wordt Neutral zonder lucht door zowel mannen als vrouwen gebruikt bij het zacht zingen, bijvoorbeeld bij pianissimo en het uitdunnen van de toon. Verder gebruiken vrouwen in de klassieke muziek Neutral zonder lucht in de hoogte van hun stem, ongeacht het volume. In het dagelijks leven gebruik je Neutral zonder lucht als je zacht spreekt zonder ruis.

De vier stemfuncties

Alle onderdelen van de stem, alle klinkers en alle klankkleu-

Elk gebruik van de stem kunnen we indelen in vier functies:

den gebruikt. In het algemeen is Neutral een stemfunctie met

Neutral, Curbing, Overdrive en Edge (voorheen Belting). De

een laag volume, van heel zacht (pp) tot middelsterk (mf). Zeer

stemfuncties onderscheiden zich van elkaar door een meer of

krachtige volumes kunnen alleen tot stand komen in Neutral

minder metalig karakter. De meeste zangproblemen zijn terug

zonder lucht in de hoge regionen van de stem. In de westerse

te voeren op onjuist gebruik van de stemfuncties. Elke func-

wereld is Neutral de meest gebruikte stemfunctie in het zang-

tie heeft een karakteristieke klank – en haar eigen voordelen

onderwijs; ze wordt bijvoorbeeld gebruikt in jeugdkoren. (zie

en beperkingen. Om fouten en technische problemen te ver-

Neutral, bladzijde 87)

ren kunnen door zowel mannen als vrouwen in Neutral wor-

mijden is het belangrijk om de stemfuncties met hun voor- en nadelen te kennen en te beheersen. Ook moet je ze gemakkelijk kunnen afwisselen om de voordelen ervan te kunnen uitbuiten. Je kunt snel en vloeiend overschakelen of juist abrupt

16


Curbing

hoogte van je stem kun je alleen EE (als in ‘mee’) of OO (als in

72 Curbing is de halfmetalige stemfunctie. In de klank zit

‘zo’) gebruiken. De klankkleur kan licht verschillende nuances

een beetje metaal of scherpte. Curbing is de mildste van de

hebben. Het volume is bij Overdrive meestal sterk, maar in de

metalige stemfuncties en klinkt licht klagend of ingehouden,

middenstem en in de laagte is zowel een middelsterk als een

zoals het geluid dat je kunt maken bij buikpijn. Deze stemfunc-

relatief zacht volume mogelijk. Hoe hoger de gezongen tonen,

tie ontstaat door een ‘hold’ op de klank.

hoe opvallender en luider het roepende karakter naar voren komt. (zie Overdrive, bladzijde 106)

Curbing komt voor in muziekstijlen als soft soul en R&B wanneer het volume middelsterk is en een bepaalde hoeveelheid ‘metaal’ op de tonen gewenst is. In de klassieke muziek komt Curbing voor bij mannen die middelsterk (mf) en vrouwen die sterk (f) zingen in hun middenstem en soms in de laagte. Je gebruikt Curbing in het dagelijks leven als je jammert of klaagt.

Edge 120 Edge (voorheen Belting) is ook een geheel metalige stemfunctie. In de klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Edge is helder, agressief, scherp en krijsend, alsof je de

Mannen en vrouwen gebruiken Curbing op alle toonhoogten.

duikvlucht van een vliegtuig imiteert. Edge krijg je door een

De klankkleur kan behoorlijk worden gevarieerd. Alle klinkers

opvallende twang te realiseren in de strotkleptrechter.

zijn mogelijk. In de hoogte moeten de klinkers echter neigen naar de I (als in ‘dit’), de O (als in ‘koor’) of de UH (als in ‘hun’)

Edge wordt in bijvoorbeeld heavy rock en gospel gebruikt,

om binnen de stemfunctie te blijven. Het volume in Curbing

vooral in de hoogte bij een sterk volume en veel metaal op de

ligt meestal tussen middelzacht (mp) en middelsterk (mf). Heel

tonen. Edge komt voor in de klassieke muziek waar mannen

zachte volumes of heel sterke volumes zijn niet mogelijk in

zeer sterk (ff) zingen in de hoogte van hun stem; denk maar

deze stemfunctie. (zie Curbing, bladzijde 96)

eens aan de hoge c van een tenor. Vrouwen gebruiken Edge niet in de klassieke muziek. Edge gebruik je in het dagelijks leven als je krijst.

Overdrive

Edge kan door zowel mannen als vrouwen op alle toonhoog-

97 Overdrive is een geheel metalige stemfunctie. In de

ten worden gebruikt. Alleen scherpe klanken met twang zijn

klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Overdrive

mogelijk, aangezien twang een voorwaarde is voor Edge. Dit

is vaak direct, luid en roepend, zoals je iemand kunt naroe-

betekent dat je in de hoogte van de stem alleen I (als in ‘dit’), EE

pen: hé! Overdrive komt tot stand met een ‘bite’. Bij het luid

(als in ‘mee’), E (als in ‘cent’) en EU (als in ‘deur’) kunt gebruiken.

spreken of zingen in de laagte en middenstem wordt meestal

De klankkleur kan slechts een beetje worden genuanceerd. In

Overdrive gebruikt.

de hoogte van je stem mag je het heldere en scherpe geluid niet veranderen. Het volume blijft meestal sterk bij Edge. Hoe

Overdrive wordt gebruikt waar het volume sterk moet zijn en

hoger de gezongen tonen, hoe opvallender het krijsende ka-

veel metaal op de tonen is gewenst, zoals in de rockmuziek.

rakter wordt. (zie Edge, bladzijde 116)

Overdrive wordt door mannen in de klassieke muziek toegepast voor een sterk tot zeer sterk volume (f-ff). Vrouwen gebruiken Overdrive in de klassieke muziek niet, behalve sommigen in de laagte van de stem. Overdrive gebruik je in het dagelijks leven als je schreeuwt of roept. Overdrive is de meest beperkte stemfunctie als het gaat om de omvang, vooral voor vrouwen. De bovengrens is d2/ es2 voor vrouwen en c2 voor mannen. Er is geen grens in de laagte. Je kunt in de laagte alle klinkers gebruiken, maar in de


17

Klankkleur

Effecten

Alle stemfuncties kunnen lichter of donkerder worden ge-

Dit zijn klanken die geen verband houden met melodie of

kleurd, maar de ene stemfunctie is daarvoor geschikter dan

tekst, maar de expressie of de stijl van een zanger onderstre-

de andere. De klankkleur wordt gecreëerd in het spraakka-

pen. Veel effecten worden geproduceerd in het spraakkanaal.

naal: het hele deel tussen de stembanden tot de lippen en de

Zangers zijn verschillend. Wat er nodig is om een effect te cre-

neusholte. De vorm en grootte van het spraakkanaal zijn van

ëren kan van zanger tot zanger variëren. Daarom moet elk ef-

grote invloed op de klankkleur. Zangers hebben verschillende

fect zijn toegesneden op een individuele zanger, waarbij de

spraakkanalen – en dus hun eigen persoonlijke klankkleur. Als

anatomie, de fysiologie, de conditie, de energie en het tempe-

het spraakkanaal groot is, zal de klankkleur donker en vol zijn.

rament een rol spelen.

Een klein spraakkanaal produceert een lichte en fijne klank. Het spraakkanaal kan in verschillende richtingen bewegen (de

Voordat je met effecten gaat werken, moet je de drie basisprin-

vorm wordt steeds aangepast), dus zijn er veel manieren om je

cipes, de gebruikte stemfunctie en de klankkleur beheersen.

stem en de klankkleur te beïnvloeden. Effecten kunnen zijn: 222

Leef altijd de drie basisprincipes na en zorg ervoor dat je de

• distortion

stemfunctie beheerst voor je de klankkleur verandert.

• creak

234 en creaking

gehemelte

• rattle

245

• growl

252

• grunt

270

• krijsen

276

neusholte

• breaks

284

spraakkanaal (rood)

• vibrato

277

• toegevoegde lucht lippen

295

240

278 67

296

• ornamentatietechniek (snelle fraseringen)

316

strotklepje tong stembanden strottenhoofd

Vertrouw op jezelf Deze vuistregels blijven steeds van kracht: • Zingen moet altijd goed aanvoelen.

Je kunt de vorm van het spraakkanaal aanpassen door het ver-

• De techniek moet het beoogde effect meteen hebben, an-

anderen van:

ders doe je iets niet goed. 163

• de vorm van de strotkleptrechter • de stand van het strottenhoofd • de vorm van de tong • de vorm van de mond

167 169

• de stand van het gehemelte

165

164

• Als een oefening zeer doet of verkeerd aanvoelt, IS die ook

166

verkeerd. Jij bent de enige die weet hoe het voelt; vertrouw

168

op dat gevoel.

170 171

172

• de opening of sluiting van de neusholte

173

174

Je kunt elke factor afzonderlijk trainen om de klankkleur te beïnvloeden. Als je eenmaal alle factoren beheerst, kun je ze combineren om diverse klankkleuren te verkrijgen.

18


3

basis principes

• ademsteun • noodzakelijke twang • geen vooruitgestoken kaak en/of lipspanning

S TEMFUNCT I E K I E Z EN

NEUTRAL

CURBING

OVERDRIVE

EDGE

K LAN K K LEUR K I E Z EN DONKER

LICHT

e v e n t u e e l EFFECT K I E Z EN • • • • •

distortion creak en creaking rattle growl grunt

• • • • •

krijsen breaks toegevoegde lucht vibrato ornamentatie


19

w

v Citaten Arvioita recensies Revue deuitPresse Complete ZangteChniek is een baanbrekende en La Technique vocale die complèTe est une pionnière et vernieuwende benadering zeer bruikbaar is méthode voor iedereen die in KOKONAISVALTAISEN ÄÄNENKÄYTÖN (Complete novatrice, utile à toute personne qui s’intéresse à la voix. de stem isextrêmement geïnteresseerd – van beginner tot TEKNIIKKA professional. Elle s’adresse autant auxon professionnels débutantslähestymistapa et s’applique à Vocal Technique, CVT) uraauurtavaqu’aux innovatiivinen tousomschreven les styles de chant. laulunopetukseen, josta on apua ihmisäänestä kiinnostuneille, De technieken zijnkaikille geschikt voor alle zangstijlen. Dit niin aloittelijoille kuin kokeneille ammattilaisillekin. Menetelmän boek is gebaseerd op de meest recente onderzoeken op het gebied Ce livre est fondé surkäyttää les recherches plus récentes et les plus actuelles tekniikoita voidaan kaikissaleslaulutyyleissä. van de stem. Complete Zangtechniek wordt aanbevolen door zangers, en matière de technique vocale. Un grand nombre de chanteurs, de

zangdocenten, acteurs, logopedisten en artsen wereldwijd. professeurs de chant, d’acteurs, d’orthophonistes et delaulutekniikan médecins de Kirja perustuu tuoreeseen ja jatkuvasti päivitettyyn partout dans le monde recommandent la Technique vocale complète. tutkimukseen. CVT:tä suosittelevat laulajat, laulunopettajat, Cathrine Sadolin is een internäyttelijät, puheterapeutit ja lääkärit eri puolilla maailmaa. nationaal bekend en erkend

Cathrine Sadolin est une des

zangdeskundige. Al 25 jaar doet chefs de file mondiaux en matière Cathrine Sadolin maailman ze onderzoek dooronalle vocale de recherche sur la voix. Ses johtaviaheen lauluäänen tutkijoita. stijlen – en in combinatie 25 années de recherche à travers Hän on perehtynyt laulamisen als eri met haar eigen tous les styles de ervaringen chant, en plus tyyleihin 25 vuoden ajandat ja itsekin beroepszangeres heeft de son expérience en tantgeleid que ammattilaulajana kehittänyt tot vernieuwende ideeën op chanteuse professionnelle, ont innovatiivista lähestymistapaansa zanggebied. Ze wordt geregeld inspiré une nouvelle façon d’aborder myös omienvoorkokemustensa uitgenodigd conferenties la voix. Elle est régulièrement invitée kautta. Hän vierailee säännöllisesti over de stem, overal ter wereld. Ze draagt voortdurend aan de à des conférences à traversbij le monde, luennoitsijana äänenkäytön ontwikkelingen het onderzoeksterrein van desur stemtechniek. et elle contribue op de façon continue aux recherches la voix et surZe la kansainvälisissä konferensseissa. is gespecialiseerd in het oplossen vandans stemproblemen, het problèmes herstellen technique vocale. Elle s’est spécialisée la résolution des Hän on erikoistunut lauluäänen ongelmien ratkaisuun, väsyneen van versleten stemmen hetéraillées lesgeven in zangtechnieken binnen vocaux, la réhabilitation desen voix et l’enseignement de techniques äänen kuntoutukseen ja les laulutekniikan opetukseen kaikissa eri vocales avancées dans styles musicaux. Elle a travaillé comme alle muziekstijlen. Zetous heeft gewerkt voor theaters, opera’s en musiikin tyylilajeissa. Hän on työskennellyt niin teattereissa, « coach » vocal et comme productrice pour de nombreuses platenmaatschappijen, als stemcoach envocale als vocal producer. Ze heeft oopperoissa kuin levy-yhtiöissäkin äänikouluttajana ja tuottajana. compagnies d’opéras, de théâtre de disque. En maar plus d’avoir overal in Europa opgetreden als et klassiek vocalist ook alsquelques folk- en Hän on itse esiintynyt eri puolilla Eurooppaa klassisen, folkja albums à son actif, ses talents de chanteuse classique, folk et rock ont rockzangeres; verder heeft ze verschillende cd’s uitgebracht. luirockmusiikin useita levyjä. permis delaulajana participerjaàtehnyt de nombreux concerts à travers l’Europe. In 2002 startte ze een driejarige diplomaopleiding voor professionals 2002 avan Cathrine perusti kolmivuotisen lauluja Enter 2002, Cathrine lancé cours permettant l’obtention d’un diplôme –Vuonna bevordering de un ontwikkeling van zangers en zangdocenten. laulunopettajakurssin, jokatrois onans,tarkoitettu jatkokoulutukseksi pour chanteur/professeur sur qui s’adresse aux professionnels In 2005 vestigde ze het Complete VoCal institute (CVI) in désireux de s’améliorer à la fois comme chanteur et professeur. En laulamisen ammattilaisille. Vuonna 2005 hän perusti Kööpenhaminaan Kopenhagen, dat opleidingen en cursussen in vele landen organiseert. 2005, ellede a ouvert le compleTe vocal insTiTuTe situé COmpLETE VOCAL INSTITuTE (CVI) -oppilaitoksen. Nykyään Vandaag dag is het CVI het grootste zanginstituut voor (CVI), professioàCVI:llä Copenhague. L’Institut compte des succursales plusieurssuurin pays. haaraosastoja eri maissa, ja se ondans Euroopan nele en on semiprofessionele zangers in Europa. Aujourd’hui, CVI est le plus grand institut pour chanteurs professionnels laulamisen ammattilaisten ja puoliammattilaisten koulutuslaitos. et semi-professionnels en Europe. Exclusief gedistribueerd door:

Postbus 744, 8440 AS Heerenveen tel. (0513) 65publishing 30 53 • fax (0513) ApS 65 32 91 e-mail: [email protected] Shout Publications • Hausergade 3, 5 DK-1128 Copenhagen K • Denmark e-mail: [email protected]

publishing ApS

Shout Publications • Hausergade 3, 5 DK-1128 Kopenhagen K • Denemarken e-mail: [email protected]

ISBN 978-87-992436-4-8 978-87-992436-6-2 ISBN 978-87-992436-2-4

www.completevocalinstitute.com www.completevocalinstitute.com

hienoin kuvituksin ja de selkein «”Vaikuttava Ce livre Zangtechniek estkirja impressionnant. La clarté seszowel Complete bevat materiaal voor kuvauksin, joiden avulla kuka tahansa pääsee diagrammes et de ses descriptions permet à n’importe zangers als docenten op alle niveaus, van klassiek tot rock opiskelussaan liikkeelle... Erinomaisen kattava Une qui de s’en servir et d’expérimenter à sa guise… en pop... Cathrine Sadolin is een troubleshooter met een excellente ressource en voix… couverture arrière de ce ihmisäänen tuntemus... KirjanLa takakannessa on otteita schat aan ervaring. Het boek weerspiegelt haar weetgieriglivre comporte plusieurs critiques élogieuses mentionnant useista arvosteluista, joissa sen aiempia versioita heid en betrokkenheid op haar vakgebied, waardoor je le mot « bible Sana », et puisque ce mot se définit entre autres hehkutetaan. ’raamattu’ esiintyy useampaan vanzelf wordt autorité en elke voorgestelde oefening comme «enthousiast ouvrage », je suis totalement en otteeseen, ja koskafaisant ’raamattu’ voidaan ymmärtää meteen wilt proberen. Haar achtergrondonderzoek is accord. » merkityksessä ’kirja, jota pidetään jonkin alan solide en haar enormeVoice, praktische geeft haar — Communicating Britishervaring Voice Association auktoriteettina’, niin en voi muuta kuin olla samaa boek een veelzijdige uitstraling. Haar vasthoudendheid mieltä.” « Grâce à son approche énergique jumelée à sa en façon en vastberadenheid om een algemene techniek eennon ge- Communicating Voice. British Voice Association. orthodoxe d’aborder les mystères de la voix, meenschappelijk vocabulaire te creëren voorCathrine alle genres, Sadolin suklassiek, briser plusieurs mythes fossilisés, tout van pop atot zijn uitzonderlijk en prijzenswaardig. ”Cathrine lähestyy lauluäänen saloja en àSadolin un chanteurs, autant Ditoffrant verdient allegrand lof ennombre daaromdebevelen we dit boek van epätavallisella ja energiselläles tavalla. on onnistunut professionnels qu’amateurs, outils Hän nécessaires à une harte aan: op een prima manier wordt de mythe van het murtamaan ikiaikaisia myyttejä ja tarjoamaan meilleure compréhension des fonctions de leur voix. La zangproces ontsluierd. niin amatöörikuin ammattilaislaulajille Technique vocale complète est un ouvrage työkaluja ambitieux et Musikeren – tijdschrift van de Deense Bond van impressionnant, qui regorge d’explications bien [CVT] illustrées lauluäänen ymmärtämiseen ja kehittämiseen. Muzikanten et graphiques soigneusement préparés. » jossa on onde kunnianhimoinen ja vaikuttava julkaisu, — Soundcheck, revue pour les musiciens professionnels selventävä kuvitus ja huolellisesti suunniteltu graafinen Met haar onorthodoxe en energieke benadering van de havainnollistus.” «- Soundcheck. Technique complète regorge de matériel pouvant mysteries vanvocale deLehti stem is Cathrine Sadolin erin geslaagd musiikkialan ammattilaisille. s’adresser autant mythen aux chanteurs qu’aux professeurs tous om achterhaalde te ontkrachten; bovendiende reikt les niveaux et de– tous lesprofessionals styles musicaux, du classique ze vele zangers zowel als amateurs – de ”[CVT] sisältää materiaalia niin kaikentasoisille à la musique rythmique Cathrine Sadolin est une nodige middelen aan om[…] de verschillende functies laulajille kuin opettajillekin, olipa musiikin alue van experte en résolution de problèmes. Ce livre reflète tant de stem beter te begrijpen. Complete Zangtechniek een klassinen Cathrine onisque sa curiositétaietrytmimusiikki... son engagement envers sa Sadolin profession, indrukwekkende en ambitieuze uitgave voljaverhelderende suunnattoman kokenut ongelmanratkoja, kirja le lecteur se laisse emporter avec enthousiasme dans illustraties en zorgvuldig gemaakte diagrammen. heijastaa hänen uteliaisuuttaan ja extraordinaire omistautuneisuuttaan. les exercices proposés. Le bagage et les Soundcheck – muziektijdschrift voor professionele Tämä innostaa tekemään kirjan harjoituksia. Hänenle ton recherches solides de Cathrine ont largement donné muzikanten tutkimustyöllään luoma àpohja vankka, ja kirjasta au livre. Son entêtement créeron une technique générale et un commun à touslaaja les genres musicaux, On que käyvocabulaire myös selvästi ilmi hänen kokemuksensa. Een bijbel voor en Een ce soit la musique rythmiqueettä ou stemverzorging... classique epätavallista ja stemtraining kiitettävää, jollakullaest oninhabituel sitkeyttä et mérite d’être Nous ja faisons dekattava ce livre belangrijk boek souligné. over zangtechnieken... Een zeer opvallend pyrkiä laulutekniikan juurille luodal’éloge kaiken qui a su joliment démystifier le processus de la voix, en vakkundig opgezet leerboek... Veel illustratieve tekniikka ja yhteiset käsitteet, joille voi rakentaa et le recommandons avec enthousiasme. » tekeningen diemusiikin het boek inderdaad rytmimusiikista geschikt maken voor mitä tahansa tyylilajeja — The Musician, la revuetede l’union des musiciens du zelfstudie... Gemakkelijk begrijpen toegankelijk klassiseen. Suosittelemme lämpimästientätä kirjaa, Danemark voor iedereen die geïnteresseerd is inlaulamiseen zingen... Hetusein boek joka esimerkillisellä tavalla purkaa behandelt gewoonweg alles wat een zanger moet weten yhdistettyä mystiikkaa.” « Une bible pour l’enseignement et le soin de la voix omvat alle stijlen en genres, van klassiek totlehti. rock… -en The Tanskan muusikkojen liiton […] UnMusician. livre sur les techniques vocales qui marquera Een revolutionaire uitgave die zeker de moeite waard is l’histoire […] Un superbe livre d’enseignement en voor iedereen metd’une belangstelling voorraamattu... het gebruik de ”Laulunopetuksen ja äänenhuollon technique vocale grande compétence […] Leen nombre functies van de stem. Käänteentekevä laulutekniikan oppikirja... Näyttävä important d’illustrations permet de déterminer que ce Djembe tijdschrift over wereldmuziek ja osaava laulamisen käsikirja... Itseopiskelua livre est –destiné à l’apprentissage autonome […]auttava Facile à comprendrekuvitus... et accessible à tous ceux qui ja s’intéressent à selventävä Helppo ymmärtää helppo la voix […] Ce livre comporte simplement tout ce qu’un omaksua tahansa laulamisesta kiinnostuneelle... Briljant enkenelle vernieuwend onderzoek... Het boek behandelt chanteur doit savoir et englobe les styles tous les Kirjamogelijke käsittelee kerrassaan mitä laulajan tulee alle aspecten van kaiken, hettous zingen op een et zeer genres musicaux, du classique la musique rythmique tietää, ja kattaa kaikki tyylit jaà musiikin lajit klassisesta begrijpelijke en uitvoerige manier… Bijzonder helder en […] Une publication révolutionnaire qui saura fortement rytmimusiikkiin... Vallankumouksellinen makkelijk in het gebruik... Prettige lay-out...julkaisu, Veel goede récompenser toute personne intéressée au fonctionnement josta on suunnaton hyöty kaikille en bruikbare pedagogische ideeën...äänenkäytöstä Het is echt compleet. de la voix. » kiinnostuneille.” Van harte aanbevolen voor Dance iedereen — Djembe, World, Music, & die Artmuziek doceert. -Een ‘Djembe’ must! World, Music, Dance & Art Gymnasiemusik – tijdschrift « Nouvelle approche éminentevoor […] Ce livre offre un ”Uutta, merkittävää ajattelua... sisältää conservatoriumdocenten traitement exhaustif et détaillé deKirja toutes les facettes kokonaisvaltaisen yksityiskohtaisen kuvauksen possibles de la voixja[…] Très clair et facile à utiliser laulutekniikan osa-alueista... Erittäin selkeä […] Bien conçu etvoor facile à lire […] DeVolgens nombreux trucs De nieuwe bijbelkaikista alle zangers... Cathrine pédagogiques simplesleren àHelppolukuinen utiliser […]enCe estdat vraiment ja helppokäyttöinen... taitto... Monia Sadolin kan iedereen zingen ik livre geloof het complet. peux chaleureusement le recommander à tous hyviä on todellakin kaiken kattava. waar isopetusideoita... naJehet lezen vanSeComplete Zangtechniek. Een les professeurs de musique. C’est un incontournable !» Suosittelen kaikille musiikin van de meestehdottomasti onbetwiste kenmerken van het opettajille. boek is het — Gymnasiemusik, revue pour les professeurs de Välttämätön!” ongelooflijk veelzijdige inzicht in de diverse verschilmusique au niveau collégial - Gymnasiemusik. Opistotason musiikinopettajien len waar de lezers mee te maken kunnen hebben. Zelfslehti. degenen die zwaar getroffen zijn door het ik-kan-gewoon« La nouvelle bible des chanteurs […] Selon Cathrine ”Laulajien uusi raamattu... Sadolinin niet-zingen-syndroom zullenCathrine hier adequate hulp mukaan krijgen. Sadolin, on peut tous apprendre à chanter; après avoir fait kuka tahansa voi en oppia laulamaan, luettuani [CVT:n] De pedagogische positieve manierja waarop ze haar la lecture du livre Technique vocale complète, j’en suis voin olla samaa mieltä. Kirjan kiistattomimpia kennis overdraagt geeft je het gevoel datlaComplete également convaincu. Sans équivoque, plus grande vahvuuksia senréside uskomattoman laaja-alainen näkemys qualité de ceon livre dans versatile d’aborder Zangtechniek speciaal voor jousaisfaçon geschreven – hoewel het siitä, mihin kaikkiin asioihin sen lukijat saattavat et de comprendre les auxquelles boek gemeengoed zougrandes kunnendifférences (en zou moeten) worden. törmätä. Jopa ne,face. jotka ajattelevat ’minä nyt vain endu les lecteurs font Même lesaanbevolen personnes frappées Complete Zangtechniek: warm voor iedereen osaa laulaa’,je-ne-sais-pas-chanter saavat tästä apua helposti ymmärrettävässä syndrome » trouveront une die zich via« de (zang)stem wil uitdrukken. aide facile àPedagoginen comprendre. esitystapa Son approche pédagogique muodossa. ja positiivinen asenne Line Out – tijdschrift voor muzikanten et sa façon positive de partager son savoir donnent juuri saavat lukijan tuntemaan, että kirja on kirjoitettu l’impression quetästä la Technique vocale étésiitä hänelle, vaikka tekniikasta tokicomplète voi tulla a(ja Iedereen die haar boek leest, zal er wijzer van worden... écrite spécifiquement pour vous, même si elle pourrait (et pitäisikin tulla) yleinen viitekehys laulunopetukseen. het is zo devenir eenvoudig duidelijk… Dit isJeeen boek dat devrait) uneen technique globale. recommanderai Suosittelen [CVT:tä] kenelle tahansa ääni-ilmaisusta eenieder die zingtlazou moeten aanschaffen. Ookà voor wie chaleureusement Technique vocale complète kiinnostuneelle.” graag zou willen quiconque désire zingen. s’exprimer par la voix. » - Line Out. Muusikkolehti. Folk & Musik – tijdschrift folkmuziek — Line Out, revue pour lesvoor musiciens

Inhoud. Spreektechnieken In verschillende stemfuncties spreken Over spreken in het algemeen

Recommend Documents